Budzetski sistem Republike Srpske i budzetski fondovi

UNIVERZITET SINERGIJAFAKULTET ZA POSLOVNU EKONOMIJU

BIJELJINA

DIPLOMSKI RAD

Budžetski sistem Republike Srpske i fondovi

Mentor: Student:Prof.dr Slobodan Barać Jelena Čuturilo

Br.ind.: III- DO-75/07

Bijeljina, 2011.

UNIVERZITET SINERGIJAFAKULTET ZA POSLOVNU EKONOMIJU

BIJELJINA

DIPLOMSKI RAD BR.___________________________

Naziv rada: Budžetski sistem Republike Srpske I fondovi

Student: Jelena Čuturilo Br.ind.: III- DO-75/07

Teze:

1. Budžet kao osnovna finansijska institucija2. Budžetski sistem Republike Srpske3. Status I funskcije trezora kao fiskalne institucije4. Direktni I indirektni korisnici budžeta5. Revizija budžeta6. Državni dug I državne garancije

Datum uručivanja:_________________________

Dekan: Mentor:Prof.dr Milovan Stanišić Prof.dr Slobodan Barać

Sadržaj:Uvod.........................................................................................................................1

1. Budžet kao osnovna finansijska institucija..............................................................21.1. Savremene teorije

budžeta................................................................................31.2. Funkcije

budžeta...............................................................................................51.3. Budžetska

načela...............................................................................................81.4. Budžetska

procedura.........................................................................................82. Budžetski sistem R. Srpske......................................................................................9

2.1. Budžet Republike ...........................................................................................122.1.1. Poslovi budžeta....................................................................................132.1.2. Analogna tjela gradske i republičke administracije koja se bave

budžetom..............................................................................................142.1.3. Planiranje budžeta................................................................................142.1.4. Planiranje rashoda i prihoda budžeta...................................................152.1.5. Prihodi budžeta....................................................................................162.1.6. Budžetski rashodi.................................................................................18

2.2. Budžeti opština i gradova................................................................................24

2.3. Finansijski plan fondova.................................................................................26

2.4. Mjere za uravnoteženje budžetskih prihoda i rashoda....................................26

2.5. Izrada nacrta prjedloga budžeta......................................................................282.5.1. Odobravanje i donošenje budžeta........................................................292.5.2. Sistem budžetskih izvještavanja..........................................................312.5.3. Postupak usvajanja završnog računa budžeta......................................32

2.6. Budžetske rezerve...........................................................................................34

3. Status i funkcije trezora kao fiskalne institucije....................................................363.1. Osnovne funkcije

trezora................................................................................373.2. Konsolidovani račun

trezora...........................................................................394. Direktni i indirektni korisnici budžeta..................................................................40

4.1. Budžetski fondovi..........................................................................................40

4.2. Finansiranje društvenih potreba posredstvom organizacija............................42

4.3. Prihodi fondova i potrebe koje se iz njih finansiraju......................................43

4.3.1. Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje...........................................434.3.2. Fond za zdravstveno osiguranje...........................................................474.3.3. Fond za tržište rada..............................................................................524.3.4. Fond za dječiju zaštitu.........................................................................53

5. Revizija budžeta.....................................................................................................555.1. Indirektna

kontrola..........................................................................................55 5.2. Budžetska inspekcija i

revizija........................................................................555.3. Funkcije budžetske inspekcije i

revizije.........................................................565.4. Eksterna

revizija.............................................................................................565.5. Državna revizorska

institucija........................................................................565.6. Obavljanje

revizije..........................................................................................586. Državni dug i državne garancije............................................................................59

Zaključak...............................................................................................................60Literatura................................................................................................................61Prilozi

UVOD

Sasvim pojednostavljeno rečeno, država je materijalizacija sporazuma između slobodnih građana o organizaciji zajdničkog života na teritoriji koju naseljavaju. Za funkcionisanje jednog takvog nesmetanog zajedničkog življenja su potrebni različiti servisi, institucije, načini uređivanja, čija je svrha da obezbjede neometan (jedan od drugih), kvalitetan život i koje su finansirane od strane tih istih građana. Zajednička „kasica“ za plaćanje svih službi je BUDŽET.

Koliko god kompleksno ova tema zvučala smisao je zapravo jednostavan – građani dio novca izdvajaju za državne fondove (kroz PDV, porez na dohodak, administrativne takse..) – novac se slijeva u državnu kasu i raspodjeljuje različitim nivoima vlasti, a sve u cilju zadovoljenja potreba društva; donosi se budžet za narednu godinu koji usvajaju izabrani predstavnici građana (Parlament, odnosno Narodna skupština) i sredstva se troše u skladu i potrebama građana.

To bi bio idealan svjet – transparentan, uređen sistem u kome su građani uključeni i informisani a vlada odgovorna za svoje odluke. Da bi se ovakva situacija uistinu realizovala, potrebno je da se građani zainteresuju i informišu o budžetskom procesu te da znaju kad i kako se i oni sami mogu uključiti u navedeni proces. Potrebno je razotkriti „javne tajne budžeta“ i prepoznati značaj koji pravilna raspodjela budžetskih sredstava ima u zajendici.

No, da bi se organizacije civilnog društva i građani mogli na adekvatan način uključiti u proces konsultacija i kreiranja javnih politika, treba imati u vidu da se ni jedna strategija, program, plan ili zakon vlade neće implementirati ako u budžetima nema predviđenih finansijskih sredstava za njihovu realizaciju. Budžet tako nije samo računovodstveni prikaz vladinih prihoda i rashoda, nego i glavni instrument kojm se realizuju glavni ciljevi vlada. 1 Stoga je od iznimne važnosti da organizacije civilnog društva razumiju sam budžetski proces, kao i faktore koji utiču na izradu, usvajanje i izvršenje budžeta kako bi se mogle kvalitetno uključiti u proces konsultacija prilikom njegove izrade i usvajanja.

Izazovi proteklih godina zbog kojih je došlo zbog globalne finansijske krize i njihov uticaj na Republiku Srpsku pokazuju da je efektivno i efikasno trošenje ograničenih javnih sredstava danas važnije nego ikada ranije.

1. BUDŽET KAO OSNOVNA FISKALNA INSTITUCIJA1 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd: Beogradska poslovna škola 2006.god.

1

Osnovu finansijskog sistema svake države čine institucije. Među finansijskim institucijama, posebno mjesto imaju fiskalne institucije ili institucije javnih finansija.Dvije najznačajnije fiskalne institucije su budžet i fondovi.

Istorijski posmatrano budžet je nastao u vrjeme postojanja robno-novčanih odnosa, u 15 vjeku u razvijenim gradovima, a u 17 vjeku u pojedinim državama sa tržišnom privredom.2

Termin budžet je latinskog porjekla i označava kožnu torbu koju je obično nosio ministar finansija.

U fiskalnoj teoriji postoje različite definicije budžeta. Jedna od prvih definicija budžeta jeste da budžet predstavlja pregled državnih prihoda i rashoda za finansiranje državnih ekonomskih i socijalnih funkcija u toku jedne fiskalne godine.

Savremena fiskalna ekonomija definiše budžet kao sistematski prikaz (šema) prihoda i rashoda neke države za određeno plansko razdoblje, odnosno za jednu budžetsku godinu.3 Budžet zapravo, predstavlja pravni akt koji donosi najviše zakonodavno tjelo u državi (parlament, skupština) u kome se za godinu dana detaljno predviđaju svi javni prihodi i svi javni rashodi, a zatim se prikazuju i namjenski raspoređuju po tačno i unaprjed utvrđenoj budžetskoj strukturi.4

Osnovne zajedničke crte svih dosadašnjih definicija budžeta mogu se sažeti u sledećih nekoliko elemenata:

- Budžet je pravni javni akt od posebne važnosti koji se donosi po posebnoj procedure

- Budžet je finansijski instrument i donosi se za period od godinu dana;- Budžet je sistematski prikaz ili plan prihoda i rashoda države za jednu godinu;- Budžet se donosi unaprjed, prije početka budžetske godine;- Budžet obavezno usvaja najviše predstavničko tjelo države (parlament,

skupština);- U budžetu svi javni prihodi i javni rashodi detaljno su predviđeni, kako po vrsti,

tako i po namjeni.- Budžet sadrži i finansijski zakon, koji se odnosi na izvršenje budžeta;- Visina i struktura prihoda i rashoda budžeta moraju biti potpuno usaglašene i

dinamički raspoređeni.5

1.1. Savremene teorije budžeta2 Dušanić dr Jovan B., Monetarne i javne finasije, Beograd, 2008.god.3 Budžetska godina ne mora da se poklapa s kalendarskom. Kod nekih zemalja se poklapa (Srbija, Francuska, SR Nemačka), dok kod drugih, npr.u SAD, budžetska godina počinje 1.jula i završava 30.juna sledeće godine, u V. Britaniji počinje 1.aprila, a završava 31.marta sledeće godine.4 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.5 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.

2

Klasična finansijska teorija je zahtjevala budžetsku ravnotežu, odnosno jednakost prihoda i rashoda, dok savremena teorija budžeta ne insistira na ravnoteži budžeta.

Savremena teorija budžeta sagledava optimalne učinke politike javnih prihoda i javnih rashoda. Ona istražuje alokativnu funkciju koja se ogleda u tome što se kroz prikupljanje potrebnih javnih prihoda kojima se obezbjeđuju javna dobra sprovodi usmjeravanje ekonomskih resursa iz privatnog u javni sector, a kroz rashode iz javnog sektora u privatni sektor.6

Savremena teorija budžeta istražuje i distributivnu funkciju koja se sastoji u tome što država uzima sredstva od privatnog sektora i obezbjeđuje javna dobra koja koriste svi poreski obveznici i tako vrši preraspodjelu dohodka i imovine po principu pravične raspodjele.

Savremena teorija budžeta istražuje i stabilizacionu funkciju koja se sastoji u tome što se javni prihodi i rashodi budžeta koriste tako da se istovremeno obezbjede osnovni ciljevi ekonomske politike kao što su visoka zaposlenost, stabilnost cjena, odgovarajuća stopa privrednog rasta i uravnoteži platni bilans.

Savremene javne finansije, pored primarne funkcije, pažnju posvećuju i navedenim nefiskalnim funkcijama, sa ciljem da se politikom budžetskih prihoda i budžetskih rashoda djeluje na ostvarivanje makroekonomskih i socijalnih ciljeva.

Savremena teorija budžeta sagledava uticaj diskrecionih mjera fiskalne politike i automatskih stabilizatora na budžetsku (ne)ravnotežu.

Diskrecione mjere fiskalne politike koje stoje na raspolaganju izvršnim organima vlasti da ih preduzimaju u sadejstvu sa mjerama monetarne politike obuhvataju promjenu poreskih stopa, poreske podsticaje i druge instrumente politike javnih prihoda. Ove mjere fiskalne politike mogu biti ekspanzivne odnosno restriktivne, zavisno od toga da li se privreda nalazi u fazi recesije ili u fazi konjukture.

Diskrecione mjere fiskalne politike se primjenjuju prevashodno u ostvarivanju stabilizacione uloge ekonomske politike, najčešće kod nefleksibilnih poreza (porez na imovinu) koji su infreriorniji na konjukturu zbog vremenskog zaostajanja u njihovoj realizaciji, jer je potrebno vrjeme da se promjene zakoni.7

Automatski stabilizatori su ugrađeni u system i politiku javnih prihoda i automatski djeluju kada nastane makroekonomska ravnoteža, najčešće kod fleksibilnih poreza koji brzo nastaju zahvaljujući tome što je u savremene poreske sisteme po pravilu ugrađeno progresivno oporezivanje.

6 Ćirović dr Milutin, Monetarna ekonomija, Beograd, Ekonomski fakultet, 2008.7 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.

3

Postoji vise teorija budžeta koje na različite načine sagledavaju uticaj budžetske politike na makroekonomska kretanja.

Teorija sistemskog budžetskog deficita koju je razvio Hansen ukazuje da deficit u budžetu predstavlja redovnu pojavu i da ga država deficitarno finansira. Po ovoj teoriji država računa sa kontinuiranim budžetskim deficitom kao instrumentom ekonomske politike. Ova teorija je važila u vrjeme realizacije NEW Deal i velikih javnih radova.

Teorija cikličnih budžeta koju su razvili Milard, Olin, Lindel polazi od čvršće veze budžetske politike sa ekonomskom politikom, što podrazumjeva da se javni prihodi i rashodi u budžetu planiraju u zavisnosti od očekivanih kretanja u privredi, i to u dužem period od trajanja budžeta (jedne godine). Po ovoj teoriji budžetska ravnoteža je vezana za privredne cikluse koji traju duže od budžetske godine. U period prosperiteta privrede država ostvaruje suficit u budžetu koji služi da kompenzira budžetski deficit koji nastaje u period depresije privrede.

Teorija stabilizacionih budžeta se oslanja na automatske stabilizatore koji se nalaze u karakteristikama pojedinih javnih prihoda i javnih rashoda, koji su osjetljivi na fluktuacije u kretanjima osnovnih makroekonomskih parametara (BDP, cjene, zaposlenost i slično). Po ovoj teoriji kada dođe do porasta BDP automatski se povećavaju javni prihodi, a istovremeno transferni rashodi pokazuju tendenciju pada i obratno sa padom BDP padaju i javni prihodi. Ovu teoriju primanjivala je Evropska unija tokom 90-tih godina 20 vjeka potpisivanjem ugovora iz Makstikta kojim je definisana jedinstvena budžetska politika (budžetski deficit do 3% BDP).

Teorija konpenzatornog budžeta kao glavni cilj postavlja postizanje pune zaposlenosti faktora proizvodnje. Po ovoj teoriji čiji je glavni predstavnik Masgrejev država da bi povećala agregatnu tražnju u period depresije privrede povećava rashode pri neizmjenjenim poreskim obavezama ili smanjuje poreze i povećava transferne rashode pri nepromjenjenim ostalim rashodima ili snižava poreze uz povećanje rashoda.

Hansen je razvio teoriju čistog ciklusa koja utvrđuje efekte budžetske politike na rast BDP nastalih dejstvom diskrecionih mjera ili automatskih mehanizama. Preteča ove teorije je teorija budžetskih efekata multiplikatora. Obe ove teorije sagledavaju uticaj budžetske politike na mješovitu privredu, posebno na privredni sector.

Holder i saradnici izvršili su odgovarajuće korekcije i dopune teorije čistog ciklusa i ukazali da budžetska politika odnosno politika (ne)ravnoteže budžeta mora biti u funkciji postizanja makroekonomske ravnoteže.8

8 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.

4

1.2. Funkcije budžeta

Budžet u modernoj državi vrši tri osnovne funkcije:9

1. Ekonomsku funkciju2. Političku funkciju3. Pravnu funkciju.

Osnovna funkcija budžeta je svakako njegova ekonomska funkcija u razvoju privrede. Ona se sastoji u preciznom i jasnom predviđanju i utvrđivanju javnih rashoda i izvora javnih prihoda, kojima će se ti rashodi pokriti. Ova funkcija budžeta može se posmatrati u klasičnoj i savremenoj finansijskoj teoriji.

1.2.1.Klasična teorija ekonomskog budžeta

Prema klasičnom načelu budžetske ravnoteže, javni rashodi se moraju pokriti odgovarajućim javnim prihodima. Pokriće mora biti potpuno i redovno, što je vezano i za načelo stalne ekonomske ravnoteže u privredi (automatizam tržišta u uspostavljanju ekonomske ravnoteže, pune zaposlenosti i dr.). Tu se zaista nije moglo mnogo očekivati drugo shvatanje nego shvatanje uravnoteženog i neutralnog budžeta – u duhu klasičnog liberalizma i nemješanja države u privredni život (“neutralna država”).10

Klasična finansijska teorija zastupala je dosledno potpuni ekonomski liberalizam, uz zahtjev za otklanjanje mješanja države u privredni razvoj. Javna privreda, pod dominacijom “teorije minimiteta” javnih rashoda, strogo je odvojena od private privrede. Većim djelom teorija se orijentiše na javne rashode, dok se javni rashodi izučavaju isključivo s političkog i tehničkog stanovišta, dakle bez istraživanja njihovog ekonomskog djelovanja. Prema klasičnom shvatanju, u budžetu je potrebno osigurati stalnu ravnotežu prihoda i rashoda, odnosno stalnu budžetsku ravnotežu. Velika ekonomska kriza i finansiranje ratova, kao i razvoj keynesijanske teorije državnog intervencionizma, u prvi plan sve vise ističe ekonomski značaj i djelovanje javnih prihoda i rashoda, dakle budžetsku politiku. Savremena kapitalistička država sve e vise mješa i gotovo određuje tok privrednog razvoja. To smo uočili prilikom ranijeg izučavanja značaja i djelovanja javnih rashoda. Posle drugog svjetskog rata oko 35-53% nacionalnog dohotka se zahvatalo i preraspodjeljivalo preko budžeta. Normalna reprodukcija kapitala nije moguća, ukoliko se prepusti tržišnom mehanizmu koji treba da automatski dovodi privredi i stanje ravnoteže. Velika ekonomska kriza i nastanak

9 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.10 O ulozi države u privredi u klasičnoj teoriji vidjeti u radu: dr Slobodan Komazec: Strategija stabilizacije ekonomskog sistema...str.51-83.

5

keynesijankse teorije državnog intervencionizma doveli su do savremene građanske teorije i dominantno ekonomske uloge budžeta.11

1.2.2.Moderna teorija ekonomske funkcije budžeta

Budžet u savremenim državama postaje sve vise sredstvo intervencije u privredi kojim se usmjeravaju njeni tokovi, postiže ravnoteža proizvodnje, raspodjele i potrošnje, štednje i investicija, pa čak i regulišu platno-bilansni odnosi. Sve veći dio javnih rashoda država pokriva javnim zajmom ili čistom emisijom novca, što samo uvećava domet djelovanja budžeta na ekonomskom području. Moderni je budžet, ekonomski instrument u sklopu razvojne politike (instrument državnog intervencionizma u privrednom razvoju i socijalnoj politici). Ravnoteža prihoda i rashoda, kao jedan od osnovnih načela klasičnih finansija, ustupila je mjesto stalnom budžetskom deficitu.

Ravnoteža budžeta žrtvovana je u ravnoteži privrede, stopi rasta i punoj zaposlenosti.12

Politička funkcija budžeta proizilazi iz činjenice da budžet, njegov obim i njegova struktura, prevashodno zavisi od društveno-političkog uređenja zemlje. U tom smislu, predlaganje i donošenje budžeta, odobravanje i usvajanje budžeta od strane predstavničkog organa vlasti, kontrola potrošnje vlasti kroz završni račun budžeta, podrazumjevaju čitav niz političkih odnosa, koje prezentuju najviši predstavnički i izvršni organi vlasti. Zapravo, kroz budžet se odslikava politička organizacija vlasti i političkog uređenja zemlje.13

Politikom budžetskog deficit ili suficita država danas void uspješnu anticikličnu ekonomsku ili stabilizacionu politiku. To znači da u period depresije i nezaposlenosti vodi politiku deficit i podsticanja tražnje i potrošnje, dok, suprotno tome, u fazi prosperiteta i inflacije void politiku suficita i smanjenja tražnje, odnosno potrošnje, i to oduzimanjem i sterilizaciojom djela dohotka – kroz porast u politiku ili javni zajam.

Time politika deficit ili suficita budžeta postaje sredstvo državne intervencije u cilju uspostavljanja privredne ravnoteže. Klasični principi, ili kanoni budžetske politike, jednom za svagda nastaju, ustupjući mjesto novim principima.

Porezima ili drugim oblicima prihoda, s jedne strane i javnim rashodima, s druge, država kroz budžet snažno djeluje na proizvodnju, potrošnju, investicije, cjene, standard, novčani opticaj i vrjednost novca i dr.

11 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd: Beogradska poslovna škola 2006.god.12 J.M. Keynes: Opšta teorija zaposlenosti, kamate i novca, London, 1936.13 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.

6

Raznim oblicima naplate poreza, carina, taksa i sl. Zbog stvaranja potrebnih sredstava za pokriće javnih rashoda, država može, kroz zahtjevanje djela nacionalnog dohodka, djelovati na proizvodnju.

