Bölüm 19Makroekonomiye GirişMakroekonomiye Giriş

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Mikroekonomi vs. Makroekonomi

–Makroekonomi, ekonomide mikro düzeyde alınan kararların genel resimde birbirleriyle nasıl etkileşeceklerini ve sonucun ne etkileşeceklerini ve sonucun ne olacağını inceler.

– İktisadi hayatı, ekonomiyi bir bütün olarak ele alır.

1

Makroekonomideki önemli konular

• Enflasyon

– Genel fiyat düzeyindeki yüzde artış

• İşsizlik

– Çalışmak isteyen ancak işi olmayan kişilerin toplam işgücüne oranıişgücüne oranı

• Üretim, çıktı, hasıla (output)

– Gayrisafi Milli Hasıla: GSMH (gross national product -GNP)

• ekonomide bir yıl içerisinde üretilen toplam çıktının değerini ölçer.

• Ekonomide üretilen toplam gelir ile sıkı sıkıya ilişkilidir.

2

Makroekonomideki önemli konular

• İktisadi Büyüme– Reel GSMH’daki artıştır, ekonominin toplam çıktısının arttığına işaret eder.

• Makroekonomik Politika• Makroekonomik Politika– Ekonominin genel performansını etkilemek için hükümetçe uygulanan politikalar.

3

Türkiye’de Enflasyon2003-2011

14

16

18

20

Enflasyon

4Kaynak: TEPAV

0

2

4

6

8

10

12

14

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

İngiltere, ABD, Almanya ve Türkiye’de Enflasyon

1960 - 2011

50

60

70

80

5

0

10

20

30

40

50

1960-1973 1974-1981 1982-1990 1991-2001 2002-2004 2005-2011

Almanya İngiltere Amerika Türkiye

Türkiye’de İşsizlik Oranı1988-2011

10,00

12,00

14,00

16,00

6

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Türkiye’de İşsizlik Oranı1988-2011

10,00

12,00

14,00

16,00

7

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

İngiltere, ABD, Almanya ve Türkiye’de İşsizlik

8

10

12

8

0

2

4

6

1960-1973 1974-1981 1982-1990 1991-2001 2002-2004 2005-2010

Almanya İngiltere Amerika Türkiye

İngiltere, ABD, Almanya ve Türkiye’de İktisadi Büyüme

5

6

7

8

9

0

1

2

3

4

1960-1973 1974-1981 1982-1990 1991-2001 2002-2004 2005-2011

Almanya İngiltere Amerika Türkiye

Türkiye’de İktisadi Büyüme

6,2

5,3

9,4

8,4

6,9

4,7

9,28,5

6

8

10

12

Büyüme (%)

5,34,7

0,7

-4,8

-6

-4

-2

0

2

4

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

5,3

7,5

6,2

5,76

5

6

7

8

Büyüme (%)

Dünya’da İktisadi Büyüme

11

3,93,5

4,1

3,2

1,61,4

2

0

1

2

3

4

2010 2011 2012* 2013*

Dünya Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler

Türkiye’de sektörlerin GSYİH içindeki payları

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

2000

0,0

5,0

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Hükümet harcamaları ve dış ticaretin olmadığı, kapalı ve basit bir ekonomide, döngüsel gelir akımı, bir ekonomide, kaynakların ve karşılığında ödenen bedellerin yerli firmalar ve hane ödenen bedellerin yerli firmalar ve hane halkları arasında nasıl dolaştığını gösteren şemadır.

13

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Basit Döngüsel Gelir Akımı şemasında iki aktör bulunur.– Hane halkı: Emek ve sahip olduğu diğer üretim faktörlerini şirketlere satar, sonucunda kazandığı geliri tüketim ve tasarruf için kazandığı geliri tüketim ve tasarruf için kullanır.

– Yerli firmalar: Hane halkından satın aldığı üretim faktörlerini mal ve hizmete dönüştürür, hane halkının tasarruflarını yatırımlarında kullanır, ve satışlarından elde ettiği geliri üretim faktörlerine öder.

14

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Hane halkı– Yerli şirketlerin kullanması için üretim faktörü arz eder

• Yerli Firmalar– Üretim faktörlerini mal ve hizmete dönüştürür.

– Hanehalkından – Karşılığında faktör geliri (ücret vd.) elde eder

– Geliriyle şirketlerin ürettiği mal ve hizmetleri satın alır.

– Hanehalkından üretim faktörlerini kiralar

– Hanehalkına ürettiği mal ve hizmeti satar.

15

Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve

Gelir

C + I

I

CS

16

Y

Hanehalkları Yerli Firmalar

Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve Gelir

Tasarruflar (S)= 2000

Tüketim harcamaları (C)= 5000

Mal ve hizmet arzıYatırım (I)

= 2000

17

Hanehalkları Yerli Firmalar

Faktör geliri (Y)= 7000

Üretim faktörleri arzı

Ekonomi kapalı ve hükümet yokkenY=C+I

• Hane halkı, üretim faktörleri arzı karşılığında 7000 kazanıyor.

• Bunun 5000’ini tüketim harcamalarında kullanıp, 2000’lik kısmını tasarruf ediyor.

• Dolayısıyla,• Dolayısıyla,– Y= C+S

• Hane halkının tasarrufları, şirketlerce yatırım harcamalarında kullanılır.

• Dolayısıyla, kapalı bir ekonomide dışarıdan kaynak sağlama imkanı bulunmadığından– S = I eşitliği her zaman sağlanacaktır.

• Üstteki denklikte S’yi I ile değiştirdiğimizde, – Y = C+ I– Bir başka değişle, ülkede üretilen çıktı (Y), tüketim (C) ve yatırım (I) harcamalarında kullanılabilir.

18

Yatırım (Investment) ve Tasarruflar (Savings)

• Yatırım (I), firmaların yeni sermaye malı alımı için yaptığı için harcamalardır.– Sıfırdan bir fabrika kurmak yatırımken, var olan bir fabrikayı satın almak yatırım değildir.

• Tasarruflar (S), hane halkı gelirinin mal ve hizmet alımından sonra kalan kısmıdır.hizmet alımından sonra kalan kısmıdır.

• Tasarruflar, yastık altında değil de, ekonomi içinde uygun bir şekilde değerlendiriliyorsa, kapalı bir ekonomide, hükümet yokken,

S = I denkliği her zaman için geçerlidir.

19

Gayrisafi Yurtiçi Çıktı (Gross Domestic Product)

• Ülke sınırları içinde, bir yıl zarfında, yerleşikler ya da yabancılar tarafından yapılan üretimin piyasa fiyatlarından miktarıdır.

• Kapalı bir ekonomide, dışarıdan gelen ya da dışarıya çıkan herhangi bir gelir olamayacağından, ulusal çıktı ve ulusal gelir birbirine eşittir.birbirine eşittir.

• Alışverişler sadece firmalar ve hane halkı arasında geçmez, firmalar da kendi aralarında hammadde, ara malı alım satımı yaparlar.

• Bu durum, Ulusal Gelir’in doğru ölçümü için önemlidir.– Mükerrer Sayım (Double Counting) sorunu, üretimi, yaratılan katma değerler üzerinden ölçerek çözümlenir.

20

Birkaç Anahtar Kavram

• Katma Değer: Üretim süreci sonucu ürünün değerindeki artıştır.– Katma değer, çıktının değerinden, o çıktıyı elde ederken kullanılan girdilerin maliyeti çıkarılarak bulunur.

• Nihai Mal (Final Good): Hanehalkınca tüketilmek için alınan mallar; firmaların aldığı için alınan mallar; firmaların aldığı makina, teçhizat gibi sermaye malları

• Aramal (Intermediate Good): Son kullanım için hazır olmayan mallar; bir başka deyişle, üretim sürecinin ileriki aşamalarında diğer firmalarca girdi olarak kullanılan mallar.

21

Örnekler

• Dondurma, hane halkı tarafından tüketildiğinden nihai maldır.

• Çelik ise ara maldır, çünkü, üretim sürecinin ileriki aşamalarında otomobil sanayi, ya da tencere sanayi tarafından girdi olarak kullanılır. Üretilip, o yıl içinde girdi olarak kullanılmayıp • Üretilip, o yıl içinde girdi olarak kullanılmayıp stoklara eklenen ara mallar, nihai mal olarak hesaba alınır.

• Makine, teçhizat gibi sermaye malları, nihai mallardır, çünkü firmalar bu tür malların son kullanıcılarıdır.

22

Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (1)

• Döngüsel akım şemasına, hükümeti eklediğimizde ne gibi değişiklikler ortaya çıkar?– Hükümet, harcamalardan dolaylı (indirect) ve gelirlerden dolaysız (direct) vergiler (taxes) gelirlerden dolaysız (direct) vergiler (taxes) toplar. Topladığı bu geliri, hükümet harcamaları ve transfer harcamalarında kullanır.

