Nr 5/2015 listopad

Biuletyn projektu

„Poznać i pokochać to,

co w trawie piszczy”

Projekt dofinansowany ze środków

Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014

FUNDACJA NA RZECZ INTEGRACJI ZAWODOWEJ, SPOŁECZNEJ ORAZ ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI VIA

Berlinga 10 lok. 26, 15-814 Białystok, Oddział: ul. Długa 44/50 lok. 205; 00-241 Warszawa tel/fax: 635-55-95; www.via.org.pl

NIP 5252331354 REGON 140124110

Fundacja na rzecz poprawy jakości życia „OD-NOWA”

ul. Polska 8A 12-100 Szczytno NIP 5252393651 REGON 140947159

2

1

Spis treści

Co w trawie piszczy? ................................................................................................................... 2

Moje ulubione zwierzę tego miesiąca - ZAJĄC ........................................................................... 3

Dla ptaków ze Skandynawii i Syberii jesteśmy zimowym rajem ................................................ 5

Co zrobić, by dobrze spać ........................................................................................................... 7

Naukowcy wiedzą, jak zmusić drzewa do mówienia ............................................................... 10

Najrzadszy grzyb w Polsce pod opieką leśników ...................................................................... 12

Najlepszy sposób na chłodne dni? Napary ziołowe! ................................................................ 13

Bujne życie na pokrzywie ......................................................................................................... 15

Podróże z Basią- wycieczka do Rezerwatów powiatu ostrołęckiego ....................................... 18

Kącik poetycki ........................................................................................................................... 23

Pomysły Basi Coś z niczego....................................................................................................... 25

Kącik Kulinarny - jej wysokość pigwa ...................................................................................... 27

Polskie Przysłowia Ludowe Na Listopad ................................................................................... 29

Zabawy przyrodnicze ................................................................................................................ 31

Prace plastyczne uczestników .................................................................................................. 32

Cytaty ........................................................................................................................................ 33

Czy wiesz że..? .......................................................................................................................... 34

Śmiechu warte .......................................................................................................................... 35

Krzyżówka ................................................................................................................................. 36

2

Co w trawie piszczy?

Witajcie nazywam się Barbara Siczek i jestem uczestniczką projektu „Poznać i pokochać to, co w trawie piszczy” który jest realizowany w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-2014 oraz programu pod nazwą ochrona różnorodności biologicznej i ekosysystemów przez Fundację na rzecz integracji zawodowej, społecznej oraz rozwoju przedsiębiorczości VIA w partnerstwie z Fundacją na rzecz poprawy jakości życia OD-NOWA. Projekt rozpoczął się 01.04.2014r., zaś kończy się 30.04.2016r.

Obecnie prowadzimy:

działalność edukacyjneą na rzecz dzieci i młodzieży poprzez

przeprowadzenie prelekcji na temat ochrony bioróżnorodności i

ekosystemów w szkołach podstawowych i średnich

W niniejszym biuletynie znajdziecie wiele ciekawostek przyrodniczych, zdrowych przepisów, wesołych żartów i wiele innych rzeczy. Serdecznie zapraszam do lektury. Jeżeli chciałbyś napisać artykuł, podzielić się wrażeniami o otaczającej nas przyrodzie, przepisami, piszesz wiersze, malujesz, układasz krzyżówki napisz do nas e-mail: 50plus@via.org.pl

Poczta: Fundacja Na Rzecz Integracji Zawodowej, Społecznej Oraz Rozwoju Przedsiębiorczości Via, ul. Długa 44/50 lok. 205; 00-241 Warszawa

3

Moje ulubione zwierzę tego miesiąca - ZAJĄC

Gatunek ssaków, należący do rzędu zajęczaków i rodziny zającowatych.

Wygląd

Ma długość od 35 do 75 cm, wysokość ok. 30 cm, a jego ogon, zwany omykiem,

ma długość 8–10 cm. Waży 3–6 kg. Ogon zająca jest od góry czarny, na spodzie

biały. Uszy są dłuższe od głowy. Nogi zająca nazywa się skokami, natomiast uszy

– słuchami. Łapy są wąskie i twarde, przystosowane do biegania po twardym

terenie. Tylne nogi są znacznie dłuższe od przednich. Futro (turzyca) ma

szarobrązowy kolor – upodabniający go do podłoża – ubarwienie ochronne. W

zimie futro staje się jaśniejsze i gęstsze niż w lecie.

Tryb życia

Zające są wyłącznie roślinożerne. Piją wodę ze zbiorników sporadycznie,

najczęściej wystarcza im rosa z roślin, którymi się żywią. Wiosną i latem żywią

się niewielkimi nadziemnymi częściami roślin, jesienią mogą zjadać korzonki lub

inne podziemne części roślin. W zimie obgryzają gałązki drzew i krzewów,

wczesną wiosną zjadają młode pędy. Zające szaraki nie kopią nor. Śpią w

nieckach wyciśniętych podczas leżenia, które nazywa się kotlinkami. Odżywiają

się zarówno w dzień, jak i w nocy. Wzrok mają raczej słaby. Ruch rozpoznają

doskonale, nawet ze sporej odległości, ale nieruchome przedmioty rozróżniają

słabo. W normalnych warunkach nigdy nie wydają głosu. Ich charakterystyczny

głos, tzw. kniazienie, można usłyszeć tylko wtedy, gdy są ścigane np. przez psa,

lub są ranne i zagrożone. Nie boja się wody – w razie potrzeby potrafią pływać.

4

Występowanie

Występuje pospolicie na terenie całej Polski. Ich liczebność wynosi niewiele

ponad 0,5 mln osobników i systematycznie maleje. Na początku lat 90. XX wieku

było ich ponad 1,1 mln, a w latach 70. XX wieku prawie 3,2 mln. Głównym

bowiem wrogiem zajęcy (szczególnie młodych) w środowisku naturalnym jest u

nas lis. Szczepienia ochronne, które w zamyśle miały zahamować

rozprzestrzenianie się wścieklizny wśród lisów, a tym samym zmniejszyć

zagrożenie dla ludzi, przyniosły też uboczny skutek: zwiększenie ich populacji, a

tym samym zmniejszenie populacji zająca. Duży, niekorzystny wpływ wywiera

też mechanizacja rolnictwa (koszenie łąk), ruch drogowy (brak przejść

przecinających drogi dla migrujących dzikich zwierząt) oraz liczne, zdziczałe psy i

koty. Dodatkowo zwiększanie areałów monokultur w rolnictwie wraz z zanikiem

tradycyjnego rolnictwa ekstensywnego oraz likwidacja remiz śródpolnych oraz

miedz (zbyt jednolita baza żerowa niedostarczająca minerałów i witamin w

odpowiednich proporcjach oraz brak miejsc schronienia) powoduje osłabienie

kondycji, a zatem odporności na pasożyty i choroby np. myksomatozę.

Ciekawostki:

zając żyje 7-8 lat w Polsce jest wszędzie pospolity w ucieczce osiąga prędkość 55-70 km na godzinę robi skoki długości 2,5 m i stosuje uniki zające nękają różne choroby, pasożyty wewnętrzne (nicienie i płazińce)

oraz zewnętrzne (kleszcze, wszy i pchły zajęcze) w tradycji zając jest synonimem tchórza (tchórzliwy jak zając, zajęcze

serce), ale zarazem jednym z symboli świąt wielkanocnych. obecnie zajęcy jest w Polsce bardzo mało. Przyczyną zmniejszenia się ich

liczebności mogą być choroby, ale też duża liczebność lisów, które polują na młode zające.

5

Dla ptaków ze Skandynawii i Syberii jesteśmy zimowym rajem Są gatunki dla których Polska jest ciepłym krajem

Foto: Jemiołuszka

Może się to wydać paradoksalne, zwłaszcza, kiedy chwyci silny mróz. Są jednak gatunki, dla których Polska jest tym, czym Afryka dla bocianów: ciepłym krajem. Zimą można u nas spotkać pochodzące ze Skandynawii i Syberii ptaki kaczkowate, na łąkach i polach - myszołowy włochate, zaś na miejskich drzewach uwijają się barwne gile i jemiołuszki. Wśród gatunków, które traktują Polskę jako ciepły kraj i przylatują do nas na zimę, dominują ptaki wodne – podkreśla Antoni Marczewski z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (OTOP). Wiele gatunków ptaków, które gnieżdżą się na północy Europy i w europejskiej lub azjatyckiej części Rosji jest związanych z brzegiem morza, które zimą w ich rodzinnych stronach dość wcześnie zamarza. Wtedy ciągną nad Bałtyk, na nasze śródlądowe zbiorniki zaporowe czy niezamarznięte odcinki rzek, gdzie często można spotkać tracza bielaczka, nurogęsi czy kaczki morskie: uhlę, lodówkę i markaczkę. „Osoby planujące wyjście na zimowe obserwacje bardzo często wybierają najbliższy zbiornik wodny. Nawet jeżeli mieszkają na południu kraju, to takie gatunki północne w czasie takiej wycieczki mają szanse zobaczyć” - mówi. „Innym siedliskiem często wybieranym podczas zimowych spacerów w poszukiwaniu ptaków są pola i łąki, gdzie można spotkać m.in. myszołowa włochatego, który od swojego bliskiego kuzyna - naszego myszołowa - różni się opierzonymi skokami, przez które wygląda, jakby miał spodenki z piór. To gatunek, który przylatuje do nas głównie ze Skandynawii. U nas ptaki te żywią się głównie gryzoniami, które mogą znaleźć na polach” – opowiada Antoni Marczewski.

