Upload
vuongkhanh
View
228
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Karolina Messyasz, Katarzyna Wołyniak
„BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY”
Raport końcowy
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku
Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Płock 2010
2
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis treści
I. WPROWADZENIE
1. Definicja niepełnosprawności ...................................................................... 4
2. Niepełnosprawność w Polsce ....................................................................... 5
3. Niepełnosprawność w Płocku ...................................................................... 8
4. Niepełnosprawność w świetle uregulowań prawnych ............................... 9
5. Charakterystyka badania .............................................................................. 12
II. BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM
RYNKU PRACY - OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
1. Sytuacja społeczno-demograficzna - Katarzyna Wołyniak ....................................................................................... 16
2. Sytuacja zdrowotna
- Katarzyna Wołyniak ..................................................................................... 25
3. Wykształcenie i sytuacja zawodowa - Katarzyna Wołyniak ..................................................................................... 34
4. Kwalifikacje osób niepełnosprawnych
- Karolina Messyasz ......................................................................................... 47
5. Wyznawane wartości i samoocena niepełnosprawnych - Karolina Messyasz ......................................................................................... 52
6. Wsparcie społeczne
- Karolina Messyasz ......................................................................................... 55
7. Odbiór społeczny osób niepełnosprawnych - Karolina Messyasz ......................................................................................... 57
8. Stosunek do pracy i sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy
- Karolina Messyasz ......................................................................................... 60
9. Bariery we wchodzeniu na rynek pracy - Karolina Messyasz ......................................................................................... 65
3
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
III. BADANIE I DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LOKALNYM RYNKU PRACY” – PRACODAWCY
1. Charakterystyka przedsiębiorstw i zatrudnienia
- Katarzyna Wołyniak ..................................................................................... 70
2. Charakterystyka relacji pracodawców z niepełnosprawnymi pracownikami - Katarzyna Wołyniak ..................................................................................... 79
3. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz ocena ich
możliwości zawodowych - Karolina Messyasz ....................................................................................... 85
4. Bariery aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych
- Karolina Messyasz ....................................................................................... 90 III. PODSUMOWANIE
1. Profil społeczno-demograficzny osób niepełnosprawnych ........................ 103
2. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy ..................................... 105
3. Charakterystyka pracodawców .................................................................... 108
4. Wnioski i rekomendacje ............................................................................... 110
BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................... 113
4
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
II.. WWPPRROOWWAADDZZEENNIIEE
1. Definicja niepełnosprawności
Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, pod pojęciem niepełnosprawności
należy rozumieć trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu
stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą
niezdolność do pracy.
Niepełnosprawność może przybierać różne postaci. Wyróżnia się jedenaście rodzajów
niepełnosprawności:
▪ upośledzenie umysłowe,
▪ choroby psychiczne,
▪ zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu,
▪ choroby narządu wzroku,
▪ upośledzenie narządu ruchu,
▪ epilepsja,
▪ choroby układu oddechowego i krążenia,
▪ choroby układu pokarmowego,
▪ choroby układu moczowo-płciowego,
▪ choroby neurologiczne,
▪ inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia
enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu
krwiotwórczego.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) za osobę niepełnosprawną uznaje się
osobę, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu
powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie sprawnego funkcjonowania
w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek oraz czynniki zewnętrzne.
O poziomie i zakresie niepełnosprawności decydują nie tylko czynniki natury
biologicznej, ale także otocznie społeczne, w jakim funkcjonują osoby z dysfunkcją
5
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
biologiczną bądź psychiczną. W literaturze, oprócz niepełnosprawności fizycznej, można
znaleźć także pojęcie niepełnosprawności społecznej, którą wyznaczają warunki, jakie
społeczeństwo zapewnia osobom niepełnosprawnym. Kluczowymi warunkami, decydującymi
o wymiarach niepełnosprawności są architektura budynków czy transport publiczny.
Poprzez nie, społeczeństwo może minimalizować lub pogłębiać poziom niepełnosprawności.
Ułatwiając osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w przestrzeni publicznej, możemy
w skuteczny sposób, ograniczać odczuwalny poziom dyskomfortu spowodowanego fizyczną
dysfunkcją.
2. Niepełnosprawność w Polsce1
Badanie, na podstawie którego powstał niniejszy raport, poprzedzone zostało
przeglądem sytuacji społeczno-ekonomicznej osób niepełnosprawnych w Polsce. Jak
pokazują badania, Polska znajduje się w grupie krajów o sporej populacji osób
niepełnosprawnych, których charakteryzuje niski współczynnik zatrudnienia2. Najpełniej
obrazują to dane pochodzące z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego
w 2002 r. oraz kwartalnych Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzonych
przez GUS.
Według wyników tego pierwszego, liczba osób niepełnosprawnych w 2002 r. wyniosła
ogółem 5,5 mln, co stanowiło 14,3% ludności całego kraju. Prawne orzeczenie
o niepełnosprawności posiadało wówczas 4,5 mln osób. Od tego czasu liczba ta
systematycznie malała, by w 2009 r. osiągnąć poziom 2,1 mln osób w wieku produkcyjnym,
co stanowiło 8,7% ludności w tej grupie. W samym Płocku, jak wynika z tego samego
badania, zamieszkuje 12 658 osób z różnym stopniem niepełnosprawności, co przekłada się
na 10% wszystkich mieszkańców Płocka.
1 Dane zostały przygotowane w oparciu o informacje ze strony Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych http://www.niepelnosprawni.gov.pl/niepelnosprawnosc-w-liczbach/, oraz dane pochodzące z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) przeprowadzonego przez GUS w III i IV kwartale 2009 r. http://www.stat.gov.pl 2 A. Chłoń-Domińczak, D. Poznańska, Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Budapeszt 2007, s. 13
6
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2009 r. zdecydowanie
dominował odsetek osób z lekkim stopniem niepełnosprawności przy zdecydowanie
mniejszym udziale osób z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności,
co szczegółowo przedstawia poniższa tabela.
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE W WIKEU PRODUKCYJNYM WG. STOPNIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
LEKKI STOPIEŃ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
UMIARKOWANY STOPIEŃ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
ZNACZNY STOPIEŃ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
41,1% 40,2% 18,7%
Tab. 1 Niepełnosprawni w wieku produkcyjnym wg. stopnia niepełnosprawności w 2009 r.
Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności są zazwyczaj schorzenia układu krążenia,
narządów ruchu oraz schorzenia neurologiczne.
Osoby niepełnosprawne są niestety zdecydowanie gorzej wykształcone niż osoby
zdrowe. W 2009 r. wykształceniem wyższym legitymowało się zaledwie 5,1% osób w wieku
produkcyjnym, średnim 32,8%, a zasadniczym zawodowym 39,8%. Pomimo wzrostu odsetka
osób z wykształceniem co najmniej średnim, poziom ten nadal odbiega od statystycznego
poziomu wykształcenia w grupie osób sprawnych. Dla porównania, udział osób sprawnych
w wieku produkcyjnym posiadających wykształcenie średnie w 2009 roku wynosił 59,4%,
wyższe - 20,8%, zaś zasadnicze zawodowe – 28,7%. Szczególnie duża różnica widoczna jest
w przypadku osób z wykształceniem średnim – 26,6 pkt proc. oraz wyższym - 15,7 pkt proc.
WYKSZTAŁCENIE ZASADNICZE ZAWODOWE
WYKSZTAŁCENIE ŚREDNIE WYKSZTAŁCENIE
WYŻSZE
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE W WIEKU PRODUKYJNYM
39,8% 32,8% 5,1%
OSOBY ZDROWE W WIEKU PRODUKYJNYM
28,7% 59,4% 20,8%
Tab. 2 Niepełnosprawni i os. zdrowe w wieku produkcyjnym wg. wykształcenia w 2009 r.
Osoby niepełnosprawne to grupa społeczno-ekonomiczna charakteryzująca się
najniższym wskaźnikiem zatrudnienia w Polsce3. Położenie na rynku pracy często zaś
3 Ibidem, s. 17
7
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
decyduje o sytuacji materialnej i statusie społecznym. Większość osób niepełnosprawnych
pozostaje poza rynkiem pracy i jest to zjawisko obserwowane od wielu lat, dotyczące osób w
wieku produkcyjnym.
W tym miejscu warto wprowadzić kilka użytecznych pojęć, którymi będziemy się
posługiwać w dalszej części. W badaniu BAEL za aktywnych zawodowo uważa się populację
osób pracujących i bezrobotnych. Udział tej zbiorowości wśród ludności w wieku lat
15 i więcej określa tzw. poziom aktywności zawodowej. Do bezrobotnych zalicza się osoby,
które pozostają bez pracy, ale poszukujące jej i gotowe ją podjąć. Z kolei udział
bezrobotnych wśród aktywnych zawodowo określa natężenie bezrobocia tzw. stopa
bezrobocia. Natomiast za biernych zawodowo uważane są osoby niepracujące
i nieposzukujące pracy.
Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności Polski wskazują jednak, że
w latach 2007-2009 nastąpiła poprawa sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy.
Zanotowano wzrost współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia oraz
spadek stopy bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym. W III kwartale
2009 roku na polskim rynku pracy pracowało 22,9% ogółu niepełnosprawnych w wieku
produkcyjnym. W 2009 roku aktywnych zawodowo w wieku produkcyjnym było 24,6%
niepełnosprawnych. Dla porównania współczynnik aktywności zawodowej osób sprawnych
w wieku produkcyjnym wyniósł 75,3%. Udział osób pracujących wśród osób
niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym osiągnął wartość 21,4%, zaś wskaźnik
zatrudnienia osób zdrowych w tym samym wieku wynosił 69,1%. Według tego samego
badania stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych dla osób w wieku produkcyjnym to
13,3%, natomiast dla osób zdrowych w analogicznej grupie wiekowej – 8,2%.
Pomimo zauważalnej poprawy, większość osób niepełnosprawnych w wieku
produkcyjnym, niestety wciąż pozostaje poza rynkiem pracy. W 2009 r. biernych zawodowo
było 75,4% osób wobec 24,7% osób sprawnych. Dlatego wciąż podejmowane są działania
ustawowe wspierające aktywizację zawodową tych osób.
8
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODWEJ
WSPÓŁCZYNNIK ZATRUDNIENIA
STOPA BEZROBOCIA
WSPÓŁCZYNNIK BIERNYCH ZAWODOWO
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE W WIEKU PRODUKYJNYM
24,6% 21,4% 13,3% 75,4%
OSOBY ZDROWE W WIEKU PRODUKYJNYM
75,3% 69,1% 8,2% 24,7%
Tab. 3 Niepełnosprawni i os. zdrowe w wieku produkcyjnym wg. poziomu aktywności zawodowej w 2009 r.
3. Niepełnosprawność w Płocku4
Z danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie wynika, że w I kwartale 2009 r.
w województwie mazowieckim zarejestrowanych było przeszło 200 000 osób bezrobotnych,
z czego 7154 osób w mieście Płocku (3,6% ogółu bezrobotnych w województwie).
Jedną z głównych przyczyn przyznawania pomocy w latach 2007-2008, jak podaje
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku, była niepełnosprawność (w 2008 r. przyznano
pomoc 1485 rodzinom, oraz 2507 osobom w tych rodzinach). Dodatkowo osoby
niepełnosprawne w znacznym stopniu dotyka problem bezrobocia.
Według sprawozdania o osobach niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących
pracy niepozostających w zatrudnieniu w II półroczu 2009 r., sporządzonego przez Miejski
Urząd Pracy w Płocku, pod koniec okresu sprawozdawczego takich osób łącznie było 588,
z czego 1/3 to osoby długotrwale bezrobotne, pozostające bez pracy powyżej 24 miesięcy.
Spośród tej grupy większość legitymuje się lekkim bądź umiarkowanym stopniem
niepełnosprawności (547 osób). Pod względem wieku najliczniejszą grupę stanowią osoby
w przedziale między 45 a 54 lat (190 osób), następnie 25-34 lata (111 osób), 55-59 lat
(109 osób) oraz osoby w wieku lat 35-44 (97 osób). Najmniej liczny odsetek stanowią osoby
powyżej 60. roku życia (42 osoby).
Wśród niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy zarejestrowanych
w Miejskim Urzędzie Pracy w Płocku najliczniej pod względem typu niepełnosprawności
4 Dane pochodzą z sprawozdania MPiPS-07 o osobach niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu w II półroczu 2009 r. przygotowanego przez Miejski Urząd Pracy w Płocku
9
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
reprezentowane są osoby z upośledzeniem narządu ruchu (157 osób). W następnej
kolejności znalazły się osoby z chorobami psychicznymi (76 osób), z chorobami
neurologicznymi (74 osoby), z chorobami układu krążenia i oddechowego (67 osób),
z upośledzeniem narządu wzroku (60 osób), z zaburzeniami głosu, mowy i słuchu (37 osób),
upośledzeniem umysłowym (21 osób), z epilepsją lub chorobami układu pokarmowego
(po 13 osób) oraz układu moczowo-płciowego (11 osób).
Pod względem struktury wykształcenia analizowane sprawozdanie obnaża niskie
kwalifikacje osób niepełnosprawnych i pozostających bez zatrudnienia, co zapewne nie
sprzyja szansie na zmianę położenia społeczno-ekonomicznego niepełnosprawnych.
Najliczniejszą reprezentację stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym
(192 osoby), następnie z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym
(186 osób), trzecią grupą są osoby o wykształceniu policealnym bądź średnim zawodowym
(134 osoby). W zdecydowanej mniejszości są osoby z wykształceniem średnim
ogólnokształcącym (40 osób) oraz wyższym (29 osób).
4. Niepełnosprawność w świetle uregulowań prawnych
Sytuację osób niepełnosprawnych regulują w Polsce różne akty prawne, których
poziom jest zróżnicowany. Najważniejszymi aktami prawnymi, mającymi odniesienie i wpływ
na sytuację osób niepełnosprawnych są:
▪ ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 r. wraz z póź. zm.,
▪ ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 wraz póź. zm.,
▪ ustawa o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
17 grudnia 1998 r. wraz z póź. zm.
Kolejnym dokumentem regulującym prawa osób niepełnosprawnych jest
zatwierdzona uchwałą sejmu Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Zawiera ona między
innymi prawa osób niepełnosprawnych do:
10
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
▪ dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,
▪ dostępu do leczenia i opieki medycznej, rehabilitacji i edukacji leczniczej,
▪ życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych,
▪ swobodnego przemieszczania się i korzystania ze środków transportu,
▪ dostępu do informacji.
Innym strategicznym aktem choć o mniej formalnym umocowaniu prawnym,
jednakże wyznaczającym standardy, do jakich powinny zmierzać kraje Unii Europejskiej jest
Deklaracja Ministrów w sprawie osób niepełnosprawnych „Dążenie do pełnego uczestnictwa
osób niepełnosprawnych jako obywateli”, przyjęta podczas Europejskiej Konferencji
Ministrów, w dniach 7-8 maja 2003 r.
Plan Działań na rzecz osób niepełnosprawnych uznaje podstawową zasadę, że
społeczeństwo jest zobowiązane wobec wszystkich swoich obywateli zminimalizować skutki
niepełnosprawności poprzez aktywne wspieranie zdrowego stylu życia, bezpieczniejszego
środowiska, odpowiedniej opieki zdrowotnej, rehabilitacji oraz wspomagających działań
społeczności lokalnych5.
Plan Działań zawiera 15 głównych kierunków działań, obejmujących kluczowe obszary
życia osób niepełnosprawnych:
1. Uczestnictwo w życiu politycznym i publicznym
2. Uczestnictwo w życiu kulturalnym
3. Informacja i komunikacja
4. Edukacja
5. Zatrudnienie, poradnictwo i szkolenie zawodowe
6. Środowisko zabudowane
7. Transport
8. Życie w społeczności lokalnej
9. Opieka zdrowotna
5 Zalecenie nr Rec(2006)5 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich. Plan Działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015, s. 6
11
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
10. Rehabilitacja
11. Ochrona socjalna
12. Ochrona prawna
13. Ochrona przed przemocą i wykorzystywaniem
14. Badania i rozwój
15. Podnoszenie świadomości
Dla zapewnienia pełnej integracji osobom niepełnosprawnym i zmniejszenia poziomu
społecznej niepełnosprawności kluczowym warunkiem we współczesnym społeczeństwie
jest dostęp do informacji i komunikacji, szczególnie za pośrednictwem Internetu. Medium
to ułatwia bowiem kontakt i drogę dotarcia z informacją rozmaitym instytucjom do
beneficjantów, szczególnie tych niepełnosprawnych, mających często problem
z poruszaniem się.
Kolejnym kluczowym obszarem, szczególnie w kontekście naszego kraju, jest dostęp
do edukacji, który daje szansę na osiągnięcie niezależności osobom niepełnosprawnym.
Według Deklaracji, edukacja powinna obejmować wszystkie etapy życia, począwszy od
przedszkola po edukację w systemie ustawicznym, czyli rozmaite szkolenia i kursy,
umożliwiające podniesienie kwalifikacji i kompetencji. Takie podejście połączone
z działaniami antydyskryminacyjnymi zwiększają równość dostępu do zatrudnienia.
Niezwykle ważnym elementem w procesie społecznej integracji jest wolna od barier
przestrzeń publiczna. Pozwala ona na czynny udział w życiu społeczności lokalnej, jak
również ułatwia dostęp do zatrudnienia. W celu zwiększenia samodzielności i niezależności
osób niepełnosprawnych należy zachęcać do rezygnacji z uzależnienia od świadczeń na rzecz
stosowania zindywidualizowanych struktur wsparcia. W ten sposób system opieki społecznej
może przyczynić się do poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych z niej korzystających.
W dążeniu do zapobiegania pogłębianiu się niepełnosprawności oraz zmniejszania jej
skutków należy wdrażać wszechstronne programy rehabilitacji, obejmujące możliwie szeroką
gamę usług, świadczonych w miejscu zamieszkania.
Jedną z kwestii podnoszonych w Planie Działania jest także ochrona prawna, która
powinna poprzez odpowiednie zapisy zmierzać do likwidacji dyskryminacji.
12
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawą dla całego Planu Działania jest podnoszenie świadomości. W celu
promowania wiedzy na temat potrzeb i praw osób niepełnosprawnych w społeczeństwie,
należy (…) podejmować działania na rzecz zmiany negatywnych postaw i na rzecz włączania
kwestii dotyczących niepełnosprawności do wszystkich dokumentów rządowych i informacji
w mediach6.
Drogą do osiągnięcia założonych w Planie celów może być prowadzenie badań.
Gromadzone w ten sposób i analizowane dane umożliwiają bowiem projektowanie,
a następnie wdrażanie polityki opartej na obiektywnych informacjach i dowodach
naukowych. Rzetelna analiza staje się pomocna w identyfikacji problemów i poszukiwaniu
rozwiązań.
Przytoczone podstawy teoretyczne, jak i empiryczne dane pochodzą z różnych źródeł
i różnych badań. Dotyczą osób niepełnosprawnych w Europie, Polsce, województwie
mazowieckim oraz samym Płocku. Stanowią szerszy kontekst dla przeprowadzonego
badania. Wynika z nich jasno, że osoby niepełnosprawne narażone są na większe ryzyko
wykluczenia i biorą mniej aktywny udział w życiu społecznym. Aby zmienić ten stan rzeczy,
należy uwzględniać w różnego typu strategiach i politykach państwa potrzeby osób
niepełnosprawnych, które znajdują odzwierciedlenie w prowadzonych badaniach
naukowych.
