BIZANTIJSKE KODIFIKACIJEStudent:

Agic Haris 993/11 Mentor:Doc. dr Dževad Drino v.ass. Adnana Šabani

Pojam kodifikacijeKodifikacija se može definisati kao proces u kome najviši

politički autoritet u jednoj političkoj jedinici unosi u pravni sistem te jedinice jedinstven, novosmišljen i pravnoobavezujući zakonik.

Zakonik ili kodeks se može definisati kao cjelina pravnih normi koje obuhvataju sve ili većinu aspekata određene pravne oblasti ili grana, kao što je građansko, krivično, procesno pravo i sl.

Kodifikacija kao pravna tehnika temelji se na uvjerenju da je moguće dati konheretnost, odnosno unutrašnju usklađenost cjelini pravnih normi koje će trajati duže nego političke okolnosti u kojima su te norme formulisane.

Bizantijsko pravo1.Justinijanova kodifikacija – Codex iuris Civilis iz 6. vijeka. To je najvažniji spomenik rimskog prava revidiranog i prilagođenog Bizantijskoj carevini. Zakonik kako je poznato čine:I. CODEX IUSTINIANUS – zbirka carskih

konstitucija (529.g.) ; nije sačuvanII. DIGESTA ( Pandectae ) – sadrži cjelokupno

pravničko pravo (IUS) III. INSTITUTIONES – priručnik rimskog

prava za početnike ( ima snagu zakona! )

Bizantijsko pravoIV.CODEX IUSTINIANUS REPETITIAE

PRAELECTIONIS (534.) -niz Justinijanovih konstitucija izdanih prije Digeste

V. NOVELLAE – Justinijanove konstitucije ( od 535.g.)

2. Ecloga ( Ekloga ), pravni zbornik iz 726. iz doba imperatora Lav III Isaurijanac. Ovaj ikonoborački vladar želio je da u pravo uvede hrišćanska načela. Zato je humanizovao krivično pravo, priznao samo vjersku formu braka, ograničio razvod braka, povećao stepen srodstva, poboljšao status žene, a djecu oslobodio patria potestas.

Bizantijsko pravoZemljoradnički zakon (Nomos georgikos) -

poznat je i kao ’’slovenski zakon’’Pomorski zakon (Nomos nautikos) - poznat i

kao „Rodski’’Vojnički zakon (Nomos stratiotikos) - je

regulisao vojnodisciplinsku odgovornost3.Procherios nomos ( Prohirion ), zakonik koji je izdao imperator Vasilije I Makedonac ( 867 – 886 ) s ciljem da zamijeni Eklogu.

Bizantijsko pravo4. Basilike - zbornik koji je izdao imerator Lav VI Mudri ( 886 – 912 ). Ovaj zbornik predstavlja najcjelovitiji spomenik kasnijeg bizantijskog zakonodavstva. Sastojao se od 60 knjiga, a obuhvatao je javno, administrativno, građansko, krivično pravo i sudski postupak5. Heksabiblos - zbirka tada važećeg rimskog prava (1345.g.)

Zaključak Iako je Bizantija nestala još prije šest stoljeća njen uticaj se zadržao

kako na kulturnom tako i na pravnom polju. Bizantijske kodifikacije nakon Justinijana razvijale su se na osnovama Corpus Juris Civilisa, ali su se kasnije zbog latinskog jezika sve više udaljavale jer je primat preuzeo grčki.One su svakako pokazatelj da razvoj prava i pravno stvaralaštvo nije okončano sa Justinijanom i da je osnova koju su one pronašle u njegovom zakoniku samo poslužila za dalju nadogradnju kako bračnog tako i nasljednog, a posebno krivičnog prava.I pored činjenice da je glavna odlika ovih zakonika bila surovost u kažnjavanju svakako su uticali na brojne zakone koji su se donosili od 14. vijeka pa nadalje. Pojedini zakonici su toliko bili ispred vremena da su svoju primjenu našli i u 20 vijeku. Bizantsko carstvo je prošlost, ali vrijednost koju su bizantski pravnici ostavili u amanet je neprocjenjiva.Svaki ovaj zakonik je zasebno umjetničko djelo i primjer naprednih gledišta bez obzira na okolnosti u kojima su nastali (ratni sukobi i borba za vlast).