UČEŠĆE JAVNIH PRIHODA BUDŽETSKOG DEFICITA U DRUŠTVENOM PROIZVODU

- U %Budžetski rashodi Budžetski deficit

1960. 1980. 1990. 1994. 1980. 1985. 1990. 1994. 1995.SAD 28 33 35 37 -2.3 -5.3 -2.6 -2.3 -2.2Nemačka 32 36 47 48 -1.0 -1.3 -2.0 -5.2 -4.2Francuska 35 35 52 56 -1.1 -3.3 -1.8 -2.0 -5.0Italija 33 38 43 53 -9.2 -13.8 -10.8 -11.0 -10.1V. Britanija 32 48 55 57 -2.5 -2.4 -4.0 -4.8 -8.0Švedska 31 45 56 69 -3.4 -6.6 -3.3 -3.4 -8.8

Tabela.br.1.: Izvor OECD14

Danas je u izučavanju finansijske nauke sve vise značajno i interesantno uzajamno djelovanje budžetske i monetarne politike, monetarno djelovanje budžetskih rashoda i prihoda, posevno javni dug, kamata na dug i sl. I pitanja, kao što su: stvaranje budžetskog deficita i otplate kredita centralnoj banci ili njegova sterilizacija (netrošenje) su veoma važna, jer imaju snažno deflaciono djelovanje, kao što i finansiranje budžetskog deficita iz emisije novca može imati i snažno inflaciono djelovanje.15

Budžet ima i pravnu funkciju. Cjelokupna problematika budžeta regulisana je pravom (područje budžetskog prava) i sadržana je u zakonu o budžetu ili u zakonu o državnom računovodstvu. Na taj način posebno je istaknut značaj budžeta u savremenoj državi. Budžet, posebno visina i struktura javnih rashoda obavezan je za izvršnu vlast, koja ga ne može mjenjati bez odobrenja parlamenta. Pravna funkcija budžeta sadrži u sebi i kontrolnu funkciju parlamenta u vezi sa realizacijom budžeta. Time se, istovremeno, sagledava i zakonitost u korišćenju sredstava iz budžeta.16

Sistemom formiranja budžetskih rashoda i njihovom strukturom budžet djeluje na socijalno-ekonomske procese raspolaganje i korišćenje dohotka pojedinih struktura u društvu, zaposlenost, tržište kapitala i gotovo kompletne finansijske i privredne proporcije.

14 OECD- Organizacija za ekonomiju, saradnju i razvoj15 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.16 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.

7

Rashodi za vojne svrhe, socijalnu zaštitu, obrazovanje i zdravstvenu zaštitu, kao i isplate kamata po javnom dugu postaju osnovne pozicije rashoda budžeta. Preko structure rashoda budžeta prelamaju se gotovo svi najvažniji ciljevi ekonomskog i socijalnog razvoja, kao i sigurnosti (vojni rashodi) svake zemlje.

1.3. Budžetska načela

1. načelo budžetskog jedinst a - iziskuje da svi javni prihodi, kao i svi javni rashodi jedne države moraju da budu prikazani u jednom budžetu;

2. načelo potpunosti ili univerzalnosti - u budžetu su prikazani svi javni prihodi i svi javni rashodi; da budu prikazani u bruto-iznosu bez ikakvih odbitaka i umanjivanja i bez uzajamnog prebijanja;

3. načelo tačnosti ili realnosti - potreba da se svi javni prihodi i javni rashodi koji se iskazuju u budžetu iskazu sto realnije i tačnije;

4. načelo budžetske ravnoteze - da su javni rashodi uravnoteženi sa javnim prihodima;

5. načelo specifikacije (klasifikacije) - imperativ da se prihodi i rashodi moraju iznjeti na bazi jedne odredjene specifikacije koja treba da omogući da se odoberena sredstva u budžetu troše u utvrdjenom iznosu, za utvrdjenu svrhu i u okviru utvrdjenog vremena;

6. načelo trajanja budžeta - budžet se odnosi na jedan odredjeni period, praksa je pokazala da je to obično period od 1 godine;

7. načelo jasnoće budžeta – podrazumijeva grupisanje na jedinstven način, svih prihoda prema izvorima i svih rashoda prema njihovoj namjeni;

8. načelo javnosti budžeta - podrazumeva da se budžet izloži javnosti preko širokog sistema sredstava javnog informisanja, da bude publikovan i da budžetska debata u predstavničkim tijelima bude javna. 17

1.4. Budžetska procedura

Budžetska procedura obuhvata četiri osnovne faze i to:

1. Izradu budžeta (budžetska inicijativa, planiranje prihoda, planiranje rashoda, izrada nacrta i prjedloga budžeta);

2. Donošenje budžeta (razmatranje i donošenje budžeta u parlamentu);3. Izvršavanje budžeta (mačin izvršavanja budžeta, izvršioci budžeta);4. Kontrola budžeta (redovna budžetska kontrola, zvršni račun budžeta).18

17 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.18 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.

8

2. BUDŽETSKI SISTEM REPUBLIKE SRPSKE

Osnove budžetskog sistema Srbije utvrđene su Zakonom o budžetskom sistemu Republike Srpske iz 2008.godine, objavljene u „Službeni glasnik R. Srpske“ br. 96/03, 14/04, 67/05 i 34/06.

Zakon o budžetskom sistemu je opšti pravni akt, u kome su trojstvo i funkcionisanje institucija, kao i procedure, regulisane u skladu sa, najšire prihvaćenom, međunarodnom praksom. Stoga, ovaj pravni akt sadrži brojne novine, koje imaju, kako terminološku, tako i sadržinsku dimenziju.19

Ovim zakonom se uređuje budžetski sistem koji čine:1.budžet Republike Srpske,2.budžeti opština i gradova i3.finansijski plan fondova.20

Pored toga, Zakon uređuje zaduživanje i izdavanje garancija Republike, lokalnih vlasti i organizacija obaveznog socijalnog osiguranja, kao i budžetsko računovodstvo i izvještavanje.

Zakon o budžetskom sistemu jedinstveno uređuje planiranje, pripremu, donošenje i izvještavanje budžeta na nivou svih segmenata u sistemu. Integritet budžetskog sistema obezbjeđuje se:

- zajedničkom zakonskom osnovom;- jedinstvenom budžetskom klasifikacijom;- jedinstvenom budžetskom dokumentacijom;- jedinstvenim sistemom budžetskog računovodstva- budžetskom kontrolom i revizijom.21

Budžet se priprema, donosi i izvršava na osnovu sistema jedinstvene budžetske klasifikacije.

Jedinstvena budžetska klasifikacija obuhvata ekonomsku klasifikaciju budžetskih sredstava i budžetskih izdataka, te organizacionu i funkcionalnu klasifikaciju budžetskih izdataka.

Ekonomska klasifikacija budžetskih sredstava iskazuje budžetska sredstva u skladu sa zakonskim propisima koji određuju izvore budžetskih sredstava. Ekonomska

19 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/0220 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/0221 Anđelić dr Dragan, Majstorović Mr Aleksandar, Poslovna politika 2008.god.

9

klasifikacija budžtskih izdataka predstavlja vrste rashoda, a sadržana je u kontnom planu za korisnike budžeta.

Organizaciona klasifikacija iskazuje budžetske izdatke po budžetskim korisnicima, sa raspodjelom između korisnika.

Funkcionalna klasifikacija iskazuje budžetske izdatke po funkcionalnoj namjeni za određenu oblast.

Budžet se priprema donosi i izvršava na nivou budžetske organizacije ili na nivou potrošačke jedinice.22

Zakon je uveo nove kategorije javnih finansija, kao što su trezor i direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava i kvote, potvrdio je novu sadržinu ranijih kategorija (finansijski plan) a zadržao je neke ranije kategorije (apoprijacija).

Zakon je omogućio uvođenje novih budžetskih klasifikacija prema kojima se evidentiraju javni prihodi i javni rashodi, odnosno javna ili državna potrošnja. Javni rashodi se mogu klasifikovati prema nivoima javne potrošnje, prema korisnicima budžeta, prema funkcijama i prema ekonomskim namjenama. Posebno su značajne ekonomska, organizaciona i funkcionalna klasifikacija i klasifikacija prema računovodstvenim fondovima.

Zakonom o budžetskom sistemu utvrđen je kalendar za republički budžet i kalendar za budžete lokalnih vlasti. Cilj budžetskog kalendara je da se uspostavi čvrsta komunikacija između višeg i nižeg nivoa državne vlasti radi jedninstvenog funkcionisanja budžetskog sistema i efikasnog upravljanja javnim finansijama.23

Ukoliko se budžet ne donese do kraja godine kako je predviđeno budžetskim kalendarom, pristupa se privremeno finansiranje državnih funkcija koje traje po pravilu do tri mjeseca.Odluku o privremenom finansiranju donosi Vlada Republike odnosno izvršni organ lokalne uprave. Ovom odlukom se utvrđuje da se u periodu privremenog finansiranja mogu koristiti sredstva najviše do 25% sredstava budžeta prethodne godine, bez uvećavanja za efekat rasta cjena.

Zakon o budžetskom sistemu predviđa i mogućnost izmjena i dopuna Zakona o budžetu u toku godine koje se nazivaju rebalans budžeta. Do rebalanska budžeta dolazi kada se novim propisima povećavaju ili smanjuju planirani izdaci ili primanja. Rebalans se vrši radi uravnoteženja prihoda i rashoda budžeta. Rebalans budžeta se priprema i usvaja prema postupku za pripremu i donošenje budžeta.

Zakonom o budžetkom sistemu uspostavljen je efikasan sistem izvještavanja o izvršenju budžeta. Organi nadležni za poslove finansija na nivou Republike, pokrajine i lokalnim nivoima redovno prate izvršavanje budžeta i o tome dva puta u toku godine

22 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/02, 67/05, 14/0423 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/02

10

izvještavaju Vladu Republike, odnosno izvršni organ pokrajine, odnosno izvršni organ lokalne vlasti.

Za izvršenje finansijskog plana organizacije obaveznog socijalnog osiguranja nadležni organ odgovara Vladi Republike.

Sistem izvještavanja o izvršenju budžeta zasniva se na standardnim klasifikacijama i načinu iskazivanja podataka o prihodima i rashodima. U tom cilju je donjet Pravilnik kojim je uređen standardni klasifikacioni okvir i sadržaj konta u konkretnom planu, u skladu sa međunarodnom GFS metodologijom.

Direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava u skladu sa kontnim planom za budžetski sistem primjenjuju ovaj pravilnik i iskazuju izvršenje i OOCO i budžeti lokalnih zajednica, kao i njihovi direktni i indirektni budžetski korisnici za odgovarajuću fiskalnu godinu.

Direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava, organizacije obaveznog socijalnog osiguranja i budžetski fonadovi Republike i lokalnih vlasti primjenjuju, sastavljaju i podnose završne račune po utvrđenoj budžetskoj proceduri i rokovima.

Završni računi budžeta se donosi prema proceduri sličnoj donošenju budžeta. U završnom računu iskazuju se ostvareni prihodi i rashodi pored utrošenih sredstava u budžetskoj godini za koju se donosi završni račun.

Završni račun prikazuje rezultate budžetskog poslovanja u protekloj godini. Završni račun omogućuje da parlament kontroliše izvršnu vlast u pogledu trošenja budžetskih sredstava.

Uobičajeno je da se do kraja juna tekuće godine usvoji i objavi završni račun budžeta za prethodnu godinu. Prethodno ga razmatra Vlada i dostavlja skupštini prijedlog završnog računa.

Završni račun budžeta ima opšti dio u kome je sadržan iznos planiranih i ostvarenih prihoda i rashoda, sredstava stalne rezerve, način pokrivanja deficita i raspored ostvarenog suficita.

U posebnom djelu završni račun sadrži planirani i ostvareni raspored sredstava prema namjeni i korisnicima. Završni račun sadrži i bilans stanja stredstava (nepokretnosti, poretne stvari, neizmirene obaveze i eventualna potraživanja).24

Jedinstvenost budžetskog sistema se obezbjeđuje zajedničkom pravnom osnovom, jedinstvenom budžetskom klasifikacijom, upotrebom jedinstvene budžetske doku-mentacije za izradu budžeta Republike, opština i gradova, te fondova, jedinstvenim sistemom budžetskog računovodstva, jedinstvenim

24 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.

11

kriterijumima za budžetsku kontrolu i reviziju i jedinstvenim principima na kojima se zasniva budžetski postupak, u skladu sa ovim zakonom.25

2.1. Budžet Republike

Budžet republike je zakonski akt u kojem prihodi i rashodi moraju da budu uravnoteženi. Budžet se sastoji od Opšteg i Posebnog djela.26

Opšti dio budžeta (bilansni dio) sadrži ukupan obim prihoda i rashoda, stalnu i tekuću rezervu kao i obaveze organa u izvršenju budžeta.

Opšti dio budžeta obuhvata:

1) pregled tekućih prihoda i tekućih rashoda2) pregled očekivanih primanja iz inostranih i domaćih kredita: otplata glavnice i

kamate duga Republike i aktivnih garancija3) prijedlog za korišćenje suficita a u slučaju zaduženja, odnosno razduženja

republike u toku budžetske godine,4) procjenu ukupnog novog zaduženja, odnosno razduženja Republike u toku

budžetske godine5) procjenu ukupnog iznosa novih garancija Republike tokom budžetkse godine6) pregdle i strukturu ukupno neizmirenog duga i garancija, sa procjenom rizika

izdataka koji mogu nastati iz neaktivnih garancija, kao i plan vlade za finansiranje aktivnih garancija,

7) procjenu drugih mogućih obaveza i njihov uticaj na budžet8) opis i procjenu poreskih rashoda9) stalnu i tekuću budžetsku rezervu.27

Posebni dio budžeta sadrži detaljan raspored sredstava (rashoda) po nosiocima i namjenama, a korisnici sredstava mogu preuzimati obaveze do iznosa sredstava koja su obezbjeđena u budžetu.

Poseban dio budžeta obuhvata finansijske planove direktnih korisnika budžetskih sredstava, prema principu podjele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku.

Finansijski planovi uključuju izdatke direktnog korisnika budžetskih sredstava u skladu sa ekonomskom i funkcionalnom klasifikacijom i klasifikacijom prema računovodstvenim fondovima.

Opšti i posebni dio budžeta sadrži:

1) procjenjene prihode i primanja i rashode i izdatke za tekuću fiskalnu godinu,2) planirane prihode i primanja i rashode i izdatke za budžetsku godinu,

25 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/0226 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.27 Ćirović dr Milutin, Monetarna ekonomija, Beograd, Ekonomski fakultet, 2008.

12

3) procjenjene prihode i primanja i rashode i izdatke za naredne dvije fiskalne godine.

2.1.1. Poslovi budžeta

Poslove budžeta obavlja Ministarstvo vođenjem sledećih funkcija:

a) u pripremi budžeta:- kordiniše postupak primpreme budžeta- razrađuje smjernice za pripremu budžeta- analizira zahtjeve za finansiranje direktnih korisnika budžetskih sredstava i

predlaže iznose aproporcija koji se unose u nacrt budžeta- priprema nacrta budžetab) u izvršenju budžeta:- kontroliše plan izvještavanja budžetskih direktnih korisnika budžetskih sredstava,

vrši eventualne korekcije i prosljeđuje korigovani plan trezoru, radi izvršenja budžeta i upravljanja gotovinskim sredstvima;

- kontroliše preuzete obaveze radi utvrđivanja usklađenosti sa donijetim budžetom, odobrava ih i prosljeđuje odobrene preuzete obaveze trezoru, radi izrvršenja budžeta.

- Prati primanja i izdatke budžta- Daje preporuke direktnim i indirektnim korisnicima budžetskih sredstava,

lokalnoj vlasti i organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja po pitanjima budžeta.

Da bi se mogli planirati pojedinačni izvorni prihodi neophodno je najprije utvrditi tzv. „poreski bilans“. Ovaj bilans treba da sadrži broj obveznika, poresku osnovicu, poresku stopu i predviđena oslobođenja i olakšice. Kod pojedinih oblika poreza, taksa i naknada gdje to nije moguće učiniti, vrši se procjena prihoda na osnovu prihoda koji su ostvareni u prethodnoj godini, odnosno prethodnom periodu. Ukoliko izvorni prihodi ne mogu da pokriju rashode, utvrđuje se deficit budžeta koji mora biti pokriven zaduživanjem Republike. Ukoliko se budžet ne može pokriti zaduživanjem vrši se smanjivanje rashoda, kako bi se uspostavila ravnoteža između prihoda i rashoda.28

Bilans Republike obuhvata sve izvorne i druge prihode koji treba da obezbjede izmirivanje državnih i drugih funkcija. Po obimu najvažniji prihodi su porez na dohodak i porez na promet. U bilansu rashoda najveća stavka su sredstva namjenjena ostvarivanju zakonom utvrđenih prava (javne službe, socijalna zaštita, dječja zaštita, boračko-invalidska zaštita i dr.), a zatim sredstva koja se izdvajaju za klasične državne funkcije (zarade zaposlenih, materijalni troškovi, posebne namjene i drugo).29

28 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.29 Dušanić dr Jovan Bošnjak M. Dr Marinko, Monetarne i javne finansije, Poslovna škola, Beograd, 2008.god.

13

U sistemu finansiranja javnih rashoda u Republici, za izvršavanje prenetih funkcija državne uprave opštinama, gradovima, pokrajinama i okruzima obezbjeđuju se sredstva iz budžeta Republike.

Primjera radi u Zakonu o budžetu Republike Srpske za 2008. godinu – u Opštem djelu, utvrđena su primanja i izdaci u sledećim iznosima:

Primanja budžeta 1.005.000.000 KMIzdaci budžeta 1.250.000.000 KMBudžetski suficit/deficit - 245.000.000 KM

Budžetski deficit se može pokriti na više načina, ali u suštini, dva su osnovna:a) Na kreditnoj osnovi (javni dug i javni zajam),b) Na nekreditnoj osnovi (donacije, prihodi od privatizacije, i dr.)30

2.1.2. Analogna tjela gradske i republičke administracije koja se bave budžetom

Kao što i na republičkom nivou vrši princip podjele vlasti na zakonodavnu i izvršnu, isto tako važi i na lokalnom nivou. Zaduženja koja se odnose na zakonodavne i izvršne organe, uglavnom se poklapaju.31

a) Skupština R. Srpske – Skupština grada Banja Luke Donose budžet i usvaja završni račun, s tim što se na republičkom nivou donosi zakon o budžetu a na lokalnom odluka o budžetu, b) Ministar finansija – Gradonačelnik

Odgovorni su za izvršenje budžetac) Ministar finansija – Gradsko vijeće

Utvrđuju prjedlog odluke o budžetud) Ministarstvo finansija R.Srpaske – uprava za finansiranje grada B. Luke

Objavljuju stručne poslove u vezi budžetae) Budžetki kalendar i postupak na republičkom i na lokalnom su usklađeni.

2.1.3. Planiranje budžeta

Za početak planiranja lokalnog budžeta neophodno je da su pripreme za izradu republičkog u toku. Zato prvo dajemo kalendar republičkog budžeta.

Gradonačelnik je naredbodavac za izvršenje budžeta Grada. On daje saglasnost na opšte akte korisnika budžeta kojima se utvrđuje broj i struktura zaposlenih i odgovoran je za izvršenje budžeta skupštini grada.

Predsjednik opštine je naredbodavac za izvršenje budžeta opštine i odgovoran je opštinskom vjeću.

Gradske uprave izršavaju propise i druge akte skupštine grada i gradonačelnika.Kada su u pitanju stručni planovi budžeta nadležna je urava za finansiranje.

30 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.31 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/02

14

Sredstva iz budžeta raspoređuju se u skladu sa donjetim zakonom ili odlukom o budžetu direktnim korisnicima budžeta i optšina, a oni ih prenose dalje indirektnim korisnicima.

Direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava mogu da vrše plaćanja do visine kvote, odnosno visine izdataka za tromjesječne ili neki drugi period odredi ministar, odnosno načelnik za finansiranje.32

Plaćanje iz budžetaPlaćanje iz budžeta zasnivaju se na knjigovodstvenoj dokumentaciji. Pravni osnov

i iznos preuzetih obaveza koji proističu iz izvorne knjigovodstvene dokumentacije moraju biti potvrđena u pismenoj formi prije plaćanja obaveze.

