Bioloski Uzorci Za PDF

8/19/2019 Bioloski Uzorci Za PDF

1/15

Vrste bioloških uzoraka i rad sa

biološkim uzorkom

U laboratorijskoj terminologiji koriste se izrazi

• biološki uzorak i

• analitički uzorak.

Biološki uzorak (eng. specimen) je dio biološkog sistema

upućen u laboratoriju na obradu.

Analitički uzorak (eng. sample) može biti dio biološkog

uzorka, tačno definisanog volumena u kome se

određuje koncentracija jedne komponente (eng. analyte)

odnosno parametra.


2/15

Biološki uzorak može biti humanog/animalnog i biljnog

porijekla, te različiti mikroorganizmi.

Uzorci humanog/animalnog porijekla:

• tkivo;

• krv, serum, plazma;

• likvor (cerebrospinalna tečnost);

• urin, feces;

• pljuvačka, znoj, očna vodica (humoralna tečnost);

• želučani sadržaj;

• amnijska tekućina (plodova voda).

Uzorci hrane i namirnica:

• mlijeko i mliječni proizvodi;

• jaja;

• meso i mesne prerađevine.

Uzorci biljnog porijekla:

• Različiti dijelovi/organi biljaka, voća, povrća i žitarica, te

različiti biljni pripravci.


3/15

Nakon propisnog uzorkovanja u zato prikladnoj

ambalaži, uzorci se na odgovarajući način analiziraju ili

pohranjivaju na odgovarajuću temperaturu (neki uzorci

se ne smiju zalediti, npr. puna krv, dok se neki npr. tkiva,

serum, plazma itd. čuvaju na -80 ºC ).

Dobro osmišljenom tehnologijom rada i izborom analitičkih

metoda doprinosi se smanjenju potrebnog volumena

biološkog uzorka, što je jedan od vrlo značajnih pokazatelja

kvaliteta laboratorije. Uzorci nekih bioloških sistema

dobijaju se u malim količinama, pošto bi uzimanje veće

količine uzorka ugrozilo pacijenta (npr. likvor, fetalna krv)

ili što fiziološki, biološkog sistema ima malo, pa nije

moguće dobiti veću količinu uzorka (npr. znoj, očna

vodica).


4/15

Pri prijemu treba provjeriti ispravnost biološkog uzorka, npr.

da li je uzorak dobro homogeniziran s antikoagulansom, dali ima dovoljno uzorka, itd. Uzorke treba čuvati 24 sata na 4

°C poslije izdavanja rezultata.

Na ovaj način moguće je provjeriti rezultat i time potvrditi

nalaz ili utvrditi da je rezultat netačan, da bi se ponovnim

analiziranjem dobio valjan rezultat. Ova mjera

predostrožnosti ima prvenstveno namjenu da zaštiti

pacijenta, ali isto tako i laboratoriju. Medicinski

biohemičar mora imati krajnje etičan odnos premasvakom biološkom uzorku, kao da od tog jednog

uzorka zavisi život pacijenta.

Osjećajem odgovornosti prema biološkom uzorku,

medicinski biohemičar ličnim primjerom treba da podstiče

kod svih saradnika u laboratoriji. Biološki uzorak mora se

pravilno uzorkovati. Uzorak se mora sakupiti u hemijski

čistu posudu, čuvati na odgovarajući način i pravilno

transportovati do laboratorije.

Ispravan uzorak je jedan od uslova da laboratorijski rezultati

budu tačni. Svaka zdravstvena ustanova ima pravila i

propise o načinu prikupljanja i dostavljanja uzoraka u

laboratoriju.


5/15

Uticaji predanalitičkih, analitičkih i

postanalitičkih faktora na rezultate medicinsko-

biohemijskih nalaza

Na biohemijski sastav seruma/plazme i drugih tjelesnih

tečnosti, osim faktora karakterističnih za određenu bolest,

utiču brojni faktori koji mogu biti:

• predanalitički (zahtjev, priprema bolesnika, identifikacija i

priprema uzorka, transport i priprema uzorka za analizu);

• analitički;

• postanalitički (interpretacija i izvještaj).