5. Charakterystyka badania
Zaprezentowane powyżej dane wskazują na konieczność podejmowania działań
przez instytucje publiczne w celu niwelowania zjawiska wykluczenia społecznego
i bezrobocia wśród osób niepełnosprawnych. Aby móc skutecznie działać potrzebna jest
dogłębna analiza problemu oraz przyczyn jego powstania. W mieście Płocku brak było
dotychczas usystematyzowanych danych, badań, analiz i statystyk dotyczących powyższej
problematyki, które pozwoliłyby na efektywną, pożądaną przez osoby niepełnosprawne,
pomoc ze strony administracji publicznej, czy organizacji pozarządowych. Dodatkowym
6 Ibidem, s. 9
13
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
impulsem do przeprowadzenia badań był fakt braku opracowań, które przedstawiałyby
informacje na temat zapotrzebowania na pracę osób niepełnosprawnych wśród płockich
pracodawców ze wskazaniem zawodów, w których osoby te mogłyby świadczyć pracę.
Wszystkie dane dotyczące osób niepełnosprawnych w mieście Płocku ograniczają się do
podania ogólnej liczby osób niepełnosprawnych oraz stopy bezrobocia w podziale na
przedziały wiekowe i płeć. Nikłe rozpoznanie środowiska osób niepełnosprawnych przekłada
się na małą skuteczność działań podejmowanych przez różne instytucje. Z racji tych
przesłanek Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Płocku zdecydował się na
przeprowadzenie badania mającego na celu diagnozę sytuacji osób niepełnosprawnych.
Niniejsza publikacja stanowi podsumowanie wyników przeprowadzonego badania
pod nazwą „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku
pracy”. Celem głównym projektu było przeprowadzenie diagnozy potrzeb osób
niepełnosprawnych związanych z przystosowaniem ich do zatrudnienia, a także diagnoza
zapotrzebowania na pracę tych osób wśród płockich pracodawców. Cel główny został
osiągnięty poprzez zobrazowanie poniższych celów szczegółowych:
▪ diagnoza sytuacji społeczno-demograficznej osób niepełnosprawnych,
▪ diagnoza sytuacji zdrowotnej osób niepełnosprawnych,
▪ diagnoza sytuacji zawodowej osób niepełnosprawnych,
▪ diagnoza potrzeb psychospołecznych osób niepełnosprawnych,
▪ diagnoza barier formalno-prawnych utrudniających zatrudnianie osób
niepełnosprawnych,
▪ diagnoza barier mentalnych powodujących dezaktywizację zawodową osób
niepełnosprawnych,
▪ wskazanie dróg aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych oraz czynników
zachęcających do ich zatrudniania.
Ponadto, badanie miało na celu także diagnozę potrzeb psychospołecznych,
szkoleniowych, zawodowych osób niepełnosprawnych, natomiast wśród pracodawców
określenie zawodów deficytowych, w których mogłyby pracować osoby niepełnosprawne,
pożądane przez nich kwalifikacje, umiejętności i bariery w zatrudnianiu niepełnosprawnych.
14
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W tym celu zaplanowano przeprowadzenie badania kwestionariuszowego na próbie
525 osób niepełnosprawnych korzystających z pomocy MOPS lub niepełnosprawnych
zarejestrowanych w MUP w Płocku jako osoby bezrobotne, będące w wieku produkcyjnym
oraz na próbie 55 przedstawicieli małych i średnich przedsiębiorstw z terenu miasta Płocka.
Całość badania została przeprowadzona przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
w Płocku, i była współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego
Funduszu Społecznego.
Badanie zostało podzielone na trzy etapy – pilotaż oraz dwie tury właściwego
badania. Pilotaż stanowił wstępny etap badania mający na celu weryfikację sporządzonego
narzędzia badawczego, przeprowadzony został na przełomie stycznia i lutego 2010 r., na
próbie 25 osób niepełnosprawnych oraz 5 przedstawicieli pracodawców. To stadium badania
pozwoliło na wyeliminowanie błędów oraz dokonanie niezbędnej korekty na podstawie
sugestii i uwag uzyskanych od respondentów i ankieterów przeprowadzających badanie.
Pierwszy etap badania został zrealizowany na próbie 250 osób niepełnosprawnych
i 25 pracodawców z terenu Płocka, w okresie od 1 marca do 30 kwietnia 2010 r., drugi na
takiej samej próbie w dniach od 1 czerwca do 31 lipca 2010 r. Oba etapy badania zostały
podsumowane w dwóch raportach cząstkowych. Niniejszy raport stanowi podsumowanie
całości przeprowadzonych prac badawczych. W publikacji dokonujemy przeglądu sytuacji
osób niepełnosprawnych w Płocku, z punktu widzenia samych niepełnosprawnych oraz
płockich pracodawców.
Przeprowadzone badanie, w założeniach, miało przyczynić się do bardziej
efektywnych działań, ukierunkowania aplikowania o środki zewnętrzne, które mogłyby
pozwolić na aktywne działanie na rzecz osób niepełnosprawnych przez administrację
publiczną, organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorstwa.
W tym miejscu warto przejść do analizy materiałów uzyskanych w badaniu, któremu
poświęcony został niniejszy raport, mającego na celu diagnozę sytuacji osób
niepełnosprawnych na płockim rynku pracy, której rezultaty czytelnik znajdzie w poniższych
rozdziałach.
15
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Część pierwsza raportu stanowi odzwierciedlenie wyników badania
przeprowadzonego wśród osób niepełnosprawnych, gdzie założonym celom odpowiadają
poszczególne punkty. Diagnozę sytuacji społeczno-demograficznej znajdzie Czytelnik w części
(1) Sytuacja społeczno-demograficzna, diagnozę sytuacji zdrowotnej w punkcie (2) Sytuacja
zdrowotna, obraz sytuacji zawodowej oddają punkty (3) Wykształcenie i sytuacja zawodowa,
pkt (4) Kwalifikacje osób niepełnosprawnych oraz część (8) Stosunek do pracy i sytuacja
niepełnosprawnych na rynku pracy. Potrzeby psychospołeczne obrazują punkty
(5) Wyznawane wartości i samoocena niepełnosprawnych, (6) Wsparcie społeczne oraz
(7) Odbiór społeczny osób niepełnosprawnych. Natomiast charakterystykę barier formalno-
prawnych, mentalnych powodujących dezaktywizację zawodową osób niepełnosprawnych,
dróg aktywizacji zawodowej oraz czynników zachęcających do ich zatrudniania, znaleźć
można w pkt (9) Bariery we wchodzeniu na rynek pracy, jak również częściowo w pozostałych
punktach. Trudno bowiem w sposób jednoznaczny i precyzyjny, w tak szerokim badaniu,
przyporządkować każdemu diagnozowanemu obszarowi konkretne zapisy w raporcie,
z uwagi na zachodzenie na siebie niektórych z nich. Rozdzielanie ich było zaś zabiegiem
sztucznym.
Część druga odnosi się do wyników uzyskanych z kwestionariuszy wywiadu
przeprowadzonych wśród płockich pracodawców. W punkcie pierwszym tej części Czytelnik
znajdzie charakterystykę przedsiębiorstw i struktury zatrudnienia badanych firm. Punkt drugi
prezentuje relacje pomiędzy pracodawcami a niepełnosprawnymi pracownikami wraz
z oceną ich możliwości i umiejętności, określeniem zawodów deficytowych, w których
mogłyby pracować osoby niepełnosprawne i pożądanych przez pracodawców kwalifikacji.
Ocenę sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy zawiera punkt trzeci, stanowiąc
odzwierciedlenie między innymi potrzeb szkoleniowych. Wszelkiego typu bariery
w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych powodujące ich dezaktywizację zawodową, drogi
potencjalnej aktywizacji zawodowej oraz czynniki zachęcające do zatrudniania z perspektywy
pracodawców, znaleźć można w punkcie czwartym Bariery aktywności zawodowej osób
niepełnosprawnych.
16
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
IIII.. BBAADDAANNIIEE II DDIIAAGGNNOOZZAA SSYYTTUUAACCJJII OOSSÓÓBB NNIIEEPPEEŁŁNNOOSSPPRRAAWWNNYYCCHH
NNAA LLOOKKAALLNNYYMM RRYYNNKKUU PPRRAACCYY -- OOSSOOBBYY NNIIEEPPEEŁŁNNOOSSPPRRAAWWNNEE
1. SYTUACJA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA
Kwestionariusz wywiadu został podzielony na kilka obszarów. Pierwszy z nich dotyczył
sytuacji społeczno-demograficznej osób niepełnosprawnych. W badaniu wzięło udział 44%
kobiet i 56% mężczyzn (pyt. 3). Respondenci należą do różnych kategorii wiekowych (pyt. 1).
Szczegółowy podział badanych ze względu na wiek przedstawia poniższy wykres.
Najwięcej osób niepełnosprawnych, które wzięły udział w badaniu mieści się
w dwóch przedziałach wiekowych między 50-54 lat i 55-59 lat (łącznie 46,4%); 45-49 lat –
10,6%; 40-44 lata – 9,2%; 25-29 lat – 7,6%; 35-39 lat oraz 60-65 lat – 7%; 30-34 lata – 6,8%;
20-24 lata – 4,6%. Najmniej jest osób w wieku 18-19 lat – 0,8%.
Kolejne pytanie dotyczyło wykształcenia. Ogółem 42,6% respondentów posiada
wykształcenie zawodowe, ponad ¼ (28,6%) – wykształcenie podstawowe, średnie techniczne
– 14%, średnie ogólnokształcące – 7%, policealne, pomaturalne – 1,4%, niepełne
17
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
podstawowe – 1,2%. Tylko 5,2% niepełnosprawnych ma wykształcenie wyższe pełne lub
wyższe zawodowe, co stanowi odzwierciedlenie tendencji krajowych, o których była mowa
we wprowadzeniu.
Następne pytanie, które zadaliśmy niepełnosprawnym dotyczyło ich przynależności
do grup społeczno-zawodowych (pyt. 4). Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.
Wynika z nich, że najliczniejszą grupę stanowią osoby, które zaliczają się do grupy
robotników wykwalifikowanych – 22,2%; renciści i emeryci – 18%; robotnicy
niewykwalifikowani – 17,4%; klienci MOPS – 17,2%; pracownicy fizyczno-umysłowi – 13%;
pracownicy umysłowi niższego szczebla – 6,4%, uczniowie i studenci – 2,2%; kadra
kierownicza, inteligencja – 1,2%; bezrobotni – 0,6%; prowadzący własną działalność
gospodarczą – 0,4%.
18
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Nasi respondenci to przede wszystkim osoby stanu wolnego – 32% wskazań,
pozostające w związkach małżeńskich – 28,6% wskazań, rozwiedzione – 26,6% wskazań,
owdowiałe – 8% wskazań lub będące w separacji – 4,8% wskazań (pyt. 5).
1,2%6,4%
13,0%
22,2%
17,4%0,4%
18,0%
2,2%17,2%
1,4% 0,6%
Przynależność do grup społeczno-zawodowych
kadra kierownicza, inteligencja pracownicy umysłowi niższego szczebla
pracownicy fizyczno-umysłowi robotnicy wykwalifikowani
robotnicy niewykwalifikowani prowadzący własną działalność gospodarczą
renciści, emeryci uczniowie i studenci
klient MOPS inna
bezrobotni
19
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ponad połowa osób niepełnosprawnych – 55% prowadzi samodzielne gospodarstwo
domowe, co pozwala wysnuć wniosek, ze są to osoby samotne. W przypadku 16,2%
badanych gospodarstwo domowe składa się z dwóch osób, 15% respondentów prowadzi
je z dwoma osobami, 7% z trzema, 4,8% z czterema osobami. Tylko w przypadku 2%
respondentów gospodarstwo domowe składa się z więcej niż pięciu osób (pyt. 6).
Spośród osób niepełnosprawnych, najwięcej tworzy gospodarstwo domowe
z dzieckiem/dziećmi – 54,2%; ze współmałżonkiem – 52%; z matką – 21,8%; z ojcem – 13,3;
z rodzeństwem – 10,7%; z partnerka/partnerem – 3,1%; z innymi osobami – 2,2%;
z dziadkiem – 1,8%; z opiekunem prawnym – 0,9% oraz z babcią – 0,4%.
Proszę powiedzieć z ilu osób składa się Pana/i
gospodarstwo domowe
55,0%
16,2%
15,0%
7,0%4,8% 2,0%
prowadzę samodzielniegospodarstwo domowe
z dwóch osób
z trzech osób
z czterech osób
z pięciu osób
powyżej 5 osób
20
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ogółem 26,2% respondentów prowadzi gospodarstwo domowe wspólnie z osobą
niepełnosprawną. W przypadku 88,1% badanych jest to jedna osoba, dla 10,2% – dwie osoby
a dla 1,7% – trzy osoby (pyt. 8 i 9).
21
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zapytaliśmy także osób uczestniczących w badaniu, kto z ich gospodarstwa
domowego pracuje zawodowo. Na to pytanie nie udzieliło odpowiedzi, lub też nie potrafiło
udzielić odpowiedzi, 2,2% respondentów. Rozkład odpowiedzi osób, które odpowiedziały na
powyższe pytanie został przedstawiony poniżej (pyt. 10).
Z wykresu wynika, że w prawie połowie gospodarstw domowych (49,5%) nikt nie
pracuje. W ponad 1/5 gospodarstw (20,6%) pracuje jedno z małżonków; w przypadku 9,3% –
22
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
rodzic; w 6,1% – dziecko; w 5,1% – rodzeństwo; w 1,9% – partner/ka; w 0,5% – dalszy
krewny. Jakie są przyczyny takiej sytuacji? Co jest podstawowym źródłem utrzymania dla
tych osób? Być może odpowiedzi udzielą nam sami zainteresowani odpowiadając na pytania
w dalszej części wywiadu, które dotyczyły ich zawodowej sytuacji.
Chcieliśmy się także dowiedzieć jakie wykształcenie mieli rodzice respondentów
(pyt. 11 i 12).
23
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Z rozkładu odpowiedzi wynika, że oboje rodzice mieli przede wszystkim wykształcenie
podstawowe (matka – 53,8%, ojciec – 41,2%) oraz zawodowe (matka – 19,2%, ojciec –
34,1%). Wykształcenie średnie ogólnokształcące miało 15,1% matek i 9,2% ojców,
wykształcenie średnie techniczne – 7% ojców i 4,7% matek, niepełne podstawowe – 4,1%
ojców oraz 3,9% matek, natomiast wykształcenie wyższe magisterskie lub licencjackie
posiadało tylko 3,1% matek i 4,5% ojców. Wykształcenie rodziców wyraźnie miało wpływ na
wykształcenie ich dzieci, ponieważ większość respondentów także posiadała wykształcenie
zawodowe.
Kolejne kwestie poruszone w wywiadzie kwestionariuszowym dotyczyły sytuacji
finansowej osób niepełnosprawnych. Średni dochód rodziny wynosi mniej niż 500 zł
(49,2% wskazań), dla ponad ¼ badanych mieści się on w przedziale 500 a 1000 zł
(27,5% wskazań), 8,1% osiąga dochód w przedziale 1001-1500 zł, 5,5% – w przedziale między
1501-2000 zł, 2,4% – między 2001-2500 zł, 2,2% – w przedziale 3501-4000 zł, 1,6% – między
2501-3000 zł, 1,4% respondentów w ogóle nie osiąga dochodu, dochód w przedziale 4001-
5000 zł zadeklarowało 0,4% niepełnosprawnych, a dochód między 4501 a 5000 zł – 0,2%.
Z rozkładu odpowiedzi wyraźnie wynika, iż sytuacja finansowa niepełnosprawnych jest
bardzo zła.
24
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Główne źródło utrzymania dla ponad ¾ respondentów (77%) stanowi pomoc opieki
społecznej, dla ponad ¼ (26,6%) jest to renta. Tylko 8,8% niepełnosprawnych osiąga dochody
z pracy stałej, 6,6% pozostaje na utrzymaniu członków rodziny, 3,6% ma dochody z pracy
dorywczej. Niepełnosprawni osiągają także dochody z własnej działalności gospodarczej –
0,6%; z pomocy instytucji charytatywnych korzysta 0,4% osób. Żadna z badanych osób nie
posiada oszczędności (pyt. 13 i 14).
Prawie wszyscy badani (97,8%) korzystają z pomocy instytucji wsparcia społecznego,
takich jak Ośrodki Pomocy Społecznej, Caritas, Polski Czerwony Krzyż
(pyt. 15).
Chcieliśmy się również dowiedzieć co respondenci sądzą o swojej sytuacji
materialnej.
25
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Prawie ½ (47,6%) niepełnosprawnych uważa, iż żyje skromnie i musi być oszczędna,
aby wystarczyło im pieniędzy na podstawowe potrzeby. Niewiele mniej (39,6%) badanych
twierdzi, że żyje bardzo biednie i nie wystarcza im pieniędzy nawet na zaspokojenie
podstawowych potrzeb. Ogółem 10,6% osób żyje przeciętnie i starcza im środków
finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Tylko 2,6% respondentów, to osoby,
które uważają, iż żyją dostatnio i mogą sobie pozwolić na wiele rzeczy.
2. SYTUACJA ZDROWOTNA
Następny obszar badania dotyczył sytuacji zdrowotnej osób niepełnosprawnych.
Pierwsze pytanie z tej części dotyczyło rodzaju niepełnosprawności badanego (pyt. 18).
26
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wśród respondentów najwięcej cierpi na upośledzenie narządów ruchu (34,4%),
na choroby układu oddechowego i krążenia (24%) i choroby neurologiczne (18%), co również
odzwierciedla trend ogólnopolski. Na inne schorzenia takie jak endokrynologiczne,
metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne etc., choruje 14,2% badanych; na choroby
psychiczne – 13,4%, na choroby narządu wzroku – 11%, na zaburzenia głosu, mowy i choroby
słuchu – 6%, na upośledzenie umysłowe – 5,6%; na epilepsję – 5,2%, na choroby układu
pokarmowego – 5%; najmniej na choroby układu moczowo-płciowego – 4%. Ponad 2/3
badanych (67%) ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności; 18,8% – lekki
stopień niepełnosprawności, a 8,3% – znaczny stopień niepełnosprawności. Ogółem 3,2%
osób niepełnosprawnych jest częściowo niezdolna do pracy, natomiast całkowicie niezdolna
do pracy – 2,4% (pyt. 19).
27
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Orzeczony stopień niepełnosprawności ma charakter trwały, czyli został orzeczony na
stałe dla prawie ¾ respondentów (72,6%); pozostali mają orzeczony stopień
niepełnosprawności okresowo – 27,4% (pyt. 20). Zapytaliśmy respondentów jakie są
przyczyny ich niepełnosprawności (pyt. 21). Ponad ¾ (75,8%) osób niepełnosprawność
nabyło w skutek choroby lub wypadku, dla 13,4% jest wrodzona (została nabyta w okresie
prenatalnym), a dla 10,8% jest uwarunkowana genetycznie (ujawniła się po urodzeniu
lub później).
28
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ogółem u 70,2% badanych niepełnoprawność pojawiła się w wieku dorosłym, we
wczesnym dzieciństwie (do 3-go roku życia) u 14%; w wieku szkolnym – u 7%;
w okresie dorastania – u 6% i wieku przedszkolnym – u 2,8% osób niepełnosprawnych
(pyt. 22).
Z tytułu niepełnosprawności osoby niepełnosprawne mogą otrzymywać m.in.