Upravljanje budžetskim fondomBudžetskim fondom upravlja Ministarstvo finansija na nacionalnom nivou, a na

lokalnom nivou Uprava za finansije.

Odgovornost funkcionera direktnog korisnika budžetskih sredstavaFunkcioner direktrog ili indirektnog korisnika budžetskih sredstava odgovoran je

za preuzimnaje obaveza njihovu verifikaciju, izdavanje naloga za uplatu sredstava koja pripadaju budžetu.

2.1.4. Planiranje rashoda i prihoda budžeta

Budžetski proces je zakonom određena djelatnost državnih organa povezana za sastavljanje utvrđivanje, donošenje i izvršavanje budžeta (Federacije, federalnih država članica i mjesnih i lokalnih organa vlasti).33

1. Metoda automatskog planiranja oslanja se na određene automatizme. Osnovne oblike prihoda i rashoda, od čijeg ponapanja zavisi ukupan budžet – a koji su otvoreni u prethodnoj budžetskoj godini, ova metoda automatski prihvata kao date veličine. Na taj način se osigurava određeni minimum prihoda za budžet.

2. Kod direktog metoda polazi se od iznosa stvarno izvršenih javnih rashoda i prihoda u prethodnom periodu korigovanog za procenat koji se predviđa za narednu godinu. Ovde je često prisutna poznata politika, traži više da bi se dobilo koliko stvarno treba, i na strani prihoda se polazi od ostvarivanja u prethodnoj godini, korigovano za očekivane indekse kretanja proizvodnje, trgovinskog bilansa, dohotka, promenta i dr.,jer se na ovoj osnovi formira najveći dio budžetskih sredstava.

3. Indirektna metoda – kod planiranja prihoda i rashoda budžeta mogu se poći od nekih ranijih razčlanjivanja problema prioriteta strukture prihoda i rashoda i toga šta se želi postići budžetom u toj godini.

Sastavljanje i izrada prjedloga budžeta kao prva faza u njegovom donošenju, je u rukama upravnih organa.

U našoj finansijskoj praksi budžetsku inicijativu ima odgovarajući sekretarijat za finansiranje. Ti organi najbolje znaju potrebe svojih službi i uopšte javne potrebe, zatim

32 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/0233 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/02

15

privrednu situaciju, potrebe postavaljanja plana prihoda i rashoda i odgovarajuću budžetsku politiku.

U sastavljanju prjedloga budžeta, kao akta kojim se predviđaju prihodi i rashodi, od velikog je značaja da se planiraju sa što većom preciznošću. Radi toga se obično koriste 3 metode.34

2.1.5. Prihodi budžeta

Poreski prihodi Budžeta Srbije, koji su uglavnom usagčašeni sa Direktivama Evropske unije, potiču (većim djelom) od indirektnih poreza, a (manjim djelom) od direktnih poreza.35

BUDžETSKA SREDSTVA ZA 2011. GODINUEkonomski kod O p i s Budžet

Republike Srpskeza 2011. Godinu

1 2 4BUDžETSKI PRIHODI 1.382.650.000I z v o r n i p r i h o d i 1.356.730.000710000 P o r e s k i p r i h o d i 1.247.200.000711000 Prihodi od poreza na dohodak i dobit 236.000.000

711100 Porezi na dohodak 119.000.000

711200 Porezi na dobit pravnih lica 117.000.000714000 Porezi na imovinu 11.000.000717000 Indirektni porezi doznačeni od UIO 996.200.000717100 Indirektni porezi doznačeni od UIO 996.200.000 717100 Indirektni porezi - JRUIO 881.200.000 717100 Indirektni porezi - otplata duga 115.000.000715000 Porezi van JRUIO 4.000.000 715100 Zaostale obaveze 4.000.000720000 N e p o r e s k i p r i h o d i 135.450.000721100 Prihodi od dividende, učešća u kapitalu i sličnih prava 630.000 721112 Prihod od davanja prava na eksploataciju prirodnih resursa patenata i autorskih prava 630.000

34 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola 2001.god.35 Izvor: www.vladars.net, Budžet za 2011.godinu

16

http://www.vladars.net/

721300 Prihodi od kamata na gotovinu i gotovinske ekvivalente 8.000.000 721300 Prihodi od kamata na novčana sredstva na bankovnim računima 8.000.000722100 Administrativne naknade i takse 25.200.000 722110 Republičke administrativne naknade i takse 25.200.000722200 Sudske naknade i takse 17.500.000 722210 Republičke sudske takse 17.500.000722500 Prihodi od pružanja javnih usluga 17.900.000 722510 Prihodi republičkih organa 17.900.000723100 Novčane kazne 22.000.000 723110 Republičke novčane kazne 22.000.000722400729100 Ostali neporeski prihodi 18.300.000 722400 Ostale naknade po raznim osnovama 2.800.000 722480 Naknade za privređivanje igara na sreću 15.000.000 729100 Ostali neporeski prihodi 500.000P o s e b n i p r i h o d i 25.920.000722400 Naknade po raznim osnovama 25.920.000 722430 Naknade za šume 12.800.000 722440 Naknade za vode 10.300.000 722452 Naknade za izvršene veterinarsko-sanitarne preglede 2.300.000 722463 Naknada za izvađeni materijal iz vodotoka 520.000

BUDžETSKA SREDSTVA ZA 2011. GODINUEkonomski kod O p i s Budžet

Republike Srpske

za 2011. Godinu 1 2 4

17

FINANSIRANjE 217.350.000921200 Primici od zaduživanja 177.350.000 921200 Primici od dugoročnih zajmova 177.350.000921300 Primici od refundacije otplaćenih zajmova 40.000.000 921300 Primici od refundacije otplaćenih zajmova od krajnjih korisnika 40.000.000UKUPNA BUDžETSKA SREDSTVA 1.600.000.000

U odnosu na prethodnu godinu nema bitnijih promjena u pogledu visine stopa poreza po pojedinim instrumentima poreza.

Dosadašnja reforma fiskalnog sistema obezbjeđuje stabilne poreske prihode za finansiranje prioritetnih državnih funkcija, smanjujući mogućnosti za izvjegavanje plaćanja poreza. Politika javnih prihoda polazi od trajnog opredjeljinja restuktuiranja izvora prihoda u pravcu redukovanja direktnih poreza i povećanju indirektnih poreza, što će uz pojačanu efikasnost poreske administracije značajno doprinjeti povećanju ekonomskog rasta i zaposlenosti.

Zahvaljujući tome što je stopa poreza na dobit preduzeća (105) među najnižim stopama u odnosu na zemlje u okruženju obezbjeđuje se, sa jedne strane rasterećenje preduzeća srazmjerno ekonomskoj snazi i sprječavanje odliva poreske osnove u inostranstvo, sa druge strane privlačenje stranih investicija.

Porez na dohodak građana planiran je polazeći od postojeće raspodjele ovog prihoda između budžeta Republike Srbije i budžeta lokalne samouprave (60:40).

Projekcija prihoda od carina u direktnoj je korelaciji sa ostvarenjem prihoda po osnovu poreza na dodatu vrjednost pri uvozu. Oba ova prihoda su u direktnoj zavisnosti od spoljnotrgovinskog robnog prometa, odnosno uvoza roba, i od kretanja kursa dinara.

Prihodi od akciza za 2008.godinu planirani su u skladu sa projektovanom inflacijom u 2008.g. i imajući u vidu povećanje prometa akciznih roba, kao i porasta cjena derivata nafte.

Prihodi u 2008. Godini planirani su u skladu sa predviđenim rastom osnovnih makroekonomskih indikatora: realni rast bruto domaćeg proizvoda, rast inflacije i realni rast zarada zavisno od rasta produktivnosti rada.

18

2.1.6. Budžetski rashodi

Rashodi budžeta Srpske za 2011.godinu imali su sledeću strukturu:

BUDžET REPUBLIKE SRPSKE ZA 2011. GODINU - BUDžETSKA POTROŠNjAEkonomski kod O p i s Budžet

Republike Srpske za 2011. Godinu1 2 4DOMAĆA BUDžETSKA POTROŠNjA 1 .354.773.000410000 T e k u ć i r a s h o d i 1.121.871.000411000 Rashodi za lična primanja

627.672.200411100 Rashodi za bruto plate

610.067.400411200 Rashodi za bruto naknade troškova i ostalih ličnih primanja

zaposlenih 17.604.800412000 Rashodi po osnovu korišćenja roba i usluga 101.249.800

412100 Rashodi po osnovu zakupa 5.330.236

412200 Rashodi po osnovu utroška energije, komunalnih, komunikacionih i transportnih usluga 21.876.066

412300 Rashodi za režijski materija l 6.206.983

412400 Rashodi za materijal za posebne namjene 3.577.190

412400 Rashodi za takmičenje učenika 58.820412500 Rashodi za tekuće održavanje

9.596.244412600 Rashodi po osnovu putovanja i smještaja

8.512.927412600 Rashodi po osnovu smještaja skupštinskih poslanika

398.440412600 Prevoz učenika

4.985.200412700 Rashodi za stručne usluge

17.350.301412700 Rashodi za Vladine informativne kampanje

299.130412700 Rashodi za realizaciju Strategije komunikacije Vlade RS u 2011.

godini 139.600412700 Rashodi za obrazovanje kadrova

49.855412700 Rashodi za stručno usavršavanje nastavnika

49.855

19

412700 Rashodi za nagrade, troškove pripreme i takmičenja učenika 69.800

412700 Rashodi štampanja obrazaca mjenica 54.800

412700 Rashodi distribucije obrazaca mjenica 249.270

412700 Rashodi štampanja administrativnih taksa 69.800

412700 Rashodi za finansiranje strategije razvoja lokalne samouprave u RS 299.120

412700 Rashodi za oglede i projekte 7.970

412700 Rashodi za implementaciju Strategije za razvoj porodice u Republici Srpskoj 199.400

412900 Rashodi za stručno usavršavanje zaposlenih 600.018

412900 Rashodi za bruto naknade za rad van radnog odnosa 8.417.632

412900 Rashodi po osnovu reprezentacije 1.742.041

412900 Rashodi po osnovu krivičnog postuka 1.035.350

412900 Rashodi po osnovu poreza i doprinosa na teret poslodavca 166.113

412900 Rashodi po osnovu doprinosa za profesionalnu rehabilitaciju invalida 721.127

412900 Rashodi za izradu medalja 99.710

412900 Ostali rashodi po osnovu korišćenja roba i usluga 2.143.342

412900 Rashodi po osnovu inicijalnih sredstava za početak rada Garantnog fonda RS 70.000

412900 Projekat "Stichting Srebrenica Historical Project" Hag 398.840

412900 Sredstva za rad Tima za koordinaciju aktivnosti istraživanja ratnih zločina i traženja nestalih lica

99.700412900 Rashodi za bruto naknade članovima komisija i radnih grupa

65.410412900 Troškovi analize uzoraka i redovnih monitoring

19.960


Republike Srpske za 2011. Godinu1 2 4 412900 Rashodi za bruto naknade skupštinskih poslanika 1.149.500

20

412900 Odbor za žalbe jedinica lokalne samouprave 39.900 412900 Rashodi po osnovu inicijalnih sredstava za početak rada Republičkog zavoda za prostorno planiranje 9.970 412900 Rashodi po osnovu inicijalnih sredstava za početak rada Republičkog zavoda za građevinarstvo 9.970 412900 Projekti i programske aktivnosti Savjeta za djecu Republike Srpske 44.870 412900 Projekti i programske aktivnosti Savjeta za demografsku politiku Republike Srpske 49.840 412900 Projekat podrške humanitarnim i radnim akcijama 2.492.750 412900 Projekat podrške za izgradnju objekata za djecu i omladinu 2.492.750414000 Subvencije 116.100.000 414100 Subvencije javnim medijima 1.580.000 414100 Subvencije Institutu za zaštitu zdravlja RS 800.000 414100 Subvencije za transfuzijsku medicine 1.000.000 414100 Subvencije Zavodu za sudsku medicinu 300.000 414100 Subvencije za podsticaj izvoza 20.000.000 414100 Subvencije nefinansijskim subjektima u oblasti šumarstva 6.000.000 414100 Subvencije za podsticaj razvoja poljoprivrede i sela 60.000.000 414100 Subvencija preduzeću "Željeznice Republike Srpske" 25.000.000 414100 Subvencija JP "SKY SRPSKA" 320.000 414100 Subvencija kamatne stope za stambeno kreditiranje mladih i mladih bračnih parova 500.000 414100 Subvencije za zapošljavanje mladih 200.000 414100 Subvencije za drugu Vantjelesnu oplodnju 400.000415000 Grantovi 28.233.000 415200 Tekući grantovi neprofitnim organizacijama 578.000 415200 Tekući grant fondaciji "Dr Milan Jelić" 1.000.000 415200 Tekući grantovi poslaničim klubovima 1.000.000 415200 Tekući grant za rad delegatskih klubova 176.000

21

415200 Tekući grantovi za operativne namjene u MUP - u 220.000 415200 Tekući grantovi kulture za nacionalne manjine 100.000 415200 Tekući grantovi kulture 300.000 415200 Tekući grantovi kulture - Distrikt Brčko 120.000 415200 Kapitalni grantovi za uređenje spomen područja Donja Gradina 200.000 415200 Tekući grantovi studentskim organizacijama 100.000 415200 Tekući grant Arhivu Republike Srpske 10.000 415200 Tekući grantovi vjerskim i etničkim organizacijama i udruženjima 1.300.000 415200 Tekući grant Psihijatrijskoj bolnici Sokolac 1.500.000 415200 Tekući grantovi fondacijama i udruženjima građana 100.000 415200 Tekući grantovi udruženjima od javog interesa 850.000 415200 Finansiranje Šestog kruga Bikon šeme 80.000 415200 Tekući grantovi dobrotvornim društvima "Merhamet" u RS 200.000 415200 Tekući grantovi Karitasu u Republici Srpskoj 150.000 415200 Tekući grantovi za rad udruženja i organizacija civilnih žrtava rata Bošnjaka i Hrvata 200.000 415200 Tekući grantovi parlamentarnim strankama 3.200.000 415200 Tekući grant društvu članova Matice srpske u RS 80.000 415200 Tekući grant za aktivnosti naučnih institucija 3.000.000 415200 Tekući grant za aktivnosti u oblasti tehnologije 500.000BUDžET REPUBLIKE SRPSKE ZA 2011. GODINU - BUDžETSKA POTROŠNjAEkonomski kod O p i s Budžet

Republike Srpske za 2011. Godinu1 2 4

415200 Finansiranje projekata i programa u skladu sa Zakonom o igrama na sreću 850.000 415200 Tekući grant Udruženju amputiraca "UDAS" 60.000 415200 Tekući grant za realizaciju Nacionalne strategije borbe protiv narokomanije 30.000 415200 Kapitalni grant za unapređenje uslova rada u

22

zdravstvenim ustanovama čiji je osnivač Vlada RS 900.000 415200 Programske aktivnosti humanitarnog karaktera 600.000 415200 Tekući grant Agenciji za akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite RS 90.000 415200 Grant za provođenje Strategije razvoja MSP, preduzetništva i uspostavljanja poslovnih zona 300.000 415200 Tekući grant preduzećima za vođenje stečajnog postupka 30.000 415200 Tekući grant Poljoprivrednom institutu RS 510.000 415200 Tekući grant Fondu za sprečavanje zaraznih bolesti 500.000 415200 Tekući grant JP "Autoputevi Republike Srpske" 400.000 415200 Tekući grant JP "Autoputevi Republike Srpske" - konsultantske usluge 859.000 415200 Tekući grant Željezničkoj korporaciji BHŽJK 460.000 415200 Tekući grant JP "SKY SRPSKA" 380.000 415200 Tekući grant JP "Aerodrom " Trebinje 362.000 415200 Tekući grant za razvoj turizma u Republici Srpskoj 665.000 415200 Kapitalni grant za razvoj turizma u Republici Srpskoj 335.000 415200 Tekući grant za zaštitu potrošača 100.000 415200 Tekući grantovi za Nacionalne parkove "Sutjeska" i "Kozara" 1.100.000 415200 Kapitalni grantovi ostalim pravnim licima 30.000 415200 Tekući grant za izgradnju i održavanje spomenika, spomen obilježja i vojničkih grobalja 200.000 415200 Tekući grant za obilježavanje značajnih istorijskih datuma odbrambeno otadžbinskog rata 170.000

415200 Tekući grant Domu penzionera Trebinje 80.000

415200 Tekući grant Domu penzionera Banja Luka 80.000

415200 Tekući grantovi neprofitim udruženjima i organizacijama za afirmaciju porodice 20.000

415200 Tekući grantovi javnim ustanovama i ustanovama obrazovanja za realizaciju omladinskih projekata 50.000

415200 Tekući grantovi za unapređenje i razvoj omladinskog organizovanja 530.000

23

415200 Tekući grantovi mladima i omladinskim organizacijama u ruralnim sredinama 50.000

415200 Tekući grantovi sportskim organizacijama 1.000.000415200 Tekući grant za projekat Male olimpijske igre

250.000415200 Tekući grantovi sportskim organizacijama lica sa invaliditetom u RS

170.000415200 Tekući grantovi za finansiranje sportskih klubova

i sportskih manifestacija u Brčko Distriktu BiH 200.000

415200 Kapitalni grantovi mladima i omladinskim organizacijama u ruralnim sredinama 100.000

415200 Kapitalni grantovi neprofitnim organizacijama za izgradnju, rekonstrukciju i sanaciju sportskih objekata 100.000

415200 Kapitalni grantovi za stambeno zbrinjavanje porodica sa petoro i više djece 1.708.000416000 Doznake na ime socijalne zaštite koje se isplaćuju iz budžeta Republike 248.616.000

416100 Doznake građanima 162.000

416100 Stipendije 2.000.000

416100 Stipendije za inostranstvo 200.000

416100 Doznake za međunarodnu razmjenu studenata 200.000BUDžET REPUBLIKE SRPSKE ZA 2011. GODINU - BUDžETSKA POTROŠNjAEkonomski kod O p i s Budžet


416100 Doznake za studente deficitarnih zanimanja 300.000

416100 Tekuće doznake za borački dodatak 12.000.000

416100 Tekuće doznake za porodične invalidnine 84.950.000

416100 Tekuće doznake za lične invalidnine 64.500.000

416100 Tekuće doznake za civilne invalidnine 7.100.000

416100 Tekuće doznake PPB, RVI i CŽR - isplata jednokratne pomoći za troškove liječenja 280.000

416100 Tekuće doznake PPB, RVI i CŽR - jednokratna pomoć socijalno ugroženim licima 150.000

416100 Tekuće doznake PPB, RVI i CŽR - ostalo 100.000

416100 Tekuće doznake porodicama za sahrane

24

poginulih pripadnika Vojske Republike Srpske 30.000

416100 Otpremnine po članu 182. Zakona o radu 2.000.000

416100 Doznake za rješavanje problema izbjeglica i raseljenih lica 2.000.000

416100 Doznake za rješavanje problema interno raseljenih lica 500.000

416100 Doznake za finansiranje povratka u Republiku Srpsku 3.500.000

416100 Doznake za finansiranje povratka u Federaciju BiH 500.000

416100 Doznaka za program: "Trajna rješenja za korisnike kolektivnih centara i alternativnih vidova stanovanja" 144.000

416100 Tekuće doznake za nacionalna sportska priznanja Republike Srpske 250.000

416100 Tekuće doznake vrhunskim i perspektivnim sportistima u Republici Srpskoj 200.000

416200 Doznaka Fondu za zdravstveno osiguranje 40.000.000

416200 Program socijalnog zbrinjavanja radnika 20.200.000

416200 Tekuće doznake za zdravstvenu zaštitu boraca, vojnih invalida, PPB i CŽR 2.000.000

416200 Doznake za zdravstveno osiguranje izbjeglica, raseljenih lica i povratnika 450.000

416300 Doznake socijalnim institucijama 3.200.000

416300 Doznake za zbrinjavanje žrtava nasilja u porodici 400.000

416300 Tekuće doznake pružaocima usluga socijalne zaštite PPB, RVI i CŽR - Projekat banjske rehabilitacije 300.000

416900 Kapitalne doznake socijalnim institucijama 1.000.000480000 T r a n s f e r i i z m e đ u b u dž e t s k i h j e d i n i c a 217.037.000481000 Transferi između budžetskih jedinica različitih nivoa vlasti 197.190.000

