Biološke osnove psihičkih poremećaja

Sarajevo, februar 2010. Muvedeta Jusufbegović, prof.

•Biološki pristup psihologiji i psihijatriji temelji se na uvjerenju da su tjelesno i psihičko zdravlje usko povezani i međusobno uslovljeni.

•Biologijska psihijatrija stoji na stanovištu kako duševni život čovjeka ima biološku podlogu

•Bez pravilne moždane funkcije nema pravilnog psihičkog funkcionisanja

•U osnovi normalnih psihičkih pojava i duševnih poremećajanalaze se poremećaji bioloških procesa i funkcija koje je moguće biološki korigovati.

•Etiologija različitih poremećaja se promatra kroz dobno različito strukturirane biološke, psihološke i socijalne sisteme.

Patofiziološka podloga psihičkih poremećaja

• Neurorazvojni poremećaji• Neurodegenerativni poremećaji• Posljedica stvaranja endogenih opijata• Neuroendokrinološki poremećaji• Neuroimunološki poremećaji• Neurobiohemijski

PSIHIJATRIJSKA GENETIKA

• Psihijatrijska genetika zasniva se na primjeni postignuća i metoda populacijske genetike, imunogenetike, citogenetike, molekulske genetike i farmakogenetike.

• Koriste se metode rodoslova, metode blizanaca, adopcije, a posebno aktuelne metode rekombinacije DNA-otkrivanje lokacije gena na hromosomu i stvaranje genskih mapa.

• Za sada se može reći kako su hromosmi 6,22 i 8 u središtu pažnje genetičara koji ispituju gensku podlogu shizofrenije

• Neka istraživanja upućuju na povezanost HLA-A9 (humani leukocitni antigen) i paranoidne shizofrenije.

• U manično – depresivnih veća je učestalost krvne grupe 0• Isto tako prisutna je povezanost gena na kratkom kraku

hromosoma 11 i na X hromosomu • Duševni poremećaji su poligenski i multifaktorijalno

uslovljeni.

Autizam

Autizam (Cannerov sindrom)

Karakteristike:• otežana komunikacija sa okolinom, • povlačenjem u sebe, • nepravilan razvoj govora i govorne komunikacije, • otežano razumijevanje, • poremećaj emocionalne stabilnosti i • ponavljanje nesvrsishodnih aktivnosti (stereotipija).

• Učestalost autizma je dva do tri puta je češća kod dječaka.

• Osobe sa autizmom imaju često i neke druge moždane poremećaje kao što je hiperaktivni,poremećaj pažnje, opsesivno-kompulzivni poremećaj, epilepsija i depresija.

Etiologija autizma

• Uzroci autizma još uvijek nisu jasni

• Jedan od najznačajnijih tragova pronađen je na 15 hromosomu

• Djeca sa autizmom se rađaju sa nešto manjim mozgom od prosjeka

Znakovi i simptomi

• Dijete ne reaguje na podražaje iz okoline• Ponavljanje nesvrsishodnih pokreta i radnji• Dijete se igra samo ponavljajući istu igru sa istim

predmetom• Razvoj govora je usporen• Pojedini su agresivni spram drugih ili sebe samih

Liječenje

• Uticaj osoba koje brinu o dijetetu (poticanje govora, uklanjanje agresivnosti,komunikacija s okolinom itd.)

• Psihoterapija,socijalna i radna terapija• Psihofarmakoterapija

Neurobiohemijski psihički poremećaji

• Shizofrenija

• Depresija

• Anksioznost

Neurobiohemijski poremećaji ogledaju se u poremećajima neurotransmitera

• Serotonin je poznata neurotransmiterska hemikalija, koja regulira funkcije poput fine mišićne kontrakcije, regulacije temperature, apetita, osjećaja boli, ponašanja, krvnog pritiska i disanja

• Kada je u ravnoteži, daje osjećaj zadovoljstva i mentalne opuštenosti

• Previše ili premalo serotonina dovodi do abnormalnih mentalnih stanja, poput depresije, agresije, prisilnog ponašanja, poremećaja spavanja, a važan je faktor u regulaciji osjećaja gladi

Zastupljen je svuda u ljudskom tijelu, ali najviše u:

• gastrointestinalnom sistemu u neuroendokrinim ćelijamaoslobađanjem serotonina iz ovih ćelija nastaje osjećaj mučnine i povraćanja-odbrambena reakcija

• centralnom nervnom sistemu gdje ima uloge u regulisanju sna, REM faza sna

• učestvuje u regulisanju osjećaja sitosti i gladi i modulisanju bola

• veoma važna uloga je i u izazivanju osjećaja zadovoljstva• trombocitima gdje učestvuje u procesu koagulacije

• Iz serotonina se može sintetisati melatonin-hormon epifize koji ima ulogu u inhibiji sekrecije gonadotropina iz hipofize i tako odlaže pojavu puberteta

Supstance koje sadrže serotonin• Serotonina ima i u čokoladi, ali i u mnogim drugim

namirnicama: mlijeku, siru, voću, vinu• Takođe neke droge npr. ekstazi -MDMA, LSD povećavaju

količinu serotonina što izaziva euforiju i zavisnost• Medikamenti koji povećavaju količinu serotonina (SSRI)

se koriste u liječenju depresije

POREMEĆAJI ISHRANE

Regulacija unosa hrane• U hipotalamusu se nalazi centar za sitost (inhibitor gladi) i

centar za glad (stimulacioni)• Aferentni signali za unos hrane mogu biti:

– Senzorni (miris hrane, izgled, ukus...)

