atzordia ditz aditzaEibarko · 7 E sku artian dakazun liburua, irakurle, urtietako juan-etorrixaren eta hainbat lagunen borondatezko biharraren frutua dozu. Batzuk buru-belarri eta

Ad

itz

Ba

tzord

ia

Eibark

oad

itza

Eibarko ad

itza

Aditz-B

atzordia

Eibarko U

dala / Euskara B

atzordea1998

IzenburuaE

ibarko aditza

Egillia

Eibarko A

ditz-Batzordia

Argitaratzaillia

Eibarko U

dala - Euskara B

atzordea

Diseiñua eta M

aketaziñuaA

na Aizpurua - M

aku Oruezabal

Inprimategixa

Gertu kooperatiba

I.S.B.N

.89696-03-9

Lege G

ordailluaSS-3/98

1998ko Otsailla

7

Esku artian dakazun liburua, irakurle, urtietako juan-etorrixaren etahainbat lagunen borondatezko biharraren frutua dozu. B

atzuk buru-belarri eta beste batzuk lantzian behiñ edo zeregiñ zehatzetan

jardunez.

Hasiera batian Euskara B

atzordiak egindako deixari bete-beteko erantzunaem

onez, Jon Etxabek ekin zetsan oiñarrizko materixaletako aditz-form

ak jasotziari etagusto haundiz kuadrotxoetan sartzeari; Jasone B

ilbaoren laguntziagaz. Horretarako

Toribio Etxebarriaren “Flexiones verbales y lexicón del euskara dialectal de Eibar”,B

eatriz Aizpiriren “Eibarko hitanoa”, Juan San M

artinen “Aditz laguntzailliarenparadigm

ak” eta “Bergarako euskara” liburuko aditz taulak erabili zittuezenerreferentzia nagusi m

oduan. Baitta zenbaitten aportaziñuak be. B

esteak beste EstebanG

allastegi, Roberto Larreategi eta K

ontxa Laspiurrenak.

Oiñarrizko m

aterixal hori talde-lanian, bakotxak bere esperientzia eta jakiturixiaekarriz, erabillera sinkronikuaren form

ekin kontrastatu zan eta galbahian pasau JoseEtxeberria, “Jose Q

uerido”, eibarreraren testigu jator moduan, R

oberto Larreategi,Jon Etxabe, B

egoña Azpiri, Juan A

ndres Argoitia, Jesus M

ari Gisasola “Trunboi”

etaFernando M

uniozgureni esker. Hor nahiko itxura oneko aditz-taulak osatu ziran, baiña

zalantza asko eta hizkuntzaren ikuspegi diakronikua gehittu barik. Eta, horretan, baizalantzak argitzen, lana era sistem

atizauan tajutzen zein diakroniaren aportaziñuazosatzen, Serafin B

asauriren lana eta dedikaziñua azpimarkau bihar da, berak zuzendu

dau eta, urtebete pasa, astero alkartuz, Jose Etxeberria, “Jose Querido”k, R

obertoLarreategik, Pedro Lakak, Jesus M

ari Gisasola “Trunboi”k, N

erea Aretak eta

Fernando Muniozgurenek osatutako lan-taldia.

Euskara Batzordiaren zeregiña, batez be, gai dan jentia batu, egittekuaren nundik-

norakuak eta zergaittiak azaldu, medixuak jarri eta koordinatzia izan da. M

otibaziño

SARRERAOROKORRA

8

arluan ez da egon ahalegindu biharrik, jardundako guztiak dira-eta euskaltzaliak.

Baiña lan-taldetik aparte izan dira beste lagun aittu bi, Miren A

zkarate bergararra etaJuan San

Martin, bixak euskaltzainak, A

ditz Batzordiak egin daben hau lanau jorratu etagero baloraziño oso ona egin dabenak, bai lanaren gaiñian bai erabillitako m

etodologiaz,ohar batzuk eta zuzenketatxo batzuk proposau arren.

Danori ba, eskerrik asko eta txaluak bete dozuen borondatezko lan garrantzitsua ez

dalako lehelena eta, espero deigun, azkena be ez izatia.

Bide batez esan biharra dago Eibarko euskeriaren, eibarreraren, errekuperaziño edo

berreskuratze ahalegiñian kokatu bihar dala Aditzaren hau liburuau eta, baitta be, oiñ

dala pare bat urte argittaratutako “Eibarko euskeraren esaerak eta bestelakoberezitasun batzuk”.

Baiña, zorionez, lan honetan parte hartutakuen eta beste lagun batzuen ahalegiñari

esker, bai deklinabidiaren liburua eta baitta beste batzuk be etorriko dira.

Hórren lan guztien helburu nagusiñak dira, eibarreraren berreskuratziakin batera,

eibartarron jardun linguistikua jatortzia, eguneroko bizimodurako egokittuz eta

belaunaldi gaztiendako eta eibarrera ikasi edo sakondu gura nahi dabenendakoerreferentzia izango dan corpus-a osatu eta eskintzia.

Gure ustian, euskara batuak 30 urteko bidia egiñ eta gero, ez dago iñungo arriskurik

euskara estandarrak atzera egitteko. Ostera, lekuan-lekuko euskerak presentzia

urritzen, mugatzen eta jatortasuna galtzen doiaz. H

orregaittik, berandutu baino lehen,daukagun une historikua aprobetxau biharra dago eta ahalegiña egiñ, lekuan-lekukoeuskerak indartu eta bizibarriztu, batuaren osagarri eta aberasgarri egitteko. A

rgi lagagura dogu osagarri eta aberasgarri diñogula. H

orrek esan gura dau batuaren zeregiñaherri guztietako euskaldunek alkar aitzeko tresna izatia dala eta eibarrerarena, ostera,herri m

aillakua.

Am

aittu baiño lehen, derrigorrezkua da esatia holako lan batian bete-betian asma-

tzia ez dala samurra, bestiak beste, eritzixak be bakotxak beriak dittualako,

erreferentzietan be dispersiñua dagolako eta erabagixak hartziak berakin dakarrelakohankia sartzeko arriskua. H

alanda be, hor dago eibarrerak biharrezkua daben baioraingo eta bai geroko lan sendua eta, iñungo duda barik, gaur gaurkoz, bidia egingodaben erreferentzia nagusixa. Zorionak eta m

illa esker danori.

Jabier Zorrakin (Udal Euskara Batzordiaren izenian)

9

1.SARRERIA

17

1.1.EIBARK

O EUSK

ERIAREN BEREZITTASUNAK M

ORFO

LOG

IXIAREN ALDETIK . . . . . . .18

1.1.1.“H” ezaugarritzat dauken bigarren pertsonako adizkixetan, sexu-m

arkia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181.1.2.

Ahalezko Oraiñaren ordez Hipotetikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

1.1.3.Subjuntiboko oraiñaldixan “hirugarren pertsonia+denboria”ren ezaugarrixa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

1.1.4.“Z” pluralgilliaren eta “N” lehenaldiko eta subjuntiboko m

arkiaren arteko loturia . . . . . . . . . . . . . . . .19

1.1.5.Aditz laguntzaillietan NORI 3. pertsona pluralaren ezaugarrixa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

1.1.6.NOR aditz-jokoko Ahalezkuan -te-elem

entu bako aditz-formak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191.1.7.

Laguntzailliaren “NOR-NORI”ko Baldintza-Ondorixuan darabiguzen bi ereduez . . . . . . . . . . . . . . . . .201.1.8.

Baldintzan, Ondorixuarena dan “ke”m

arkia erabiltzeko joeriaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

1.1.9.“NOR-NORI”ko Ahalezkuan, -te-edo -ki-elem

entu bako aditz-formak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201.1.10.

Lehenaldixan, 3. pertsoniaren ezaugarrixakin daukagun bittasunaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

1.1.11.Laguntzailliaren NOR-NORK aditz-jokuan, Ondorixuan, NOR pluralaridagokixozen aditz-form

etan dogun bittasunaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211.1.12.

“EGIN” laguntzailliaren Subjuntibuan, emakum

iari dagokixon aditz-formia eratzeko

darabigun modu berezixa

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211.1.13.

“EGIN” laguntzailliaren Subjuntibuan, NOR-NORK aditz-jokuan, “a”loturazkuakin

darabigun joko berezixa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

1.1.14.“*EDUN/EUTSI” NOR-NORI-NORK aditz-jokorako laguntzailliaren adizkixetan “U” sustraixaren presentziaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

1.1.15.NORK-dun aditz-jokuetan GUK, ZUK eta ZUEK-en “NORK” lehenaldiko ezaugarrixak

. . . . . . . . . .231.1.16.

Laguntzailliaren Ondorixuan, NOR-NORI-NORK aditz-jokuan darabiguzen bi ereduez . . . . . . . . . . .23

1.1.17.EGON eta JAKIN aditzetako lehenaldixan “A” eta “E” loturazkuak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231.1.18.

IBILLI eta ERABILLIren aditz-formetan “L”aren presentziaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

1.1.19.Aditz trinkuetarako NORI ezaugarrixak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

1.1.20.EUKI aditzian dogun bittasuna, aditz-form

ak “U” sustraidunak eta sustraibakuak bixak darabigunez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

1.1.21.“J” alokutibuaren m

arkia hittanuan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

1.1.22.Hittanuaren adizkixetan NOR/ZER pluralen am

aierak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

1.1.23.Baldintzan hittanua erabiltziaren gaiñian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

1.1.24.Aditz trinkuen NOR-NORI-NORK jokabidian, adizki alokutiborik paradigm

etan ez jartziaz . . . . . . .27

1.1.25.Jokaera konposatuko aditz nagusixa edo adierazlia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

AURKIBIDEOROKORRA

10

1.2.ADITZ-O

RTOG

RAFIXIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

1.2.1. Batuaren erregelak eta aditz-ortografixara ekarri dittugun zenbaitt bustidura etahiatuetako aldaketak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281.2.2.

Aditz-ortografixara ekarri ez dittugunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

1.3.ADITZ-PARADIG

MAK

AURKEZTEK

O M

ODUAREN ZENBAITT AZALPEN

. . . . . . . . . . . .33

2. ADITZ LAG

UNTZAILLIA35

2.1.IZAN/*EDIÑ NO

R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36Paradigm

ak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

2.2.IZAN/*EDIÑ NO

R-NORI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

2.2.1.Indikatibua, Oraiña . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

2.2.2.Indikatibua, Lehena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

2.2.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

2.2.4.Ondorixua - “a” eredua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48“b” eredua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .502.2.5.

Ahalezkua, Oraiña-Hipotetikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

2.2.6.Ahalezkua, Lehena

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .542.2.7.

Subjuntibua, Oraiña . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

2.2.8.Subjuntibua, Lehena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

2.2.9.Agintera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

2.3. *EDUN/EG

IÑ, NOR-NO

RK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

2.3.1.Indikatibua, Oraiña . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

2.3.2.Indikatibua, Lehena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

2.3.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

2.3.4.Ondorixua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

2.3.5.Ahalezkua, Oraiña-Hipotetikua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .722.3.6.

Ahalezkua, Lehena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .742.3.7.

Subjuntibua, Oraiña . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

2.3.8.Subjuntibua, Lehena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

2.3.9.Agintera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

2.4. EUTSI/EG

IÑ, NOR-NO

RI-NORK

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .832.4.1.

Indikatibua, Oraiña - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

2.4.1.1.Paradigm

ia - NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

2.4.1.2.Paradigm

ia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

11

2.4.2.Indikatibua, Lehena - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

2.4.2.1.Paradigm

ia - NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

2.4.2.2.Paradigm

ia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .892.4.3.

Baldintza - Taula analitikua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .902.4.3.1.

Paradigmia - NOR/ZER = ha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .912.4.3.2.

Paradigmia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

2.4.4.Ondorixua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

2.4.4.1.Ondorixua, “a” eredua - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94

2.4.4.1.1.“a” ereduaren paradigm

ia - NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .952.4.4.1.2.

“a” ereduaren paradigmia - NOR/ZER = hárek

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .962.4.4.2.

Ondorixua, “b” eredua - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .972.4.4.2.1.

“b” ereduaren paradigmia - NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98

2.4.4.2.2.“b” ereduaren paradigm

ia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99

2.4.5.Ahalezkua, Oraiña-Hipotetikua - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100

2.4.5.1.Paradigm

ia - NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101

2.4.5.2.Paradigm

ia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1022.4.6.

Ahalezkua, Lehena - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103

2.4.6.1.Paradigm

ia - NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104

2.4.6.2.Paradigm

ia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1052.4.7.

Subjuntibua, Oraiña - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1062.4.7.1.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1072.4.7.2.

Paradigmia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108

2.4.8.Subjuntibua, Lehena - Taula analitikua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1092.4.8.1.


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1102.4.8.2.

Paradigmia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111

2.4.9.Agintera - Taula analitikua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

2.4.9.1.Paradigm

ia - NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113

2.4.9.2.Paradigm

ia - NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114

3.ADITZ TRINK

UA115

3.1.NO

R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

3.1.1.EGON - Taula analitikuak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116Paradigm

ia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119

3.1.2.ETORRI - Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

Paradigmia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1233.1.3.

IBILLI - Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124

Paradigmia

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1273.1.4.

JUAN - Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128Paradigm

ia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131

12

3.2.NO

R-NORI

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1333.2.X.

EGON, ETORRI, IBILLI - Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134

3.2.1.EGON Paradigm

ak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1373.2.1.1.

Indikatibua, Oraiña . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1373.2.1.2.

Indikatibua, Lehena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1383.2.1.3.

Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1393.2.1.4.

Ondorixua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140

3.2.1.5.Agintera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141

3.2.2.ETORRI Paradigm

ak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142

3.2.2.1.Indikatibua, Oraiña . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142

3.2.2.2.Indikatibua, Lehena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143

3.2.2.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144

3.2.2.4.Ondorixua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1453.2.2.5.

Agintera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1463.2.3.

IBILLI Paradigmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147



3.2.3.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149

3.2.3.4.Ondorixua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1503.2.3.5.

Agintera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1513.2.4.

JUAN - Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1523.2.4.

JUAN - Paradigmak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1553.2.4.1.



Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1573.2.4.4.

Ondorixua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158

3.2.4.5.Agintera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159

3.3.NO

R-NORK

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1613.3.X.

EKARRI, ERABILLI, ERUAN, EUKI - Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1623.3.1.

EKARRI - Paradigmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167



3.3.1.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169

3.3.1.4.Ondorixua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1703.3.1.5.

Agintera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1713.3.2.

ERABILLI - Paradigmak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1723.3.2.1.


Indikatibua, Lehena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1733.3.2.3.

Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1743.3.2.4.

Ondorixua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175

13

3.3.3.ERUAN - Paradigm

ak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176



3.3.3.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

3.3.3.4.Ondorixua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1793.3.4.

EUKI - Paradigmak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1803.3.4.1.



Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1823.3.4.4.

Ondorixua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183

3.3.Y.*IÑO (ESAN), JAKIÑ - Taula analitikuak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1843.3.5.

