Bækur sem fullorðnir lesa fyrir börn

Sveinbjörg Sveinbjörnsdóttir

Bækur sem fullorðnir lesa fyrir börn

Setið í kjöltunniHelstu atriði greinar Margrétar Tryggvadóttur í bókinni Raddir barnabókanna (MM. 1999)


Hvað er myndabók?

Myndskreytt bók sem segir sögu, með eða án texta

Ríkulega myndskreyttur texti, sem kemst illa eða ekki af án mynd

Myndskreytt bók sem fullorðnir lesa fyrir börn


Hvað er myndabók?

Bækur sem hafa tvo innbyggða lesendur:– Hinn fullorðna sem les– Barnið sem lesið er fyrir

Efnið verður að höfða bæði til barnsins og hins fullorðna lesanda

Tvöfeldni hins innbyggða lesanda af tvennum toga:– Höfundar meðvitaðir um báða lesendahópa– Höfundar ómeðvitaðir um hinn fullorðna lesanda

Hver er munurinn? (sjá bls. 103)


Hvað er myndabók

Myndabækur eru ávallt tvíradda eða margradda– Textinn– Myndirnar

Gæta þarf þess að fullt samræmi sé á milli myndar og texta

Listfengi verksins byggist á samspili þessara miðla og leik barnsins með þá


Hvað er myndabók?

Myndskreytandinn má ekki vera hræddur við að bæta við frásögnina frá eigin brjósti

Myndabókin er tjáningarmiðillEkki má sniðganga möguleika á flóknu samspili

mynda og textaMyndirnar mega ekki vera bara til skrautsSöguþráður einfaldur – myndirnar flóknari

– Myndirnar geta t.d. sagt aukasögu sem kemur ekki fram í textanum


Að lesa saman

Lestur myndabóka er leikræn reynsla fyrir börnin– Það horfir á myndirnar– Það heyrir textann

Upplesturinn skiptir máli því börnin eru að læra að tala og hafa gagn og gaman af að heyra ritmál sem er öðruvísi en talmál

Góð frásögn hefur oft sterka hrynjandi og er ljóðrænn


Kápa

Kápa og titill best fallin til að vekja athygli á verkinu– Kápan er þáttur í persónusköpun og gefur

tóninn um efni bókarinnar– Tvenns konar kápur:

• Sýnir eina mynd ef hún er opnuð (fjörleg)• Mynd af persónu í vanda framan á bók en af

persónunni glaðri aftan á bók (alvarlegt efni)


Saurblöð – titilsíður - opnur

Saurblöð allt of oft auð í íslenskum myndabókum, einnig titilsíður

Líta skal á hverja opnu sem heildBandarískar myndabækur enda oft á vinstri

síðu, hægri síðan er auð. Hvers vegna?


Mynd og texti

Mynd þarf að hæfa lengd textansLangur texti kallar á flóknari myndirFlettiþörf barnsins rekur það áfram í leit að

framhaldi sögunnar


Frá táknmynd til táknmiðs

Góð myndabók spyr hvað við vitum um heiminn með– vísunum– táknum– skírskotunum í menningu, sögu, bókmenntir

og umhverfi



Vísanir gera verkið margræðaraBörn taka oft eftir öðrum vísunum en

fullorðnirBörn sjá oft fleiri atriði í myndabókinni en

fullorðnir



Þegar barn lærir að lesa tákn, form og litanotkun er það að stíga fyrstu skrefin í lestri

Barnið lærir að tengja það sem það sér við merkingu, þ.e.– tengja táknmynd við táknmið



Ung börn skilja ekki óhlutbundin fyrirbæri eins og slægð og sakleysi en skilja muninn á refi og lambi

Gagnlegar spurningar:– Hvað sérðu?– Hvað segir myndin okkur en textinn ekki?



