Gimnazija Rizah Odeki Zavidovii

Zeniko-dobojski kanton

kolska 2014/15. godina

MATURSKI RAD IZ BIOLOGIJE

Tema: Bolesti respiratornih organa

Mentor: Uenik:

Belma Poli, prof. Anel Mehanovi, IV2 (prirodno izborno podruje)

Zavidovii, maj, 2015.

2

SADRAJ

1.UVOD.............................................................................................................................5

2.BOLESTI GORNJIH DINIH PUTOVA......................................................................7

2.1.PREHLADA.....................................................................................................7

2.1.1.Znakovi i simptomi.....................................................................................7

2.1.2.Uzronici.....................................................................................................7

2.1.2.1.Virusi......................................................................................................7

2.1.2.2.Drugi uzroci............................................................................................8

2.1.3.Patofiziologija..............................................................................................8

2.1.4.Dijagnoza.....................................................................................................8

2.1.5.Lijeenje......................................................................................................9

2.1.6.Prevencija....................................................................................................9

2.2.FARINGITIS....................................................................................................10

2.2.1.Uzronici....................................................................................................10

2.2.2.Simptomi....................................................................................................10

2.2.3.Lijeenje.....................................................................................................11

2.3.LARINGITIS...................................................................................................12

2.3.1.Akutni laringitis.........................................................................................12

2.3.1.1.Uzronici...............................................................................................12

2.3.1.2.Akutni obini laringitis.........................................................................12

2.3.1.3.Akutni edematozni laringitis.................................................................13

2.3.1.4.Krup......................................................................................................13

2.3.2.Hronini laringitis......................................................................................15

2.3.2.1.Uzronici...............................................................................................15

2.3.2.2.Hronini kataralni laringitis..................................................................15

2.3.2.3.Hronini hiperplastini laringitis..........................................................15

2.3.2.4.Hronini hiperplastini i ulcerozni laringitis........................................16

2.3.2.5.Lijeenje................................................................................................16

3.BOLESTI DONJIH DINIH PUTOVA...............................................................17

3.1.HOPB...............................................................................................................17

3.1.1.Akutni bronhitis.........................................................................................18

3.1.1.1.Uzronici...............................................................................................19

3.1.1.2.Simptomi...............................................................................................19

3.1.1.3.Dijagnoza...............................................................................................19

3.1.1.4.Lijeenje.................................................................................................19

3.1.2.Hronini bronhitis.......................................................................................20

3.1.2.1.Simptomi................................................................................................20

3.1.2.2.Lijeenje.................................................................................................20

3.1.3.Emfizem......................................................................................................21

3.1.3.1.Simptomi................................................................................................21

3.1.3.2.Lijeenje.................................................................................................21

3.2.ASTMA.............................................................................................................22

3

3.2.1.Uzronici.....................................................................................................22

3.2.2.Patofiziologija.............................................................................................23

3.2.3.Simptomi.....................................................................................................23

3.2.4.Prevencija....................................................................................................24

3.2.5.Lijeenje......................................................................................................24

3.3.PNEUMONIJA.................................................................................................25

3.3.1.Uzronici.....................................................................................................25

3.3.2.Simptomi.....................................................................................................26

3.3.3.Lijeenje......................................................................................................26

3.3.4.Prevencija....................................................................................................27

3.4.TBC...................................................................................................................28

3.4.1.Uzronik......................................................................................................28

3.4.2.Simptomi.....................................................................................................28

3.4.3.Patofiziologija.............................................................................................29

3.4.4.Dijagnoza....................................................................................................30

3.4.5.Lijeenje......................................................................................................30

3.4.6.Prevencija....................................................................................................30

3.5.RAK PLUA....................................................................................................31

3.5.1.Uzronici.....................................................................................................31

3.5.2.Tipovi raka plua.........................................................................................31

3.5.3.Simptomi.....................................................................................................32

3.5.4.Dijagnoza....................................................................................................33

3.5.5.Lijeenje......................................................................................................33

4.ZAKLJUAK........................................................................................................35

LITERATURA.........................................................................................................36

4

Slika 1. Sistem respiratornih organa

5

1.UVOD

Respiratorni sistem organa sastoji se od gornjih dinih putova: nosa, drijela i grkljana

(zagrijavanje, vlaenje, ienje i dezinfekcija zraka), i donjih dinih putova:dunika, dunica

i dvaju plunih krila s plunom maramicom (pleurom). Plua (lat. Pulmo) imaju dva pluna

krila, lijevo se sastoji od dva renja, desno je neto vee i tee, lijevo dijeli prsni ko sa srcem,

tee zajedno 1,2 kg. Svako pluno krilo obavijeno je tankom dvolisnom opnom-pleurom.

Vanjski list pleure (porebrica) oblae rebra s unutarnje strane prsnoga koa. Unutarnji list

pleure oblae pluna krila te tako odvaja plua od ostalih organa u prsnoj upljini. Zavrne

dijelove dunica ine bronhioli koji zavravaju plunim mjehuriima(Slika 1.). Plua odrasle

osobe imaju vie od 300 miliona mjehuria. Zbog alveolarne grane, plua su mehka i

spuvasta. Pluni mjehurii obavijeni su kapilarnom mreom ogranaka plune arterije, koja je

krvlju dopremila iz tijela CO2 radi razmjene s kisikom. Strujanjem kroz nosne upljine, zrak se

u sluznici proiava od praine, te se vlai i zagrijava do uobiajene tjelesne temperature.

Proiavanje se vri u svim gornjim dijelovima respiratornog sistema sve do plua (Slika 2.).

Proieni zrak odlazi u drijelo prema grkljanu. Na poetku grkljana nalazi se grkljanski

poklopi (epiglotis). On kao poklopac na raskrsnici otvara put prema duniku dok diemo, a

zatvara ga kad prolazi zalogaj.

Respiratorni sistem je u neprekidnom kontaktu s okolinom. Kroz njega zrakom ulaze razne

estice, pa je kao takav jako osjetljiv na bolesti. Bolesti respiratornog sistema oragana dijele

se, vie zbog anatomskih odnosa, na infekcije gornjega i donjega respiratornog sistema.

Bolesti gornjih dinih putova o kojima u govoriti su: - prehlada

- faringitis

- laringitis

- krup

Bolesti donjih dinih putova o kojima u govoriti su : - HOPB

- astma

- pneumonija

- TBC

- rak plua

6

Slika 2. Disanje

7

2. BOLESTI GORNJIH DINIH PUTOVA

2.1. PREHLADA

Prehlada je poznata i kao nazofaringitis, rinofaringitis ili akutna viroza. Radi se o zaraznoj

bolesti gornjeg dinog sustava koja se lako iri i koja pogaa uglavnom nos. Simptomi

ukljuuju kaalj, grlobolju, iscjedak iz nosa (rinoreju) i groznicu. Simptomi obino nestaju u

roku od sedam do deset dana. Neki simptomi, meutim, mogu trajati i do tri tjedna. Rinovirusi

su najei uzronici prehlade, ali istu moe uzrokovati vie od dvije stotine razliitih

virusa.Infekcije gornjih dinih puteva kategorizirane su po dijelovima tijela koji su preteno

pogoeni. Prehlada prvenstveno napada nos, grlo (faringitis) i sinuse (sinusitis). Simptomi se

vie javljaju zbog odgovora imunolokog sustava na infekciju, nego zbog oteenja tkiva od

strane samih virusa. Pranje ruku primarna je metoda sprjeavanja infekcije, a moe biti od

pomoi i noenje zatitne maske za lice.Ne postoji lijek protiv prehlade, ali simptomi mogu

biti uspjeno tretirani. Prehlada je najea zarazna bolest kod ljudi. Prosjena odrasla osoba

preboli i do dvije ili tri prehlade godinje, a dijete u prosjeku oboli est do dvanaest puta

godinje.

2.1.1. Znakovi i simptomi

Najei su simptomi prehlade kaalj, iscjedak iz nosa, zaepljen nos i grlobolja. Dodatni simptomi

mogu ukljuivati bol u miiima (mialgiju), osjeaj umora, glavobolju i gubitak apetita. Grlobolja je

prisutna u oko 40% ljudi, dok su kaalj i bol u miiima prisutni u oko 50 % sluajeva. Groznica nije

uobiajena kod odraslih

osoba, ali je esta u dojenadi i male djece.Kaalj uzrokovan prehladom obino je blagu odnosu na

kaalj uzrokovan gripom. Istovremenost simptoma kalja i groznice kododraslih osoba ukazuje i na

veu vjerojatnost gripe, iako obje bolesti dijele neke slinosti. Neki virusi koji uzrokuju prehladu

takoer mogu proi i bez simptoma. Boja sluzi koja se iskalje iz donjih dinih puteva

(ispljuvak) ili sluz iz nosa mogu varirati od bistro ute do zelene. Boja sluzi ne ukazuje na to

je li infekcija uzrokovana bakterijama ili virusom.

Prehlada obino poinje osjeajem umora, osjeajem hladnoe, kihanjem i glavoboljom,

nakon ega slijede simptomi poput iscjetka iz nosa i kalja koji se pojavljuju u roku od dva ili

vie dana. Prvi simptomi poinju oko 16 sati nakon izlaganja uzroniku i najee dosegnu

svoj vrhunac dva do tri dana od poetka zaraze. Obino prestaju nakon sedam do deset dana,

ali u rijetkim sluajevima mogu trajati i do tri tjedna. Simptomi su neto tei kod djece.

Kaalj, naime, traje vie od deset dana u 35 do 40 % sluajeva koji ukljuuju djecu, a u 10%

sluajeva moe trajati i vie od 25 dana.

2.1.2. Uzronici

2.1.2.1. Virusi

Obina prehlada virusna je infekcija gornjih dinih puteva. Najei je uzronik

rinovirus(Slika 3.) koji spada u grupu picornavirusa, malih RNK virusa, a odgovoran je za 30

do 80 % sluajeva. Sljedea skupina estih uzronika prehlade su koronavirusi(Slika 4.) i

8

uzrokuju 10 do 15 % sluajeva prehlade, a isto toliko sluajeva uzrokuje i influenzavirus

(virus gripe). Ostali uzronici mogu biti humani parainfluenza virus, humani respiratorni

virus, adenovirusi, enterovirusi. Za vrijeme trajanja bolesti vrlo je esta prisutnost vie od

jednog virusa istovremeno u gornjim dinim putevima. Ukupno je vie od 200 razliitih virusa

povezano s prehladom.