481300 Transferi za osposobljavanje ustanova za predškolsko vaspitanje i obrazovanje 300.000

481300 Transferi nerazvijenim opštinama 3.350.000

481300 Transferi jedinicama lokalne samouprave u vanrednim situacijama 300.000

481300 Transferi opštinama za izradu prostorno - planske dokumentacije 120.000

481300 Transferi ustanovama koje se bave zaštitom i rehabilitacijom kulturno - istorijskog naslijeđa 50.000

481300 Transferi udruženjima i organizacijama za afirmaciju porodice 20.000

481300 Transferi sportskim organizacijama 300.000

25

481500 Transfer Fondu PIO 188.000.000

481500 Transfer Zavodu za zapošljavanje - Projekat zapošljavanja pripravnika 2.000.000

481500 Transfer Fondu dječije zaštite 2.000.000

481500 Transfer Fondu za dječiju zaštitu - "Fond treće i četvrto dijete" 750.000

482000 Transferi između budžetskih jedinica istog nivoa vlasti 19.847.000

482100 Transfer Komisiji za koncesije Republike Srpske 750.000

482100 Transfer Operativnom timu za traženje nestalih lica 640.000

482100 Transferi za projekte i programske aktivnosti Republičkog zavoda za zaštitu kulturno - istorijskog i prirodnog naslijeđa 300.000

482100 Transferi za rashode za lična primanja za institucije srednjeg obrazovanja 800.000


Republike Srpske za 2011. Godinu

1 2 4482100 Transferi za rashode za lična primanja za institucije visokog obrazovanja 820.000482100 Transfer za ustanove kulture 400.000482100 Sufinansiranje smještaja i ishrane u studentskim i đačkim domovima 3.300.000482100 Transfer Agenciji za informaciono društvo RS 400.000482100 Transfer za Akademsku i istraživačku mrežu RS – Sarnet 400.000482100 Transfer za izradu i izdavanje Enciklopedije RS 120.000482100 Transfer Agenciji za razvoj malih i srednjih preduzeća 700.000482100 Transferi za sufinansiranje programa za biljne genetičke resurse RS 200.000482100 Transferi za sufinansiranje projekata Svjetske banke 2.752.000482100 Transfer Republičkoj direkciji za robne rezerve 2.000.000482100 Transfer Republičkoj direkciji za proizvodnju i promet NVO 175.000482100 Transfer Ekonomsko - socijalnom savjetu 100.000482100 Transfer Agenciji za mirno rješavanje radnih sporova 340.000482100 Transferi predstavništvima RS u inostranstvu 2.150.000

26

482100 Transfer Glavnoj službi za reviziju javnog sektora Republike Srpske 3.500.000

510000 I z d a c i z a n e f i n a n s i j s k u i m o v i n u 11.965.000511000 Izdaci za proizvedenu stalnu imovinu 7.440.000

511100 Izdaci za izgradnju i pribavljanje zgrada i objekata 125.000511200 Izdaci za investiciono održavanje, rekonstrukciju i adaptaciju zgrada i objekata 2.732.000511300 Izdaci za nabavku postrojenja i opreme 3.510.000511500 Izdaci za biološku imovinu 5.000511700 Izdaci za nematerijalnu proizvedenu imovinu 1.068.000

513000 Izdaci za neproizvedenu stalnu imovinu 1.675.000

513700 Izdaci za licenciranje Microsoft softvera 1.475.000513700 Izdaci za ostalu nematerijalnu neproizvedenu imovinu 200.000

516000 Izdaci za zalihe materijala, robe i sitnog inventara, ambalaže i sl. 2.660.000

516100 Izdaci za zalihe materijala, robe i sitnog inventara, ambalaže i sl. 2.660.000

517000 Izdaci po osnovu poreza na dodatu vrijednost 190.000

517100 Izdaci po osnovu poreza na dodatu vrijednost 190.000

**** Budžetska rezerva 3.900.000OSTALA BUDžETSKA POTROŠNjA 245.227.000Ostala potrošnja 8.231.000

**** Opšta unutrašnja rezerva 344.000412700 Rashodi za usluge emitovanja hartija od vrijednosti 250.000412700 Rashodi za usluge isplata - pošte - ugovorene usluge

za provođenje zakona o unutrašnjem dugu 150.000

412700 Rashodi za ostale usluge informisanja i medija – ugovorene usluge za provođenje zakona o unutrašnjem dugu 350.000412900 Rashodi po osnovu povrata poreza na dohodak 537.000412900 Rashodi za obaveze koje je preuzela Republika Srpska 100.000412900 Rashodi po sudskim rješenjima 6.000.000621900 Izdaci za potencijalne obaveze po izdatim garancijama 500.000

27

Otplata dugova - Unutrašnji dug 93.000.000413100 Rashodi po osnovu kamata na hartije od vrijednosti 9.648.000621900 Izdaci za isplate po odlukama ustavnih i ostalih sudova 5.000.000621100 Izdaci za isplatu glavnice po hartijama od vrijednosti 68.685.000621900 Izdaci za gotovinske isplate za staru deviznu štednju 9.667.000Otplata dugova - Ino dug 115.000.000



413400 Rashodi po osnovu kamata na primljene zajmove iz inostranstva 26.192.000413700 Troškovi servisiranja primljenih zajmova 2.817.000621400 Izdaci za otplatu glavnice zajmova primljenih iz inostrantstva 45.288.000621600 Izdaci za otplatu zajmova koji se refundiraju 40.703.000Javne investicije 28.996.000511100 Izdaci za izgradnju i pribavljanje zgrada i objekata 26.000.000511200 Izdaci za investiciono održavanje, rekonstrukciju i adaptaciju zgrada i objekata 2.496.000511700 Izdaci za nematerijalnu proizvedenu imovinu 500.000

U K U P N A B U Dž E T S K A P O T R O Š Nj A 1.600.000.000

Udio opšteg vladinog sektora u BDP-u je i dalje visok i prihodi u 2008. godini su činili 46% BDP-a, a rashodi 50%, čime je u 2008. godini stvoren budžetski deficit od 4% BDP-a, dok je u 2007. godini budžet bio blizu balansa. U 2008. godini su prihodi oslabili, dok su rashodi brzo rasli pod uticajem povećanja plata i socijalnih beneficija. Povećanje plata u javnom sektoru – koje je u 2008. godini na konsolidovanoj osnovi iznosilo 12% BDP-a – je bilo visoko, posebno u Republici Srpskoj, gdje je u 2008. godini doseglo 36,4% (u Federaciji 16,4%). U 2008. godini su socijalne beneficije iznosile konsolidovanih 10% BDP-a, nakon povećanja od 26,5% u Republici Srpskoj i 30,4% u Federaciji. U Federaciji se nominalni iznos transakcija na domaćinstva skoro udvostručio. U Bosni i Hercegovini se visokih 4% BDP-a troši na gotovinske transakcije za socijalnu

28

zaštitu koje se ne odnose na osiguranje. U isto vrijeme, došlo je do usporavanja troškova na investicije sa 6,7% BDP-a u 2007. na 6% u 2008 godini. Federacija je od 1. januara 2009. uvela porez na lični dohodak sa fiksnom stopom od 10%. U kontekstu programa MMF-a, od 1. jula 2009. su povećane neke akcize. Sistem velikih nenamjenskih beneficija za veterane rata, demobilisane vojnike i ostale socijalne grupe, te široko rasprostranjena zloupotreba tih beneficija su i dalje opterećenja za budžet, posebno u Federaciji, gdje se na njih troši otprilike trećina budžeta. U sklopu programa MMF-a je dogovoreno da se taj neefikasni sistem zamijeni srednjeročnim planom zasnovanim na ličnim prihodima korisnika. Nedostatak napretka po rasporedu privatizacije u Federaciji (prihodi su u 2008. godini iznosili samo 1,5 miliona € a u prvoj polovini 2009. 0,6 miliona €) je dodatno narušio finansijsko »zdravlje« tog entiteta. U aprilu 2009. godine je izvršen rebalans budžeta, kojim je njegov obim povećan za 19% kako bi se prikazala pozajmica za pokrivanje budžetskog deficita iz 2008. godine. Drugi rebalans, rađen u julu, je sadržao i mjere usklađivanja dogovorene sa MMF-om, kao što je Interventni zakon, kojim su plate i socijalne transakcije smanjene za 10%. Nakon dogovora sa MMF-om, Republika Srpska je uradila rebalans budžeta i smanjila njegov obim za 4,2%. U prvoj polovini 2009. godine su se konsolidovani prihodi na državnom i entitetskom nivou smanjili za 9,8% u odnosu na isti period prošle godine, uglavnom zbog smanjenih carina i prihoda od PDV-a. Uprkos postignutim dogovorima o preraspodjeli, raspodjela prihoda od indirektnog oporezivanja na državu, entitete i Brčko distrikt je i dalje kontroverzno pitanje. Ukupno gledajući, kvalitet i održivost javnih finansija su dodatno pogoršani, posebno u Federaciji.

Konsolidovani kumulirani deficit budžeta Republike Srpske na dan 31. decembra 2010. iznosio je 666,6 miliona i 981.815 KM i značajno je uvećan tokom te godine.

Početno stanje kumuliranog deficita 1. januara prošle godine u glavnoj knjizi trezora bilo je 384.273.096 KM, ali je na osnovu ostvarenog deficita u tekućoj godini kumulirani deficit uvećan za iznos od 282.978.680 KM, a na osnovu korekcija smanjen je za581.001KM.

Stanje sredstava na escrow računima, na koji se slijeva novac od sukcesije i privatizacije državnog kapitala, zaključno sa posljednjim danom prošle godine bilo je 240.131.712KM.

Istovremeno, stanje novčanih sredstava na računima budžeta iznosilo je 281.370.505 KM. Međutim, kada se od ukupnog iznosa zatečenih novčanih sredstava oduzme dio sredstava koja ne mogu biti korištena za servisiranje redovne potrošnje, dobiju se raspoloživa novčana sredstva za izmirenje obaveza u iznosu od 32.819.916 KM.

Racio novčane likvidnosti (gotovina/kratkoročne obaveze) na dan 31. decembra 2010. godine iznosi 0,24, navedeno je u Konsolidovanom izvještaju o izvršenju Budžeta, koji je pripremila Vlada RS-a za skupštinsko razmatranje 21. juna. 36

2.2. Budžeti opština i gradova

36 http://mojevijesti.ba/novost/, Objavljeno 13.6.2011.

29

http://mojevijesti.ba/novost/

Opštinski organ uprave nadležan za finansije, u skladu sa Dokumentom, dostavlja budžetskim korisnicima uputstvo za pripremu budžeta opštine i gradova za narednu fiskalnu godinu.

Upustvo za pripremu budžeta sadrži:37

1. osnovne ekonomske pretpostavke i smjernice za pripremu nacrta budžeta opština i gradova za narednu fiskalnu godinu,

2.opis planirane politike lokalnih vlasti,3.procjene budžetskih sredstava i izdataka opština i gradova za narednu fiskalnu

godinu,4.prijedlog okvirnog iznosa rashoda za svakog korisnika sredstava opštinskih i

gradskih budžeta u narednoj fiskalnoj godini,5.postupak i dinamiku pripreme budžeta opština i gradova.

Primjer prihoda i rashoda budžeta opštine Bijeljine dajem u prilogu.38

U osnovi postoje dvije klasifikacije budžetskih rashoda i to:

1) po ekonomskoj klasifikaciji i2) po funkcionalnoj klasifikaciji.

Dajem primjer i jedne i druge klasifikacije opštine Bijeljina:39

Po ekonomskoj klasifikaciji svi rashodi razvrstani su u sledeće grupe:a) rashodi za zaposlene 27%b) kupovina robe i usluga 7%c) Rashodi po osnovu otplate kamata 2.6%d) subvencije 6%e) transferi 35.6%f) socijalna zaštita iz budžeta 10.2%g) ostali tekući rashodi 1.5%h) kapitalni rashodi 10.1%

Po funkcionalnoj klasifikaciji svi rashodi su razvrstani u sledeće grupe:

Rashodi po funkcionalnoj klasifikaciji za 2010.godinuRB. OPIS Rebalans U %

1. Opšte javne usluge 11.067.407,55 27,2

2. Odbrana 0,00 0

3. Javni red i sigurnost 0,00 0

4. Ekonomski poslovi 2.663.713,00 6,5

5. Zaštita životne sredine 773.340,00 1,9

6. Stambenii zajednički poslovi 14.528.215,10 35,8

7. Zdravstvo 899.420,00 2,2

37 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.38 Izvor: http://www.bijeljina.rs.ba/lat/89.plan_budzeta_za_2010_godinu.html39 Izvor: www.bijeljina.rs.ba

30

8. Rekreacija, kultura, religija 4.518.486,90 11,3

9. Obrazovanje 2.364.273,02 5,8

10. Socijalna zaštita 3.773.512,00 9,3

Zbir funkcija 40.588.367,57 100

Otplata po zaduženju 1.165.980,00

Pokriće deficita 1.024.028,00

Ukupno rashodi: 42.778.375,57

Tabela 2. Rashodi po funkcionalnoj klasifikaciji za 2010.godinu40

-prema ekonomskoj klasifikaciji, najveći iznosi budžetskih sredstava odlaze u vidu trasfera, zatim u vidu rashoda za zaposlene, a na trećem i četvrtom mjestu su rashodi za socijalnu zaštitu i kapitalni rashodi,

-prema funkcionalnoj klasifikaciji najveću stavku rashoda odnose stambeni i zajednički poslovi a zatim slijede opšte javne usluge i rekleacija, kultura i religija, dok u treću kategoriju po učešću spadaju socijalna zaštita, ekonomski poslovi i obrazovanje.

2.3. Finansijski plan fondova

Finansijski plan predstavlja jedan od instrumenata vanbudžetskog fiansiranja i najznačajnije odstupanje od načela budžetskog jedinstva. Finansijski plan jeste akt direktnog ili indirektnog korisnika budžetskih sredstava, kao i akt organizacije za obavezno socijalno osiguranje, koji uključuje i finansijke planove indirektnih korisnika sredstava organizacija za obavezno socijalno osiguranje, izrađen na osnovu upustva za pripremu budžeta, u skladu sa smjernicama za izradu srednjoročnih planova i projekcijama srednjoročnog okvira rashoda predviđenih Memorandumom o budžetu i ekonomskoj i fiskalnoj politici, koji sadrži procjenu obima prihoda i primanja i obim rashoda i izdataka za period od jedne ili tri godine.41

2.4. Mjere za uravnoteženje budžetskih prihoda i rashoda

Neravnomjerno priticanje budžetskih prihoda za izmirenje nastalih obaveza, po pravilu, dovodi u pitanje ostvarivanje ravnoteže između budžetskih rashoda u toku budžetske godine, pa, sledstveno tome, i do poteškoća u ostvarivanju finansijskog tromjesečnog, odnosno mjesečnog plana, kao instrumenta izvršenja budžeta. U tom slučaju, preduzimaju se određene mjere za uravnoteženje prihoda i rashoda u toku izvršenja budžeta, kao što su:

1. Rebalansi2. Virmani3. kratkoročne pozajmice4. rezervni fond

40 Izvor: http://www.bijeljina.rs.ba/lat/89.plan_budzeta_za_2010_godinu.html41 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.

31

5. ograničenje opšte potrošnje6. dotacije i subvencije i 7. obveznice i zajam Narodne banke.

1. Rebalansom se preduzima postupak izmjene budžeta, odnosno izmjene prihoda i rashoda radi usklađivanja nastalih promjena društveno-ekonomske prirode sa potrebama finansiranja opštedruštvenih potreba. Rebalansom kojim se vrši izmjena budžeta, pristupa se u trenutku kada postoje opravdane društveno-ekonomske pretpostavke da se plan prihoda i rashoda, shodno utvrđenom bilansu prihoda i rashoda u budžetu, ne može ostvariti.Postupak donošenja rebalansa je isti kao i postupak donošenja budžeta. Na prjedlog izvršnog savjeta, odnosno izvršenog vjeća skupštine odnosne društveno-ekonomske zajednice donose izmjenu budžeta po rebalansu.

2.Virmanisanjem se, praktično, sprovodi postupak izmjene visine sredstava i namjene sredstava u smislu prenosa sredstava sa suficitarnim na deficitarne pozicije, odnosno stavke u budžetu. Prebacivanjem ovih sredstava usklađuju se prihodi i rashodi u toku izvršenja budžeta, pri čemu se ukupan nivo prihoda i rashoda ne mjenja u apsolutnom iznosu. Virmanisanjem, kao strogo formiranoj radnji, zabranjeno je prelivanje sredstava između ličnih i materijalnih rashoda radi očuvanja planiranih proporcija u budžetu. Međutim, pošto se finansiranje organa i organizacija DPZ sprovodi putem finansijskog plana, koji se, u skladu sa zakonskim propisima, mjenja po odluci starješine organa i savjeta radne zajednice, to se pitanje virmana ne postavlja kao posebno pitanje i nužna mjera u procesu uravnotežavanja budžetskih prihoda.

3.Kratkoročnim pozajmljivanjem pribjegava se u slučaju većih razlika između naplaćenih prihoda i rashoda u budžetu. U slučaju izražajnije budžetske neravnoteže kratkoronim pozajmicama iz sredstava rezervnog fonda dotične društveno-političke zajednice ili iz bankarskih rashoda u toku budžetske godine. No, kratkoročne pozajmice, pošto padaju na teret sredstava tekućeg budžeta, moraju se vratiti do kraja tekuće budžetske godine i to iz tekućih budžetskih prihoda.42

4.Sredstva rezervnog fonda koriste se, takođe, u slučaju nedostatka redovnih tekućih prihoda za finansiranje opštedruštvenih poteba i za pokriće ostvarenih rashoda u budžetu. Sredstva stalne budžetske rezerve formiraju se po stopi od 1,5% (opšte, pokrajine i republike), odnosno 1% (federacija) iz tekućih budžetskih prihoda sve dok ukupuno izdvojena sredstva rezervi ne dostignu visinu od 15% (opštine, republike, pokrajine), odnosno 10% (federacija) od prosjeka ukupnih godišnjih prihoda za posljednje tri godine. Sredstva rezervnog fonda koriste se za pokriće vanrednih rashoda, koji su rezultat elementarnih nepogoda, za isplatu dospjelih obaveza, koje se ne mogu izmiriti iz tekućih prihoda, za pokriće razlike između prihoda i rashoda usljed

42 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.

32

neravnomjernog priticanja sredstava, za pokriće ostvarenog budžetskog deficita i za udruživanje sredstava rezervi. Sredstva rezervi, po pravilu, bespovratno se plasiraju u slučaju saniranja posljedica od elementarnih nepogoda i, stoga, imaju tretman sredstva solidarnosti.

U ostalim slučajevima, izuzev udruživanja sredstava rezervi, sredstva se daju na principu povezanosti i na teret tekućih budžetkih prihoda. Ukoliko se, pak sredstva rezervnog fonda koriste za pokriće budžetskog deficita, dotična društveno-politička zajednica automatski prima zakonsku obavezu da u rezervni fond, počev od početka naredne godine, izdvaja najmanje još 1% iz tekućih prihoda za nadoknadu upotrebljenih sredstava za pokriće ostvarenog iznosa deficita u prethodnoj godini. Sredstva rezervnog fonda mogu se, takođe, pozajmljivati drugoj DPZ po važećim i opisanim zakonskim propisima.

5.Ograničenju opšte potrošnje u nas obično se pristupa u dva slučaja: 1) u slučaju kada su naplaćeni budžetski prihodi za pokriće ostvarenih budžetskih rashoda nedovoljni u toku izvršenja budžeta, i 2) u slučaju kada su ostvareni budžetski prihodi probili planirani okvir kretanja budžetskih sredstava, u opštim bilansima opšte potrošnje. U prvom slučaju, smanjuju se budžetski rashodi, shodno zahtjevima date ekonomske situacije u privredi. U drugom slučaju, pristupa se izdvajanju budžetskih viškova na posebne račune. Ograničenje opšte potrošnje, prema tome, ima za cilj: 1) vođenje stabilizacione politike, kao instrumenta ukupne makro-ekonomske politike, 2) uklapanje budžetske potrošnje u realne okvire i materijalne mogućnosti nacionalne privrede, i 3) uravnoteženje budžetskih prihoda i budžetskih rashoda u toku izvršenja budžeta.