EklogaEkloga iz 726.godine omanji je kodeks Lava IIIPrije nego što prijeđemo na temu, još samo nekoliko riječi o godini izdanja Ekloge jer je u znanosti bilo i nekih lutanja vezano uz to je li Ekloga donesena 740. ili 726. godine.C. E. Zachariae v. Lingental smatra 740. godinom donošenja Ekloge. To gledište prihvaćaju i neki naši autori. Tako se Bastaić i Krizman priklanjaju 740. godini, Horvat također. Relja Popović (u Stano-jevićevoj enciklopediji) smatra čak da je Ekloga donesena 739. godine. U nas je ovom pitanju ozbiljnu pažnju posvetio akademik Lujo Margetićkoji argumentirano ističe 726. kao godinu donošenja Ekloge. Mi se priključujemo Mergetićevu stajalištu smatrajući ga najuvjerljivijim.

Ekloga reguliraEkloga regulira: Porodične i bračne odnose: Titul I.

- o sklapanju zaruka i njihovom razvrgavanju, Tiutul II. - o dozvoljenim brakovima i bračnim smetnjama, prvom i drugom pismenom i o njihovom raskidu, Titul III. - o zapisanom ali i nepredanom mirazu i privilegiji mirza, Titul VII. - o djeci bez roditelja, -drustvene odnose: Titul VIII. -o oslobadjanju i padanju u ropstvo, -nasljednopravne odnose: Titul V. - o osobama koje su nesposobne oporučivati te o pismenim i usmenim oporukama, Titul VI. - o intestantnom nasljeđivanju i o zapisima i o onima koji se lišavaju zbog nezahvalnosti.

Ekloga reguliraObligacione odnose: Titul IV. - o jednostranim

darovanjima, tj. oniih neposredne upotrebe i vlasništva dobara ili samo njihova vlasništva ili stvari koje se ostavljaju po nečijoj smrti te o razlozima zbog kojih se darovi opozivaju, Titul XI. - o prodaji i kupnji, pismenoj i usmenoj i o kaparama u vezi s njima, Titul X. – o pismenom i usmenom zajmu i o zalozima koji se daju u vezi s tim, Titul XI. - o svim ostavama, Titul XII. – o trajnim i privremenim emfiteuzama (koristenjima), Titul XII. –o zakupima.

Ekloga reguliraDokazni postupak: Titul XIV. – o

vjerodostojnim i nepouzdanim svjedocimaNagodbi – poravnanje: Titul XV. – o

potvrđenim ili poništenim nagodbama – o vlasništvu vojnika, crkvenom i vlasništvu javnih sluzbenika, (Titul. –XVI), -krivicnopravne odnose (Titul XVII) i podjelu ratnog plijena (Titul XVIII).

EKOLOGA• Tretiranje lepre kao valjanog razloga za raskid

braka• Zlostavljanje kao uzrok za opoziv darovanja• Duševne ili fizičke smetnje (ili bolesti) kao uzrok

nesposobnosti oporučivanja• Zlostavljanje ili duševna bolest kao uzrok

lišavanja naslijeđa• Zlostavljanje gospodara i njegove djece kao

uzrok vraćanja u ropstvo oslobođenika• Duševna bolest roba kao uzrok njegova vraćanja

prodavcu

EKLOGAZANIMLJIVOSTI S PODRUČJA KAZNENOPRAVNE MATERIJEBatinjanje• Batinjanje sa fiksno određenim brojem udaraca• U ovu kategoriju spadaju samo tri slučaja:• • batinanje s 12 udaraca – za hvatanje silom

prebjega u crkvi• • batinanje s 12 udarca – za spolno općenje s

drugim ženama ako počinilac ima ženu • • batinanje sa 6 udaraca – za spolno općenje s

nekom ženom ako nema svoju ženu

EKLOGABatinjanje bez ograničenja broja udaracaOdsijecanje nosaOdsijecanje rukeOsljepljivanjeOdsijecanje spolnog organaVješanjeSpaljivanjeOdsijecanje jezikaKazna mačem

Šta Ekloga govori o robovima? O ropstvu Ekloga govori u Titulu VIII.(o oslobađanju i padanju u ropstvo) kao i Titulu XVII (o krivičnim stvarima) u pogledu kažnjavanja. Također, u cijelom svom sadržaju Ekloga se dotiče ropstva i to u onom dijelu koji se odnosi na izricanje sankcija u pogledu određenih radnji koje rob izvrši. Rob se mogao osloboditi izjavom njegovog gospodara datoj u crkvi pred 5 svjedoka ili 3 svjedoka „koji ce potpisati sadržaj isprave“, kao i oporukom, te ženidbom roba sa slobodnom osobom, i primanjem kršćanstva ako do tada nije bio kršćanin. Također i povratak zarobljenog roba donosi mu slobodu. Status roba je najbolje opisan u Titulu XVII. – o krivičnim stvarima u kojima se rob najdrastičnije kažnjavao za sva krivična djela koje je počinio i po čemu je izdvajan od ostalih slojeva stanovništa.