Slika 3. Prikaz povrine rinovirusa. Slika 4. Koronavirusi

2.1.2.2. Drugi uzroci

Imunitet steen na razini populacije igra veliku ulogu u ograniavanju irenja zaraze, kao to

je primijeeno kod mlaih populacija (djece) koje se zaraze u veem broju od odraslih

populacija. Oslabljeni imunitet takoer igra veliku ulogu kao faktor rizika. Nedovoljna

ispavanost ili pothranjenost tijesno su povezane s poveanim rizikom prehlade to je

vjerojatno povezano s oslabljenim imunitetom tijekom ovih stanja.

2.1.3. Patofiziologija

Pretpostavlja se da su simptomi prehlade uglavnom imunoloki odgovor na virus. Mehanizam

imunolokog odgovora specifian je za svaki virus. Na primjer, rinovirus se obino stjee u

izravnom kontaktu; on se vee se na ljudske ICAM-1 receptore na nepoznat nain i aktivira

oslobaanje faktora upale. Osloboeni upalni faktori uzrokuju simptome prehlade.

Mehanizam lokalizirane upale koji se razvije kod zaraze rinovirusom u pravilu ne uzrokuje

oteenje nosnog epitela.

Respiratorni sincicijski virus (RSV) prenosi se, kako izravnim dodirom sa sekretima, tako i

putem lebdeih kapljica. Ubrzo se razmnoi u epitelu nosa i grla potom kolonizira donje dine

puteve. RSV oteuje epitel koji kolonizira. Virus parainfluenze obino uzrokuje upalu nosa,

grla i dinih puteva. U sluaju zaraze djece esto kolonizira dunik te moe uzrokovati

simptome promuklog kalja i oteanog disanja i stridora. Takav skup simptoma nazivamo

krup. Ovi se simptomi prvenstveno javljaju kod djece budui da su djeji dini putevi ueg

promjera.

2.1.4. Dijagnoza

Razlike meu infekcijama gornjeg dinog sustava uglavnom se temelje na anatomskoj lokaciji

simptoma. Prehlada prvenstveno pogaa nos, faringitis grlo, a bronhitis plua, meutim mogu

9

se javiti i bitna preklapanja kod simptoma. Prehlada se esto definira kao akutna upala nosa, a

moe ukljuivati i razliit stupanj upale grla. Samo-dijagnosticiranje je uobiajeno. Izolacija

virusa uzronika prehlade rijetko se provodi. U veini sluajeva nije mogue identificirati

vrstu virusa iskljuivo putem simptoma.

2.1.5. Lijeenje

Ne postoji lijek ili biljni pripravak koji bi dokazano mogao skratiti trajanje prehlade, ali

postoje lijekovi koji mogu znatno ublaiti simptome. Neke su se vrste narodnog lijeenja

pokazale blagotvornim, kao npr. mirovanje, unoenje obilja tekuina i grgljanje toplom

slanom vodom, ali blagotvornost ovih metoda uglavnom se pripisuje placebo uinku.

Terapijski postupci koji se koriste za ublaavanje simptoma ukljuuju klasine lijekove za

ublaavanje boli (analgetike) i sniavanje temperature (antipiretike), kao to su ibuprofen i

acetaminofen/paracetamol. Ne postoje dokazi da su lijekovi protiv kalja djelotvorniji od

uobiajenog koritenja analgetika, stoga se ne preporuuju kod djece upravo zbog nedostatka

dokaza koji bi potvrdili njihovu uinkovitost te zbog potencijalno tetnih uinaka. Zbog

moguih rizika po zdravlje i nedokazane uinkovitosti Kanada je 2009. ograniila upotrebu

bezreceptnih lijekova protiv kalja i prehlade za djecu do est godina. Zloupotreba

dekstrometorfana (bezreceptnog lijeka protiv kalja) dovela je do zabrane njegova koritenja u

mnogim zemljama.

Kod odraslih se simptomi curenja iz nosa mogu smanjiti upotrebom antihistaminika prve

generacije. Oni se meutim povezuju s neeljenim nuspojavama poput pospanosti. Ostali

dekongestivi poput pseudoefedrina takoer su se pokazali djelotvornima kod odraslih.

Aerosolni pripravci za nos na bazi ipratropija mogu ublaiti curenje iz nosa, ali nemaju veih

uinaka na zaepljenost, dok se antihistaminici druge generacije nisu pokazali djelotvornima

u sluaju prehlade.

2.1.6. Prevencija

Jedini uinkovit nain sprjeavanja prehlade je fiziko sprjeavanje irenja virusa. To

prvenstveno ukljuuje pranje ruku i noenje maske za lice, dok se u zdravstvenim ustanovama

koriste i platevi i rukavice za jednokratnu upotrebu. Izoliranje zaraene osobe nije mogue

jer je bolest veoma rairena, a simptomi nisu specifini. Cijepljenje se nije pokazalo

uspjenim zbog velikog broja moguih virusa uzronika bolesti i nijhove sposobnosti brze

mutacije. Proizvodnja cjepiva irokog spektra djelovanja stoga je malo vjerojatna. Redovito

pranje ruku pokazalo se uinkovitim u smanjenju prenoenja virusa prehlade, pogotovo kod

djece. Nije dokazano poveava li upotreba dezinfekcijskih sredstava tijekom normalnog

pranja ruku uinkovitost sprijeavanja zaraze prilikom pranja ruku. Integracija cinkom

pokazala se uinkovitom u smanjenju broja godinjih epizoda prehlade, dok rutinsko

dodavanje vitamina C ne smanjuje rizik ni ozbiljnost simptoma prehlade. Vitamin C moe

skratiti trajanje prehlade.

10

2.2. FARINGITIS

Faringitis je zapaljenje sluznice drela i krajnika, izazvano razliitim mikrobnim uzronicima.

Ovo oboljenje je meu najeim infektivnim oboljenjima, u emu je i njegov epidemioloki

znaaj.

2.2.1. Uzronici

Najei uzronici faringitisa su virusi, ali najvei znaaj ima bakterijski faringitis izazvan

Streptococcus pyogenesom, zbog potrebe za antibiotskom terapijom i komplikacijama koje

mogu nastati ukoliko se ne lijei (reumatska groznica, akutni glomerulonefritis bubrega).Od

virusnih uzronika najznaajniji su rinovirusi i korona virusi, zatim adenovirusi, herpes

simpleks virusi, parainfluenca, influenca virusi, dok ostali virusni uzronici, kao to su

koksaki A virusi, Eptajn Bar, citomegalovirus i HIV-1 spadaju u rijetke uzronike

faringitisa.Meu bakterijama najvei znaaj ima Streptococcus pyogenes (grupa A beta

hemolitikog sterptokoka). Faringitis izazivaju i grupa C aerobne bakterije (kod Vinsentove

angine to su Fusobakterium fusiforme i spiroheta Borrelia vincenti), Neisseria gonorrheae,

Corynebacterium diphteriae, Arcanobacterium haemoliticum, Yersinia enterocolitica,

Treponema pallidum, hlamidije i mikoplazme.

Najee oboljevanje od faringitisa je u toku hladnijih mjeseci, ali ima i izuzetaka, kao to su

adenovirusne i koksaki virusne infekcije koje se javljaju ljeti. Put prenoenja je najee

kapljini (npr. Streptococcus pyogenes), ali i kontaktni (rinovirusi), kao i preko kontaminirane

hrane (streptokok grupe C i G, jersinija). Infekcija patogenim bakterijama, kao to je

Streptococcus pyogenes, dovodi do oteenja epitela izazvanog razliitim produktima

(eritrogeni toksin, streptolizin, hemolizin i dr). Nastaje inflamacija iji su znaci crvenilo, otok

i eksudacija.Virusi vre invaziju faringealne sluzokoe, dovodei do citopatogenog efekta na

elijama epitela. Bolest se javlja u svim uzrastima, ali neto ee kod djece.

2.2.2. Simptomi

Klinika slika faringitisa u velikoj mjeri zavisi od uzronika bolesti.Kod virusnih infekcija

bolest najee protie kao prehlada: javljaju se osjeaj grebanja, laki bolovi u vratu, kijavica,

kaalj, a obino nema poviene temperature, kao ni drugih znakova sistemske infekcije. Teu

kliniku sliku, praenu povienom temperaturom i drugim klinikim manifestacijama,

sreemo kod nekih virusnih uzronika faringitisa, kao to su adenovirusna ili EBV infekcija.

Lokalni nalaz u vratu je najee nekarakteristian: postoje hiperemija i edem sluzokoe. Kod

adenovirusne i EBV infekcije mogu postojati eksudativne promjene na tonzilama. Kod

herpetinog faringitisa (HSV) postoje vezikule i plitke ulceracije na labijalnoj (usne) i

bukalnoj mukozi (obraz), dok kod tzv. herpangine (koksaki virusi) postoje male vezikule na

mekom nepcu, uvuli i tonzilama. Obino postoje i uveani limfni vorovi na vratu.

Kod faringitisa izazvanog Streptokokus pyogenesom klinika slika moe biti sasvim laka, ili

pak veoma teka, uz visoku temperaturu, vratobolju, glavobolju, jezu, bol u trbuhu. Vrat je

plamenocrven, ponekad sa petehijalnim enantemom na nepcu, uz eksudat na tonzilama.

Postoje uveani i bolno osetljivi podvilini limfni vorovi, a mogu postojati i drugi znaci

11

streptokokne infekcije (Slika 6.). Faringitis izazvan strpetokokom gr, C i G ima slinu, ali

blau kliniku sliku.

Faringitis izazvan anaerobnim bakterijama (Vinsentovu anginu) karakterie prisustvo gnojnog

eksudata na tonzilama (obino samo na jednoj), uz karakteristian zadah iz usta. Subjektivne

tegobe bolesnika nisu jako izraene.

Slika 6. Streptokokni faringitis s tipinim gnojnim naslagama na krajnicima

2.2.3. Lijeenje

Upala krajnika koja je uzrokovana streptokoknom infekcijom obino se lijei antibioticima

kao to je penicilin. Ponekad, posebno kod male djece koja imaju potekoe kod gutanja,

penicilin se daje injekcijom. Antibiotike obino treba uzimati barem 10 dana. Iako e se dijete

vjerojatno osjeati bolje nakon jednog ili dva dana, vano je dovriti u cijelosti lijeenje

antibioticima. Prekidanje lijeenja potpomae stvaranje sojeva bakterija koje su otporne na

antibiotike. Pored toga, infekcija se moe vratiti, uzrokujui potencijalno ozbiljne

komplikacije. Naalost, za sada ne postoji nikakvo lijeenje virusa koji uzrokuju upalu

krajnika. Moe proi od 7 do 14 dana dok se dijete u potpunosti ne oporavi. Ponekad, lijenik

moe preporuiti da se djetetovi krajnici, a moda i adenoidne vegetacije ("trei krajnik")

uklone. Ovo rjeenje se obino koristi samo kad upale krajnika utjeu na djetetovo ope

zdravlje ili ometaju disanje ili sluh. Tonzilektomija se obino provodi kao kratkotrajna

operacija. To znai da e dijete moi ii kui drugi dan nakon to je izvrena operacija.