6

„W czasie wędrówek na polach można też u nas spotkać innego drapieżnika - błotniaka zbożowego, który zimuje u nas jako jedyny z czterech spotykanych w Polsce gatunków błotniaków. Zdarza się też drzemlik, najmniejszy sokół w Europie, stosunkowo rzadki. Jeżeli komuś uda się takiego ptaka zobaczyć zimą, może mówić o dużym szczęściu” – zauważa przedstawiciel OTOP. Nie trzeba dalekich wypraw, żeby podziwiać ptaki. Nawet miasto daje okazję do obserwowania przylatujących ptaków, które żerują na drzewach i krzewach w miejskich parkach i na skwerach. Najlepiej znane są chyba jemiołuszki, których całe stada zaczynają się u nas pojawiać już od października czy początku listopada. „Jemiołuszka jest nie tylko ładna, z gęstym upierzeniem, dodatkowo urozmaiconym kolorowymi piórami, ale też łatwo ją obserwować. Jako gatunek północny nie zna dobrze człowieka i nie jest zbyt płochliwa – zwraca uwagę Antoni Marczewski. - Zimą stosunkowo łatwo też zaobserwować gile, których część przylatuje do nas z północy. Część to ptaki nasze, które jednak w okresie ciepłym chowają się przed ludźmi i niezbyt chętnie się pokazują. Nie każdy wie, że gila można u nas spotkać także wiosną i latem. Zimą ich różowe brzuszki na białym śniegu wyglądają niezwykle malowniczo”. Co kilka lat zdarzają się też u nas tak zwane inwazje ptaków, np. kwiczołów, bardzo kolorowych ptaków z rodziny drozdów. Jego najpospolitszymi, obecnymi w Polsce kuzynami są kosy, u których samiec jest cały czarny, a samica szaro brązowa. „Kwiczoł - zwłaszcza na tle mało barwnego kuzyna - wygląda bardzo kolorowo: ma szarą głowę, szary ogon, brązowe skrzydła, spód ciała gęsto nakrapiany, z żółtą plamą na piersi. Jeśli ktoś widzi kwiczoła po raz pierwszy, może pomyśleć, że to jakiś rajski ptak nie wiadomo skąd pojawił się w ogrodzie czy w parku” – mówi Marczewski.

kwiczoł

Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl https://pl.wikipedia.org/wiki/Jemio%C5%82uszka_zwyczajna#/media/File:Bohemian_Wax_Wing.jpg

7

Co zrobić, by dobrze spać

Głęboki całonocny sen to dla naszego zdrowia sprawa pierwszorzędnej wagi. Na szczęście zasypianie można sobie ułatwić. Czasem wystarczy zastosować się do prostych rad. Od czego zacząć? Na pewno nie od zażycia tabletki uspokajającej czy nasennej. Z punktu widzenia ułatwienia sobie zasypiania istotne jest nasze postępowanie w ciągu całego dnia, ale zwłaszcza to, co robimy wieczorem, co jemy przed snem, i co - w sensie psychicznym - zabieramy ze sobą do łóżka. Znaczenie ma również wystrój oraz klimat sypialni. Przekonaj się, że zupełnie zwyczajne zabiegi pomogą ci zasnąć i wreszcie porządnie odpocząć. Sposoby na dobry sen

Urządź sypialnię tak, by otoczenie sprzyjało wypoczynkowi, np. pomaluj

ściany na spokojny kolor (ciepły róż, łososiowy, brzoskwiniowy lub ciepłe

zielenie czy błękity). Zadbaj o to, by do pokoju nie docierał zgiełk z ulicy i

światło latarni czy sklepowych neonów. Kup wygodne łóżko. Zimą wstaw

do sypialni nawilżacz powietrza lub połóż na kaloryferze wilgotny ręcznik.

Postaraj się, aby w pokoju nie było za gorąco (dobra temperatura do snu

to ok. 18 st. C). Nie dekoruj pomieszczenia, w którym śpisz, zegarami gdy

przyjdzie ci kiedyś "liczyć barany", poczucie upływu czasu tylko cię

zestresuje.

Nie ucinaj sobie drzemek w ciągu dnia. Najwyżej kwadrans po dużym

wysiłku, by się zregenerować.

8

Zmień dietę na lekkostrawną. Jedz ostatni posiłek nie później niż 2-3

godziny przed pójściem do łóżka. Ostatnim daniem powinny być ryby,

drób, ciepłe mleko z łyżeczką miodu, ewentualnie lody czy kawałeczek

gorzkiej czekolady. W tych produktach znajduje się tryptofan -

aminokwas, który podnosi nieco poziom serotoniny, hormonu

pozwalającego się odprężyć.

Nie sięgaj przed snem po alkohol. W drugiej połowie dnia nie pij mocnej

kawy, herbaty, a nawet coli (zawierają pobudzającą kofeinę).

Po południu ogranicz do minimum picie jakichkolwiek napojów, żeby nie

trzeba było wstawać w nocy do łazienki.

Wybierz się na dłuższy spacer przed snem (nawet wtedy, gdy pada

deszcz), a potem dobrze wywietrz sypialnię.

Weź ciepłą, relaksującą kąpiel z dodatkiem olejków eterycznych i

posłuchaj odprężającej muzyki.

Kładź się do łóżka o tej samej porze (z tolerancją do pół godziny) i

dopiero wtedy, gdy naprawdę chce ci się spać.

Kłopotów i pracy nie zabieraj do sypialni. Ona ma się kojarzyć wyłącznie

ze snem, ewentualnie z seksem. Zbliżenie jest sprzymierzeńcem w walce

z bezsennością; rozładowuje napięcie, a wydzielane podczas niego

hormony korzystnie oddziałują na ośrodki snu w mózgu.

Nie oglądaj przed snem horrorów, kryminałów, które trzymają w

napięciu i rozbudzają.

Gdy już się obudzisz rano, nawet jeśli jest zbyt wcześnie, by wziąć się do

pracy, nie dosypiaj. Poleż chwilę i wstawaj bez pośpiechu.

To ci się przyda

Co to jest sofroterapia? Sofroterapia polega na tym, że zamiast wykonywać przed snem rutynowe czynności, musimy je sobie wyobrazić. Pomaga w tym opanowanie podstaw jogi, świadome odprężanie się i wizualizacja polegająca na tworzeniu w myślach konkretnych obrazów. Podczas sofroterapii rozluźniamy ciało i krok po kroku wyobrażamy sobie każdą czynność, jaką zwykle wykonujemy, zanim położymy się spać. Ta technika przydaje się wtedy, kiedy musimy zasnąć w nowym otoczeniu (np. po zmianie mieszkania) albo w niecodziennych warunkach (podczas długiej wyprawy).