• Dolaylı vergiler: Te• Dolaysız vergiler: Td• Hükümet harcamaları: G• Transferler: B

23

Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (2)

C + I + G

I

CS

C + I + G - Te

Te

G

24

Y

Hanehalkları FirmalarHükümet

B

Y + B

Td

Dış Ticaret Sektörü (ihracat-ithalat)

• Dış ticaret sektörünü döngüsel akım şemasına eklerken

– Ülkede yerleşiklerin dışardan mal ve – Ülkede yerleşiklerin dışardan mal ve hizmet ithal (Z) ettiklerini (gelir akım şemasında sızıntı)

– Ve yerli firmaların dışarıya mal ve hizmet ihraç (X) ettiklerini gözönünde bulunduracağız (katkı)

– Y = C + I + G + X - Z25

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve Gayrisafi Milli Hasıla

• Gayrisafi yurtiçi hasıla (GDP)– Ülke sınırları içinde, yerli ve yabancıların yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer.

• Gayrisafi milli hasıla (GNP)• Gayrisafi milli hasıla (GNP)– Yerlilerin, kendi ülkeleri ve yabancı ülkelerde yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer.

• GNP = GDP + dışarıdan gelen net gelir

26

Ulusal Geliri Ölçmenin 3 Yolu

• Harcamalar Yöntemi– Ekonomideki harcamaların toplamı– Y = C + I + G + X - Z

• Gelir YöntemiÜretim faktörlerine hizmetleri karşılığı – Üretim faktörlerine hizmetleri karşılığı ödenen ücret, kâr gibi gelirlerin toplamı

• Katma değer (Üretim) Yöntemi– Ekonomide üretim sırasında yaratılan katma değerlerin toplamı

27

GSMH neyi ölçer neyi ölçmez?

• Reel GSMH, Nominal GSMH– Reel GSMH: Sabit fiyatlarla ölçer, yıllar arasında karşılaştırma yapmamıza olanak sağlar

– Nominal GSMH: O yılın fiyatlarıyla ölçüm yapar, enflasyonun etkisinden arındırılmamıştır.

– GSMH Deflatörü: Nominal GSMH’nın reel GSMH’ya oranı. Sadece tüketicilerin tükettiği ürünleri oranı. Sadece tüketicilerin tükettiği ürünleri değil, yatırım, hükümet harcaması ve net ihracata konu olan tüm ürünlerdeki fiyat artışını ölçer.

• Ülkeler arası karşılaştırmalar genelde kişi başına düşen gelir üzerinden yapılır zira refah ancak kişi başına düşen büyüklük ile anlamlıdır.

• GSMH, bir ülkenin refah düzeyi hakkında tam bilgi veremez. Üretim seviyesi yüksek olabilir ancak o sırada çevreye verilen zarar da fazlaysa, yüksek gelirin insanların refahını arttırdığını söylemek o kadar olası olmayabilir.

28

Bölüm 20Çıktı (Output) ve Toplam

Talep Talep (Aggregate demand)

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Kısa Vadede Toplam Çıktı

• Potansiyel Çıktı Düzeyi– Tüm üretim faktörleri tam kapasite kullanılıyor olsaydı üretilebilecek olan çıktı düzeyi; maksimum üretilebilecek düzey değildüzey değil

• Fiili (Actual) Çıktı Düzeyi– Belirli bir dönemde üretilebilmiş olan çıktı düzeyi

– Ki, çoğunlukla potansiyel düzeyden sapar

30

Kısa Vadede Toplam Çıktı (2)

• Fiili çıktı düzeyi potansiyel çıktı düzeyi etrafında salınır.

• Örnek olarak, fiili çıktının potansiyel düzeyinin altında olduğunu düzeyinin altında olduğunu varsayalım.

• Ekonominin potansiyel çıktı düzeyine nasıl, ne kadar hızlı geri döneceğine bakalım.

31

Birkaç Basitleştirici Varsayım

• Fiyatlar ve ücretler sabit• Bu fiyat ve ücret düzeyinde ekonomide kullanılmayan (atıl) kapasite vardır. – Bu ücretten çalışmak isteyen ancak iş bulamayan işçiler vardır

– Ve firmaların kârlı bir şekilde kullanabilecekleri halde atıl duran üretim kapasiteleri vardır.

– Dolayısıyla, toplam çıktının düzeyi talep – Dolayısıyla, toplam çıktının düzeyi talep tarafından belirlenir (demand-determined)

– Talepte ortaya çıkan bir artış, üretimi ve çıktıyı arttırır, ya da tam tersi.

• Şimdilik,– Hükümet (harcamaları) ve– Dış ticaretin olmadığını varsayalım

• Sonraki bölümlerde bu kısıtları gevşeteceğiz.

32

Potansiyel Çıktı düzeyine nasıl erişilir?

• Bu varsayımlar altında, çıktının talep tarafından belirleneceğini gördük.

• Ekonomide, o ücret düzeyinden çalışmak isteyen işşizler ve o fiyat düzeyinden satış yapmak isteyen firmalar olduğu için, hükümet yapmak isteyen firmalar olduğu için, hükümet toplam talebi arttıracak müdahalelerle, fiili çıktı düzeyini potansiyel düzeye çıkarabilir.

• Fiyatlar ve ücretler ancak bu potansiyel düzey aşıldıktan sonra artabilir.

• Dolayısıyla, hükümet uygulayacağı politikalar ile ekonomiyi potansiyel çıktı düzeyinde tutabilir.

• Keynes (1936) İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi

33

Toplam Talep (AD)

• Hükümet harcamaları ve dış ticaret yokken, toplam talep iki bileşenden oluşur:– Yatırım (Investment): I–

• Firmaların fiziksel sermayeye ve stoklara yapmayı planladıkları eklemeler

• Şimdilik bunun otonom yani gelirden bağımsız olduğunu varsayalım

– Tüketim (Consumption): C• Hanehalkının mal ve hizmet talebi

• Dolayısıyla, AD = C + I

34

Tüketim (Consumption) Talebi

• Hanehalkı gelirlerini TÜKETİM ve TASARRUF etmek için kullanırlar.

• Kişisel Harcanabilir Gelir (Personal Disposable Income)Disposable Income)– Hanehalkı ellerindeki üretim faktörlerini arz ederek gelir elde ederler, bu miktar üzerinden vergi öderler, üstüne transfer gelirleri eklenir.

– Hanehalkı bu harcanabilir gelirini, tüketim ve tasarruf etmek için kullanır.

35

İngiltere’de Tüketim ve Gelir, 1995 sabit fiyatlarıyla, 1989-2001

36

Gelirin tüketim harcamaları üzerindeki etkisi çok Gelirin tüketim harcamaları üzerindeki etkisi çok güçlüdür ancak tek etken gelir değildir.güçlüdür ancak tek etken gelir değildir.

Türkiye’de Tüketim ve Gelir, sabit fiyat, 1996-2005

205

255

305

355

Han

ehal

k? T

üke

tim

Har

cam

alar

?

(mil

yar

YT

L)

5

55

105

155

205

5 55 105 155 205 255 305 355 Reel Harcanabilir Gelir (milyar YTL)

Source: TCMB, DPT, TU?K

Han

ehal

k? T

üke

tim

Har

cam

alar

?

(mil

yar

YT

L)

37

Tüketim fonksiyonu

C = 8 + 0.7 YC = 8 + 0.7 Y

TTüketim fonksiyonu toplam geliri toplam tüketime bağlar: C=f(Y)üketim fonksiyonu toplam geliri toplam tüketime bağlar: C=f(Y)

Gelir sıfırken, istenilen Gelir sıfırken, istenilen tüketim 8’dir (otonomtüketim 8’dir (otonom

C = C = AA + + cc YY

38

Gelir (Y)Gelir (Y)00

MMararjjinal inal tüketim eğilimi tüketim eğilimi (marjinal (marjinal propensitypropensityto consumeto consume))((doğrunun eğimi) doğrunun eğimi) 0.70.7’dir. ’dir. Her 1 birimlik gelir artışı Her 1 birimlik gelir artışı tüketimde 0.7 birimlik artışa tüketimde 0.7 birimlik artışa sebep olur.sebep olur.

tüketim 8’dir (otonomtüketim 8’dir (otonomtüketim tüketim --“autonomous“autonomousconsumption”).consumption”).

88

Tasarruf Fonksiyonu

S = S = --8 + 0.3 Y8 + 0.3 Y

Tasarruf fonksiyonu her gelir Tasarruf fonksiyonu her gelir düzeyinde yapılmak istenen düzeyinde yapılmak istenen tasarruf miktarını gösterir: tasarruf miktarını gösterir: S=f(Y)S=f(Y)

S = S = --A A + + (1(1--c)c) YY

39

S = S = --8 + 0.3 Y8 + 0.3 Y

Gelir (Y)Gelir (Y)00

S=f(Y)S=f(Y)

Tüm gelir ya harcanacak ya Tüm gelir ya harcanacak ya da tasarruf edileceğinden da tasarruf edileceğinden tasarruf fonksiyonu tüketim tasarruf fonksiyonu tüketim fonksiyonundan türetilebilir.fonksiyonundan türetilebilir.