Meutim, do potpunog oporavka moe proi i do 2 tjedna. Nakon operacije, dijete moe imati

prilinu grlobolju. Takoer moe imati i bolove u uima. Tijekom prvog tjedna nakon

operacije, nastojite drati dijete podalje od veih skupina ljudi i osoba koje bi mogle biti

bolesne. Dijete je u to vrijeme osjetljivije na infekcije. Takoer, imajte na umu da uklanjanje

krajnika i adenoidnih vegetacija moe smanjiti infekcije grla, ali ih ne mora u potpunosti

sprjeavati.

12

2.3. LARINGITIS

Zapaljenje sluznice grkljana. Postoje akutni i hronini laringitisi.

2.3.1. Akutni laringitisi

2.3.1.1. Uzronici

Uzroci su razliiti i mogu biti kombinovani: respiratorni (praina, dim, duhan, hladan zrak,

itd.); infektivni (rinitis, sinusitis- zapaljenje okolonosnih upljina, adenoiditis-zapaljenje

treeg krajnika itd.); govorni(prekomjerno ili glasno govorenje); opti(infekcija, intoksikacija

itd.).

2.3.1.2. Akutni obini laringitis

Najei je i ispoljava se disfonijom (izmjenom boje glasa) do afonije (potpunog gubitka

glasa) i suhim i promuklim kaljem. Pri laringoskopiji vidi se crveni larinks, hiperemian u

cjelini sa oteenim i crvenim glasnim icama.(Slika 7.)

Slika 7. Laringitis

Lijeenje je razliito, zavisno od stepena oboljenja. Potrebno je: vokalno mirovanje, zabrana

puenja, odmor u vlanoj i toploj sredini.

Primjenjuju se inhalacije blagih ljekovitih para (lipa, mak), balzamovih para (izmirna,

eukaliptus, borov ekstrakt), aerosol sa antibioticima, vazokonstriktorima, lokalnim

anesteticima.

Lijeenje opteg stanja ograniava se na borbu protiv kalja. Katkad intenzitet oboljenja

zahtijeva primjenu antibiotika i protivzapaljenskih sredstava.

13

2.3.1.3. Akutni edematozni laringitis

Dramatino oboljenje, ee u zimskom periodu. Ovaj laringitis dovodi do vrlo oteanog

disanja i zahtijeva hitne terapijske mjere. Otok larinksa se lokalizuje na tano odreenim

mjestima: jezina strana epiglotisa, epiglotisni nabori, vrh legenaste hrskavice i subglotini

prostor.(Slika 8.) Ovaj otok u pogledu porijekla moe biti: infektivni, traumtaski, tumorski,

postradijacioni, toksini, renalni, itd. Odlikuje se laringealnom dispnejom koja varira prema

sjeditu i volumenu otoka. Glas je priguen, promukao. Kaalj je razliit, kao i opti znaci koji

zavise od etiologije otoka. Indirektna ili direktna laringoskopija kod djeteta, dovodi do

postavljanja dijagnoze, prikazujui sjedite edema i njegov izgled, kao i stepen suenja

prostora za disanje.

Slika 8. Edematozni laringitis. Vidi se gotovo potpuno zaepljenje grkljana

Lijeenje. Sastoji se od odmora, primanja antibiotika, kortikoida, antihistaminika,

antispazmodika. Pogoranje simptoma zahtijeva traheotomiju, prema sjeditu edema.

2.3.1.4. Krup

Krup je akutna upala gornjeg i donjeg dinog sustava koju najee uzrokuje virus

parainfluence tipa 1.( oblik akutnog laringitisa kod novoroenadi i djece do tri godine)

Manifestira se kaljem poput lavea i inspiratornim stridorom. Dijagnoza je obino kliniki

oita ali se moe postaviti anteroposteriornom RTG slikom vrata. Lijei se antipireticima,

hidracijom, raceminim adrenalinom primijenjenim pomou rasprivaa i kortikosteroidima.

Prognoza je izvrsna.

Simptomi. Krupu obino prethode simptomi infekcije gornjeg dinog sustava. Potom se,

obino nou, pojave napadi kalja nalik na lave, i promuklost; isto tako, moe postojati i

inspiratorni stridor. Dijete se nou moe probuditi s respiratornim distresom, tahipnejom i

uvlaenjem nosnica i dinih miia. U tekim sluajevima se, kad se dijete zamori, moe

pojaviti cijanoza praena sve pliim disanjem.Oiti respiratorni distres i grubi inspiratorni

stridor su najdramatiniji fizikalni nalazi.

14

Krup moe biti primaran (rjei) ako se odmah pojave difterine skrame u grlu, ili sekundaran,

kad nastaje irenjem difterinih skrama iz drijela ili nosa nelijeenog ili kasno lijeenog

bolesnika. Stvaranjem difterinih skrama na sluznici larinksa nastaje mehaniko suavanje

otvora izmeu glasnih ica u inae uzanom grkljanu male djece. Posljedice ovakvih promjena

su: oteano, hrapavo i ujno disanje, promuklost, kaalj, a kasnije i slaba oksigenacija krvi.

(Slika 9.)

Slika 9. Suenje larinksa kod krupa

Auskultacijom se uje produljeni inspirij i stridor, esto uz neto ekspiratornih hropaca i

zviduka. Vruica se nalazi u oko 1/2 sluajeva. Ujutro se stanje djeteta moe initi boljim, no

ponovno se pogorava nou.

Ponavljani napadi se esto nazivaju spastinim krupom. U razvoju spastinog krupa ulogu

mogu imati alergija ili reaktivnost dinih putova, no klinike se manifestacije ne mogu

razlikovati od virusnog krupa a spastini krup je najee potaknut virusnom infekcijom.

Krup poinje postepeno i ima tri stadijuma:

Disfonini stadijum: postepeno nastajanje promuklosti koja ide do afonije (gubitka

glasa) i grub kaalj koji podsjea na lave, neobian kod male djece. Daljnim

suavanjem otvora izmeu glasnih ica nastaje

Dispnoini stadijum:inspiratorna dispneja stridor (hrapavo, strugavo ujno disanje),

naprezanje pomone dine muskulature sa uvlaenjem meurebarnih prostora.

Bolesnik sve tee die, blijed je i uznemiren. Ako se intubacijom ili traheotomijom ne

otklone smetnje u disanju, nastaje

Asfiksini stadijum:disanje je toliko oteano da se, usljed loe oksigenacije krvi,

javlja cijanoza (modrilo koe i sluznice). Ako nema hitne intervencije koja jo moe

da spasi bolesnika, nastaje smrt usljed mehanikog uguenja.

Dijagnoza je obino jasna po kalju nalik na lave. Slian inspiratorni stridor moe nastati

uslijed epiglotitisa, bakterijskog traheitisa, stranog tijela, difterije i retrofaringealnog apscesa.

Strano tijelo moe uzrokovati respiratorni distres i tipian kaalj nalik na krup, no nema

vruice niti prethodne infekcije gornjeg dinog sustava. Difterija se iskljuuje redovitim

cijepljenjem u anamnezi a potvruje nalazom uzronika u kulturi virusa iz ostruaka tipine

sivkaste difterine membrane.

15

Ako dijagnoza nije jasna, bolesnicima treba uiniti posteroanteriorni i postranini RTG

snimak vrata i prsita; subepiglotino suenje (znak zvonika) koje se vidi na

posteroanteriornom RTG snimku vrata potvruje dijagnozu. Teko bolesne, kod kojih postoji

zabrinutost zbog zahvaenosti epiglotisa, bi trebao pregledati u operacijskoj sali specijalist

odgovarajue grane koji je u stanju uspostaviti dini put. Bolesnicima treba uiniti pulsnu

oksimetriju a onima s respiratornim distresom treba izmjeriti plinove u arterijskoj krvi (ABS).

Prognoza i lijeenje. Bolest obino traje 3 do 4 dana i spontano se povlai. Blae bolesno

dijete se moe njegovati kod kue hidracijom i antipireticima. Vano je da je djetetu udobno

jer zamor i pla mogu pogorati stanje. Ovlaivai (npr. isparivai hladnog zraka) mogu

sprijeiti isuivanje gornjih dinih putova.

Pogoravajui ili trajni respiratorni distres, tahikardija, zamor, cijanoza ili hipoksemija ili

dehidracija su indikacije za hospitalizaciju. Pulsna oksimetrija je od pomoi pri otkrivanju i

nadzoru tekih sluajeva. Racemini adrenalin primijenjen pomou rasprivaa u dozi od 5

10 mg u 3 ml fizioloke otopine svaka 2 h prua simptomatsko poboljanje i ublaava zamor.

Meutim, uinci su prolazni; nema utjecaja na tijek bolesti, osnovnu virusnu infekciju; moe

izazvati tahikardiju i druge neeljne nuspojave.Visoka doza deksametazona (0,6 mg/kg IM ili

PO jednokratno) moe koristiti bolesnicima hospitaliziranima zbog umjerenog do tekog

krupa. Takoer su primjenjivane i visoke doze kortikosteroida (budenozid 2 mg) pomou

rasprivaa, no ne ini se kako je uinak bolji. Virusi koji najee uzrokuju krup obino ne

stvaraju sklonost ka sekundarnim bakterijskim infekcijama pa su antibiotici rijetko indicirani.

2.3.2. Hronini laringitisi

Hronina nespecifina zapaljenja grkljana, hronini laringitisi, imaju kao glavni simptom

disfoniju, razliitu po intenzitetu i osobinama. Dijagnoza se moe postaviti samo

laringoskopijom. Jedino ona moe da iskljui prisustvo nekog drugog oboljenja (naroito

karcinoma) i da pokae koji je tip zapaljenja u pitanju.

2.3.2.1. Uzronici

Uzroci ovih laringitisa su mnogobrojni i esto isprepleteni: infekcija gornjih dinih puteva,

iritacija nastala usljed dejstva para, gasova, zloupotrebe duhana, alkohola, poremeaja opteg

stanja, dijabetesa, vokalnog premaranja itd.

2.3.2.2. Hronini kataralni laringitis

U ovom laringitisu glasne ice su infiltrovane, oteene, zamuenog izgleda, bez sjaja.

Ponekad su jako crvene, kao u sluajevima pogoranja oboljenja. Ivice glasnih ica su

neravne.