świadczenia rentowe. Wśród respondentów tylko 29,4% otrzymuje rentę i dla 67,1%
badanych jest ona wypłacana przede wszystkim z ZUS-u. Rentę socjalną otrzymuje 8,4%
respondentów (pyt. 23 i 24). Ponad 2/3 osób niepełnosprawnych nie otrzymuje renty
z tytułu swojej niepełnosprawności.
W zależności od stopnia i rodzaju swojej niepełnosprawności osoby niepełnosprawne
potrzebują w życiu codziennym pomocy innych. Jednak jak wskazują wyniki naszego badania
70% badanych radzi sobie samodzielnie; 23,2% potrzebuje pomocy częściowej,
a tylko 6,8% osób niepełnosprawnych potrzebuje pomocy stałej (pyt. 25).
29
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Poprosiliśmy respondentów, aby ocenili swoją kondycję zdrowotną i sprawność
fizyczną (pyt 26). Wyniki zostały przedstawione na poniższym wykresie.
Prawie połowa badanych (54,6%) nie ocenia swojej kondycji, ani jako dobrej, ani jako
złej, ponad ¼ (26,4%) – jako złą, 16,4% – jako dobrą, 2,6% respondentów nie potrafi ocenić
stanu kondycji zdrowotnej i sprawności. Generalnie poziom kondycji zdrowotnej i fizycznej
osób niepełnosprawnych jest nienajlepszy. Niestety, jak wskazują odpowiedzi na kolejne
30
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
pytanie, dotyczące szansy na odzyskanie zdrowia i sprawności (pyt 27.), ponad połowa
badanych (57,8%) nie ma szansy na powrót do zdrowia, ponieważ zmiany, które zaszły w ich
zdrowiu są nieodwracalne. Ogółem 30,4% niepełnosprawnych raczej nie ma szansy na
odzyskanie zdrowia, 9% – raczej ma taką szansę, a tylko 1,6% zdecydowanie ma szansę, aby
całkowicie odzyskać zdrowie i sprawność.
Osoby niepełnosprawne mogą i powinny korzystać z różnych form rehabilitacji.
Wyniki naszego badania wskazują, że 66,4% niepełnosprawnych niestety nie korzysta
w ogóle z rehabilitacji zdrowotnej, od czasu do czasu korzysta z niej 20,4%, a tylko 13,2%
osób niepełnosprawnych korzysta regularnie z rehabilitacji (pyt. 28). Należy zadać pytanie
jakie mogą być przyczyny takiej sytuacji. Jednym z głównych powodów jest niewątpliwie brak
środków finansowych.
31
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Z odpowiedzi na kolejne pytanie wynika, iż osoby niepełnosprawne nie są w stanie
same opłacić rehabilitacji; tylko 1,8% może sobie na to pozwolić. Praktycznie wszystkie
osoby, które korzystają z rehabilitacji otrzymują na nią refundację z NFZ (91,7%), tylko 4,8%
pokrywa koszty rehabilitacji częściowo z NFZ, a częściowo samodzielnie; z innych źródeł –
1,2%, a tylko 0,6% korzysta z pomocy organizacji pozarządowych w tym zakresie.
Zapytaliśmy także osoby niepełnosprawne, czy posiadają sprzęt rehabilitacyjny, który
ułatwia im wykonywanie codziennych czynności (pyt. 30). Aż 86,6% badanych nie posiada
takiego sprzętu, a tylko 13,4% dysponuje sprzętem rehabilitacyjnym. Sprzęt ten to m.in.: kule
32
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(37,3% wskazań); wózek inwalidzki (16,4%); aparat słuchowy (14,9%); inny sprzęt (9%);
rower rehabilitacyjny (7,5%); aparatura do masażu (6%), protezy (4,5%), para-podium,
pompa insulinowa, łóżko (1,5%).
Osoby niepełnosprawne mogą korzystać z turnusów rehabilitacyjnych
dofinansowanych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Zatrważający jest fakt, że aż 89,6% osób nigdy nie skorzystało z takiej możliwości. W ciągu
ostatnich 2-3 lat raz udział wzięło w takim turnusie 8% respondentów, dwa lub trzy razy lub
więcej niż trzy razy – tylko 0,8% (pyt. 32).
33
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Poprosiliśmy uczestników wywiadów, aby dokonali oceny dostępności świadczeń
i usług zdrowotnych w Płocku (pyt. 33). Ocena ta wypadła pozytywnie, ponad połowa (62%)
badanych uważa, że dostępność do tych usług jest dobra lub bardzo dobra. Należy jednak
zwrócić uwagę, że prawie ¼ respondentów ocenia dostępność do usług i świadczeń
zdrowotnych źle (22,6%) lub bardzo źle (11,6%).
34
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
3. WYKSZTAŁCENIE I SYTUACJA ZAWODOWA
Trzecia część badania poruszała zagadnienia dotyczące edukacji i doświadczenia
zawodowego osób niepełnosprawnych. W związku z tym zapytaliśmy badanych jaki jest ich
wyuczony zawód (pyt. 34). Na to pytanie nie udzieliło odpowiedzi lub nie potrafiło jej udzielić
ponad 1/5 respondentów (21,6%). Wśród tych, którzy na nie odpowiedzieli, uzyskaliśmy
następujące wyniki, przedstawione poniżej.
Jak wynika z powyższego wykresu najwięcej respondentów – 35,7% posiada zawód
robotnika, dużą grupę stanowią także pracownicy usług osobistych i sprzedawcy – 21,9%
operatorzy i monterzy maszyn – 20,2% oraz technicy i inny średni personel – 9,9%.
Najmniejszą grupę stanowią specjaliści – 5,4%; pracownicy biurowi – 4,6% wskazań oraz
pracownicy przy pracach prostych –2% wskazań i parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy tylko
0,3% wskazań.
35
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W następnym pytaniu (pyt. 35) osoby niepełnosprawne miały odnieść się do
stwierdzeń, które charakteryzowały stosunek zdobytego przez nich wykształcenia do
współczesnych wymagań rynku pracy. Uzyskaliśmy następujące odpowiedzi. Jedna czwarta
badanych nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie.
Stosunek zdobytego zawodu do współczesnych wymagań rynku
pracy
4,0%9,4%
52,6%
17,8%
16,2%
uważam, że mogę bez problemuznaleźć pracę w swoim zawodzie
uważam, że mogę znaleźć pracę wswoim zawodzie, ale wymaga tosporo zachodu i starań
mam bardzo duże problemy zeznalezieniem pracy
nie ma pracy w moim zawodzie
trudno powiedzieć
Ponad połowa (52,6%) niepełnosprawnych ma bardzo duże problemy ze znalezieniem
pracy, a 17,8% uważa, że nie ma pracy w ich zawodzie. Ogółem 16,2% osób twierdzi, że może
bez problemu znaleźć pracę w swoim zawodzie, a 9,4% uważa, że może znaleźć pracę, ale
sporym nakładem sił. Prawie 1/5 (16,2%) badanych nie potrafiła określić czy łatwo czy trudno
jest jej znaleźć pracę. Dlatego też należy podjąć działania, aby pomóc tym osobom
w znalezieniu pracy, ale także ich samych zaktywizować do działania. Zwłaszcza, iż spośród
respondentów pracuje zawodowo tylko 9% (pyt. 36). Najwięcej osób pracuje krócej niż
6 miesięcy – 35,6%; od ponad dwóch do pięciu lat – 22,2%; od roku do dwóch lat, a powyżej
30 lat – 11,1%; od ponad pół roku do roku – 8,9%; od ponad pięciu do dziesięciu lat – 6,7%,
od ponad dwudziestu do trzydziestu lat – 4,4% (pyt. 37).
36
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Osoby te pracują na otwartym rynku pracy – 64,4%; w zakładzie pracy chronionej –
24,4%, prowadzą własną działalność gospodarczą – 4,4% oraz w innych miejscach – 6,7%
wskazań (pyt. 38). Są zatrudnione w różnych działach gospodarki. Szczegółowy rozkład
odpowiedzi został przedstawiony na poniższym wykresie (pyt. 39).
37
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ponad ¼ osób niepełnosprawnych pracuje w sektorze usług – 26,7%; w ochronie
zdrowia, opiece społecznej lub w innych działach gospodarki– 15,6% oraz w handlu – 11,1%.
Ankietowani pracują także w przemyśle – 8,9% wskazań, w palcówkach oświatowo-
wychowawczych – 6,7%; w kulturze i sztuce oraz w administracji, wymiarze sprawiedliwości
i ochronie narodowej – po 4,4% wskazań, a także w budownictwie, transporcie i łączności,
gospodarce komunalnej i mieszkaniowej – po 2,2% wskazań.
Respondenci pracują przede wszystkim na stanowiskach pracowników przy pracach
prostych – 48,9%, jako pracownicy biurowi – 17,8%; robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy –
11,1% oraz operatorzy, monterzy maszyn i urządzeń; pracownicy usług osobistych
i sprzedawcy; technicy i inny średni personel – po 6,7% wskazań, a także jako specjaliści –
2,2% wskazań (pyt. 40).
Stanowiska te są przystosowane dla niepełnosprawnych w przypadku 42,2%, czyli
ponad połowa badanych (57,8%) pracuje na stanowiskach nieprzystosowanych dla osób
niepełnosprawnych (pyt. 41). Spośród osób, które obecnie pracują 44,4% chciałaby zmienić
pracę, prawie połowa (46,7%) nie chce zmieniać miejsca zatrudnienia, a 8,9% badanych nie
potrafiło udzielić jednoznacznej odpowiedzi (pyt. 42).
38
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Osoby niepełnosprawne, które w chwili obecnej nie pracują na rynku pracy mają
status osoby bezrobotnej – 37,6% wskazań; inny status – 36,3% wskazań; są na rencie –
24,6% lub studiują 1,5% (pyt. 43).
Najczęściej wymieniane przez osoby niepełnosprawne powody pozostawania bez
pracy to: zwolnienie na skutek redukcji etatów – 27,7%; wygaśnięcie umowy i brak jej
przedłużenia – 21,3%; zły stan zdrowia i choroba – 14,7%; rozwiązanie umowy o pracę –
12,1% oraz inne powody – 7,0%. Nigdy nie pracowało 17,1% respondentów (pyt. 44).
39
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ponad połowa respondentów nie jest zarejestrowana w urzędzie pracy (57,6%),
prawie 1/5 (18,5%) ma status osoby bezrobotnej, status osoby poszukującej pracy nie
pozostającej w zatrudnieniu ma 17,8% niepełnosprawnych, natomiast 6,2% nie jest
zarejestrowana w urzędzie pracy, ale jest aktywnym niepełnosprawnym (pyt. 45).
Tylko 1,8% osób spośród zarejestrowanych w urzędzie pracy otrzymuje zasiłek dla
bezrobotnych, pozostałe osoby, czyli 98,2% nie ma prawa do zasiłku (pyt. 46). Długość
bezrobocia respondentów przedstawia się następująco (pyt. 47):
40
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Z powyższego wykresu wynika, iż 61,5% badanych osób niepełnosprawnych pozostaje
bez pracy od ponad pięciu lat, nigdy nie pracowało 16,9% respondentów; 5,5% nie pracuje
od ponad dwóch do trzech lat; 5,1% – od roku do dwóch lat; 4,8% – od ponad trzech do
czterech lat; 4% – od ponad czterech do pięciu lat; 1,8% – od ponad pół roku do roku; 0,4% –
krócej niż sześć miesięcy. Osoby te będzie bardzo ciężko przekonać do aktywnego
poszukiwania pracy i innych działań mających podnieść kwalifikacje czy umiejętności.
Zwłaszcza, że jak wynika z odpowiedzi na kolejne pytanie, w chwili obecnej pracy poszukuje
40,7% respondentów; a w ogóle pracy nie szuka prawie połowa badanych (47,5%), natomiast
11,9 % w tej chwili nie szuka pracy, ale zamierza uczynić to w przyszłości (pyt. 48).
Zapytaliśmy osoby niepełnosprawne w jaki sposób poszukują pracy (pyt. 49).
Większość respondentów szuka zatrudnienia poprzez urząd pracy (65,9% wskazań); poprzez
ogłoszenia w prasie (38,4%); Internet (29,2%); przez dawanie własnego ogłoszenia (15,7%)
oraz poprzez wysyłanie z własnej inicjatywy CV do różnych firm (9,2% wskazań) oraz poprzez
znajomych (5,4% wskazań). Jak widać niepełnosprawni aktywnie poszukują pracy, ale
właściwie nie przejawiają w tym działaniu własnej inicjatywy.
41
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ogółem 62,9% osób, które poszukują pracy byłyby skłonne podjąć ją od zaraz,
natomiast 10,8% niepełnosprawnych chciałoby podjąć pracę najwcześniej za pół roku lub
później (10,4% wskazań). Z początkiem następnego tygodnia mogłoby zacząć pracę 2,9%
badanych, w przyszłym miesiącu – 2,5%; za dwa tygodnie – 1,3%. Nie umiało udzielić
odpowiedzi na to pytanie 9,2% respondentów (pyt. 49). Najwięcej z nich chciałoby pracować
jako pracownicy przy pracach prostych (44,4%); pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
(17,2%); pracownicy biurowi (12,1%); jako operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (9,5%);
jako robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (8,6%); również jako specjaliści i technicy oraz inny
średni personel – po 3,9%, zaś jako parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy – tylko
0,4% wskazań.
42
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ogółem prawie ¾ respondentów (72,6%) chciałoby pracować na otwartym rynku
pracy, w zakładzie pracy chronionej – 22,8%; pracę chałupniczą chciałoby wykonywać 4,2%
badanych, a telepracę – 0,4% (pyt. 52).
43
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Prawie połowa osób niepełnosprawnych najlepiej czułaby się w przedsiębiorstwie
małym (do 50 pracowników) – 49,6% wskazań, w średnim (od 51 do 250 pracowników) –
29,8% wskazań, w dużym (powyżej 250 pracowników) – 6,6% wskazań, a 14% badanych nie
potrafiło wskazać, gdzie chciałoby pracować (pyt 53).
Jako najlepszą dla siebie formę zatrudnienia ponad ¾ osób niepełnosprawnych
wskazało umowę o pracę na cały etat (75,3%); umowę o pracę na pół etatu – 14,3%; umowę
zlecenie – 8,9% oraz umowę o dzieło – 1,5%. Respondenci nie byli zainteresowani pracą
w formie wolontariatu oraz na stażu (pyt. 54).
44
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Poprosiliśmy badane osoby niepełnosprawne o podanie za jaką kwotę miesięcznie
byłyby w stanie podjąć pracę (pyt. 55). Odpowiedzi przedstawiały się następująco:
Najwięcej osób niepełnosprawnych byłoby skłonnych podjąć pracę, jeśli miesięczna
kwota wynagrodzenia wynosiłaby między 1001 a 1500 złotych – 41,3% wskazań, między 500
a 1000 zł – 30,9%, między 1501 a 2000 zł – 22%. Respondenci chcieliby też pracować za
45
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
wynagrodzenie między 2001 a 2500 zł – 2,9% wskazań; między 2501 a 3000 zł – 1,9%; między
4501-5000 zł – 0,8% wskazań, między 3001 a 3500 zł – 0,4% wskazań. Z powyższych
odpowiedzi wynika, że wymagania osób niepełnosprawnych co do wynagrodzenia za pracę
nie są wygórowane. Badanie miało też dać odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu
niepełnosprawni byliby w stanie podjąć działania dla zdobycia pracy (pyt. 56).
Przedstawiliśmy im gotową kafeterię działań i uzyskaliśmy następujące rezultaty. Dla
zdobycia pracy osoby niepełnosprawne zdecydowanie tak i raczej tak przekwalifikowałby się
– 69,5%; zrezygnowałby ze świadczeń społecznych – 67,7%; pracowałby poniżej kwalifikacji –
64,8%; dojeżdżałyby do pracy – 57,9%. Natomiast zdecydowanie nie i raczej nie zmieniłyby
miejsca zamieszkania – 81,4%, nie rozpoczęłyby własnej działalności gospodarczej – 76,8%
wskazań.
Działania, jakie byliby w stanie podjąć respondenci w celu zdobycia pracy
Kolejne pytanie dotyczyło udziału respondentów w formach ustawicznego kształcenia
w ciągu ostatnich 2-3 lat (pyt. 57). Niestety ponad ¾ badanych (79,3%) nie brało udziału
w żadnych kursach ani szkoleniach. Spośród osób, które skorzystały z możliwości
dokształcenia się najwięcej osób wzięło udział w kursach przygotowujących do poszukiwania
46
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
pracy, np. pisania CV, pisania listów motywacyjnych – 47,5%; w szkoleniach dotyczących
rozwijania umiejętności komunikacyjnych – 36,7% wskazań; w kursach komputerowych –
32,7%; w kursach językowych – 26,2%; w kursach przyuczających do nowego zawodu –
18,4% wskazań; w szkoleniach integracyjnych, aktywizujących – 13%; w szkoleniach
z zakresu zarządzania stresem, lękiem oraz w szkoleniach z zakresu radzenia sobie
z sytuacjami konfliktowymi, w szkoleniach z autoprezentacji – 10,8% wskazań; innych
szkoleniach – 9,7%; w kursach doszkalających w ramach posiadanego zawodu – 3,3%
wskazań.
47
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jak wynika z powyższego wykresu osoby niepełnosprawne nie korzystają z kursów
i szkoleń. Trzeba postawić pytanie jakie są tego powody. Czy sytuacja ta wynika z bierności
osób niepełnosprawnych, czy z braku informacji o kursach i szkoleniach skierowanych do tej
grupy osób, czy może są jeszcze jakieś inne przyczyny? Z drugiej strony osoby, które
uczestniczyły w kursach czy szkoleniach wybierały takie, gdzie zdobyta wiedza
i umiejętności pomogłyby im w znalezieniu pracy.
Kursy, w których brali udział niepełnosprawni były finansowane przez różne instytucje
bądź osoby – 62,9% wskazań oraz urząd pracy – 31,9% wskazań. Tylko 5,2%
niepełnosprawnych mogło sobie pozwolić na sfinansowanie szkoleń bądź kursów we
własnym zakresie (pyt. 58). Prawie ¾ (73,3%) tych form kształcenia ustawicznego była
współfinansowana z Europejskiego Funduszu Społecznego (pyt. 59).
4. KWALIFIKACJE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Jednym z celów przeprowadzonego badania była diagnoza posiadanych przez osoby
niepełnosprawne umiejętności, kompetencji i atrybutów materialnych, które w dzisiejszym
świecie wydają się być niezbędne. Wielu niepełnosprawnych niestety nie posiada na własny
użytek atrybutów potrzebnych obecnie w prawie każdej pracy, szczególnie tych bardziej
48
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
atrakcyjnych i zaawansowanych. Większość posiada w swoim gospodarstwie domowym, co
najmniej, jeden odbiornik telewizyjny (90,2%), nieco mniejszy odsetek posiada na własny
użytek telefon komórkowy - 78,2% respondentów. Natomiast tylko 1/3 badanych posiada
komputer (32,6%), obsługiwać go jednak potrafi prawie połowa badanych (42,8%). Podobny
obraz rysuje się w kontekście posiadania dostępu do Internetu, w swoim gospodarstwie
domowym posiada go zaledwie 29,9%, co stanowi prawie dokładne odzwierciedlenie
odsetka respondentów posiadających komputer. Co ciekawe, więcej osób deklaruje
umiejętność obsługi Internetu niż posiada go we własnym gospodarstwie domowym (36,3%).