Toplam Talep (AD) Doğrusu

Toplam talep toplam Toplam talep toplam tüketime eşittir. Toplam tüketime eşittir. Toplam tüketim, hanehalkı tüketim, hanehalkı tüketim harcamaları ve tüketim harcamaları ve firmaların yatırım firmaların yatırım harcamalarından harcamalarından

AD = C + IAD = C + I

40

GelirGelir

CCharcamalarından harcamalarından oluşur.oluşur.

IIToplam talep (AD) doğrusu Toplam talep (AD) doğrusu C ve I’nın dikey toplamıyla C ve I’nın dikey toplamıyla elde edilir. elde edilir. (Şimdilik I’yı otonom (Şimdilik I’yı otonom kabul ediyoruz)kabul ediyoruz)

Denge Çıktı Düzeyi

4545oo doğrusudoğrusu 4545oo doğrusu harcamaların doğrusu harcamaların çıktı ve gelire eşit olduğu çıktı ve gelire eşit olduğu noktaları gösterir.noktaları gösterir.ADAD

EE

CC

41

ÇıktıÇıktı

AD AD doğrusu veriykendoğrusu veriyken,,

E noktasında planlanan E noktasında planlanan harcamalar çıktı ve gelire harcamalar çıktı ve gelire eşittir. Y* kısa dönem eşittir. Y* kısa dönem denge çıktı düzeyidir, denge çıktı düzeyidir, ancak potansiyel çıktı ancak potansiyel çıktı düzeyine eşit olmayabilir.düzeyine eşit olmayabilir.

Denge E noktasında oluşurDenge E noktasında oluşur

Y*Y*YY11

BB

CC

Alternatif Yaklaşım

II

Denge noktasını, Denge noktasını, planlanan yatırımları planlanan yatırımları (I) planlanan (I) planlanan tasarruflara (S) tasarruflara (S) eşitleyerek de eşitleyerek de bulabiliriz.bulabiliriz.

SS

EE

42

II

ÇıktıÇıktı

bulabiliriz.bulabiliriz.

İki yaklaşım da aynı sonucu verir.İki yaklaşım da aynı sonucu verir.

EEDenge noktası yine E’dir.Denge noktası yine E’dir.

Y*Y*

Toplam talepteki düşüşün etkileri4545oo doğrusudoğrusu

ADAD00Ekonominin Ekonominin YY00noktasında dengede noktasında dengede olduğunu varsayalım.olduğunu varsayalım.

Toplam talep ADToplam talep AD11’ e ’ e düşersedüşerse

ADAD11

43

ÇıktıÇıktıYY00

düşersedüşerse

Ekonomi YEkonomi Y11’de yeni ’de yeni denge noktasına gelir.denge noktasına gelir.

YY11

Denge çıktı düzeyindeki değişim AD’deki değişimden daha büyüktür.Denge çıktı düzeyindeki değişim AD’deki değişimden daha büyüktür.

Çarpan (Multiplier) Etkisi

• Toplam harcamalardaki (C ve I) artış zayıflayan dalgalar biçiminde ekonomiye yayılarak ulusal geliri ilk harcama düzeyinden daha yüksek ölçülerde arttırır. Harcamaların gelir üzerindeki bu etkisine Çarpan Etkisidenir.denir.

• Marjinal tüketim eğilimi (mpc) ne kadar yüksekse çarpan etkisi de o kadar güçlüdür.– Marjinal tasarruf eğilimi ne kadar yüksekse, kazanılan her ilave birim gelirin daha büyük bir kısmı döngüsel akımdan dışarıya akar.

– Çarpan= 1/1-mpc

44

Çarpan Etkisi: Örnek

• Marjinal Tüketim Eğilimi’nin (c) 0.9 olduğunu varsayalım.

• Bu ekonomide, 1 birimlik yatırımın (I), ulusal gelirde (Y) zaman içinde yaratacağı artışı hesaplayalım.

• 1 birimlik yatırım ulusal geliri 1 birim arttırır. • 1 birimlik yatırım ulusal geliri 1 birim arttırır. Ulusal gelirdeki 1 birim artışın tüketimi 0.9 birim arttırır. Tüketimdeki 0.9 birimlik artış, ulusal geliri 0.9 birim arttırır, bu da yine aynı şekilde tüketimi 0.81 birim arttırır.

• Sonuçta, 1 birim yatırım artışının ulusal gelirde zaman içinde sebep olduğu artış miktarı;

• M=1/1-c, yani 10 birimdir.

45

Bölüm 21Maliye Politikası ve Dış TicaretMaliye Politikası ve Dış Ticaret

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Birkaç Anahtar Kavram• Maliye Politikası

– Hükümetin harcamalar (G) ve vergi oranları üzerinde aldığı kararlar

• İstikrar (Stabilisation) Politikaları– Hükümetin, toplam çıktıyı (Y) potansiyel çıktı düzeyinde tutmak için uyguladığı çıktı düzeyinde tutmak için uyguladığı politikalar

• Bütçe Açığı– Hükümet harcamalarının vergi gelirleri üzerinde kalan kısmı

• Ulusal Borç– Hükümetin toplam borç stoğu; bütçe açıklarının kümülatif toplamı

47

Gelir-Harcama modelinde hükümet

• Dolaysız Vergiler– Tüketim fonksiyonunun eğimini etkilerVe dolayısıyla AD doğrusunun eğimi – Ve dolayısıyla AD doğrusunun eğimi de etkilenir.

• Hükümet harcamaları (G), AD doğrusunun konumunu etkiler: – G’deki artış AD doğrusunu yukarı, azalış aşağıya kaydırır.

48

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep

• AD=C+I+G– Kısa dönemde G sabittir, gelir veya toplam çıktıyla beraber artıp azalmaz.

– Transfer harcamaları (B), toplam talebi C ve I üzerinden etkiler. Doğrudan bir etkisi yoktur.üzerinden etkiler. Doğrudan bir etkisi yoktur.

– Dolayısıyla, toplam talebi oluşturan 3 öğeyi gelirden bağımsız (otonom) olarak düşünebiliriz.

• Tüketim• Yatırımlar• Hükümet harcamaları

49

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (2)

• Hükümet, bir yandan dolaysız vergiler (Td) toplarken öte yandan transfer harcamalarında (B) bulunur.

• Net Vergi Yükü (NT): Dolaysız vergiler eksi transfer gelirleri; ulusal gelirle orantılı transfer gelirleri; ulusal gelirle orantılı olduğu varsayılır.

• Dolayısıyla, NT=t*Y• Harcanabilir Gelir: YD=Y-NT

YD=(1-t)*Y

50

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (3)

• Hane halkının marjinal tüketim eğilimini (c) 0.9, ve bağımsız tüketimi 0 olarak kabul edelim.– C=0.9*YD– C=0.9*(1-t)*Y olacaktır.– Ulusal gelir (Y) 1 birim arttığında, tüketim 0.9*(1-t) kadar artacaktır.kadar artacaktır.

– Vergi olmadığı durumda, 0.9 olan tüketim fonksiyonu eğimi, vergi ile beraber 0.9*(1-t)’ye düşer.

– Dolayısıyla vergi ile beraber toplam talep (AD) doğrusunun eğimi de düşer.

– Vergi sonucu MPC de düşer ve MPC’=MPC*(1-t) olur.

51

Verginin Toplam Talep üzerindeki etkisi

AD

AD0

Top

lam

Tal

ep

52

Y1 Y0

AD1

Çıktı, Ulusal Gelir

Top

lam

Tal

ep

Maliye Politikası?

45o doğrusu

AD

AD1

Hükümet, G kadar harcama yaparak AD doğrusunu AD0’dan AD1’e kaydırabilir, bu da toplam çıktıyı arttırır.

G

53

Gelir, çıktı

AD0

Y0

Ancak durum bu kadar basit değildir. Hükümet harcamalarının fiyatlar, faiz oranları ve bütçe açığı üzerindeki etkileri de gözönünde bulundurulmalıdır.

Y1

Denge çıktı düzeyi Y0’dan Y1’e çıkar.

Bütçe (Budget)

• Bütçe, birey, firma veya hükümetin harcamalar ve gelirlerine ilişkin planlarına verilen isimdir.

• Hükümetin Bütçe Açığı= G-NT• Hükümetin Bütçe Açığı= G-NT• Ekonomi dengedeyken;

S+NT=G+I, bir başka deyişleS-I=G-NT olmalıdır.

54

Türkiye’de Hükümet Harcamaları (2005,2010)

(Milyon TL)

80000

100000

120000

55

0

20000

40000

60000

Personel

Harcamaları

Sosyal Güv.

