BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARININ YAPILANMASI VE İŞLEVSELLİĞİ: İZMİR VE ÇUKUROVA ÖRNEKLERİ

YUNUS EMRE ÖZER

İÇERİK

Genel Kavramlar Dünyada ve Türkiye’de Bölgesel Kalkınma

Ajanslarının Yapılanmaları, İşlevselliği ve Durum Analizi

BÖLGE Bölge gerek ulusal gerekse de dünya ölçeğinde

üzerinde uzlaşmaya varılmış ve açıklığa kavuşturulmuş bir kavram olamamıştır.

Bölge kavramı en genel anlamıyla, ülke içinde, bir yerelden büyük ama ülkenin bütününden de küçük olarak tanımlanmaktadır.

Bölgelerarası rekabet ya da işbirliği unsurları bölge kavramına giderek eklemlenmektedir.

Bölge tanımındaki “ulusaldan ya da ülkeden küçük” olma zorunluluğu ortadan kalkmış gibi görünmektedir.

BÖLGELERARASI DENGESİZLİK Bölgelerarası dengesizliğin şiddeti gelişmiş

ülkelerde, gelişmekte olan ülkelerdekilere oranla daha azdır.

Bölgelerarası dengesizliklerin giderilmesinde gelişmiş bölgelerin gelişme hızını düşürmeyecek, geri kalmış bölgelerin hayat düzeyini yükseltecek ve çeşitli bölgelerin gelişme hızları arasında bir uyum sağlayacak nitelikte politikalar izlenmelidir

BÖLGESEL PLANLAMA Ulusal ve bölgesel planların birbirini tamamlamadır. Planın hazırlanmasına daha aktif bir katılım halkın

bilgilendirilmesi toplantıları, bölgesel yayın organları tarafından bilgilendirmesi gibi faaliyetlere ağırlık verilerek sağlanmaya çalışılmalıdır.

Merkezden yönlendirilen/yukarıdan aşağıya planlama anlayışından aşağıdan yukarıya/halktan başlayan planlama anlayışına geçilmektedir.

GAP, DOKAP, DAP vb. Ajansların getireceği sistemle Kalkınma ajanslarıyla

sadece geri kalmış bölgelerde değil gelişmiş bölgelerde de bölgesel planlama yapılacaktır.

KALKINMA ANLAYIŞINDAKİ DEĞİŞİMLER Kalkınmanın merkezinde insanın yer aldığı, insanın

potansiyelini geliştirebileceği kalkınma modellerinin hâkim olduğu ve bireylerin kendilerini etkileyen kararlara katılımını arttırmak için STK’nın devletle işbirliğine gereksinim duyan kalkınma modelleri günümüzde ağırlık kazanmaya başlamıştır.

Yeni süreçte, merkezi yönetimlerin kalkınmada aktif rolünün olduğu geleneksel modellerden (siyasi erkin tanımladığı şekilde, bürokratlardan halka) yerel ve bölgesel aktörlerin belirleyici olduğu aşağıdan yukarıya (halktan başlayan) kalkınma modellerine giderek daha fazla ağırlık verilmeye başlanmaktadır.

Bölgesel Kalkınma Ajanslarının İşlevleri

Bölgesel Kalkınma Ajanslarının İşlevleri Nedir?

Bölgenin potansiyeline uygun kalkınma stratejisi oluşturmak Yerel aktörler ve dinamikler arası sinerji oluşturmak ve yerel

kaynakları harekete geçirmek, Yerel düzeyde, planlama, programlama, proje üretme ve uygulama

kapasitesini arttırmak, Kaynakların yerinde ve etkin kullanılmasını sağlamak, Ulusal ve uluslar arası piyasalarla rekabet edebilirliği sağlamak için

örgütlenme, dayanışma ve katılım kültürünü oluşturmak, Bölgeyi uluslararası düzeyde tanıtmak ve küresel pazarlara taşımak, Mal ve hizmet bakımından başka bölgelere bağımlı durumda olan

bölgelerin kendi stratejilerini geliştirmelerini sağlamak, .

Bölgesel Kalkınma Ajansları Bölgesel gelişmenin II. Dünya Savaşı’ndan sonra

önemi artmıştır. Bölgesel Kalkınma Ajansları da bölgesel politika araçlarından biri olmuştur.

Dünya’da yerel ve bölgesel düzeyde uzmanlaşma süreci hızlanmaktadır. Bu uzmanlaşma sürecinde yerel ve bölgesel potansiyel son derece önemlidir. Bu potansiyeli tespit edecek ve harekete geçirecek bölgesel/kurumsal yapıların Bölgesel Kalkınma Ajansları olması hedeflenmektedir.

Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Farklı Statüleri

Bazı Ülkelerde Bölge Kalkınma Ajanslarının Yasal Statüleri Almanya’da Yarı özerk kamu şirketleri İspanya’da Özel hukuka tabi kamu kuruluşları Fransa’da Karma ekonomi şirketleri Belçika’da Belediyeler arası ajanslar Romanya ve Danimarka Vakıf Çek Cumhuriyeti, Estonya, Slovakya ve Polonya’da Kamu-özel

sektör şirketleri İsveç’de Limitet şirket Hollanda, İtalya, İrlanda ve Portekiz’de Kamu limitet şirketleri İngiltere’de Bakanlık dışı kamu kurumu (quango)/ özerk örgüt Litvanya’da Kar amacı gütmeyen kuruluşlar Yunanistan’da Belediye girişimi

Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajansları

Bakanlar Kurulu’nun 28/08/2002 Tarihli ve 2002/4720 Sayılı Kararnameye göre, Türkiye’de İstatistiki Bölge

Birimleri Sınıflandırmasında 3 istatistiki düzey belirlenmiştir.

Türkiye’deki Ajanslar Ajanslar bölgesel/yerel dinamikleri tespit

etmek,değerlendirmek, yerel aktörleri örgütlemek ve bu potansiyeli ulusal&uluslar arası piyasalara yatırımcılara hazır hale getirmekle yükümlü olacaktır. Ajansların bu görevleriyle kurulması ihtiyaçtan öte bir zorunluluk olarak değerlendirilmiştir.

Kamu-sivil-özel ortaklığını sağlamayı amaçlamaktadır. Bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak Küçük ve etkin bir kadroyla çalışması hedeflenmektedir. Yeni şartlara çabuk uyum sağlayacak esnek yapıya

sahip olacaktır. Muhasebe yöntemlerinden bağımsız ve esnek hareket

edecektir. İstihdam usulleri seçimde, işe almada ve

ücretlendirmede uzmanlığa, performansa ve başarıya odaklıdır.

Ajansın Teşkilat Yapısı

Kalkınma Kurulu. Yönetim Kurulu. Genel Sekreterlik. Yatırım Destek Ofisleri

Kalkınma Kurulu Ajansın danışma organıdır. Kalkınma kurulu görev ve yetkileri itibariyle genel kurul konumunda

değildir. Genel kurulun sahip olduğu karar alma yetkisi ajanslarda yönetim kuruluna bırakılmıştır.

İcra yetkisi tüzel kişiliğe sahip teşkilatlarda yönetim kuruluna aitken bu yetki ajanslarda genel sekreterliğe verilmiştir.

Dünyadaki kalkınma ajansı modellerine bakıldığında ise, kalkınma kurulu benzeri bir yapılanma da dikkati çekmemektedir.

Türkiye’de de kalkınma kurulu gibi bir yapının bulunması kalkınma kurulundaki katılımcı ortamın herkesin katılımına olanak sağlayacak şekilde düzenlenmesi, çalışma gruplarının işlevselliğinin sağlaması ve yönetim kurulunda kalkınma kurulunda görüşülmeyen bir kararın alınmamasına dikkat edilmesi durumunda ise bir fırsata dönüştürülebilecektir.

Kalkınma Kurulu-Yönetim Kurulu İlişkisi

Kalkınma Kurulu danışma, Yönetim Kurulu karar organıdır.

Yönetim Kurulu kararlarına Kalkınma Kurulu görüşlerinin esas teşkil etmesi gerekmektedir.

Dolayısıyla Kalkınma Kurulu’nda görüşülmeyen bir konunun Yönetim Kurulu’nda görüşülmesi uygun olmayacaktır.

Genel Sekreterlik

Genel sekreterlik ise ajansın icra organıdır ve yönetim kuruluna karşı sorumludur.

Ajansların kurumsal yapıya henüz ulaşamaması nedeniyle kalkınma kurulu toplantıları dahil ajansın birçok faaliyeti genel sekreterlikçe yerine getirilmektedir.

Yatırım Destek Ofisleri

Bölge illerinde, özel kesimdeki yatırımcıların kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idarî iş ve işlemlerini ilgili mevzuatta belirtilen süre içerisinde, ilgili mevzuatta bir süre belirtilmemişse öncelikle ve ivedilikle sonuçlandırmak

Tek durak ofisi Yatırımcının başvurusu zorunlu değildir ve

hizmetleri ücretsizdir.

UYGULAMADAKİ VE MEVZUATTAKİ BAZI SORUNLAR

Tüzel Kişilik Tartışmaları5449 Sayılı Kanun Ajanslar, tüzel kişiliği haiz ve bu Kanunla

düzenlenmemiş bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tâbidir.

Ajans çalışanları ve DPT Kalkınma Ajansları özel hukuk tüzel kişisi olarak

tasarlanmıştır.