Porodično pravoU ovoj oblasti se posebno vidi uticaj hrišćanstva. Doba za brak za muškarce je 15 godina, a za žene 13 godina. Brak se sklapa uz njihovu saglasnost i pristanak roditelja. Razvod je bio moguć, a razlozi za razvod braka bili su: ženina preljuba, muževa impotencija, pokušaj ubistva jednog bračnog druga od strane drugog i oboljenje jednog bračnog druga od lepre.

Nasljedno pravoPrema Eklogi, postojala su dva osnova za nasljeđivanje : zakon i testament. Prema zakonskom nasljednom redu na naslijeđe su se pozivali sljedećim redom: djeca ili unuci, otac, majka, djed ili baka, braća i sestre, drugi bliski rođaci, supruga umrlog i državna blagajna. Testament je mogao biti u pismenoj ili usmenoj formi. Pismeni testament je sastavljan u prisustvu i sa potpisom sedam svjedoka a usmeni testament izjavom pred sedam svjedoka.

Međunardono pravoU vrijeme izdavanja Ekloge, Bizantija je bila

angažovana u borbama sa muslimanskom državom na Istoku, kojom je vladala dinastija Emevija. Posljednje poglavlje Ekloge govori o ratnom pravu. Ekloga ne govori bliže o uslovima kada je rat dozvoljen i naĉinu vođenja rata.

ZAKONODAVSTVO BAZILIJA I I LAVA VIPrvi Prohiron bio je prirucnik za praktičnu upotrebu. Objavljen je u

ime careva Bazilija, Konstantina i Lava i izdat je između 870 i 879. Iz mase zakonskih propisa on izdvaja najvažnije odredbe građanskog i javnog prava sistematski sređene u 40 titula. Građu uglavnom crpi iz Institucija dok druge djelove Jutinijaonove kodifikacije koristi rijetko i većinom ne polazi od izvornih tekstova već se oslanja na grčke prijevode i komentare. Prema tome Prohiron je imao istu namjenu kao Ekloga Lav III koja je također zamišljena kao priručnik za sudsku praksu i državnu administraciju. Želeći da obnovi rimsko pravo Bazilije I kritikuje djelo cara ikonoborca. U stvari Prohiron mnogo duguje korisnom zakoniku Lav III. Uprkos svemu on koristi Eklogu naročito u svom drugom djelu, posvećenom nasljednom i javnom pravu. Prohiron je u Bizantiji stekao veliku popularnost i ostao je na snazi sve do pada Carigrada. Veliku popularnost stekao je i kod istočnih i južnih Slavena. Rano je preveden na slovenski i puno je uticao na razvoj srednjovekovnog slovenskog prava. U srednjovekovnoj Srbiji on je poznat kao Gradski zakon.

ZAKONODAVSTVO BAZILIJA I I LAVA VIPoslije 879. sastavljen je drugi Bazilijev zakonik,

Epanagoga careva Bazilija, Lava i Aleksandra. Ona je bila zamisljena kao uvod u pripremanu veliku zbirku zakona. Nije sigurno da li je objavljena kao zvanični zakonik ili je predstavljala samo nezvanični nacrt. Najvećim dijelom ona reprodukuje Prohiron, razlikujući se od njega uglavnom rasporedom građe ali i izvjesnim izmjenama i dopunama. Još više nego Prohiron ona koristi ozloglašeni zakonik Lava III, crpeći iz njega odredbe iz bračnog prava. Najvažniju novinu Epanagoge čine odredbe o pravima i dužnosti cara i patrijarha, kao i drugih svjetovnih i duhovnih dostojanstvenika.

ZAKONODAVSTVO BAZILIJA I I LAVA VIDoktrina "Epanagoge" je bila znatnim delom pripremljena

crkveno-političkim idejama koje su za vreme ikonoboračke krize nadahnjivale pravoslavnu stranu. "Epanagoga" nije usamljena, epizodna pojava u Vizantiji, ona je imala svoju pripremnu istoriju i dugotrajan uticaj u kasnijem periodu. Prizivali su je i carevi, a patrijarsi su se na nju često pozivali. Jedan od najistaknutijih vizantijskih careva X veka, Jovan Cimiskije govorio je: "U ovome životu ja znam dve vrste vlasti - sveštenstvo i carstvo. Prvome je Tvorac sveta poverio brigu o dušama, drugome-upravljanje telom. Ako su obe strane nepovređene, onda u svetu vlada blagostanje". Autor ovog učenja koje je važilo kao ideal, iako je stvarnost bila drugačija, bio je Fotije. Djelovala je i u slovenskim zemljama.