Predanalitički faktori mogu biti biološki (fiziološki) i

metodološki. Biološki faktori mogu biti dugotrajni i

kratkotrajni.

Predanalitički faktori biološkog porijekla

Ostali• pušenje, alkoholizam i druge ovisnosti

Oštećenje stanicaTjelesne navike

Indukcija mikrosomalnih enzima jetreCiklične promjene

• godišnje doba

• menstrualni ciklus

Dnevni ritam

• fizička aktivnost (kreatin-kinaza, CK)

• vrijeme uzorkovanja znatno utiče na

neke biohemijske parametre u ovisnosti

o vremenu uzimanja obroka (glukoza,Fe, lipidi, alkalna-fosfataza, ALP)

Ekološki

• način prehrane

• opći uvjeti života

• fizikalni, hemijski i biološki uticaji

životne sredine

Položaj tijela

• sadržaj ukupnih proteina (ležeći 66,3

g/L, a stojeći 76,3 g/L).

Povezani sa procesom života

• starosna dob

• stepen razvoja

• reprodukcijski ciklus

Metabolički

• način prehrane

• stres (emocionalni, nesvjestica, buka)

• tjelesne aktivnosti (naporan fizički rad,

vježbe).

Genetički

• spol

• rasa

• nasljedne greške

• sklonost prema određenoj bolesti

Kratkotrajni biološki faktoriDugotrajni biološki faktoriBioanalitič ka hemija


6/15

Predanalitički metodološki faktori

• način punjenja epruveta;

• priprema za mjerenje (otapanje,

miješanje).

• dodaci (antikoagulansi);

• čuvanje (spremnik, zaštitne tvari,

temperatura, trajanje);

• pribor (igla, spremnik);

• odvajanje seruma/plazme od stanica

(broj obrtaja pri centrifugiranju, vrijeme,

temperatura);

• postupak uzimanja (punkcija, sukcija,

podvez vene);

• zgrušavanje (vrijeme, temperatura, tvari

koje potiču zgrušavanje);

• vrsta krvi (arterijska, venska, kapilarna);

• dostava do laboratorija (spremnik,

zaštitne tvari, temperatura, trajanje);

Uzimanje krvi:

Postupak sa uzorkom prije mjerenjaUzimanje uzorka

Dugotrajne biološke faktore nije moguće kontrolirati, ali ih

je važno prepoznati i uzeti u obzir pri procjeni laboratorijskih

nalaza postavljanjem referentnih vrijednosti obzirom na

starosnu dob, spol, rasu itd.

Efekte nekih od kratkotrajnih bioloških i metodoloških

faktora moguće je znatno smanjiti i/ili ukloniti

standardizacijom predanalitičkih postupaka, kao što su:

• priprema ispitanika prije uzimanja uzorka

• postupak uzimanja uzorka

• postupak sa uzorkom prije mjerenja.


7/15

Krv i krvna tečnost

Krv je tkivo u tečnom stanju, koje neprekidno kruži krvnim

žilama zahvaljujući radu srca. Ukupna količina krvi u

organizmu iznosi 6-8% ukupne tjelesne težine, što ovisi o

površini, visini i težini tijela. U kontroli volumena krvi

udruženo djeluju bubrezi i tečnost iz međustaničnih

prostora (intersticijalna tečnost). Mijenja se u nekim

fiziološkim uvjetima (fizička aktivnost, unošenje veće

količine tečnosti, trudnoća itd.) i nekim patološkim

stanjima (opekotine, proljevi, povraćanje).

Rel. gustoća krvi ovisi o konc. hemoglobina, eritrocita i

proteina plazme. Ref. vrijednosti su 1,048-1,068, mijenjaju

se tokom dana, a ovisne su o spolu i starosnoj dobi.

Temperatura krvi (36-40 °C) je stalna i neovisna o

temperaturi vanjskog okruženja.