Kur. Devlet

Primi

Mal ve Hizmet

Alım

ları

Faiz

Harcamaları

Cari Transferler

Sermaye

Giderleri

Sermaye

Transferleri

Borç Verme

2005

2010

15

20

25

30

35

40

45

Türkiye’de Genel Bütçe Giderlerinin Dağılımı (%)

(2011)

0

5

10

Genel Kam

u Hizmetleri

Savunma Hizmetleri

Kam

u Düzeni ve Güvenlik

Hizmetleri

Ekonomik İşler ve Hizmetler

Çevre Koruma Hizmetleri

İskan ve Toplum Refahı

Hizmetleri

Sağlık Hizmetleri

Dinlenme, Kültür ve Din

Hizmetleri

Eğitim Hizmetleri

Sosyal Güvenlik ve Sosyal

Yardım Hizmetleri

57

58

200000

250000

Türkiye’de Kamu ve Özel Kesim Net Dış Borç Stoku

(Milyon dolar) (2002-2011)

59

0

50000

100000

150000

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Kamu Sektörü

Özel Sektör

60Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

61Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

Hükümet Bütçesi

Bütçe Açığı, toplam hükümet harcamalarından toplam vergi gelirlerinin düşürülmesiyle bulunur.

Hükümet harcamaları gelirden (Y) bağımsız olabilir

Denk Bütçe (BalancedBudget)Ancak net vergi gelirleri, gelirle

NT

62

Yüksek gelir düzeylerinde fazla verir.

O halde bütçe, düşük gelir düzeylerindede açık verirken G

Gelir, Çıktı

Denk Bütçe çarpanı, harcamalar ve vergiler eşit düzeyde artsa bile daha yüksek denge çıktı düzeyine ulaşılabilineceğini ifade eder.

Budget)Ancak net vergi gelirleri, gelirle doğru orantılı artar ya da azalır

Y

Denk Bütçe Çarpanı(Balanced Budget Multiplier)

• Ekonomi 1000 birim çıktı düzeyinde dengede olsun

• Hükümet 200 birim harcamasını yapmak için, t=0.2 oranında vergi koymuş olsun

• 200 birimlik G artışı Y’yi 200 birim artırırken, harcanabilir gelirdeki azalış tüketimi 0.9*200=180 birim bir düşürür0.9*200=180 birim bir düşürür

• Hükümet hiç bütçe açığı vermeden harcamalarını arttırmak suretiyle, ulusal geliri ilk başta 20 birim arttırmış olur.

• Bu artış zayıflayan halkalar biçiminde ekonomiye yayıldığında, yeni denge çıktı miktarı 1071 birim olur

• Bu etki Denk Bütçe Çarpanı olarak adlandırılır.

63

Dış ticaret ve Ulusal Gelir

• İhracat (X) ve ithalatı (Z) genel resime eklediğimizde

• TİCARET DENGESİ (trade balance)– Net ihracata (X-Z) eşittir.– Net ihracata (X-Z) eşittir.

• TİCARET AÇIĞI (Trade deficit)– İthalatın ihracatı aşan kısmı.

• TİCARET FAZLASI (Trade surplus)– İhracatın ithalatı aştığı durumda ortaya çıkar.

• Y = C + I + G + X – Z eşitliği herzaman sağlanır.

64

İhracat, İthalat ve Ticaret Dengesi

İthalat ise gelir arttıkça

ithalatİhracatın ulusal gelirdenetkilenmediğini varsayalım

ihracat

65

Yüksek gelir düzeylerinde ise ticaret açığı oluşur.

Ulusal gelir düşük düzeydeyken, ihracat ithalatı geçer– ticaret dengesi fazla verir.

Ulusal gelir

İthalat ise gelir arttıkça artıyor olsun

ihracat

Ticaretin dengede olduğu bir ulusal gelir düzeyi, Y*, herzamanvardır, ancak bu düzeyin tam istihdam düzeyi olması garanti değildir.

Y*

Dış Ticaret ve Çarpan

• Marjinal İthalat Eğilimi (The marginal propensity to import): MPZ– ülkede yerleşiklerin ellerime geçen her 1 birim fazla gelirin ne kadarını ithalat için birim fazla gelirin ne kadarını ithalat için kullanacaklarını ölçer.

• Dış ticaret çarpanın büyüklüğünü düşürücü etki yapar.– Marjinal ithalat eğilimi ne kadar fazlaysa çarpan da o kadar küçüktür.

– Açık bir ekonomide, çarpan:– M=1/[1-(MPC’-MPZ)] haline gelir.

66

Bölüm 22Para ve BankaPara ve Banka

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Birtakım önemli sorular

• Toplum paraya neden ihtiyaç duyar?

• Hükümetler para arzını neden değiştirirler?

• Finans piyasalarının reel sektörle etkileşimi nasıldır?

• Parayla faiz oranı arasındaki ilişki nedir?

68

Para

• Ekonomide herkes tarafından kabul görmüş bir bir alışveriş ve borç ödeme aracıdır.– MAL PARA: Tütün, ipek, altın– MAL PARA: Tütün, ipek, altın– KANUNİ PARA: Banknotlar ve bozuk paralar

– KAYDİ PARA: Banka parası

69

Paranın fonksiyonları

• Değişim (mübadele) Aracı (Medium of exchange)

– Alışveriş ve borçların ödenmesinde para takastan (barter) daha etkili bir araçtır.

• Hesap Birimi Aracı (Unit of Account)

– Fiyatların ve hesapların büyüklüğünü ölçen bir birimdir.– Fiyatların ve hesapların büyüklüğünü ölçen bir birimdir.

• Değer Saklama Aracı (Store of value)

– Para gelecekte alışverişte kullanılmak üzere elde tutulabilir.

• Borç ödeme aracı: Borçların (gelecekte geri ödemelerin) para birimi cinsinden belirlenmesi

70

Modern Bankacılık

• Finansal Aracı

– Borç verenle alanı biraraya getirme konusunda uzmanlaşmış bir kurumdur.

• Örneğin ticari bankalar hükümetin izni • Örneğin ticari bankalar hükümetin izni altında kredi verebilir ve mevduat kabul edebilir,

• Çek hesapları açabilir.

71

Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler

• Finansal Varlık (Financial asset)– Belirli bir dönem boyunca sahip olduğu kişiye belirli bir faiz geliri getiren değerli kağıda verilen isimdir.

• Nakit (Cash)– Banknot ve bozuk para, faiz geliri getirmez.– Tüm varlıklar içinde en likit olanı nakit paradır.

• Bonolar (Bills)• Bonolar (Bills)– Bir seneden az vadeli, bilinen bir tarihte piyasaya çıkartan kurum tarafından satın alınması garanti edilmiş finansal varlık

– Likiditesi yüksektir• Tahviller (Bonds)

– Uzun vadeli finansal varlıklardır, daha uzun zaman dilimleri belirsizliği de arttırdığından daha az likittirler.

72

Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler (devam)

• Hisse Senetleri (Industrial shares,equities)– Sahibine temettü geliri (kâr payı) – Sahibine temettü geliri (kâr payı) sağlar

– Likiditesi yüksek değildir.

73

Bankalar nasıl kredi yaratırlar?

• Ticari bankalar sahip oldukları varlıkların ancak küçük bir oranını ellerinde nakit olarak tutarlar.– Bu orana Mevduat Munzam Karşılığı (Reserve Requirement Ratio) denir.

– Böylelikle varlıklarının önemli bir kısmını krediye dönüştürebilirler.

– Böylelikle varlıklarının önemli bir kısmını krediye dönüştürebilirler.

• Örnek:– Sonsuz sayıda banka olduğunu, bankaların mevduatlarının %10’ununu yasal karşılık olarak tutmaları gerektiğini varsayalım.

– A kişisi 100 TL’sini 1. Banka’ya yatırsın– 1. Banka kasasında 10 TL karşılık ayırır, kalan 90 lirayı kredi olarak B kişisine verir.

– B kişisi 90 TL’yi 2.Banka’ya yatırır. 2.Banka 9 TL karşılık ayırıp 81 TL’sini 3. kişiye kredi olarak verir.

74

Bankalar nasıl kredi yaratırlar? (2)

• Bankacılık sistemi olmadığında para arzı 100 TL olarak kalacaktı.

• Ancak bankacılık sistemi, kredi mekanizmasıyla piyasadaki para arzını genişletirgenişletir

• 3. kişi ile beraber para arzı=100+90+81 olarak genişlemiştir.

• Kişi sayısı sonsuza giderken, para arzı da azalarak artmaya devam eder ve 1000 TL’ye ulaşır.

75

Parasal Taban (monetary base) ve Para Çarpanı (money multiplier)

• Para tabanı – Piyasada dolaşan banknot ve bozuk para ile bankacılık sistemi tarafından tutulan rezerv para miktarıpara miktarı

• Para Çarpanı– Parasal tabandaki 1 TL’lik artışın para arzında sebep olduğu artış miktarını ölçer.