2.3.2.3. Hronini hiperplastini laringitis

Moe biti:

difuzan sa zadebljanjem sluznice koja moe biti crvena (crvena pahidermija) ili bijela

(bijela pahidermija), prava keratoza koja moe maligno da degenerie;

lokalizovan sa hiperplazijom (izuzetno bujanje) sluznice, odnosno zadebljanje sluznice

na razliitim mjestima u grkljanu.

16

2.3.2.4. Hronini hiperplastini i ulcerozni laringitis

Ovdje iskljuivo spadaju kontaktne ulceracije (zagnojene takice) koje zahvataju zadnje

dijelove glasnih ica, gdje se simetrine lezije pri fonaciji uklapaju jedna u drugu. Granulomi

poslije anestezije stvaraju se na istom nivou.

2.3.2.5. Lijeenje

Lijeenje hroninih laringitisa je teko. tavie, sve hiperplastine lezije larinksa moraju biti

budno praene jer ovi laringitisi predstavljaju esto pretkancerozna stanja. Lijeenje e

obuhvatati:

vokalnu rehabilitaciju, lijeenje fokalnih rino-sinusnih zapaljenja, zabranu alkohola i

duhana;

lokalnu njegu: inhalacija aerosola na bazi ekstrakata eterinih ulja, sumpora,

kauterizacije, insuflacije raznih prakova.

17

3. BOLESTI DONJIH DINIH PUTOVA

3.1. HOPB (HRONINA OPSTRUKTIVNA PLUNA BOLEST)

Hronina opstruktivna pluna bolest (HOPB) jedna je od najeih hroninih bolesti koja

objedinjuje bronhitis i emfizem plua (Slika 11.). Bolest poinje u pluima, meutim, u

kasnijim stadijima bolesti, mogu biti zahvaeni brojni drugi organi. Hronina bolest znai da

je bolest trajna i da se ne moe izlijeiti. Opstruktivna znai da dolazi do smanjenja protoka

zraka kroz dine putove. (Slika 12.)

Slika 11.HOPB

HOPB je esta bolest. Smatra se da 10% svjetske populacije starije od 40 godina boluje od te

bolesti. HOPB je trei vodei uzrok smrti u svijetu, odmah iza sranog i modanog udara. Za

razliku od sranog i modanog udara, broj smrti od HOPB-a u stalnom je porastu unazad

etrdeset godina. Tri najea uzroka smrti u bolesnika s HOPB-om su zatajenje disanja,

zatajanje srca i karcinom plua.

HOPB je bolest koja dovodi do oteanog protoka zraka kroz plua. Do smanjenja protoka

zraka dolazi zbog suenja dinih putova. Suenje dinih putova nastaje kao posljedica upalnog

odgovora na cigaretni dim.

18

Slika 12. Opstrukcija bronha

3.1.1. Akutni bronhitis

Akutni bronhitis je kratkotrajna upala sluznice traheobronhalnog stabla, odnosno dunika i

bronha, koja je obino povezana s virusnim infekcijama gornjeg dijela dinog sustava. Bolest,

dakle, uzrokuju poglavito respiratorni virusi, pa je upala kataralne, a ne gnojne (bakterijske)

prirode. Obino, dini putovi proizvode oko 30 grama sekreta dnevno. Sekret se ne skuplja jer

ga tijelo neprekidno isti trepetljikama koje se nalaze na povrini sluznice dinog sustava i

potom iskalje. Sluznica (mukoza) unutar velikih dinih putova je oteena i crvena (Slika 13.).

Poremeena je zatita trepetljika. Kada su bronhi upaljeni, mogu stvoriti velike koliine sluzi

koja ide prema gore kada kaljete. Bakterije mogu nastaniti ovako promijenjene bronhe i

uzrokovati sekundarnu bakterijsku infekciju. Unutar bronha se nakuplja sluzavo-gnojni

sadraj. Kaalj je osnovni mehanizam izbacivanja bronhalnog sekreta. ee se pojavljuje u

zimskim mjesecima, a najvie obolijevaju mala djeca.

Slika 13. Bronhitis

19

3.1.1.1. Uzronici

Respiratorni su virusi uzronici akutnog bronhitisa, a podjednako ga esto uzrokuju virusi

obine prehlade, kao to su rinovirusi i koronavirusi, i oni invazivniji, kao to su virusi

influence i adenovirusi, a u djece i respiratorni sincicijski virus i virusi parainfluence. Akutni

je bronhitis posebno est za vrijeme epidemije influence. Adenovirusi su najvaniji uzronici

u vojnim kolektivima. Iako rinovirusi nisu toliko patogeni, oni su zbog svoje brojnosti i

uestalosti vrlo vani uzronici akutnog bronhitisa i u djece i u odraslih. Samo je mali

postotak akutnih bronhitisa uzrokovan nevirusnim uzronicima. Mycoplasma pneumoniae je

najzastupljenija u male i u starije djece. Bakterije uglavnom samo sekundarno inficiraju

sluznicu bronha oteenu virusima ili uzrokuju akutnu egzacerbaciju (pogoranje stanja) u

bolesnika s hroninim bronhitisom.

3.1.1.2. Simptomi

Akutnom bronhitisu esto prethodi hunjavica, zimica, slabost, malo poviena tjelesna

temperatura, bol u leima, miiima i grlobolja. Kaalj je u poetku suh, ali se ve nakon

nekoliko sati ili dana mogu pojaviti male koliine gustoga, ilavog, ukasto-sivog iskaljaja

(sputuma). Poslije iskaljaj moe postati obilniji, sluzav i gnojan. Jako gnojni iskaljaj

upuuje na bakterijsku infekciju. Neki virusi, kao to je adenovirus, mogu oponaati

bakterijsku infekciju (iskaljaj je gust i ut, a kaalj moe trajati nekoliko tjedana). Mala djeca

esto gutaju iskaljanu sluz tako da roditelji ne mogu znati boju iskaljaja. Neki bolesnici

imaju areu bol iza prsne kosti. Bol se tijekom kaljanja pojaava. Simptomi obino nestaju

nakon 3 do 5 dana. Bolesnik moe i dalje kaljati, ak i nekoliko tjedana. Bolesnici katkad

mogu ostati bez zraka ako se zaepe dini putovi. Katkada, kronini sinusitis moe oponaati

simptome bronhitisa, tzv. sinobronhalni sindrom.

3.1.1.3. Dijagnoza

U svakodnevnoj se praksi dijagnoza akutnog bronhitisa zasniva na temeljitoj anamnezi i

kompletnome pregledu. Lijenik auskultacijom plua otkriva posvuda pojaan um disanja s

razliitim hropcima. Rendgenska je slika plua uredna i najvaniji je razlikovni znak prema

upali plua. Laboratorijski nalazi nemaju veu vrijednost u dijagnostici. Sedimentacija moe

biti ubrzana, no najee je normalna. To manje ovisi o vrsti uzronika, a vie o akutnosti

procesa, prethodnim hroninim bolestima i eventualnim komplikacijama. I broj je leukocita

uglavnom normalan. Laboratorijski (mikrobioloki) pregled iskaljaja i bris nosa od male su

pomoi.

3.1.1.4. Lijeenje

Lijeenje je akutnog bronhitisa, u pravilu, samo simptomatsko, usmjereno na ublaavanje

kalja. Ozdravljenje pospjeuje optimalna mikroklima s vlanim zrakom u sobi, zabrana

puenja, tednja glasa, uzimanje vee koliine napitaka te konano lijekovi za smirivanje

kalja (antitusici). Osobito je vano naglasiti da je hidracija (uzimanje vee koliine tekuine)

najvanija mjera za ublaavanje kalja. Ovlaivanjem respiratornih sluznica, to se moe

postii i uestalom inhalacijom vodene pare, sprjeava se isuivanje i skruivanje

respiratornog sekreta u bronhima, odnosno suprimira se suhi nadraajni kaalj i potie

iskaljavanje. Antibiotici se ne preporuuju u lijeenju prethodno zdravih osoba. Oni se

primjenjuju samo izuzetno, u osoba s teim hroninim bolestima plua i srca i pri pojavi

20

gnojnog iskaljaja. No, u svakodnevnom radu mnogi lijenici ne razlikuju akutni bronhitis od

obine prehlade i gripe, pa se dijagnoza akutnog bronhitisa ishitreno i neopravdano pojavljuje

vrlo esto. Lijenici, takoer vrlo esto, ne razlikuju akutni bronhitis od egzacerbacije

hroninog bronhitisa i pneumonije, to je osnovni razlog za nekritino propisivanje

antibiotika. Istraivanja u razvijenim zemljama pokazala su da se antibiotik propisuje za

najmanje dvije treine bolesnika s klinikom dijagnozom akutnog bronhitisa. Ovo je osnovni

razlog nekritine primjene i zlouporabe antibiotika uope.

3.1.2. Hronini bronhitis

Hronini bronhitis razlikuje se od akutnog bronhitisa po tome to bronhalna upala traje i

pogorava se. Ova opasna bolest nastupa tako podmuklo da mnogi u poetnim stadijima te

bolesti i ne znaju da je imaju. Zbog uestalih infekcija bronha i bronhiola dolazi do odebljanja

i iskrivljenja sluznice tih cijevi koje su suene i zaepljene od prekomjernog izluivanja sluzi

i pretjeranog stezanja miia u stijenkama (Slika 11). U Velikoj Britaniji od hroninog

bronhitisa umire godinje 30 000 ljudi (tj. jedna osoba na 2000). Jo oko milion osoba boluje

od te bolesti, iako to mnogi i ne znaju. Glavni uzrok je puenje. Od te bolesti mogu se

razboljeti i djeca jakih puaa. Bolest je mnogo ea kod mukaraca nego kod ena; smrtnost

mukaraca je tri puta vea. Vaan faktor je zagaenost zraka, pa je ta bolest ea u

industrijskim zemljama i gradskim sredinama. Velika Britanija ima najvii postotak te bolesti

na svijetu - stoga se hronini bronhitis naziva i "engleskom" boleu.

3.1.2.1. Simptomi

Prvi simptom je jutarnji kaalj s ispljuvkom (sluzi). Puai esto smatraju taj kaalj

"normalnim" puakim kaljem. S godinama se koliina ispljuvka postepeno poveava, i

kaalj se poinje javljati i danju. Kratak dah i hripanje postaju postepeno sve muniji. U

poetnim stadijima samo jake prehlade ili napadaji gripe uzrokuju naglo izbijanje bolesti.