*IÑO (ESAN) - Paradigmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187



3.3.6.JAKIÑ - Paradigm

ak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189



3.3.6.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191

3.3.6.4.Ondorixua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1923.3.Z.

IRUDI, JARDUN - Taula analitikuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193

3.3.7.IRUDI - Paradigm

ak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1953.3.7.1.



Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1963.3.7.4.

Ondorixua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196

3.3.8.JARDUN - Paradigm

ak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197


3.3.8.2.Indikatibua, Lehena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197

3.3.8.3.Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198

3.3.8.4.Ondorixua

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198

3.4.NO

R-NORI-NO

RK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199

3.4.X.EKARRI, ERABILLI, ERUAN - Taula analitikuak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2003.4.1.

EKARRI - Paradigmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202

3.4.1.1.Indikatibua, Oraiña

3.4.1.1.1.NOR/ZER = ha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202

3.4.1.1.2.NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203

3.4.1.2.Indikatibua, Lehena

3.4.1.2.1.NOR/ZER = ha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2043.4.1.2.2.

NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205

14

3.4.1.3.Baldintza

3.4.1.3.1.NOR/ZER = ha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2063.4.1.3.2.

NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2073.4.2.

ERABILLI - Paradigmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208

3.4.2.1.Indikatibua, Oraiña

3.4.2.1.1.NOR/ZER = ha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2083.4.2.1.2.

NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2093.4.2.2.

Indikatibua, Lehena3.4.2.2.1.

NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210

3.4.2.2.2.NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211

3.4.2.3.Baldintza

3.4.2.3.1.NOR/ZER = ha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2123.4.2.3.2.

NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2133.4.3.

ERUAN - Paradigmak

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2143.4.3.1.

Indikatibua, Oraiña3.4.3.1.1.

NOR/ZER = ha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2143.4.3.1.2.

NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2153.4.3.2.

Indikatibua, Lehena3.4.3.2.1.

NOR/ZER = ha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216

3.4.3.2.2.NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217

3.4.3.3.Baldintza

3.4.3.3.1.NOR/ZER = ha

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2183.4.3.3.2.

NOR/ZER = hárek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2193.4.4.

ERITXI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2203.4.4.1.



Baldintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2243.4.5.

*IÑO (ESAN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2263.4.5.1.


Indikatibua, Lehena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228

BIBLIOGRAFIXIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231

15

NORK

-BAKUAK

NOR

NOR-NO

RI

EGO

NT. analitikuak

116-118134-136

Paradigmak

119137-141

ETORRI

T. analitikuak120-122

134-136Paradigm

ak123

142-146

IBILLIT. analitikuak

124-126134-136

Paradigmak

127147-151

JUANT. analitikuak

128-130152-154

Paradigmak

131155-159

NORK

-DUNAKNO

R-NORK

NOR-NO

RI-NORK

EKARRI


200-201Paradigm

ak167-171

202-207

ERABILLIT.analitikuak

162-166200-201

Paradigmak

172-175208-213

ERITXIT. analitikuak

220, 222, 224Paradigm

ak221, 223, 225

ERUANT. analitikuak

162-166200-201

Paradigmak

176-179214-219

EUKI


Paradigmak

180-183

*IÑO (ESAN)


226, 228Paradigm

ak187-188

227, 229

IRUDIT. analitikuak

193-194Paradigm

ak195-196

JAKIÑ


Paradigmak

189-192

JARDUNT. analitikuak

193-194Paradigm

ak197-198

ADITZ

TRINKUENAURKIBIDE-TA

ULA

17

Eibarko euskeran darabiguzen aditz form

ak batzia eta tauletan jartziaizan zan hasiera batian “Aditz-batzordia”n egittekua. Lan benetannekeza

eta oztopo-tsua.

Toribio Etxebarriaren

“Flexionesverbales...”

eta Juan

San M

artiñen “Aditz

laguntzailliarenparadigm

ak”erreferentzia derriorrezkuak izango dira batzordiarentzat; eta partaide

bakotxak berak darabixazen aditz formekin eta batari eta bestiari jasotako herriko

berbetatik jasotakuekin juango gara paradigmok osatzen.

Lehenengo pausu honen ondorixua: Alde batetik, aditz m

odu batzuek osatu barikgeratzen jakuzen, galduz doiazelako edo herri-berbetan gitxi erabiltzen diralako; etabestetik, sekulako bariante pillua batzen jakun aditz-form

a bakotxarentzat. Bariantion

artian, danetik: jatorrizko forma zuzenak batzuek eta herrixak analogixaz-edo sortu

dittuan beste asko, gramatika norm

atibuaren aldetik zuzenak ez diranak logikaren batgorde arren; ezin ba danak ontzat em

on egundoko nahastia sortuko genduke eta.

Horren aurrian ba eta gauzak argittuz juateko, azterketa lanari ekin gentsan.

Bizkaierara edo M

endebaldeko euskalkira jo genduan argittasun billa, Eibarkoeuskeria, jakiñekua danez, euskalki horretxen barruan dago, eta hortxe billau bihargenduan geure zalantzendako argittasuna. Lana ondo egin nahixak bultzau ginduzengonbaraziñuak egittera, inguruko azpi-euskalkixen aditzakin, bizkaiera literarixuanakineta euskera batuanakin be bai. B

izkaierako aditzaren gaiñian hainbat liburu aztertubihar izan dogu, ez hórrek liburuotako aditz-form

ok beste barik geureganatzeko, baiñabai jatorrizko form

ia aurkittu eta bihar izan ezkero Eibarko euskerara egokitzeko, askoala gitxi darabigun begiratu barik. Esan biharrekua da, gram

atika liburuetara bakarrikez dogula jo, Eibarko euskeran idatzittako idazlanetara be jo izan dogula: ToribioEtxebarrian

“Ibiltarixanak”, Juan San Martiñen “Zirikadak”

eta beste zenbait lani,Pedro Zelaiaren “U

more giruan”

idazlaneri, eta Antonio Iturriotzen zenbaitt artikuluri

jorratu edarra emon detsegu.

Ixa konturatu barik, geure lanak berak eruan gaittu helburuak markatzera: alde

batetik, bizirik daren aditz-formak jaso eta gordetzia; eta bestetik, erdi galduta edo

galdutzat emonda daukaguzenak errekuperatzia. A

dizkixak, euren jatorrizko formia

SARRERIA

18

desitxuratu barik baiña aho-hizkeratik ahal danik eta hurren nahiko gendukez; gurehelburu honen ardatza, Eibarko euskera idatzirako (m

intzaturako be bai, jakiña)egokittutako aditz-sistem

ia finkatzia izango da, herrixak darabixana baiño jasuaguaizango dana eta geure berezittasunak, zein fonetiko zein m

orfologikuak (zuzenakbadira) gordeko dittuana. A

ditz Batzordiaren aportaziño hau Eibarko euskeriaren

“corpus”a osatzeko lagungarri izan deiñ nahiko litzake. Edozein modutan, aditz-

sistemiaren finkatze lan hau proposam

ena baiño ez da eta zuzendu biharreko gauza batbaiño gehixago egongo da seguru.

Guazen oiñ azaltzera, paradigm

ok osatzeruzkuan morfologixian aldetik aurkittu

izan dittugun Eibarko euskeriaren berezittasunak, ortografixiaren gaiñian Batzordiari

egokixenak irudittu jakozen irizpidiak, eta aditz paradigmak aurkezteko m

odua.

1.1. EIB

AR

KO

EU

SKE

RIA

RE

N B

ER

EZ

ITTA

SUN

AK

MO

RFO

LO

GIX

IAR

EN

AL

DE

TIK

Eibarko euskeria bizkaiera edo mendebaldeko euskalkixaren barruan daguan

ezkero, aditz paradigmak egitteruzkuan topau dittugun berezittasunak eta diferentziak

bizkaiera literarixuakin dittugunak izango dira naturala dan moduan. D

iferentziok,dana dala, ez dira Eibarko euskeran bakarrik agertzen, inguruetako azpieuskalkixetanbe aurkittu leikez eta.

1.1.1. “H” ezaugarritzat dauken bigarren pertsonako adizkixetan, sexu-m

arkia.

Nahiko zabalduta daguan joeria da hau izan, em

akumiari dagokixon aditz-form

iaeratzeruzkuan: haut-haunat, hintzan-hintzanan, heban-hebanan... adizki norm

alariem

akumiaren

-na-sexu-markia gehitzia. A

zkueren“M

orfologia”tik (725.orr.) hartudogu hau: “En Eibar se oye la flexion ik Praiska, ikusi BAEBAN

AN, fem

enizaciónforzada de ikusi BAEU

, que generalísimam

ente y con toda propiedad aún dice elpueblo refiriéndose a agentes fem

eninos“. Baiña ez da Eibarko euskeran bakarrik

gertatzen. Lizardik be badarabil: ...nai aunat ere noranaikoa. Hórrek adizkixok ez

dira gramatika norm

atibuaren aldetik zuzenak, ez euskera batuan ez bizkaieran;baiña asko darabiguzen ezkero jarri egingo dittugu paradigm

etan (*) batezm

arkauta, forma zuzenakin batera.

Gizonezkuari dagokixozen adizki batzuetan be, sexu-m

arkia premiña barik

jartzeko joeria dogu, “hittasuna” indartu nahixan-edo. Esate baterako: heskixok*,heskiguk*... H

ónek be markauta jarriko dittugu.

19

1.1.2. Ahalezko O

raiñaren ordez Hipotetikua.

Ahalezkuan, jatorrizko O

raiñaldixari(naiteke... daiteke...)Hipotetikuak (nei(n)ke...

leike...)lekua kendu detsa, danerako darabigularik: bai O

raiña agertzeko (ahal da,seguru), bai H

ipotesia (ahal izango da, bihar bada..); NO

R-N

OR

K jokabidian bardiñ:

(daiket... daike...)ri (neike... leike...)k kendu detsa lekua. Funtziño bixetarakodarabigunez O

raiña-Hipotetikua

deittu detsagu. Hau ez da Eibarko euskeran

bakarrik gertatzen, bizkaiera barruan nahiko zabalduta daguan ordezkatzia da eta.

1.1.3. Subjuntiboko oraiñaldixan “hirugarren pertsonia+denboria”ren ezaugarrixa.

De-darabigu, bizkaierako eta euskera batuko da-ren ordez. D

eiñ, deixan... ToribioEtxebarriak, lehenengo pertsonan be ne-

darabil: neiñ. Irudittu jaku, bai batuko baibizkaierako na- erabiltzia egokixagua dala (naiñ)

lehenaldiko aditz-formatik (neiñ)

bereizteko be.

1.1.4.“Z

” pluralgilliaren eta “N” L

ehenaldiko eta Subjuntiboko markiaren

arteko loturia.

Hau loturiau egitteko “E”

darabigu (ZEN)

Eibarren gehixenok, eguzkibegikobasarrixetan

bizkaierian “A” (ZAN)be entzuten dan arren.

1.1.5. Aditz laguntzaillietan N

OR

I 3. pertsona pluralaren ezaugarrixa.

NO

RI 3. pertsona pluralaren ezaugarrixa, singularrarenari “e”

gehittuz eratzendogu. O

rduan: o/ko + e =

oe/koe > ue/kue

alde batetik eta,

tsa +e =

tsae > tse

bestetik.

Esate baterako: leikixueeta ez leiki (x)e, jakue

eta ez jake, detseeta ez deutsoe.

1.1.6. NO

R aditz-jokoko A

halezkuan -te-elementurik bako aditz-form

ak.

NO

R eta NO

R-NO

RI aditzetako laguntzaillia *EDIÑ

da eta honen sustraixa di.Jatorrizko aditz-form

ak aldatuz juan dira: lediteke > leiteke>

(eta guk) leike (Ikus:P. Pujana, Euskal Aditza Bizkaieraz49. orrialdia ). G

aldu egin jaku -te-elementu hori. H

alanda be,Toribio Etxebarriak baleitteke

darabill izan leikialaesateko; baiña halatxe, lokuziño solte

erara bakarrik; bestela juan leike, etorri leike... erabilliko dau.

NO

RK

-dun aditzetako laguntzaillia EGIÑ

da eta honen sustraixa -gi-. Jatorrizkoadizkixak aldatuz juan dira hem

en be: legike > leike.

20

Hor ba, zelan itxura bardiña dauken adizkixak jatorri eta esan nahi desbardiña

dauken: leike (*ediñ)eta leike (egiñ). Bizkaiera literarixuak gordetzen daben -te-hori

galtziakin, adizki bardiña erabiltzen dogu, NO

RK

-dun perpausetanleike, eta N

OR

K-

bakuetan be leike (leitekeren ordez).

1.1.7.Laguntzailliaren “N

OR

-NO

RI”ko B

aldintza-Ondorixuan darabiguzen bi

ereduez.

Eredu bi darabiguz, bakotxa bere eremuan:

a) bata, kalian baiño gehixago basarrixetan erabillixagua, gure eritxiz. Hirugarren

pertsonako adizkixaren “litxa-”osagaixa daukana eta O

ndorixuaren “ke > ki”

ondorixo-markia daroiana

(KE

ondorixo markia gaur egunian K

Ibihurtu dana NO

RI

ezaugarrixaren aurrian doianian). Esate baterako: Pitxar hori jausiko balitxako, apurtuegingo litxakixo.

b) bestia kaletarragua, “leja-”osagaidun adizkixak darabixana, eta O

ndorixuazuzena izateko euki bihar leukian “ke”

marka bakua. Eredu honetan Baldintza eta

Ondorixuaren arteko desbardintasun bakarra, Baldintzak daroian

“ba-”bere m

arkia da.A

dibide bera erabilliz: Pitxar hori jausiko balejako, apurtu egingo lejako.

Antzerako bittasuna agertzen dau A

. Errastik bere “Iurreta elizateko euskara etatoponim

ia - Aditza” 93. orrialdian.

Eredu bixak dira erabilgarrixak, baiña lehenenguari gramatika aldetik zuzenagua

dala deitxogu. Dana dala, B

aldintzan erabiltzen dan eredua bera erabilli biharkolitzake O

ndorixuan be.

1.1.8. Baldintzan, O

ndorixuarena dan “ke”m

arkia erabiltzeko joeria.

Oso zabalduta dago joera hori, bai bizkaieran baitta gipuzkeran be; eta Eibarko

euskeran be bai: etorriko balitzake...;pitxarra jausiko balitxakixo...

Hau joeriau

aditz-joko guztietan daukagu: bai NO

R, N

OR

-NO

RI, N

OR

-NO

RK

, eta NO

R-

NO

RI-N

OR

Ken be bai. Ez deitxogu gram

atika aldetik zuzena danik, eta ez doguaukera hori jarri paradigm

etan.

1.1.9. “NO

R-N

OR

I”ko Ahalezkuan, -te- edo -ki- elem

entu bako aditz-formak.