Í myndaflóði nútímans þurfa börn að læra að „lesa“ myndir

Hvenær hættir kvikmynd að vera list og er orðin neysluvara? (Sjá bls. 112)


Að leysa vandann

Viðfangsefni myndabóka er tvíþætt:– Skemmtilegar frásagnir af merkilegum

atburðum– Frásagnir með dýpri merkingu og æðri tilgang

en skemmtanagildið– Myndabókin reynir oft að leysa vanda barnsins

og skiptir þá máli samspil mynda og texta


Bygging myndabóka

Lík byggingu gömlu ævintýranna– Hetjan býr við öryggi sem raskast– Hetjan glímir við vanda og sigrar– Hetjan kemst heim og lifir hamingjusöm til æviloka

Ólíkir þættir í byggingu myndabóka og ævintýra– Endurtekningum oft sleppt ef þær eru einsleitar (leiðigjarnar)– Hringnum lokað með heimilissenu– Rúmið öruggasti staður barnsins næsti fangi foreldranna


Hugmyndafræði íslenskra myndabóka

Elstu bækur sýna kynþáttamisrétti og kvennakúgun – en endurspegla heimsmynd liðins tíma

Annars eru kynþáttafordómar sjaldséðir vegna fjarveru annarra kynþátta

Mæður eru mikið sýndar inni á heimilinu(raunveruleiki eða fordómar?)


Hugmyndafræði íslenskra myndabókaLitli skógarbjörninn e. Illuga Jökulsson og

Gunnar Karlsson: Dýrin í hefðbundnum kynhlutverkum

Sigrún Eldjárn: - Vinnur markvisst að því að brjóta niður fordóma og gömul úrelt gildi samfélagsins– Nánast eini höfundurinn sem fjallar um aðra kynþætti

en þann hvíta– Söguhetjur hennar jafnt af báðum kynjum og á

hvorugt kynið hallað (annars eru drengir oft í ævintýrum en stúlkur heima)


Hugmyndafræði íslenskra myndabóka

Heimur íslenskra barnabóka furðu íslenskur – eruð þið sammála þessu?– Burstabær, íslensk náttúra, íslensk föt– Oftast sól og gott veður

Erlendis hafa sérkenni þjóða oft þurrkast út


Þýddar myndabækur

Mikið þýtt af verksmiðjuframleiddum bókum (fjölþjóðlegt samprent) með lítið bókmenntalegt gildi

Þýðingar mikilvægar vegna ónógs framboðs íslenskra bóka

Einar Áskell dæmi um góðar erlendar myndabækur


Þýddar myndabækur

Erlendar myndabækur eru gott tæki til að víkka heimssýn barna og kynna fyrir þeim menningu framandi þjóða

Skortur er á íslenskum bendibókum (aðeins til 3 1999), flestar eru þýddar


Þegar börnin eldast og lesa sjálf

Verða bækurnar oft einfaldari (-Hvers vegna?)– Einn innbyggður lesandi– Letrið er stærra– Setningar stuttar– Orð einföld – Myndir nær eingöngu til skrauts – Byggjast upp á kímni og hraðri atburðarás– Höfða síður til fullorðinna


Persónur

Söguhetjan aðgreind með sérkenni

Standa oft á krossgötum

Staða á opnu – staða í heimi bókar– Ofarlega – jákvæð

sjálfsmynd,gleði,völd– Neðarlega – veik staða– Í miðju eða jaðri

Stærð– Stór – styrk staða– Lítil – óöryggi

Endurbirting– Oft – missa stjórn

Hægri eða vinstri– Vinstri öruggar– Hægri vísar í

framhaldið


Sjónarhorn

Heimur bókar er skapaðurStaðsetning persónu í umhverfiBreytingar gefa vísbendinguTvívídd eða þrívídd


Rammar og lögun

Rammar skapa fjarlægðGefa vísbendingu um færslu yfir á annað

sviðEf rammi er notaður gefur lögun hans

vísbendingarMýkt eða horn


Línur og litir

Þykkt lína skiptir máli– Grannar –

spenna,hraði– Breiðar – leti– Hvöss horn –

erfiðleikar– Bogar – öryggi

Athuga samhengi

Litir gefa tilfinningu– Ljósir og heitir– Dökkir

Ræðst af samhengi og getur verið menningarbundið

Geta tengt saman hluti

Documents

Bækur sem fullorðnir lesa fyrir börn