9

Kłopoty ze snem w podróży Podróżujemy coraz częściej i do coraz dalszych zakątków świata. Niestety, czasem za taki luksus płacimy kłopotami ze snem. Przypadłość, jaka nas dotyka podczas wyprawy samolotem i przekroczeniu stref czasowych, nazywa się zespołem długu czasowego (z ang. jet-lag). Mamy wówczas kłopoty zarówno z zaśnięciem, jak i przespaniem bez przerw całej nocy. Jesteśmy więc znużeni w ciągu dnia, mamy słabszy refleks oraz osłabioną koncentrację. Czasem dołączają się do tego zaburzenia pracy układu pokarmowego i dolegliwości typu biegunka lub zaparcie, bolesne skurcze jelit, uczucie pełności w żołądku. Naukowcy dowiedli, że zespołowi jet-lag zapobiec może odpowiednio wcześnie zażyta melatonina - substancja naturalnie wytwarzana w naszym mózgu przez mały gruczoł, szyszynkę. Okazuje się, że po pięćdziesiątym roku życia jej produkcja spada i m.in. dlatego ludzie starsi mają kłopoty z zasypianiem. Zapadnięcie zmroku i nastanie nocy jest sygnałem dla szyszynki, że ma rozpocząć produkcję melatoniny. To ona sprawia, że stajemy się senni i chętnie kładziemy się do łóżka. Rankiem, gdy budzi nas światło dnia, wydzielanie melatoniny słabnie. W ten sposób ta naturalna substancja reguluje w naszym organizmie rytm snu i czuwania, decyduje o aktywności organizmu oraz czasie, w którym powinien odpocząć. Jeżeli zażyjemy melatoninę we właściwym momencie przed podróżą (informuje o tym szczegółowo ulotka dołączona do leku; czas zażycia tabletki zależy m.in. od tego, czy podróżujemy na wschód, czy na zachód), unikniemy dolegliwości jet-lag. Specyfiki na sen bez recepty Można po nie sięgnąć, gdy kłopoty z zasypianiem mamy tylko od czasu do czasu.

lekosen, hova (tabletki ziołowe działające nasennie)

kalms, nervendragees-ratiopharm, persen, waleriana na noc (tabletki

działające uspokajająco)

valused, passiflor, passispasmol (nalewki uspokajające)

melisa, herbatka na bezsenność, nervinum (zioła do zaparzania)

sedatif PC, homeogene 46, sedalia, valerianaheel, valerin, incarnata,

ignatia 15 CH (środki homeopatyczne)

melatonina - tabletki przywracające naturalny rytm: sen (w nocy),

czuwanie (za dnia), np. gdy pracujemy na zmiany albo podróżujemy na

inną półkulę.

http://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/dusza/co-zrobic-by-dobrze-spac_34152.html

10

Naukowcy wiedzą, jak zmusić drzewa do mówienia

Drzewa mogą być wyjątkowo 'gadatliwym' świadkami zdarzeń. Ważne informacje potrafią z nich wydobyć naukowcy.

Wystarczy kawałek liścia czy igły, by ustalić profil genetyczny drzewa i wytropić złodziei drewna, a nawet mordercę, który swoją ofiarę ukrył pod drzewem. "Zwykle wydaje się nam, że analizy DNA wykonywane są wyłącznie u ludzi, np. do ustalania ojcostwa. My robimy analizy tego samego typu, tyle że dotyczą one drzew" - mówi dr hab. Artur Dzialuk z Katedry Genetyki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Jego zespół opracował pionierską w Polsce metodę identyfikacji profilu genetycznego drzew i wprowadził ją do rodzimego sądownictwa. "Prowadzimy identyfikację osobniczą drzew, którą można porównać do ustalania genetycznego numeru PESEL. Każde drzewo jest inne i wiemy, jakie obszary DNA drzew badać, aby rzeczywiście uzyskać taki unikalny PESEL czy kod paskowy, który jednoznacznie identyfikuje dane drzewo" - wyjaśnia dr Dzialuk. Wykonując analizę DNA naukowcy badają te same regiony DNA co u ludzi, ale są one specyficzne dla każdego gatunku drzewa. Inne są u sosny, inne u świerka, inne u jodły. Dlatego każdy gatunek wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań w całej Polsce. W ramach grantu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju naukowcy przygotowali analizy DNA siedmiu gatunków drzew, których w Polsce rośnie najwięcej. Są to: dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, buk zwyczajny, sosna zwyczajna, świerk pospolity, jodła pospolita, modrzew europejski. Dodatkowo dr Dzialuk, przy okazji projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, opracował metodę identyfikacji limby. "Jesteśmy w stanie opracować metody identyfikacji DNA dla wszystkich gatunków drzew, które rosną w Polsce. Gdyby trzeba było przygotować taką metodę dla jakiegokolwiek innego gatunku drzew lub roślin, nie byłoby problemu. Jednak wcześniej trzeba byłoby postarać się o środki na badania i je przeprowadzić. To jest natomiast kwestia 3-4 lat" - opisuje badacz.

11

Do przeprowadzenia analizy wystarczy nawet mały fragment igły z drzewa, a fragment liścia wielkości 10 groszy to już - jak określił badacz - "ogromna ilość materiału". Taki materiał można potem porównać z drzewem rosnącym np. w miejscu popełnienia zbrodni. Dlatego nawet najmniejszy fragment odnaleziony na wycieraczce z samochodu podejrzanego wystarczy, aby wyizolować DNA i przeprowadzić analizy. "Podczas naszej pierwszej sprawy dostaliśmy do analizy właśnie woreczek z fragmentami igieł świerka" - wspomina rozmówca PAP. Zdecydowanie najlepiej jest badać żywe tkanki, czyli liście i igły. W przypadku drewna - im mniej czasu minęło od ścięcia drzewa, tym lepiej. "Czas działa na naszą niekorzyść. Jednak mamy już na tyle duże doświadczenie, że podczas jednej z ostatnich spraw udało się nam wyizolować DNA i przeprowadzić analizę z igieł, które spędziły w ziemi 15 lat" - mówi naukowiec. Pierwsze sprawy, którymi zajął się zespół dr. Dzialuka pochodzą z 2005 roku. Analizy przygotowywane przez naukowców najczęściej pomagają w identyfikowaniu drewna skradzionego z lasów. "Lasy Państwowe w swoich raportach coraz częściej wskazują na to, że w Polsce rośnie liczba kradzieży drewna dokonywanych przez wyspecjalizowane i dobrze zorganizowane grupy przestępcze" - podkreśla dr Dzialuk. "Mieliśmy też jednak kilka przypadków, w których chodziło o morderstwo. Prokurator zlecał nam ustalenie, czy materiał znaleziony u podejrzanego - liście czy igły - pochodzi z drzewa, pod którym znaleziono np. ludzkie zwłoki. My taką możliwość bezwzględnie wykluczamy, albo potwierdzamy. To umożliwia powiązanie podejrzanego z miejscem zdarzenia. To ważna poszlaka, choć oczywiście nie jest to jeszcze dowód jego winy" - podkreśla dr Dzialuk. Metoda opracowana na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego jest na tyle precyzyjna i czuła, że umożliwia identyfikację osobniczą sosny zwyczajnej z dokładnością wynoszącą - jak podkreślił naukowiec - 99,9999999999999998 proc. Tyle wynosi prawdopodobieństwo, że dwa losowo wybrane drzewa sosny zwyczajnej rosnącej w Polsce będą miały różne profile genetyczne. "W jednej z ostatnich spraw udowodniliśmy, że drewno zabezpieczone u podejrzanego pochodziło z nielegalnie wyciętego drzewa z prawdopodobieństwem 99,999999999999999818 proc. Zbliżamy się zatem do mocy dowodu podobnej do analiz DNA u ludzi. To nas wyróżnia spośród innych dostępnych metod" - podkreśla dr Dzialuk. Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl

12

Najrzadszy grzyb w Polsce pod opieką leśników

Leśnicy z Nadleśnictwa Strzałowo próbują uratować miękusza szafranowego. W Polsce stwierdzono zaledwie trzy stanowiska, gdzie występuje ten grzyb. Leśnicy z Nadleśnictwa Strzałowo próbują uratować bardzo rzadki gatunek grzyba, miękusza szafranowego - poinformowała w czwartek rzeczniczka Lasów Państwowych, Anna Malinowska. W Polsce stwierdzono zaledwie trzy stanowiska, gdzie występuje ten grzyb. Miękusza szafranowego zauważono dwa lata temu (we wrześniu 2013 r.) na terenie Nadleśnictwa Strzałowo (warmińsko-mazurskie). Stanowisko tego gatunku jest zlokalizowane na bardzo starym pniaku po ściętym dębie. "W chwili obecnej pniak ten jest już bardzo mocno posunięty w rozkładzie i prawdopodobnie za kilka lat stanowisko to przestanie istnieć. W promieniu do 500 m od opisywanego miejsca, mimo istnienia dogodnych warunków, m.in. martwych i zamierających dębów, nie stwierdzono kolejnych owocników miękusza. Szansą na uratowanie miękusza szafranowego na terenie Nadleśnictwa Strzałowo jest zainfekowanie grzybnią martwego drewna" - tłumaczy Malinowska. Leśnicy co kilka miesięcy kontrolują stanowisko. W tym roku zauważyli na tym samym pniaku trzy owocniki. "Niestety tylko jeden z nich był cały, dwa pozostałe zostały całkowicie lub częściowo zniszczone. Pniak, na którym rośnie ten bardzo rzadki grzyb, znajduje się w widocznym miejscu, tuż przy leśnej drodze. Grzybnie mógł zniszczyć przypadkowy grzybiarz, bądź pasjonat-kolekcjoner, których w Polsce jest coraz więcej" - zauważa rzeczniczka. Leśnicy planują pobranie niewielkich fragmentów drewna z grzybnią miękusza szafranowego i zainfekowanie nią martwych pni i kłód dębowych na terenie nadleśnictwa. Obecnie czekają na uzyskanie zgody z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Jak zapewniają pracownicy nadleśnictwa, wielkość pobranych do zainfekowania fragmentów rozkładającego się drewna, w których występuje grzybnia miękusza szafranowego, będzie minimalna, i nie będzie miała negatywnego wpływu na całego osobnika grzyba (grzybnię z owocnikami). Ponadto każda grzybnia bardzo łatwo się regeneruje, a objętość grzybni wraz z zasiedlonym drewnem akurat tego osobnika można szacować na ponad 1 m sześc. Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl

13

Najlepszy sposób na chłodne dni? Napary ziołowe!