Bai Añibarro, bai K

anpion, bai A. Irigoienen arabera, neintekio,leitekit, leitekio

etaholakuak (Bizkaierazko tauletan agertzen direnak), Bizkaiko euskeraz nenkikio, lekiketedo lekikit, lekikeo

edo lekikiodira. Ikus: EU

SKERA

XX

VIII (1982) 100. orrialdia,

Euskaltzaindixaren agirixetan A. Irigoienen oharrak.

21

Eibarko euskeran, ez dogu -te- elementua erabiltzen, ezta A

halezko markiaren

aurreko -ki-elementua be. B

egittantzen jaku Euskaltzaindixak gomendautako eredutik

hurrago daguala guria eta baleittekiala honen antzerako eraldaketaren bat gertatzia:nenkikio >

neinkikio > neinkio edo lekikeo >

leikeo > leikio.

Hem

en be, NO

R eta N

OR

-NO

RK

aditz-jokuen artian gertatzen jakun moduan,

Ahalezko N

OR

-NO

RI eta N

OR

-NO

RI-N

OR

K jokabidien artian be, zenbaitt adizki

bardiñak bihurtu jakuz forma aldetik: lekikeo >

leikioeta legikeo >

leikio. HA

HA

RI

juan leikixoeta H

AR

ÉK H

AR

I HA

emon leikixo.

1.1.10. Lehenaldixan, 3. pertsonian ezaugarrixakin daukagun bittasuna.

Euskera batuan (Z-)edo bizkaierian m

arkarik ezaren ezaugarrixa (Ø), bixak

darabiguz eta ez dogu bixetako bat baztartzeko arrazoirik ikusten. (Z)eban, (z)eixan,(z)etsan, (z)eixon, (z)eguan, (z)etorren, (z)ebillen, (z)ekarren, (z)erabixan, (z)eroian,(z)eukan, (z)ekixan,Z-kin zein Z-

barik bixetara darabiguz. Baiña badira aditz-form

abatzuk, beti Z-kin darabiguzenak be: zeikian, zeiñ, zekixon, ziharduan...

1.1.11. Laguntzailliaren N

OR

-NO

RK

aditz-jokuan, Ondorixuan, N

OR

pluralaridagokixozen aditz-form

etan dogun bittasuna.

NO

R plurala danian eta N

OR

K = nik, hik, harek, eta hárek

danian, adizki modu bi

darabiguz: bata, “z”pluralgillia atzian daroiana eta erregularragua dana (neukez); eta

bestia, “it”pluralgilliakin eratzen dana (nittukez) eta

(nittuke).

1.1.12.“EG

IN” laguntzailliaren Subjuntibuan,em

akumiari dagokixon aditz-

formia eratzeko darabigun m

odu berezixa.

Emakum

iari dagokixon adizkixa, gizonezkuarena eratzen dan modu berian eratu

biharko genduke, eta ez, egitten dogun moduan, gizonezko-m

arkiaren segidanem

akumiarena ezarriz, hau da: a +

na = ana

egiñez. Halan ba,-ana-darabigu N

OR

Km

arkatzat NO

R-N

OR

K aditz-jokuan eta N

OR

I markatzat N

OR

-NO

RI-N

OR

K aditz-

jokuan, -na-

erabilli biharrian.

Darabiguzen

aditz-formak

“/”aren ezkerrian

jarrittakuak dira eta aditz-forma zuzenak eskum

an jarrittakuak:

NO

RK

NO

RO

raiñaH

ikni

naixanan/naiñanha

deixanan/deiñangu

gaixanazen/gaiñazenhárek

deixanazen/deixazen

LehenaH

ikni

neixanan/neiñangu

geixanazen/geiñazen

22

NO

RI

NO

RK

hahárek

Oraiñahiri

nikdeixanaran/deiñaran

deixanarazen/deiñarazenharek

deixanan/deiñandeixanazen/deiñazen

gukdeixanagun/deiñagun

deixanaguzen/deiñaguzenhárek

deixanen/deiñendeixanazen/deiñazen

Lehenahiri

nikneixanan/neiñan

neixanazen/neiñazenharek

(z)eixanan/(z)eiñan(z)eixanazen/(z)eiñazen

gukgeixanan/geiñan

geixanazen/geiñazenhárek

(z)eixanen/(z)eiñen(z)eixanezen/(z)eiñezen

1.1.13. “EG

IN” laguntzailliaren Subjuntibuan, N

OR

-NO

RK

aditz-jokuan, “a”loturazkuakin darabigun joko berezixa.

Oraiñaldixan, N

OR

K = harek eta N

OR

singularra danian “a”loturazkua darabigu,

sustraixa “n”subjuntibo-m

arkiakin lotzeko, bizkaiera literarixuan egitten danm

oduan. Baiña guk, bizkaiera literarixuan egitten ez dana, analogixaz-edo N

OR

pluraletan be sartu egitten dogu “a”hori, “z”

pluralgilliaren aurrian.

Lehenaldixan be, antzera jokatzen dogu, NO

R = hárek

danian, loturazko“a”

horisartuz “z”

pluralgilliaren aurrian.

Hem

en, guk darabiguzen aditz-formak “/”aren ezkerrian jarrittakuak dira, eta

bizkaiera literarixuaren jokabidia erabilliz izango lirakenak eskuman jarrittakuak:

NO

RK

NO

RO

raiñaharek

gugaixazen/gaizen

zuzaixazen/zaizen

hárekdeixazen/deizen

Lehenanik

hárekneixazen/neizen

hikhárek

heixazen/heizenharek

gugeixazen/ge(ng)izen

zuzeixazen/ze(ng)izen

hárek(z)eixazen/(z)eizen

1.1.14. “*ED

UN

/EU

TSI” N

OR

-NO

RI-N

OR

K aditz-jokorako laguntzailliaren

adizkixetan “U”

sustraixaren presentziaz.

Eibarko kaletarren euskeran behintzat, bai Oraiñaldiko bai Lehenaldiko adizki

guztietan galduta dogu “U”

sustraixa, HIR

I adizkixetan izan ezik. Erabiltzen dogunm

oduan idatziko dogu: nik haridetsateta ezdeutsat; baiña nik hiri deuat. H

alanda be,

23

bada Markiña aldeko eragiña nabarm

enagua daben zenbaitt basarri inguru, “U”

sustraixorri ondo eusten detsana.

1.1.15. N

OR

K-dun

aditz-jokuetan G

UK

, Z

UK

eta

ZU

EK

-en “N

OR

K”

lehenaldiko ezaugarrixak

Laguntzailliaren lehenaldixan, NO

RK ezaugarrixa adizkixaren hasieran doia eta

gramatika aldetik zuzen eratutako aditz-form

ak ge(u)n-, ze(u)n-eukiko dabe hasieran

*EDU

Nen edo gei-, zei-,

EGIÑ

en. Baiña, Oraiñaldixan darabiguzen -gu-, -zu-, -zue-

“NO

RK” ezaugarrixak adizkixaren azkenian erabiltzeko joera haundixa dago, eta honek

joerionek bidia emon detse, aditz-form

a zuzenaz aparte, bi eratako aditz-formeri:

1 - adizki zuzenari, erredundantziaegiñaz

NO

RK

ezaugarrixa atzian be ezartzenjakona, esan-nahixa argitzeko-edo; esate baterako: guk hari gentsan >gentsagun, zuk hari zentsan >

zentsazun> zetsazun

eta zuek harizents(a)en >zen-tsazuen

> zetsazuen; edo baitta Subjuntibuan zuk ha zeizunbe.

2 - hirugarren pertsoniaren aditz-formiari, hónek N

OR

K ezaugarrixok ezarriz

eratutakua; esate baterako: guk hari (z)etsagun*, zukhari (z)etsazun* eta zuek

hari (z)etsazuen*. Asko erabiltzen dira m

odu honetan eratutako adizkixak,baiña hau onartu ezkero, aditz sistem

ia aldrebeskerixaz lorrintzeko atia zabaliklagatzen da; halatxe sortu jaku leiket*, leikezu*, leikegu*... adizki sailla. Erahonetako adizkixak guztiz baztergarrixak iruditzen jakuz.

Aditz trinkuetan be arazo bera daukagunez, bardintsu jokatuko dogu: esate

baterako, EUK

I aditziangeunkan/geunkagun,zeunkan/zeunkazun

onartzen dira, baiñaez ostera, (z)eukagun*, (z)eukazun*; edo JA

KIÑ

aditzian, genkixan/genkigun,zenkixan/ze(n)kizun

onartzen dira baiña ez zekigun*.

1.1.16. L

aguntzailliaren O

ndorixuan, N

OR

-NO

RI-N

OR

K

aditz-jokuandarabiguzen bi ereduez.

Bittasuna dogu hem

en be. KE

ondorixuaren markia, N

OR

I ezaugarrixaren aurrianala atzian jartziak adizki sail bi em

oten dittu: neskixo/netsake. Eredu bixakdarabigunez eta aukerarik egitteko arrazoirik ikusten ez dogunez, bixak onartukodittugu. N

eskixosailaren kasuan, esan behar da K

Eondorixo m

arkia gaur egunian KI

bihurtu dala NO

RI ezaugarrixaren aurrian doianian.

1.1.17. EG

ON

, JAK

IÑ eta E

RA

BIL

LI aditzetako lehenaldixan “A

” eta “E”

loturazkuak.

Kom

enigarrixa ikusten dogu loturazko hónek hizki bixok nun jartzen dittugunaztertzia, N

OR

/ZER bakarreko adizkixetan zuzen jartzen dittugun loturok, analogixaz-

edo NO

R/ZER

pluraleko adizkixetan be sartzeko joeria daukagu-eta premiña barik.

24

NO

R/ZER

bakarra danian, sustraixaren (GO

/KI/RABI)

eta lehenaldixaren markia

dan “N”an artian “A”

loturazkua jartzen da: -GO

-A-N

, -KI-A

-N, -RABI-A

-N. H

alatxedarabiguz, zuzen: nenguan, henguan, zeguan

;nekixan, hekixan, zekixan,genkixan,zenkixan; nerabixan, herabixan, (z)erabixan, gerabixan...

NO

R/ZER

plurala danian, sustraixaren (GO

/KI/RABI)

eta “N”

lehenaldikoezaugarrixaren artian, “Z”

pluralgillia erabiltzen da eta ez “O”k

ez “I”kbihar dabe

beste bokalik “Z”kin lotzeko. Aurrerago esan dogun m

oduan (1.1.4),“Z”eta “N

”lotzeko “E”

darabigu (bizkaieraz“A” darabixena): -G

O-Z-E

-N, -K

I-Z-E-N

, edo-RABI-Z-E

N. Eta halan eratzen dira, zuzen: gengozen, zengozen, zengozeen >

zengozien, zegozen; nekizen, hekizen, zekizen, genkizen, zenkizen, zenkixezen,zekixezen; nerabizen, herabizen, (z)erabizen, gerabizen,...

Baiña Eibarren, NO

R/ZER bakarrekuetan darabigun “A”loturazkua, analogixaz-edo

NO

R/ZER pluraleko adizkixetan be, sustraixaren eta “Z”aren artian sartzeko joeriadaukagu, horren prem

iñarik egon ez arren. Halan darabiguz: gengoazen > geuazen,

zengoazen > zeuazen, zengoazeen >

zeuazien; nekixazen, hekixazen, zekixazen,genkixazen, zenkixazen; nerabixazen, herabixazen,...

Toribio Etxebarriak EGO

N aditzian, gengozen, zengozen jarriko dau; baiña

JAK

IÑen eta ER

AB

ILLIn ostera nekixazen, hekixazen, ekixazen; eta nerabixazen,herabixazen,(z)erabixazen... (sustraixan -rebi-darabill, guk egokixagua irudittu jakun-rabi-ra aldatu doguna).

EGO

N aditzian eredu bixak darabiguz, eta orduan, bixak onartu dittugu. JA

KIÑ

etaER

AB

ILLI aditzetan ostera, Eibarren darabiguna bakarrik jarri dogu paradigmetan:

nekixazen, hekixazen...; nerabixazen, herabixazen...

1.1.18. IBIL

LIren eta E

RA

BIL

LIren aditz-form

etan “L”aren presentziaz

Hónen hiru erregelon arabera jokatzen dogu:

1 - Kontsonante baten aurrian eta hittanuan beti galtzen dogu. IBILLI aditzian : gabiz,

zabiz, ... ,nabik, gabixaz...ERABILLI aditzian: darabitt, darabizu..., jarabixat, darabiñ...

2 - Azkena bada, ez dogu galtzen: nabill, dabill; narabill, darabill.

3 - Bokal baten aurrian, IB

ILLI aditzian mantendu egitten dogu: nenbillen,

(z)ebillen. ERA

BILLI aditzian, ostera:

narabixe, darabixe, zerabixen...”L”a galduegitten da eta “X” loturazkua sartzen dogu haren ordiaz, sustraixaren “-i”

etaondorengo bokala lotzeko.

25

1.1.19. Aditz trinkuetarako N

OR

I ezaugarrixakN

OR

-NO

RI aditz-jokuan, daukagun erabilpen urrixan bada be, datibo-aurreko

“KI”dun N

OR

I pertsona ezaugarri honexek darabiguz:-kitt,

- kik/-kiñ,-kixo,

-kigu,-kizu,

-kizue,-kixue

-kiraz,-kixaz/-kiñaz,

-kixoz,-kiguz,

-kizuz,-kizuez,

-kixuez

Bizkaieraz ostera, ahozko erabilleran, IZA

N aditz laguntzaillian darabiguzenak

erabiltzen dira aditz trinkuetan be.

NO

R-NO

RI-NO

RK aditz-jokuan, *IÑ

O (ESA

N) aditzaren kasuan garbi dago N

ORI

ezaugarrixak EUTSI aditzarenak dirala. EK

ARRI, ERA

BILLI eta ERUA

N aditzen

jokorako ostera, geure zalantzak dittugu, Eibarko euskera-idatzixan erreferentziagarbirik be ez dogun ezkero. H

ain gitxi darabigu aditz-jokuau eze, Eibarko euskeranidatzi-ttako Toribio Etxebarria, Juan San M

artin, Antonio Iturriotz eta Pedro Zelaiaren

liburuetan, 400 orrittan jokabide honetako adizki bat bakarrik aurkittu izan dogun: PedroZelaiaren “U

more giruan”en 102. orrixan, dakartzudaz. Erreferentzia idatzirik

daukagunik ezingo dogu ba esan. Berbetan, idatziz baiño gehixago erabilliko dira hónekaditz-form

ok, baiña ondorixuak etaratzeko laiñ erreferentziarik ez daukagu, ZURI eta

ZUERI kasuetan darabiguzen “K

I” bakuak(dakartzut, dakartzuet...)

izan ezik. Aditz-

joko honetan be, badiruri NO

RI ezaugarrixak NO

R-NO

RIkuarenak izan biharkoleukiela, baiña H

ARI eta H

ÁRERI kasuetan egokixa dirurixan arren, lehen eta bigarren

pertsoneri dagokixozen adizkixetan artifizial kutsua ikusten dogu eta batuaren etabizkaieriaren arteko hibrido faltsu sam

arrak sortzen dirala. Euskaltzaindixaren 1982ko“Bizkaiko Aditzaren ErabillerazO

harrak”agirixa kontuan izan dogunez (Ikus: Euskera

28zb 1983-1 98,99 eta 100. orrialdiak), NO

RI ezaugarrixaren sistema klasikuaren

bidetik jo dogu eta oiñ artekuak guztiak kontuan eukitta, hauxe da aukeratu doguna:

EKA

RR

I, ERA

BILLI eta ER

UA

N aditz-jokuetan, N

OR

I ezaugarri klasikuakerabiltzia. N

ERI, H

IRI, G

UR

I, ZUR

I eta ZUER

I-ren kasuan NO

RI-aurreko “K

I”bakoadizkixak jartzia; H

AR

I eta HÁ

RER

I-ren kasuan ostera, nahiz eta “KI”dunak

egokixaguak begittantzen jakuzen, “KI”bakuak be jartzia, bataren ala bestiaren alde

egitteko erreferentziarik ez dogunez. Hem

en segidan NO

R-N

OR

I-NO

RK

aditz-jokorako aukeratu dittugun N

OR

I ezaugarrixak:

-t, -a/na, -kixo/ko, -ku, -tzu, -tzue, -kixue/-kue

ERITX

I aditzian, HARI =

oeta H

ÁRERI = oe

bakarrik darabiguz.