Kasnije, meutim, svaka manja hunjavica dovodi do jakog napadaja. Mnogi imaju po

nekoliko takvih bronhitisa svake zime. Stoga i prihvaena medicinska definicija hroninog

bronhitisa glasi: uestali kaalj s ispljuvkom to se javlja gotovo svaki dan u razdoblju od

najmanje tri mjeseca godinje (obino zimi) najmanje dvije godine za redom. U kasnim

stadijima su kaalj, kratak dah i hripanje teki i gotovo neprekidni.

3.1.2.2. Lijeenje

Lijeenje uglavnom ovisi o tome koliko je bolest uznapredovala prije no to ste se obratili

lijeniku. Ako vas ve mui kratak dah, lijenik e vam vjerojatno preporuiti aerosol za

inhalaciju koji e vam pomoi, ako ga koristite tri-etiri puta na dan, jer e opustiti miie

stijenki bronha i tako proiriti dine putove. Ako imate jak napadaj infekcije te iskaljavate

sluz, lijenik e vam vjerojatno propisati antibiotik, obino u obliku tableta ili kapsula koje

ete uzimati tri-etiri puta na dan. Kod tekih oblika te bolesti injekcije antibiotika e biti

najbri nain rjeavanja izvora infekcije. Neki lijenici obiavaju kao zatitnu mjeru propisati

male doze antibiotika koje ete uzimati kroz nekoliko tjedana ili mjeseci. Mogu vam

preporuiti i da uzimate punu dozu ve prilikom pojave prvog znaka naglog izbijanja bolesti.

Lijenici nemaju jedinstven stav u vezi s najboljim nainom lijeenja hroninog bronhitisa.

Premda antibiotici ne djeluju na virusnu infekciju, oni se esto daju i kada je virus, a ne

21

bakterija, uzronik te bolesti, zato to virusne infekcije poveavaju osjetljivost plua na

prodor bakterija.

3.1.3. Emfizem

Emfizem plua je pluno oboljenje kod koga dolazi do pretjeranog poveanja plunih alveola

i smanjivanja plunog tkiva, koje se nalazi izmeu njih (Slika 11). Na taj nain plua se

uvijek nalaze u proirenom stanju. Vazduha u njima ima i vie nego to treba, ali se on ne

obnavlja, jer se plua ne mogu stegnuti, tj. smanjiti i istjerati istroen vazduh. Pluno tkivo

postaje vremenom sve manje elastino, sve tvre.

Procjenjuje se da u Americi 1,65 miliona ljudi boluje od emfizema plua. Broj oboljelih raste

iz godine u godinu: s porastom puenja u periodu od 1982. do 1995. godine poveao se za

41,5%. Znatno se poveala prevalenca u populaciji osoba enskog pola.

3.1.3.1. Simptomi

Dominantan kliniki simptom u emfizemu plua jeste dispneja (zadihanost) koja se javlja pri

naporu. Obino je prati vrlo malo kalja i oskudno iskaljavanje sluzavog ispljuvka.

Mukopurelentna pogoranja usljed infekcije nisu esta. Osjeaj nedostatka vazduha, dispneja,

nastaje postepeno, esto neprimjetno, i pogorava se pri teem fizikom naprezanju, za vreme

infekcija, udisanja hladnog vazduha, iritantnih gasova i para. Tokom godina dispneja postaje

sve tea, javlja se pri sve manjem fizikom naporu, a zatim i u mirovanju ili najmanjem

pokretu. U odmakloj fazi bolesti dispneja dovodi do invalidnosti i netolerancije i najlakih

radnji, kao to su umivanje, oblaenje, uzimanje hrane, govor. Bolesnik s emfizemom esto je

mrav, slab,umoran. Najee sjedi povijen unaprijed, ispruenih ruku, oslanja se na dlanove

da bi fiksirao rameni pojas i omoguio da se leni miii koriste za efikasniji ekspirijum. Oni

obino diu kroz stisnute usne (,,puenje usana").

3.1.3.2. Lijeenje

Izlijeenje emfizema nije mogue. Meutim, kod prepoznatog emfizema mogue je usporiti i

zaustaviti napredovanje bolesti ispravnim mjerama i mijenjanjem ivotnih navika. Tu se prije

svega misli na prestanak puenja. Znaajan vid terapije emfizema je respiratorna

kineziterapija. Ona se temelji na uenju relaksiranja miia, postavljanja u drenani poloaj,

pravilne upotrebe dijafragme u disanju, ali i vrlo vanim tehnikama izdisaja koje ne doputaju

kolabiranje malih dinih puteva i posljedinu opstrukciju prolasku vazduha (stisnute usne).

22

3.2. ASTMA

Astma (od grkog sthma, "zaduha") je uestala hronina upalna bolest dinih puteva

obiljeena raznolikim i recidivirajuim simptomima, reverzibilnom opstrukcijom dinih

putova i bronhospazmom (Slika 14.). Najei simptomi su zvidanje, kaljanje, osjeaj

pritiska u prsima i kratkoa daha.

Premda je astma hronina opstruktivna bolest, ona se ne ubraja u hronine opstruktivne

plune bolesti jer se ovaj pojam specifino odnosi na ireverzibilne bolesti plua kao to su

bronhiektazije,kronini bronhitis i emfizem. Za razliku od ovih bolesti, suenje dinih putova

je kod astme obino reverzibilno; meutim, bez lijeenja hronine upalne promjene u astmi

mogu dovesti i do hronine opstrukcije zbog promjena u grai dinih putova. Za razliku od

emfizema, astma zahvaa bronhe, a ne alveole.

Slika 14. Astma

3.2.1. Uzronici

Iako je utvren snaan utjecaj genetskih imbenika, nagli porast broja astmatiara i alergiara

u zadnjih 30 godina ukazuje na pojaan utjecaj okoline i naina ivota na razvoj astme. Uvjeti

iz vanjskog okolia vjerojatno nisu glavni uzronici koji dovode do porasta broja oboljelih od

astme. Nain ivota i bliska okolina imaju takoer znaajnu ulogu u razvoju bolesti. Smatra se

da su tri najvanija alergena iz neposrednog okruenja: grinje, maje dlake i ohari. Poznato

je da astmu mogu izazvati i vlaga i plijesni u stambenom prostoru.

Osim toga, postoji teorija koja navodi da bi uzrok poveanog broja alergija i oboljelih od

astme moglo biti i sve ee cijepljenje protiv razliitih bolesti. Zbog smanjene uestalosti

infekcija imunoloki sustav je pronaao nove "neprijatelje" protiv kojih e se boriti. Naalost,

to su postale tvari koje nas oduvijek okruuju i na koje postajemo osjetljivi i alergini (pelud,

kuna praina i sl.). Sve navedeno poveava rizik od razvoja astme.

23

Uobiajeni pokretai simptoma astme su:

alergeni, kao to se pelud, dlake ivotinja ili plijesan

grinje i ohari

zagaivai zraka

dim (dim od cigarete, industrijski dim...)

jaki mirisi, mirisni proizvodi ili hemikalije

respiratorne infekcije ukljuujui obinu prehladu

fiziki napor, vjebanje

jake emocije i stres

hladan zrak

odreeni lijekovi ukljuujui beta blokatore, acetilsalicilnu kiselinu i ostale

nesteroidne protuupalne lijekove

gastroezofagealna refluksna bolest (GERB), GERB moe pokrenuti napad astme ili ju

pogorati

sinusitis

3.2.2. Patofiziologija

Astma nastaje uslijed hronine upale dinih putova koja u konanici dovodi do pojaanog

stezanja glatkog miija u njihovoj stijenci. Ova je promjena jedan od imbenika koji dovode

do napada suenja dunih putova i klasinog simptoma zvidanja. Suenje je u tipinim

sluajevima reverziblino, uz lijeenje i bez njega.U teim i hroninim sluajevima dolazi do

promjena u grai dinih putova. Tipine promjene su poveanje broja eozinofila i zadebljanje

lamine reticularis u bazalnoj membrani epitela, a kasnije moe doi do zadebljanja miinog

sloja u stijenci uz poveanje broja lijezda koje izluuju sluz (Slika 14.). Druge upalne stanice

koje se takoer nalaze su: limfociti, makrofazi i neutrofili.

3.2.3. Simptomi

Astma je obiljeena recidivirajuim napadima zvidanja, kratkoe daha, pritiska u prsima i

kalja. Moe doi do stvaranja iskaljaja, no najee iskaljavanjem ne dolazi do izbacivanja

nikakvog sadraja. Iskaljaj se moe pojaviti tijekom razdoblja oporavka od napada, i tada je

slian gnoju jer sadri mnotvo leukocita eozinofila. Simptomi se obino pogoravaju po noi

i u ranim jutarnjim satima, ili nakon tjelovjebe ili izlaganja hladnom zraku. U nekih

bolesnika s astmom simptomi su rijetkost i obino se javljaju nakon izlaganja okidaima, dok

drugi bolesnici mogu imati izraene i trajne simptome.

U bolesnika s astmom se, u usporedbi s ljudima koji od nje ne boluju, ee pojavljuje niz

drugih poremeaja kao to je: gastroezofagealna refluksna bolest (GERB), rinosinusitis i

opstruktivna apnea u snu. Takoer su u njih uestaliji i psiholoki poremeaji, primjerice

anksiozni poremeaji koji se pojavljuju u 1652% i poremeaji raspoloenja koji se pojavljuju

u 1441% bolesnika s astmom. Meutim nije poznato da li je astma ta koja uzrokuje

psiholoke tegobe ili oni pak dovode do astme.

24

3.2.4. Prevencija

Dokazi o uinkovitosti postupaka za prevenciju razvoja astme su slabi. Obeavajui postupci

su: ogranienje izlaganja dimu cigareta, kako in utero, tako i nakon poroaja, dojenje te

boravak u jaslicama ili u veim obiteljima, ali niti jedan od njih nije dovoljno dobro

potkrijepljen da bi ga se moglo preporuiti. Koristan moe biti i rani kontakt s kunim

ljubimcima. Rezultati o povoljnom uinku izlaganja kunim ljubimcima, meutim, nisu vrsti

te se preporuuje da osoba sa simptomima alergije odstrani kunog ljubimca (ako ga ima) iz

svog kuanstva. Prehrambena ogranienja tijekom trudnoe ili dojenja nisu se pokazala

uinkovitima te se stoga ne preporuuju. Smanjenje ili odstranjenje podraavajuih spojeva iz

radnog okolia moe imati pozitivan uinak.

3.2.5. Lijeenje

Premda se astma ne moe izlijeiti, simptomi se u tipinim sluajevima mogu ublaiti.

Potrebno je uiniti specifini, individualno prilgoeni plan za proaktivno praenje i lijeenje

simptoma. On treba obuhvaati smanjeno izlaganje alergenima, pretrage za odreivanje

izraenosti simptoma i primjenu lijekova. Plan treba zabiljeiti, te savjetovati prilagoavanje

lijeenja, ovisno o promjenama izraenosti simptoma.