Para Çarpanı= 1/rezerv oranı

76

Bölüm 23Faiz Oranı ve Parasal

Aktarım (Monetary Transmission)(Monetary Transmission)

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Bu bölümde

• MB’nin görevleri• Merkez Bankası (MB) para arzını nasıl değiştirir?

• Para piyasası nasıl dengeye gelir?• Para politikası reel sektörü nasıl, hangi • Para politikası reel sektörü nasıl, hangi yollarla etkiler?

• Faiz oranları tüketim ve yatırım talebini nasıl etkiler?

78

Merkez Bankası

• Ülkede ticari bankaların bankası olarak görev yapar

• Faiz oranlarını belirler.• İngiltere’de merkez bankasının iki asli • İngiltere’de merkez bankasının iki asli işlevi vardır:– Banknot ve madeni para basımı– Bankacılık sistemi ve hükümetin bankası rolü

79

Merkez Bankası ve Para Arzı

• Merkez Bankası piyasadaki para arzını, para çarpanını ya da para tabanını değiştiren 3 farklı yöntem kullanarak belirler:– Munzam Karşılık oranını (Reserve requirements) değiştirerek

• Yatırılan mevduata karşılık bankaların kasasında ne oranda karşılık tutacağını belirleyerek para arzını arttırır oranda karşılık tutacağını belirleyerek para arzını arttırır ya da azaltır; para çarpanını etkiler

– İskonto Oranı’nı (Discount rate) değiştirerek• Merkez bankasının ticari bankalara borç verirken kullandığı faiz oranı.

• MB, bu oranı piyasadaki faiz oranlarının üzerinde belirleyerek bankaların gereğinden düşük rezerv tutmalarını engeller. Bu oranın artması, para çarpanını düşürür ve piyasadaki para arzı düşer.

– Açık Piyasa İşlemleri (Open market operations) ile• MB, piyasaya finansal kağıtlar sürerek ya da piyasadan çekerek para arzını değiştirebilir. Para tabanını etkiler.

80

Para Stoku Tanımları

• M1 (Dar anlamda) Para Tanımı– Dolaşımdaki para+Vadesiz ticari ve tasarruf mevduatları+Merkez Bankası’ndaki mevduat

• M2 Para Tanımı– M1+Vadeli ticari ve tasarruf mevduatları– M1+Vadeli ticari ve tasarruf mevduatları

• M2Y Para Tanımı– M2+Döviz hesapları

• M3 Para Tanımı– M2+ Resmi Mevduat

81

İngiltere Merkez Bankasının diğer görevleri

• En son kredi mercii: (Lender of last resort)– MB, bir finansal panik ortamında bankalara ve diğer finansal kurumlara borç verebilecek son kurumdur.

– Para basma yetkilerinden dolayı MB’ler hiç batmaz.batmaz.

• Hükümetin bankasıdır.– MB, hükümetin bütçe açığı durumunda ödemelerini sıkıntıya düşmeden yapabilmesi için borç vermeye hazırdır.

• Enflasyonu kontrol amacıyla para politikası uygular.

82

TCMB’nin görevleri

• TCMB’nin birincil görevi fiyat istikrarını sağlamak ve korumaktır. Bu amaçla TCMB;– Para politikasını ve para politikası – Para politikasını ve para politikası araçlarını belirler.

– Hükümetin büyüme ve işsizlik üzerine uyguladığı politikalara destek olur.

• Kaynak: www.tcmb.gov.tr

83

Para Talebi

• Elde para tutmanın fırsat maliyeti (opportunity cost of holding money) parayı bonoda tutmamakla kaybedilen nominal faiz geliridir. faiz geliridir.

• İnsanlar parayı ellerinde, ancak ve ancak, fırsat maliyetinden daha fazla bir yarar sağlayacaksa tutarlar.

84

Elde para neden tutulur?

• İşlem Amaçlı (Transaction)– Ödemeler ve alacaklar çoğu zaman eşzamanlı değildir:

• Bu sebepten dolayı önceden belli ödemelerin yapılabilmesi için belli bir nakite itiyaç vardır.yapılabilmesi için belli bir nakite itiyaç vardır.

• Tutulan nakit miktarı gelire ve ödeme planına bağlı olarak değişir.

• Önlem (ihtiyat) Amaçlı (Precautionary)– Belirsizlikten ötürü:

• İnsanlar öngöremedikleri durumlara hazırlıklı olabilmek amacıyla belli miktarda nakit tutarlar.

• Nominal faiz oranına bağlı olarak miktar değişir.85

Elde para neden tutulur? (2)

• Varlık (Asset) olarak– İnsanlar riskten hoşlanmazlar– yatırım portföylerinde düşük riskli bir varlık olarak bir miktar para tutmak isteyebilirler

• Paranın fırsat maliyeti olan nominal faiz oranına bağlı • Paranın fırsat maliyeti olan nominal faiz oranına bağlı olarak değişir

• Spekülatif (Speculative) Amaçlı– Ortaya çıkabilecek spekülatif kazançları elde edebilmek için insanlar bir miktar nakit tutmak isteyebilriler.

– örneğin bono fiyatlarının düşebileceği beklentisi, ya da faiz oranının artacağı beklentisiyle insanlar ellerinde nakit bulundurmak isterler.

86

Para talebi: Özet

• Paraya olan talep reel (gerçek) para miktarınadır.

– Enflasyonun olmadığı bir ortamda reel ve nominal para talebi aynıdır.

• Reel para talebi: M/P=f • Reel para talebi: M/P=f (Y/P, r, P, re)– Gerçek (reel) gelire (+)– nominal faiz oranına (-)– Fiyat düzeyine (enflasyon) (+)– Ve gelecekte faizlerin alacağı yöne ilişkin beklentilere bağlıdır. (+)

87

Para Piyasası Dengesi

Diğer etkenler sabitken (ceteris paribus), reel paraya olan talep, paranın fırsat maliyeti olan nominal faiz ile ters orantılıdır.

LL doğrusunun konumur0

88

Tutulan Reel para miktarı

LL

LL doğrusunun konumugerçek gelir düzeyi, fiyat düzeyi, ve beklenen faiz oranına bağlıdır.Gerçek gelir arttığında, reel para talebi artacak, LL üste kayacaktır.

Para arzı L0 iken para piyasası r0 faiz oranında dengeye gelir.

L0

Para piyasası nasıl dengeye gelir?

r0

Eğer faiz oranı piyasada oluşan orandan düşükse, diyelim r1

– bu faiz oranında AB kadar para talebi fazlası vardır.

Paraya olan talep fazlası,

89

Tutulan gerçek para miktarı

LL

L0

r1A B

Paraya olan talep fazlası, bonoya olan talep eksikliğinin sonucudur. Dolayısıyla, bono fiyatları düşerken, faizler yükselmeye başlar

Dengeye gelene kadar faiz oranı yükselir.

Para piyasası dengesini etkileyen faktörler

• Para arzı ya da para talebinde ortaya çıkacak değişiklikler piyasa denge noktasını değiştirir– Para arzının düşmesi: MB, para arzını düşürdüğünde, fiyatlar sabitken, reel para arzı düşürdüğünde, fiyatlar sabitken, reel para arzı düşeceğinden, L0 sola kayar. Yeni dengede faiz oranı daha yüksektir.

– Gerçek gelirin artışı: Gerçek gelirdeki artış, her faiz oranında elde tutulmak istenen para miktarını arttırır. LL, reel para talep doğrusu LL’ olarak sağa kayar.

90

Aktarım Mekanizması

• MB faiz oranlarını belirler, ancak faiz oranı reel ekonomiye nasıl etki eder?

• Aktarım mekanizması, para politikasını çıktı ve istihdama bağlayan kanala verilen isimdir.

• Kapalı bir ekonomide, para politikası faiz • Kapalı bir ekonomide, para politikası faiz oranının tüketim ve yatırım talebi üzerindeki etkisi ile çalışır.– Örneğin, çıktıyı arttırmak isteyen MB, faizleri düşürerek tüketicilerin harcamalarını artırmalarını, firmaların da daha ucuz kredi bulmalarını, daha fazla yatırım yapmalarını ve daha çok üretmelerini sağlayabilir.

91

Yatırım Talebi• Yatırım, firmaların mal ve hizmet üretiminde bulunmak için yeni kapasite yaratırken yaptıkları harcamalardır.

• Yatırım harcamaları:

– Sabit sermaye (fixed capital)– Sabit sermaye (fixed capital)

• Ulaştırma teçhizatı

• Makina ve diğer teçhizat

• Çalışma yerleri

• Diğer binalar...

– İşletme sermayesi (working capital)

• stoklar (inventories)

• Özel ve kamu sektörü tarafından yapılır.92

Sabit Sermaye Yatırım Talebi

• Yatırım talebini etkileyen faktörler:1. Reel faiz oranı

– Yatırım için kullanılacak fonların fırsat maliyeti

2. Beklenen kâr oranı2. Beklenen kâr oranı• Bir projenin hayata geçirilmesinin

koşulu, yatırımdan beklenen kârın, yatırımın fırsat maliyetini aşmasıdır.