1.1.20. EU

KI aditzian dogun bittasuna, aditz-form

ak Usustraidunak eta sustrai

bakuak bixak darabigunez.

Bixetara erabiltzen dogu: daukat/dakat. Toribio Etxebarriak “U

”sustraidunak

darabiz eta guk, idazteko behintzat, hónetxeri emon detsagu lehentasuna eta halatxe

jarri dittugu paradigmetan. B

aiña “U”

barik erabiltzia be aukeran da, jakiña.

1.1.21. “J”alokutibuaren m

arkia hittanuan

Bizkaierako hittanuan, ez beti baiña bai askotan, adizki alokutibuak [j]erdi-bokala

(guretzat kontsonantia,jgutural Azkuek diñuan legez) daroia pertsona ezaugarrixaren

ondoren, gitxi gora behera eskema honetan agertzen dan lekuan:

NO

R/N

OR

Kpertsonaezaugarrixak

Kanpionek “G

ramática de los cuatro dialectos...”en sistem

atikoki ezartzen dauixa aditz-form

a alokutibo guztietan. Um

andik be, bere “Formas verbales

vizcaínas”en hittanuaren adizki guztietan sartzen dau, honek “J”-ren lekuan “I”ipintzen dabelarik. A

zkuek, bere “Morfologia...”n, berak hain gorroto eban

hittanuaz diharduala, 588. orrialdian “Conjugación fam

iliar” artikuluan aittatzendau adizki alokutibuen elem

entu hau; “la I familiar”

deitzen detsa eta bigarrenpertsonako

“HI”izenordia bera dala diño (h

bakua jakiña). Altubek bere

“Observaciones...”en 156. orrialdixan eta hurrenguetan kritikatzen dittu puntu

honen gaiñiango Azkuen teorixak eta beste ohar askoren artian diño: horrek

ezaugarrixorrek “HI”

izenordiakin ez daukala zerikusirik eta adizki alokutibuetan“I” hori sartzia ez dala iñundik be betigertatzen.

Zalantza barik

esan geinke

bizkaieran, hittanorako

adizki alokutibuen

elementuetako bat dala “J”

hau. Azpi-euskalki batzuetan loturazko “a”

bariksartzen da: ñok

(n > ñ bihurtuz) eta lleukek(l > ll bihurtuz). G

urian, loturazko“a”kin batera:najok

eta la(j)eukek.

Eibarko euskeran: singularreko pertsonetan, lehenenguan zein hirugarrenian bixetandarabigu;

pluraleko pertsonetan

ostera, hirugarrenian

bakarrik darabigu

etalehenenguan guztiz galduta daukagu. D

ana dala, ezin geinke “j”dalako hori sartzia

erregela bete biharrekotzat hartu, batez be salbuespenak be asko darelako egon.

Edozein modutan, Eibarko hittanuan kendu ezin leikian elem

entua dogu. Ez dogueibartar guztiok ahoskatzen bokal biren artian daguanian: lajeikek >

laeikekahoskatuko dogu, lajeukek >

laeukek, najittuan > na-ittuan

(diptongaziño barik); “j”-a jausi egitten jaku ba bokal artian askori. H

ori dala eta, hittanuan, “j”honek galduz

juateko joeria dauka, eta alokutibuak sexu markiakin bakarrik bereizteko joeria

26

N-/LG-/L

- (a) - J-

-e/ind

itt- sustraixa...

27

indartzen. Paradigma bakotxian jarriko dogu erabiltzen dan ala ez, eta erabiltzen

baldin bada ahoskatzen dogun ala ez: ikusi najuan-i ez jako j-rik jausiko, baiña egingonaeukek-i jausi egin jako.

1.1.22. Hittanuaren adizkixetan N

OR

/ZE

R pluralen am

aierak

Bizkaieraz, jeneralian, “Z”

pluralgillia sexu-markiaren aurretik doia: -z +

ak/an;datozak/datozan; baiña Eibarko euskeran, gehixenetan, beste era honetan jokatzendogu: -a/-na +

z; datuaz/datonaz. Eibarkeriaren berezittasun bat danez (etainguruarena be bai, biharbada), geure erregela hauxe hartuko dogu eredutzat. D

anadala, anbiguotasuna gertau leikian guztian, bizkaierian erregelia erabilliko dogu, zekom

eni jakunian badarabigulako. Esate baterako: gu goiazakda darabiguna, goiaaz >

goiazerabilli ezkero ez dakigulako zuka ala hittanuan dihardugun.

1.1.23. Baldintzan hittanua erabiltziaren gaiñian

Euskera batuan, menpeko esaldixetan, ez dago gram

atika normatibuan aldetik

ikusitta alokutibuak erabiltzerik, nahiz eta hittanuan jardun. Halatxe da B

izkaieraz etaEibarko euskeran be, baiña B

aldintzan ostera askok darabiguz, eta orduan adizkialokutibuok jarri egingo dittugu B

aldintza paradigmetan. Balitzok, balitzon..

etahalakuak ondo sustraittuta dare eta euskera batuakin daukagun diferentzia haugordetzia m

erezi dabelakuan gare. Dana dala, esandakua ezin geinke Eibarko

euskeriaren erregela bete biharrekotzat hartu, ze badira hiztunak hittanuan jardunarren B

aldintzan adizki alokutiborik ez darabixenak.

1.1.24. Aditz trinkuen N

OR

-NO

RI-N

OR

K jokabidian, ez dogu adizki alokutiborik

jarri paradigmetan

Aditz trinkuen jokabide honetan, ez dogu aditz-form

a alokutiborik jarriparadigm

etan, taula analitikuak ahalbideratzen badabe be. Aditz-joko hau, hain da

gitxi erabillixa eze, aditz-forma norm

al batzuk be nahiko arraro egitten jakuzen; etazer esanik be ez hittanuarenak. Iñoiz erabilli izan diranik be, nork jakiñ?H

orretxegaittik ez dittugu jarri.

1.1.25. Jokaera konposatuko aditz nagusixa edoaditz-adierazlia

Aditz perifrastikuetako lehenengo zatixari aditz nagusixa (edo M

itxelenak ziñuanm

oduan “izenkia”) deitzen jako, eta hauxe zatixau da esanahixa daukana; bigarrenzatixa laguntzaillia deitzen detsaguna da. H

iru ohar honetaz:

1 - Aditza laguntzailliakin jokatzen dogunian, A

halezkuan, Subjuntibua etaA

ginteran, aditz nagusixa euskera batuan aditzoiñ hutsa bada be (-iedo -tuaspektu

marka barik: ikus, sar...), guk aspektu burutua darabigu : ikusi, sartu...

2 - Aspektu burutuan, -(T)U

markiaren hiru bariante darabiguz:

. - AU

: amatau, asm

au, billau, estimau, ezkutau, kontau, pentsau...

. - TU: agertu, aittatu, hartu, berotu, bildurtu, eskatu, garbittu...

. - DU

: -TUaspektu m

arkia biharrezkua izan eta aditzoiña “n”edo “l”z am

ai-tzen danian: afaldu, aldendu, ezkondu, konpondu, epeldu,... euskera batuanm

oduan; baiña baitta aditz maillegatu batzuekin be:

atrebidu, kabidu, prijidu,segidu, zerbidu, sufridu.

Erregela fijorik ez daukagunez, aditz nagusixak ze forma daukan jakitzeko, onen-

onena Toribio Etxebarriaren“Flexiones Verbales y Lexicón del Euskera D

ialectal deEibar”era jotia da.

3 - Aspektu burutubakua -TZEN

/-TEN eta etorkizunekua -K

O/-G

O ezartzeko

euskera batuaren erara jokatzen dogu jeneralian. Aspektu burutubakuaz, esate

baterako, euskera batuaren moduan: ibiltzen

eta ez ibilten*, etortzeneta ez etorten*,

hiltzeneta ez hilten*; baiña euskera batutik desbardin ostera:

joten* eta ez jotzen,urtetzen*

eta ez urteten, jardutzen*eta ez jarduten.

1.2. AD

ITZ

-OR

TOG

RA

FIXIA

1.2.1. Batuaren erregelak, aditz-ortografixara ekarri dittugun zenbaitt bustidura

eta hiatuetako aldaketak.

Aditzaren ortografixia finkatzeruzkuan be, euskera batuarena izango dogu

erreferentzia nagusixa. Baiña herri m

aillako euskeriarentzat aho-hizkeratik ahal daniketa hurren egongo litzakiana erabilli bihar gendukiala uste dogu, eta irizpide honenarabera

jokatu izan

dogu Eibarko

euskeriaren aditz-ortografixako

erregelakjartzerakuan, gitxi gora behera Toribio Etxebarriak joten daben bide beretik.

Halan ba, zenbaitt bustidura eta hiatuetan egitten dittugun aldaketak be, aditz ida-

tzira ekarri dittugu, euskera batuaren idatz-arauetatik neurriren batian aldentzen gai-ttuen arren.

Honetxek dira, aditz ortografixarako punturik nausixenak:

h :B

igarren pertsoniaren markia “H

” da, eta halatxe idatziko dittugu bigarren pertsoniari dagokixozen adizki guztiak: haiz, hintzan, ...hakitt, haut...

Bokal artian be, bihar danian jarri egingo dogu:baheu, bahindu, ...dihardu.

28

29

s/z:Bereizten ez dittugun arren (danerako /S/ darabigu eta), batuan legez jokatuko da,adizkixa berez bihar leukian m

oduan idatziz. Orduan:destazu....

ts/tz:B

ereizketa hau be ez dogu egitten; /TZ/ da bakarrik ahoskatzen doguna.H

alanda be, batuan moduan jokatuko da: jatzu

baiña detsut, detsagu... idatzikodogu.

ez + adizkixa: Honetan be, Euskaltzaindixaren idatz-arauen arabera jokatuko dogu.

Hau da, lotu barik idaztia. A

rau honek daukan alderdi txarra da, letra idatzixakdaukan indarragaittik, ahoskera oker bati bidia em

oten jakola, “ez”eta“aditza”

lotu barik ebagitziari. Adibidez, geruago eta gehixago esaten dira ahoz honen

tankerakuak:ez jako

(gaizki), etxako(zuzen) esan biharrian. A

ldaketafonetikuak ez dittugu ba idazterakuan ezarriko, baiña ganoraz ahoskatzeko nahi-ta-nahiez gorde biharrekuak dira. B

erba egitterakuan, “ez“ aditzari lotziaderriorrezkua da jator ahoskatzeko.H

órrek loturok egitteko erregelak jarrikodittugu jarraixan:

Berbetan eta

Idazteko irakortzerakuan

bakarrikahoskatzeko

ez + b- = ezp-ez baletor

ezpaletor

ez + d- = ezt-ez dator

eztator

ez + g- = ez g-/(ezk-)1

ez goiazez goiaz

ez + j- = etx-ez juat

etxuat

ez + l- = el-ez leuke

eleuke

ez + n- = en-ez noia

enoia

ez + z- = ez-/(etz-)2

ez zanezan

(1) kasu honetan ez dogu Eibarren ezer aldatzen, leku askotan g > k

egitten daben arren.

(2) ez dago kasu honetan erregela esturik emoterik baiña, batzuek “etz”

egitten badabe be, gehixenok Eibarren “ez-”.

Idatzi, aparte idatziko da ba; baiña berbetan eta irakortzian zuzen ahoskatzeko,eskum

ako zutabiari jarraittu bihar jako.

30

Hots bustixak:

i + l:H

au gertatzen danian “ill”idatziko dogu, ondorengua kontsonantia ez

bada:dabillenian, zebillen..., baiña zebilkixon. A

dizki akaberan be bai,baiña ez beti: hurrengo berbia kontsonantez hasten danian “l”

idatzikodogu eta bokalez edo “h”z hasten bada “ill”: ondo dabill oiñ, badabillhori, badabil barriro be.

i + n:Busti egingo dogu kasu guztietan

“iñ” idatziz:giñan, deiñ, dabiñaz... Baiñabada salbuespen bat: O

ndorengo berbia kontsonantez hasten bada, adizkiakaberan “n”

idatziko dogu: ez dein galdu, baiña gertau deiñ egunian.

i + t:H

au gertatzen danian, “itt”idatziko dogu, nahiz eta aho-hizkeran “itx”

edo antzerakua entzun: dittugu, jittun, hakitt...

il/in + d: Bustidura barik.

d (bokal artekua) = ridatziko dogu: B

egittantzen jaku Eibarko euskeriarenezaugarrixetako bat dala eta m

erezi dabela aditz-idatzira eruatia.

Miren A

zkaratek jarritako erreparuen eta emon deskuzen argibidien arabera,

esan biharra dago: dhori, aditzian, 1. pertsonaren ezaugarrixa be badala. K

asuhonetan d

ez da berba bateko kontsonante hutsa, morfem

abat da, aditz

laguntzaillian 1. pertsona adierazten dabena. Horrenbestez, batuko paradigm

etand

(nikedo niri-ren ezaugarrixa), hem

engo paradigmetan

ragertuko da, Toribio

Etxebarriak idazten zeban moduan eta Eibarko berbetan ahoskatzen dogun

moduan: hinduran, deiran, deuaraz, detsaraz, deixaran, eirak...

Bestelako kasuetan be, r idatziko dogu: gare, zare, dare...,etorri hari...