Najuinkovitije pri lijenju astme je pronalaenje okidaa, kao to su dim cigareta, kuni

ljubimci ili aspirin, te ih izbjegavati. Ukoliko je izbjegavanje okidaa nedovoljno, preporuuje

se primjena lijekova. Odabir lijeka se, izmeu ostaloga, zasniva na izraenosti bolesti i

uestalosti simptoma. Specifini lijekovi za astmu se iroko dijele u skupinu lijekova brzog

djelovanja i skupinu lijekova sporog djelovanja.

U bolesnika sa svakodnevnim napadima, primjenjuje se vea doza inhalacijskih

kortikosteroida. Pri umjerenoj ili jakoj egzacerbaciji, ovim se lijekovima dodaje i oralna

primjena kortikosteroida. Lijekovi se tipino proizvode u obliku inhalatora u kombinaciji s

dodatnim spremnikom, ili kao inhalatori praka. Spremnik je plastini cilindar u kojem se

lijek mijea sa zrakom, omoguujui uspjeniju primjenu cjelokupne doze lijeka (Slika 15.).

Moe se koristiti i nebulizator. U bolesnika s blagim do umjerenim simptomima primjena

putem nebulizatora i spremnika jednako je uinkovita, meutim ne postoji dovoljno dokaza o

tome da li se njihova uinkovitost razlikuje u bolesnika s jako izraenim simptomima.

Slika 15. Salbutamol inhalator koji se rabi pri napadima astme

25

3.3. PNEUMONIJA (UPALA PLUA)

Upala plua ili pneumonija je akutna infekcija plunog tkiva ukljuujui alveolarne prostore i

prostor izmeu alveola, tzv. intersticij. Uzrokovana je jednim od brojnih moguih uzronika:

bakterijama, virusima, gljivicama, a moe nastati i udisanjem (aspiracijom) praine, hemijskih

iritansa, hrane ili povraenog sadraja.

Slika 16. Pneumonija

Izraz pneumonija se ponekada koristi za ire oznaavanje bilo kojeg stanja koje uzrokuje

upalu plua (uzrokovanu, na primjer, autoimunom boleu, hemijskim opeklinama ili

reakcijama na lijekove); meutim, ova upala se tonije naziva pneumonitis.

Pneumonija godinje pogaa oko 450 mililjuna ljudi, sedam posto svjetskog stanovnitva, i

uzrokuje 4 milijuna smrti. Iako je William Osler u 19. stoljeu nazivao pneumoniju

"kapetanom ubojicom", otkrie terapije antibioticima i cjepiva u 20. stoljeu je poboljala

izglede za preivljavanje. Meutim, u zemljama u razvoju te meu vrlo starim, vrlo mladim i

hronino oboljelim osobama, pneumonija je i dalje glavni uzronik smrti.

3.3.1. Uzronici

Pneumoniju prvenstveno izazivaju infekcije uzrokovane bakterijama ili virusima te rjee

uzrokovane gljivicama i praivotinjama. Iako je identificirano preko 100 vrsta infektivnih

uzronika, samo nekoliko je odgovorno za veinu sluajeva. Mijeane infekcije virusima i

bakterijama mogu se javiti u do 45% infekcija kod djece i 15% infekcija kod odraslih.

Uzronik moe promai izolaciji u priblino pola sluajeva unato paljivom testiranju.

Lijenici danas dijele pneumonije na tzv. tipine-bakterijske i atipine jer zahtijevaju razliito

lijeenje. Bakterijske pneumonije najee uzrokuju sljedee bakterije: Streptococcus

pneumoniae (50 % sluajeva, slika 17.), Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis.

Atipine pneumonije uzrokuju bakterije kao Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia

pneumoniae, Legionella ali i respiratorni virusi. Mycoplasma pneumoniae je karakteristian

26

uzronik manjih (obiteljskih), srednjih (u djejim kolektivima i u kolama) i vrlo velikih

(gradskih i regionalnih) epidemija atipinih pneumonija. Velike se epidemije pojavljuju u

dosta pravilnim vremenskim razmacima, svakih 4 do 6 godina. Epidemija obino poinje u

jesen, razvija se postupno i traje vie mjeseci, sve do proljea. Tada obino obolijevaju

kolska djeca i mlae odrasle osobe. Pneumonija je obino uestalija, a katkad i tea u

djeaka nego u djevojica. Respiratorni su virusi vrlo esti uzronici pneumonija u djece

(osobito djece mlae od pet godina).

Slika 17. Bakterija Streptococcus pneumoniae, uobiajeni uzronik pneumonije

3.3.2. Simptomi

Tipini simptomi su kaalj, obino s iskaljajem (sputum), poviena temperatura i ponekad

bol u prsima. Obino se simptomi razvijaju tijekom nekoliko dana i ponekad su udrueni s

upalom pleure (pleuritis).

Bakterijska pneumonija vrlo se esto razvija nakon infekcije gornjeg dinog sustava. Poetak

je obino nagao, s jednokratnom zimicom i tresavicom. Karakteristini su sljedei znakovi:

tresavica koju prati vruica, bolovi pri disanju na zahvaenoj strani, kaalj sa stvaranjem

iskaljaja (gnojni ili ravi) i oteano disanje. Mnogi bolesnici, osobito oni visoke ivotne

dobi, mogu imati podmuklije simptome. Stariji bolesnici mogu imati samo jedan od sljedeih

simptoma: povienu temperaturu, kaalj, slabost ili, to je osobito esto, konfuziju (delirij).

Atipine pneumonije, u pravilu, imaju polagan, manje buran nastup od bakterijskih, jer se

kliniki simptomi razvijaju postupno. Temperatura raste postupno, a naraste i do visoke

vrijednosti, ali je izuzetno rijetko praena tresavicom. esti su i drugi, tzv. opi simptomi -

glavobolja, bol u miiima i zglobovima, opa slabost i umor, a katkad munina, povraanje i

proljev. Kaalj se obino zapaa nakon 3 do 4 dana, a redovito je suh i nadraajan, bez

mogunosti iskaljavanja. Zbog nekarakteristinih simptoma dijagnoza se postavlja kasnije

nego u bakterijskim pneumonijama, esto tek nakon rendgenskog snimanja plua. Virusne

pneumonije se obino ne mogu i razlikovati od ostalih, ali su po simptomima i znakovima

bolesti te po ostalim nalazima slinije atipinim pneumonijama.

3.3.3. Lijeenje

U ljudi s visokim rizikom, kao to su oni s kirurkim zahvatom na prsnom kou ili oslabljene

osobe, u sprjeavanju pneumonije pomau vjebe dubokog disanja i lijeenje s ciljem da se

uklone luevine. I osobama s pneumonijom potrebno je ukloniti luevine.

27

Sve vei broj bakterija koje uzrokuju upalu plua (pneumoniju) razvile su rezistenciju

(otpornost) na antibiotike. Na primjer, mnogi stafilokoki stvaraju enzime (penicilinaze) koji

sprjeavaju da ih penicilin ubije. Pneumokoki su takoer postali rezistentniji na penicilin

zahvaljujui razliitim mehanizmima. Otpornost na antibiotike predstavlja ozbiljan problem,

osobito u sluaju infekcija steenih u bolnici. Infekcije rezistentnim stafilokokima mogu se

lijeiti antibioticima koji su uinkoviti i u prisustvu penicilinaze, ali neki su stafilokoki postali

otporni i na te lijekove. Za te stafilokoke, esto se daje lijek vankomicin. Stafilokokna

pneumonija sporo reagira na antibiotike, pa je bolesniku potreban dugotrajan oporavak. esto

osobe koje nisu jako bolesne mogu uzimati antibiotike na usta i ostati kod kue. Starije i one

sa zaduhom ili one koji imaju od prije bolest srca ili plua smjeta se u bolnicu i daje

antibiotike intravenskim putom. Mogu im biti potrebiti i dodatni kisik, infuzije i mehanika

potpora disanju.

3.3.4. Prevencija

Prevencija obuhvaa cijepljenje, javnozdravstvene mjere i odgovarajue lijeenje drugih

postojeih bolesti. Kad bi se odgovarajue preventivne mjere provele na globalnoj razini,

smatra se da bi se smrtnost u djece smanjila za 400 000 sluajeva, a kad bi odgovarajue

lijeenje bilo svuda dostupno taj broj bi se smanjio za 600 000 sluajeva.

Preporuuje se prestanak puenja i smanjenje unutarnjeg zagaenja zraka. Uinkoviti

preventivni postupci su i pranje ruku i kaljanje u rukav (ne zaklanjenje usta rukom). Zaraza

se moe sprijeiti i na nain da bolesnici nose zatitnu hirurku masku.

28

3.4. TBC (TUBERKULOZA)

Tuberkuloza (TBC) je od davnina znana bolest koja je i danas jedna od najozbiljnijih i

najrairenijih zaraznih bolesti. Godine 1990. Svjetska zdravstvena organizacija procijenila je

kako je 1,7 milijardi ljudi prokueno bakterijom Mycobacterium tuberculosis (tuberkulin-

pozitivni, slika 18.), od ega je kod 8 milijuna ljudi bolest aktivna. Ukoliko se infekcija

tuberkulozom aktivira, u oko 90% bolesnika zahvaa plua. Velika veina sluajeva aktivne

bolesti se nalazi u zemljama u razvoju, a 2,9 milijuna ljudi godinje umire od ove bolesti.

Slika 18. Mycobacterium tuberculosis pod mikroskopom

3.4.1. Uzronik

Bacil tuberkuloze naziva se jo i Kochov bacil prema znanstveniku koji je prvi otkrio i

izolirao ovu bakteriju 1882. godine. U zemljama u razvoju predstavlja najei uzrok smrti.

Danas je etiopatogeneza (uzrok i razvoj) bolesti dobro razjanjena, iako su promjene u

prevalenciji i osjetljivosti populacije u velikoj mjeri promijenile klasine oblike pojavnosti

ove bolesti. Tuberkuloza se obino razvija nakon udisanja sitnih kapljica, koje u zrak

dospijevaju kaljanjem ili kihanjem osobe zaraene Mycobacterium tuberculosis. Udahnuti

bacili tuberkuloze najee se smjetaju u donjim dijelovima plua, te je to uobiajeno mjesto

primarne infekcije. Tamo bacili bivaju "progutani" od strane alveolarnih makrofaga, posebne

vrste stanica imunolokog sustava zaduenih za "ienje" plua od svih stranih estica (ivih

i neivih). Meutim, makrofagi nisu u stanju kontrolirati infekciju, koja napreduje tijekom tri

do etiri tjedna, dok konano aktivirani makrofagi i limfociti ne ogranie bacile unutar tzv.

granuloma. Primarna infekcija je obino bez simptoma (asimptomatska). Tijekom poetnih

nekoliko tjedana, bacili tuberkuloze mogu putem krvi i limfe biti preneseni, doslovce u bilo

koji organ tijela.