Zaledwie co siódmy badany (13,8%) deklaruje umiejętności obsługi bardziej
zaawansowanych programów komputerowych. Zmienne obrazujące posiadanie komputera
i dostępu do Internetu pozwalają badaczowi na dwojakiego rodzaju przypuszczenia. Po
pierwsze, można stwierdzić, iż we współczesnym świecie posiadanie komputera jest już
nierozłączne z podłączeniem do sieci informatycznej. Po drugie, niestety dość niepokojącym
zjawiskiem jest niski odsetek (niewiele ponad 1/3 badanych) posiadania obu tych atrybutów
przez osoby niepełnosprawne, co we współczesnych realiach oznacza często kolejny obszar
wykluczenia społecznego.
Nieco więcej niż ¼ niepełnosprawnych posiada prawo jazdy (26%), ale zaledwie co
dziesiąty posiada własny samochód (9,8%). Podobnie wygląda rozkład odpowiedzi na pytanie
o znajomość języków obcych. Na poziomie co najmniej komunikatywnym, jedynie
¼ badanych deklaruje znajomość przynajmniej jednego języka obcego (27%), a umiejętność
obsługi urządzeń biurowych - 29%. Prawie połowa badanych twierdzi, że posiada
umiejętności napisania CV oraz listu motywacyjnego - 45,6%, a 37,8% respondentów
deklaruje przygotowanie w zakresie autoprezentacji. Szczegółowy rozkład odpowiedzi
przedstawiają poniższe wykresy.
49
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Posiadane przedmioty
9,8%
29,9%
32,6%
78,2%
90,2%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Samochód
Internet
Komputer
Telefon komórkowy
Telewizor
Posiadane umiej ętno ści
13,8%
26%
27%
29%
36,3%
37,8%
42,8%
45,6%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Obsługa zaawansowanych programówkomputerowych
Prawo jazdy
Znajmość języka obcego
Obsługa urządzeń biurowych
Obsługa Internetu
Autoprezentacja
Obsługa komputera
Napisanie CV i listu motywacyjnego
50
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zapytaliśmy respondentów o chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych,
z uwagi na fakt niskiego wykształcenia osób niepełnosprawnych, z drugiej zaś strony ze
względu na wymóg ciągłego dokształcania się, który dotyczy w takim samym stopniu osób
zdrowych. Dane okazały się zaskakujące. Większość badanych nie wyraża chęci podniesienia
swoich kwalifikacji zawodowych (50,4%). Osoby, które wyraziły chęć dokształcania (46,6%),
zostały poproszone o wskazanie, poprzez jakie działania chciałyby rozwinąć swoje
kwalifikacje zawodowe. 40,5% ankietowanych wybrało uczestnictwo w systemie edukacji
ustawicznej, czyli szkoleniach i kursach, najlepiej bezpłatnych kursach współfinansowanych
ze środków Unii Europejskiej (35,6%). Jeden na siedmiu niepełnosprawnych zdecydowałby
się na kontynuację edukacji na kolejnym szczeblu systemu oświaty (15,8%). Najmniejszą
popularnością cieszą się staże zawodowe (5,3%), co potwierdza wcześniejsze wyniki.
Najczęściej wybieranym typem szkoleń przez badanych, prawie 2/3, są kursy
przyuczające do nowego zawodu (67,2%), w dalszej kolejności respondenci wskazywali na
chęć uczestnictwa w kursach komputerowych (39,7%), kursach językowych (25,5%) oraz
kursach doszkalających w ramach posiadanego zawodu (19,8%). Mniej niż 1/5 respondentów
wybrała szkolenia z zakresu zarządzania stresem i lękiem (16,6%), szkolenia integracyjne
i aktywizujące (13,8%). Co dziesiąty badany wybrał szkolenia przygotowujące do
poszukiwania pracy (10,9%) oraz związane z rozwijaniem umiejętności komunikacyjnych
(10,5%). Najmniejszym powodzeniem cieszyły się kursy dotyczące radzenia sobie
z sytuacjami konfliktowymi (6,5%) oraz autoprezentacji (6,1%).
51
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
50,4%46,6%
3%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Nie Tak Trudno powiedzieć
Czy chciałby/aby P. podnie ść swoje kwalifikacje zawodowe?
Poprzez jakie działania chciałby/aby P. rozwija ć swoje kwalifikacje zawodowe?
15,8%
40,5%5,3%
35,6%
2,8%Podjęcie dalszej edukacji wsystemie oświaty
Uczestnicywo w systemieedukacji ustawicznej (kursy,szkolenia)
Staż zawodowy
Bezpłatne szkoleniawspółfinansowane ze środkówUE
Inne
52
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W jakiego rodzaju szkoleniu wzi ąłby P. udział?
2,0%
6,1%
6,5%
10,5%
10,9%
13,8%
16,6%
19,8%
25,5%
39,7%
67,2%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
inne
szkolenia z autoprezentacji
szkolenia z zakresu radzenia sobiez sytuacjami konfliktowymi
szkolenia dotyczące rozwijaniaumiejętności komunikacyjnych
kursy przygotowujące doposzukiwania pracy
szkolenia integracyjne,aktywizujące
szkolenia z zakresu zarządzaniastresem i lękiem
kursy doszkalające w ramachposiadanego zawodu
kursy językowe
kursy komputerowe
kursy przyuczające do nowegozawodu
5. WYZNAWANE WARTOŚCI I SAMOOCENA NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Respondentom przedstawiona została lista różnych wartości, które należało
uporządkować w hierarchii ważności. Wartością naczelną dla respondentów jest
bezwzględnie zdrowie (39,1%), drugą pod względem częstości występowania wartością jest
rodzina (33,3%), następnie zaś praca (20,3%).
Zadaliśmy badanym szereg pytań sondujących opinię o własnej osobie. Pierwsze
z pytań miało stanowić wskaźnik pewności siebie i wiary we własne możliwości. Wskaźnik
53
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
ten osiąga zdumiewająco wysokie wartości. Prawie wszyscy badani uważają się za osobę
wartościową, nie gorszą od innych osób (95,8%), podobnie jak przekonani są, że robiąc plany
na ogół mają pewność, że będą je w stanie zrealizować (88,2%). Nieco mniejszy odsetek jest
przekonany, iż są w stanie robić większość rzeczy równie dobrze jak inni (86%). Ponad 2/3
ankietowanych nie zgadza się ze stwierdzeniem, że jest osobą bezużyteczną (77,2%), a więcej
niż połowa nie zgadza się w stopniu zdecydowanym bądź umiarkowanym ze stwierdzeniem
czuję, że mało jest takich rzeczy, z których mogę być dumny (54%). Warto zaznaczyć, że
przeszło 1/3 wyraża odmienne zdanie na ten temat (41,8%).
Pewno ść siebie i poczucie własnej warto ści
17,8%
41,8%
86%
88,2%
95,8%
77,2%
54,0%
11,4%
10,8%
2,6%
5%
4,2%
2,6%
1%
1,6%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Nie nadaje się do niczego, czuję siębezużyteczny
Czuje, że mało jest takich rzeczy, z którychmogę być dumny
Robiąc plany mam na ogół pewność, żebędę w stanie je zrealizować
Większość rzeczy jestem w stanie robićrównie dobrze jak inni ludzie
Jestem wartościową jednostką, nie gorsząod innych
Zdecydowanie i raczej się zgadzam Zdecydowanie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć
Osoby niepełnosprawne oceniają się bardzo wysoko pod względem kluczowych dla
pożądanych u pracownika cech charakteru. Prawie każdy badany w stopniu zdecydowanym
bądź umiarkowanym uważa się za osobę obowiązkową (96,2%), sumienną (96,2%),
odpowiedzialną (96%), dokładną (96%), pracowitą (94,6%) oraz punktualną (94,2%). Rozkład
odpowiedzi wygląda niemal identycznie jak u pracodawców - wyniki były niższe dla
powyższych cech o około 10 punktów procentowych, równocześnie były to cechy, pod
54
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
względem których niepełnosprawni oceniani byli najlepiej. Ta zgodność może stanowić
uzasadnienie dla wysokiej samooceny u badanych.
96,2% 96,2%96% 96%
94,6%
94,2%
93%
94%
94%
95%
95%
96%
96%
97%
Obowiazkowość Sumienność Odpowiedzialność Dokładność Pracowitość Punktulność
Prosz ę powiedzie ć, w jakim stopniu poni ższe cechy charakteryzuj ą P. osobowo ść?
Ważnym aspektem jest również samoocena osób niepełnosprawnych w odniesieniu
do osób zdrowych. I tak, swoje funkcjonowanie w porównaniu z osobami sprawnymi dobrze
i raczej dobrze ocenia 2/3 badanych (71%), ponad ¼ ocenia swoje położenie raczej źle i źle
(27,8%).
71,0%
27,8%
1,2%
0%
20%
40%
60%
80%
Dobrze i raczej dobrze Źle i raczej źle Trudno powiedzieć
Jak ocenia P. swoje funkcjonowanie w porównaniu z o sobami zdrowymi?
55
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
6. WSPARCIE SPOŁECZNE
Z deklaracji osób niepełnosprawnych wynika, że w ich sytuacji życiowej zawsze bądź
często mogą liczyć na wsparcie ze strony rodziny (71,2%). W drugiej kolejności, prawie
połowa ankietowanych, może liczyć zawsze lub często na pomoc pracowników pomocy
społecznej (51%) oraz służby zdrowia (48%). Dla prawie połowy badanych rzadko bądź nigdy
wsparciem jest grono przyjaciół i znajomych (46,4%), ¾ nie może liczyć na inne osoby
niepełnosprawne (80%), a jedynie pojedyncze osoby mogą liczyć na wsparcie ze strony
organizacji religijnych i wyznaniowych (nie może na nią liczyć 90,4%). Wyniki te mogą być
świadectwem po pierwsze, braku bliskich relacji z innymi ludźmi bądź ich powierzchownego
charakteru oraz niskiego poziomu integracji środowiska osób niepełnosprawnych.
Grupy wsparcia
6,2%
9,8%
26,4%
48,2%
51%
71,2%
3,4%
10,2%
27,2%
35,4%
32,6%
12,0%
90,4%
80%
46,4%
16,4%
16,4%
16,8%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Organizacjereligijne/wyznaniowe
Inne osobyniepełnosprawne
Przyjaciele, znajomi
Służba zdrowia
Pracownicy pomocyspołecznej
Rodzina
Rzadko i nigdy
Czasami
Zawsze i często
Ankietowani nie wskazali zdecydowanie na osobę, która motywowałaby ich do
aktywnego działania i poszukiwania pracy. Większość (59,8%) nie ma bliskiej osoby, która
stanowiłaby dla nich indywidualne wsparcie. Ponad 1/3 badanych wskazuje taką osobę
w swoim otoczeniu (40,2%). Pomimo, że zdecydowana większość badanych prezentowała
pogląd, iż prawie zawsze może liczyć na swoją rodzinę, okazuje się, że członkowie rodziny nie
56
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
motywują do aktywnego działania, w tym, poszukiwania pracy. Zdecydowana większość
badanych nie widzi takiego wsparcia ani w bliższej, ani w dalszej rodzinie. Do czynnego
uczestnictwa w życiu społecznym nie motywują również przyjaciele ani pracownicy socjalni.
Pozwala to wysnuć przypuszczenie o nadopiekuńczości najbliższego otoczenia i chęci
podtrzymania status quo.
Czy ma P. osob ę, która motywuje P. do aktywnego działania, poszukiwania pracy?
40,2%
59,8%
Tak
Nie
Czy która ś z wymienionych osób aktywizuje do poszukiwania pracy i działania?
21,5%
26%
8,5%
15%
6%
2%
17,5%
13%
4,5%
78,5%
74%
91,5%
85%
94%
98%
82,5%
87%
95,5%
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%
Współmałżonek
Rodzic
Rodzeństwo
Dziecko
Partner/ka
Dalszy krewny
Przyjaciel
Pracownik socjalny
Inne osoby
Nie
Tak
57
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Formą pomocy, której potrzebę najczęściej deklarują osoby niepełnosprawne jest
wsparcie finansowe (89,4%). Prawie co drugi badany wskazuje na potrzebę pomocy
materialnej (46,6%), prawie co piąty mówi o potrzebie opieki (22,4%), wsparcia
psychologicznego (19,2%), doradztwa zawodowego (15%), czy doradztwa prawnego (12,6%).
Zdecydowanie mniej badanych wskazuje na potrzebę kompleksowego wsparcia dla rodzin
(7,6%) oraz doradztwa w zakresie edukacji (5%).
Bardzo wysoki odsetek wskazań na potrzebę pomocy finansowej przez osoby
niepełnosprawne jest zapewne wynikiem złej sytuacji materialnej badanych, bowiem
u większości (84,8%) dochód miesięczny nie przekracza 1500 zł, zaś 86,8% deklaruje, że żyje
bardzo biednie lub skromnie. Należy jednak być ostrożnym w stosowaniu instrumentów
stricte finansowych, bowiem często stają się demotywujące w walce o większą aktywizację
osób niepełnosprawnych na rynku pracy.
Jakiej formy pomocy najbardziej P. brakuje?
89,4%
46,6%
22,4% 19,2% 15,0% 12,6% 7,6% 5,0%0%
10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
Fin
anso
wa
Mat
eria
lna
(rze
czow
a)
Opi
eka
Wsp
arci
eps
ycho
logi
czne
Dor
adzt
wo
zaw
odow
e
Dor
adzt
wo
praw
ne
Kom
plek
sow
ew
spar
cie
dla
rodz
in
Dor
adzt
wo
wza
kres
ieed
ukac
ji
7. ODBIÓR SPOŁECZNY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Ważnym aspektem funkcjonowania osób niepełnosprawnych w społeczeństwie jest
stosunek do nich innych osób. W ocenie większości samych niepełnosprawnych ich odbiór
społeczny jest raczej dobry i bardzo dobry. Taką opinię wyraża 58 % badanych. Przeciwny sąd
prezentuje 34,6%, natomiast 7,4% nie ma zdania na ten temat.
58
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Osób, które uważają, że ich społeczny odbiór jest negatywny zapytaliśmy jakie mogą
być tego powody. Ponad połowa badanych wskazuje na uprzedzenia (54,8%), następnie ¼ na
stereotypy (24,8%) zaś 10,5% na przesądy.
58%
34,6%
7,4%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Bardzo dobry i dobry Bardzo zły i zły Trudno powiedzieć
Stosunek społecze ństwa do osób niepełnosprawnych
Przyczyny negatywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych
4,8%
10,5%
24,8%
54,8%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Inne
Przesądy
Stereotypy
Uprzedzenia
W celu sprawdzenia, na ile opinie osób niepełnosprawnych, szczególnie
w odniesieniu do zdania o negatywnym ich odbiorze w społeczeństwie, jest oparte na
własnych doświadczeniach, zadane zostało pytanie o to, czy z uwagi na swoją
niepełnosprawność spotkali się kiedyś z nieprzychylnością ludzi. Ponad ¾ badanych
przyznało, iż nie spotkało się z nią nigdy, ewentualnie rzadko (83,4%), zaledwie 6,4%
59
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
odczuwa taką nieprzychylność bardzo często i często, zaś średnio często spotyka się z nią
11,2%.
Czy z racji tego, że jest P. osob ą niepełnosprawn ą spotyka si ę P. z nieprzychylno ścią ludzi?
6,4% 11,2%
83,4%
Bardzo często i często Średnio często Rzadko i wcale
Również zdecydowana większość respondentów czuje się akceptowana w swoim
środowisku. Aż 90,2% badanych wyraża zdecydowane i umiarkowanie zdecydowane
przekonanie o akceptacji swojej osoby w najbliższym otoczeniu. Tylko 7,4% ankietowanych
wyraża przeciwstawną opinię na ten temat. Nieznaczny odsetek (2,4%) nie ma na ten temat
zdania.
Poziom akceptacji osób niepełnosprawnych we własnym środowisku
90,2%
7,4% 2,4%
Zdecydowanie tak i raczej tak Zdecydowanie nie i raczej nie Trudno powiedzieć
60
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
8. STOSUNEK DO PRACY I SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA RYNKU PRACY
W celu zdiagnozowania podejścia osób niepełnosprawnych do pracy jako wartości
podaliśmy respondentom rozmaite stwierdzenia z prośbą o podanie poziomu utożsamienia
z danym stwierdzeniem. Większość badanych traktuje pracę jako wartość autoteliczną, co
obrazuje poparcie dla stwierdzenia praca nadaje sens mojemu życiu – 86% badanych
zdecydowanie i raczej się zgadza. Ze stwierdzeniem, że warto być pracowitym zdecydowanie
i raczej się zgadza 92,6% respondentów. Jeszcze więcej, bo prawie wszyscy ankietowani
(98,8%) wskazuje, że każdą pracę należy wykonywać sumiennie. Podobnie kształtuje się
rozkład poparcia dla konstatacji, że praca to obowiązek moralny człowieka – 96,2%
badanych.
Jednak praca to także dla respondentów źródło utrzymania, aż 94,4% zdecydowanie
i raczej zgadza się z tym zdaniem. Najbardziej niepokojący jest rozkład odpowiedzi na dwa
ostatnie stwierdzenia. Ze stwierdzeniem, że uczciwą pracą człowiek nie jest w stanie się
dorobić zgadza się ponad połowa ankietowanych (57,6%), zaprzecza tej konstatacji 39,8%.
Podobnie wygląda reakcja na przekonanie, iż w pracę nie warto się angażować jeśli nie
przynosi wymiernych korzyści, co może być z kolei świadectwem instrumentalizacji pracy
jako wartości. Przeszło co drugi respondent (58,8%) uznaje je za zdanie prawdziwe.
61
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Praca jako warto ść
57,6%
58,8%
86,0%
90,4%
92,6%
94,4%
96,2%
98,8%
39,8%
38,6%
9,6%
7,2%
4,8%
5,4%
3,6%
1,2%
2,6%
2,6%
4,4%
2,4%
2,6%
0,2%
0,2%
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%
Uczciwą pracą człowiek nie jest w stanie się dorobić i żyć z niejgodnie
W pracę nie warto się angażować, jeś li nie przynosi wymiernychkorzyści
Praca nadaje sens mojemu życiu
Pracowitość i sumienność się opłaca
Warto być pracowitym
Praca to przede wszystkim źródło dochodów
Praca to obowiązek moralny człowieka
Każdą pracę warto wykonywać sumiennie
Zdecydowanie i raczej się zgadzam Zdecydowanie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć
Ankietowani zostali poproszeni także o ustosunkowanie się do stwierdzeń
dotyczących wykonywania pracy przez osoby niepełnosprawne. Zdecydowana większość
niepełnosprawnych uważa, że poprzez pracę mogą poprawić jakość swojego życia (97,4%).
Niewiele mniej uważa, że powinni dążyć do tego by być aktywnym zawodowo i pracować
(95,8%). Podobnie liczna grupa badanych nie zgadza się ze stwierdzeniem, iż osoby
niepełnosprawne w ogóle nie powinny pracować, gdyż nie ma to sensu (95%).
Niepełnosprawni zdecydowanie wyrażają chęć pracy razem z osobami zdrowymi (89,6%).
Nieco mniej, bo 2/3 badanych uważa, że jeśli tylko chce może pracować w każdej pracy
i w każdym zawodzie (72,2%). Respondenci nie zgadzają się natomiast ze stwierdzeniami, że
nie nadają się do pracy, gdyż nie są w stanie się w niej odnaleźć (86,6%), że powinni
pracować na zamkniętym rynku pracy (80%), że nie są w stanie pracować samodzielnie, bez
wsparcia innych osób (75,4%) czy, że są narażeni w pracy na ogromny stres i nic więcej
(61,8%). Mniej optymistyczne odpowiedzi uzyskaliśmy w związku z kolejnymi konstatacjami.