• Dolayısıyla yüksek faiz oranlarında yatırım projelerinin sayısı düşer.

93

Yatırım Talebi Doğrusu

Yatırım talebi doğrusu, ceteris

paribus, faizle yatırım talebi arasında ters ilişki olduğunu gösterir.

r0 • •

94

Yatırım talebi

II0

r0 •

I’

Sermaye malları fiyatlarındaki ve beklenen kârlardaki değişiklikler, her faiz oranında, doğruyu sağa ya da sola kaydırır. Örneğin, sermaye malları fiyatının düşmesi her faiz oranında yatırım talebini arttıracağından I, I’a kayar.

I1

•

Bölüm 26EnflasyonEnflasyon

Türkiye için değiştirilerek hazırlanmıştır.

Enflasyona ilişkin sorular

• Enflasyon nedir?

• Enflasyonun nedenleri nelerdir?

• Etkileri ve dolayısıyla maliyeti nedir?• Etkileri ve dolayısıyla maliyeti nedir?

• Ne yapılabilir?

96

Enflasyon...

• Fiyatlar genel düzeyindeki ARTIŞtır.• Enflasyon oranı, fiyatlar genel düzeyindeki yüzde değişimdir

• Fiyat artışlarının ölçülmesi bir ekonomi için vazgeçilmezdir

• Fiyat artışlarının ölçülmesi bir ekonomi için vazgeçilmezdir

• İşçiler toplu sözleşmelerde geçmişteki fiyat artışları kadar ya da üzerinde zam bekler,

• Kira vb. kontratlarda oluşan fiyatlar geçmişteki fiyat artışlarına bağlıdır.

97

Enflasyon

• Enflasyonu ölçmek için, fiyat endeksleri kullanılır.

• Fiyat endeksleri, belirli bir mal ve hizmet sepetinin fiyat düzeyindeki değişimi, bir baz yıla göre ölçer.baz yıla göre ölçer.

98

Fiyat endeksleri

1. Tüketici fiyat endeksi (TÜFE)2. Üretici fiyat endeksi (ÜFE)

(Daha önce Toptan eşya fiyat endeksi-TEFE)endeksi-TEFE)

3. GSYİH deflatörü

• Enflasyon hesaplamalarında daha çok kullanılan TÜFE ve ÜFE’dir.

99

Türkiye’de Enflasyon2003-2011

14

16

18

20

Enflasyon

100Kaynak: TEPAV

0

2

4

6

8

10

12

14

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) ve Enflasyon

• TÜFE, ortalama bir tüketicinin tüketebileceği mallardan oluşan tüketim sepetinin fiyatını ölçen endekstir.– Tüketim sepetine ekmek, petrol dahilken, tank dahil değildir

• TÜFE nasıl hesaplanır?– Öncelikle ortalama tüketicinin bir ayda

101

– Öncelikle ortalama tüketicinin bir ayda tüketebileceği ürünler miktarlarıyla beraber belirlenir. Her bir kategori için fiyat artışları bulunur.

– Herhangi bir yıl baz olarak seçilir, tüketim sepetinin değeri bulunur. 100’e eşitlenir.

– Sepet aynı kalmak koşuluyla her yıl, sepetin değeri ölçülür. Elde ettiğimiz endeks TÜFE’dir.

– Enflasyon ise, TÜFE’deki yıllık yüzde değişimdir.

TÜFE - Örnek ortalama 4 kişilik bir hanehalkı

(2 ebeveyn ve 2 çocuk)• Bir tüketim sepeti için aylık harcamaları (mutfak masrafı, ulaşım, giyim, eğitim, sağlık, eğlence, vb.) ce, vb.)

• Aralık 2010’de 2000 TL, • Aynı sepetin Aralık 2011’deki maliyeti, 3000 TL’ye çıksın.

• enflasyon oranı[(3000 TL – 2000 TL)/2000TL ] x 100 = %50

102

TÜFE Örnek (devam)

• Bunu fiyat endeksi olarak ifade etmek için, önce bir baz yıl seçmemiz gerekir. Baz yılımız 2010 olsun.

• TÜFE = Tüketici sepetinin bu yılki maliyeti x 100 Tüketici sepetinin baz yıldaki maliyeti

• TÜFE = (2000/2000) x 100 = 100• TÜFE 2010 = (2000/2000) x 100 = 100baz yıl için TÜFE hep 100 olacaktır.

• TÜFE 2011 = (3000/2000) x 100 = 150• 2011 TÜFE’nin 150 olması şunu ifade eder:tüketici sepetinin maliyetinde – sepet sabit miktarlardaki aynı mal ve hizmetten oluşmasına rağmen - %50lik bir artış söz konusudur.

103

TÜFE Örnek (devam)

Enflasyon oranı= TÜFE’deki yıllık % değişim

=[(TÜFEyıl2 – TÜFEyıl1)/TÜFEyıl1] x 100

=[(150 – 100)/100] x 100 = %50

104

TÜFE 851 mal ve hizmete karşılık gelen 12 ana kategoriden oluşur

• TÜFE ağırlıkları-Türkiye 2012 (%)1. Gıda ve Alkolsüz İçecek 26,22 2. Alkollü İçecek ve tütün 5,21 3. Giyim ve Ayakkabı 6,87 4. Konut 16,44 5. Ev Eşyası 7,45

105

5. Ev Eşyası 7,45 6. Sağlık 2,29 7. Eğitim 2,18 8. Haberleşme 4,6 9. Ulaştırma 16,73 10.Eğlence ve Kültür 2,98 11.Lokanta ve Oteller 5,63 12.Çeşitli mal ve Hizmetler 3,4 TOPLAM 100

Kaynak: TÜİK

GSYİH deflatörü

GSYİH deflatörü = Nominal GSYİH x 100Reel GSYİH

GSYİH deflatörü ekonomideki GSYİH deflatörü ekonomideki ortalama fiyat düzeyini izlemek için kullanılan istatistiklerden biridir.

Her yılın çıktısının fiyatını, o çıktının referans alınan bir yıldaki fiyatıyla karşılaştırır.

106

Enflasyonun Nedenleri

• Talep enflasyonu (demand-pull)– Talebi arttırıcı bir şok ile fiyat düzeyi artar.

– Örneğin, bir savaş çıkması ile askeri harcamalardaki patlamaharcamalardaki patlama

– Reel gelirdeki artışın üzerinde para basma

• Maliyet enflasyonu (cost-push)– Artan üretim maliyetleri, fiyat düzeyini yukarı çekebilir.

107

Hiperenflasyon• Hiperenflasyon fiyatların anormal ölçülerde arttığı dönemlere verilen addır.

• Bu dönemlerde insanlar ellerinde nakit tutmaktan olabildiğince kaçınırlar.– Bu dönemler Almanya’da 1922-23, Macaristan’da 1945-46, Brezilya’da 198023, Macaristan’da 1945-46, Brezilya’da 1980lerin sonunda yaşanmıştır.

• Bu dönemler aynı zamanda hükümetlerin büyük bütçe açıkları verdiği dönemlerdir.– Düşmemekte inat eden enflasyon oranlarının arkasında para arzında devam eden artış yatar.

108

Alman Hiperenflasyonu, 1922-23

(Ocak 1922=1)Tarih Para Arzı Fiyatlar Reel Para Aylık (%)

Enflasyon

Ocak 1922 1 1 1.00 5

Ocak 1923 16 75 0.21 189Ocak 1923 16 75 0.21 189

Temmuz 1923

354 2021 0.18 386

Eylül 1923 227777 645946 0.35 2532

Ekim 1923 20201256 191891890 0.11 29720

109

Senyoraj ve Enflasyon Vergisi

• Senyoraj: Para otoritesinin para basma yetkisi sonucu elde ettiği reel gelir miktarıdır.

• Enflasyon Vergisi: Para otoritesinin • Enflasyon Vergisi: Para otoritesinin yarattığı enflasyon sayesinde ulusal borcun reel miktarını düşürmekle elde ettiği reel gelir miktarıdır.

110

Enflasyon Yanılsaması

• İnsanlar nominal ve reel değişimi birbirine karıştırdığında enflasyon yanılsaması yaşarlar.

• Refah (Welfare) reel değişkenlere • Refah (Welfare) reel değişkenlere bağlıdır, nominal değişkenlere değil.

• Tüm nominal değişkenler (fiyatlar ve gelirler) aynı miktarda artıyorsa gerçek (reel) gelir değişmiyor demektir.