6.Dotacije i subvencije, odnosno opšta dopunska i namjenska sredstva (kao transferna budžetska sredstva ili međubudžetski transferi, odnosno mehanizmi finansijskih prelivanja ili izravnanja) obično se upotrebljavaju između viših nivoa DPZ. Naime, viši nivo (npr.federacija) daje dopunska sredstva nižim nivoima (npr.nedovoljno razvijenim republikama i pokrajinama) za finansiranje opštedtuštvenih potreba u nedovoljno razvijenim područjima za usklađivanje ostvarenih rashoda i mogućnosti (potencijalno mogućih prihoda) i za zadovoljenje potreba na prosječnom nivou. U našoj praksi, ova sredstva daju se i iz republičkih, odnosno pokrajinskih budžeta za usklađivanje prihoda i rashoda, i za zadovoljenje potreba u nedovoljno razvijenim opštinama.43

Konačno, društveno-politička zajednica, naročito federacija, za uravnoteženje prihoda i rashoda, može raspisivati, emitovati obveznice (odnosno unutrašnji javni zajam) i uzimati zajam kod Centralne banke ili koristiti novu emisiju novca.

2.5. Izrada nacrta prijedloga budžeta

43 Đorđevivć dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija I menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.

33

Izrada prjedloga budžeta počinje od plana prihoda i rashoda, koje korisnici budžetskih sredstava treba da pripreme za svoj dio, a prema unaprjed datim, preciznim, jedinstvenim tehničkim upustvima.

Prjedlog budžeta proizilazi iz zahtjeva odgovarajućih službi ili organa za budžetskim sredstvima, a zbog ostvarivanja određenih javnih funkcija i zadataka. Same tehničke radnje oko izrade prjedloga budžeta su raznovrsne i brojne, tako da najčešće to radi posebna služba ili resor sekretarijata za finansiranje (direkcija budžeta).

Redovno se donose, često po neposrednom ingerencijom ministra finansija i tehnička upustva za sastavljanje budžeta. Svaki rukovodilac upravne jedinice pridržavajući se tih upustava, dužan je doneti svoj proračun rashoda i eventualno, prihoda, pa sve skupa upućuje odgovarajućem sekretarijatu. Ovde se „predračuni“ sređuju, odvajaju bitni od manje značajnih rashoda i daje konačan projekat plana budžeta.

Sekretarijati, dakle, uglavnom predlažu samo rashode (sudovi, sekretarijati-ministarstva i sl.), dok finansijski organ ima ulogu da rashode uravnotežava s odgovarajućim prihodima, odnosno da pronađe odgovarajuća sredstva.44

Nacrt budžeta sekretarijat za finansije sada, zajedno sa potrebnim obrazloženjima i dokumentacijom, dostavlja vladi koja donosi konačnu odluku o budžetu i budžetskoj politici za narednu godinu. Nakon detaljnog razmatranja ona ga dalje upućuje „kao svoj prjedlog budžeta“ parlamentu (skupštini) na usvajanje. Time je završena prva faza, koja se sastoji iz: planiranja rashoda i prihoda i formiranja prjedloga budžeta. Kada je sve to pripremljeno i saglašeno, moguće je preći u sledeću fazu – donošenje budžeta.

2.5.1. Odobravanje i donošenje budžeta

Sektor za finansije (ili ministar finansija) tako pripremljen nacrt ili prjedlog budžeta podnosi odgovarajućem predstavničkom tjelu na odobrenje. Ova faza spada i u domen ustavnog prava, kao i u sferu javnih finansija i finansijskog prava. Kao osnovni instrument javnih finansija u savremenim državama, odobrenje budžeta i procedura oko odobravanja su prilika da poslanici (delegati) detaljno rasprave o vladinoj socijalnoj i ekonomskoj politici i privrednoj situaciji zemlje u cjelini.45

Finansijski zakoni u svim državama imaju specijalan tretman i postupak. U dvodomnom sistemu nacrt budžeta dolazi prije pred Donji dom (predstavnike naroda), a zatim pred Gornji dom (senat). Budžet, koji je odobrila skupština, ne mora da bude isti koji je predložila vlada.

U fazi donošenja budžeta, vladin prjedlog može pretpjeti izmjene, zbog toga jer poslanici (delegati) imaju pravo da u odborima ili plenumu (što sve zavisi od

44 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2006.god.45 Ćirović dr Milutin, Monetarna eknomija, Ekonomski fakultet, Beograd, 2008.god.

34

skupštinskih poslanika) vrše izmjene, ali i da podnose amandmane na vladin prjedlog budžeta.

U pogledu amandmana treba razlikovati prava poslanika, kad je rječ o rashodima, s jedne, i prihodima, s druge strane. Razlike postoj, isto tako i s obzirom na razne nacionalne sisteme.46

U našoj praksi budžet se rped predstavničko tjelo iznosi zajedno s društvenim planom razvoja dotične društveno-političke zajednice. Nakon što je predstavničo tjelo usvojilo budžet, on se objavljuje, saglasno načelu javnosti budžeta.

Naš zakon propisuje da se budžet u cjelini mora staviti na uvid svakome ko je zainteresovan da se upozna s njegovim sadržajem, isto kao i plan društveno-ekonomskog razvoja. Pored toga, u Službenom glasniku se objavljuje finansijski zakon koji prati usvajanje budžeta, kao i rekapitulacija osnovnih budžetskih pozicija prihoda i rashoda.

Postupak donošenja budžeta vremenski je omađen u formi tzv. budžetski kalendar. Budžetski kalendar, vezan za postupak donošenja budžeta, jeste dvostruk: jedan važi za Republiku, a drugi za lokalne vlasti.

Kalendar republičkog budžeta organizovan je na sledeći način:47

30. jun - Vlada usvaja Dokument,1. jul - Ministarstvo dostavlja Dokument opštinama i gradovima,

1. jul - Ministarstvo izdaje budžetskim korisnicima uputstvo o načinu i elementima izrade nacrta budžeta za sljedeću fiskalnu godinu,

1. septembar - budžetski korisnici dostavljaju Ministarstvu budžetske zahtjeve za narednu fiskalnu godinu,

15. oktobar - Ministarstvo dostavlja Vladi nacrt budžeta Republike za narednu fiskalnu godinu,

5. novembar - Vlada usvaja nacrt budžeta Republike za narednu fiskalnu godinu i dostavlja ga Skupštini na usvajanje, 15. novembar - Skupština usvaja nacrt budžeta Republike za narednu fiskalnu godinu,

1. decembar - Vlada usvaja prijedlog budžeta Republike za narednu fiskalnu godinu i dostavlja ga, zajedno sa Dokumentom , Skupštini i

15. decembar - Skupština donosi budžet Republike za narednu fiskalnu godinu. Kalendar budžeta opština i gradova je:48

5. jul - opštine i gradovi analiziraju Dokument,20. jul - opštinski i gradski organ uprave nadležan za finansije izdaje

budžetskim korisnicima uputstvo za pripremu nacrta budžeta opština i gradova za narednu fiskalnu godinu,

15. septembar - budžetski korisnici dostavljaju opštinskom i gradskom organu uprave nadležnom za finansije budžetski zahtjev za narednu fiskalnu godinu,

46 DR Jovan Lončević: Institucije javnih finansija, izd. Službeni list, Beograd, 1975, str.253.47 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu “Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/0248 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu “Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/02

35

15. oktobar - opštinski i gradski organ uprave nadležan za finansije izrađuje nacrt budžeta opštine i grada vodeći računa o smjernicama sadržanim u Dokumentu,

1. novembar - nadležni izvršni opštinski i gradski organ uprave usvaja nacrt budžeta opštine i grada i dostavlja ga Ministarstvu,

20. novembar - Ministarstvo može dati preporuke opštinskom i gradskom organu uprave nadležnom za finansije za izradu prijedloga budžeta opštine i grada,

5. decembar - izvršni organ opštine i grada usvaja prijedlog budžeta opštine i grada za narednu fiskalnu godinu,

15. decembar - skupština opštine i grada donosi budžet za narednu fiskalnu godinu i24. decembar - opštinski i gradski organ uprave nadležan za finansije dostavlja

usvojeni budžet za narednu fiskalnu godinu Ministarstvu.

U postupku donošenja budžeta lokalnih vlasti, od značaja je uspostavljanje čvrste komunikacije između višeg i nižeg nivoa vlasti, koje je daleko intenzivnije nego do sada. Navedeno će za posljedicu imati ustanovnljenje jedinstvenog funkcionisanja budžetskog sistema i upravljanja javnim finansijama.49

Kako bi sve ove funkcije bile izvršene u skladu sa odredbama zakona, od naročite je važnosti funkcionisanje finansijskih službi direktnih korisnika budžetksih sredstava, koje predstavljaju značajnu kariku u sprovođenju Zakona o budžetskom sistemu.

2.3.2. Sistem budžetskog izvještavanja

Funkcionisanje sistema budžetskog izvještavanja do sada nije bilo regulisano. U skolpu odgovornosti za izvještavanje budžeta i finansijkog plana organizacije obaveznog socijalnog osiguranja, propisana je obaveza da ministar, odnosno, lokalni organ vlasti, nadležan za poslove finansija, redovno prati izvršenje budžeta, i najmanje dva puta godišnje, s tim u vezi, informniše Vladu, odnosno, izvršni organ lokalne vlasti. Z izvršenje finansijskog plana organizacija obaveznog socijalnog osiguranja, nadležni organ odgovara Vladi.50

Integritet budžetskog sistema u Srbiji, obezbjeđen je zajedničkim pravnim osnovama, jedinstvenom budžetskom klasifikacijom, jedinstvenim sistemom budžetskog računovodstva, kontrolom i revizijom., Zakonom o budžetskom sistemu, dato je ovlaštenje da „Vlada bliže uređuje budžetsko računovodstvo, sistem glavne knjige Trezora i način vođenja konsolidovanog računa Trezora“.

Kako bi obezbjeđena standardna klasifikacija, kao i način iskazivanja informacija (podataka) o prihodima i rashodima, ministar je donje Pravilnik o standardnom klasifikacionom okviru i kontnom planu za budžetski sistem. Ovim Pravilnikom, uređen e standardni klasifikacioni okvir i sadržaj konta u kontnom planu. U skladu sa kontnim planom za budžetski sistemm, direktni i indirektni budžetski korisnici sredstava

49 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.50 Dušanić dr Jovan B., Monetarne i javne finasije, Beograd, 2008.god.

36

republičkog budžeta primjenjuju Pravilnik i iskazuju izvršenje budžeta za odgovarajuću fiskalnu godinu. Pravilnik lokalnih vlasti, kao i njihovi, direktni i indirektni, budžetski korisnici za odgovarajuću fiskalnu godinu.

Izvršena klasifikacija podataka u kontnom planu, u skladu je sa međunarodnom GFS metodologijom.51

2.3.3. Postupak usvajanja završnog računa budžeta

Budžet je instrument u kojem imamo dosta elemenata nesigurnosti i neizvršenosti, jer se radi, prije svega, o planu predviđanja prihoda i rashoda. Zbog toga se pristupa sastavljanju završnog računa kao instituta kojim su se sagledali kako su se ostvarili planirani prihodi i rashodi.

Po isteku godine na koju se budžet odnosi izrađuje se završni račun o izvršenju budžeta. Procedura sastavljanja Završnog računa identična je proceduri kod njegovog donošenja. U onim zemljama gdje se budžet donosi na principu računske godine, završni račun se donosi tek po isteku takve godine, dok u zemljama kod kojih je prihvaćen princip budžetske godine – završni račun budžeta se odnosi krajem svake godine.

Završni račun budžeta treba posmatrati, kako sa stanovišta odnosa izvršnih organa prema predstavničkim tjelima, tako i sa gledišta pravilnosti, zakonitosti i urednosti u poslovanju javnim sredstvima. Zbog toga ovaj dokument se razmatra s pravne strane, političke i ekonomske (računske) strane.

Završni račun budžeta predstavlja takav instrument kojim predstavnički organ vrši redovnu kontrolu izvršavanja budžeta u cjelini. Usvajanjem završnog računa, izvršnom organu se, istovremeno, daje odobrenje za politiku pribavljanja i trošenja, odnosno rukovanja javnim sredstvima.

Instrument završnog računa budžeta, kao i kod svih drugih oblika završnih računa drugih subjekata u privredi, treba da omogući ne samo polaganje računa o budžetu kao finansijskom instrumentu, već i da pokaže poslovanje svakog organa koji se finansira iz budžeta u toku budžetske godine.

„Bez završnog računa pravo predtavničkog organa da odobrava budžet bilo bi ne samo krajnje, nego bi se moglo reći da bi skoro bilo besramno.“52 To znači da i budžet, čije ostvarenje ne kontroliše predstavnički organ koji ga je i donjeo, ne bi bio obavezan javni akt. Time je završen račun koji spaja tjelo koje je donjelo budžet i kontroliše njegovo izvršenje u stvari postao instrument kontrole nad radom izvršenih organa

51 Popović dr D., Javne finansije, Beograd, 1999.god.52 Toša Timša: Javne finansije, izd.Informatot, Zagreb, 1964, str. 311. Dr S. Komazec, dr M. Radičiš: Finansije, ABC GLAS, Beograd, 1995.

37

(naredbodavaca i računopolagača) i izvršnih organa u cjelini. Svi oni trebali su da sprovode onakvu budžetsku politiku, kakva je usvajanjem budžeta i prihvaćena. Budžet je istovremeno instrument kojim se vrši eksterna i interna kontrola rukovanja i raspolaganja.

Način sastavljanja završnog računa budžeta gotovo je identičan proceduri prilikom njegovog donošenja. Pregled izvršnih rashoda i prihoda dostavljaju svi subjekti i organi, koji se finansiraju iz budžeta, nadležnom organu za finansiranje. To je prva faza u pripremi završnog računa. Na osnovu njih, izrađuje se pregled rashoda i prihoda budžeta odgovarajuće društveno-političke zajednice. To je druga faza.

Završni račun budžeta obično ima dva djela: opšti i posebni.53

U opštem djelu završnog računa daje se i iznos posebne budžetske rezerve, koja je ostvarena u prethodnoj godini, zatim eventualna raspodjela viška prihoda (suficita budžeta), u odnosu na rashode, odnosno visina i način pokrića budžetskog deficita. Sve to treba, uz posebne preglede, da osigura što cjelovitije sagledavanje budžetske politike – saglasno principu preglednosti i javnosti budžeta.

U posebnom djelu završnog računa se svi budžetski prihodi i rashodi, po zakonski propisanoj klasifikaciji, po djelovima, razdjelima, glavama, partijama i pozicijama, paralelno s planiranim iznosima i razlikama plana i ostvarenja.

Nakon tako pripremljenih dokumenata, završni račun budžeta prolazi kroz sve faze kroz koje je prošao budžet u procesu njegovog donošenja. Prjedlog polazi od svake pojedine institucije, koja se finansira kroz budžet, i to preko resornog sekretarijata, savjeta ili finansijskog organa državne uprave i dolazi pred najviši organ koji mu daje konačnu formu. Posle toga, prjedlog završnog računa iznosi se pred najviše zakonodavno tjelo na pretres i odobravanje.

Prema našoj budžetskoj proceduri, kada organ nadležan za poslove finansija primi dokumentaciju o izvršenju javnih prihoda i rashoda, tada sastavlja nacrt završnog računa budžeta i dostavlja ga izvršnom vjeću odgovarajuće društveno-političke zajednice.

Prilikom pretresa i odobravanja završnog računa budžeta, mora biti do kraja zastupljeno načelo javnosti. Detaljnije se pretresanje završnog računa u parlamentu vrši na odgovarajućim skupštinskim odborima, a zatim na plenarnoj sednici.54

Završni račun se može (načelo javnosti) objaviti u svim bitnim djelovima, u Službenom glasniku (zbog tehničkih razloga je neizvodljivo njegovo objavljivanje u cjelini), ali isto tako i kao posebno izdanje, odnosno publikacija.

53 Vasić dr V., Ekonomska politika, Beograd, 1978.god.54 Dušanić dr Jovan B., Monetarne i javne finasije, Beograd, 2008.god.

38

Prema načelu potpunosti, završni račun budžeta mora da sadrži sve prihode i sve rashode u bruto iznosima, bez prebijanja.55

Kontrolu rada preko analize završnog računa je istovremeno i formalna i dokumentarna. To je jedini permanentni sisitem kontrole koji obuhvata poslovanje ustanova i javnih službi koje se finansiraju kroz budžet. No, istovremeno je i osnova za analizu budžetske politike u cjelini, kao i pojedinih organa ili resora, ali i dobra osnova za zacrtavanje budžetske politike (prihoda i rashoda) za naredni period.

Postupak usvajanja budžeta takođe je vremenski omeđen. Naime, precizno su određeni rokovi, do kojih je neophodno izvršiti pojedine faze u budžetskoj proceduri, vezane za postupak pripreme, sastavljanja i podnošenja završnih računa direktnih i indirektnih korisnika budžetskih sredstava, organizacija obaveznog socijalnog osiguranja i budžetskih fondova Republike i lokalne vlasti. Ovaj postupak je vremenski organizovan na sledeći način: 56

Do 1. Decembra, ministar donosi upustvo o zatvaranju evidencija i o pripremi završnih računa;

Do 28.februara, indirektni korisnici budžetskih sredstava i budžetskih fondova pripremaju završne račune za prethodnu godinu i podnose ih nadležnim direktnim korisnicima budžetskih sredstava;

Do 31. Marta, direktni korisnici sredstava budžeta kontrolišu i sravnjuju završne račune indirektnih korisnika budžetskih sredstava, odnosno, budžetskih fondova, koji se nalaze u njihovoj nadležnosti, konsoliduju navedene izvještaje i sastavljaju konsolidovani godišnji izvještaj, koji podnose Ministarstvu, odnosno, lokalnom organu vlasti, nadležnom za finansije;

Do 31.marta, organizacije obaveznog socijalnog osiguranja sastavljaju završni račun i podnose ga Ministarstvu;

Do 15.maja, Ministarstvo, odnosno lokalni organ, nadležan za finansije, sastavlja završne račune budžeta i organizacija obaveznog socijalnog osiguranja i podnosi ih Vladi, odnosno – nadležnom izvršnom organu lokalne vlasti;

Do 1.juna, lokalni organ uprave, nadležan za finansije, podnosi ministru završni račun budžeta lokalne vlasti;

Do 1.jula, Vlada dostavlja Narodnoj skupštini konsolidovani završni račun Republike i organizacija obaveznog socijalnog osiguranja, u obliku prjedloga zakona.

2.6. Budžetske rezerve

Sredstva budžetske rezerve mogu se koristiti za:

55 Pavlović dr Đ., Raičević dr B., Javne finansije, Beograd, 1995..god.56 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.

39

1. Pokrivanje nepredviđenih rashoda za koje nisu planirana sredstva u budžetu,

2. Budžetske izdatke za koje se u toku godine pokaže da planirana budžetska sredstva nisu bila dovoljna,

3. Privremeno izvršavanje obaveza budžeta uslijed smanjenog obima budžetskih sredstava i

4. Izuzetno za ostale namjene u skladu sa odlukama Vlade.57

Sredstva budžetske rezerve koriste se na osnovu akta Vlade, odnosno nadležnog organa opštine, odnosno grada.58

Budžetske rezerve mogu biti tekuće i stalne. U skladu sa zakonom odlučuje se o njihovom korišćenju.59

Tekuće budžetske rezerve

U okviru budžeta dio planiranih primanja ne raspoređuje se unaprjed, već se zadržava na ime tekuće rezerve.

Sredstva buduće tekuće rezerve koriste se za neplanirane svthe za koje nisu izvršene aproporcije, ili za svrhe za koje se u toku godine pokaže da aproporcije nisu bile dovoljne.