Ponad połowa badanych wskazuje na brak wyboru i możliwości na rynku pracy (52,2%),
nieco mniej (45,6%) przyznaje, że ma szansę znaleźć wyłącznie pracę prostą i niewymagającą
kwalifikacji. Dwie trzecie (64,6%) nie poparło przekonania, że osoby niepełnosprawne są źle
62
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
traktowane i dyskryminowane w miejscach pracy, co może stanowić kolejny dowód na
pozytywny stosunek osób zdrowych do niepełnosprawnych, wyrażanych przez badanych
przy okazji innych pytań. Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.
Praca osób niepełnosprawnych
2,8%
9%
18,8%
22,2%
27,4%
33,8%
45,6%
52,2%
72,2%
89,6%
95,8%
97,4%
95%
86,6%
80%
75,4%
64,6%
61,8%
41,6%
43,4%
26%
10%
2,8%
1,8%
2,2%
4,4%
1,2%
2,4%
8%
4,4%
2,8%
4,4%
1,8%
0,4%
1,4%
0,8%
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%
W ogóle nie powinny pracować, bo tonie ma sensu
Nie nadają się do pracy, nie są wstanie się w niej odnaleźć
Os. niepełnosprawne powinnypracować na zamknietym rynku
pracy
Nie są w stanie pracować bezwsparcia i pomocy innych osób
Są źle traktowane i dyskryminowanew miejscach pracy
Są narażone w pracy na ogromnystres i nic więcej
Mają najwiekszą szansę znaleźćtylko pracę prostą i niewymagającą
kwalifikacji
Nie mają praktycznie żadnegowyboru i możliwości na rynku pracy
Jeśli tylko chcą, mogą pracować wkażdej pracy i w każdym zawodzie
Powinny pracować razem z os.zdrowymi
Os. niepełnosprawne powinny dążycdo tego by być aktywnym zawodowo
i pracować
Pracując, mogę popawić jakośćswojego życia
Całkowicie i raczej się zgadzam Całkowicie i raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć
Osoby niepełnosprawne w różny sposób postrzegają swoją niepełnosprawność.
Postanowiliśmy zatem zbadać stosunek respondentów do własnej niepełnosprawności.
Prawie 1/3 badanych (32,8%) uważa, że niepełnosprawność utrudnia im życie zawodowe
i aktywność społeczną, ale nie czyni ich niemożliwymi. ¼ ankietowanych deklaruje, że
niepełnosprawność czasem utrudnia im życie zawodowe i aktywność społeczną (23,8%), co
63
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
piąty twierdzi, iż ich dysfunkcja tylko w niewielkim stopniu utrudnia życie (19,4%). Natomiast
16,8% niepełnosprawność eliminuje całkowicie z życia i codziennego funkcjonowania. Dla
nielicznych osób ich niepełnosprawność nie stanowi żadnej przeszkody (7,2%).
Stosunek do własnej niepełnosprawno ści
32,8%23,8%
19,4% 16,8%7,2%
0%5%
10%15%20%25%30%35%
Moja niepełnospraw nośćutrudnia mi życie
zaw odow e i aktyw nośćspołeczną, ale nie czyni
ich niemożliw ymi
Moja niepełnospraw nośćczasem utrudnia mi życiezaw odow e i aktyw ność
społeczną
Moja niepełnospraw nośćtylko w niew ielkim
stopniu utrudnia mi życiezaw odow e i aktyw ność
społeczną
Moja niepełnospraw nośćcałkow icie eliminuje mniez życia zaw odow ego iaktyw ności społecznej,
znacznie utrudnia micodzienne
Moja niepełnospraw nośćw ogóle nie stanow i dla
mnie przeszkody wżyciu zaw odow ym i
aktyw ności społecznej
Z deklaracji osób niepełnosprawnych wynika, że 68,8% swoje położenie na rynku
pracy ocenia zdecydowanie i raczej źle, z czego prawie połowa respondentów (45,8%)
winnych za tą sytuację uznaje wszystkich po trochu (władze państwowe, pracodawców, czy
samych niepełnosprawnych), a 39,1% przede wszystkim władze państwowe. Najmniejszy
odsetek (1,6%) obwinia samych siebie. Zaledwie ¼ badanych uważa, że sytuacja
niepełnosprawnych na rynku pracy jest bardzo lub raczej dobra (25,4%).
Ocena sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku prac y
25,4%
68,8%
5,8%
Bardzo dobrze i raczej dobrze
Bardzo źle i raczej źle
Trudno powiedzieć
64
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Odpowiedzialni za zł ą sytuacj ę os. niepełnosprawnych na rynku pracy
1,6%
3,2%
10,2%
39,1%
45,8%
sami niepełnosprawni
przedstawiciele instytucjiwsparcia społecznego
pracodawcy
władze państwowe
wszyscy po trochu
Czynnikami zachęcającymi pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych,
według nich samych, są przede wszystkim bodźce finansowe w postaci ulg, dofinansowań,
zwolnień z podatków etc. (65,1%), drugą z kolei odpowiedzią wymienianą przez badanych,
choć pozostającą daleko w tyle (13,3%) jest odpowiedź nie wiem. Szczegółowy rozkład
prezentuje wykres zamieszczony poniżej. Pozwala on wysnuć wniosek o nieznajomości
środowiska swoich pracodawców przez pracowników i pomysłu na zmianę sytuacji, poza
zmianą warunków finansowych.
65
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jakie czynniki zach ęcają do zatrudniania os. niepełnosprawnych?
1,2%
1,7%
1,9%
2,3%
2,3%
2,3%
4,4%
5,6%
13,3%
65,1%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
dostępność do rynku pracy
większa świadomość pracodawców (szkolenia,kursy)
zmiana przepisów prawnych
wykształcenie i umiejętności
dostosowanie pracy do potrzeb osobyniepełnosprawnej
nie ma takich czynników
inne
wyrozumiałość i empatia pracodawców
nie wiem
finansowe (dotacje, ulgi, podatki, refundacje)
9. BARIERY WE WCHODZENIU NA RYNEK PRACY
Kwestie dotyczące pracy osób niepełnosprawnych regulowane są przez różne ustawy,
rozporządzenia i rozmaite inne przepisy. Chcieliśmy poznać opinię osób niepełnosprawnych
również w tym obszarze. Zapytaliśmy w związku z tym o kluczową kwestię, czyli znajomość
własnych praw. Niestety ponad połowa badanych (60%) nie zna przysługujących im praw.
Tylko 37,8% deklaruje znajomość uregulowań prawnych w dotyczącym ich zakresie. Pomimo
tego, badani w dość nikłym procencie deklarują potrzebę doradztwa z zakresu prawa
(12,6%), co pokazały odpowiedzi na jedno z wcześniejszych pytań. Może stanowić to
przesłankę do konkluzji o nikłej świadomości znaczenia znajomości własnych praw, co we
współczesnym świecie wydaje się być kwestią kluczową.
66
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Znajomo ść prawa
37,8%
60%
2,2%
Znam bardzo i raczej dobrze Raczej nie znam i nie znam w ogóle Trudno powiedzieć
Rozważając najpoważniejsze bariery formalno-prawne we wchodzeniu na rynek
pracy, najczęstszą przeszkodę stanowi niejasność przepisów prawnych, na którą wskazuje
prawie co drugi badany (45,8%). Przeszło ¼ respondentów (30%) stwierdza, że barierą natury
prawnej utrudniającą wejście na rynek pracy są nieprzychylne zasady łączenia renty z pracą
zarobkową, zaś 23,6% ankietowanych za taką przeszkodę uważa zbyt małe przywileje osób
niepełnosprawnych. Co siódmy respondent wskazuje na surowość obowiązujących
przepisów.
Jakie dostrzega P. najpowa żniejsze bariery formalno-prawne?
1,2%
15,2%
23,6%
30%
45,8%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
zbyt duże przywileje os. niepełnosprawnych
surowe przepisy prawne
za małe przywileje os. niepełnosprawnych
nieprzychylne zasady łączenia renty z pracązarobkową
niejaasne przepisy prawne
67
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Osoby niepełnosprawne najpoważniejszej bariery związanej z ich zatrudnianiem
z perspektywy pracodawców, upatrują w swoim stanie zdrowia (82%). 38,6% badanych
wskazuje jako barierę częste zwolnienia lekarskie, prawie 1/3 na poziom wykształcenia
(29,4%), konieczność przystosowania stanowiska pracy (26%) i brak doświadczenia (23%). Co
piąty ankietowany za przeszkodę uznaje niższą wydajność pracownika niepełnosprawnego
(20,8%), brak dodatkowych kwalifikacji (18,6%), co siódmy wysokie koszty pracy (15,4%),
a mniej niż co dziesiąty zmniejszoną odporność na stres (8,6%) i skrócony czas pracy (8,2%),
najmniej zaś na nieumiejętność odnalezienia się w środowisku pracy (4,8%).
Najpowa żniejsze bariery zwi ązane z zatrudnianiem os. niepełnosprawnych
4,8%
8,2%
8,6%
15,4%
18,6%
20,8%
23%
26%
29,4%
38,6%
82%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
nieumiejetność odnalezienia się w środowisku pracy
skrócony czas pracy
zmniejszona odporność na stres
wysokie koszty pracy
brak dodatkowych kwalifikacji
niższa wydajność pracy
brak doświadczenia
przystosowanie miejsca pracy
poziom wykształcenia
częste zwolnienia lekarskie
stan zdrowia
Zapytaliśmy również jakiego typu bariery najbardziej przeszkadzają osobom
niepełnosprawnym w znalezieniu pracy. Ponad połowa respondentów wskazała na bariery
architektoniczne (52,8%). Niepełnosprawni dosyć często w badaniu podnoszą kwestię
przystosowania stanowiska pracy. Podobnie jest w tym miejscu, bowiem 32,8%
respondentów uważa ten aspekt za ważna przeszkodę. Ponad ¼ ankietowanych uważa, że
barierą jest sposób myślenia o niepełnosprawności przez otoczenie, w tym pracodawców, co
68
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
zdają się potwierdzać wyniki badania przeprowadzonego wśród pracodawców. Co ciekawe,
tylko dla 8,8% badanych barierą uniemożliwiającą im późniejsze wejście na rynek pracy jest
system edukacji osób niepełnosprawnych.
Typy barier najbardziej utrudniaj ące wejście na rynek pracy
52,8%
32,8%28% 25,2%
13,6%8,8% 6,4%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
barie
ryar
chite
kton
iczn
e
barie
ry z
wią
zane
zpr
zyst
osow
anie
mst
anow
iska
pra
cy
barie
ry z
wią
zane
ze
spos
obem
myś
leni
a o
niep
ełno
spra
wny
ch
barie
ry z
wią
zane
ztra
nspo
rtem
iko
mun
ikac
jąpu
blic
zną
barie
ry z
wią
zane
zsy
stem
emor
zecz
nict
wa
iub
ezpi
eczeń
społ
eczn
ych
barie
ry z
wią
zane
zsy
stem
em e
duka
cji
barie
ry z
wią
zane
zsy
stem
emw
spar
cia
inst
ytuc
jona
lneg
o
Preferowaną przez osoby niepełnosprawne formą aktywizacji zawodowej jest
bezpośrednie stwarzanie większej ilości miejsc pracy, czy też większa podaż ofert pracy dla
osób niepełnosprawnych (35,2%). Innym sposobem jest tworzenie zakładów pracy
chronionej (11,4%), co kłóci się z wcześniejszymi stwierdzeniami, że osoby niepełnosprawne
powinny pracować razem z osobami zdrowymi. Wynikać to może z większej gwarancji pracy
w takich miejscach dla osób niepełnosprawnych, niż na otwartym rynku pracy. Co dziesiąty
badany wskazuje na konieczność zmiany przepisów prawnych (10,2%). Bardzo nieliczni
badani reprezentują pogląd, iż ważnymi instrumentami w aktywizacji osób
niepełnosprawnych są szkolenia i kursy zawodowe (5,6%), uświadamianie pracodawców
(5,4%) czy zmniejszenie barier architektonicznych, transportowych i komunikacyjnych (3,4%).
69
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Co mo żna zrobi ć aby wi ęcej os. niepełnosprawnych podejmowało prac ę?
2%
2,4%
3,4%
5%
5,4%
5,6%
6%
6,2%
7,2%
10,2%
11,4%
35,2%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%
pomoc państwa
uaktywniać osoby niepełnosprawne
zmniejszenie ilości barier architektonicznych, transportowych, komunikacyjnych;
ulgi finansowe dla pracodoawców
uświadamiać pracodawców
szkolenia, kursy, przekwalifikowania zawodowe;
więcej empatii i zrozumienia
kampanie informacyjne, reklamowe
trudno powiedzieć
zmienić przepisy prawne
tworzyć zakłady pracy chronionej
stwarzać miejsca pracy, więcej ofert
70
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
IIIIII.. BBAADDAANNIIEE II DDIIAAGGNNOOZZAA SSYYTTUUAACCJJII OOSSÓÓBB NNIIEEPPEEŁŁNNOOSSPPRRAAWWNNYYCCHH
NNAA LLOOKKAALLNNYYMM RRYYNNKKUU PPRRAACCYY”” –– PPRRAACCOODDAAWWCCYY
1. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTW I ZATRUDNIENIA
Najwięcej firm istnieje w przedziale pomiędzy 11-15 lat (26%), niewiele mniej między
16 a 20 lat (24%) oraz między 6 a 10 lat (22%). W przedziale 21-25 lat na rynku płockim
funkcjonuje siedem z badanych przedsiębiorstw (14%), a powyżej 25 lat – sześć (12%). Tylko
jedna firma ma mniej niż pięć lat (2%). Ogółem 38% firm to spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, ponad ¼ przedsiębiorstw (28%) ma formę prawną osoby fizycznej,
spółki jawne stanowią 14% ze wszystkich badanych firm, a spółdzielnie – 8%, formę spółki
akcyjnej, cywilnej lub innej ma 4% podmiotów gospodarczych (pyt. 1 i 2).
71
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Aż 86% przedsiębiorstw nie posiada statusu zakładu pracy chronionej (pyt. 3).
Najwięcej firm prowadzi działalność handlową (26%), przemysłową lub budowlaną
(po 16% wskazań), usługową lub inną – 14% wskazań, trzy z badanych przedsiębiorstw (6%)
działają w sektorze gospodarki mieszkaniowej i komunalnej, dwie (4%) – w transporcie
i łączności, jedna firma (2%) prowadzi działalność w rolnictwie i w ochronie zdrowie, opiece
społecznej i kulturze fizycznej. Nie ma wśród nich przedsiębiorstw prowadzących działalność
w leśnictwie, nauce, oświacie, kulturze i sztuce, finansach i ubezpieczeniach czy
administracji, wymiarze sprawiedliwości i ochronie narodowej (pyt. 4).
72
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Spośród badanych pracodawców 46,7% reprezentuje sektor małych przedsiębiorstw,
40% – sektor średnich przedsiębiorstw, 13,3% firm zatrudnia powyżej 250 pracowników
(pyt. 5). Stan zatrudnienia w etatach został przedstawiony na poniższym wykresie (pyt. 6).
Stan zatrudnienia wyrażony w etatach kształtuje się w następujących proporcjach:
od 10 do 49 etatów – w 48,9% firm, od 50 do 100 etatów – w 24,4% firm, w przedziale
101-200 etatów - 11,1% przedsiębiorstw, zaś powyżej 200 etatów – w 15,6% firm.
73
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Stan zatrudnienia w etatach
48,9%
24,4%
15,6%11,1%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
10-49 etatów 50-100 etatów powyżej 200 etatów 101-200 etatów
Spośród badanych firm, trzydzieści (60%) zatrudniało osoby niepełnosprawne (pyt. 7).
W przedsiębiorstwach tych, liczba niepełnosprawnych pracowników głównie kształtowała się
w przedziale między 1 a 5 – 38%, od 6-10 i powyżej 25 osób niepełnosprawnych
zatrudnionych było w 8% firm, między 16 a 20 – w 4%, między 21-25
w 2% przedsiębiorstw. Wszyscy niepełnosprawni pracownicy byli zatrudnieni na etacie
(pyt 8 i 9).
74
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Pracodawcy najczęściej zatrudniali osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności,
w sumie takich osób było 146, na etacie pracowało 131. W jednej firmie pracowało aż
32 pracowników z tym stopniem niepełnosprawności (wszyscy na etacie). W badanych
przedsiębiorstwach pracowało także 84 niepełnosprawnych z umiarkowanym stopniem
niepełnosprawności (69 na etacie) oraz 6 pracowników ze znacznym stopniem
niepełnosprawności (5 na etacie). Firmy zatrudniały także niepełnosprawnych z lekkim
stopniem niepełnosprawności ze specjalnymi schorzeniami, umiarkowanym stopniem
niepełnosprawności ze specjalnymi schorzeniami oraz ze znacznym stopniem
niepełnosprawności ze specjalnymi schorzeniami (w sumie 9 osób).
Kolejne pytanie, które zadaliśmy respondentom dotyczyło rodzaju
niepełnosprawności, którym charakteryzują się zatrudnione osoby niepełnosprawne.
Ogółem pracodawcy zatrudniali 214 pracowników niepełnosprawnych, w tym 36,9% to
pracownicy z chorobami narządu ruchu; 15,4% – miało inne choroby; 9,3% – z zaburzeniami
głosu, mowy i narządu słuchu oraz z chorobami narządu wzroku; 7,9% – z chorobami układu
pokarmowego; 6,5% – z chorobami układu oddechowego i krążenia; 5,1% – z chorobami
neurologicznymi; 4,7% – z upośledzeniem umysłowym; 3,7% – z epilepsją; niecały 1%
stanowiły osoby z chorobami psychicznymi. Pracodawcy nie zatrudniali osób
niepełnosprawnych z chorobami układu moczowo-płciowego. Spośród wszystkich
zatrudnionych osób niepełnosprawnych prawie ¾ (72%) pracowało na etacie.
75
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Następne pytanie zadane badanym pracodawcom dotyczyło wykształcenia
zatrudnionych osób niepełnosprawnych (pyt. 12). Analiza wyników pokazała, że najwięcej
pracowników niepełnosprawnych posiada wykształcenie zawodowe – 127 osób, średnie
techniczne – 49, wyższe pełne – 22, podstawowe – 18, średnie ogólnokształcące – 15, wyższe
zawodowe – 10, niepełne podstawowe – 2, pomaturalne, policealne – 10.
76
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Spośród zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych 69,9% stanowili mężczyźni,
a kobiety – 30,1% (pyt. 13). Następne pytanie dotyczyło spełnienia przez pracodawcę
kryteriów zatrudnienia osób niepełnosprawnych, umożliwiających zwolnienie z wpłat na
PFRON (pyt. 14). Uzyskane odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.
Ogółem 80% pracodawców już w przeszłości zatrudniało pracowników
niepełnosprawnych (pyt. 15). Osoby te pracowały na różnych stanowiskach. Na podstawie
77
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
wskazań badanych otrzymaliśmy następujące wyniki (obrazuje je poniższy wykres, pyt. 16).