111

Enflasyonun Maliyetleri (1)• Tam olarak beklenen enflasyon:• Kurumlar yaşanan enflasyona göre adapte ederler kendilerini:– Nominal faiz oranını– Vergi oranlarını– Ve transfer ödemelerini

• Burada herhangi bir enflasyon yanılgısı yoktur.• Burada herhangi bir enflasyon yanılgısı yoktur.• Ancak şu maliyetler halen devam eder:

– Kösele (shoe-leather) Maliyeti• Enflasyondan korunmak için bankaya yatırılan parayı ihtiyaçlar için sık sık çekmek gerekir, bu da ayakkabının altını aşındırır.

– Menu Maliyetleri• Sık sık değişen fiyatlar dolayısıyla firmalar her seferinde yeni menu ve listeler basmak zorunda kalırlar.

112

Enflasyonun Maliyetleri (2)

• Enflasyon tam olarak beklendiği gibi çıkmış olsa da, ekonomi kendini bu duruma hemen adapte edememiş olabilirolabilir– Faiz oranları enflasyonu tam yansıtmıyor olabilir; negatif reel faiz

– Vergiler enflasyon dolayısıyla hakkaniyetten uzaklaşabilir; vergi dilimleri ayarlaması

113

Beklenmeyen Enflasyonun Maliyetleri

• Gelir Dağılımında istenmeyen değişikliğe yolaçar.– Borç veren zararlı, borç alan kârlı çıkar.– Kaynaklar özel sektörden kamu sektörüne kayar.

– Yaşlılardan gençlere kaynak transferine sebep olur.olur.

• Belirsizliğe yolaçar.– Firmalar yatırımları zorlaştıracağından enflasyonist ortamlarda daha zor planlama yaparlar.

– Bu, enflasyonun sebep olduğu en büyük maliyettir.

114

Enflasyonu Yenmek• Maliye Politikası

– Devlet bütçesinin açık ya da fazla verdirilmesi yoluyla toplam harcama düzeyinin ve yapısının etkilenmesini amaçlar.

• Para Politikası– Ekonomide para arzı yoluyla, faiz oranları ve kredi – Ekonomide para arzı yoluyla, faiz oranları ve kredi olanaklarını etkilemeyi ve böylece toplam harcama düzeyini belirli sınırlar içinde tutmayı amaçlar.

• Gelir veya Fiyat Politikaları– Fiyat yükselmelerini önleyebilmek için, gelir ve fiyatlara doğrudan müdahale biçiminde kendini gösterir.

115

Bölüm 27İşsizlikİşsizlik

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

116

Bazı anahtar kavramlar

• İşsizlik oranı:– Çalışmak isteyip de iş bulamayan işgücünün toplam işgücüne oranı

• İşgücü• İşgücü– Halihazırda çalışan ya da çalışmak istediğini beyan eden insanların toplamı

• Katılım oranı:– Kendini işgücü içerisinde tanımlayan insanların toplam nüfusa oranı.

117

Hanehalkı İşgücü İstatistikleri Metodolojisi

Çalışma Durumuna Göre Nüfus

Nüfusun İşgücü Durumu

120

Bazı Ülkelerdeki İşsizlik Oranları (%)

10

12

14

16

0

2

4

6

8

1972 1982 1992 2001 2005 2010

İngiltere İrlanda Fransa Amerika Türkiye EU

10,00

12,00

14,00

16,00

Türkiye’de İşsizlik Oranı(1988-2011)

122

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

10,0

12,0

14,0

16,0

Türkiye’de İşsizlik Oranı(2007-2011)

123

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

2007 2008 2009 2010 2011

Türkiye

Kadın

Erkek

40

50

60

Türkiye’de İşgücü Piyasası Genel Görünüm (2006-2010)

124

0

10

20

30

2006 2007 2008 2009 2010

İşgücüne Katılma Oranı (Yüzde) İstihdam Oranı (Yüzde)

İşsizlik Oranı (Yüzde) Tarım Dışı İşsizlik Oranı (Yüzde)

Genç Nüfusta İşsizlik Oranı (Yüzde) Doğrusal (Tarım Dışı İşsizlik Oranı (Yüzde))

İşgücüne dahil olmama nedenlerine göre işgücüne dahil olmayanlar (Bin) - ( 15 + yaş )

1500

2000

2500

3000

0

500

1000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

İş bulma ümidi yokİş aramayıp çalışmaya hazır olan/DiğerMevsimlik çalışanÖğrenci(eğitim-öğretim)EmekliÖzürlü, yaşlı veya hasta

Dikkat edilmesi gereken birkaç nokta

• Herhangi birinin işsiz olarak adlandırılabilmesi için çalışma yaşında olup iş arıyor olması gerekir.– İş aramaktan yorulup bırakanlar, istatistiklerde işsiz olarak görünmemekte. Bunlara “hevesi kırılmış işçiler” (discouraged workers) adı verilir ve sayıları da son yıllarda bir hayli artmıştır.

• 2009 ilk çeyreğinde ABD’de 13,5 milyon işsiz ve 2,1 milyon hevesi kırılmış işçi bulunmaktadır.milyon hevesi kırılmış işçi bulunmaktadır.

• Türkiye’de de bu sayının hayli yüksek olduğu beklenmektedir.

– Eksik İstihdam:• Kişi kendi potansiyelinin çok altında bir işte çalışmak zorunda kalabilir. Bu durumda o kişi işi itibariyle durumundan her ne kadar memnun değilse de istatistiklerde çalışan olarak görünür.

• Bu iki nokta, açıklanan işsizlik istatistiklerini, mevcut durumun bir hayli iyimser bir göstergesi haline sokmaktadır.

126

Eğitim durumuna ve dönemlere göre işsizlik oranı (%)- ( 15 + yaş )

Türkiye (2009-2011)

10

15

20

25

0

5

Okuma-yazm

a bilm

eyen

Okuma yazm

a bilen

fakat bir okul

bitirmeyen İlkokul

Ortaokul veya dengi

meslek okul

Genel lise

Lise dengi meslek

okul

Yüksekokul veya

fakülte

İlköğretim

2009 2010 2011

Türkiye’de İşgücüne Katılım Oranı (%) - ( 15 + yaş )

50

60

70

80

90

0

10

20

30

40

50

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Türkiye

Kadın

Erkek

Emek Piyasasındaki Akımlar

Emek piyasasının statik görünümü

Çalışan İşsiz

İşgücü

129

Çalışan İşsiz

Katılmayanlar(çocuklar,

emekliler vs) ancak...

Emek Piyasasındaki Akımlar

İŞGÜCÜ

Çalışan İşsizİşten çıkan, çıkartılanlar

Yenl alımlar

130

Katılmayanlarİş bulanlar

çıkartılanlar

İş umudunu yitirenler

Yeniden iş arayanlarİlk defa iş arayanlar

Emekli ve kısa süreliara verenler

İşsizliğin Çeşitleri1. Geçici, Arizi (Frictional) İşsizlik

– İş değiştirme dolayısıyla ortaya çıkan işsizlik• Ekonominin normal işleyişinin bir sonucudur• İş bulması daha zor olan engelliler de bu sınıfa

girer

2. Yapısal (Structural) İşsizlik2. Yapısal (Structural) İşsizlik– Talep ve üretim yapısındaki değişimden

kaynaklanır. Eski teknoloji ve yöntemleri kullanan işçiler yeni teknolojinin gelmesiyle işlerini kaybedebilirler.

• Kömür madenleri kapatıldıktan sonra madencileri yeni becerilerle donatmak zaman alır.

131

İşsizliğin Çeşitleri (2)

3. Klasik İşsizlik– Emek talebi ve arzı doğrularının kesiştiği denge

ücret düzeyi üzerinde tespit edilen yüksek ücretlerin sebep olduğu işsizlik

4. Talep eksikliğinden kaynaklanan işsizlik4. Talep eksikliğinden kaynaklanan işsizlik– GSMH tam kapasitenin altındayken ortaya çıkar

– ‘Keynezyen’ işsizlik ücret ve fiyatların denge düzeylerine gelmeden önce ara dönemde ortaya çıkan işsizliğe verilen isimdir.

132

İşsizliğin Modern Yorumu• Önceki sayfalarda bahsedilen dört tip

işsizlik, modern terminolojide, gönüllü ve gönülsüz işşizlik olarak ele alınır.

1. Gönüllü, İradi (Voluntary) İşsizlik:– Geçici (Arizi), yapısal ve klasik işsizlik– İşçinin maaşı beğenmediğinden dolayı ortaya

çıkar– İşçinin maaşı beğenmediğinden dolayı ortaya

çıkar2. Gönülsüz, Gayriiradi (Involuntary) İşsizlik

– İşçi, piyasada oluşan maaşa çalışmak isteyip de çalışacak iş bulamadığında ortaya çıkar.

– Talep eksikliğinden kaynaklanan Keynezyen işsizlik

133

Doğal İşsizlik Oranı (natural rate of unemployment)

• Doğal işsizlik oranı, emek piyasası dengedeyken var olan işsizlik oranıdır.

• Tamamı gönüllü işsizliktir.