Vlada, na prijedlog Ministra, donosi odluku o upotrebi tekuće budžetske rezerve. Gradonačelnik, na prijedlog Uprave za finansiranje donosi odluku o upotrebi

tekuće budžetske rezerve.

Sredstva tekuće budžetske rezerve raspoređuju se na direktne korisnike i budžetskih sredstava.

Stalne budžetske rezerve

U budžetu se planiraju sredstva za stalnu budžetsku rezervu, koja seiskazuje kao posebna aproporcija.

Stalna budžetska rezerva koristi se za finansiranje rashoda na ime učešća Republike, odnosno lokalne vlasti u otklanjanju posledica vanrednih okolnosti, kao što su poplave, suša, zemljotres, požar, ekonomska katastrofa i druge elementarne nepogode i drugih vanrednih događaja, koji mogu da ugroze život i zdravlje ljudi ili prouzrokuju štetu većih razmjera.60

57 Ćirović dr Milutin, Monetarna eknomija, Ekonomski fakultet, Beograd, 2008.god.

58 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu “Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/0259 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.60 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2006.god.

40

U stalnu budžetsku rezervu opredjeljuje se najviše 2,5% ukupnih prihoda za budžetsku godinu. Rešenje o upotrebi sredstava stalne budžetske rezerve donosi Vlada na prjedlog Ministra, odnosno Gradonačelnika na prijedlog Uprave za finansiranje.

3. STATUS I FUNKCIJE TREZORA KAO FISKALNE INSTITUCIJE

Jednu od velikih novina u Zakonu predstavlja uvođenje institucije trezora. Trezor je uveden, kako na nivou Republike, tako i na nivou lokalnih vlasti. Njegove funakcije su definisane, saglasno preovlađujućem pristupu u zemljama u tranziciji.

Trezor predstavlja organizacionu jedinicu u sastavu Ministarstva finansija i ekonomije, odnosno, lokalnog organam nadležnog za finansiranje. Svaki trezor ima svoj konsolidovani račun, na kojem svi korisnici sredstava odgovarajućeg budžeta deponuju svoja sredstva, dobijena iz budžeta ili ostvarena kao sopstveni prihod. Na konsolidovanom računu nalaze se i sredstva organizacija obaveznog socijalnog osiguranja. Pri tome, svaki korisnik budžetskih sredstava ima svoj sopstveni podračun, tako da je obezbjeđena evidencija o sumi sredstava, koja pripada svakom od korisnika. Sistem jedinstvenog računa trezora se sastoji od računa javnih prihoda, investicionih računa, transakcionih računa te, po potrebi, računa za posebne namjene.61

Račun posebnih namjena je račun koji na zahtjev budžetskog korisnika otvara Trezor Republike Srpske, trezori opština, gradova i fondova na koji se vrše uplate sredstava posebnih namjena, kao i sve isplate po namjenama ili projektima.

Račun drugih korisnika je račun ostalih korisnika javnih prihoda kojima je to pravo definisano zakonima.Jedinstveni račun za indirektne poreze koji vodi Uprava za indirektno oporezivanje (Jedinstveni račun UIO) je račun na koji se uplaćuju indirektni porezi Upravi za indirektno oporezivanje.62

Trezor predstavlja ključni element u procesu izvršenja budžeta63. On je „jedan od nosećih stubova finansijske armature“, kako tvrde pojedini teoretičari javnih finansija. Budžet, kao račnsko-pravnik kao plan prihoda i rashoda države, projektovan za određeni period vremena, najčešće godinu dana, nemoguće je pravilno izvršavati bez postojanja institucije kao što je trezor.

Termin trezor vodi porjeklo od latinske rječi thesaurus, čija su značenja višeslojna. Najpre, trezor označava: riznicu, blago, kasu, pretinac banke, odnosno – sef. Uz navedena tumačenja, ovaj termin se vezuje i za zatvoreno, specijalno osigurano

61 Izvor: Zakon o trezoru „Službeni glasnik RS“ br.128/06 i 117/0762 Izvor: Zakon o trezoru „Službeni glasnik RS“ br. 96/03, 14/04, 67/05 34/0663 Raučević, B., Fiskalna ekonomija, Beograd: Ekonomski fakultet, Zbornik radova, 2003, str. 269-277.

41

(obezbjeđeno) mjesto (prostoriju), namjenjeno pohranjivanju i čuvanju različitih vrjednosti, poput: novca, plemenitih metala, relikvija, hartija od vrjednosti, dragog kamenja. Određnica trezor vezuje se i za državne, kao i druge javne blagajne.64

Savremena finansijska teorija i praksa susreću se sa čitavim nizom poteškoća, nedoumica i nedorečenosti, u pokušajima da sveobuhvatno definišu trezor, kako sa pravnog, tako i sa ekonomskog aspekta, kao i da obuhvate i protumače funkcije državnog blagajnika, trezoru se pridodaju funkcije i poslovi kreditnih operacija na kratki rok, a u svrhu obezbjeđenja ravnoteže prihoda i rashoda na tržištu kapitala, kontrole kredita na deviznom tržištu i u javnim preduzećima.65

Ovaj pojam nije jednostavno definisati, budući da je rječ o fenomenu, koncepcijski različito postavljenom u različitim zemljama, a u zavisnosti od cjelokupnog društveno-političkog i ekonomskog uređenja konkretne države.Međutim, uvjek je rječ o instituciji, preko koje se obavljaju budžetska primanja i izvršavaju svi budžetski rashodi, i to – putem jedinstvenog, konsolidovanog računa trezora. Na taj način, trezor ostvaruje značajnu ulogu u procesu efektivnog upravljanja budžetom.

3.1. Osnovne funkcije trezora

1. Jedna od bazičnih aktivnosti trezora je vezana za finansijsko planiranje. Pomenuta funkcija podrazumjeva projektovanje i praćenje priliva ukupnih primanja i tekućih prihoda, koji dospjevaju na račun trezora, kao i zahtjeva za izvršenja ukupnih zadataka i tekućih rashoda, kako ne bi dolazilo do iznenadnih, nepredviđenih kratkoročnih deficita, usljed tekuće nelikvidnosti.66

Realizacija ove funkcije podrazumjeva:- Sačinjavanje projekcije i praćenje priliva na konsolidovanom računu trezora,

plaćanje rashoda (što podrazumjeva analizu gotovinskih tokova, plana izvršenja budžeta i sevisiranje duga);

- Definisanje tromjesečnih, mjesečnih i dnevnih kvota preuzetih obaveza plaćanja.Dakle, neophodno je održavanje i planiranje maksimalnog stepena likvidnosti, kao i praćenje novčanih tokova i tokova prihodovanja i plaćanja.

2. Druga funkcija trezora ogleda se u upravljanju gotovinskim sredstvima. U cilju obezbjeđivanja likvidnosti, trezoru je omogućeno da se za plaćanje koriste raspoloživa sredstva na konsolidovanom računu, da se eventualni trošak likvidnih sredstava plasira uz kamatu i da se, u slučaju postojanja kratkoročnog deficita, on premošćuje kratkoročnim pozajmicama. Realizacija navedene funkcije pretpostavlja:

64 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.65 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2006.god.66 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.

42

- Upravljanje konsolidovanim računom trezora, na koji se uplaćuju sva primanja i iz kojeg se vrše sva plaćanja iz budžeta, koja se odnose na otvaranje i kontrolu bankarskih računa i podračuna i upravljanja bankarskim odnosima;

- Upravljanje likvidnošću;- Razradu postupaka za naplatu primanja preko bankarskog sistema;- Upravljanje finansijskim sredstvima.

3.Jedna od ključnih funkcija trezora, jeste kontrola rashoda, prije svega, blagovremena kontrola preuzimanja obaveza od strane budžetskih korisnika, kako bi se sprječilo da država bude stavljena pred svršen čin, kada se neki od korisnika zaduži, odnosno, preuzme obavezu, za koju se naknadno ispostavi da treba da bude plaćena iz budžeta. Ova funkcija naročito obuhvata upravljanje procesima preuzimanja obaveza, provjeru prijema poručenih i odobrenih proizvoda i usluga i odobravanje plaćanja na teret budžetskih sredstava;

4.Upravljanje dugom, je veoma značajna aktivnost trezora, koja obuhvata tri ključne operacije, vezane za javni dug. Najprije, mora se voditi računa o novim pregovorima o zajmovima; drugo, mora se voditi računa, o svim elementima, a posebno o poštovanju rokova, kao i o evidencijama o dugovanjima; konačno o povraćaju datih sredstava na zajam, odnosno, mora se upravljati prilivima po osnovu pozajmljivanja.

5.Budžetsko računovodstvo i izvještavanje, koje je od važnosti za funkcionisanje cjelokupnog Trezora Republike, u potpunosti se prevodi na međunarodno prihvaćenu, tzv. GFS metodologiju (statistika državnih finansija), što će, samo po sebi, sistem državnih finansija u Republici Srpskoj učiniti znatno transparentnijim. Prevođenje na GFS metodologiju je moguće, na osnovu donetog i, u praksi već primjenjenog, Pravilnika o standardnom klasifikacionom okviru i kontnom planu za budžetski sistem. Realizacija pete funkcije podrazumjeva:

- Računovodstvene poslove za obradu plaćanja i evidentiranje primanja, vođenje dnevnika, glavne knjige i odabranih pomoćnih knjiga za sva primanja, izdatke, međunarodne donacije i druge vidove pomoći;

- Finansijsko izvještavanje;- Računovodstvenu metodologiju, uključujući i određivanje sistema klasifikacije,

propisivanje pravila budžetskog računovodstva i propisivanje zahtjeva u pogledu internog i eksternog izvještavanja.

6.Upravljanje finansijskim informacionim sistemom je izuzetno bitno iz nekoliko razloga. Da bi praćenje naplate prihoda i izvršavanje rashoda bilo organizovano na cjelovit i cjelishodan način, neophodno je razviti odgovarajući informacioni sistem uz korišćenje kompjuterke osnove.

Navedene funkcije, povjerene trezoru, svjedoče o značaju uloge koja mu pripada, vezane za određivanje stabilnosti, efikasnosti i discipline u vođenju politike javnih rashoda, kako na državnom, tako i na lokalnom nivou. Treba očekivati da, implementacijom trezora u cjelinu budžetskog sistema Republike, (mart 2004.godine bio je krajnji rok), budu eliminisane prevaziđene metode ad hoc isplaćivanja budžetskih

43

rashoda, olakog preuzimanja obaveza ili privatnog ugovaranja uslova, na osnovu kojih jedno ministarstvo ili organ lokalne vlasti stavlja svoja sredstva u banku, dok drugi budžetski korisnici u tom trenutku ne mogu da izvrše svoje dospjele obaveze.67

3.2. Konsolidovani račun trezora

Kako bi trezor mogao da uspješno obavlja navedene funkcije, Zakon je predvidjeo otvaranje konsolidovanih računa trezora i vođenje glavne knjige trezora.68

Konsolidovani račun trezora predstavlja jedan ili više računa, na koje budžetski prihodi pritiču, na kojima se prihodi drže i sa kojih se izvršavaju budžetski rashodi. Ovi računi se otvaraju kod Centralne banke Bosne i Hercegovine, odnosno, kod organizacija za obavljanje platnog prometa, u skladu sa Zakonom o platnom prometu. U okviru konsolidovanog računa republičkog Trezora, svaki korisnik budžetskih sredstava ima (imaće) sopstveni podračun, tako da će biti obezbjeđena evidencija o visini sredstava koja pripadaju svakom korisniku.69

Glavna knjiga je sistem računovodstvenih evidencija svih finansijskih transakcija unutar budžeta Republike Srpske, opština, gradova i fondova, tj. prihoda i rashoda, sredstava, izvora sredstava, i obaveza u skladu sa propisanim kontnim planom i nivoom relevantne klasifikacije (fondovskom, organizacionom, ekonomskom, podekonomskom, funkcionalnom i programskom osnovu). Glavna knjiga trezora, zajedno sa jedinstvenim računom trezora, predstavlja osnovni sistem za upravljanje javnim rashodima.

Pomoćne knjige budžetskih korisnika su knjige definisane međunarodnim računovodstvenim standardima za privatni ili javni sektor.

Pomoćne knjige glavne knjige trezora su pooćne knjige u računovodstvenom sistemu trezorskog poslovanja-moduli.

Trezor Republike Srpske i lokalne trezore upostavlja i njima rukovodi Ministarstvo finansija Republike Srpske, odnosno finansijska služba opštine, gradova i fonda.

Ministarstvo finansija može po potrebi otvoriti filijale ili regionalne kancelarije trezora Republike Srpske van svog sjedišta. Lokalni trezori mogu organizovati niže organizacione jedinice.

Trezor Republike Srpske i lokalni trezori obavljaju svoje funkcije rukovodeći se principom transparentrnosti i odgovornosti kod svih javnih finansijskih transakcija.70

67 Komazec dr Slobodan, Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.68 Komazec dr Slobodan, Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.69 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009. God.70 Izvor: Zakon o trezoru „Službeni glasnik RS“ br. 96/03, 14/04, 67/05 34/06

44

4. DIREKTNI I INDIREKTNI KORISNICI BUDŽETA

Kako direktni, tako i indirektni korisnici budžetskih sredstava predstavljaju novu kategoriju. Zajednička im je odgovornost za sopstvene budžetske operacije.

Direktni korisnici budžetskih sredstava jesu organi i organizacije Republike, odnosno, lokalnih organa vlasti, koji se po pravilu, pojavljuju kao nosioci razdjela u godišnjim budžetima. Indirektni korisnici budžetskih sredstava jesu: pravosudni organi, nad kojima osnivač, preko direktnih budžetskih korisnika sredstava , sprovodi, zakonom utvrđena, prava, vezana za upravljanje i finansiranje; budžetski fondovi.71

Organizacije obaveznog socijalnog osiguranja imaju specifičan status; one nisu ni direktni ni indirektni korisnici budžetskih fondova, ali, njihova sredstava se konsoliduju na računu Trezora Republike. Okolnosti, u kojoj neko pravno lice prima transfer iz budžeta, ne mjenja njihov položaj. Primjera radi, ma koliko značajni bili prihodi određenog kulturno-umjetničkog društva, po osnovu budžetskih transfera, ono nije indirektni korisnik budžetskih sredstava, budući da ne pripada opštem državnom sektoru, to jest, nije ga osnovala Republika, odnosno- lokalna vlast, niti ista nad njim ostvaruje prava na osnovu upravljanja.

4.1. Budžetski fondovi

U ekonomskoj terminologiji, fond podrazumjeva novčana sredstva, čija je svrha, tj. namjena, unaprjed određena.72

Podsticaj razvoju privrede u Republici, ostvaruje se posredstvom: budžetskih fondova, premija, regresa, stimulacija. U te svrhe formirano je sedam budžetskih fondova:

1. Fond za vode;2. Fond za šume;3. Fond za poljoprivredno zemljište;4. Fond za puteve – Direkcija za puteve;5. Fond za geološka istraživanja;6. Republički fond za razvoj i7. Fond za razvoj turizma.

71 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009. God.72 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2006.god.

45

Fond za vode, pored sredstava koja se obezbjeđuju u budžetu Republike, ima i svoje izvorne prihode (naknade za odvodnjavanje i navodnjavanje). U Republici je u planu izgradnja deset velikih višenamjenskih akumulacija.

Fond za šume ima prihode iz budžetskih sredstava, ali i prihode, ostvarene preko naknada za posječeno drvo, naknada za korišćenje šumske paše i zakupa zemljišta, kao i prihode od novčanih kazni i sredstava za reprodukciju šuma. Kompleksni sistem aktivnosti, vezanih za uzgoj, razvoj i zaštitu šuma, finansiran je iz ovog Fonda. Rječ je o: izgradnji šumskih puteva, melioraciji zemljišta i šuma, kao i o proizvodnji šumskog sjemena.

Fond za poljoprivredno zemljište ima svoje izvorne prihode, a djelom se finansira iz budžeta. Sredstvima ovog Fonda, finansira se navodnjavanje, poboljšanje kvaliteta poljoprivrednog zemljišta i više drugih aktivnosti, koje se odnose na korišćenje, unapredjivanje, zaštitu i uređivanje poljoprivrednog zemljišta.

Direkcija za puteve, kao nosilac aktivnosti fonda za puteve, pored svojih sopstvenih sredstava, ima i prihode iz budžeta Republike za finansiranje brojnih aktivnosti na održavanju magistralnih i regionalnih puteva (ukupno oko 5.500km magistralnih i 11.000 km regionalnih puteva). Treba istaći da su brojne vrste naknada (registracija vozila i dr.) od kojih značajan broj pripada navedenoj direkciji.

Fond za geološka istraživanja realizuje jedinstveni program geoloških istraživanja za Republiku, a na osnovu sredstava koja se obezbjeđuju u budžetu Republike i, u manjoj mjeri, na osnovu sopstvenih prihoda.

Republički fond za razvoj je obrazovan posebnim zakonom, a pripadaju mu sredstva iz budžeta koja orijentaciono treba da iznose oko 1,5% društvenog proizvoda Republike. Sredstva fonda se koriste za regionalni razvoj, finansijsku konsolidaciju preduzeća na jugu Srbije i supstituciju uvoza, kao i za osnivanje MSP u procesu restruktuiranja velikih preduzeća.

Republički fond za razvoj turizma osnovan je Zakonom o turizmu 2005. Godinem, a počeo da funkcioniše 2006.godine. Osnovni cilj osnivanja ovog fonda je razvoj turizma u Srbiji i turistička propaganda Srbije u inostranstvu, u cilju povećanja deviznog priliva od turističke i ugostiteljske djelatnosti.

Direkcija za robne rezerve vrši svoje funkcije koje su od posebnog interesa za Republiku (rezerve proizvoda za ishranu stanovništva, nafta i naftni derivati i drugi vitalni proizvodi.)

Obaveze Republike za razvoj rudnika uglja i istraživanje nafte i gasa se realizuju prema posebnom programu koji je usvojila Skupština i za što su obezbjeđena sredstva u budžetu Republike.

46

Poseban oblik podsticaja razvoja predstavlja isplata najnižih zarada za vrjeme privremene sprečenosti za rad.73

4.2. Finansiranje društvenih potreba posredstvom organizacija obaveznog socijalnog osigranja

Veliki dio javnih potreba finansiran je posredstvom institucije budžeta, dok je jedan dio njih finansiran preko fondova, kao i posredstvom organizacije za obavezno socijalno osiguranje. Iz sredstava ove organizacije, finansirani su rashodi za ostvarenje prava u oblasti: 74

- Penzijskog i invalidskog osiguranja;- Zdravstvenog osiguranja;- Osiguranja za slučaj privremene nezaposlenosti.

U okviru organizacija obaveznog socijalnog osiguranja, pored obaveznog osiguranja, postoje i oblici dobrovoljnog osiguranja.

Sredstva ovih organizacija čine doprinosi, i to:

- Doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje;- Doprinos za zdravstveno osiguranje;- Doprinos za osiguranje u slučaju privremene nezaposlenosti.

U slučaju nedostatka potrenih sredstava, organizacije socijalnog osiguranja imaju mogućnost zaduživanja, ali, samo na osnovu pribavljene saglasnosti Vlade Republike Srpske.

Organizacija obaveznog socijalnog osiguranja iskazuje svoje prihode i rashode, koji moraju biti uravnoteženi, posredstvom finansijskog plana.

Finansijski plan, izvještaj o poslovanju i završni račun, organizacija obaveznog socijalnog osiguranja dostavlja Vladi, radi dobijanja saglasnosti.

Status organizacije za obavezno osiguranje imaju:75

1. Fond za penzijsko-invalidsko osiguranje;2. Fond za zdravstveno osiguranje;3. Zavod za tržište rada4. Fond za dječiju zaštitu RS

Fond je pravno lice, koje ima status organizacije za obavezno socijalno osiguranje, u kojoj se ostvaruju prava iz oblasti penzijskog i invalidskog

73 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.74 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009. God.75 Izvor: Zakon o budžetskom sistemu „Službeni glasnik RS“ br. 9/02 i 87/02

47

osiguranja i obezbjeđuju sredstva za pomenuta osiguranja. Ostale organizacije obaveznog socijalnog osiguranja ne nose naziv fond, što je bio slučaj u pređašnjoj praksi, već funkcionišu pod nazivom Zavod za zdravstveno osiguranje, odnosno Zavod za tržište rada.4.3. Prihodi fondova i potrebe koje se iz njih finansiraju

4.3.1. Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje

Penzioni fondovi raspolažu znatnim sredstvima, zbog čega imaju veliki značaj i učešće na finansijskim tržištima. Sredstva penzionih fondova prelivaju se direktno u zajmove različitim korisnicima, dok se značajan dio tih sredstava javlja, takođe, u vidu ponude na finansijkim tržištima. Ovi fondovi do sredstava dolaze iz naplata doprinosa zaposlenih i poslodavaca.