Najwięcej pracowników było zatrudnianych na stanowiskach produkcyjnych (jako
pracownicy fizyczni, robotnicy) – 66,7% wskazań, na stanowiskach niższego szczebla
(sprzątaczki, dozorcy, pracownicy ochrony) – 50% wskazań, w dziale transportu i na
stanowiskach biurowych (sekretarki) – 21,4% wskazań, w handlu (przedstawiciele handlowi,
medyczni, sprzedawcy, kasjerzy) – 16,7% wskazań oraz na innych stanowiskach – 14,3%
wskazań. Pracodawcy nie zatrudniali pracowników na stanowiskach wyższego szczebla
(kadra urzędnicza i zarządzająca).
Pracodawcy zostali także poproszeni o podanie przyczyn odejścia z pracy
pracowników niepełnosprawnych. Główne powody to: rozwiązanie umowy o pracę (30,4%)
oraz wygaśnięcie umowy, brak jej przedłużenia (21,7%). Z analizy danych wynika jednak,
iż 39,1% pracodawców nadal zatrudnia osoby niepełnosprawne. Tylko 4,3%
niepełnosprawnych odchodzi z pracy na skutek jej zmiany (pyt. 17).
78
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Interesowało nas także jakie doświadczenia we współpracy z niepełnosprawnymi
pracownikami mieli respondenci. Okazuje się, że doświadczenia te były tylko bardzo dobre –
29,2% wskazań i dobre – prawie 70,8% wskazań (pyt. 18). Dlatego też interesujące są
odpowiedzi pracodawców na kolejne pytanie: Jakie są powody braku zatrudnienia osób
niepełnosprawnych w Pana/Pani firmie? Do najczęściej wymienianych powodów należą: brak
odpowiednich warunków (29,7%); ich branża jest nieodpowiednia dla zatrudnienia
niepełnosprawnych (14,8%); braku wiedzy o możliwościach ich zatrudnienia (11,1%); praca
jest zbyt ciężka dla niepełnosprawnych (11,1%); brak inicjatywy i współpracy ze strony
urzędów i instytucji (7,4%), a także niesprzyjające przepisy (3,7%). Ogółem 22,3%
respondentom trudno było udzielić odpowiedzi na to pytanie (pyt. 19). Odpowiedzi zostały
przedstawione na poniższym wykresie.
79
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W najbliższym czasie chęć zatrudnienia osób niepełnosprawnych wyraziło 32%
pracodawców, aż 30% nie ma takiego zamiaru, natomiast 38% badanych nie wiedziało czy
zatrudni w tym roku pracowników niepełnosprawnych (pyt. 20).
2. CHARAKTERYSTYKA RELACJI PRACODAWCÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNYMI PRACOWNIKAMI
Kolejne pytania, które zadaliśmy przedsiębiorcom dotyczyły ich relacji z osobami
niepełnosprawnymi. Na pytanie: Czy w swoim otoczeniu stykał/a się Pan/Pani z osobami
niepełnosprawnymi? (pyt. 21) otrzymaliśmy następujące odpowiedzi, które zostały
zaprezentowane w tabeli 1.
Tabela 1
Styczność z osobami niepełnosprawnymi w swoim otoczeniu (w %)
Tak Nie
1. Sam/a jestem osobą niepełnosprawną 2 98
2. Mam lub miałem/am takie osoby w rodzinie 36 64
3. Mam lub miałem/am takie osoby wśród przyjaciół, znajomych
58 42
80
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
4. Mam lub miałem/am, ponieważ zatrudniałem/am lub zatrudniam takie osoby
62 38
5. Znam takie osoby tylko z widzenia 22 78
6. Nie znam takich osób, nie miałem/am z nimi nigdy styczności
4 96
Z rozkładu odpowiedzi wynika, iż dwóch pracodawców to osoby niepełnosprawne,
36% ma w rodzinie takie osoby i ponad połowa (58%) ma ich wśród przyjaciół lub znajomych.
Ogółem 62% badanych miała styczność z niepełnosprawnymi, ponieważ je zatrudniali. Tylko
4% respondentów nigdy nie spotkało osób niepełnosprawnych, ale prawie ¼ (22%) zna je
tylko z widzenia. W większości (68%) pracodawcy uważają, że stosunek Polaków do osób
niepełnosprawnych jest generalnie dobry, ale zdaniem 16% respondentów jest on zły i
bardzo zły. Prawie 1/5 (16%) badanych nie potrafiła udzielić konkretnej odpowiedzi na to
pytanie (pyt. 22).
Zdanie płockich przedsiębiorców na temat kwalifikacji i umiejętności pracowników
niepełnosprawnych jest podzielone. Ogółem 34% ocenia je jako wysokie, jednak 26% uważa,
iż kwalifikacje osób niepełnosprawnych są niskie (pyt. 23). Zastanowić się należy, dlaczego aż
40% respondentom trudno było je ocenić.
81
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Badani poproszeni zostali o wskazanie umiejętności i kwalifikacji, które ich zdaniem
byłyby potrzebne osobom niepełnosprawnym w zdobyciu i wykonywaniu pracy, a których to
osoby te nie posiadają (pyt. 24). Rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.
82
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Umiejętności i kwalifikacje potrzebne osobom niepełnosprawnym w zdobyciu i wykonywaniu pracy
Respondenci uważają, iż w dzisiejszych czasach, przy tak szybkim rozwoju gospodarki,
nowych technologii i różnych form pracy najbardziej przydatną umiejętnością jest obsługa
komputera (94% wskazań), urządzeń biurowych (90%), Internetu (88%) oraz
zaawansowanych programów komputerowych (72%). Bardzo ważne jest posiadanie
umiejętności napisania efektywnego CV i listu motywacyjnego (88%), autoprezentacji (76%)
oraz znajomość języka obcego (72%). Są to elementy, które mają istotny wpływ na zdobycie
pracy. Ważne jest także posiadanie prawa jazdy (84%). Według przedsiębiorców osobom
niepełnosprawnym brakuje przede wszystkim kompetencji zawodowych związanych
z zajmowanym stanowiskiem (20%), wykształcenia (8%) umiejętności informatycznych oraz
interpersonalnych, komunikatywności i pewności siebie (6%). Zastanawiający jest fakt,
83
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
dlaczego aż prawie połowa (46%) badanych nie potrafiła wskazać brakujących umiejętności
zawodowych (pyt. 25).
Poprosiliśmy pracodawców, aby wskazali, w jakich zawodach ich zdaniem najlepiej
sprawdzają się osoby niepełnosprawne (pyt. 26).
84
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najczęściej wskazywali oni na pracę biurową (44%). Uważają, że niepełnosprawni
sprawdzą się w pracy usługowej niższego szczebla (28%), różnych zawodach, w zależności od
posiadanych umiejętności, kwalifikacji, wykształcenia (8%); pracy w różnych zawodach
zależnie od rodzaju i stopnia niepełnosprawności, a także w branży handlowo-usługowej
(4%). Ogółem 14% respondentów nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie. Kolejne
pytanie dotyczyło zawodów deficytowych, w których mogłyby pracować osoby
niepełnosprawne. Uzyskaliśmy następujący rozkład odpowiedzi, przedstawiony na poniższym
wykresie.
85
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zdaniem płockich przedsiębiorców zawody deficytowe w ich firmach, w których
mogłyby pracować osoby niepełnosprawne to praca biurowa, np. sekretarki, rejestratorki
(10%), praca handlowo-usługowa, np. przedstawiciel handlowy, kierowca, sprzątaczka,
dozorca, ochroniarz, czy różne zawody w zależności od kwalifikacji, umiejętności,
wykształcenia oraz w zależności od stopnia niepełnosprawności (4%). 2% respondentów
wskazało na pracę o charakterze produkcyjnym bezpośrednio przy różnych formach
produkcji, np. szwaczka, czy bardziej ogólnie robotnik. Ogółem 8% pracodawców nie
potrafiło wskazać takich zawodów. Niepokojący jest fakt, iż ponad połowa (58%) płockich
pracodawców niestety nie widzi możliwości zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych.
3. SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA RYNKU PRACY ORAZ OCENA ICH MOŻLIWOŚCI ZAWODOWYCH
Jednym z celów przeprowadzonego badania było uzyskanie opinii płockich
pracodawców dotyczącej sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy
(pyt. 28). Zdecydowana większość badanych pracodawców (66%) postrzega ją raczej bądź
86
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
zdecydowanie źle, z czego (pyt. 29) przeszło 3/4 respondentów (70%) winnych za tą sytuację
uznaje wszystkich po trochu (władze państwowe, pracodawców, czy samych
niepełnosprawnych). Warto zauważyć, że żaden z respondentów nie wskazał na
niepełnosprawnych jako ponoszących stricte winę za ich złe położenie na rynku pracy.
Niewykluczone, że może być to tylko zjawisko deklaratywne.
20%
66%
14%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Bardzo dobrze i raczejdobrze
Raczej źle i zdecydowanieźle
Trudno powiedzieć
Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy
7,5% 7,5%12,5%
72,5%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
przedstawicieleinstytucji wsparcia
społecznego
pracodawcy władze państwowe wszyscy po trochu
Podmioty odpowiedzialne za zł ą sytuacj ę osób niepełnosprawnych na rynku pracy
Tak zła ocena sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy, pociąga za sobą
naturalne pytanie o przyczyny takiej sytuacji, tym bardziej w kontekście braku
jednoznacznego wskazania podmiotów odpowiedzialnych za opisywany stan rzeczy.
Wobec tego badanym podana została kafeteria różnych stwierdzeń dotyczących
pracy osób niepełnosprawnych (pyt. 32), gdzie przedmiotem badania był stopień zgody
respondenta z danym stwierdzeniem. Większość pracodawców prezentuje otwartą postawę
87
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
względem osób niepełnosprawnych, co obrazuje rozkład odpowiedzi na poszczególne
stwierdzenia. Na „komponent otwartości” składają się odpowiedzi twierdzące
(zdecydowanie i raczej się zgadzam) na pozytywne stwierdzenia. Większość pracodawców
uważa, że osoby niepełnosprawne poprzez pracę mogą podnieść jakość swojego życia
(100%), wobec czego powinny dążyć do tego by być aktywne zawodowo (98%). Powinny
również pracować razem z osobami zdrowymi (96%), wykonując pracę w zależności od
własnych preferencji (70%), co jednak stanowi konstatację o charakterze deklaratywnym,
w praktyce bowiem, jak pokazuje również niniejsze badanie, wybór zawodu i wykonywanej
pracy jest zdecydowanie silniej uzależniony od wykształcenia, doświadczenia zawodowego
czy stanu zdrowia, niż własnych preferencji osób niepełnosprawnych.
Zdecydowana większość pracodawców nie zgadza się ze stwierdzeniem, że osoby
niepełnosprawne nie nadają się do pracy (96%), że nie powinny pracować (94%), jak również,
że powinny pracować na zamkniętym rynku pracy (92%). Co dziesiąty pracodawca zauważa
jednak, że ważnym czynnikiem eliminującym niepełnosprawnych z czynnego życia
zawodowego jest stres (12%), czy konieczność wsparcia przez zdrowych pracowników
w czynnościach zawodowych (14%). Prawie ¼ (22%) badanych zwraca uwagę na złe
traktowanie i dyskryminację osób niepełnosprawnych w miejscu pracy. Respondenci
najbardziej podzieleni byli odnośnie szans niepełnosprawnych na rynku pracy.
Ze stwierdzeniem, że osoby takie nie mają prawie żadnego wyboru i możliwości w tym
obszarze zgodziło się 34%, zaprzeczyło zaś 62%. Podobny rozkład odpowiedzi uzyskaliśmy
w odniesieniu do zdania, iż osoby niepełnosprawne mają największą szansę na znalezienie
pracy prostej i niewymagającej szczególnych kwalifikacji, gdzie 34% zgodziło się z nim, zaś
54% wyraziło odrębne spostrzeżenie.
88
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Opinie odnosz ące si ę pracy osób niepełnosprawnych
100%
96%
76%
98%
6%
14%
22%
12%
4%
4%
34%
34%
4%
20%
2%
92%
70%
68%
84%
96%
94%
62%
54%
2%
16%
10%
4%
2%
12%
4%
4%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Pracując mogą popraw ić jakość sw ojego życia
Pow inny pracow ać razem z osobami zdrow ymi
Jeśli tylko chcą mogą pracow ać w każdej pracy iw każdym zaw odzie
Pow inny dążyć do tego by być aktyw nymzaw odow o i pracow ać
Pow inny pracow ać na zamkniętym rynku pracy
Nie są w stanie pracow ać bez w sparcia ipomocy innych osób
Są źle traktow ane i dyskryminow ane w miejscachpracy
Są narażone w pracy na orgomny stres i nicw ięcej
Nie nadają się do pracy, nie są w stanie się w niejodnaleźć
W ogóle nie pow inny pracow ać, bo to nie masensu
Nie mają praktycznie żadnego w yboru imozliw ości na rynku pracy
Mają najw iększą sznasę znaleźć tylko pracęprostą i niew ymagającą kw alif ikacji
Całkowicie i raczej się zgadzam Raczej i całkowicie się nie zgadzam Trudno powiedzieć
We współczesnym świecie wzrasta znaczenie osobistych kompetencji pracowników,
w związku z czym, pracodawcy zostali poproszeni o wskazanie, w jakim stopniu takie cechy
charakteryzują osoby niepełnosprawne. Z deklaracji ankietowanych wynika, że osoby
niepełnosprawne postrzegane są niezwykle pozytywnie. W znacznym stopniu zostały
ocenione jako osoby lojalne, pracowite, wykazujące zaangażowanie, sumienne,
odpowiedzialne, dokładne i obowiązkowe. W najmniejszym stopniu osoby niepełnosprawne
utożsamiane są przez pracodawców z takimi cechami jak elastyczność (58%)
i przedsiębiorczość (54%). Charakterystyczne dla rozkładu odpowiedzi na to pytanie są dość
wysokie odsetki osób niezdecydowanych.
89
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Cechy charakteryzuj ące osoby niepełnosprawne
54%
58%
68%
70%
74%
78%
78%
80%
80%
82%
84%
84%
86%
88%
88%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
przedsiębiorczość
elastyczność
kreatywność
komunikatywność
umiejętność pracy w grupie
punktualność
umiejętność pracy indywidualnej
zorganizowanie
obowiązkowość
odpowiedzialność
sumienność
dokładność
zaangażowanie
pracowitość
lojalność
Zdecydowanie i raczej tak
Badanym pracodawcom zadano pytanie, czy według nich istnieją powody, które
całkowicie wykluczają pracę zawodową osób niepełnosprawnych (pyt. 30), szczególnie
w kontekście stanowczo wyrażonego zdania o potrzebie wykonywania przez nich pracy
zawodowej. Ponad połowa respondentów udzieliła odpowiedzi przeczącej (56%), zaś 32%
wskazywało na istnieje takich powodów (pyt. 31). Wśród powodów wymieniane były różne
typy niepełnosprawności, jak: niepełnosprawność ruchowa (27,3%), choroby psychiczne
(18,2%) i głęboka niepełnosprawność (13,6%) oraz brak samodzielności (9,1%). Prawie co
piąty badany nie umiał udzielić konkretnej odpowiedzi na to pytanie (18,2%).
90
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Czy P. zdaniem s ą takie powody, które całkowicie wykluczaj ą wykonywanie pracy zawodowej przez osoby niepełnosprawne
56%32%
12%
nie
tak
trudno powiedzieć
4. BARIERY AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Chcieliśmy się również dowiedzieć, co ogranicza według pracodawców aktywność
zawodową osób niepełnosprawnych. Najczęściej wskazywaną przyczyną była niska
samoocena i niskie poczucie własnej wartości (prawie połowa badanych) oraz strach przed
brakiem akceptacji w środowisku pracy (¼ badanych). W dalszej kolejności wskazywano na
brak wiary w siebie, nieznajomość realiów rynku, brak inicjatywy i aktywności, czy niską
świadomość własnych praw i brak chęci do pogłębiania wiedzy w tym zakresie (po 6%).
44%
26%
6% 6% 6%4%
2%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
niskasamoocena i
poczuciewłasnejwartości
strach przedbrakiem
akceptacji wśrodowisku
pracy
brak wiary wsiebie
brak inicjatyw iaktywności
niskaświadomość
własnych prawi brak chęci doich poznania
nieznajomośćrealiów rynku
pracy
złe radzeniesobie z
trudnościami iporażkami
Co P. zdaniem ogranicza aktywno ść zawodow ą osób niepełnosprawnych
91
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wśród barier stanowiących największą przeszkodę w zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych pracodawcy wymieniają na pierwszym miejscu negatywne stereotypy
społeczne (ponad ¼ badanych). Taka deklaracja świadczyć może o braku wiedzy na temat
osób niepełnosprawnych i braku bezpośredniego z nimi kontaktu. W tym kontekście
zastanawiająca jest wcześniejsza bardzo pozytywna ocena osób niepełnosprawnych. Wydaje
się, że ten pozytywny obraz osób niepełnosprawnych może być jedynie deklaratywny. Dalsza
1/5 badanych głównej bariery upatruje w obszarze uwarunkowań formalno-prawnych,
następnie wymienione zostały czynniki natury strukturalnej jak bariery architektoniczne
(16%) oraz finansowe (14%). Co dziesiąty (12%) badany wskazywał na nastawienie
psychologiczne samych osób niepełnosprawnych, które również stanowi barierę
z punktu widzenia pracodawcy. Warto zauważyć, że 1/10 uznała, że nie ma takowych barier.
Rozkład pozostałych odpowiedzi obrazuje wykres zamieszczony poniżej.
Największe przeszkody w zatrudnianiu osób niepełnosprawny ch
20%
12%
26%14%
16%
10% 2%
Bariery formalno-prawne
Bariery psychologiczne samych os.niepełnosprawnych
Negatywne stereotypy społeczne dotyczaceos. niepełnosprawnych
Bariery finansowe
Bariery architektoniczne
Nie ma takich barier
Inne
Wśród przyczyn nie zatrudniania osób niepełnosprawnych przez pracodawców
wskazują oni przede wszystkim na różnego typu obawy związane z potencjalnym
zatrudnieniem niepełnosprawnego pracownika. Prawie połowa pracodawców obawia się
dodatkowych kontroli (48,9%) oraz dodatkowych obowiązków wobec niepełnosprawnych
pracowników (37,8%). Dalsza 1/3 badanych wskazuje na koszty związane z przystosowaniem
stanowiska pracy (37,8%) oraz liczne i kosztowne przywileje osób niepełnosprawnych jak
skrócony czas pracy czy dłuższy urlop (35,6%). Warto zwrócić uwagę, że wielu pracodawców
(po 31,1% w każdej kategorii) reprezentuje pogląd, że to brak wiedzy o możliwościach
zawodowych osób niepełnosprawnych i możliwościach uzyskania wsparcia na zatrudnienie
92
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
niepełnosprawnych stanowi poważną przyczynę braku zatrudnienia osób
niepełnosprawnych. To ważna przesłanka przy konstruowaniu programów wsparcia dla
pracodawców.
