Plantae (Bitkiler)

Magnoliophyta(Kapalı tohumlular)

Magnoliopsida(İki çenekliler)

Malpighiales

Salicaceae(Söğütgiller)

Salix L.

BİLİMSEL SINIFLANDIRILMASI

Söğüt (Salix), söğütgiller (Salicaceae) familyasından Salix cinsini oluşturan boylu ağaç veya bodur çalı halinde, çoğunluğu kışın yaprak döken, ender olarak da her dem yeşil kalan odunsu bitkiler.

Genel özellikleri

Tek bir pul ile örtülmüş olan tomurcuklar çoğunlukla sürgüne yatmıştır. Sürgünler üzerindeki dizilişleri çok sıralı sarmal birkaç türünde almaşıktır ve tepe tomurcukları pseudoterminal dır.Yapraklar parçalanmamış, sadedir. ve uzun şerit halinde veya eliptik yapıdadır; kenarları tam veya bezeli ve ince dişli, kaba dişli, dilimli dişlidir.Genel olarak kısa saplıdır.; çoğunlukla kulakçıkları vardır.Yan durumlu çiçek kurulları başak halinde dik dururlar. Bazı türlerde çiçek açması yapraklanmadan önce, bazılarında ise aynı zamanda olur. Bir cinsli iki evcikli ve entomogamdırlar.Söğütler gayet kolay kök yapabildiğinden, tohumları da kısa zamanda çimlenme özelliğini kaybettiğinden, üretilmelleri hemen her yerde çelikle ve kök sürgünü ile olur.

Morfolojik Özelliği

Eski Sümer ve Mısır kayıtlarında söğüt ağacı kabuğunun ağrı ve ateş tedavisinde kullanıldığı ile ilgili bilgiler yer almaktadır. M.Ö. 5.YY'da Yunanlı doktor Hipokrat söğüdün ilaç olarak kullanımından bahsetmiştir. Amerika yerlilerinin de söğüdü tedavi amacıyla sık sık kullandığı bilinmektedir.Söğüt ağacı kabuğundaki aktif madde Salisin'dir. Kristal formu ilk olarak 1828'de Fransız eczacı Henri Leroux tarafından izole edilmiştir. Saf formu İtalyan kimyager Raffaale Piria tarafından elde edilmiştir. Suda çözündüğü zaman asit özelliği gösterdiğinden (ph 2.4) Salisilik asit olarak adlandırılmıştır.1897'de Felix Hoffmann sentetik olarak salisin'in değiştirilmiş bir formunu elde etmeyi başardı. Yeni bileşik salisilik asitten daha az mide problemlerine yol açıyordu. Bu yeni ilaç, yani Asetil Salisilik Asit Hoffman'ın işvereni olan Bayer firması tarafından Aspirin olarak adlandırıldı ve dünyanın en çok kullanılan ilacı haline geldi.

Tıbbi özellikler

Türkiye'de bulunan türler

Türkiye'de doğal olarak yetişen 25 söğüt türü bulunur.Ak söğüt (Salix alba)Acem söğüdü (Salix acmophylla)Misk söğüdü (Salix aegyptiaca)Karşılıklı yapraklı söğüt (Salix amplexicaulis)Salix apodaSalix armenorossicaKeçi söğüdü (Salix caprea)Kafkas söğüdü (Salix caucasica)Boz söğüt (Salix cinerea)İğde yapraklı söğüt (Salix elaeagnos)Salix elbursensisBoylu söğüt (Salix excelsa)

Gevrek söğüt (Salix fragilis)Mersin yapraklı söğüt (Salix myrsinifolia)Salix pedicellataDefne yapraklı söğüt (Salix pentandra)Salix pentandroidesSalix pseudododepressaSalix pseudomedewiiErguvani söğüt (Salix purpurea)Rize söğüdü (Salix rizeensis)Trabzon söğüdü (Salix trabzonica)Badem yapraklı söğüt (Salix triandra)Salix wilhelmsianaSepetçi söğüdü (Salix viminalis)

BİLİMSEL SINIFLANDIRILMASI

Alem :PlantaeBölüm :MagnoliophytaSınıf :MagnoliopsidaTakım :Malpighiales Aile :SalicaceaeCins :Salix L.Tür : Salix alba

Salix alba L. (Ak söğüt, köy söğüdü)

Adı da bu botaniksel özelliğinden kaynaklanmaktadır. içinde en çok boylanabilen(25-30m) aksöğüdün en belirgin özelliği genç yapraklar, tomurcuklar ve sürgünlerin üzeri ipek gibi yumuşak ve beyaz tüylerle örtülü olmasıdır.

Bazen bu tüyler sonraları dökülür. Kirli kahverengi ya da sarı renkli yaşlı sürgünler gevrek değil elastikidir.Yaprağın boyu eninden 4-5 kat daha büyüktürYapraklar uzun rozet biçiminde olup her iki ucu da sivridir. Kenarları çok ince dişlidir. Kulakçıklar gelişmemiş ya da hiç yoktur.

Erkek çiçekler dik durur ya da hafifçe büküktür.Serbest kaynaşmamış 2 etamin tüylü bir brahtenin koltuğunda bulunur. Ayrıca filamentlerin dip kısımları tüylüdür.Yağ bezeleri önlü arkalı 2 adettir.Dişi çiçeğin ovaryumu çok kısa saplı olup üzeri tüylü değildir.Çiçeklenmesi yapraklanmayla birlikte olur

Aksöğüt dere ve nehir kenarları ile sulak çayırlık alanlarda çok yaygındır.Dere kenarlarında erozyonu önler. Dereye dik şekilerde canlı çit olarak kullanılır.Tepe sürgünleri tetar yöntemiyle belirli aralıklarla kesilerek yakacak olarak ve çeşitli amaçlarla kullanılır.