Fot. Mike Kniec[CC BY 2.0 ], Flickr.com

Co najchętniej pijemy, by rozgrzać się po powrocie ze spaceru, zakupów, albo pracy? Filiżankę kawy, gorącej czekolady, a może kubek herbaty z cytryną? Są bardzo popularne, ale to nie wszystkie możliwości. W chłodne dni warto sięgnąć po coś bardziej... tradycyjnego. Świetną propozycją są herbaty, które znane były już naszym pra, pra, pradziadkom, kiedy to na nasze tereny jeszcze nie trafiła czarna herbata, cytryna, czekolada, ani kawa. Mowa oczywiście o naparach ziołowych. W naszym regionie, szczególnie w chłodniejsze miesiące roku, warto zwrócić szczególną uwagę na to, co pijemy. Kiedy za oknem chłodno, wietrznie i wilgotno, zdrowo byłoby zimną wodę mineralną i surowe soki zastąpić czymś ciepłym. Dzięki temu, organizm nie tracąc energii na ogrzewanie chłodnych napojów, wzmocni pracę narządów wewnętrznych i zbierze siły, by walczyć z przeziębieniami i kiepskim nastrojem. To zaś pozwoli ustrzec się przed infekcjami i wirusami. Ziołowe ambrozje − Niegdyś, by przyrządzić ciepły napar, zbierano to, co rosło w ogrodzie lub na pobliskiej polanie i komponowano z tego ulubione mieszanki – między innymi z liści porzeczki, poziomki i jeżyny. Z czasem umiejętność tworzenia mieszanek ziołowych i podawania coraz to smaczniejszych naparów, stała się prawdziwą sztuką i znalazła szerokie grono wielbicieli – mówi Michał Korżawski – producent, ale przede wszystkim pasjonat herbat ziołowych.

14

Dopracowywane przez wieki receptury, którymi raczyli się nasi przodkowie, dziś ponownie podbijają serca koneserów, którzy bardzo często, tradycyjną czarną herbatę, całkowicie zastępują herbatami ziołowymi – dodaje Korżawski. Wśród ziół wyróżniamy zioła silne – jak na przykład piołun i kobylak i tych nie należy popijać na co dzień, a jedynie doraźnie, leczniczo. Większość ziół ma jednak niezwykle delikatne działanie i doskonale nadaje się do komponowania ulubionych mieszanek i popijania ich zamiast zwykłej herbaty. Przy dłuższym i regularnym stosowaniu, ze względu na określony skład i zawartość ziół o takich, nie innych właściwościach, poprawi się stan naszej skóry, praca układu pokarmowego, bądź zostanie usunięty nadmiar toksyn z organizmu. Będą to jednak działania niezwykle łagodne, poprawiające ogólny stan zdrowia, regulujące pracę całego organizmu, a co za tym idzie – budujące dobre samopoczucie. Takie herbaty nie zawierają także kofeiny i przygotowane z ekologicznych składników – czyli takich pochodzących ze sprawdzonych źródeł – umilą nam chwile spędzone w pracy, jak i staną się doskonałym uzupełnieniem odprężającego wieczoru w domowym zaciszu. Dobrze skomponowane, dobrane do indywidualnych potrzeb i upodobań, podane z domowym syropem z malin, porzeczek, albo wiśni – z pewnością korzystnie wpłyną na nasz nastrój. Zimne ręce, zimne stopy... Są jednoznacznym sygnałem, że potrzebujemy więcej ciepła i świadczą o silnym wychłodzeniu nerek, a co za tym idzie – całego organizmu. Przyczyna bardzo często leży w popijaniu chłodnych napojów − które przynajmniej na czas jesienno-zimowy warto zastąpić rozgrzewającymi herbatami ziołowymi. Podane z dodatkiem imbiru i łyżeczką miodu, świetnie rozgrzeją i poprawią krążenie. − Dla osób z objawami silnego wychłodzenia, szczególnie polecam mieszankę na bazie lipy, bzu czarnego, macierzanki, cząbru i jarzębiny – rozgrzeje i wzmocni, a podana z malinami – dodatkowo zachwyci i przypomni prawdziwy smak lata – mówi Michał Korżawski. Wielu wielbicieli znalazł także delikatny napar z macierzanki i kurdybanku, który wzmocni cały organizm, uchroni przed przeziębieniami i przyjemnie rozgrzeje. Wyśmienicie smakuje z dodatkiem wiśni w syropie, a popijany regularnie, skutecznie zlikwiduje problem wiecznie zimnych stóp i dłoni. Na bazie tych samych ziół, warto przygotować gorącą, wzmacniającą kąpiel. Nie tylko rozgrzeje, ale także odpręży, zregeneruje i zapewni doskonały sen – a ten zadba o naszą odporność. Proste i sprawdzone sposoby na dokuczliwe zimno. Joanna Szybińska

15

Bujne życie na pokrzywie

Pokrzywa zwyczajna, fot. M. Rudnicka

Uciążliwy chwast, który w bliskim kontakcie ze skórą potrafi dotkliwie poparzyć. W końcu taka jej natura. Pokrzywa, zna ją każdy i prawie każdy z nas jej nie lubi. Usuwamy ją z ogródków bo szpeci i przeszkadza, zajmując miejsce innym roślinom. Ale czy na pewno słusznie robimy? Chociaż na pierwszy rzut oka nie jest to roślina szczególnie urodziwa, to w końcu jest to kwestia gustu i pomysłu jak umiejętnie wkomponować ją w bylinową rabatę. Z jej obecnością w ogrodzie zyskać możemy naprawdę dużo! Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) to roślina wieloletnia, występująca powszechnie na terenie całej Polski. Wilgotne las, doliny rzeczne, zarośla i stanowiska ruderalne, spotkamy ją wszędzie tam gdzie gleba jest żyzna i bogata w azot. Zimuje jako hemikryptofit, czyli w postaci ukrytych pod glebą kłączy, z których wiosną wyrastają młode pędy. To właśnie silne kłącza powodują, że pozbycie się jej z ogrodu w całości jest często dość uciążliwe. Pokrzywa to roślina o bardzo dużym znaczeniu, chociażby ze względu na swoje właściwości lecznicze. Ziele i liście zawierają kwasy organiczne, garbniki, krzemionki, śluzy, woski, chlorofil, witaminę C i K, prowitaminę A i wiele soli mineralnych, w tym mikroelementów takich jak krzem, cynk, mangan, żelazo.