Przyczyny niezatrudniania osób niepełnosprawnych
2,2%
11,1%
22,2%
24,4%
31,1%
31,1%
35,6%
37,8%
37,8%
48,9%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
inne
niższa wydajność i jakość pracy
wysokie koszty zatrudnienia niepełnosprawnych
stan zdrowia
brak wiedzy o możliwościach zawodowych os. niepełnosprawnych
brak wiedzy o możliwościach uzyskania wsparcia na zatrudnianieniepełnosprawnych
liczne i kosztowne przywileje
obawa przed dodatkowymi obowiązkami wobec niepełnosprawnychpracowników
koszty przystosowania stanowiska pracy
obawa przed dodatkowymi kontrolami
Z uwagi na założenie, że jedną z przyczyn stanowiących przeszkodę w zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych mogą być przysługujące im dodatkowe uprawnienia, często
postrzegane przez pracodawców jako przywileje, zadaliśmy pytanie, o to, które z nich jest
najbardziej uciążliwe dla pracodawców. Założenie to znalazło częściowe potwierdzenie
w przeprowadzonym badaniu, co obrazuje powyższy wykres, zaś rozkład odpowiedzi na
pyt. 38 dotyczące tego, które z owych uprawnień najbardziej zniechęca pracodawców
ujawnia dość zaskakujący dla badacza fakt, iż żadne z nich nie stanowi przeszkody bowiem
należą się osobom niepełnosprawnym (40% badanych)! Wśród respondentów, którzy jednak
wskazali na uprawnienia jako barierę, najczęściej wybieraną odpowiedzią był skrócony czas
pracy (¼ ankietowanych) oraz dodatkowy urlop wypoczynkowy. Co dziesiąty badany stał
93
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
na stanowisku, że znaczącą przeszkodą są zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do
wynagrodzenia np. w celu uczestniczenia w rehabilitacji.
40%
24%22%
10%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
żadne, należą się one os.niepełnosprawnym
skrócony czas pracy dodatkowy urlopwypoczynkowy
zwolnienie od pracy zzachowaniem prawa do
wynagrodzenia (np. w celurehabilitacji)
Uprawnienia niepełnosprawnych zniech ęcające do ich zatrudniania
Pracodawców zapytaliśmy również o to, która z cech kojarzonych z osobami
niepełnosprawnymi zniechęca do zatrudniania tych osób. Najważniejszą przeszkodą w opinii
pracodawców jest stan zdrowia niepełnosprawnych, na który wskazuje ponad połowa
respondentów. Ponad 1/3 badanych (34%) jako przyczynę podaje brak pewności siebie osób
niepełnosprawnych oraz brak doświadczenia zawodowego. Na kolejnych pozycjach sytuuje
się niższa wydajność pracy (26%), negatywne stereotypy i uprzedzenia wśród zdrowych
pracowników (18%) czy zmniejszona odporność na stres (14%). Zaledwie 1/10 badanych
przyznała, że elementem zniechęcającym do zatrudnienia jest niski poziom wykształcenia.
Zatem, jak można wnioskować, to nie cechy osobowości, pod kątem których tak pozytywnie
są postrzegane osoby niepełnosprawne (patrz pyt. 33), ale bardziej „obiektywne” czy
„twarde” czynniki w postaci przede wszystkim stanu zdrowia, braku doświadczenia czy
niższej wydajności pracy stanowią kolejne przeszkody w możliwości podjęcia pracy przez
osoby niepełnosprawne. Warte podkreślenia jest również akcentowanie przez naszych
94
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
respondentów braku pewności siebie osób niepełnosprawnych, co stanowić może ważną
przesłankę dla planowania zakresu tematycznego szkoleń i kursów dla tej grupy społecznej.
Cechy mog ące stanowi ć przeszkod ę w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
4%
6%
8%
12%
14%
18%
18%
26%
34%
34%
56%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
szybkie męczenie się
słaba komunikatywność
nieumiejętność odnalzezieniasię w środowisku pracy
zbyt niski bądź nieadekwatnypoziom wykształcenia
zmniejszona odporność nastres
brak dodatkowych kwalifikacji
negatywne stereotypy iuprzedzenia wśród zdrowych
pracowników
niższa wydajność pracy
brak doświadczeniazawodowego
brak pewności siebie
stan zdrowia
Zapytaliśmy także pracodawców, co jest bardziej opłacalną formą – wpłaty na PFRON,
czy też zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Co zaskakujące, najwięcej respondentów
95
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
(prawie połowa!) wybrała odpowiedzieć trudno powiedzieć, co świadczyć może albo
o niewielkich korzyściach dla pracodawców wynikających z zatrudniania niepełnosprawnych
w stosunku do ponoszenia opłat na rzecz PFRON-u, albo o braku wiedzy na ten temat. Jest to
szczególnie zaskakujące w kontekście, że 60% jest pracodawcą zatrudniającym osoby
niepełnosprawne (patrz pyt. 7). Pocieszający może być fakt, że tylko 14% ankietowanych
wskazuje, iż bardziej opłacalne dla pracodawców są wpłaty na PFRON.
46%40%
14%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
trudno powiedzieć zatrudnienieniepełnosprawnych
pracowników
wpłaty na PFRON
Co jest bardziej opłacalne dla P. jako pracodawcy?
Potwierdzenie powyższych stwierdzeń znajdujemy w kolejnym pytaniu, gdzie ponad
połowa respondentów za najważniejszą korzyść finansową z zatrudniania osób
niepełnosprawnych uważa uniknięcie płacenia składek na PFRON (52%). To dość
instrumentalne podejście stanowi jednak silny motywator do tworzenia etatów dla
niepełnosprawnych. Na drugiej pozycji znalazło się dofinansowanie do składek na ZUS (46%),
na trzeciej dofinansowanie kosztów przystosowania stanowiska pracy (42%), w dalszej
kolejności dofinansowanie do wynagrodzeń (20%), kosztów zatrudnienia pracownika
pomagającego osobie niepełnosprawnej (14%), odsetek kredytów (4%).
96
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Korzy ści finansowe dla pracodawcy wynikaj ące z zatrudnienia os. niepełnosprawnych
4%
14%
20%
42%
46%
52%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
dofinansowanie odsetek kredytów
dofinansowanie kosztów zatrudnienia pracownikapomagającego os. niepełnosprawnej
dofinansowanie do wynagrodzeń
dofinansowanie kosztów przystosowaniestanowiska pracy
dofinansowanie składek na ZUS
uniknięcie składek na PFRON
Pracodawcy zostali również zapytani o to, czy ich firma jest przystosowana pod
względem architektonicznym dla osób niepełnosprawnych. Ponad 1/3 (36%) firm ma pod
tym względem nieprzystosowaną infrastrukturę. Zaledwie 4% badanych firm jest w trakcie
redukcji barier, a kolejne 9% planuje ją w przyszłości. Ciekawym faktem jest, że spośród
pracodawców, których przedsiębiorstwa posiadają bariery architektoniczne, aż 22% udzieliło
odpowiedzi, iż ich firma nie planuje redukcji barier architektonicznych. Prawdopodobnie
będą to pracodawcy, którzy nie mają również zamiaru zatrudnić osób niepełnosprawnych.
97
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
36%
30,0%
22,0%
8,0%
4,0%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
nie jest przystosowana tak, jest przystosowana nie i nie planuję redukcjibarier architektonicznych
nie, ale planuje redukcjębarier architektonicznych
jest w trakcie redukcjibarier architektonicznych
Przystosowanie firmy pod wzgl ędem architektonicznym
Kolejnym obszarem badawczym była opinia respondentów na temat prawa z zakresu
zatrudniania osób niepełnosprawnych. Pierwsze pytanie dotyczyło charakterystyki polskich
uwarunkowań legislacyjnych (pyt. 41). Aż 74% badanych postrzega polskie uwarunkowania
prawne negatywnie, wskazując na ich restrykcyjność, represyjność i niedostosowanie do
potrzeb pracodawców. Tylko niewiele ponad ¼ respondentów dostrzega pozytywny wymiar
polskiej legislacji akcentując jej stabilność, jasność i przejrzystość.
Charakter obowi ązującego prawa
28%
74%
Pozytywne (stabilne, jasne iprzejrzyste, nieskomplikowane)
Negatywne (restrykcyjne irepresyjne, nierealne,niedostosowane do potrzebpracodawców)
98
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Negatywna opinia o polskich uwarunkowaniach prawnych znajduje potwierdzenie
w kolejnym pytaniu, dotyczącym przepisów prawa. Według prawie połowy (46%) badanych
pracodawców polskie przepisy prawa nie sprzyjają zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Ponad 1/3 wyraża odmienny pogląd na ten temat, zaś co piąty respondent pozostaje
niezdecydowany.
Czy polskie prawo zach ęca do zatrudniania osób niepełnosprawnych?
36%
46%
18%
Zdecydowanie i raczej tak
Zdecydowanie i raczej nie
Trudno powiedzieć
Chcieliśmy również poznać, jak w oczach pracodawców wygląda aktywność
zawodowa osób niepełnosprawnych, jak powinny wyglądać formy aktywizacji zawodowej
oraz co powinno się zmienić by pracodawcy chętniej zatrudniali osoby niepełnosprawne.
W związku z powyższym, zapytaliśmy czy w ciągu ostatnich 2-3 lat pracodawcy
zaobserwowali zmiany w aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Ponad 1/3 nie
widzi by nastąpiły jakiekolwiek zmiany, następuje zaś utrwalenie tych samych problemów.
Tyle samo respondentów nie posiada zdania na ten temat. Zmiany na lepsze dostrzega co
piąty badany (22%). Pocieszającym w tym kontekście może być fakt, iż tylko 8%
respondentów wskazuje, że zaszły zmiany na gorsze.
99
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jakie zmiany w Polsce zwi ązane z aktywno ścią zawodow ą osób niepełnosprawnych dostzrega P. w ostatnich 2-3 latach?
22,4%
8,2%
34,7%
34,7%
zmiany na lepsze zmiany na gorsze
nic się nie zmieniło, nadal są te same problemy trudno powiedzieć
Według badanych czynnikiem, który może zaś w największym stopniu wpłynąć na
zmianę postaw jest edukacja pracodawców w zakresie możliwości zawodowych osób
niepełnosprawnych (60%). W dalszej kolejności wskazywane są edukacja pracodawców
w zakresie możliwości uzyskiwania różnych form wsparcia na zatrudnianie osób
niepełnosprawnych (56%), racjonalizacja i lepszy dobór instrumentów finansowego
wspierania pracodawców (30%), stosowanie instrumentów „miękkich” wpływających na
zmianę postaw (np. kampanie medialne, lokalne akcje informacyjne, promocja społecznej
odpowiedzialności biznesu) – 26%, zaś w najmniejszym stopniu edukacja z tytułu
zatrudniania osób niepełnosprawnych (8%). Jest to potwierdzenie informacji
prezentowanych w jednym z powyższych akapitów, gdzie pracodawcy deklarowali brak
wiedzy o możliwościach osób niepełnosprawnych oraz o możliwościach ich zatrudnienia.
Tym bardziej warto podjąć ten wątek w działaniach na rzecz pracodawców, jak i samych
osób niepełnosprawnych. Być może obu grupom ułatwi to nawiązanie efektywnej
współpracy i zwiększenie absorpcji niepełnosprawnych przez rynek pracy.
100
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
60%
56%
38%
26%
8%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
edukacjapracodawców w
zakresie możliwościzawodowych osóbniepełnosprawnych
edukacjapracodawców w
zakresie możliwościuzyskiwaniaróżnych formwsparcia na
zatrudnianie osóbniepełnosprawnych
racjonalizacja ilepszy dobórinstrumentówfinansowegowspierania
pracodawców
kampanie medialne,lokalne akcjeinformacyjne,
promocjaspołecznej
odpowiedzialnościbiznesu
edukacja z tytułuzatrudniania osób
niepełnosprawnych
Co może wpłyn ąć na zmian ę postaw pracodawców?
Zwróciliśmy się do ankietowanych z zapytaniem o oczekiwane formy pomocy, które
mogłyby wpłynąć na wzrost poziomu zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych.
Najbardziej pożądaną formą okazały się większe korzyści finansowe dla pracodawców
(28,2%) oraz zmiana przepisów (17,9%). Prawie co piąty badany nie umiał wskazać
konkretnie takiego instrumentu, a 7,7% badanych nie wyraziło w ogóle zainteresowania
żadną pomocą w omawianym zakresie. Większą dostępnością informacji na temat
możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych zainteresowanych było 12%
pracodawców. W dalszej kolejności oczekiwaną przez pracodawców formą pomocy są
szkolenia podnoszące kwalifikacje osób niepełnosprawnych (5,2%) i szkolenia dla
pracodawców (5,1%).
101
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Formy pomocy oczekiwane przez pracodawców
28,2%
17,9%17,9%
12,0%
5,2%7,7% 5,1% 2,6%
wieksze korzyści finansowe
zmiana przepisów
trudno powiedzieć
więcej informacji nt. możliwości zatrudniania niepełnosprawnych
podniesienie kwalifikacji os. niepełnosprawnych poprzez szkolenia
nie jestem zainteresowany pomocą
szkolenia dla pracodawców
kampanie medialne
Ankietowani wskazywali także w badaniu jakich szkoleń według nich wymagają osoby
niepełnosprawne. Pracodawcy spośród dwunastu możliwości wskazali przede wszystkim na
potrzebę kursów doszkalających w ramach posiadanego już przez nich zawodu (28%), co
może świadczyć o niedostatecznym poziomie kształcenia zawodowego lub też,
o nieodzownym wymogu współczesnego świata, w tym rynku pracy - idei longlife learning –
potrzeby ustawicznego kształcenia. W dalszej kolejności respondenci wymieniali konieczność
kursów komputerowych (24%) oraz przyuczających do nowego zawodu (18%), szkoleń
integrujących (10%) oraz rozwijających umiejętności komunikacyjne (8%). Rozkład
pozostałych odpowiedzi prezentuje poniższy wykres.
102
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Szkolenia jakich wymagaj ą osoby niepełnosprawne
28%
24%18%
8%
2%
6%
2%
4%
2% 10%
kursy doszkalające w ramachposiadanego zawodu
kursy komputerowe
kursy przyuczające do nowegozawodu
szkolenia dotyczące rozwijaniaumiejętności komunikacyjnych
kursy językowe
kursy przygotowujące doposzukiwania pracy
szkolenia z autoprezentacji
szkolenia z zarządzania stresem,lękiem
szkolenia z zakresu radzenia sobie zsyt. konfliktowymi
szkolenia integracyjne, aktywizujące
103
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
IIIIII.. PPOODDSSUUMMOOWWAANNIIEE
Jak wynika z Zalecenia nr Rec(2006)5 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw
członkowskich Unii Europejskiej, za jedną z barier rozwoju polityki na rzecz osób
niepełnosprawnych uważany jest brak danych na temat tej grupy społecznej. Rzetelne
informacje pozwalają bowiem na rozpoznanie problemów, a drogą do ich uzyskania jest
prowadzenie wszechstronnych badań. Przeprowadzone na ich podstawie analizy pozwalają
z kolei na projektowanie rozwiązań i właściwych praktyk oraz na monitorowanie zmian
następujących w społeczeństwie. Mogą również stać się pomocne w promowaniu
skutecznego wdrażania celów określonych w Planie Działań, co mamy nadzieję stanie się
udziałem niniejszego badania.
1. PROFIL SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Z przeprowadzonego badania wyłania się następująca charakterystyka przeciętnego
respondenta. Najwięcej osób niepełnosprawnych, które wzięły udział w badaniu mieści się w
przedziale wiekowym między 50-59 lat (46,4%).
Niestety ¾ respondentów posiada jedynie wykształcenie zawodowe lub podstawowe,
co na pewno nie sprzyja w znalezieniu atrakcyjnej oferty na rynku pracy. Spory odsetek
(14%) posiada za to wykształcenie średnie techniczne, zaś tylko 5,2% niepełnosprawnych
może pochwalić się wykształceniem wyższym pełnym lub wyższym zawodowym. Spośród
kategorii zawodowych najliczniej reprezentowani są robotnicy wykwalifikowani
i niewykwalifikowani (przeszło 1/3 badanych). Jest to spowodowane reprodukcją społeczną
w wymiarze wykształcenia, bowiem z rozkładu odpowiedzi wynika, że oboje rodzice
ankietowanych niepełnosprawnych legitymowali się przede wszystkim wykształceniem
podstawowym (matka – 53,8%, ojciec – 41,2%) oraz zawodowym (matka – 19,2%, ojciec –
34,1%). Wykształcenie wyższe magisterskie lub licencjackie posiadało tylko 3,1% matek
i 4,5% ojców.
Średni dochód rodziny w ¾ przypadków wynosi do 1000 zł, co wskazuje na złą
sytuację finansową niepełnosprawnych respondentów. Głównym źródłem utrzymania dla
ponad ¾ respondentów (77%) jest pomoc opieki społecznej, a dla ponad ¼ (26,6%) jest to
104
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
renta. Tylko co dziesiąty badany osiąga dochody z pracy stałej, a 6,6% pozostaje na
utrzymaniu członków rodziny. Żadna z badanych osób nie posiada oszczędności, bowiem
przeszło ¾ niepełnosprawnych żyje skromnie, a często nie wystarcza im pieniędzy nawet na
zaspokojenie podstawowych potrzeb. W związku z czym, najczęściej sygnalizowanymi w
badaniu potrzebami, są te z zakresu pomocy finansowej i rzeczowej. Brak zaspokojenia
podstawowych potrzeb powoduje, iż inne potrzeby schodzą na plan dalszy.
Nasi respondenci to przede wszystkim osoby stanu wolnego, gdzie ponad połowa
osób prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe, co pozwala wysnuć wniosek, że są to
osoby samotne, ale i samodzielne.
Generalnie poziom kondycji zdrowotnej i fizycznej osób niepełnosprawnych jest
niejednoznaczny (ani dobry, ani zły), jako dobry jej poziom ocenia jedynie co ósmy badany.
Co gorsze, prawie 2/3 badanych nie ma szansy na powrót do pełni zdrowia, ponieważ
zmiany, które zaszły w ich organizmie są nieodwracalne. Dla prawie ¾ badanych orzeczony
stopień niepełnosprawności ma charakter stały, a najczęściej (w 2/3 przypadków)
występującym stopniem niepełnosprawności wśród badanej populacji był stopień
umiarkowany. Ponad ¾ (75,8%) osób, niepełnosprawność nabyło w skutek choroby lub
wypadku. Wśród respondentów najwięcej cierpi na upośledzenie narządów ruchu,
na choroby układu oddechowego i krążenia oraz choroby neurologiczne, co dokładnie
odzwierciedla średnią krajową.
Pomimo takiego obrazu, jak wskazują wyniki naszego badania, swoje funkcjonowanie
w porównaniu z osobami w pełni sprawnymi dobrze i raczej dobrze ocenia prawie
2/3 badanych. Taki sam odsetek badanych radzi sobie samodzielnie, zaś tylko ¼ potrzebuje
pomocy częściowej.
Niepokojący jest fakt, że osoby niepełnosprawne mając prawo korzystać
z rehabilitacji, w tym turnusów rehabilitacyjnych dofinansowanych przez Państwowy
Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, bardzo rzadko mają okazję korzystać z tego
typu wsparcia. Wyniki naszego badania wskazują, że 2/3 niepełnosprawnych nie korzysta
w ogóle z rehabilitacji zdrowotnej, zaś prawie 90% osób nigdy nie skorzystało z turnusu
rehabilitacyjnego! Zalecenie nr R(92)6 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie spójnej
105
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
polityki wobec osób niepełnosprawnych uznaje zaś, że rehabilitacja jest obowiązkiem
społeczeństwa, gwarantuje bowiem ludzką godność i zmniejsza problemy, z którymi
niepełnosprawni spotykają się w społeczeństwie oraz, że należy je włączać do priorytetowych
celów każdego społeczeństwa. W związku z tym, programy rehabilitacji powinny obejmować
całą gamę środków, świadczeń, usług i udogodnień, które mogą się przyczyniać w znacznym
stopniu do fizycznej i psychologicznej niezależności osób niepełnosprawnych7.