Normalni pH krvi je slabo alkalan (pH 7,36-7,44). Venska

krv je kiselija od arterijske (sadrži više CO2). Miris krvi

potiče od isparljivih masnih kiselina i sličan je mirisu znoja.

Krv se sastoji od krvnih stanica (eritrociti, leukociti i

trombociti) i krvne tečnosti.


8/15

Centrifugiranje krvi

Plazma se može centrifugiranjem odijeliti od krvnih stanicanekoliko minuta nakon uzimanja krvi. Tako je smanjenamogućnost pucanja eritrocita i prelaska hemoglobina iostalih sastojaka iz eritrocita u plazmu. Za pripremu plazmekrv se prije centrifugiranja mora pomiješati saodgovarajućim antikoagulansom (citrat, oksalat, EDTA,fluorid, heparin), zahvaljujući kojem u plazmi ostajefibrinogen (kojeg u serumu nema, jer prelazi u fibrin koji seistaloži).

U svakodnevnoj praksi, većina analiza izvodi se u serumu,koji se dobija mnogo jednostavnije: uzeta krv se ostavi u

tami da slobodno koagulira (do 30 minuta), a zatim se odnastalog koaguluma dekantiranjem ili centrifugiranjemodvoji žućkasta krvna tečnost (serum).

Za pripremu seruma ili plazme krv se najčešće centrifugira

pri 3000-4000 o/min, što opet ovisi o konstituentu koji se

određuje. Ako se uzorkovanje krvi izvodi izvan laboratorija,

uzorke treba dostaviti u laboratorij unutar 2-3 sata od

uzorkovanja i to pod uslovima koji su propisani za određeni

sastojak seruma ili plazme. Biohemijske pretrage sastojaka

plazme ili seruma treba izvršiti unutar 4 sata ako se uzorak

drži na sobnoj temperaturi ili unutar 24 sata ako se čuva na+4 °C. Ako se analiza ne može izvršiti isti dan, uzorci se

čuvaju u hladnjaku na +4 °C ili se zamrzavaju i drže pri -10

°C ili niže, ovisno o vrsti određivanog konstituenta.


9/15

Samo neki sastojci su u ≈ istim konc. u stanicama i krvnoj

tečnosti (npr. urea), te se mogu određivati u krvi, plazmi iliserumu.

Omjer koncentracija

važnijih sastojaka u

eritrocitima i plazmi

Uticaj antikoagulanasa

Za većinu bioanalitičkih pretraga, krv se uzima bez

antikoagulanasa, jer se određuju u serumu. Ako se

analize izvode u plazmi ili punoj krvi potrebno je

uzeti krv sa odgovarajućom koncentracijom

pogodnog antikoagulansa, kako bi se izbjegle

greške u interpretaciji rezultata.


10/15

InhibicijaAmilaza, LDHOksalat

InhibicijaKisela fosfatazaHeparin

SmanjenjeKalcij

InhibicijaKreatin-kinaza

InhibicijaAlkalna fosfataza

EDTA

Inhibicija ureazeUreaFluorid

Način djelovanja

antikoagulansa

Pretraga (konstituent koji

se određuje)

Antikoagulans (kao

interferenca)

Uticaj antikoagulanasa na rezultate medicinsko-

biohemijskih pretraga

Najčešće primjenjivani antikoagulansi


11/15

Spol i starosna dob ispitanika

Razlike referentnih vrijednosti za pojedine sastojke prema

vrsti spola i starosnoj dobi posljedica su (pored ostalih

uticaja) i razlika u djelovanju hormona.

Dnevni ritam

Tokom 24 sata svaka tvar u organizmu ima svoj dnevni

ritam mijene (može biti više ili manje izražen), koji ovisi o

hrani, fizičkim aktivnostima, djelovanju hormona itd.

Vrijeme u kojem se uzme krv od ispitanika posebno je

važno za one sastojke koji pokazuju značajne dnevne

promjene u koncentracijama kao što su željezo,

kortikosteroidi, bilirubin, fosfati, trigliceridi itd.