16

Chociaż potrzebujemy tych pierwiastków w śladowych ilościach, to ich niedobór może mieć bardzo duże konsekwencje w funkcjonowaniu całego organizmu. Z ziela pokrzywy można przyrządzać herbatki obniżające ciśnienie krwi i poziom cukru w naszym organizmie, poprawiające pracę nerek i oczyszczające organizm z wszelkich toksyn. Wyciąg z pokrzywy poprawi również wygląd włosów, skóry i paznokci, a młode liście śmiało można dodać do sałatek, koktajli i wiosennej zupy. Z pokrzywy rosnącej w naszym ogródku można zrobić też wartościowy nawóz dla naszych roślin lub gnojówkę, która posłuży jako ekologiczny środek ochrony roślin przed szkodnikami i chorobami. Zwalczymy nią chociażby kolonię żarłocznej mszycy, przędziorki i ograniczymy rozwój szarej pleśni. Pokrzywa jest rośliną dwupienną i wiatropylną. Chociaż nie wabi do siebie zapylaczy, nie oznacza to, że jest ona dla owadów zupełnie bezwartościowa. Wręcz przeciwnie! Życie towarzyskie na tej roślinie jest bardzo bogate, a sama roślina odgrywa niemałą rolę w ekosystemie ze względu na szereg zależności ekologicznych jakie łączą ją ze zwierzętami. W parzących włoskach, których tak panicznie unikamy, kryje się broń chemiczna w postaci kwasu mrówkowego. To właśnie on chroni roślinę przed jej głównymi wrogami, jednocześnie dając możliwość schronienia m.in. owadom i pajęczakom. Wiele dotychczasowych obserwacji entomologicznych i badań wykazało, że z rośliną tą związane jest ponad sto gatunków samych owadów, należących przynajmniej do sześciu rzędów taksonomicznych. Do najbardziej wartościowych lokatorów pokrzywy należą oczywiście motyle: rusałka pawik, rusałka pokrzywnik, rusałka admirał, osetnik, ceik i kratkowiec. Ich gąsienice odżywiające się liśćmi pokrzywy, a kiedy kończą żer wykorzystują szczyty łodyg jako schronienie, skrywając się, czasami całymi grupami, pod jedwabnym oprzędem. Oprócz motyli, liście pokrzywy stanowią wegetariańską stołówkę także dla larw ciem takich jak chociażby niedźwiedziówka nożówka, błyszczka spiżmówka, piętnówka rdestówka, krokiewka lękwica i szewnica bzówka. Kępy pokrzywy utrzymują również kolonie minimum trzech gatunków mszyc, które wczesną wiosną są źródłem wartościowego pokarmu dla biedronek. Te same mszyce, mogą stanowić pokarm także dla sikorki modrej i wielu innych ptaków w ogrodzie. Co ważne, nie są to mszyce, które stanowiłyby poważny problem w uprawach warzywniczych i sadowniczych. Nie może zabraknąć oczywiście również innych roślinożerców, m.in. chrząszczy – ogrodnicy niszczylistki, naliściaków, kilku innych ryjkowców, w tym Nedyus quadrimaculatus L. występującego wyłącznie na pokrzywie, stonki Chrysolina polita L., oraz wielu gatunków pluskwiaków, wciornastków i muchówek.

17

Większość z nich żeruje na powierzchni liści, jednak niektóre bardzo sprytnie skrywają się wewnątrz łodyg. Wszystkie zapełnią brzuch niejednego ptaka, ryjówki, jeża czy ropuchy. Na pokrzywie nie zabraknie także owadów drapieżnych i parazytoidów, stanowiących naturalną broń biologiczną w walce ze szkodnikami. Oprócz wspomnianej już wcześniej biedronki (dwukropki, siedmiokropki, oczatki czy mączniakówki), spotkać możemy jeszcze drapieżne pluskwiaki z rodziny dziubałkowatych i tasznikowatych oraz parazytoidy: kruszynek leśny, kruszynek zmienny oraz mszycarz, składające jaja do wnętrza ciał szkodników. Pod koniec lata, dojrzałe owoce typu orzeszek, wydawane przez pokrzywę, stanowią bardzo wartościowy pokarm dla ogrodowych mieszkańców. Duża zawartość tłuszczu i białka przyciągnie do siebie wiele gatunków mrówek oraz ptaków takich jak wróble, mazurki, sikorki, gile i zięby. To ważne źródło pokarmu zwłaszcza zimą, ponieważ jedna roślina jest w stanie wydać nawet około 22 tysięcy tych owoców. Jeśli więc chcecie zaprosić do swojego ogrodu wiele pięknych owadów, nie zapomnijcie o pozostawieniu w zakamarku ogrodu chociaż jednej maleńkiej kępy tej wartościowej pokrzywy. Magdalena Rudnicka

Źródła: [1] http://www.nettles.org.uk/ [2] Davis B.N.K., 1983. Insects on nettles. Cambridge University Press. [3] Volak J., Stodola J., 1987. Rośliny lecznicze, PWNiL

18

Podróże z Basią- wycieczka do Rezerwatów powiatu ostrołęckiego Zwiedzając powiat ostrołęcki polecam odwiedzenie Rezerwatu Torfowisko Serafin i Rezerwatu przyrody „Olsy Płoszyckie". Rezerwat Torfowisko Serafin W północno-wschodniej części Mazowsza, wśród lasów Puszczy Zielonej, położony jest rezerwat Torfowisko Serafin. Jest to rozległe bagno, w miejscu którego - jeszcze niedawno - znajdowało się polodowcowe jezioro. Na wielu mapach możemy znaleźć nazwę Jezioro Serafin, chociaż otwartego lustra wody już nie ma. Kilka tysięcy lat temu jezioro wypełniało cała nieckę, a jego brzegi dochodziły do wysokich wydm i wyniesień morenowych powstałych podczas ostatniego na tych terenach zlodowacenia. To płytkie jezioro z czasem wypełniało się namułami i torfami, które wypełniły całą nieckę. Jeszcze w okresie międzywojennym istniało lustro wody, a pływający kożuch roślinności wodnej w niektórych miejscach był cienki i chodzenie po nim było bardzo niebezpieczne. W ostatnich kilkudziesięciu latach w wyniku przeprowadzonych melioracji poziom wody znacznie się obniżył, co sprzyjało dalszemu, przyspieszonemu zarastaniu jeziora. Obecnie tzw. pływające pło, czyli powierzchniowa warstwa roślinności wodnej i bagiennej jest zwarta, ale ugina się pod ciężarem człowieka. Pod nią znajduje się uwodniony torf i namuły. Wypełniona torfami dawna misa jeziorna jest płaska jak stół.

Powstałe tu dawno temu naturalne zbiorowiska roślinne zostały zamienione przez człowieka w łąki uprawne. Na wyniesieniach okalających łąki rozsiadły się lasy i osiedla ludzkie. Od południa - wciśnięta między torfowisko a lasy Puszczy Zielonej - znajduje się wieś Serafin. Od północy - także między niedawnym jeziorem a lasami -

położone są nieliczne zabudowania wsi Pupkowizna, a od zachodu rozsiadły się na wyniesieniu - jak na grzędzie - zabudowania wsi Łyse kolonia Grzęda. Rezerwat Torfowisko Serafin zajmuje 184,92 ha powierzchni. W większości jest to bagno traktowane - z gospodarczego punktu widzenia - jako nieużytek. Znaczną część powierzchni rezerwatu stanowią grunty prywatne, w większości mieszkańców wsi Serafin i Łyse. Około 30% powierzchni należy do Skarbu Państwa, a 4% do Nadleśnictwa Myszyniec. Dokumentacja przyrodnicza rezerwatu została sporządzona w roku 1995, w roku następnym

19

opracowano projekt ścieżki przyrodniczej, a w latach 1997-1998 zbudowano kładkę wchodzącą w głąb bagna, łącznie z tablicami informacyjnymi zawierającymi opisy roślin i zwierząt, wieżę widokową i parking. Bardzo interesująca jest flora rezerwatu. Badania przeprowadzone w roku 1982 wykazały występowanie rzadkiego gatunku wierzby lapońskiej. W roku 1995 nie znaleziono jednak tego gatunku, który prawdopodobnie wyginął. Z roślin objętych ochroną gatunkową licznie występuje rosiczka okrągłolistna, storczyki - krwisty i plamisty - oraz kruszczyk błotny. Z gatunków rzadkich na uwagę zasługują: turzyca obła, dwupienna i bagienna, wełnianka delikatna, przęstka pospolita, nasięźrzał pospolity, kozłek dwupienny. Niektóre z wymienionych gatunków występują w rezerwacie licznie. Do ciekawostek florystycznych należy zaliczyć także dwa gatunki mchów reliktowych (pozostałości po epoce lodowcowej).

Dzięki bardzo wysokim walorom przyrodniczym, krajobrazowym i dydaktycznym, powstał pomysł zbudowania na terenie rezerwatu ścieżki przyrodniczej, która rozpoczyna się parkingiem z tablicą informacyjną przedstawiającą mapę rezerwatu z głównymi zbiorowiskami roślinnymi oraz rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin i ptaków. Na skraju bagna zbudowano wieżę obserwacyjną z której rozciąga się widok na całą południową część rezerwatu (Obecnie po wieży pozostał jedynie plac - została ona rozebrane ze względów bezpieczeństwa). Od parkingu do ścieżki edukacyjnej prowadzi przez łąki otaczające

rezerwat żwirowa ścieżka. Ze względu na trudno dostępny i niebezpieczny dla człowieka teren, na bagnie zbudowano drewnianą kładkę wchodzącą w głąb rezerwatu na kilkaset metrów. Na kładce znajduje się 30 tabliczek informacyjnych przytwierdzonych do barierek z kolorowymi zdjęciami, rysunkami i opisami najważniejszych zbiorowisk roślinnych, charakterystycznych dla tego torfowiska roślin i ptaków. Zwiedzający rezerwat mogą zapoznać się z występującymi tuż przy kładce roślinami i zbiorowiskami. Rezerwat tętni życiem wiosna i o tej porze roku możemy zobaczyć tu i usłyszeć wiele gatunków zwierząt, szczególnie ptaków. Liczne są także ważki, świtezianki, motyle, chrząszcze, pająki i niestety także komary. W drugiej połowie lata i jesienią, większość ptaków opuszcza rezerwat odlatując na zimowiska. Pozostają ssaki, gady, płazy i niektóre zimujące tu ptaki - na przykład cietrzewie, kuropatwy, sroki, trznadle. Rezerwat można zwiedzać poruszając się tylko po zbudowanej w tym celu kładce. Wchodzenie na pływające pło mszane jest niebezpieczne, gdyż pod

20

wpływem ciężaru człowieka może ono ulec przerwaniu. Powoduje to także niszczenie roślin i płoszenie zwierząt.