Tak mniej więcej rysuje się położenie społeczno-demograficzne naszych badanych
oraz ich sytuacja zdrowotna. Przejdźmy teraz do sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku
pracy.
2. SYTUACJA NA RYNKU PRACY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Zatrudnienie jest kluczowym elementem integracji społecznej i niezależności
ekonomicznej wszystkich obywateli w wieku produkcyjnym. W porównaniu z osobami
zdrowymi, wskaźniki zatrudnienia i aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych są
bardzo niskie. Niestety spośród respondentów pracuje zawodowo mniej niż co dziesiąty
badany! Na dodatek większość z nich to osoby pracujące krócej niż 6 miesięcy, co świadczy
o niskim poziomie aktywności zawodowej respondentów. Osoby te będzie bardzo ciężko
przekonać do aktywnego poszukiwania pracy i innych działań mających podnieść kwalifikacje
czy umiejętności. Ponad połowa nie jest zarejestrowana w urzędzie pracy (57,6%), prawie
1/5 ma status osoby bezrobotnej, status osoby poszukującej pracy nie pozostającej
w zatrudnieniu ma dalsze 17,8% niepełnosprawnych. Spośród zarejestrowanych w urzędzie
pracy osób, tylko niecałe 2% otrzymuje zasiłek dla bezrobotnych, reszta nie posiada do niego
prawa. Prawie 2/3 badanych to osoby długotrwale bezrobotne, zaś prawie 1/5 nigdy nie
pracowała.
Co gorsze, w chwili obecnej pracy w ogóle nie szuka prawie połowa badanych
(47,5%), natomiast co dziesiąty badany (11,9%) być może zamierza poszukać pracy
w przyszłości! Spośród osób starających się o pracę ponad połowa (52,6%)
7 Zalecenie nr Rec(2006)5 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich. Plan Działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015, s. 32
106
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
niepełnosprawnych ma bardzo duże problemy ze znalezieniem pracy, a 17,8% uważa, że
nie ma pracy w ich zawodzie.
Najczęściej deklarowanymi formami poszukiwania pracy są te z rodzaju biernych
(Urząd Pracy, czytanie ogłoszeń w prasie, rozpytywanie wśród znajomych), zdecydowanie
mniej osób decyduje się na przejęcie inicjatywy w tym obszarze rozsyłając CV do firm, czy też
zamieszczając własne ogłoszenie.
Spośród osób biorących udział w badaniu najwięcej chciałoby pracować jako
pracownicy przy pracach prostych. Osoby niepełnosprawne najlepiej czułyby się na
otwartym rynku pracy, w przedsiębiorstwie małym (do 50 pracowników), będąc
zatrudnionym na umowę o pracę na cały etat. Respondenci nie byli zainteresowani pracą
w formie umowy o dzieło, wolontariatem oraz stażem. Najwięcej osób niepełnosprawnych
byłoby skłonnych podjąć pracę, jeśli miesięczna kwota wynagrodzenia wynosiłaby pomiędzy
1000 a 1500 zł. Bardzo niewielu respondentów deklarowało chęć pracy chałupniczej (4,2%)
oraz telepracy (0,4%), co kłóci się z zalecanym do realizacji w Deklaracji i Planie Działań,
zachęcaniem pracodawców do zatrudnienia osób niepełnosprawnych poprzez dokonywanie
racjonalnych adaptacji miejsca pracy lub warunków pracy, włączając w to telepracę, pracę
w niepełnym wymiarze godzin i chałupnictwo.
Dla zdobycia pracy osoby niepełnosprawne zdecydowanie wyrażały gotowość do
przekwalifikowania się (69,5%), rezygnacji ze świadczeń społecznych (67,7%), pracy poniżej
kwalifikacji (64,8%), dojeżdżania do pracy (57,9%). Natomiast nie zdecydowałyby się na
zmianę miejsca zamieszkania (81,4%), co może być świadectwem niskiego poziomu
mobilności oraz nie rozpoczęłyby własnej działalności gospodarczej (76,8%), co pokazuje, że
uzasadnionym jest zalecenie Komitetu Ministrów Rady Europy dotyczące zapewnienia by
ogólne systemy samozatrudnienia były dostępne dla osób niepełnosprawnych i by miały
charakter wspomagający8.
Pomimo niskiego poziomu wykształcenia większość badanych nie wyraża chęci
podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych, a ponad ¾ badanych nie brało udziału
w żadnych kursach ani szkoleniach. Spośród osób, które zadeklarowały chęć dokształcenia
8 Ibidem, s. 24
107
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
prawie 35,6% wybrało uczestnictwo w szkoleniach i kursach, najlepiej bezpłatnych kursach
współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Największą popularnością wśród
zaproponowanej listy szkoleń wybieranym cieszyły się kursy przyuczające do nowego
zawodu (prawie 2/3), następnie kursy komputerowe, w dalszej kolejności kursy językowe
oraz kursy doszkalające w ramach posiadanego zawodu. Bardzo nieliczni badani reprezentują
jednak pogląd, iż ważnymi instrumentami w aktywizacji osób niepełnosprawnych są
szkolenia i kursy zawodowe (5,6%). Wydaje się, że respondenci nie doceniają wagi idei
longlife learning, która przyświeca działaniom Unii Europejskiej, mającym na celu
zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do poradnictwa i szkolenia zawodowego.
Z deklaracji osób niepełnosprawnych wynika, że większość zdecydowanie i raczej źle
ocenia swoje położenie na rynku pracy, z czego prawie połowa respondentów winnych za tą
sytuację uznaje wszystkich po trochu (władze państwowe, pracodawców, czy samych
niepełnosprawnych). Niepełnosprawni nie godzą się na zamykanie ich jedynie na
chronionym rynku pracy czy ze stwierdzeniami, iż osoby niepełnosprawne nie powinny
pracować. Uważają natomiast, że powinno dążyć się do tego, by być aktywnym zawodowo
oraz, że poprzez pracę można podnieść jakość swojego życia. Praca jako wartość zajmuje
w deklaracjach niepełnosprawnych respondentów wysoką pozycję, postrzegana jest nawet
jako wartość autoteliczna, choć równocześnie źródło dochodu. Jest to jednak obszar
systemowych zaniedbań. O ile takie aspekty jak, odbiór społeczny, poziom akceptacji czy
samoocena wypadają w badaniu w pozytywny sposób, a zachodzące w nich zmiany
zmierzają w dobrym kierunku, napawając względnym optymizmem, o tyle sfera pracy nadal
pozostaje zamknięta z różnych powodów dla niepełnosprawnych.
Niestety ponad połowa badanych (60%) nie zna przysługujących im praw, co gorsze
nie dostrzega potrzeby doradztwa prawnego ani zawodowego. Jeszcze mniej wskazuje na
potrzebę doradztwa w zakresie edukacji (5%). Co ciekawe, ani system edukacji osób
niepełnosprawnych, ani poziom wykształcenia respondentów, nie są postrzegane jako realne
bariery uniemożliwiające im późniejsze wejście na rynek pracy.
108
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
3. CHARAKTERYSTYKA PRACODAWCÓW
Spośród przebadanych przedstawicieli małych i średnich przedsiębiorstw, ponad
połowa (60%) zatrudnia u siebie osoby niepełnosprawne, w większości w przedziale między
jednym a pięcioma pracownikami. Pracodawcy najczęściej zatrudniali mężczyzn z lekkim
stopniem niepełnosprawności, z chorobami narządu ruchu, z zaburzeniami głosu, mowy
i narządu słuchu oraz z chorami narządu wzroku. Najczęściej zatrudniani byli na
stanowiskach produkcyjnych (jako pracownicy fizyczni, robotnicy) – 66,7% oraz na
stanowiskach niższego szczebla (sprzątaczki, dozorcy, pracownicy ochrony) – 50% wskazań.
Ankietowani mieli wyłącznie pozytywne doświadczenia we współpracy
z niepełnosprawnymi pracownikami. Z deklaracji ankietowanych wynika, że osoby
niepełnosprawne w znacznym stopniu zostały ocenione jako osoby lojalne, pracowite,
wykazujące zaangażowanie, sumienne, odpowiedzialne, dokładne i obowiązkowe.
W najmniejszym stopniu osoby niepełnosprawne utożsamiane były przez pracodawców
z takimi cechami jak elastyczność i przedsiębiorczość. Nieco inaczej wygląda opinia płockich
przedsiębiorców na temat kwalifikacji i umiejętności pracowników niepełnosprawnych.
Ogółem 34% ocenia je jako wysokie, jednak 26% uważa, iż kwalifikacje osób
niepełnosprawnych są niskie, co jednak najbardziej znamienne, aż 40% respondentom
trudno było je ocenić. Podobny odsetek (46%) nie potrafił wskazać brakujących umiejętności
zawodowych. Według tych przedsiębiorców, którzy potrafili je wymienić, osobom
niepełnosprawnym brakuje przede wszystkim, kompetencji zawodowych związanych
z zajmowanym stanowiskiem, wykształcenia, umiejętności informatycznych oraz
interpersonalnych, komunikatywności i pewności siebie.
Respondenci uważają, iż w dzisiejszych czasach, przy tak szybkim rozwoju gospodarki,
nowych technologii i różnych form pracy najbardziej przydatną umiejętnością jest obsługa
komputera (94%), urządzeń biurowych (90%), Internetu (88%) oraz zaawansowanych
programów komputerowych (72%). Bardzo ważne jest posiadanie umiejętności napisania
efektywnego CV i listu motywacyjnego (88%), autoprezentacji (76%) oraz znajomość języka
obcego (72%). Są to elementy, które mają istotny wpływ na zdobycie pracy. Ważne jest także
posiadanie prawa jazdy (84%). Niestety są to kompetencje, których brakuje osobom
109
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
niepełnosprawnym, jak wykazało niniejsze badanie, co prawdopodobnie będzie ograniczać
szanse osób niepełnosprawnych na rynku pracy.
Zdecydowana większość badanych pracodawców (66%) postrzega sytuację osób
niepełnosprawnych na rynku pracy jako złą, z czego przeszło 3/4 winnych za tą sytuację
uznaje wszystkich po trochu (władze państwowe, pracodawców, czy samych
niepełnosprawnych), w czym zgodni są z oceną osób niepełnosprawnych. Pomimo tego,
chęć zatrudnienia osób niepełnosprawnych w najbliższym czasie wyraziło 32%
pracodawców, aż 30% nie ma takiego zamiaru, natomiast 38% badanych nie wiedziało czy
zatrudni w tym roku pracowników niepełnosprawnych. Brak zatrudnienia
niepełnosprawnych pracowników jest spowodowany przede wszystkim brakiem
odpowiednich warunków, nieodpowiedniością branży dla zatrudnienia niepełnosprawnych,
brakiem wiedzy o możliwościach ich zatrudnienia, zbyt dużym ciężarem pracy oraz brakiem
inicjatywy i współpracy ze strony urzędów i instytucji. Jednak 1/5 respondentów trudno było
udzielić odpowiedzi na to pytanie. Przyczyną braku zatrudniania osób niepełnosprawnych są
różnego typu obawy o dodatkowe kontrole (48,9%), czy dodatkowe obowiązki wobec
niepełnosprawnych pracowników (37,8%). Najważniejszą przeszkodą w opinii pracodawców
jest stan zdrowia niepełnosprawnych, na który wskazuje ponad połowa respondentów.
Warto zwrócić uwagę, że wielu pracodawców reprezentuje pogląd, iż to brak wiedzy
o możliwościach zawodowych osób niepełnosprawnych i możliwościach uzyskania wsparcia
na ich zatrudnienie stanowi poważną przyczynę braku zatrudnienia osób
niepełnosprawnych. To ważna przesłanka przy konstruowaniu programów wsparcia dla
pracodawców.
Zdaniem płockich przedsiębiorców zawody deficytowe w ich firmach, w których
mogłyby pracować osoby niepełnosprawne to praca biurowa, praca handlowo-usługowa,
różne zawody w zależności od kwalifikacji, umiejętności, wykształcenia oraz w zależności od
stopnia niepełnosprawności. Niepokojący jest fakt, iż ponad połowa (58%) płockich
pracodawców niestety nie widzi możliwości zatrudnienia pracowników
niepełnosprawnych, co świadczy, iż wcześniejsze deklaracje o rozważeniu możliwości
110
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
zatrudnienia niepełnosprawnych pracowników, przy bardziej skonkretyzowanym pytaniu,
okazują się jedynie deklaracją.
Zapytaliśmy także pracodawców, co jest bardziej opłacalną formą – wpłaty na PFRON,
czy też zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Co zaskakujące, najwięcej respondentów
(prawie połowa!) wybrała odpowiedzieć trudno powiedzieć, co świadczyć może albo
o niewielkich korzyściach dla pracodawców wynikających z zatrudniania niepełnosprawnych
w stosunku do ponoszenia opłat na rzecz PFRON-u, albo o braku wiedzy na ten temat. Jest to
szczególnie zaskakujące w kontekście, że 60% jest pracodawcą zatrudniającym osoby
niepełnosprawne. Jednak ponad połowa respondentów za najważniejszą korzyść finansową
z zatrudniania osób niepełnosprawnych uważa uniknięcie płacenia składek na PFRON. To
dość instrumentalne podejście stanowi mimo wszystko silny motywator do tworzenia etatów
dla niepełnosprawnych.
Zwróciliśmy się do ankietowanych z zapytaniem o oczekiwane formy pomocy, które
mogłyby wpłynąć na wzrost poziomu zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych. Według
nich, w największym stopniu na zmianę postaw wpłynąć może edukacja pracodawców w
zakresie możliwości zawodowych osób niepełnosprawnych (60%). W dalszej kolejności
wskazywane są edukacja pracodawców w zakresie możliwości uzyskiwania różnych form
wsparcia na zatrudnianie osób niepełnosprawnych (56%), racjonalizacja i lepszy dobór
instrumentów finansowego wspierania pracodawców (30%), stosowanie instrumentów
„miękkich” wpływających na zmianę postaw (np. kampanie medialne, lokalne akcje
informacyjne, promocja społecznej odpowiedzialności biznesu) – 26%.
4. WNIOSKI I REKOMENDACJE
Osoby niepełnosprawne stanowią zróżnicowaną grupę społeczną, ale wszystkie mają
jedną cechę wspólną: w większym lub mniejszym stopniu potrzebują dodatkowych gwarancji
w celu pełnego korzystania ze swoich praw i uczestniczenia w życiu społecznym na zasadach
równości z innymi członkami społeczeństwa. W tym celu należy uświadomić społeczeństwu,
istnienie barier społecznych, które ograniczają prawo osób niepełnosprawnych do
korzystania z przysługujących im praw obywatelskich. Likwidacja tych barier będzie korzystna
111
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
nie tylko dla samych zainteresowanych, ale także dla całego społeczeństwa9. W niniejszym
badaniu udało się zidentyfikować kilka obszarów wykluczenia, spowodowanych przez szereg
zaniedbań natury systemowej, które stanowią przeszkodę w efektywnej integracji społecznej
osób niepełnosprawnych.
▪ Nierówności cyfrowe
Osoby niepełnosprawne narażone są na większe ryzyko wykluczenia, po pierwsze przez
swoją niepełnosprawność, po drugie przez brak pracy, a tym samym złą sytuację materialną.
Dodatkowymi czynnikami, stanowiącymi coraz bardziej realne źródło wykluczenia
społecznego jest dostęp do komputera i szerokopasmowego Internetu. Dostęp do informacji
i komunikacji jest bardzo ważnym aspektem udziału w życiu społecznym. Jeśli osoby
niepełnosprawne mają aktywnie korzystać ze swoich praw, powinny mieć one dostęp do
informacji za pośrednictwem odpowiednich systemów komunikacji. Jednak, jak pokazuje
nasze badanie tylko niewiele ponad 1/3 badanych posiada dostęp do informacji za
pośrednictwem Internetu. Jak wskazuje Plan Działań Rady Europy w celu promocji praw
i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie 2006-2015, ciągły postęp
w dziedzinie informacji i komunikacji zmienia sposób, w jaki obywatele ze sobą
współdziałają, prowadzą interesy, korzystają z usług i informacji oraz ogólnie rzecz biorąc
komunikując się ze sobą. Niezwykle istotnym jest aby z postępu technologicznego korzystali
wszyscy obywatele, a w szczególności osoby niepełnosprawne. Deklaracja zaleca w ramach
konkretnych działań do realizacji w państwach członkowskich organizowanie szkoleń i innych
działań do korzystania z technologii informacji i komunikacji.
▪ Edukacja
Edukacja jest podstawowym czynnikiem mającym na celu zapewnienie włączenia
społecznego i niezależności wszystkim ludziom, w tym osobom niepełnosprawnym.
Stworzenie osobom niepełnosprawnym możliwości uczestniczenia w edukacji powszechnej
jest ważne nie tylko dla osób niepełnosprawnych, ale również będzie korzystne dla innych
osób, ucząc ich zrozumienia różnorodności. Celami do osiągnięcia w tym obszarze jest
wspieranie i promocja kształcenia ustawicznego osób niepełnosprawnych w każdym wieku,
9 Ibidem, s. 35
112
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
jak również ułatwienie sprawnego i skutecznego przechodzenia z jednego poziomu edukacji
na drugi oraz z edukacji do zatrudnienia.
▪ Pomoc społeczna. Indywidualny system wsparcia
Bardzo ważną rolę w promowaniu zatrudnienia osób niepełnosprawnych odgrywa
skuteczne poradnictwo zawodowe. Nasze badanie potwierdza tezy zawarte w wymienionym
powyżej Planie Działań Rady Europy, że tylko indywidualny system wsparcia koncentrujący
się na ocenie możliwości, a nie na ocenie niepełnosprawności stworzy możliwość
ukierunkowania szkolenia zawodowego, ułatwi tym osobom określenie działalności, która
jest dla nich najbardziej odpowiednia oraz wybór przyszłego zawodu. To pozwoli stworzyć im
możliwość wyboru kariery i zapewni realność ich wyborów. Należy również promować
politykę, która przyczynia się tam gdzie to możliwe, do rezygnacji z uzależnienia od
świadczeń finansowych na rzecz zatrudnienia i niezależności.
▪ Szkolenia dla pracodawców
Wzrost świadomości problemów niepełnosprawności wśród kadry zarządzającej
i pracowników poprzez odpowiednie szkolenia, szczególnie z zakresu możliwości
zawodowych osób niepełnosprawnych, możliwości uzyskiwania różnych form wsparcia na
zatrudnianie osób niepełnosprawnych, instrumentów finansowego wspierania
pracodawców.
▪ Rehabilitacja
Organizacja, wzmocnienie i rozbudowanie usług rehabilitacyjnych. Zapewnienie
osobom niepełnosprawnym dostępu do usług powszechnych i specjalistycznych, aby mogły
osiągnąć pełną integrację ze swoją społecznością i z całym społeczeństwem.
113
Projekt „Badanie i diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
BIBLIOGRAFIA
1. Chłoń-Domińczak A., Poznańska D., Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych
na otwartym rynku pracy, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Budapeszt 2007 2. http://www.niepelnosprawni.gov.pl/niepelnosprawnosc-w-liczbach/ 3. http://www.stat.gov.pl 4. Sprawozdania MPiPS-07 o osobach niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących
pracy niepozostających w zatrudnieniu w II półroczu 2009 r. przygotowane przez Miejski Urząd Pracy w Płocku
5. Zalecenie nr Rec(2006)5 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich. Plan Działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015