12/15

Fizička aktivnost

Efekat fizičke aktivnosti na sastav analita u biološkom

materijalu u vezi je sa trajanjem i intenzitetom aktivnosti.

Posebno se razlike prije i poslije fizičkog napora uočavaju u

izmjerenim aktivnostima enzima:

Uticaj maratona na rezultate

medicinsko-biohemijskih

nalaza

Uticaj prehrane

Poznato je da prehrana odnosno gladovanje imaju direktan

efekat na metabolizam ugljikohidrata, lipida i aminokiselina.

Najveće promjene u koncentracijama ili aktivnostima

uzrokovane su vrstom prehrane za glukozu, urate, željezo,

ukupne lipide i alkalnu fosfatazu:

Uticaj prehrane na rezultate

biohemijskih nalaza


13/15

Hemoliza, lipemija, ikteričnost plazme ili seruma

Hemoliza je proces koji nastaje in vivo i/ili in vitro, te usljed

oštećenja membrane eritrocita uzrokuje prelaz tvari iz

eritrocita u plazmu. Posljedice ovog procesa mogu biti:

• Porast koncentracije tvari u plazmi/serumu (kalij, kreatinin,

hemoglobin) i enzima (LDH, AST) koji su u znatno višim

konc. prisutni u eritrocitima;

• Porast apsorbanse u vidljivom dijelu spektra (400-600 nm)

već usljed neznatnih količina hemoglobina;

• Hemoglobin u serumu može djelovati inhibirajuće u nekim

reakcijama (npr. inhibira lipazu).

Hemoliza in vivo nastaje zbog bolesti, tako da nalaze treba

izdati, jer su značajni u procjeni stanja bolesnika. Hemoliza

in vitro nastaje usljed nepravilnog uzimanja krvi, dostave ili

čuvanja krvi, te se standardizacijom predanalitičkih

postupaka može spriječiti.

Lipemični serum ili plazma sadrže obično iznad 4,56 mmol/L

triglicerida. Mutni su ili gotovo bijeli, odnosno “mliječni” iako je krv uzeta pravilno. Intenzitet mutnoće, odnosno izgled

seruma ne ovisi samo o koncentraciji triglicerida, nego i o

vrsti lipoproteina.


14/15

Lipemični su npr. serumi sa hipertrigliceridemijom

uzrokovanom povećanom količinom hilomikrona i/ili

lipoproteina niske gustoće (LDL) ili lipoproteina vrlo niske

gustoće (VLDL). Lipemičnost seruma ima klinički značaj, te

se mora naznačiti na nalazu ispitanika.

Ikteričnost seruma/plazme

Potiče od porasta koncentracije bilirubina. Intenzivno žuta

boja takvog seruma uglavnom utiče na mjerenja u vidljivomdijelu spektra, te je potrebno u svim analizama koristiti

slijepe probe seruma.

Uticaj farmakološki aktivnih tvari

Mnoge farmakološki aktivne tvari kao npr. alkohol, nikotin,

kofein, droge i lijekovi značajno utiču na koncentracije

pojedinih sastojaka seruma ili plazme. Efekti od takvih tvari

mogu biti in vivo (biološki) i/ili in vitro (analitički).

Uticaj lijekova i drugih

farmaceutskih preparata na

rezultate biohemijskih nalaza


15/15

URIN

Za jednostavne, svakodnevne pretrage urina uzima se prvi,

jutarnji, najkoncentriraniji urin.

Vrste uzoraka urina u biohemijskom laboratoriju:

Prije i poslije rada sa biološkim uzorkom potrebno je

prebrisati radni prostor sa dezinfekcionim sredstvom,

a ruke zaštititi rukavicama. Potrošni materijal korišten

pri analizi biološkog uzorka humanog i animalnog

porijekla odlaže se skupa sa analiziranim uzorcima u

propisno označenu ambalažu za biološki otpad.

Infektivni materijali treba da budu dekontaminirani,

sterilisani parom ili spaljeni u za to opremljenoj

laboratoriji.

Mjere sigurnosti

Documents

Bioloski Uzorci Za PDF