Ve aşağıdakilerden oluşur:• Ve aşağıdakilerden oluşur:– Geçici işsizlik

– Yapısal işsizlik

134

Doğal İşsizlik OranıR

ee

l ücre

t

LD: emek talebi

LFLF: işgücünün büyüklüğüAJAJ: çalışmaya hazır işçi sayısı

AJ, LF’nin solundadır çünkü

135

İşçi sayısı

LD

AJ, LF’nin solundadır çünkü işgücü içindeki kimi işçiler iş değiştirmekte, kimileri de daha iyi bir teklif beklemektedir.

w*

N* N1

Denge w* ve N* de oluşur

EF doğal işsizlik oranınıgösterir.

E F

Emek Piyasası Dengesi

A

AJ

LF

w

AJ, LF doğrusunun solundadır çünkü, bir kısım işgücü iş aramakta, ya da daha iyi bir teklif beklemektedir.

Piyasa dengesi E noktasıdır. Bu ücret düzeyinde, doğal

136

A

LD

B C

N1N*

FE

w2

w*

N2

Bu ücret düzeyinde, doğal işsizlik EF kadardır. Eğersendika, ücretleri w2 düzeyine

çıkarırsa, doğal işsizlik AC kadar olur.

Keynezyen İşsizlikG

erç

ek (

ree

l) ü

cre

t

LFAJ

Kısa dönemde ücret ve fiyatlar yapışkan olduğundan ekonomi Anoktasında dengeye gelir

E F AF kadar işsizlik ortaya çıkar.

E noktasındayken, emek talebininLD’ ye gerilediğini varsayalım

A

137

İşçi sayısı

Ge

rçe

k (

ree

l) ü

cre

t

LD

w*E F AF kadar işsizlik ortaya çıkar.

EF kadarı gönüllü, AE kadarı ise gönülsüz (Keynezyen) işsizliktir.

A

LD’

w2 H

Eğer emek talebi LD’ olarak kalmayı sürdürse fiyatların ve ücretlerin düşmesi sonucu denge G noktasında sağlanır.

G

Klasik İşsizlik

w2

Sendikaların reel ücretleri w2

düzeyine çıkarttıklarını varsayalım

Re

el ü

cre

tle

r

LFAJ

A Denge noktası A’dır.B

CVe işsizlik AC’dir

138

İşçi sayısı

Re

el ü

cre

tle

r

LD

w*

N* N1

AB kadarı gönülsüz

N2

BC kadarı gönüllü

Ve işsizlik AC’dir

Ancak bu işsizlik miktarı sendikalar tarafından bilinçli bir tercih sonucu kabul edildiğinden, klasik anlamdaAC’nin tümü gönüllü işsizlik olarak adlandırılır.

Arz-Yanlı İktisat

• Mikroekonomik teşviklerle– Tam istihdam düzeyini– Potansiyel çıktı düzeyini– Ve işsizliğin doğal oranını değiştirmeyi içerir.

• Uzun dönemde ülkenin ekonomik performansı ancak tam istihdam düzeyini ve ona karşılık gelen potansiyel çıktı düzeyini etkileyerek değiştirilebilir.

139

Vergi İndirimleri ve İşsizlik

Gerç

ek ü

cre

t

LFAJ

w1

Firmalar brüt ücret olarak w1

Öderler, ancak işçilerin eline w3

geçmektedir.

Denge istihdam düzeyi N1A

AJ, emek arzını; LD emek talebini gösteriyorken; hükümet AB kadar gelir vergisi topluyor olsun

140

w3

F

Vergi yokken işsizlik EF’dir.

İşsizlik BC kadardırC

İşçi sayısı

LD

w1

N1 EF < BC yani işsizlik azalmıştır

w2

E

Vergi kaldırıldığında denge noktası E’dir.

AB verginin miktarını gösterir.B

N2

Arz-Yanlı Diğer Politikalar

• Sendika reformu– Sendikaların gücü düşürülerek! emek piyasasındaki bozukluklar azaltılabilir.

• Diğer emek arzı politikaları– Eğitme ve tekrar-eğitme önlemleriİşsizlik ödeneğini düşürmek– İşsizlik ödeneğini düşürmek

– Emek piyasasının etkinliğini arttırmak• Bu tür önlemler geçici ve yapısal işsizliği azaltabilir.

• Yatırımların teşviki– Daha yüksek yatırım oranı emeğe olan talebi arttırabilir.

• Bu da birtakım vergi teşvikleri ve düşük faizle sağlanabilir.

141

Bölüm 28Döviz Kurları ve Ödemeler

Dengesi (Bilançosu)Dengesi (Bilançosu)

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Bu Bölümde

• Döviz kuru ve döviz piyasasını,• Ödemeler Dengesi hesaplarını,• Cari Hesap’ı oluşturan akımları,• Tam Sermaye Hareketliliği’nin anlamını,• Tam Sermaye Hareketliliği’nin anlamını,• Döviz kuru rejimlerini ve ödemeler dengesi ile olan ilişkisini,

• Reel döviz kurunu ele alacağız.

143

Döviz Kuru

• Döviz kuru (e), bir ulusal paranın diğeri cinsinden değeridir.

• Döviz kuru iki farklı şekilde ifade edilebilir. Bu derste, döviz kuru, 1 birim ulusal paranın alabileceği yabancı döviz miktarı olarak tanımlanacaktır. Dolayısıylatanımlanacaktır. Dolayısıyla– 1 pound= 2 dolar– İngiliz döviz kuru,

• e$/£ = dolar miktarı/1 pound = 2 ($/£)– YTL döviz kuru ise

• e$/ytl = dolar miktarı/1 YTL = 0.8 ($/YTL)

• e’nin artması, yerli paranın değer kazanması, azalması ise değer kaybetmesi anlamına gelmektedir.

144

Döviz Piyasası-ulusal paranın herhangi bir ülke parasına çevrildiği uluslar arası

piyasa veya ortamları ifade eder.

Döviz Kuru bir paranın diğeri cinsinden fiyatıdır.

DD İngiliz malı ve varlığı almak isteyen Amerikalılar’ın pounda olan talebini göstersin

Amerika ve İngiltere’yi elealalım

SSSS ise Amerikan malı ve varlığı almak isteyen İngilizler’in

145

DD

Pound miktarı

Döviz

kuru

($/£

)

SS almak isteyen İngilizler’in pound arzını göstersin

e0 Denge döviz kuru e0 dır

SS1

Eğer İngilizler bu kurdan daha fazla $ talep ederlerse, bunun karşılığında piyasaya pound satacaklarından £ arzı SS1’e kayar

e1

Yeni denge e1 de oluşur.

Döviz Kuru Rejimleri• Sabit kur (fix exchange rate) rejimi altında– Hükümet ulusal paranın açıklanan kurlardan herhangi bir paraya çevrilebilmesini (convertibility) çevrilebilmesini (convertibility) taahhüt eder.

• Esnek kur (flexible exchange rate) rejimi– Hükümetin döviz rezervlerini kullanarak herhangi bir müdahalede bulunmadığı ve kurun serbest piyasada belirlendiği rejim.

146

Döviz Piyasasına müdahale

SS

e

Hükümetin e1 düzeyindeki döviz kurunu sabit tutmaya kararlı olduğunu varsayalım.

İngiliz merkez bankasının AC

Pounda olan talep DD1 ise, AC kadar talep fazlası vardır.A CE

147

£ miktarı

DD

e1

Talep DD iken herhangi bir müdahaleye gerek yoktur.

A noktasında ülkelerin alışverişleri arasında bir dengesizlik yoktur.

İngiliz merkez bankasının AC kadar poundu dolar karşılığında piyasaya sürmesi gerekir.

DD1

DD2

Talep DD2 iken tersi olur.

E

Ödemeler Bilançosu (Dengesi)

(Balance of Payments)• … bir ülkede yerleşik kişilerin belirli bir dönem

boyunca yabancı ülkelerde yerleşik kişilerle yaptıkları tüm ekonomik işlemlerin sonucunu gösteren sistematik kayıtlardır. 1. Cari Hesap (Current account)1. Cari Hesap (Current account)

• Ülkenin mal, hizmet, gelir ve transfer işlemlerinin kaydedildiği hesaptır.

2. Sermaye Hesabı (Capital account)• Ülkenin dış dünya ile gerçekleştirdiği sermaye giriş ve

çıkışlarının kaydedildiği hesap3. Uluslararası Resmi Rezervler Hesabı

• Döviz piyasasına yapılan müdahaleleri kaydeder.

4. Net Hata ve Noksan• ÖD=Cari H.+Sermaye H.+URR+Net Hata=0

148

Türkiye’nin Ödemeler Dengesi, 1984-2006

10

20

30

40

mily

ar

$, c

ari

fiy

atl

arl

a Cari

URR+Ser

-40

-30

-20

-10

0

mily

ar

$, c

ari

fiy

atl

arl

a

1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005

URR+Sermaye

hata&noksan

149

Source: Central Bank of the Republic of Turkey