Osnivači penzionih fondova mogu biti različiti subjekti. S obzirom na osnivača, penzioni fondovi se mogu podjeliti na dvije grupe: a) private penzione fondove, b) javne ili državne penzione fondove.

Privatni penzioni fondovi osnivaju preduzeća, organizacije, udruženja i sindikati. Osnivači ovih fondova žele da obezbjede penzionerima sigurne penzije i visok životni standard.

Javne ili državne penzione fondove osnivaju državni organi ili lokalni organi vlasti. Ovi fondovi penzionerima obezbjeđuju socijalnu sigurnost i egzistecijalni minimum.

Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje Republike Srpske je osnovan 20.juna 1992.kao Javni fond za penzijko i invalidsko osiguranje Srpske Republike Bosne i Hercegovine.

U skladu sa Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske “Službeni glasnik Republike Srpske”, br. 27/93 i Odlukom Narodne skupštine Republike Srpske broj 102-1464/93 od 30.12.1993. godine osnovan je Javni fond za penzijsko i invalidsko osiguranje Republike Srpske. Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju republike Srpske “Službeni glasnik Republike Srpske” br. 32/00 izmjenjen je naziv u FOND ZA PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE REPUBLIKE SRPSKE.76

Sistem penzijskog i invalidskog osiguranja u nadležnosti je entiteta Bosne i Hercegovine, a prema Aneksu 4 dejtonskog sporazuma za Bosnu i Hercegovinu. Ustavni osnov za donošenje Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju sadržan je u članu 68. Ustava Republike Srpske, prema kome Republika uređuje i obezbjeđuje, pored ostalog, socijalno osiguranje i druge oblike socijalne zaštite.

Fond je osnovan radi obezbjeđivanja i ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja – prava za slučaj starosti, smanjenja i gubitka radne

76 Izvor: Zakon o penzijkom i invalidskom osiguranju RS „Službeni glasnik RS“ br. 27/93

48

sposobnosti i smrti osiguranika, radi obezbjeđenja socijalne sigurnosti osiguranih lica i članova njihove porodice. Osnovan je za cijelu teritoriju Republike Srpske i ima svojstvo pravnog lica sa pravima i obavezama utvrđenim Zakonom i Statutom Fonda.

Fond obavlja poslove iz svoje nadležnosti prema odredbama važećeg Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju – prečišćeni tekst (“Službeni glasnik RS” br. 106/05). Sjedište fonda je u Bijeljini.

Djelatnost Fonda je obimna i obuhvata veliki broj raznovrsnih poslova:77

Utvrđivanje svojstva osiguranika u penzijskom i invalidskom osiguranju, Rješavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja, Matična evidencija osiguranika i korisnika prava, Isplata i usklađivanje penzija Pružanje stručne pomoći osiguranicima i korisnicima prava, Obavljanje normativnih poslova u oblasti penzijskog i invalidskog

osiguranja, Upravljanje imovinom Fonda, Ulaganje u hartije od vrjednosti i novčane depozite, Obezbjeđivanje upravljanja portfeljom hartija od vrjednosti, Promjena veličine i structure portfelja Fonda, Upravljanje akcionarskim društvima čije akcije drži Fond u svom

vlasništvu Obavljanje poslova radi naknade štete pričinjene Fondu Obavljanje poslova informisanja….

Fond je pravno lice, sa statusom organizacije za obavezno socijalno osiguranje, u kojoj se:

- Ostvaruju sredstva iz prenzijskog-invalidskog osiguranja,- Obezbjeđuju sredstva za to osiguranje.

Organi upravljanja : Vlada Republike Srpske imenuje organe Fonda: Upravni odbor, Nadzorni odbor i direktor Fonda.78

Upravni odbor Fonda:

Donosi Statut Fonda, Odlučuje o raspolaganju i upravljanju imovinom Fonda, Odlučuje o investicionoj politici Prati sprovođenje propisa iz penzijskog i invalidskog osiguranja, Razmatra materijalni položaj korisnika penzija i preuzima mjere za njegovo

poboljšanje Donosi pravilnik o ocjenjivanju radne sposobnosti,

77 Izvor: http://www.fondpiors.org78 Izvor: Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju RS „Službeni glasnik RS“ br. 27/93

49

Odlučuje o zaključivanju ugovora od interesa za osiguranike i korisnike prava, Donosi program rada i poslovnik o radu Odlučuje o ulaganju sredstava u hartije od vrijednosti i obavlja druge poslove.

Nadzorni odbor vrši nadzor nad radom i poslovanjem Fonda. Nadzorni odbor ima tri člana sa predsjednikom od čega su dva iz reda osiguranika i jedan član iz reda korisnika prava.

Direktor Fonda: Predstavlja i zastupa Fond, Rukovodi radom Stručne službe Fonda Odgovara za zakonitost rada Stručne službe Organizuje rad i poslovanje u Fondu Donosi upustva i instrukcije vezane za rad i poslovanje Fonda i Sturčne službe Sprovodi odluke i zaključke Upravnog odbora i Nadzornog odbora Fonda Donosi pravilnik o radu i uz prethodnu saglasnost Upravnog odbora, Zaključuje ugovor o radu sa radnicima Fonda, odlučuje o prijemu radnika u radni

odnos, o njihovom raspoređivanju u toku radnog odnosa, o prestanku radnog odnosa i obavljanju drugih poslova.79

Nadzor nad zakonitošću rada Fonda vrši Ministarstvo rada i boračko-invalidske zaštite. Republika je garant za ispunjenje obaveza Fonda, kao i za ostvarivanje prava.

79 Izvor: http://www.fondpiors.org

50

sredstva

Doprinosi za penzijsko invalidsko osiguranje

Zaduživanje i drugi načini

Fond za penzijsko i

invalidsko osiguranje

DIREKTOR

Isplata penzija i novčanih naknada za penzijsko i invalidsko osiguranje

Pokrivanje troškova za rad organa fonda za obavljanje upravnih, analitičkih, finansijskih, tehničkih, administrativnih i drugih poslova za sprovođenje penzijskog i invalidskog osiguranja

Finansiranje drugih obaveza utvrđenih zakonom

Organi fonda

Slika 1. Fond za penzijsko – invalidsko osiguranje

Ilustrativno prikazani, tokovi priliva i odliva sredstava Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje, predstavljaju suštinu procesa njegove finansijske aktivnosti. Tako se, na neposredan način, može doći do uvida u process formiranja prihoda ovog Fonda, kao i u način na koji se ova sredstva koriste. Izuzetno je širok dijapazon potreba, koje se ostvaruju u ovom Fondu, a obuhvataju:80

- Starosne i porodične penzije;- Prava koja ostvaruju lica u slučaju invalidnosti i tjelesnog oštećenja;- Prava po osnovu preostale radne sposobnosti (prekvalifikacija ili dokvalifikacija i

zaposlenje invalida rada sa preostalom random sposobnošću, novčane naknade ovim licima, itd.);

- Pravo na novčanu naknadu za pomoć i njegu;- Pravo za slučaj opasnosti od nastanka invalidnosti (novčana naknada) itd.

Prihodima fonda penzijskog i invalidskog osiguranja dominira doprinos za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje (uz postojanje i doprinosa za dobrovoljno penzijsko i invalidsko osiguranje koje u našim uslovima tek u razvoju). Osim doprinosa kao prihodi se pominju još i:81

1) Srestva budžeta Republike;2) Prihodi od imovine sa kojom raspolažu fondovi penzisjkog i invalidskog

osiguranja;3) Prihodi od drugih penzijskih i invalidskih organizacija gdje je navršen dio staža

osiguranja,4) Prihodi ostvareni izdavanjem, odnosno prometom hartija od vrjednosti, 5) Domaći i inostrani krediti i zajmovi;6) Druga sredstva (donacije i dr.)

Kao specifičnost posebno se kao prihod ovog fonda navode novčana sredstva ostvarena prodajom društvenog kapitala i prodajom društvenih preduzeća ili njihovih djelova u skladu sa zakonom i dividend na deonice izdate od preduzeća, ustanova i drugih instirucija po osnovu ranijih ulaganja sredstava penzijskog i invalidskog osiguranja u infrastrukturne, zdravstvene i druge objekte.

Ustavna je obaveza Republike da obezbjedi i to redovnu isplatu penzija koje su utvrđene u skladu sa zakonom. Kako prihodi penzionih i invalidskih fondova po osnovu njihovih redovnih prihoda (doprinosa posebno) nisu dovoljni, to Republika mora da interveniše sredstvima budžeta.82

80 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.81 Ognjenović dr V., Javne finansije, Beograd, 1995.82 Izvor: Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju RS „Službeni glasnik RS“ br. 27/93

51

Ostvarivanje i korišćenje prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja, regulisano je Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju.

4.3.2. Fond za zdravstveno osiguranje

Zdravstveno osiguranje, u cjelokupnoj oblasti osiguranja, predstavlja segment od izuzetne važnosti. Ovaj oblik osiguranja može imati obavezan i dobrovoljan karakter. U okviru zdravstvenog osiguranja u Republici Srpskoj, prisutan je oblik obaveznog zdravstvenog osiguranja. Zaposlena lica, kao i niz osiguranika, ovim vidom osiguranja, obezbjeđuju sebi i članovima svojih porodica mogućnost ostvarenja:83

- Prava na zdravstvenu zaštitu;- Prava na novčane naknade;- Ostalih prava, utvrđenih Zakonom o zdravstvenom osiguranju.

U cilju obezbjeđivanja i sporvođenja zdravstvenog osiguranja, osnovan je Republički zavod za zdravstveno osiguranje.

Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske je javna institucija koja je ovlašćenja za sprovođenje zdravstvenog osiguranja osiguranih lica na načelima solidarnosti, uzajamnosti i jednakosti. 84

Prioriteti Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske su racionalno trošenje sredstava od doprinosa, briga da osiguranici mogu da koriste sva prava u punoj mjeri, doprinos poboljšanju kvaliteta zdravstvene zaštite, kao i zdravstvenog stanja stanovništva. Zavod za zdravstveno osiguranje je pravno lice, koje ima status organizacije za obavezno socijalno osiguranje u kome se:

- Ostvaruju prava iz oblasti zdravstvenog osiguranja;- Obezbjeđuju sredstva za pomenute namjene.

Zavod obavlja čitav niz poslova, od kojih ćemo, kao najvažnije, izdvojiti:

Obezbjeđivanje uslova za sprovođenje zdravstvenog osiguranja, kao i njegovo izvršavanje;

Donošenje godišnjeg programa za sprovođenje zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja;

Zaključenje ugovora sa nosiocima zdravstvene službe o pružanju zdravstvene zaštite i praćenje procesa izvršavanja zaključenih ugovora;

Utvrđivanje stope doprinosa za obavezno zdravstveno osiguranje, u skladu sa Zakonom o zdravstvenom osiguranju;

Utvrđivanje onih osnovica za plaćanje doprinosa za obavezno zdravstveno

83 Izvor: http://www.zdravstvo-srpske.org84 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.

52

osiguranje, koje nisu utvrđene Zakonom o zdravstvenom osiguranju.

Republički zavod organizovan za područje cjele Republike i centralizovano je usvojen. Međutim, preciznom zakonskom odredbom je definisano koji dio sredstava treba da ostane filijali zdravstvenog osiguranja na čijoj teritoriji osiguranik obezbjeđuje svoja prava iz zdravstvenog osiguranja. Tako određena sredstva se uplaćuju na podračun filijale, dok se preostali dio uplačuje na račun Republičkog zavoda za zdravstvenu zaštitu.

Najveći dio sredstava koji ostvari Republički zavod za zdravstvenu zaštitu se koristi strogo namjenski, za formiranje prava iz zdravstvenog osiguranja u vidu zdravstvene zaštite, naknada zarada za vrjeme privremene sprječenosti za rad i druge zakonom tačno određene oblike zaštite. Dio sredstava koji je namjenjen za finansiranje rada stručne službe zavoda je tačno određen, kao i korišćenje eventualno slobodnih i raspoloživih sredstava.

Na slici 2. Prikazana je struktura prihoda Zavoda i namjena, tako formiranih, sredstava. Pri tome, važno je istaći da su prava, koja se ostvaruju iz zdravstvenog osiguranja, sledeća:

- zdravstvena zaštita,- naknada zarade u vrjeme privremene sprječenosti za rad- naknada putnih troškova, u vezi sa korišćenjem zdravstvene zaštite- troškovi posebne opreme.

PRIHODI ZAVODA ORGANIZACIONE JEDINICE-Doprinosi za obavezno socijalno osiguranje ZAVOD ZA ZDRAVSTVENO ORGANIZACIONE JEDINICE osiguranika-Prihodi od imovine kojom raspolaže ZAVOD-Prihodi od ličnog učešća osiguranika u troškovima zdravstvene zaštite-Prihod od domaćih i inostranih kredita i zajmova

UPRAVNI ODBOR ZAVODA SREDSTVA ZAVODA MOGU DAOBRAZUJE REZERVU SE KORISTE SAMO ZA:

-Izdvajanjem određenog -Ostvarivanje prava osiguranika i za procenta iz sredstava unapređenje zdravstvene zaštite ostvarenih prihoda -Podmirivanje troškova sprovođenja -Izdvajanjem viška prihoda zdravstvenog osiguranjanad rashodom u prethodnoj -Druge rashode u skladu sa zakonomgodini

Slika 2. Finansiranje zdravstvenog osiguranja85

53

Organi Fonda: Upravni odbor, Nadzorni odbor i Direktor.

Zavod za zdravstveno osiguranje ima svoje organizacione jedinice-filijale, locirane u sjedištu okruga, dok su ispostave locirane u opštinama. Ministarstvo zdravlja vrši kontrolu nad zakonitošću rada i akata Zavoda za zdravstveno osiguranje.

85 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.

54

Slika 3. Organizaciona mapa Fonda zdravstvenog osiguranja86

Slika 4. Funkcionalna mapa Fonda zdravstvenog osiguranja87

86 Izvor:http://www.zdravstvo-srpske.org87 Izvor:http://www.zdravstvo-srpske.org

55

Slika 5. Mapa 88

Obaveznim zdravstvenim osiguranjem, osiguranicima je obezbjeđena zdravstvena zaštita, posredstvom: ljekarskih pregleda, medicinskih mjera za suzbijanje, sprječavanje i utvrđivanje bolesti, upotrebe ljekova, itd. Naknadu zarade, za vrjeme privremene sprječenosti za rad, imaju zaposleni, ako su, primjera radi, usljed bolesti, privremeno nesposobni za rad ili su sprječeni da obavljaju posao, zbog toga što se nalaze u fazi određenih medicinskih ispitivanja.89

88 Izvor:http://www.zdravstvo-srpske.org89 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.

56

4.3.3. Fond za tržište rada

Zavod za tržište rada predstavlja oblik organizacije obaveznog socijalnog osiguranja. Problem zapošljavanja i ostvarivanja prava nezaposlenosti lica, višestruko je važan i izuzetno slojevit u svakom društvu. Veliki broj pitanja, vezanih za zapošljavanje, osiguranje za slučaj nezaposlenosti, prava nezaposlenih lica, i sličnih, uređen je Zakonom o zapošljavanju i ostvarivanju prava nezaposlenih lica. Noseća institucija, u okviru koje se ostvaruju prava iz ove oblasti, jeste Zavod za tržište rada.

Zavod za tržište rada je pravno lice, koje ima status organizacije ua obavezno socijalno osiguranje, u kojoj se:

- Ostvaruju prava za slučaj nezaposlenosti;- Obezbjeđuju sredstva za pomenute namjene;- Obavljaju drugi poslovi, u skladu sa zakonom.

Zavod za tržište rada ima vise nadležnosti. On donosi i sprovodi i programe rada, utvrđuje stope doprinosa za osiguranje u slučaju nezaposlenosti, posreduje pri zapošljavanju, stvara reserve za ostvarivanje prava za vrjeme privremene nezaposlenosti, organizuje i sprovodi dobrovoljno osiguranje, obezbjeđuje ostvarivanje prava nezaposlenih lica, itd. Struktura prihoda Zavoda za tržište rada, kao i namjena sredstava, prikazani su na slici 3.90

PRIHODI ZAVODA SU SREDSTVA OSTVARENA OD: POTREBE KOJE SE FINANSIRAJU

SREDSTVIMA FONDA-Doprinosi za obavezno osiguranjeza slučaj nezaposlenosti

-Sprovođenje programa zapošljavanja,-Doprinosi za dobrovoljno osiguranje usklađivanje ponude i tražnjeza slučaj nezaposlenosti na tržištu radaFOND ZA -Prodaja društvenog kapitala i TRŽIŠTE RADA -Osiguranje lica za slučaj prodaje društvenih preduzeća ili nezaposlenostinjihovih djelova u skladu sazakonom -Prava nezaposlenih lica-Izdvajanje, odnosno promet hartijaod vrijednosti -Upravljanje, organizovanje

u oblastima zapošljavanja-Ulaganje kapitala-Budžet republike (sredstva rezerve)

Slika 6. Finansiranje Fonda za tržište rada

Ilustracija globalnih finansijksih tokova Zavoda za tržište rada, samo uopšteno prikazuje fundamentalne prilive (prihode), kao i finansiranje različitih potreba. Potrebe,

90 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.

57

koje se finansiraju sredstvaima Fonda za tržište rada, mogu se kategorizovati u četiri grupe, premda svaka od njih ima svoje specefičnosti.

Fond sprovodi program zapošljavanja, obezbjeđujući uslove za zapošljavanje, istražujući mogućnosti zapošljavanja, finansirajući nove programe, stvarajući uslove za zapošljavanje u preduzećima u svim oblicima svojine, zapošljavajući na sezonskim poslovima, itd. Druga, bazična aktivnost, finansirana sredstvima Fonda za tržište rada, vezuje se za usklađivanje ponude i potražnje na tržištu, njihovim obrazovnim profilima i stručnoj spremi.91

Uz to, dio sredstava Fonda izdvaja se u svrhu posredovanja pri zapošljavanju, koje uključuje i profesionalnu orijentaciju i pripremu za zapošljavanje. Konačno, u okviru Zavoda, vrši se osiguranje za slučaj nezaposlenosti. Obavezno se osiguravaju lica, koja su u radnom odnosu i lica, koja na drugi način ostvaruju pravo na rad, u skladu sa zakonom.

Organe Zavoda za tržište rada predstavljaju: Upravni odbor, Nadzorni odbor i direktor. Nadzorni nad zakonitošću rada i akata Zavoda, vrši Ministarstvo, nadležno za poslove zapošljavanja.

4.3.4. Fond za dječiju zaštitu

Prema dejtonskom mirovnom sporazumu, sistem socijalne zaštite i dječije zaštite su u nadležnosti entiteta. Uspostavljanje cjelovitog sistema dječije zaštite u R. Srpskoj započelo je krajem 1996. godine, nakon stupanja na snagu Zakona o dječijoj zaštiti (16.07.1996.) i formiranjem Javnog fonda za dječiju zaštitu (25.11.1996.).

Sistem dječije zaštite u Republici Srpskoj definisan je u skladu sa Konvencijom o pravima djeteta Ujedinjenih nacija, zatim Zakonom o dječijoj zaštiti Republike Srpske i drugim zakonima i podzakonskim aktima, sa Srednjoročnom razvijenom strategijom BIH PRSP i Akcionim planom za djecu Bosne i Hercegovine 2002-2010.92

Paralelno sa osnivanjem Fonda, u opštinama Srpske se formiraju centri za socijalni rad, odnosno službe socijalne i dječije zaštite, kao prvostepeni organ pri ostvarivanju prava iz Zakona o dječijoj zaštiti. Krajem 1997.godine, funkcionisala su 54 centra (službe) socijalne zaštite. Danas ih funkcioniše 57.