İdare hukukçuları ve Anayasa Mahkemesi kararı Kalkınma Ajansları kamu gücü ve ayrıcalıklarıyla

bazı faaliyetlerini yürütecektir. Bu güç ve ayrıcalıklardan sadece birini dahi kullanmak kamu tüzel kişisi olmak için yeterlidir.

Ajansların Kamu Yönetimi Teşkilat Şemasındaki Yeri

Ajansların merkezi yönetimin taşra teşkilatı, yerel yönetim ya da bölge yönetimi sayılamayacağı ve ajansları “özel statülü hizmet örgütlenmesi” olarak değerlendirilmektedir.

Ajansların statüsündeki bu sorun ajansların, hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşu olarak kabul edilmesiyle aşılabileceği belirtilmektedir. Bu sebeple yapılacak olası revizyonlarla ajansların hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşu kategorisine girmesi beklenmektedir.

Fakat bu değerlendirmelere rağmen ajansların üzerinde netleşmiş vesayet denetiminin olmaması sıkıntı yaratmaktadır.

Kalkınma Ajanslarının siyasi boyutu çok fazla gündemde kalmış ve kamuoyunda tartışılmıştır. Bu tartışmalar olayın teknik boyutunun analiz edilmesinin önüne geçmiştir.

Taslaktaki “Bölgesel Kalkınma Ajansları” ifadesi kanunda “Kalkınma Ajanslarına” dönüşmüştür.

Kalkınma Ajanslarına salt bölgecilik akımlarını tetikleyecek, siyasi bölgelerin oluşmasına yol açacak bir yapı olarak düşünerek uzak durmak yerine ajansların statüsü, organlarının yapısı, hedeflerine nasıl ulaşabileceği, personel yapısı gibi alanlar üzerinde yoğunlaşmak gerekmektedir.

Kalkınma Ajansının Siyasi Boyutu

Yürütmeyi Durdurma Kararının Anayasaya Aykırılık Gerekçeleri

Bu duruma göre; 25.01.2006 tarih ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunun kalkınma ajanslarının kapsamını, amacını ve kuruluşunu belirleyen 1 inci, 2 inci ve 3 üncü maddelerinin; Anayasanın Başlangıç kısmında belirtilen ilkelere ve 123‘üncü, 126‘ncı ve 127‘nci maddelerinde belirtilen "idarenin bütünlüğü", "idari vesayet", "yetki genişliği" ilkelerine aykırı bir yapı oluşturduğu sonucuna ulaşılmakta olup, Kanunun bu yapıya ilişkin kuralları belirleyen diğer maddeleri ile ilgili olarak da dava konusu Yönetmelikle düzenleme yapıldığı saptanıldığından, bu maddelerin de Anayasaya aykırı olduğu kanısına varılmaktadır.

5449 Sayılı Kanunda İptal Edilen Maddeler

18/3 >“Önceki kamu kurum ve kuruluşlarındaki kadrolarına müşterek kararname ile atananların, bu fıkraya göre yapılacak atama işlemleri ilgili bakan onayı ile yapılır.”

26 > “Ajanslar; bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili iş ve işlemlerde her türlü vergi, resim ve  harçtan  muaftır. “

Denetim 03/08/2009 tarihli ve 27308 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanan Kalkınma Ajansları Denetim Yönetmeliği Ajanslarda iç denetim ajansların istihdam edeceği iç

denetçiler, dış denetim de bağımsız denetim kuruluşları tarafından gerçekleştirilecektir.

Denetimde esas alınacak ölçütler muğlaktır. İç denetçiler ajans tarafından istihdam edilecektir. Bu da

bağımsız denetçi ilkesini zedelemektedir. Ajansların dış denetiminin de bağımsız denetim

kuruluşları yerine Sayıştay tarafından gerçekleştirilmesi daha uygun olacaktır. (Sayıştay denetimi getirildi)

Türkiye’de bölgesel plan yapma yetkisi Kalkınma Bakanlığı’na aittir.

Bir ajansın bölgenin potansiyelini tespit etmesi ve buna uygun stratejileri belirlemesi en temel misyonudur.

Kalkınma Ajansları’nın bölgesel plan yapma yetkisine haiz olmasıyla sadece geri kalmış bölgeler için değil gelişmiş bölgeler için de plan yapılmasına olanak tanınacaktır.

Bölgesel Plan Hazırlama

Rekabet-Bölgelerarası Dengesizliklerin Azaltılması

Bölgenin kaynak ve olanaklarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak, yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek. (5449, m. 5/g, Görev ve Yetkiler )

Bu Kanunun amacı; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak üzere oluşturulacak kalkınma ajanslarının kuruluş, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna ilişkin esas ve usûlleri düzenlemektir. (5449, m.1, Amaç)