Położenie rezerwatu Torfowisko Serafin

21

Rezerwat przyrody „Olsy Płoszyckie" utworzony w 1997r. położony jest w leśnictwie Płoszyce. Jest to rezerwat częściowy – leśny. Ogólna powierzchnia rezerwatu "Olsy Płoszyckie" wynosi 140,86 ha, z czego 139,61 ha to własność Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa Ostrołęka oraz 1,25 ha własności prywatnej. Z ogólnej powierzchni rezerwatu najwięcej zajmują drzewostany 137,98 ha, 0,33 ha - łąki i 2,55 ha linie podziału powierzchniowego. Całkowita długość granicy rezerwatu wynosi 7,6 km. Około 150 m od północno - wschodniego narożnika znajduje się parking. Po drugiej stronie parkingu usytuowany jest szalet (sławojka).Celem utworzenia rezerwatu

jest ochrona dobrze zachowanego kompleksu olsów położonych w dolinie rzeki Rozogi. Przedmiotem ochrony w rezerwacie leśnym "Olsy Płoszyckie" są olsy w wieku 70 - 90 lat. Rezerwat jest dobrym obiektem dydaktycznym i badawczym. W rezerwacie znajduje się 199 roślin naczyniowych.Do głównych zbiorowisk roślinnych należą: - Ribo nigni - Altenum - żyzny ols porzeczkowy, który obejmuje 93,97 ha - Circaeo - Altenum - łęg jesionowo - olszowy, obejmujący 43,37 ha - Peucedano - Pinetum, czyli subkontynentalny bór świeży stanowiący 0,64 ha. W zbiorowisku roślinnym dominuje olsza czarna (Alnus glutinosa). Całkowitą ochroną gatunkową na terenie rezerwatu objęty jest wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), który występuje tu bardzo licznie. Częściową ochroną objęte są także obficie występujące: kruszyna pospolita (Frangula alnus), kalina koralowa (Viburnum opulus), porzeczka czarna (Ribes nigrum) oraz konwalia majowa (Convallaria majalis), która rośnie tylko na 3 stanowiskach. W rezerwacie jest 28 wyłączeń drzewostanowych. W 24 wyłączeniu, gatunkiem panującym jest olsza czarna, w 3 brzoza omszona, a w pierwszym sosna zwyczajna. Rezerwat to także miejsce występowania 49 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych.

22

Pod względem silnego zagrożenia wyginięciem występują tu dwa gatunki: żuraw i orlik krzykliwy. Występujący w rezerwacie orlik krzykliwy i siniak to gatunki, które należą do bardzo nielicznych w Polsce. Gniazdują tu także nieliczne w skali kraju: gil, dziwonia, jastrząb, słonka, dudek, raniuszek, strumieniówka, dzięciołek, dzięcioł czarny. W pobliżu rezerwatu zaobserwowano także: bociany czarne oraz trzmielojada.

W rezerwacie Olsy Płoszyckie znalazło schronienie wiele innych gatunków zwierząt: ssaki kopytne, łowne oraz gatunki chronione. Występujące tu ssaki kopytne to: dzik (Sus scrofa), sarna (Capreolus capreolus), jeleń (Cervus elaphus), łoś (Alces alces), to zając (Lepus capensio). Z gatunków chronionych zaobserwowane zostały:

wiewiórka (Sciurus vulgaris), kret (Talpa europaea), wydra (Lutra Lutra), ryjówka aksamitna (Sorex araneus) oraz jeż wschodni (Erinaceus concolor). Występują tu także płazy: rzekotka drzewna (Hyla arborera), ropucha szara (Bufo bufo), żaba moczarowa (Rana arvalis), żaba trawna (Rana temporaria) i żaby zielone. W płn. - wsch. części rezerwatu oraz w przyległym do rezerwatu zbiorniku wodnym znajdują się bobry, których głównym żerowiskiem jest drzewostan.

źródło; http://www.gminalyse.pl/torfowisko.html http://www.ekos.siedlce.cc/ekos/realizacje-5.php http://www.parki.org.pl/inne-pozostale/rezerwat-olsy-ploszyckie http://www.ostroleka.olsztyn.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody#.VjCcXms_Yxg

23

Kącik poetycki

SENTYMENTALNIE Z DOROŻKĄ Znów wędruję w marzeniach sennych Po alejkach Giżycka z dzieciństwa Zimy były śnieżne w owych latach A czarne kruki na białych śniegu Czapach gromadnie trajkotały wesoło Kanał zwykł zamarzać twardym lodem W którym jak w kryształowym zwierciadle Zamek z dumą codziennie przeglądał się Miast samochodów głośno pędzących Dorożki powolne dostojnie się kołysały Takie giżyckie wycieczki sielsko-anielskie W zaczarowanych wspomnieniach do dziś. autor Krystyna Janik

24

JESIEŃ

Łąka troszkę smutna,

zieleń trwa już przygaszona.

Lato prawie spakowane,

tęcza w kolor otulona.

Jak woalem się okryła,

i cichutko sobie śpiewa.

Liście szeleści na gałązce,

jest też owoc co dojrzewa.

Kto powiedział, że jesień jest smutna?

Że ma kolor szarego płótna?

Że jej prawie nie widać we mgle?

Bo ja- nie.

Dla mnie jesień to pora wesoła

roześmiana i gwarna jak szkoła.

W lśniącą skórkę kasztana na trawie,

wodlot ptaków wpatrzona ciekawie.

Jesień roztargniona malarka;

gubi farby po lasach i parkach.

A ja biegam wciąż za niż z ochotą,

i znajduję brąz, czerwień i złoto.

Autor: Celina Lato

obraz namalowany przez Goździewska Marianna

25

Pomysły Basi Coś z niczego

Drewniane spinacze do bielizny Przewracają się u nas w domu a mogą służyć nie tylko do wieszania bielizny na sznurku. Oto kilka pomysłów na ich wykorzystanie Składniki: puszka, drewniane spinacze do bielizny

Wykonanie:

1. zapni spinacze wokół puszki

2. włóż świeczkę lub małą doniczkę ze szczypiorkiem, zborzem

Inny pomysł Aby ułatwić sobie kłopotliwe szukanie przypraw w szawce i

zabezpieczyć otwarte opakowanie przed wysypaniem. Napisz na spinaczy nazwę konkretnej przyprawy i przyczep do opakowania. o ile łatwiej bedzie teraz szukać tej suszonej pietruszki ;)

Piękna ozdoba W domu zawsze przewracaja się nam stare szmatki, serwetki koronkowe. Dziś pokażę jak można je wykozystać do zrobienia dekoracji, bąbki lub swiątecznego jajka. Składniki: serwetki koronkowe, materiały lub gazety balon pedzel wikol

Wykonanie: 1. Pompujemy balon na dowolną wielkość - w

zależności od tego jaką chcemy mieć ozdobę. sczeże mówiąc moim zdaniem ładnie wygląda duży okrągły balon, ale to rzecz gustu.

2. smarujemy serwetkę, materiał wikolem i przyklejamy na balon tak aby był cały obklejony. Wersja alternatywna smarujemy balon przyklejamy do niego gazetę i ponownie smarujemy/ obwiązujemy balon wełną/sznurkiem zamoczonym w kleju.

3. Czekamy aż klej wyschnie, przebijamy balon i ozdoba gotowa. Jeżeli przyklejalismy gazety mozemy je teraz pomalować farbą aby ozdoba była ciekawsza.

26

Jak zrobić dywanik ze szmatek? Każdy z nas chciałby mieć puchowy, mięciutki dywanik pod nogami. Możesz taki mieć już dziś. I wcale nie oznacza to, że namawiam Cię do jego kupna. Wręcz odwrotnie. Namawiam Cię do samodzielnego zrobienia takiego dywanika. Nie jest to wcale trudne, a materiały są ogólnodostępne. Zobacz, jak zaledwie w kilkadziesiąt minut zrobić swój własny dywanik. Składniki:

mata antypoślizgowa, stare ręczniki lub szmatki, nożyczki. Wykonanie:

1. Jeśli nie masz starych ręczników możesz użyć do tego projektu różnych szmatek. Ważne, aby szmatki były miękkie, na przykład z froty. Wtedy nasz dywanik będzie mięciutki i miło nam się będzie po nim chodzić.