– Metabolički (od potrošnje glikoze zavise centri za glad i sitost)

– Gastrointestinalni (distenzija želuca,oslobađanje gastrointestinalnih hormona i efektivna apsorpcija nutritienata dovodi do osjećaja sitosti)

– Simpatikusni nervni sistem (ostvaruje efekte preko braon masnog tkiva, pri čemu se oslobađa toplota)

– Hormoni (npr. insulin smanjuje ekspresiju mRNA za neuropeptid Y, a NPY predstavlja potentni stimulus za glad. Kortizol, tireoidni hormoni i dr. imaju uticaj na regulaciju sitosti )

– Nutritivni signali (peptidi koji zahtjevaju unos hrane su: dimorfin, endorfin, galanin, somatostatin; dok sasvim suprotan efekat imaju peptidi koji djeluju na smanjenje unosa hrane: anorektin, kalcitocin, glukagon, insulin, oksitocin, vazopresin)

Na osnovu već iznijetog model gladi i sitosti bi mogao da seobjedini na slijedeći način:

• glad se osjeti zahvaljujući aferentnoj stimulaciji (preko smanjenja akcije simpatikusnog nervnog sistema, preko n. vagusa, dejstva na beta ćelije pankreasa koje proizvode insulin u većoj koncentraciji, što dovodi do pada glikemije, želudac se kontrahuje

• Sitost se ispoljava zahvaljujući aferentnoj inhibiciji (distenzija želuca, povećanje simpatikusne aktivnosti),uključeni su brojni nutritienti, hormoni, odaje se toplota.

• U poremećaje ishrane ubrajaju se svi poremećaji u metabolizmu ugljenih hidrata,bjelančevina,masti,vitamina i hormona.

GOJAZNOST je jedna od ključnih bolesti u okviru poremećaja ishrane

• Dijete se smatra gojaznim kada ima 20 odsto viška kilograma u odnosu na normalnu težinu(sedmogodišnji dječak trebao bi

da ima 23 kg, a ako ima 30 kg znači da je gojazan)

• U svijetu je svako deseto dijete gojazno/uhranjeno ili 3%• U Evropi je godišnji porast preko 400 000, što znači da je

svako četvrto dijete gojazno

• određena tjelesna konstitucija nosi predispoziciju za pojedine psihičke bolesti

• tako npr. tjelesna predispozicija za shizofreniju je:- lepto-astenična građa,- dugačak vrat,- velika stopala,

• dok je za depresiju i manično depresivni poremećaj sa prevagom depresivne komponente karakteristična gojaznost,naročito centralnog tipa

UZROCI• Brza i masna hrana, • slatkiši, • gazirana pića, • neredovni obroci, ali i neograničeno gledanje televizije i • igranje kompjuterskih igrica (nintendoizacija)• uticaj nasljednog - genetskog faktora (30-50%)• poremećaj metabolizma

Kofein- okidač za zavisnost i psihičke poremećaje

• Bilo koja vrsta droge, pa i kofein, nužno je povezana s nekim oblikom psihopatologije

• Konzumirajući ga,u organizam se unosi supstancija koja utiče na rad mozga

• U pakovanju od 100 g mliječne čokolade u prosjeku ima od 3 do 45 mg kofeina

• Crna čokolada sadrži još više, od 15 do 105 mg• Nije nikakva tajna da i „Cola” sadrži kofein• „Cola” sadrži otprilike 25 mg u ½ litra• Energetska pića ne nose bez razloga takav naziv • Konzerva energetskih napitaka sadrži 80 mg kofeina

• 5 ili više šoljica kafe na dan ili sličnih napitaka koji sadrže kofein (npr. čaja) može dovesti do antisocijalnog poremećaja ličnosti, te povećava rizik od zavisnosti prema drugim psihoaktivnim supstancama (alkohol,marihuana,kokain)

• Tvrdokorni konzumenti kofeina imaju isto tako dvostruko veće šanse da se počnu ponašati panično te da postanu anksiozni i depresivni

POSLJEDICE:• Rizik za razvoj mnogih bolesti u kasnijem periodu života

(diabetes mellitus i kardiovaskularne bolesti)• Ponašanje djece (hiperaktivnost)• Gubitak samopouzdanja• Narušavanje fizičkog izgleda • Pojava socijalnih problema • Meta vršnjačkog verbalnog i fizičkog nasilja - “surovi

vršnjaci”• Poruka da nije dobar i poželjan za druženje• Nemogučnost da postigne prijatnost i uspjeh

Zdrave navike:

• redovni i kvalitetni obroci,• piti vodu, a ne zaslađene i gazirane napitke,• u ishranu uvesti:različite vrste povrća, svježe voće,

mlijećne proizvode, ribu i žitarice,• tjelesne aktivnost

Ostali poremećaji ishrane:

• Bulimija (napadi pretjeranog uzimanja hrane i kontrolisanja težine)

• Anoreksija (namjerni gubitak na težini)

• Manoreksija (opsjednutost izgradnje mišićne mase)

Podrška školama

• Edukacija nastavnika/profesora

• Edukacija roditelja

• U programske sadržaje sekcija planirati teme iz domena zdravog življenja

Hvala na pažnji!