Hiatuak: H

iatuetan berbetan egitten dittugun aldaketak be, aditz idatzira eruan dittugu:

ea = ialitzakeaz > litzakiaz

ee = iezaree > zarie

eo = ixoneikeo > neikio > neikixo

oa = uanintzoan > nintzuan

oe = uejakoe > jakue

i + a = ixanaixan, deixan

i + e = ixezaixerazen, naixen, deixen

i + o = ixolitxakixo, leikixo

i + oa = ixualitxakixuaz, leikixuaz

i + oe = ixuelitxakixuek, leikixuek

1.2.2. Aditz-ortografixara ekarri ez dittugunak

Aditz idatzira eruan ez dittugun zenbaitt aldaketa, laburketa eta fonem

a-jatelaburbiltzia kom

enigarrixa irudittu jaku; ahoskatze zuzen baterako danak nahi-ta-nahiezko arauak ez badira be, berbetan sarri-sarri darabiguzen ezkero, testu idatzixaneta aho-hizkerian arteko loturia argitzeko balioko dabelakuan.

Zenbaitt aldaketa eta fonem

a-jate:ez + b-

=ezp-

ez baletor > ezpaletorez + d-

=ezt-

ez dator > eztatorez + g- =

ez g-ez goiaz (kasu honetan ez dogu g > k egitten)

ez + j- =

etx-ez juat > etxuat

ez + l-=

el-ez leuke > eleuke

ez + n-=

en-ez noia > enoia

ez + z-=

ez-ez zan >

ezanez + ... aldaketok egittia derriorrezkua da ahoskatze zuzen baterako-t + b-

=-p-

ez dakit ba > eztakipa-k + b-

=-p-

etorri dok ba > etorriopa-n + z-

=-z-

ikusten zan > ikustezan-n + g-

=-g-

izatengiñan > izategiñan

“r”aren segidan d, g, j, k, t, zbaldin badare, errez galtzen da “r”a:

biharda > bihada; biharko da > bihako da

bihar genduan > bihagenduan; biharjuan > bihajuan

dakargu > dakagu; dakart > dakat; dakarzu > dakazu

“d”bokal biren artian badago galdu egitten dogu, baiña haren jarraixan “au”

edo“ei” diptonguak badare m

antendu egitten dogu:

ikusi dozu > ikusiozu; ekarri desta > ekarriestaekarriko detsut > ekarrikoetsut > ekarrikotsutem

ongo detsut > emongoetsut > em

ongotsutesango detsak > esangoetsak > esangotsakbaiña,“ekarri dau” eta “segidu deixon”

“g”bokal biren artian (d

bezela) jan egitten dogu berba egitteruzkuan:

egon > eon ; dago > dao ; zeguan > zeuan ; jeguan > jeuan

31

32

“j”aurreko kasu bixetan m

oduan, indar gitxiagokin izan arren, bokal birenartian galdu egitten dogu:

lajeikek > laeikek ; lajeukek > laeukek ; najittuan > naittuan

“n”eta “d”

alkartzen diranian, errez galtzen dira zein bata zein bestia, eta batagaldu ondoren bokal artian geratzen da bestia, gero galtzeko (Ikus:J.M

.Etxebarriaren Zeberio

Haraneko

Euskararen Azterketa

Etnolinguistikoa284.orr.):

esaten detsa > esatetsa ; izaten dittuk > izateittukesaten destan > esatestan; urtetzen desku > urtetzeskuesan desta > esaesta; em

on detsut > emoetsut

“n”eta “j”

alkartzen diranian, aurreko kasuan lez, bata zein bestia galdu egi-tten dira:

esaten jako > esateako; etortzen jaku > etortzeakuesaten jetsak > esateetsak > esatetsak ikusten jittuan > ikusteittuan

Zenbait laburketa, ejenplu m

oduan

(Ikus: J.M

.Etxebarriaren Zeberio

Haraneko

Euskararen Azterketa

Etnolinguistikoa283-288orr).

BIO

U bihadogu >*bihaogu > *bihaou > biou

BIH

AD

A bihada

BIO

K bihadok > bihaok > biok

BIH

AO

K bihajok > bihaok

BIESTA

K bihaestak > biestak

BIH

AK

OK

< BEH

AR

KO

DO

K:biharko dok > bihakook > bihakok

BIH

AK

OSTA

ZUE bihakoestazue > bihakostazue

BIH

AK

OZU

< BIH

AR

KO

DO

ZU:

biharko dozu > bihakoozu > bihakozu

EING

OU

< EGIN

GO

DO

GU

:egingo dogu > eingoou > eingou

ETOR

RIK

OK

< ETOR

RIK

O D

OK

: etorriko dok > etorrikook > etorrikok

BO

K baok > bok

EZPOK

< EZ BA

DO

K:

ezbadok > ezpadok > ezpaok > ezpok

ERU

AN

GO

STAK

< ERU

AN

GO

DESTA

K:

eruango destak > eruangoestak > eruangostak

EMO

NG

EUAT emongoeuat > em

ongeuat

HA

LAO

KA

LA < H

ALA

DO

K A

LA:

hala dok ala > halaokala

Oharra:Juan San M

artiñen “Zirikadak”-etan aurkittu izan dittugu, hona ekarrittakoexenplu asko, eta jakiña, aldaketok eta form

ulatzeko, erreferentzia idatzi ezinbestekuasuertau jaku.

1.3. AD

ITZ

-PAR

AD

IGM

AK

AU

RK

EZ

TE

KO

MO

DU

AR

EN

ZE

NB

AIT

TA

ZA

LPE

N

Aditz-paradigm

ak (8 x 8)ko tauletan jarri dittugu. Paradigma bakotxian, adizki

normalak eta hittanorako alokutibuak batera ipiñi dittugu, bakotxari dagokixon lekuan.

Gelaxka bakotxian hónetxek hiru aditz-form

ok juan leikez:

1.lerruan: adizki normala (ez alokutibua), ZU

KA

deitzen detsagun tratamenduan

darabiguna, edo HI bigarren pertsona singularrari dagokixona,

2.lerruan: hittanuan darabigun adizki alokutibua, gizonezkuari dagokixona,

3.lerruan: hittanuan darabigun adizki alokutibua, emakum

iari dagokixona,

eta adizki bakotxarentzat lerro bikotxa izatia gertau leike, barianteren bat onartubadogu. A

dizkixen artian lerro biko tartia ipiñi dogu, alkarrengandik ondobanandurik egon deittezen.

Paradigma bakotxak, bere taula analitikua daroia, adizkixen eraketa azaltzeko

lagungarri izan deiñ.

Paradigma bakotxian, aditz-form

a batzuek bestiak baiño sarrixago darabiguzenian,letra baltzez jarri dittugu gitxi erabiltzen edo bape erabiltzen ez diranetatiknabarm

entzeko.

Paradigmok aurkezteko m

odu hau “Bergarako Euskera”tik jaso dogu, modurik

egokixena irudittu jaku eta.

33

35

2.ADITZ

LAGUNTZAILLIA

2.1.IZAN/*EDI

: NOR

36

2.1.1 - Laguntzaillia, IZAN: NOR Indikatibua Oraiña

o < au

Hittanorako adizki alokutibuakAdizki normalak

NOR + denbora Plural. Sustraixa Sexu markia

na

ha

da

ga

za

za

di

iz

iz

ra

ra

rie/raz

ra

n

d

ga

d

itt

itt

o

o

u

u

k/n

k/n

k/n

k/n

oa > ua

2.1.2 - Laguntzaillia, IZAN: NOR Indikatibua Lehena

Hittanorako adizki alokutibuakAdizki normalak NOR +

denboraSustraixa Sexu

markia Plur. Denboraatzizk.

nin

hin

z

giñ

ziñ

ziñ

zi

tzan

tzan

an

an/azen

an

ien/az (i) en

ran

nin

z

giñ

zitt

tzo

o

o

u

a/na

a/na

a/na

a/na

(ze)

n

n

n

n

37 - Ikus: Baldintzan hittanua erabiltziaz (1.1.23); oa > ua

2.1.3 - Laguntzaillia, IZAN: NOR Baldintza


Sustraixa +pluralgill.

NOR + denbora

Baldintza Baldintza NOR + denbora

Sustraixa Sexu markia+ pluralg.

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

nin

hin

li

giñ

ziñ

ziñ

li

tza

tza

tza

a/az

a/az

ie/az (i) e

ra/tzaz

ba

ba

ba

ba

nin

li

giñ

li

tzo

tzo

o

tzo

k/n

k/n

az/naz

az/naz

- ea > ia

2.1.4 - Laguntzaillia, IZAN: NOR Ondorixua


OndorixomarkiaSustraixaNOR +

denboraNOR + denbora

Sustraixa Ondorixomarkia Sexu markia

nin

hin

li

giñ

ziñ

ziñ

li

tza

tza

tza

a

a

a

tza

ke

ke

ke

ke(z)

ke(z)

kie(z)

kez

nin

li

giñ

li

tza

tza

a

tza

ke

ke

ke

ke

k/n

k/n

az/naz

az/naz

38

2.1.5 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR Ahalezkua Oraiña-Hipotetikua


PluralgilliaAhalaNOR + denb.+ sustraixa

NOR + denb.+ sustraixa Ahala Sexu markia

nein

hein

lei

gein

zein

zein

lei

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

z

z

ez

z

n (aj) ein

l (aj) ei

g (aj) ein

l (aj) ei

ke

ke

ke

ke

k/n

k/n

az/naz

az/naz

- Ikus: Orrialde honetan (2.1.5)en egindako 1. oharra; ea > ia

2.1.6 - NOR Ahalezkua *EDIÑ Lehena


PluralgilliaAhalaNOR + denb.+ sustraixa

Denboramarkia

NOR + denb.+ sustraixa Ahala Sexu markia Pluralgillia Denbora

markia

nein

hein

zei

gein

zein

zein

zei

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ze

ze

eze

ze

an

an

an

n

n

n

n

n(aj)ein

jei

g(aj)ein

jei

ke

ke

ke

ke

a/na

a/na

a/na

a/na

ze

ze

n

n

n

n

1 - “NOR” eta “NOR-NORI”n darabigun aditz laguntzaille honen sustraixa -di-dogu. Jatorrizko adizkixak nenditeke, zenditekez, lediteke,.., dittugu etadenboran zihar aldatuz juan dira: nenditeke > *neniteke > neinteke > (eta guk)neinke. ”NORK”dun aditz laguntzaillia EGIÑ da eta honen sustraixa -gi-.Jatorrizko adizkixak nengike, zengike, legike,... dira eta hónek be aldatuz juandira: nengike > *nenike > nei(n)ke. Hor zelan, itxuraz adizki berak jatorridesberdiña daben: neinke: *ediñ eta neinke: egiñ. Ikus: (1.1.6).

Najeikek... eta halako adizkixekin antzerako zerbaitt gertatzen da: *Ediñ-enjatorrizko adizkixak najenditekek, lajeditekek, gajenditekek dira, baiña hónekbe aldatuz , najenditekek > *najenitekek > najeintekek > (eta guk) na(j)einkek.Egiñ-en jatorrizko adizkixetan be, adibidez “harek-ni”ri dagokixonian:najengikek > *najenikek > na(j)einkek.

Hittanuan, parentesi arteko (aj)ren erabilpena zillegi litzake orduan, bai*ediñ-ekin bai egiñ-ekin. Halanda be hittanorako kontsultau dittugun adizki-tauletan, Umandi, Kanpion eta Añibarrorenak ez datoz beti bat NOR etaNOR-NORIren kasuan. Horregaittik, baitta formarik errezenak aurkeztiarren,ez dogu *ediñ-en paradigmetan (aj)dun adizkirik jarriko. Ikus: (1.1.21).

2 - Ohartzekua da, bai Toribio Etxebarriak bai eta Iturriotzek, bixak, laike etaleike bixetara darabixela.

39

2.1.7 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR Subjuntibua Oraiña

Pluralgill.Sustraixa+ (te)

NOR + denbora

Subjunt. markia

na

ha

de

ga

za

za

de

i

di

i

itte

itte

itte

itte

(ze)

(ze)

e (ze)

(ze)

ñ

ñ

ñ

an/(n)

an/(n)

n

an/(n)

2.1.9 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR Agintera


NOR + denbora

Subjunt. markia

na

ha

de

ga

za

za

de

i

di

i

itte

itte

itte

itte

(ze)

(z)

e/(ze)

(ze)

ñ

lla

(a) n

(a) la

2.1.8 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR Subjuntibua Lehena


NOR + denbora

Subjunt. markia

ne(n)

he(n)

ze

*gen

*zen

*zen

ze

(d) i

(d) i

(d) i

itte

itte

itte

itte

(ze)

(ze)

e (ze)

(ze)

ñ

ñ

ñ

an/(n)

an/(n)

n

n

1 - Subjuntibuan ez da hittanorakoalokutiborik erabiltzen.

2 - Eibarko euskeran, NORpluraletan bakarrik darabigu“te” elementua (laguntzailleintrantsitibuen etorkizun-markia, gaur egunian fosildutadaguana; Azkue, Morfologia665.orr.), eta pluralgilliakin etapluralgille barik bixetaradarabiguz: gaittezen/gaittian.Bizkaieraz, NOR singularretanbe erabiltzen da: naiten, haiten,daiten.

3 - Lehenaldiko NI eta HIpertsonetan, parentesi arteko (n)eta (d) galdu egitten dittugu; etaGU, ZU eta ZUEK-en haumetatesixau gertatzen da:*genitte- > geintte-,*zenitte- > zeintte-.

4 - Oraiñaldiko NOR 3. pertsoniarenezaugarritzat de- darabigu,bizkaierako eta batuko da-renordez. Ikus: (1.1.3).

5 - ea > ia ; ee > ie ;d (bokal artian) > r.

1 - Naiñ, deilla, gaittezen/gaittian, deittezen/deittiala, Subjuntibo erakuakdira izan, baiña agintzeko be badarabiguz.

2 - NOR pluraletako Subjuntibo marketako (a) loturazkua da.

3 - d (bokal artian > r; ee > ie ; ea > ia.

40

2.1.1 / 9 - Laguntzaillia IZAN / *EDIÑ: NORa b c d e f g h i

LEHENAORAIÑA

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m haiz

3 HI - n haiz hintzanhintzanan*

bahintzabahintzana* hintzake heinke heinkian

heinkenan* hariñ heiñ hari

7 ZUEK ziñienziñaz(i)en

zariezara(z)

baziñiebaziñaz(i)e ziñakie(z) zeinkiez zeinkiezen zaittie(z)zaittien

zaittiezenzeinttienzeinttiezen

6 ZU zara ziñan baziña(z) zaittianzaittezen

zeinttianzeinttezen

zaittezaittezziñake(z) zeinkez zeinkezen

hintzan bahintza hintzake heinke heinkian hariñ heiñ hari

BALDINTZA ONDORIXUA AHALEZKUAoraiña-hip.