3.4.2. Simptomi

Simptomi mogu biti bol u prsitu i dugotrajni kaalj praen iskaljajem. Oko 25% bolesnika

nema nikakve simptome (odnosno, bolest je asimptomatska). Ponekad se u iskaljaju nalazi

mala koliina krvi. U rijetkim sluajevima, bolest moe otetiti stijenku plune arterije,

izazivajui obilno krvarenje koje se naziva Rasmussenova aneurizma. Tuberkuloza moe

prijei u kroninu bolest i izazvati opseno oiljkavanje u gornjim renjevima plua. Gornji

renjevi su ujedno i najee zahvaeni boleu. Razlog tome je nepoznat, ali se smatra da se

29

moda radi o tome da je strujanje zraka u gornjim renjevima plua izrazitije nego u donjima,

ili je uzrok slabiji protok limfe.

Dodatni simptomi:

umor

gubitak teine nono znojenje prilikom sluanja stetoskopom uje se promijenjeni um disanja prekomjerno znojenje

oteene limfne lijezde bol u zglobovima

gubitak sluha

proljev

Kod djece dodatni simptomi ukljuuju:

temperaturu 38-39 C ubrzano disanje

nedostatak daha

kaalj

3.4.3. Patofiziologija

Infekcija s TBC zapoinje kad mikobakterije dospiju do plunih alveola, gdje ulaze u alveolarne makrofage i dijele se u njihovim endosomima. Primarno mjesto infekcije u

pluima naziva se " Ghonovo arite" i smjeteno je u gornjem dijelu donjeg renja, ili u donjem dijelu gornjeg renja. Do tuberkuloze plua moe doi i zarazom putem krvi, to se naziva Simonovo arite. Simonovo se arite tipino nalazi u vrku plua.

Slika 19. Rendgenski snimak tuberkuloze

Tuberkuloza je granulomatozna upala. Granulomi su nakupine upalnih stanica: makrofaga, T

limfocita i B limfocita, gdje limfociti okruuju zaraene makrofage. Stvaranjem granuloma tijelo nastoji sprijeiti irenje mikobakterija i stvara lokalno okruenje za lake meudjelovanje stanica imunosnog sustava (Slika 19.).

30

3.4.4. Dijagnoza

Dijagnozu aktivne tuberkuloze je samo na osnovi znakova i simptoma teko postaviti. Dijagnozu je teko postaviti i u osoba s imunosupresijom. Meutim, osobe sa znakovima bolesti plua ili s opim simptomima trajanja duljeg od dva tjedna mogle bi bolovati od TBC-a. Tipine poetne pretrage su rendgen prsita i viestruko nasaivanje sputuma na mikrobioloke hranjive podloge za uzgoj acidorezistentnih bacila. Konana dijagnoza TBC se postavlja kad se dokae prisutnost M. tuberculosis u kliniki uzetom uzorku (kao to je primjerice sputum, gnoj ili tkivo uzeto biopsijom). Kako bi u nasaenom uzorku krvi ili sputuma narastao ovaj uzronik koji se sporo umnoava, moe biti potrebno i dva do est tjedana. Zbog toga se s lijeenjem esto zapoinje prije nego to se uzgojem u kulturi dokae postojanje uzronika.

3.4.5. Lijeenje

Bolest se moe razviti unutar nekoliko tjedana od primarne infekcije, a mogu proi i godine prije nego li se razvije. Djeca, starije i imunokompromitirane osobe (primjerice, osobe s

AIDS-om, bolesnici na kemoterapiji ili bolesnici nakon transplantacije koji uzimaju

imunosupresivne lijekove) imaju vei rizik od brzog razvoja bolesti. Kod plunog TBC-a, proirenost bolesti moe varirati, no bez uinkovite terapije bolest vrlo brzo napreduje. Reaktivacija tuberkuloze posljedica je aktivacije mirujuih bacila u udaljenim mjestima. Ovakav tijek bolesti via se u 90% odraslih. Kada se reaktivacija odigrava u pluima, najee zahvaa vrne i stranje dijelove gornjih renjeva. Tipini rendgenski nalazi se jo uvijek esto viaju.

Lijeenje tuberkuloze provodi se lijekovima koje nazivamo antituberkulotici, a cilj je suzbijanje i izljeenje infekcije (iskorjenjivanje ivih mikobakterija). U lijeenju tuberkuloze obino se koristi nekoliko lijekova istovremeno primjerice, rifampicin, izonijazid i pirazinamid. Standardna antituberkulotska terapija za pluni oblik bolesti traje 6 mjeseci, no koristi se i u najveem broju sluajeva kada bolest zahvaa i druge organe. Lijeenje se nastavlja i 3 mjeseca nakon to su kulture iskaljaja postale negativne. Bolniko lijeenje je potrebno kako bi se sprijeilo irenje bolesti u opoj populaciji, i to sve do trenutka kada bolesnik vie nije zarazan za okolinu, obino 2 do 4 tjedna nakon poetka terapije. Nakon tog perioda bolesnik moe nastaviti s uobiajenim ivotnim aktivnostima. Odmor, zdrav okoli (ist, suh zrak), smanjenje stresa i kvalitetna prehrana bogata vitaminom C, sve su to faktori koji mogu ubrzati i pospjeiti lijeenje i oporavak.

3.4.6. Prevencija

Napori za prevenciju i nadzor nad tuberkulozom se oslanjaju na cijepljenje djece i otkrivanje

te odgovarajue lijeenje aktivnih sluajeva bolesti. Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) je posigla odreeni uspjeh primjenom poboljanih naina lijeenja, tako da je uoen mali pad broja sluajeva bolesti.

31

3.5. RAK PLUA

Postoje dvije vrste raka plua koje se zasnivaju na tome kako stanice izgledaju pod

mikroskopom: rak malih stanica i rak velikih stanica. Stanice raka svakog tipa rastu i ire se

na razliite naine, te se stoga i razliito lijee. Rak velikih stanica plua obino je povezan s

prethodnim puenjem, pasivnim puenjem ili nenamjernim izlaganjem. Openito, rak malih

stanica obino se ve proirio do postavljanja dijagnoze i lijei se hemoterapijom i/ili

radioterapijom. Rak velikih stanica plua se ne mora proiriti do postavljanja dijagnoze, te je

mogua kirurka resekcija ovog tipa. Metastazirani rak plua (proireni rak plua) moe se

razviti u skoro svakom dijelu tijela, a uobiajeni organi su mozak, kosti, kraljenika modina

i jetra. Lijeenje se zasniva na odreivanju vrste stanica raka, te veliini primarnog tumora i

opsegu u kojem se proirio na limfne vorove ili mjesta metastaziranja. Prognoza (mogunost

izljeenja) i izbor terapije ovisi o stadiju raka (je li zahvatio samo plua ili se i proirio),

veliini tumora, vrsti raka, postoje li simptomi, te o opem zdravstvenom stanju bolesnika.

3.5.1. Uzronici

Puenje cigareta je glavni uzrok oko 90% sluajeva raka plua u mukaraca i oko 70% u ena.

Rak plua postao je ei u ena, jer vie ena pui cigarete. to vie cigareta osoba popui, to

je vei rizik od raka plua.

Mali dio raka plua (oko 10-15% u mukaraca i 5% u ena) uzrokuju tvari na koje se nailazi

ili udie pri radu. Rad s azbestom, zraenjem, arsenom, kromatima, niklom, klorometil

eterima, fozgenom i emisijama iz visokih pei povezuje se s rakom plua, premda obino

samo u ljudi koji takoer pue cigarete. Uloga oneienja zraka kao uzroka raka plua je jo

uvijek nesigurna. Izloenost plinu radonu u kuama moe biti vana u malom broju sluajeva.

Ponekad rak plua, posebno adenokarcinom i karcinom alveolarnih stanica, nastaje u ljudi ija

su plua oiljkasto promijenjena zbog drugih bolesti kao to su tuberkuloza i fibroza.

3.5.2. Tipovi raka plua

Vie od 90% raka plua poinje u bronhima (veliki dini putovi koji plua opskrbljuju

zrakom). Takav se rak zove bronhogeni karcinom (karcinom bronha). Tipovi karcinoma su:

karcinom ploastih stanica (planocelularni karcinom), karcinom malih stanica (stanica poput

zobi ili tzv. mikrocelularni karcinom), karcinom velikih stanica i adenokarcinom. Karcinom

alveolarnih stanica nastaje iz zranih mjehuria (alveole) plua. Premda se taj rak moe

pojaviti samo na jednom mjestu (pojedinani izrataj), esto se odmah razvija na vie mjesta u

pluima.

Rjei tumori plua su adenom bronha (koji moe biti kancerozan ili nekancerozan),

hrskavini hamartom (nekancerozan) i sarkom (kancerozan). Limfom je rak limfnog sustava.

Moe poeti u pluima ili se u njih proiriti.

Mnogi se rakovi, koji poinju drugdje u tijelu, ire u plua. Rak se u plua najee iri iz

dojke, debelog crijeva, prostate, bubrega, titnjae, eluca, vrata maternice, rektuma, testisa,

kostiju i koe.

32

3.5.3. Simptomi

Simptomi raka plua ovise o tipu, smjetaju i nainu na koji se iri. Obino je glavni simptom

neprestani kaalj. Ljudi s hroninim bronhitisom koji obole od raka plua esto primjeuju da

njihov kaalj postaje jai. Ako se moe iskaljati, iskaljaj je proet krvlju. Ako rak raste u

nie smjetene krvne ile, moe uzrokovati teko krvarenje. Rak moe izazvati hripanje

suavanjem dinih putova u kojima ili oko kojih raste. Suenje bronha moe dovesti do

splasnua dijela plua koji bronh opskrbljuje, stanje koje se naziva atalektaza. Druga

posljedica moe biti upala plua s kaljanjem, povienom temperaturom, bolovima u prsnom

kou i zaduhom. Ako tumor raste u stijenku prsnog koa, moe uzrokovati stalnu bol u

prsima.

Simptomi koji nastaju kasnije ukljuuju gubitak apetita, gubitak teine i slabost. Rak plua

esto uzrokuje nakupljanje tekuine oko plua (pleuralni izljevi) , to dovodi do zaduhe. Ako

se rak iri unutar plua moe doi do teke zaduhe, niske razine kisika u krvi i zatajenja srca.