ZAKONODAVSTVO BAZILIJA I I LAVA VI Bazilike

Tokom vremena Justinijana latinski jezik je bio još u upotrebi, a već u 9. stoljeću on je zastario pa se Corpus Juris Civilis sve teže primjenjivao na grčkim govornim područijima. Dalje, većina zakona iz Corpus Juris Civilisa više se nisu odnosili na sve ljude pa je potreba za novim zakonikom bila sve veća.Obnova Justinijanovog prava započeta u vrijeme Bazilija I završena je u Bazilikama Lav VI. Carski zakoni Lav Mudrog, podjeljeni u 60 knjiga i 6 tomova predstavljau najveću zbirku zakona Bizantije u srednjem vijeku. Bazilike su objavljene još prvih godina vlade Lav VI od strane komisija pravnika pod predsjedništvom protospatarija Simvatija.Inače Bazilike su završene 892 godine. To pokazuje da su radovi na Bazilijevim Anaktarsis već bili poodmakli i da su iskorišteni u Bazilikama.Unutar 60 knjiga nalazili su se kako Justinijanovi zakoni tako i običaji koji su se razvili u stoljećima poslije Justinijana. Bazilike su zbirka kako kanonskog tako i građanskog i javnog prava. One građu crpe prije svega iz Justinijanovog Kodeksa i Digesta, a u manjoj mjeri iz Institucija a pored toga i iz Justinijanovih Novela i Novela Justina II i Tiberija koje su dodate Justinijanovim u kasnijoj zbirci tzv. 168 Novela kao i iz Prohirona. Ni pravnici Lava VI nisu se koristli originalnim latinskim tekstovima već su koristili grčke prijevode i komentare iz VI i VII vijeka. Za razliku od Justinijanovih, pisane su na grčkom jeziku, bile su mnogo preglednije i sistematski sređenije dok Justinijinov zakonik tretira isto pitanje na više mjesta. Njihova primjena ograničila se isključivo na Istočno Carstvo dok je Justinijanov zakonik je i dalje imao uticaj na Zapadu kao nastavak rimskog zakonodavstva. Bazilike su skoro potpuno potisle iz upotrebe Justinijanov zakonik i postale su temelj bizantijskog prava u srednjem veku.

HexabiblosKonstantin Harmenopoulos je bez dvojbe

najbriljantniji pravnik kasnog bizantskog razdoblja. Sve što znamo o njemu da je autor Heksabiblosa iz 1344-1345. godine i kratko poslije toga je imenovan za univerzalnog sudiju (katholicos krites) u Solunu ( ured odgovara današnjem Glavnom sudije Apelacionog suda) .

Heksabiblos počinje sa dva predgovora. Prvi sadrži savjete za sudije: tu im govori da bi trebali biti nepristrasni i pravovaljani u obavljanju svojih dužnosti, da trebaju uzeti u obzir stvarnu namjeru zakonodavca i da nikog ne osuđuju bez konsultacija sa iskusnim sudijama.

HexabiblosU drugom predgovoru Hermenopulos predstavlja popis pravnih

materijala koje je koristio.Prva knjiga se naknadno odnosi na povijest rimskoh prava, na zakonsku proceduru i društvena pitanja kao što su pravni status žene, robova i vojnika. Druga knjiga sadrži propise o gospodarskim pitanjima (npr. neopravdano bogaćenje ili otkriće blaga), kao i na izgradnju objekata (položaj dimnjaka, položaj ulaznih vrata u odnosu na susjedne objekte).Vrlo je impresivan detalj da je „pravo na pogled“ regulisano ovim zbornikom. Pod ovim zakonodavac podrazumjeva pravo Bizantskih građana, da se podizanjem nove zgrade ne ugrožava pogled na planine, na more, na vrt,...

Od ostalih knjiga, treća se bavi finansijskim pitanjima (kupnja, prodaja, krediti i sl.), četvrta se bavi brakom (pravila u vezi dozvole za brak i u vezi miraz) i peta je posvećena posljednjoj volji i testamentu. Konačno, šesta knjiga bavi se krivičnim pravom i ispituje ispravnost sankcija za sva krivična djela. Opća odlika ovih sankcija je da su teže za siromašne nego za bogate, u smislu da su ovi drugi bili u prilici da otkupe dio svoje kazne.