AHALEZKUAlehena

SUBJUNTIB.oraiña

SUBJUNTIB.lehena AGINTERA

Naiz

Nok

Non

da

dok

don

giñangiñazen

giñuangiñuazen

giñonangiñonazen

gara

gaittuk

gaittun

bagiña(z)

bagiñuaz

bagiñonaz

giñake(z)

giñakiaz

giñakenaz

geinkez

geinkiaz

geinkenaz

geinkezen

geinkiazen

geinkenazen

gaittiangaittezen

gaittiangaittezen

geinttiangeinttezen

8 HÁREK balirabalitzaz

balitzuaz

balitzonaz

lirakelitzakez

litzakiaz

litzakenaz

dira

dittuk

dittun

ziran

zittuan

zittunan

leikez

leikiaz

leikenaz

zeikezen

jeikiazen

jeikenazen

deittiandeittezen

deittialadeittezela

zeittianzeittezen

zan

zuan

zonan

balitza

balitzok

balitzon

litzake

litzakek

litzaken

leike

leikek

leiken

zeikian

jeikian

jeikenan

deiñ zeiñ deila

nintzan

nintzuan

nintzonan

banintza

banintzok

banintzon

nintzake

nintzakek

nintzaken

neinke

neinkek

neinken

neinkian

neinkian

neinkenan

naiñ neiñ naiñ

1 - a, b, c, d: nintzan, banintza, nintzake, jarri dogu idazteko, baiña gehixenok nitzan, banitz, nitzake darabigu berba egitterakuan.2 - HI bigarren pertsonako adizkixen artian, ez litzake gramatika aldetik desbardintasunik izan behar: hintzanan* eta bahintzana* ez dira gramatika aldetik zuzenak, baiña asko darabiguz.

Ikus: (1.1.1).3 - (1, 2, 3) - (e, f) gelaxketako adizkixetan, neinke, neinkian... jarri dogu idazteko, baiña kasu hónetan K-ren aurreko N-a ez dogu ahoskatzen. 4 - GU giñazen, bagiñaz eta giñakez be ontzat eman biharra dago, giñuazen, bagiñuaz eta giñakiaz onartzen dogun ezkero. ZU eta ZUEK-en bardintsu, erredundantia izan arren,

-z pluralgilliakin be erabiltzen dittugu.5 - 5. lerruan: garaz eta 8. garrenian: diraz, zirazen, baliraz, lirakez ere erabiltzen dittugu, adizki pluraletan “Z” pluralgillia jartzeko dogun joeriaren eragiñez; bokal arteko “r”a errez

galtzen dogu hónetan kasuotan berba egitterakuan.

41

2.2.LAGUNTZAILLIA,

IZAN/*EDI: NOR-NORI

2.2.1 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Indikatibua Oraiña


NORISustraixaNOR + denbora

NORpluralg.

NOR + denbora

Sustraixa NORI

na

ha

-

ga

za

za

-

ja/txa

ja/txa

ja

ja/txa

ja/txa

ja/txa

ja

t (a)

k/n

ko

ku

tzu

tzue

koe

z

z

ze

z

na

-

ga

-

ja/txa

ja

ja/txa

ja

t (a)

ko

ku

koe

42

Sexu markiaNOR bakarra NOR plurara

NORpluralg.

k/n

k/n

k/n

k/n

a/na

a/na

a/na

a/na

z

z

1 - Eibarren 3. pertsonako NORdun adizkixak (Ha eta Hárek) erabiltzen dira. Lehen eta bigarren pertsonako adizkixak nekez entzungo dittugu:”Lagun bat etorri jata” bai,baiña nekez ostera “Lagun bati juan najako”; Horren ordez,”Ni lagun batengana juan naiz” esango dogu NORENGANA deklinabide kasua eta NOR adizkixa erabilliz.Dana dala, lehen eta bigarren pertsonako adizkixen erabilpen urrixan, “tx”rekin baiño normalago da “j”rekin, natxako baiño seguruago najako.

2 - NORI 3. pertsona pluralaren ezaugarrixaren gaiñian, ikus: (1.1.5).

3 - oe > ue ; oa > ua.

4 - Háreri-n kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuaren (noka-kuaren) amaieria, holatxe eratzen da:koe + n = koen > kone eta koe + na + z = koenaz > *konaez > konez

5 - Eibarren hittanuaren markia “a/na”, “-z” NOR pluralgilliaren aurretik jartzen dogu, batez be noka dihardugunian. Baiña gizonezkuakin dihardugunian eta erregela horrenarabera, kasu batzuetan adizki neutruakin alderik bakua urtetzen jaku (jataaz > jataz, jakueaz > jakuez); Anbiguotasun hori hausteko-edo, iñoiz bizkaierian erregelia erabiltzendogu “-z” pluralgillia “k” gizonezkuaren markiaren aurretik jarri eta -zak amaiera eratzen dogularik: jatazak, jakozak, jakuezak. Ikus: (1.1.22).

43

2.2.1 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hajat

3 HI - n hajat hajako hajaku hajakue

7 ZUEK zajataze zajakoze zajakuze zajakueze

6 ZU zajataz zajakuezzajakoz zajakuz

hajako hajaku hajakue

HIRI - n HARI GURI ZURI ZUERI HÁRERI

jata

jatak

jatan

gajaz gajanaz gajakoz

gajakuaz

gajakonaz

gajakuez

gajakuezak

gajakonez

gajatzuz gajatzuez

8 HÁREK janaz jakoz

jakuaz

jakonaz

jataz

jatazak

jatanaz

jaz jakuz

jakuaz

jakunaz

jatzuz jatzuez jakuez

jakuezak

jakonez

jak jan jako

jakok

jakon

jaku

jakuk

jakun

jatzu jatzue jakue

jakuek

jakone

najak najan najako

najakok

najakon

najatzu najatzue najakue

najakuek

najakone

- 4. eta 8. garren lerruetako adizkixak erabiltzen dira Eibarren, letra lodiz idatzittakuak: NOR = HA eta HÁREK.

44

2.2.2 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Indikatibua Lehena


NORISustraixaNOR + denbora

NORpluralg.

Denboraatzizkia

NOR + denbora

Sustraixa NORI Sexu markia

NORpluralg.

Denboraatzizkia

nin

hin

-

gin

zin

zin

-

txa

txa

ja

txa

txa

txa

ja

ta

a/na

ko

ku

tzu

tzue

koe

ze

ze

zee

ze

n

n

n

n

n

n

n

nin

-

gin

-

txa

ja

txa

ja

ta

ko

ku

koe

a/na

a/na

a/na

a/na

ze

ze

n

n

n

n

1 - Oraiñaldixan gertatzen dan moduan, Lehenaldixan be NOR hirugarren pertsonako adizkixak (ha, hárek) erabiltzen dira Eibarren. Lehen eta bigarren pertsonakuak oraiñaldixan baiño oindiok gitxiagodarabiguz: ”Lagun bat etorri jatan” entzungo dogu, baiña ez ostera “Lagun bati juan nintxakon”; Horren ordez,”Ni lagun batengana juan nintzan” esango dogu NORENGANA deklinabideko kasuaeta NOR adizkixa erabilliz.

2 - ee > ie ; oe > ue ; oa > ua.

3 - Oraiñaldixan antzera, Háreri-n kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuaren (noka-kuaren) amaieria, holatxe eratzen da: koe + na + n = koenan > *konaen > konen NOR = ha danerakoalde batetik, eta koe + na + ze + n > koenazen > *koneazen > konezen NOR = hárek danerako bestetik.

45

2.2.2 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hintxatan

3 HI - n hintxatan hintxakon hintxakun hintxakuen

7 ZUEK zintxatazien zintxakozien zintxakuzien zintxakuezien

6 ZU zintxatazen zintxakuezenzintxakozen zintxakuzen

hintxakon hintxakun hintxakuen


jatan

jatan

jatanan

gintxazen gintxanazen gintxakozen

gintxakuazen

gintxakonazen

gintxakuezen

gintxakuezen

gintxakonezen

gintxatzuzen gintxatzuezen

8 HÁREK janazen jakozen

jakuazen

jakonazen

jatazen

jatazen

jatanazen

jazen jakuzen

jakuazen

jakunazen

jatzuzen jatzuezen jakuezen

jakuezen

jakonezen

jan janan jakon

jakuan

jakonan

jakun

jakuan

jakunan

jatzun jatzuen jakuen

jakuen

jakonen

nintxan nintxanan nintxakon

nintxakuan

nintxakonan

nintxatzun nintxatzuen nintxakuen

nintxakuen

nintxakonen

- 4. eta 8. garren lerruetako adizkixak erabiltzen dira Eibarren, letra lodiz idatzittakuak: NOR = HA eta HÁREK.

46

2.2.3 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Baldintza


Baldintzamarkia

NOR+ denbo. Sustr. NORI Pluralg. Baldintza

markiaNOR

+ denbo.

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

nin

hin

le/li

gin

zin

zin

le/li

txa

txa

ja/txa

txa

txa

txa

ja/txa

t(a)

k/n

ko

ku

tzu

tzue

koe

z

z

ze

z

ba

ba

ba

ba

nin

le/li

gin

le/li

Sustr.

txa

ja/txa

txa

ja/txa

NORI

t (a)

ko

ku

koe

Sexu markiaNOR bakarra

k/n

k/n

k/n

k/n

NOR plurala

a/na

a/na

a/na

a/na

NORpluralg.

z

z

1 - Ikus: Baldintzan hittanua erabiltziaz (1.1.23).

2 - NOR 3. pertsonako adizkixak erabiltzen dira Eibarren. Ez dira lehen eta 2. pertsonakuak erabiltzen; hórren ordez NORENGANA deklinabide kasua eta NOR adizkixakin eratutako perpausak darabiguz.

3 - Eibarko euskeran “baleja-” multzua erabillixago, “balitxa-” baiño.

4 - Ikus: (2.2.1)en 4. oharra.

5 - oe > ue ; oa > ua.

47

2.2.3 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Baldintza

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m bahintxat

3 HI - n bahintxat bahintxako bahintxaku bahintxakue

7 ZUEK bazintxataze bazintxakoze bazintxakuze bazintxakueze

6 ZU bazintxataz bazintxakuezbazintxakoz bazintxakuz

bahintxako bahintxaku bahintxakue


balejata

balejatak

balejatan

bagintxaz bagintxanaz bagintxakoz

bagintxakuaz

bagintxakonaz

bagintxakuez

bagintxakuezak

bagintxakonez

bagintxazuz bagintxatzuez

8 HÁREK

balejanaz balejakoz

balejakuaz

balejakonaz

balejataz

balejatazak

balejatanaz

balejaz balejakuz

balejakuaz

balejakunaz

balejatzuz balejatzuez balejakuez

balejakuezak

balejakonez

balitxanaz balitxakoz

balitxakuaz

balitxakonaz

balitxataz

balitxatazak

balitxatanaz

balitxaz balitxakuz

balitxakuaz

balitxakunaz

balitxazuz balitxazuez balitxakuez

balitxakuezak

balitxakonez

balejak balejan balejako

balejakok

balejakon

balejaku

balejakuk

balejakun

balejatzu balejatzue balejakue

balejakuek

balejakone

balitxat

balitxatak

balitxatan

balitxak balitxan balitxako

balitxakok

balitxakon

balitxaku

balitxakuk

balitxakun

balitxazu balitxazue balitxakue

balitxakuek

balitxakone

banintxak banintxan banintxako

banintxakok

banintxakon

banintxatzu banintxatzue banintxakue

banintxakuek

banintxakone

NOR Ha eta Hárek 3.pertsoniari dagokixozenadizkixak erabiltzen diraEibarren (letra lodizidatzitta darenak). Besteguztiak ez dira Eibarkoeuskeran erabiltzen,hórren ordezNORENGANAdeklinabide kasua etaNOR adizkixa erabiltzendittugu: etorribazintxakuz-en ordezguregana etorri baziña.

Eibarko euskeranerabillixaguak dira “ja”sustraitzat dabenadizkixak “txa”dabenak baiño.

48

2.2.4.1 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Ondorixua “a” eredua


NOR+ denbo. Sustr. Ondorixo markia:

KE > KI NORI NORpluralg.

NOR+ denbo. Sustr.

nin

hin

li

gin

zin

zin

li

txa

txa

txa

txa

txa

txa

txa

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

t (a)

k/n

o

gu

zu

zue

oe

z

z

ze

z

nin

li

gin

li

txa

txa

txa

txa

Ondorixo markia:KE > KI

ki

ki

ki

ki

NORI

da

o

gu

oe

Sexu markia

k/n

k/n

k/n

k/n

NOR pluralaNOR bakarra

a/na

a/na

a/na

a/na

NORpluralg.

z

z

1 - Ikus: (1.1.7) Baldintza-Ondorixuan darabiguzen bi ereduen gaiñian idatzittakua.

2 - NOR 3. pertsonako adizkixak erabiltzen dira Eibarren. Ez dira lehen eta 2. pertsonakuak erabiltzen; hórren ordez NORENGANA deklinabide kasua eta NOR adizkixakin eratutakoperpausak darabiguz: Harengana juango giñakez esaten dogu, hari juango gintxakixoz-en ordez.

3 - oa > ua ; oe > ue ; i + o > ixo.

4 - Háreri-ren kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuaren (noka-kuaren) amaieria, holatxe eratzen da: oe + na > *oena > one eta oe + na + z = oenaz > *onaez > onez.

5 - Ondorixo markia KE da berez, baiña gaur egunian, NORI ezaugarrixaren aurrian doianian, KI bihurtu da, datibo-aurriaren markionekin bat eginez.

49

2.2.4.1 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Ondorixua IZAN “a“ eredua

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hintxakitt

3 HI - n hintxakitt hintxakixo hintxakigu hintxakixue

7 ZUEK zintxakiraze zintxakixoze zintxakiguze zintxakixueze

6 ZU zintxakiraz zintxakixuezzintxakixoz zintxakiguz

hintxakixo hintxakigu hintxakixue


litxakitt

litxakirak

litxakiran

gintxakiaz gintxakiñaz gintxakixoz

gintxakixuaz

gintxakixonaz

gintxakixuez

gintxakixuezak

gintxakixonez

gintxakizuz gintxakizuez

8 HÁREK litxakiñaz litxakixoz

litxakixuaz

litxakixonaz

litxakiraz

litxakirazak

litxakiranaz

litxakiaz litxakiguz

litxakiguaz

litxakigunaz

litxakizuz litxakizuez litxakixuez

litxakixuezak

litxakixonez

litxakik litxakiñ litxakixo

litxakixok

litxakixon

litxakigu

litxakiguk

litxakigun

litxakizu litxakizue litxakixue

litxakixuek

litxakixone

nintxakik nintxakiñ nintxakixo

nintxakixok

nintxakixon

nintxakizu nintxakizue nintxakixue

nintxakixuek

nintxakixone

- Ikus: (1.1.7) Baldintza-Ondorixuan darabiguzen bi ereduen gaiñian idatzittakua.

- 4. eta 8. lerroko adizkixak dira erabillixenak, letra lodiz idatzittakuak.

50

2.2.4.2 - Laguntzaillia, IZAN: NOR-NORI Ondorixua IZAN “b” eredua


NOR Sustr. NORI NORpluralg. NOR Sustr.

le

le

ja

ja

t (a)

k/n

ko

ku

tzu

tzue

koe z

le

le

ja

ja

NORI

t(a)

ko

ku

koe

Sexu markia

k/n

k/n

NOR pluralaNOR bakarra

a/na

a/na

NORpluralg.

z

1 - Ikus: (1.1.7) Baldintza-Ondorixuan darabiguzen bi ereduen gaiñian idatzittakua.