Sjedište Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske je u Bijeljini, sa kancelarijama u Banja Luci, Istočnom Sarajevu i Trebinju.

Prava iz dječije zaštite: Novčana davanja zadovoljenje razvojnih potreba djece

Karakteristike djelovanja Fonda:pronalitetna i socijalna zaštitarazvijanje saradničke mreže na partnerskom principu sa vladinim i nevladinim sektorom Načela djelovanja Fondapribližno ujednačavanje uslova za zadovoljenje razvojnih potreba sve djece u R.Srpskoj

91 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.92 Izvor: http://www.jfdz.org

58

prelazak sa novčanih davanja na pružanje usluga krajnjem korisniku, djeci i porodici

Fond vrši:93

praćenje priliva i obezbjeđivanje sredstava u skladu sa zakonom raspoređivanje sredstava na zakonom i planom utvrđene namjene obezbjeđivanje ostvarivanja prava realizacijom utvrđenih oblika dječije zaštite, u

skladu sa zakonom i drugim aktom obezbjeđivanje uslova za sprovođenje dječije zaštite nadzor nad stručnim radom organa i službi koje rješavaju o pravima iz dječije

zaštite u skladu sa zakonom obezbjeđivanje najmenskog i ekonomičnog korišćenja sredstava dječije zaštite planiranje i podsticanje razvoja i unapređenja dječije zaštite obezbjeđivanje uslova za ujednačeno zadovoljavanje razvojnih potreba djece i

realizaciju odgovarajućih programa obezbjeđenje pružanja pomoći porodici u ostvarivanju reproduktivnih, vaspitnih i

ekonomskih funkcija parlamentarnu edukaciju radnika i održavanje informacionom sistema centra i

službi socijalne i dječije zaštite u opštinama jedinstvenu obradu podataka o korisnicima prava iz dječije zaštite i isplatu

sredstava po osnovu priznatih prava reviziju rješenja o priznatim pravima iz oblasti dječije zaštite i rješenjima u

drugom stepenu pripremu za donošenje opštih, upravnih i drugih pojedinačnih akata, u skladu sa

zakonom.

Ukupan prihod domaćinstava čine prihodi koje članovi ostvaruju po osnovu:94

1. plata i drugih primanja iz radnog odnosa;2. starosne invalidske i porodične penzije;3. poljoprivredne djelatnosti;4. primanja po propisima o boračko – invalidskoj zaštiti civilnih žrtava rata;5. prihoda ostvarenih po osnovu imovinskih prava;6. dopunskog rada.

Veliki donatori Fonda su:95

1. Ministarstvo za porodicu, omladinu i sport RS2. Centar za socijalni rad Istočna Ilidža3. Zavod za rehabilitaciju „Miroslav Zotović“ Banja Luka

Pravo na majčinski doplatak ostvaruje svaka majka, osim majke u radnom odnosu koja ima pravo na naknadu plate za vrijeme porodiljskog odsustva.

93 Izvor: http://www.jfdz.org94 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.god.95 Izvor:http://www.jfdz.org

59

Majčinski doplatak se isplaćuje u trajanju od tri mjeseca i iznosi 15% od prosječne plate.

5. REVIZIJA BUDŽETA

5.1. Indirektna kontrola

Direktni i indirektni korisnici budžetkih sredstava i organizacije obaveznog socijalnog osiguranja uspostavljaju sisteme interne kontrole za sve transakcije računa prihoda i rashoda, računa finansijskih sredstava i obaveza i računa kao i upravljanja državnom imovinom.

Sistem interne kontrole sastoji se iz mreže koja čini jednu organizaciju, čiji je cilj da obezdjedi: primjenu zakona, propisa, pravila i procedura; uspješno poslovanje; ekonomično, efikasno i namjensko korišćenje sredstava i čuvanje sredstava i ulaganja od gubitaka, uključujući i od prevara, nepravilnosti ili korupcije; integritet informacija, računa i podataka.

Direktni korisnici budžetskih sredstava uspostavljaju odgovarajuće oblike interne kontrole za indirektne korisnike budžetskih sredstava koji su u njihovoj nadležnosti. Direktni korisnici sredstava budžeta lokalne vlasti osnivaju odgovarajuće oblike interne kontrole za sve transakcije koje se tiču budžetskih primanja i izdataka, upravljanja sredstvima i upravljanja dugom lokalne vlasti.96

5.2. Budžetska inspekcija i revizija

Poslove budžetske inspekcije i revizije obavlja Ministarstvo, sa ciljem vršenja inspekcije i revizije nad:

1) direktnim i indirektnim korisnicima budžetskih sredstava;2) organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja;3) javnim preduzećima, osnovanim od strane Vlade, pravnim licima osnovanim od

strane tih javnih preduzeća, odnosno pravnim licima nad kojima Republika ima direktnu ili indirektnu kontrolu nad više od 50% kapitala ili više od 50% ukupnog prihoda.Gradonačelnik osniva lokalnu službu za inspekciju i reviziju. Poslovi kontrole u

skladu sa Pravilnikom o radu, obavljaju se po programu koji donosi gradonačelnik. Po njegovom zahtjevu se vrše i vanredne kontrole i posebna ispitivanja. Lokalna služba za inspekciju i reviziju nadležna je za sprovođenje inspekcije i revizije nad:

1) direktnim i indirektnim korisnicima budžeta lokalne vlasti;2) javnim preduzećima, osnovanim od strane lokalne vlasti, pravnim licima

osnovanim od strane tih javnih preduzeća, odnosno pravnim licima nad kojim lokalna vlast ima direktnu ili indirektnu kontrolu nad više od 50% kapitala ili više od 50% u upravnom odboru, kaoi nad drugim pravnim licima u kojima lokalna javna sredstva čine više od 50% ukupnog prihoda.97

96 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.

60

5.3. Funkcije budžetske inspekcije i revizije

1) provjerava primjene zakona koja predstavlja naknadnu provjeru korisnika budžetskih sredstava, organizacija, preduzeća, odnosno pravnih lica u pogledu poštovanja pravila interne kontrole,

2) ocjena sistema interne kontrole koja predstavlja ocjenu adekvatnosti, uspješnosti i potpunosti interne kontrole,

3) kontrola primjene zakona u oblasti materijalno – finansijskog poslovanja i namjenskog i zakonitog korišćenja sredstava korisnika budžetskih sredstava organizacija, preduzeća i pravnih lica

4) revizija načina rada koja predstavlja ocjenu poslovanja i procesa u korisnicima budćetskih sredstava, organizacije, preduzeća, odnosno pravnim licima, nad kojima se vrši revizija, uključujući i nefinansijske operacije, u cilju ocjene ekonomičnosti, efikasnosti i uspješnosti organa i organizacija

5) davanje savjeta o implikacijama kontrole i revizije kada se uvode novi sistemi, procedure i zadaci

6) uspostavljanje saradnje sa eksternom revizijom7) vršenje ostalih zadataka neophodnih da bi se ostvarila sigurnost u pogledu

funkcionisanja sistema interne kontrole.98

5.4. Eksterna revizija

Završni račun budžeta Republike, budžeta lokalne vlasti i finansijskih planova organizacije obaveznog socijalnog osiguranja podliježu eksternoj reviziji.

Usvajanje Zakona o državnoj revizorskoj agenciji i osnivanje Državne revizorske institucije, donijeće unapređenju transparentnosti i boljem sistemu planiranja i kontrole ostvarivarnja budžeta Republike.99

5.5. Državna revizorska institucija

Reviziju budžeta obavlja Državna revizorska institucija.100

Institucija je najviši državni organ revizije javnih srestava u Republici. Institucija je samostalan i nezavisan državni organ. Za obavljanje poslova iz svoje nadležnosti Institucija je odgovorna Narodnoj skupštini Republike.

97 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.98 Komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2001.god.99 Anđelić dr Milutin i Majstorović mr Aleksandar, Poslovna politika, Beograd, 2008.god.100 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.

61

Sredstva za rad Institucije obezbjeđuju u budžetu Republike u okviru posebnog budžetskog razdjela. Poslovni prostor, opremu i sredstva neophodna za rad Institucije obezbjeđuje Vlada.

U okviru svoje nadležnosti, Institucija obavlja sledeće poslove:

1) planira i obavlja reviziju, u skladu sa zakonom;2) donosi podzakonske i druge akte radi sprovođenja zakona;3) podnosi izvještavanje u skladu sa odredbama zakona;4) po potrebi i u skladu sa svojim mogućnostima, pruža stručnu pomoć Skupštini,

Vladi i drugim državnim organima o pojedinim značajnim mejrama i važnim projektima, na način kojim se ne umanjuje nezavisnost Institucije;

5) može da daje savjete korisnicima javnih sredstava;6) može da daje preporuke za izmjene važnih zakona;7) usvaja i objavljuje standarde revizije u vei sa javnim sredstvima koji seodnose na

izvještavanje revizijske nadležnosti Institucije;8) utvrđuje program obrazovanja i isputni program za isticanje zvanja državni

revizor i ovlašteni državni revizor, organizuje polaganje ispita za sticanje revizorskih zvanja državni revizor i ovlašćeni državni revizor i vodi registar lica koja su stekla ova zvanja;

9) utvrđuje kriterijume i vrši nostrifikaciju stručnih zvanja iz nadležnosti institucije stečenih u inostranstvu;

10) sarađuje sa međunarodnim revizorskim i računovodstvenim organizacijama u oblastima koje se odnose na računovodstvo i reviziju u okviru javnog sektora.101

Predmet revizije u skladu sa zakonom su:

1) primanja i izdaci u skladu sa propisima o budžetskom sistemu i propisima o javnim prihodima i rashodima;

2) finansijski izvještaji, finansijske transakcije, obračuni, analize i dr.subjekata revizije;

3) pravilnost poslovanja subjekata revizije u skladu sa zakonom, drugim propisima;4) svrsishodnost raspolaganja javnim sredstvima u cjelosti ili u određenom djelu;5) sistem finansijskog upravljanja i kontrole budžetskog sistema i sistema ostalih

organa i organizacija koje su subjekt revizije Institucije;6) sistem internih kontrola, interne revizije, računovodstvenih i finansijskih

postupaka kod subjekta revizije;7) akta i radnje subjekta revizije koje proizvode ili mogu proizvesti fianansijske

efekte na primanja i izdatke korisnika javnih sredstava, imovinu države, zaduživanje i davanje garancija kao i na svrsishodnu upotrebu sredstava kojima raspolažu subjekti revizije;

8) pravilnost rada organa ruovođenja, upravljanja i drugih odgovarajućih lica nadležnih za planiranje, izvođenje i nadzor poslovanja korisnika javnih sredstava;

9) druge oblasti predviđene posebnim Zakonom.102

101 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2006.god.102

62

5.6. Obavljanje revizije

Institucija obavlja svoju revizionu nadležnost u skladu sa opšteprihvaćenim načelima i pravilima revizije i u skladu sa odabranim međunarodno prihvaćenim standardima revizije.103

Insititucija obavlja reviziju na osnovu godišnjeg programa revizije, koji je dužna da usvoji prije kraja godine za narednu kalendarsku godinu.

Subjekt revizije dužan je da revizorima stavi na raspolaganje sve tražene podatke i dokumenta, uključujući i povjerljive podatke i dokumenta koji su neophodni za planiranje i izvršavanje revizije.

Nakon obavljenih postupaka revizije kod revidiranog, Institucija sastavlja ncrt izvještaja o izvršenoj reviziji, koji dostavlja subjektu revizije i licima koja su bila odgovorna za obuhvaćeno poslovanje u periodu na koji se revizija odnosi. U reviznom izvještaju Institucija daje mišljenje o poslovanju revidiranog. Subjekt revizije, odnosno odgovorno lice, ima pravo da podnese obrazložen prigovor na nacrt izvještaja o izvršenoj reviziji, u roku od 15 dana od dana uručenja nacrta.

Institucija razmatra opravdanost primjedbi iz prigovora i, u roku od 15 dana od prijema prigovora, poziva odgovorna lica revidiranog na raspravu o nacrtu izvještaja revizije, u toku koje ova lica mogu da podnesu i nove dokaze.

Ako je rječ o teškom kršenju obaveze poslovanja Institucija o tome obavještava Skupštinu.

Ako je rječ o teškom kršenju obaveze dobrog poslovanja ili u slučaju kršenja predmetnog zakona, Institucija takođe:

1) upućuje poziv za razrješenje odgovornog lica;2) obavještava javnost.

U pozivu Institucija navodi ime lica ili više njih koja bi trebalo razrješiti. Zahtjev za njihovo razrješavanje upućuje organu, za kojeg ocjeni da može sprovesti ili otpočeti postupak razrešenja. Organ kojem je bio uručen poziv za razrješenje odgovornog lica, o pozivu mora odlučivati i o svojoj odluci obavjestiti Instituciju u roku od 15 dana od dana uručenja poziva.

103 Stakić dr Budimir i Barać dr Slobodan, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.

63

6. DRŽAVNI DUG I DRŽAVNE GARANCIJE U BUDŽETSKOM SISTEMU

Jedna od značajnih novina u oblasti javnih finansija, odnosi se na transparentno regulisanje materije državnog duga i zaduživanja, u čemu ključni momenat predstavlja gledište, po kome je moguće zaduživanje svih nivoa vlasti, uključujući i organizacije obaveznog sovcijalnosg osiguranja.

Najveća i najšira ovlašćenja su data Republici, koja ima isključivo pravo zaduživanja kod domaćeg i inostranog povjerioca, u skladu sa zakonom, odnosno, koja može zaključivati ugovor o kratkoročnim zajmovima ili emitovati hartije od vrjednosti, u cilju finansiranja deficita tekuće likvidnosti. Republika može davati i garancije, pri čemu su vrlo precizno definisana organičenja duga i garancije, uz neophodnost razmatranja svih činjenica, vezanih za zahtjeve za refinansiranje unutrašnjeg duga i finansiranje budžetskog deficita, kao i procjenu, zakonom utvrđenih, makroekonomskih indikatora.

Od izuzetnog značaja je i odredba, na osnovu koje Ministarstvo finansija i ekonomije pregovara o ugovoru o zaduživanju i donošenju odluke o davanju garancija, pri čemu je isključivo ministar finansija i ekonomije ovlašten da potpiše sporazum o državnom dugu i garanciji, u ime Republike. Direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava ne mogu ovlastiti drugo lice, osim ministra finansija i ekonomije, da potpiše ugovor ili drugi sporazum, koji ima oblik zaduživanja, iz kojeg proističu ili mogu da proisteknu obaveze plaćanja iz budžeta.

Kada je rječ o zaduživanju lokalnih vlasti, to pravo je njima, u osnovi, uskraćeno, izuzevši dio kapitalnih ulaganja iz budžeta, i to pod strogo definisanim kriterijumima, utvrđenim od strane Vlade. Dopušteno je da lokalne vlasti, zbog tekuće likvidnosti, mogu uzimati pozajmice iz budžeta Republike, koje moraju buti vraćene najkasnije do 30.novembra tekuće godine. Isto važi i za organizacije obaveznog socijalnog osiguranja, izuzev republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje, koji semože zaduživati radi nabavke lijekova.104

Mogućnost zaduživanja likalnih vlasti, predstavlja čin značenja i diverzifikacije prihodne strane njihovih budžeta.

104 Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009.

64

ZAKLJUČAK

Tradicionalno gledište je da je budžet jednostavan iskaz prihoda i rashoda, prikaz računovodstvenih kategorija kojima se bave računovođe, bez potrebe da se u njegovu pripremu uključe i službenici koji rade na planiranju politika.

U modernim ekonomijama, budžet se više ne posmatra kao jednostavan iskaz prihoda i rashoda. Naime, za gotovo svaku odluku o politikama potrebno je finansiranje. Budžet je sredstvo da su vladina sredstva uvijek ograničena, odnosno zahtjevi građana za uslugama prevazilaze raspoložive resurse, vlade moraju donositi odluke o prioritetima potrošnje. U idealnim uslovima, ove odluke trebaju biti usklađene sa najznačajnijim socijalnim i ekonomskim prioritetima.105

Zar nije dovoljan razlog da oni koji najviše doprinose punjenju budžeta treba i da vode računa, znaju i prate kako se ta sredstva troše? Svakom građaninu ove zemlje, bez obzira na pol, vjeroispovjest, nacionalnu ili etičku pripradnost ili neko drugo lično svojstvo, ove informacije treba da budu važne, ali i jednostavno i sigurno dostupne.

Već i površan pregled primanja i izdataka republičkog budžeta ukazuje da poreski prihodi (porez na dohodak, dobit, kapitalnu dobit, porez na promet, odnosno na dodatnu vrijednost..)u ukupnim primanjima budžeta dominiraju. U strukturi ukupnih primanja budžeta R.Srpske u 2005. godini poreski prihodi učestvuju 93,3% a u prva dva mjeseca tekuće godine čak 94,4%.

Budžet objašnjava i način na koji se troši novac poreznih obveznika, te treba predstavljati i rezultate ove potrošnje. Predstavljeni rezultati omogućavaju poreznim obveznicima da zaključe da li se njihova sredstva pametno troše, i da li vladine odluke donose „vrijednost za uloženi novac“.

Budžet je i sredstvo ekonomskog upravljanja. Prevelika potrošnja uz ograničene resurse vodi budžet u deficit i može imati negativne posljedice na ekonomski menadžment.

Problem izrade budžeta je problem sa kojim se suočavaju sve zemlje, a ne samo BIH.

Potražnja za boljim i kvalitetnijim uslugama je obično veća od dostupnih sredstava, uz stalne pritiske za snižavanjem poreznih stopa kako bi se smanjilo opterećenje za građane.

105 Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beograd, Viša poslovna škola, 2006. god.

65

Literatura:

1. Barać dr Slobodan, Stankić dr Budimir, Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2008.godine

2. Komazec dr Slobodan, Monetarne i javne finansije, Beogradska poslovna škola, Beograd, 2006. godine

3. komazec dr Slobodan i Ristić dr Žarko, Javne finansije, Viša poslovna škola, Beograd, 2001.

4. Ćirović dr Milutin, Monetarna ekonomija, Ekonomski fakultet, Beograd, 2008. godine

5. Anđelić dr Dragan i Majstorović mr Aleksandar, Poslovna politika, Beograd, 2008.

6. Đorđević dr Dragomir, Javne finansije – Fiskalna ekonomija i menadžment javnog sektora, Beograd, 2009. godine

7. Labus dr Miroljub, Osnovi ekonomije, Beograd, 1999. godine8. Ognjenović dr V., Javne finansije, Beograd 1995. godine9. Pavlović dr Đ., Raičević dr B. Javne finansije, Beograd, 1995. godine10. Raičević dr B., Javne finansije, Novi Sad, 1996.11. Ćirović dr M., Monetarna ekonomija, Beograd, 1987. godine12. Jašić dr Z., Budžet i privredni razvoj, Zagrab, Ekonomski institut, 1980.13. Kanjevac dr M., Finansije, Beograd, 1992. godine14. OECD, Revenue Statistics of OECD Member Countries 1965-1995, Pariz, 1996.15. Popović dr D., Javne finansije, Beograd, 1999.godine16. Vasić dr V., Ekonomska politika, Beograd, 1978. godine17. Toša dr Mimša, Javne finansije, Zagrab, 1964. godine

Ostali izvori:

1. „Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 96/03, 14/04, 67/05, 34/062. Zakon o budžetskom sistemu, „Službeni glasnik RS“ br.9/02 i 87/023. Zakon o trezoru „Službeni glasnik RS“ br. 96/03, 14/04, 67/054. Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske „Službeni

glasnik RS“ br. 27/93, 5. Zakon o zdravstvenom osiguranju R.Srpske „Službeni glasnik RS“ br. 107/036. http://www.zdravstvo-srpske.org 7. http://www.jfdz.org 8. http://www.bijeljina.rs.ba/lat/89.plan_budzeta_za_2010_godinu.html 9. OECD- organizacija za ekonomiju, saradnju i razvoj.

66

http://www.bijeljina.rs.ba/lat/89.plan_budzeta_za_2010_godinu.html

http://www.jfdz.org/

http://www.zdravstvo-srpske.org/

Documents

Budzetski sistem Republike Srpske i budzetski fondovi