YAYILIŞI

Coğrafi yayılışı çok geniştir. Tüm Avrupa, Kuzey Afrika’dan Orta Asya’ya kadar yayılır.Uzun yıllar kültüre alınmış bir türdür.

Salix alba cv. Vitelliana(sarı söğüt) Salix alba cv. Chermesiana adlı iki önemli kültüvarı bulunur.

Salix CapreaKeçi söğüdü

Keçi söğüdü (Salix caprea), söğütgiller (Salicaceae) familyasından 5-15 m'ye kadar boylanabilen ağaç, ağaççık veya çalı formunda olan bir söğüt türü. Kışın yaprağını döken İki evcikli süs ve orman ağaçlarıdır. İsmini erken baharda açan yapraklarla beslenen keçilerden alır. Erkenden çiçek açarak ürettiği polen ve nektarla çok sayıda arı ve böceği kendine çeker. 266 böcek türüne ev sahipliği yapar.

Erkek kedicikler elipsoid veya geniş elipsoid, 1.5-2.5 cm kadar olup sapsızdır. Brahteler 2 renklidir, yakında olanlar açık, merkezden uzakta olanlar siyah, hepside mızraksı yapıda 2 mm uzunluğunda tüylüdür. Erkek çiçeklerde stamen sayısı 2 adettir ve üst yüzeyinde salgı bezleri bulunur. Flamentler 6-8 mm kadar, ince; anterler ise sarı renkli eliptiktir. Dişi kedicikler kısadır; meyve 2 cm ila 6 cm boyutunda, salkım şeklinde kısadır. Dişi çiçeklerde brahte ve salgı bezi erkek çiçekte olduğu gibidir. Ovaryum dar konik, 2.5-3 mm, tüylüdür.

Sürgünler sarımsı yeşil ila sarımsı kızıl renkte tüylü veya tüysüzdür. Kulakçıklar yarım daire şeklinde ucu sivridir. Yaprak sapı 1 cm uzunluğundadır, sarmal dizili yapraklar yumurtamsı eliptik veya geniş yumurtamsı eliptik 5-7 cm, biraz kalınca, alt yüzeyi keçemsi tüylü veya tüylü, üst kısmı donuk yeşil ve tüysüzdür. Taze iken yaprakların buruşuk şekli göze çarpar. Yaprak dibi yuvarlak, kenarlar düzensiz dişli (dalgalı) veya tamdır, genellikle geriye doğru eğilmiştir. Ucu sivri veya damla uçlu olup genellikle çarpıktır; yaprak damarları ağsı yapıda olur.

Keçi söğüdü, ormanlık kenarlarının bir ağacıdır. Bu tür, açıklıklar, çorak araziler ve çakıllık alanlarda öncü ağaçdır. Diğer söğüt türlerine nazaran dere vejetasyonu dışında da yetişebilmesine rağmen ıslak, nötr ve kireçce zengin topraklarda iyi büyüme yapar.

Türkiye'de doğal olarak Kuzey Anadolu'da görülür, deniz seviyesinden 2300 m yüksekliğe kadar çıkar. Dünya'da bütün Asya ve Avrupa'da geniş bir yayılış sahası vardır.

Gevrek söğüt

Salix fragilis

20 m’ye kadar yükselir, gövde 1 m çap yapar. Kabuk koyu, çatlaklı, tacı yuvarlak veya ince uzundur. Dallar kahverengimsi yeşil, kalın, düz, parlak, önceleri tüylü, sonraları tüysüz, kolay kırılır. Tomurcuklar ince uzun, ucu sivridir. Kulakçıklar vardır veya yoktur. Yaprak sapı 2-7 mm, tüylü veya tüysüzdür.

Yapraklar mızraksı veya geniş mızraksı, 8-10 cm'dir. Üst yüzü soluk, tüysüz, alt yüzü donuk yeşil, orta damar tüylü; dibi kama şeklinde, kenarı dişli, ucu uzun ve sivridir. Erkek kedicikler 3-5 cm dir. Çiçek sapı 1 cm, 0-3 yaprakçıklı, ekseni tüylüdür. Brahteler sarı veya donuk sarıdır. Erkek çiçekler 2 stamenli (erkekorgan), filamentlerin dibi bazen tüylüdür. Anterler ise sarıdır.

En iyi gelişmeyi drenajı kötü, taşmış, derin topraklarda yapar. Fakat ağır topraklarda bol güneş ister. Kireçli topraklarda da iyi gelişme gösterir.Anavatanı Avrupa, Asya ve Türkiye olan olan bir söğüt türü.

Salkım söğüt (Salix babylonica), söğütgiller (Salicaceae) familyasından sarkık dallı söğüt türü.

15 m'yi kadar boylanır. Sürgün ve dallar çok ince ve elastik olduğundan dik durmaz, aşağıya sarkar. Yaşlı gövdelerin uzunlamasına çatlaklı boz renkli kabukları vardır.

Salix babylonica (Salkım söğüt )

Sürgünler sarımtrak yeşil, cilalanmış gibi parlaktır. Uç tomurcuğu pseudo-terminal, çıplak tek pullu, tomurcuklar sürgünlere tam yaslanmıştır ve sarmal dizilmiştir.

Yaprakları dar, şeritsidir, ucu sivri ve kenarları hafif dişlidir. Her iki yüzüde çıplak olan yaprakların, üst yüzü koyu, alt yüzü mat, açık gri yeşildir. Çoğunlukla yapraklar kıvrıktır. Damarlar belirgin ve çıplaktır. Yaprak sapı kısadır. Yaprak sapının sürgün üzerine bıraktığı iz dar şerit halindedir ve 3 iletim demeti izi vardır

Salix babylonica’nın Vatanı Çin'dir.