2 - Aurreko orrialdixan be aittatu dogunez NOR 3. pertsonako adizkixak dira bakarrik erabiltzen diranak. Lehen eta bigarren pertsonekin NORENGANA deklinabide kasuaz eta NOR adizkixaz balixatzen gara.

3 - oe > ue ; oa > ua.

4 - Háreri-ren kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuaren (noka-kuan) amaieria, holatxe eratzen da: koe + n = koen > kone eta koe + na + z = koenaz > *konaez > konez.

51

2.2.4.2 - NOR-NORI Ondorixua IZAN “b” eredua

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m

3 HI - n

7 ZUEK

6 ZU


lejata

lejatak

lejatan

8 HÁREK lejanaz lejakoz

lejakuaz

lejakonaz

lejataz

lejatazak

lejatanaz

lejaz lejakuz

lejakuaz

lejakunaz

lejatzuz lejatzuez lejakuez

lejakuezak

lejakonez

lejak lejan lejako

lejakok

lejakon

lejaku

lejakuk

lejakun

lejatzu lejatzue lejakue

lejakuek

lejakone

- Ikus: (1.1.7) Baldintza-Ondorixuan darabiguzen bi ereduez idatzittakua.

52

2.2.5 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Ahalezkua Oraiña-Hipotetikua


NORIAhal markia KE > KI

NOR + denb.+ sustr.

NORpluralg.

NOR + denb.+ sustr.

Ahal markia KE > KI NORI

Sexu markiaNOR bakarra NOR plurara

NORpluralg.

nein

hein

lei

gein

zein

zein

lei

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

z

z

ze

z

n (aj) ein

l (aj) ei

g (aj) ein

l (aj) ei

ki

ki

ki

ki

da

o

gu

oe

k/n

k/n

k/n

k/n

a/na

a/na

a/na

a/na

z

z

1 - Ikus: (1.1.9)n aditz-joko honetaz idatzittakua.

2 - (2.1.5)eko 1. oharrian jarrittako arrazoiagaittik ez dogu paradigman “aj”dun adizkirik jarriko.

3 - “d” bokal artian doianian “r” bihurtzen dogu: d > r. Halaxe jarriko dogu paradigmetan: leikirak, leikiran...; eta i + o > ixo ; i + oe > ixue ; i + oa > ixua.

4 - Háreri-ren kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuaren (noka-kuaren) amaieria, holatxe eratzen da:oe + na > *oena > one eta oe + na + z = oenaz > *onaez > onez.

5 - KE ahal-markia desagertu egitten da NORI-ren aurrian doianian, KI datibo-aurrekuonekin bat eginez.

53

2.2.5 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Ahalezkua Oraiña-Hipotetikoa

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m heinkitt

3 HI - n heinkitt heinkixo heinkigu heinkixue

7 ZUEK zeinkiraze zeinkixoze zeinkiguze zeinkixueze

6 ZU zeinkiraz zeinkixuezzeinkixoz zeinkiguz

heinkixo heinkigu heinkixue


leikitt

leikirak

leikiran

geinkiaz geinkiñaz geinkixoz

geinkixuaz

geinkixonaz

geinkixuez

geinkixuezak

geinkixonez

geinkizuz geinkizuez

8 HÁREK leikiñaz leikixoz

leikixuaz

leikixonaz

leikiraz

leikirazak

leikiranaz

leikiaz leikiguz

leikiguaz

leikigunaz

leikizuz leikizuez leikixuez

leikixuezak

leikixonez

leikik leikiñ leikixo

leikixok

leikixon

leikigu

leikiguk

leikigun

leikizu leikizue leikixue

leikixuek

leikixone

neinkik neinkiñ neinkixo

neinkixok

neinkixon

neinkizu neinkizue neinkixue

neinkixuek

neinkixone

- 1., 2. eta 3. lerruetan: neinkik, neinkiñ, neinkixo..., jarri dogu idazteko, baiña kasu hónetan K-ren aurreko N-a ez dogu ahoskatzen.

54

2.2.6 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Ahalezkua Lehena


NORIAhal markia KE > KI

NOR + denb.+ sustr.

NORpluralg.

Denboraatzizkia

NOR + denb.+ sustr.

Ahal markia KE > KI NORI Sexu

markiaNOR

pluralg.Denboraatzizkia

nein

hein

zei

gein

zein

zein

zei

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

ze

ze

zee

ze

n

n

n

n

n

n

n

n (aj )ein

jei

g (aj )ein

jei

ki

ki

ki

ki

da

o

gu

oe

a/na

a/na

a/na

a/na

ze

ze

n

n

n

n

1 - Gure neinkixon, zeikedan eta holakuak, Bizkaiko euskeran nenkikion, (l)ekikidan... dira, Alfonso Irigoienek diñuanez. Ikus: EUSKERA XXVIII (1982) 100. orrialdia, Euskaltzaindixanagirixetan A. Irigoienen oharrak, eta (1.1.9 –te– edo –ki– elementu bako aditz-formak)en diñoguna.

2 - (2.1.5)eko 1. oharrian jarrittako arrazoiagaittik ez dogu paradigman “aj”dun adizkirik jarriko.

3 - “d” bokal artian doianian “r” bihurtzen dogu: d > r. Halatxe jarriko dogu paradigmetan: zeikiran, zeikiranan...; eta i + o > ixo, i + oe > ixue, i + oa > ixua.

4 - Háreri-ren kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuaren (noka-kuaren) amaieria, holatxe eratzen da:oe + na + n > oenan > *onaen > onen eta oe + na + ze + n = oenazen > *onaezen > onezen.


55

2.2.6 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Ahalezkua Lehena

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m heinkiran

3 HI - n heinkiran heinkixon heinkigun heinkixuen

7 ZUEK zeinkirazeen zeinkixozeen zeinkiguzeen zeinkixuezeen

6 ZU zeinkirazen zeinkixuezenzeinkixozen zeinkiguzen

heinkixon heinkigun heinkixuen


zeikiran

jeikiran

jeikiranan

geinkiazen geinkiñazen geinkixozen

geinkixuazen

geinkixonazen

geinkixuezen

geinkixuezen

geinkixonezen

geinkizuzen geinkizuezen

8 HÁREK zeikiñazen zeikixozen

jeikixuazen

jeikixonazen

zeikirazen

jeikirazen

jeikiranazen

zeikiazen zeikiguzen

jeikiguazen

jeikigunazen

zeikizuzen zeikizuezen zeikixuezen

jeikixuezen

jeikixonezen

zeikian zeikiñan zeikixon

jeikixuan

jeikixonan

zeikigun

jeikiguan

jeikigunan

zeikizun zeikizuen zeikixuen

jeikixuen

jeikixonen

neinkian neinkiñan neinkixon

neinkixuan

neinkixonan

neinkizun neinkizuen neinkixuen

neinkixuen

neinkixonen

- 1., 2. eta 3. lerruetan: neinkian, neinkiñan, neinkixon..., jarri dogu idazteko, baiña kasu hónetan K-ren aurreko N-a ez dogu ahoskatzen.

56

2.2.7 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Subjuntibua Oraiña

NORISustraixa +NORI aurrekua

NOR+ denbora

NORpluralgillia

SUBJUNTIBOmarkia

na

ha

da

ga

za

za

da

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

da

a/ña

o

gu

zu

zue

oe

ze

ze

zee

ze

n

n

n

n

n

n

n

1 - Subjuntibuak ez dau alokutiborik onartzen.

2 - “d” bokal artian doianian “r” bihurtzen dogu: d > r.

3 - i + o > ixo ; i + oe > ixue ; i + a > ixa.

4 - Sustraixa (di), teorixan ki-ren aurretik juan bihar leukiana, desagertuta dago.

57

2.2.7 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Subjuntibua Oraiña

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hakiran

3 HI - n hakiran hakixon hakigun hakixuen

7 ZUEK zakirazien zakixozien zakiguzien zakixuezien

6 ZU zakirazen zakixuezenzakixozen zakiguzen

hakixon hakigun hakixuen


dakiran

gakixazen gakiñazen gakixozen gakixuezengakizuzen gakizuezen

8 HÁREK dakiñazen dakixozendakirazen dakixazen dakiguzen dakizuzen dakizuezen dakixuezen

dakixan dakiñan dakixon dakigun dakizun dakizuen dakixuen

nakixan nakiñan nakixon nakizun nakizuen nakixuen

58

2.2.8 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Subjuntibua Lehena


NOR+ denb.

NORpluralgillia

SUBJUNTIBOmarkia

nen

hen

ze

gen

zen

zen

ze

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

da

a/ña

o

gu

zu

zue

oe

ze

ze

zee

ze

n

n

n

n

n

n

n

1 - Subjuntibuak ez du alokutiborik onartzen.

2 - “d” bokal artian “r” bihurtzen dogu: d > r.

3 - i + o > ixo ; i + oe > ixue ; i + a > ixa ; ee > ie.

4 - Sustraixa (di), teorixan ki-ren aurretik juan bihar leukiana, desagertuta dago.

59

2.2.8 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Subjuntibua Lehena

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m henkiran

3 HI - n henkiran henkixon henkigun henkixuen

7 ZUEK zenkirazien zenkixozien zenkiguzien zenkixuezien

6 ZU zenkirazen zenkixuezenzenkixozen zenkiguzen

henkixon henkigun henkixuen


zekiran

genkixazen genkiñazen genkixozen genkixuezengenkizuzen genkizuezen

8 HÁREK zekiñazen zekixozenzekirazen zekixazen zekiguzen zekizuzen zekizuezen zekixuezen

zekixan zekiñan zekixon zekigun zekizun zekizuen zekixuen

nenkixan nenkiñan nenkixon nenkizun nenkizuen nenkixuen

60

2.2.9 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Agintera


NOR+ denbora

Pluralgillia

-

ha

-

-

za

za

-

-

ki

-

-

ki

ki

-

t (a)

-

o

gu

-

-

oe

z

z

ze

z

1 - “d” bokal artian “r” bihurtzen dogu: d > r.

2 - i + o > ixo ; i + oe > ixue.

3 - Sustraixa (di), teorixan ki-ren aurretik juan bihar leukiana,desagertuta dago.

61

2.2.9 - Laguntzaillia, *EDIÑ: NOR-NORI Agintera

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hakitt

3 HI - n hakitt hakixo hakigu hakixue

7 ZUEK zakiraze zakixoze zakiguze zakixueze

6 ZU zakiraz zakixuezzakixoz zakiguz

hakixo hakigu hakixue


dakirala

8 HÁREK dakiñazela dakixozeladakirazela dakixazela dakiguzela dakizuzela dakizuezela dakixuezela

dakixala dakiñala dakixola dakigula dakizula dakizuela dakixela

- 4. eta 8. lerruetako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, baiña Aginteran be badarabiguz. Aginterako 3. pertsonako B- ezaugarridun adizkixak ez dira Eibarren erabiltzen.

63

2.3.LAGUNTZAILLIA,

*EDUN/EGI: NOR-NORK

64

2.3.1 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Indikatibua Oraiña


Sustr.NORpluralg.

NOR+ denbora

NORpluralg. NORK NOR

pluralg.NOR

+ denboraNOR

pluralg. Sustra. Sexu markiaNORK +

NORpluralg.

na

ha

da

ga

za

za

d

it

it

it

it

u

u

u

u

u

u

u

e

t/d

k/n

-

gu

zu

zue

e

(az)

(az)

naj

j

g(aj)a

j

it

it

o

o

u

u

at/nat(ad/nad)

k/n

agu/nagu

ek/ne (az)

1 - NOR = GU alokutibuan (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu paradigman jarriko. Ikus: (1.1.21).

2 - "au" kontsonante artian ("h"aren ondoren izan ezik) > o.

3 - "u" bokal artian > b; oa > ua; agu (erabilleran) > au.

4 - Alokutibuan, NOR singularrian, sustraixa: o < u.

65

2.3.1 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m haut

3 HI - n haut/haunat* hau/haun* haugu/haunagu* habe

7 ZUEK zaittuetzaittueraz zaittue (z) zaittuegu (z) zaittue (z)

6 ZU zaittut zaittuezaittu zaittugu

hau haugu habe

HIK - n HAREK GUK ZUK ZUEK HÁREK

dot

juat

jonat

gaittuk gaittun gaittu

gaittuk

gaittun

gaittue

gaittuek

gaittune

gaittuzu gaittuzue

8 HÁREK dittun dittu(z)

jittuk

jittun

dittutditturaz

jittuatjittuaraz

jittunatjittunaraz

dittuk dittugu(z)doguz

jittuagujittuaguz

jittunagujittunaguz

dittuzu(z)dozuz

dittuzue(z)dozuez

dittue(z)dabez

jittuek

jittune

dok don dau

jok

jon

dogu

juagu

jonagu

dozu dozue dabe

juek

jone

nok non nau

najok

najon

nozu nozue nabe

najuek

najone

1 - (e-4, e-8): juagu, jonagu, jittuagu, jittunagu, ahoskatzerakuan "g" galdu egitten da.

2 - Bigarren eta 3. lerroko adizkixen artian ez litzake desbardintasunik egon bihar, bigarren pertsoniak ez dauka alokutiborik eta sexu markia sobra dauka (izan be alokutibualehen eta hirugarren pertsonekin bakarrik erabilli leike eta). Halanda be, "neutro" behar leukian adizkixa aldatzeko joera handixa dago HI emakumea bada, "noka"koadizki berezixak sortuz: haunat*, haun*, haunagu*... Ikus: (1.1.1).

66

2.3.2 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Indikatibua Lehena

Adizki normalak:

NOR+ denb.

Sustr. NORpluralg. NORK NOR

pluralg.Denbora

atziz.

nind

hind

gind

zind

zind

u

u

u

u

u e

da

k/n

-

gu

zu

zue

e

z

z

z

an

an

an

en

en

en

n

NOR = ni, hi, gu, zu, zuek

Hittanorako adizki alokutiboak:

NOR+ denb.

Sustraixa NORK + denbora atzizkiaNOR = ni NOR = gu

najind

-

-

ga (aj) ind

-

-

-

u

-

-

u

-

-

-

-

-

an/nan

-

-

-

en/nen

-

-

azen/nazen

-

-

-

ezen/nezen

NOR = ni eta gu

NORK+ denb.

NOR (sustr. + denbora atziz.)

NOR (pl. + sus. + pl. + pl. + denbora atzizkixa)

ne

he

(z)e

gend

zend

zend

(z)e

NORK+ denb.

n

h

z

gend

zend

zend

z

itt

itt

itt

-

-

-

itt

u

u

u

u

u

u

u

e

e

z

z

z

(z)

an

an

an

en

en

en

en

u

u

u

u

u

u

u

an ->

an ->

an ->

an ->

an ->

en ->

en ->

neban

heban

(z)eban

genduan

zenduan

zenduen

(z)eben

NOR = ha NOR = hárek

NORK+ denb.