2. Z maty poślizgowej wytnij prostokąt o takich wymiarach, o jakich chcesz mieć swój dywanik.

3. Ręczniki lub szmatki potnij na cienkie paski o wymiarach 2x15 centymetrów.

4. Zacznij przywiązywać każdy wycięty pasek do maty. Zacznij wiązać paski kierując się w tym samym kierunku. Będzie Ci łatwiej.

5. Jeśli chcesz mieć gruby i bardzo puchowy dywanik wiąż paski w każdym rzędzie. Jeśli nie o co drugi-trzeci rząd. Zależy też jak bardzo puchowe masz paski.

Jak zrobić kulę śnieżną ze słoika? Zbliżają się święta, a Ty nie masz pomysłu na prezent? Zrób sobie kule śnieżne z pustych słoików. Umyj je dokładnie, usuń wszystkie nalepki i zamień zwykły słoik w piękną, świąteczną kulę. Składniki:

Przezroczysty słoik, Malutkie choinki, Woda destylowana, Gliceryna, Brokat, Mocny klej.

Wykonanie:

1. Przygotowane choinki (lub cokolwiek innego, czym chcesz wypełnić kulę śnieżną) przyklej do wewnętrznej strony zakrętki od słoika. Poczekaj tyle ile trzeba, aby klej dobrze złapał i wyschnął, może to trochę potrwać.

2. Następnie wypełnij słoik wodą destylowaną. 3. Do wody dodaj troszkę gliceryny w płynie. Dzięki niej brokat nie będzie

szybko opadał na dno chodnika. Wymieszaj wszystko. 4. Teraz czas na brokat. Jego ilość całkowicie zależy od Ciebie, czy chcesz, aby

było go dużo czy niewiele. Dodaj go do wody i lekko wstrząśnij. 5. Ostrożnie włóż do słoika przyklejone do zakrętki ozdoby i zakręć mocno słoik. 6. Odwróć słoik, potrząśnij nim i ciesz się swoją nową kulą śnieżną.

27

Kącik Kulinarny - jej wysokość pigwa Niestety owoce pigwy nie nadają się do jedzenia na surowo, ale są bardzo wdzięcznym składnikiem nalewki i innych przetworów - marmolady, dżemów, konfitur. Cierpki smak pigwy znakomicie wzbogaca smak herbaty (dodawaj zamiast cytryny!). Właściwości lecznicze owoców pigwy Miąższ pigwy zawiera spore ilości pektyn. Pektyny to rodzaj błonnika rozpuszczalnego w wodzie. W jelitach tworzy on rodzaj przyjaznej dla zdrowia galaretki, która wiąże i usuwa z organizmu wszelkie toksyny i metale ciężkie, zmniejsza kaloryczność pokarmu i wchłanianie cukrów. Na szczególną uwagę zasługują również obecne w owocach pigwy polifenole. Są to związki, które charakteryzują się wysoką aktywnością przeciwutleniającą, czyli zdolnością "wymiatania" wolnych rodników, często będących przyczyną nowotworów. Zawartość polifenoli w wybranych odmianach pigwy może być nawet o połowę wyższa niż w niektórych odmianach polskich jabłek (najwięcej koncentruje się ich w skórce, dlatego warto wykorzystywać w kuchni całe owoce). Przeciwutleniacze mają również działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne, co wpływa leczniczo na podrażnienia skóry i infekcje górnych dróg oddechowych. Inne ważne składniki to mikroelementy – owoc pigwy zawiera aż 17 związków tego typu, najważniejsze to: żelazo, potas, miedź.

Nalewka z pigwy to idealny trunek na chłodne, jesienne wieczory. Rozgrzeje, a smak pozwoli na chwilę przyjemności. Nalewka z pigwy, poza oczywistymi aspektami smakowymi, ma również zdrowotne właściwości. Świetnie rozgrzewa, a zwartość witaminy C wspomaga odporność i leczy przeziębienia. Na rozpoczynającą się właśnie jesienną porę to wymarzony trunek. Poznaj więc prosty przepis na nalewkę z pigwy i delektuj się jej smakiem w chłodne wieczory...

28

Nalewka z pigwy składniki: kilogram owoców pigwy kilogram cukru 0,5 litra wódki 0,5 litra spirytusu

Sposób przygotowania: Owoce pigwy dokładnie umyj, osusz, pokrój na kawałki i oczyść z gniazd nasiennych. Wrzuć je do dużego słoja i zasyp cukrem. Przykryj lnianą ściereczką i odstaw na 2 tygodnie. Po tym czasie zlej wytworzony syrop do osobnego naczynia i zmieszaj go ze spirytusem. Szczelnie zamknij, odstaw na 2 miesiące, po tym czasie przefiltruj i zlej do butelek. Pozostałe owoce zalej wódką i po ok. 3 tygodniach przefiltruj. Połącz oba roztwory. Zimowa konfitura z pigwy – idealna do herbaty Składniki:

1 kg dojrzałych owoców pigwy 2 szklanki cukru trzcinowego nierafinowanego 1 szklanka wody przyprawy: cynamon, imbir.

Sposób przygotowania:

Owoce pigwy dokładnie umyj, przekrój w pół, wydrąż nasiona i potni miąższ ostrym nożem na drobne ćwiartki. Tak przygotowany owoc wrzuć do garnka, dodaj pozostałe składniki i szklankę wody. Doprowadź do wrzenia. Zmniejsz gaz i duś pod przykryciem aż do zeszklenia owoców (trwa to około półtorej godziny). Po wyznaczonym czasie konfitura powinna być gotowa i można ją przelać do wyparzonych słoiczków. Dżem z pigwy i pomarańczy Składniki:

2 kg pigwy Sok z 3 dużych pomarańczy 3 l wody 450 g cukru żelującego 3:1

Sposób przygotowania: Z umytej i obranej pigwy wyciśnij sok. Wymieszaj go z sokiem z pomarańczy i cukrem. Całość gotuj na dużym ogniu przez ok. 3 minuty. Dżem przelej do gorących słoików, zakręć pokrywki, postaw do góry dnem.

29

Polskie Przysłowia Ludowe Na Listopad

jaka pogoda listopadowa, taka i marcowa

w listopadzie jak na autostradzie

w listopadzie liście opadają a ludzie znicze na grobach stawiają

gdy listopad liście mocno trzyma, nie tak prędko przyjdzie zima

gdy w listopadzie liść na szczytach drzew trzyma, to w maju na nowe

liście spadnie jeszcze zima

grzmot listopada dużo zboża zapowiada

słońce listopada mrozy zapowiada

deszcz w początku listopada, mrozy w styczniu zapowiada

gdy listopad z deszczem, grudzień zwykle z wiatrem

gdy w listopadzie gawrony gromadnie latają, deszcze albo śniegi

zapowiadają

w listopadzie grzmi, chłop o wiośnie śni

w listopadzie grzmi, rolnik dobrze śpi

1 listopada - Wszystkich Świętych

Na Wszystkich Świętych od zrębu, utnij gałąź dębu. Jeśli soku nie ma, będzie

tęga zima.

Na Wszystkich Świętych, jeśli ziemia ciepła, to będzie zima ciepła. A jak

deszcz, to trzeba będzie w piec wleźć.

Wszyscy Święci, zima się kręci.

Na Wszystkich Świętych mróz, na Boże Narodzenie zima i susz.

Kiedy mrożą Wszyscy Święci, zima kark dość prędko skręci.

Czasem czasy bywają, że już Wszyscy Święci w bieli przyjeżdżają.

Po Wszystkich Świętych, gdy deszcz się rozpada, może słota potrzymać do

końca listopada.

2 listopada - Dzień Zaduszny

W Dzień Zaduszny gdy pogoda, na Wielkanoc będzie woda.

Na Zaduszki, nie ma w ogrodzie ani pietruszki.

3 listopada - Huberta

Od tego, jaki dzień trzeci, podobny się marzec kleci.

Święty Hubert idzie za to, jakie będzie przyszłe lato.

30

4 listopada - Karola

Na Karola słota, zima pełna błota.

11 listopada - Marcina

Wiatr od południa w wilię Marcina, pewnie będzie lekka zima.

Jeśli pochmurno w Marcina, to będzie niestała zima, marcinowa zaś pogoda,

mrozów zimie doda.

Gdy święty Marcin w śniegu przybieżał, będzie po pas całą zimę leżał.

Jaki Marcin, taka zima.

Gdy liście przed Marcinem nie opadają, to mroźną zimę przepowiadają.