Rak moe rasti u neke ivce vrata uzrokujui sputene vjee, malu zjenicu, udubljeno oko i

smanjeno znojenje na jednoj strani lica. Skup tih simptoma poznat je kao Hornerov sindrom.

Rak na plunom vrku moe rasti u ivce koji opskrbljuju ruku i initi je bolnom, obamrlom i

slabom. Oteeni mogu biti i ivci glasnica to dovodi do promuklosti.

Rak moe rasti neposredno u jednjak ili moe rasti blizu njega i pritiskati ga dovodei do

potekoa pri gutanju. Ponekad se stvara nenormalan prolaz (fistula) izmeu jednjaka i bronha

to uzrokuje jaki kaalj tijekom gutanja, jer hrana i tekuina ulaze u plua.

Rak plua moe rasti u srce te prouzroiti nepravilni srani ritam, poveanje srca ili pojavu

tekuine u perikardnoj vrei koja obavija srce. Rak moe rasti u ili oko gornje uplje vene

(jedna od velikih vena u prsnom kou). Zaepljenje te vene uzrokuje da se krv vraa natrag u

druge vene gornjeg dijela tijela. Vene na stijenci prsnog koa se zato proiruju. Lice, vrat i

prednji dio prsnog koa ukljuujui prsa, nateku i postanu grimizno obojeni. To stanje dovodi

i do zaduhe, glavobolje, poremeaja vida, vrtoglavice i pospanosti. Obino se ti simptomi

pogoravaju kad se osoba nagne prema naprijed ili legne.

Rak plua moe se iriti i putem krvotoka u jetru, mozak, nadbubrene lijezde i kosti. To se

moe dogoditi u ranom stadiju bolesti, naroito u sluaju karcinoma malih stanica. Simptomi

kao to su zatajenje srca, smetenost, grevi i bol u kostima mogu se

razviti i prije nego su postali oiti pluni problemi, to oteava rano postavljanje dijagnoze.

Neki oblici raka plua lue hormone ili tvari nalik hormonima to ima za posljedicu

nenormalno visoke razine hormona. Na primjer, karcinomi malih stanica mogu luiti

kortikotropin, te uzrokovati Cushingov sindrom, ili antidiuretski hormon koji dovodi do

zadravanja vode i niske razine natrija u krvi. Izvanredno veliko stvaranje hormona moe

prouzroiti karcinoidni sindromcrvenilo lica, hripanje, proljev i problemi sa sranim

zaliscima. Karcinom ploastih stanica moe luiti tvar slinu hormonu koja dovodi do vrlo

visokih razina kalcija u krvi. Drugi hormonski sindromi vezani uz rak plua ukljuuju

poveanje grudi u mukaraca (ginekomastija) i porast hormona titnjae (hipertireoza). Mogu

se pojaviti i promjene na koi ukljuujui tamnjenje koe u pazuhu. Rak plua ak moe

33

promijeniti veliinu prstiju na rukama i nogama i uzrokovati promjene na zavrecima dugih

kostiju, to se moe vidjeti na rendgenogramu.

3.5.4. Dijagnoza

Lijenik istrauje mogunost raka plua kad bolesnik, posebno pua, ima stalan ili sve jai

kaalj ili druge plune simptome (Slika 20.). Ponekad zasjenjenje otkriveno na

rendgenogramu prsnog koa predstavlja prvi nalaz u pacijenata bez simptoma koji upuuje na

dijagnozu i zahtijeva daljnju obradu.

Slika 20. Rendgenski snimak karcinoma plua

Rendgenogram prsnog koa moe otkriti veinu plunih tumora, premda mu mogu

promaknuti mali tumori. Meutim, rendgenogram pokazuje samo zasjenjenje na pluima to

nije dokaz raka. Obino je potrebna mikroskopska pretraga uzorka tkiva. Ponekad uzorak

iskaljaja moe osigurati dovoljno materijala za takvu pretragu (zove se citologija iskaljaja).

Da bi se dolo do tkiva moe se napraviti i bronhoskopija. Ako je rak preduboko u pluima,

da bi se mogao dosei bronhoskopom, lijenik moe doi do uzorka ubadanjem igle kroz kou

pod kontrolom kompjutorizirane tomografije (CT). Taj se postupak zove iglena biopsija.

Nekada se do uzorka moe doi samo kirurkim zahvatom koji se naziva torakotomija.

Lijenici razvrstavaju rak na temelju veliine tumora, proirenja u oblinje limfne vorove i

na temelju proirenosti u udaljene organe. Razliite kategorije se nazivaju stadijima. Stadij

raka upuuje na najprikladnije lijeenje i omoguuje lijeniku da procijeni bolesnikovu

prognozu.

3.5.5. Lijeenje

Nekancerozni tumori bronha obino se uklanjanju kirurki jer mogu zaepiti bronhe i

vremenom prijei u karcinom. esto lijenik ne moe biti siguran je li tumor smjeten na rubu

plua sve dok ga se ne ukloni i ispita mikroskopski.

Kirurki zahvat je nekad mogu kod raka koji nije rak malih stanica i koji se nije proirio

izvan plua. Premda se kirurki moe ukloniti 10-35% tumora, uklanjanje nije uvijek i

izljeenje. Od ljudi koji imaju tumor koji raste polagano 25-40% preivi barem 5 godina

nakon postavljanja dijagnoze. Takvi ljudi se moraju redovito podvrgavati kontrolnim

34

pregledima, jer se rak plua vraa u 6-12% ljudi kojima je uinjen kirurki zahvat. Postotak je

mnogo vii u onih koji nakon zahvata nastavljaju puiti.

Prije kirurkog zahvata lijenik obavi testove plune funkcije kako bi odredio je li preostalo

pluno krilo u dovoljnoj mjeri funkcionalno sposobno. Ako su rezultati testova loi, kirurki

zahvat ne dolazi u obzir. O koliini plua koju treba ukloniti odluuje se tijekom zahvata, a to

se moe kretati od malog dijela plunog segmenta do itavog plunog krila.

Ponekad se rak koji je nastao negdje izvan plua pa se zatim proirio u plua, iz plua uklanja

nakon to je odstranjen na mjestu nastanka. Taj se postupak rijetko preporuuje jer samo 10%

ljudi koji su mu bili podvrgnuti preivi 5 i vie godina.

Zbog toga to se karcinom plua malih stanica (mikrocelularni karcinom) gotovo uvijek ve

proirio u udaljene dijelove tijela u vrijeme postavljanja dijagnoze kirurki zahvat ne dolazi u

obzir. Umjesto toga taj se rak lijei kemoterapijom, ponekad u kombinaciji sa zraenjem. U

oko 25% bolesnika kemoterapija bitno produljuje preivljenje. Ljudi s karcinomom plua

malih stanica koji su dobro reagirali na kemoterapiju mogu imati koristi od zraenja glave u

sluajevima kad se rak proirio na mozak.

Mnogi ljudi s rakom plua pokazuju bitno snienje plune funkcije bili lijeeni ili ne. Terapija

kisikom i lijekovima koji proiruju dine putove moe olakati potekoe pri disanju. Mnogi

ljudi s uznapredovalim rakom plua imaju takve bolove i potekoe disanja da im se tjednima

i mjesecima prije smrti moraju davati velike doze narkotika. Sreom, narkotici mogu bitno

pomoi ako se daju u primjerenim dozama.

35

4. ZAKLJUAK

Nakon svega navedenog mogao bih zakljuiti da se 90% ovih bolesti javlja usljed nedovoljnje

panje o vlastitom ivotu i mislim da je glavni zakljuak ovog rada taj da moramo preuzeti

preventivne mjere kako bismo zatitli svoje tijelo od raznih vanjskih uticaja koji mogu

uzrokovati lake ali i tee bolesti respiratornog sistema organa.

Meu najvanije spadaju puenje, sve vea izloenost stanovnitva raznim fizikalnim i

hemijskim utjecajima povezanim s razvojem industrije i tehnologije, psihiki stresovi,

pomanjkanje tjelesne aktivnosti. Plune bolesti ireverzibilno (nepovratno) oteuju plua te

nastaje teka funkcijska nesposobnost i pogorava se kvaliteta ivota. Posljednjih godina

smanjuje se raznovrsnost pristupa u lijeenju tih bolesti te se objavljuje sve vie

meunarodnih smjernica i prijedloga radi prevencije, ranog otkrivanja i lijeenja hroninih

plunih bolesti.

Bolesti dinoga sustava ve su dugo vremena meu vodeim bolestima u strukturi

obolijevanja stanovnika. Zajednike su im znaajke: mnogostruki uzroci, neprimjetan

poetak, hronian tijek, kao i za sada jo skromne mogunosti sprjeavanja te nemogunost

potpunog izljeenja.

Najee vrijeme kada se infekcije javljaju su jesen i zima. Vrlo su este i ine 2/3 svih

infekcija. Prema epidemiolokim statistikama, odrasli ovjek godinje oboli 2-4 puta, a djeca

od 6-8 puta.

Vanost primarno preventivnog programa je osvijestiti i utjecati na promjenu stila i naina

modernog ivota, koji naalost dovodi do sve veeg porasta broja oboljelih od alergija, astme,

HOPB, , TBC-a, karcinoma plua itd.

36

LITERATURA

Knjige:

Filipovi M. (urednik) (1989.) Abecedna medicinska enciklopedija. Sarajevo: Svjetlost,

Larousse

Internet:

http://hr.wikipedia.org/

http://www.msd-prirucnici.placebo.hr/msd-za-pacijente/bolesti-pluca-i-disnih-putova

http://www.plivazdravlje.hr/

http://www.simptomi.rs/index.php/bolesti/15-otorinolaringologija-bolesti-uha-grla-i-nosa/

http://abeceda-zdravlja.com

http://astma.rs/alergija

http://www.cybermed.hr/centri_a_z/astma

http://narodnilek.com

https://www.astrazeneca.hr

http://www.zdravstveni.com

http://www.bronhitis.rs

http://www.adiva.hr/

37

Datum predaje pismenog maturskog rada:________________________________M.P.

Miljenje profesora mentora o radu:

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

_____________________________________________

Ocjena pismenog maturskog rada: ___________________________________

Datum odbrane pismenog maturskog rada: ____________________________

Komisija u sastavu: Potpis lanova komisije:

1 .Predsjednik___________________ _____________________

2. Ispitiva _____________________ _____________________

3. Stalni lan ____________________ _____________________

Napomena: Na osnovu Pravilnika o sadraju, nainu i postupku polaganja mature u gimnaziji

(lan 8.stav 2), uenik se oslobaa odbrane pismenog maturskog rada.

DA NE