Na Marcina woda się ścina.

Na święty Marcin lód, na Trzy Króle wody w bród.

Jak mglisto na Marcina, będzie lekka zima.

Święty Marcin po lodzie, Boże Narodzenie po wodzie.

Mgły na świętego Marcina, będzie przyjemna zima.

22 listopada - Cecylii

Jak słoneczna jest Cecylia, w białej sukni będzie Wilia. (24.12.)

24 listopada - Jana

Jaka na Jana od Krzyża pogoda się głosi, taką jak starzy ludzie mówią, Nowy

Rok przynosi.

25 listopada - Katarzyny

Dzień Katarzyny jaki, cały grudzień taki.

Kiedy w świętą Katarzynę mróz, to szykuj wóz.

30 listopada - Andrzeja

Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży.

Śnieg w świętego Andrzeja, zła dla żyta nadzieja.

Na świętego Andrzeja, trza kożucha dobrodzieja.

31

Zabawy przyrodnicze Gdzie kto ląduje? Kto może brać udział? Dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Liczba uczestników. Do 30. Czas trwania zabawy? 1 godzina. Co jest niezbędne? Dwie jasne chustki bądź ścierki, lupy, klucze do oznaczania. Rozkładamy po jednej chustce lub ścierce na naturalnej łące, trawniku. Po dłuższej chwili sprawdzamy, ile rozmaitych stworzeń na nie wskoczyło, przyfrunęło lub weszło. Przez lupę możemy naszych gości dokładniej obejrzeć, a za pomocą kluczy do oznaczania określić, co to za jedni. Pozwala to na porównanie zróżnicowania gatunkowego owadów oraz pająków na łące i trawniku. Własny zielnik Kto może brać udział? Dzieci i młodzież w wieku szkolnym. Liczba uczestników? Dowolna. Czas trwania zabawy? Dowolnie długi. Co jest niezbędne? Arkusze papieru, segregator, ołówki, klej lub taśma samoprzylepna. (…) Ususzoną roślinę nakleja się ostrożnie na arkuszu papieru i zapisuje na nim jej nazwę oraz datę i miejsce znalezienia. Gotowy arkusz zielnika umieszczamy w segregatorze. Rośliny można porządkować według barwy kwiatów, kształtu, liści, liczby płatków lub innych istotnych cech. Ciekawy jest także podział zbioru na pory roku. Którędy do pryzmy kompostowej? Kto może brać udział? Dzieci w wieku przedszkolnym oraz dzieci i młodzież w wieku szkolnym. Liczba uczestników? Do 30. Czas trwania zabawy? Kilka godzin lub dowolnie długi. Co jest niezbędne? Zależnie od potrzeby. Przy drogach znajdują się zwykle drogowskazy. Możemy je wspólnie zbudować z drewna, kamieni, blachy i wielu innych materiałów. źródło; Przyroda i jej tajemnice. Przewodnik dla całej rodziny. Karin Blessing, Silvia Langer, Traude Fladt.

32

Prace plastyczne uczestników

Autor Zielińska Wiesława

Autor Jeziorek Jadwiga

33

Cytaty

Nie mogę oczywiście powiedzieć, czy będzie lepiej, mogę tylko powiedzieć, że jeżeli ma być lepiej to coś musi się zmienić. Georg Christoph Lichtenberg

Chwast to roślina której zalety nie zostały jeszcze odkryte R.W.Emerson

Przyroda nie zna nagrody ni kary, zna tylko konsekwencje R.Ingersoll

Kłócą się i zaprzeczają sobie ci, którzy nie dostrzegają, całości rzeczy Budda

Żeby coś się stało możliwe trzeba stale, od nowa pracować nad niemożliwym Herman Hesse

Przyroda jest nieskończoną dziedziną, której środek leży wszędzie, a zakres nigdzie. Dobrze jest człowiekowi żyć z głową w chmurach a myślom dać mieszkać pośród orłów, ale musi on też myśleć o tym, że im wyżej drzewo wspina się ku niebu, tym głębiej musi zapuścić korzenie w serce matki Ziemi Przysłowie indiańskie z plemienia Crow

34

Czy wiesz że..?

CZY WIESZ, ŻE… W Chinach oswojone kormorany pomagają rybakom łapać ryby. Rybak zakłada kormoranowi na szyję obrożę przywiązaną do długiego sznurka i wypuszcza ptaka do wody. Obroża uniemożliwia kormoranowi połknięcie dużych ryb, które zabiera człowiek. Mniejsze rybki trafiają do żołądka ptaka. CZY WIESZ, ŻE… Kuper to tylna część ciała ptaków, z której wyrastają pióra ogonowe. CZY WIESZ, ŻE… Kaczki nurkujące to grążyce. Różnią się sposobem zdobywania pokarmu od kaczek pływających, które pod wodę zanurzają jedynie głowę i szyję. CZY WIESZ, ŻE… Ptaki, których pisklęta w krótkim czasie po wylęgu z jaj opuszczają gniazdo, to zagniazdowniki. Rodzice nie muszą karmić takich piskląt – wskazują im jedynie pożywienie, a młode same je zbierają. Zagniazdownikami są między innymi kury, kaczki, gęsi i łabędzie. CZY WIESZ, ŻE… Płynący tracz co chwila zanurza głowę w wodzie i rozgląda się pod powierzchnią. Gdy wypatrzy ofiarę, daje nura i ściga ją pod wodą. CZY WIESZ, ŻE… Gęś gęgawa jest przodkiem gęsi domowej. W odległych czasach ludzie udomowili dzikie gęsi, które dostarczały im smacznego mięsa oraz puchu do wypychania pierzyn. CZY WIESZ, ŻE… Wbrew nazwie łabędź niemy wcale nie jest niemy – rozdrażniono głośno syczy. Starożytna legenda głosi, że przed śmiercią łabędź wyśpiewuje piękną pieśń. Od tej legendy pochodzi powiedzenie „łabędzi śpiew”. CZY WIESZ, ŻE… Przelotowi łabędzi towarzyszy świszczący odgłos. Powstaje on, gdy między długimi lotkami tych ptaków przepływa powietrze. Podobne dźwięki powstają w czasie lotu gęsi i innych dużych ptaków. źródło; Ptaki jezior i rzek. Młody obserwator przyrody. Edukacja i zabawa

35

Śmiechu warte

Dwa węże spotykają się w lesie. Jeden z ich pyta: - Przepraszam kolego ale czy wiesz czy nie jestem jadowity? - Nie mam zielonego pojęcia. A czemu pytasz? - Bo właśnie ugryzłem się w język. Pewien mężczyzna lubiący polowania wprowadził się wraz ze swym psem do nowego domu. Okolica wydawała się bardzo zaciszna - mieszkające w sąsiedztwie dwie starsze panie bardzo polubiły nowego sąsiada i jego wiernego towarzysza. Piesek zaprzyjaźnił się nawet z ich śnieżnobiałym króliczkiem, który był pupilkiem staruszek! Pewnego wieczoru mężczyzna wrócił z pracy bardzo zmęczony po ciężkim dniu. Jego pies jednak radośnie podskakując i machając ogonem domagał się cowieczornego spaceru. Mężczyzna był jednak tak zmęczony, że tylko wypuścił kudłatego zwierzaka na podwórko, a sam położył się do łóżka. Po mniej więcej godzinie obudziło go szczekanie do drzwi. Zaspany poszedł je otworzyć… i sen szybko zniknął mu z oczu kiedy zobaczył, że piesek… trzyma w zębach królika sąsiadek! Szybko zabrał futrzaka ubrudzonego błotem, umył go i wysuszył mu sierść. Dokładnie obejrzał zwierzątko, a gdy stwierdził, że nie ma ono śladów pogryzienia (całe szczęście że pies nie wbił mocniej zębów!) postanowił zakraść się do domu staruszek i umieścić ich pupilka ponownie w klatce. Gdy zagasły wszystkie światła mężczyzna udał się do domu sąsiadek , ułożył króliczka obok jego miski i wrócił do domu. Rankiem wychodząc do pracy zauważył obie starsze panie rozdygotane i patrzące z przerażeniem do klatki, gdzie leżał ich martwy zwierzak. Jedna z nich nawet bezustannie kreśliła nad futrzakiem znak krzyża! „no to wpadłem” pomyślał mężczyzna ale postanowił udawać, że nie wie o co chodzi. Przechodząc obok staruszek przybrał zatroskaną minę i zapytał: - Co się stało? Czy króliczek zdechł? - Tak, zdechł - stwierdziła jedna z przerażonych starusze - tyle że pochowałyśmy go w ogródku dwa dni temu, a dziś on wrócił do klatki!

36

Krzyżówka