NOR (sustr. + sexu mark.+ denb. atz.)

NOR (pl. + sus. + sexu markia+ denbora atzizkixa)

naj

-

j

gend

-

-

j

NORK+ denb.

naj

-

j

gend

-

-

j

itt

-

itt

-

-

-

itt

u

-

u

u

-

-

u

an/nan

-

an/nan

azen/nazen

-

-

e (z) en/ne (z) en

o

-

o

u

-

-

o

an/nan

-

an/nan

an/nan

-

-

en/nen


1 - NOR = GU alokutibuan, (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu paradigman jarri. Ikus: (1.1.21).

2 - "u" bokal artian > b; oa > ua; Sustraixan: o < u; "J" bokal artian errez galtzen dogu eta "-ajin-" osagaitzat daben adizkixetan, gehixenak ez dabe "j" ahoskatzen: na(j)induan...

67

1 - (1.1.1)en azaldu dogun moduan gramatika aldetik oso zuzenak ez diran adizkixok darabiguz:hebanan*, hittunan*, hinduranan*, hindunan*, hindunagun*, hindunen*…

2 - "-ajin-" osagaitzat dauken adizkixetan, gehixenok ez dogu "j" ahoskatzen.

2.3.2 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hinduran

3 HI - n hinduranhinduranan*

hinduan hindunan*

hindugunhindunagun*

hinduenhindunen*

7 ZUEK zinduerazen zinduezen zindueguzen zindueezen

6 ZU zindurazen zinduezenzinduzen zinduguzen

hinduan hindugun hinduen


neban

najuan

najonan

ginduazen gindunazen ginduzen

ginduazen

gindunazen

ginduezen

ginduezen

gindunezen

ginduzuzen ginduzuezen

8 HÁREK hittuanhittunan*

zittuan

jittuan

jittunan

nittuan

najittuan

najittunan

hittuan genduzen

genduazen

gendunazen

zenduzen zenduezen zittuezenzittuen

jittuezen

jittunezen

heban (z)eban

juan

jonan

genduan

genduan

gendunan

zenduan zenduen (z)eben

juen

jonen

ninduan nindunan ninduan

na(j)induan

na(j)indunan

ninduzun ninduzuen ninduen

na(j)induen

na(j)indunen

hebanhebanan*

68

2.3.3 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Baldintza

Adizki normalak:

Bald. NOR+ denb.

ba

nind

hind

gind

zind

zind

Sustr.

u

u

u

u

u

NORplur. NORK

e(z)

t/da

k/n

-

gu

zu

zue

e

NORplur.

z

z

z



Bald. NOR+ denb.

ba

na (j) ind

-

-

g (aj) ind

-

-

-

Sustr.NOR = ni

NORK

u

u

k/n

ek/ne

NOR = gu

az/naz

ez/nezezak

NOR = ni eta gu

Bald. NORK+ denb.

ba

ne

he

le

gend

zend

zend

le

Sustr.

u

u

u

u

u

u

u*

NORKplur. Bald.

e

e

ba

NORplur.

itt

itt

itt

-

-

-

itt

Sustr.

u

u

u

u

u

u

u

NORKplur.

NORplur.

e

e

z

z

z

(z)

NORK+ denb.

n

h

l

gend

zend

zend

l


Bald. NORK+ denb.

ba

na (j) e

-

la (j) e

g (aj) end

-

-

la (j) e

Sus.

u

u

u

u

Sexumarkia Bald.

k/n

k/n

k/n

k/n

ba

NORplur.

itt

itt

-

itt

Sus.

u

u

u

u

Sexumarkia

NORplur.

k/n

k/n

a/na

k/n

z

NORK+ denb.na ( j)

-

la (j)

g (aj) end

-

-

la (j)


1 - NOR = GU alokutibuan, (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu paradigman jarri. Ikus: (1.1.21). 2 - Bokal artian doianian ez dogu jeneralian (j)a ahoskatzen.

3 - u (bokal artian) > b. 4 - (-ezak) amaieria, anbiguotasuna egon leikianian bakarrik erabilliko dogu. Ikus: (1.1.22)n esandakua.

69

2.3.3 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Baldintza

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m bahindut

3 HI - n bahindutbahindunat*

bahindubahindun*

bahindugubahindunagu*

bahinduebahindune*

7 ZUEK bazinduetbazindueraz bazinduez bazindueguz bazindueze

bazinduez

6 ZU bazindutbazinduraz

bazinduezbazinduz bazinduguz

bahindu bahindugu bahindue


baneu

bana(j)euk

bana(j)eun

baginduaz bagindunaz baginduz

baginduaz

bagindunaz

baginduez

baginduezak

bagindunez

baginduzuz baginduzuez

8 HÁREK bahittu/bahittun*

balittu

bala(j)ittuk

bala(j)ittun

banittu

bana(j)ittuk

bana(j)ittun

bahittu bagenduz

bagenduaz

bagendunaz

bazenduz bazenduez balittue(z)balebez

bala(j)ittuek

bala(j)ittune

baheu baheu/baheun* baleu

bala(j)euk

bala(j)eun

bagendu

bagenduk

bagendun

bazendu bazendue balebe

bala(j)ebek

bala(j)eune

baninduk banindun banindu

bana(j)induk

bana(j)indun

baninduzu baninduzue banindue

bana(j)induek

bana(j)indune

1 - Ikus: (1.1.23)n Baldintzan hittanua erabiltziaren gaiñian esandakua. Baleitteke, kasu honetan, hittanuan adizki normalak alokutibuak baiño gehixago erabiltzia.2 - Parentesi arteko (j)a errez jausten jaku eta ez dogu ahoskatzen. Gitxi bada be, banaeuk(ek), balaeuk(ek)…, erabiltzen dittugu tarteko (j) barik.3 - Ikus: (1.1.1)en HI bigarren pertsonako aditz-formen sexu-markian gaiñian esandakua.4 - Baneuke*, banaeukek*…, baheuke*…, baleuke*, balaeukek*… aditz-formak, paradigman jarri dittugunak baiño gehixago erabilliko dittugu biharbada, baiña ez dira zuzenak.

Ikus: (1.1.8)an esandakua.

70

2.3.4 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Ondorixua

Adizki normalak:

NOR+ denb.

Sustr.

nind

hind

gind

zind

zind

u

u

u

u

u

Ondorixomark: KE

ke

ke

ke

ke

ke

NORplur. NORK

e

t/da

k/n

-

gu

zu

zue

e

NORplur.

z

z

z



NOR+ denb.

Sustr.

n(aj)ind

-

-

g(aj)ind

-

-

-

u

-

-

u

-

-

-

Ondorixomark: KE NOR = ni

NORK

ke

-

-

ke

-

-

-

k/n

ek/ne

NOR = gu

az/naz

eaz/nezezak

NOR = ni eta gu

NORK+ denb.

Sustr.

ne

he

le

gend

zend

zend

le

u

u

u

u

u

u

u

Ondorixomark: KE

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

NORKplur.

NORK+ denb.

e

e

ne/n

he/h

le/l

gend

zend

zend

le/l

Ondorixomark: KE

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

NORKplur.

e

e

NOR

z

z

z

z

z

z

z

Pl + sustr.

u/ittu

u/ittu

u/ittu

u

u

u

u/ittu


NORK+ denb.

Sus.

ne

-

le

gend

-

-

le

u

-

u

u

-

-

u

Ondorixomark: KE

ke

-

ke

ke

-

-

ke

NORKplur.

Sexumarkia

e

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

Pl +sustr.

u/ittu

-

u/ittu

u

-

-

u/ittu

Ondorixomark: KE

ke

-

ke

ke

-

-

ke

NORKplur.

Sexumar.+ pl

e

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

az/nazzak

NORK

ne/n

-

le/l

gend

-

-

le/l


1 - Hittanuan NORK = hárek danian eta emakumiana dan noka-ko kasuan: ke + e + n = keen > kene eta ke + e + naz = keenaz > *kenaez > kenez.

2 - ee > ie; ea > ia; d (bokal artian) > r . Ikus: (1.2.1).

71

2.3.4 - Laguntzaillia, *EDUN: NOR-NORK Ondorixua

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

5 GU

2 HI - m hinduket

3 HI - n hindukethindukenat*

hindukehinduken*

hindukeguhindukenagu*

hindukiehindukene*

7 ZUEK zindukieraz zindukiez zindukieguz zindukiez

6 ZU zindukeraz zindukiezzindukez zindukeguz

hinduke hindukegu hindukie


gindukiaz gindukenaz gindukez

gindukiaz

gindukenaz

gindukiez

gindukiezak

gindukenez

gindukezuz gindukezuez

hittukeznittukez

nittukiaz

nittukenaz

hittukezhittukenaz*

littukez

littukiaz

littukenaz

littukiez

littukiezak

littukenez

8 HÁREK

1 NI ninduken ninduke

nindukekna(j)indukek

nindukenna(j)induken

nindukek nindukezu nindukezue nindukie

nindukiekna(j)indukiek

nindukenena(j)indukene

heukeheuken*

leuke

leukekla(j)eukek

leukenla(j)euken

neuke

neukekna(j)eukek

neukenna(j)euken

heuke genduke

gendukek

gendukek

zenduke zendukie leukie

leukiekla(j)eukiek

leukenela(j)eukene

heukezheukenaz*

leukez

leukiazla(j)eukiaz

leukenazla(j)eukenaz

neukez

neukiazna(j)eukiaz

neukenazna(j)eukenaz

heukez gendukez

gendukiaz

gendukenaz

zendukez zendukiez leukiez

leukiezakla(j)eukiez

leukenezla(j)eukenez

1 - Alokutibua eratzeko modu bidarabiguz: bata aditz-formanormalari k/n ezarriz eratzendana; bestia, "j" alokutiboezaugarri duna. Gu-ridagokixozen adizkixetan ezdarabigu (-aj-) ezaugarririk.Ikus: (1.1.21). Paradigmahonetako aditz-formetan ezdogu J-rik ahoskatzen.

2 - "NOR = hárek"-en kasuan, bimodu darabiguz adizkixokeratzeko: "itt" pluralgilledunabata (littukez), "itt" bakuabestia (leukez). Baiña GUK,ZUK eta ZUEK-en kasuan ezdogu "itt" pluralgilledunikerabiltzen.

3 - Ikus: (1.1.1)en esandakua,(*)z markauta daren aditz-formen gaiñian.

72

NOR = ha

2.3.5 - Laguntzaillia, *EGIÑ: NOR-NORK Ahalezkua Oraiña-Hipotetikua

Adizki normalak:

NOR+ denb.

Sustr.

nen

hen

gen

zen

zen

i

i

i

i

i

Ahalmarkia

ke

ke

ke

ke

ke

NORplur. NORK

e

t/da

k/n

-

gu

zu

zue

e

NORplur.

z

z

z

z



NOR+ denb.

Sustr.

n(aj)en

-

-

g(aj)en

-

-

-

i

-

-

i

-

-

-

Ahalmarkia NOR = ni

NORK + sexu mark.

ke

-

-

ke

-

-

-

-

-

k/n

-

-

-

ek/ne

NOR = gu-

-

az/naz

-

-

-

eaz/nezezak

NOR = ni eta gu

NORK+ denb.

Sustr.

ne

he

le

ge(n)

ze(n)

ze(n)

le

i

i

i

i

i

i

i

Ahalmarkia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

NORKplur.

NORK+ denb.

e

e

ne

he

le

ge(n)

ze(n)

ze(n)

le

Ahal markia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

NORKplur.

e

e

NORplurala

z

z

z

z

z

z

z

Sustr.

i

i

i

i

i

i

i


NORK+ denb.

Sus.

n(aj)e

-

l(aj)e

g(aj)e(n)

-

-

l(aj)e

i

-

i

i

-

-

i

Ahalmar.

ke

-

ke

ke

-

-

ke

NORKplur.

Sexumarkia

e

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

Sus.

i

-

i

i

-

-

i

Ahalmar.

ke

-

ke

ke

-

-

ke

NORKpl.

Sexumar.+ pl

e

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

az/nazzak

NORK+ denb.

n(aj)e

-

l(aj)e

g(aj)e(n)

-

-

l(aj)e

NOR = hárek

1 - “NOR + denbora” aurrizkixaren azken "n"a (nen), lekuz aldatu eta sustraixaren eta KE markiaren tartian jartzen da adizkixa eratzerakuan: *ne-n-ike > nei-n-ke.*EDIN laguntzailliakin be gauza bera gertatzen da. Ikus: (2.1.5/6) eta (2.2.5/6).

2 - Hittanuan NORK = hárek danian eta emakumiarena dan noka-ko kasuan: ke + e + n = keen > kene eta ke + e + naz = keenaz > *kenaez > kenez.3 - ee > ie ; ea > ia ; d (bokal artian) > r . Ikus: (1.2.1).

73

2.3.5 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORK Ahalezkua Oraiña-Hipotetikua

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

5 GU

2 HI - m heinket

3 HI - n heinketheinkenat*

heinkeheinken*

heinkeguheinkenagu*

heinkieheinkene*

7 ZUEK zeinkieraz zeinkiez zeinkieguz zeinkieez > zeinkieze

6 ZU zeinkeraz zeinkiezzeinkez zeinkeguz

heinke heinkegu heinkie


geinkiaz geinkenaz geinkez

geinkiaz

geinkenaz

geinkiez

geinkiezak

geinkenez

geinkezuz geinkezuez

8 HÁREK

1 NI neinkenneinkek neinke

neinkekna(j)einkek

neinkenna(j)einken

neinkezu neinkezue neinkie

neinkiekna(j)einkiek

neinkenena(j)einkene

heikeheiken*

leike

leikekla(j)eikek

leikenla(j)eiken

neike

neikekna(j)eikek

neinkenna(j)einken

heike gei(n)ke

gei(n)kek

gei(n)ken

zei(n)ke zei(n)kie leikie

leikiekla(j)eikiek

leikenela(j)eikene

heikezheikenaz*

leikez

leikiazla(j)eikiaz

leikenazla(j)eikenaz

neikez

neikiazna(j)eikiaz

neikenazna(j)eikenaz

heikez gei(n)kez

gei(n)kiaz

gei(n)kenaz

zei(n)kez zei(n)kiez leikiez

leikiezakla(j)eikiez

leikenezla(j)eikenez

1 - Gei(n)ke eta zei(n)ke, n-akin edo n barik bixak entzuten dira.

2 - Ikus: (1.1.1)en esandakua, (*)z markauta daren aditz-formen gaiñian.

3 - GU-ri dagokixozen adizkixetan ez darabigu (-aj-) ezaugarririk. Ikus: (1.1.21). Paradigma honetako adizkixetan ez dogu J-rik ahoskatzen.

74

NOR = ha

2.3.6 - Laguntzaillia, *EGIÑ: NOR-NORK Ahalezkua Lehena

Adizki normalak:

NOR+ denb.

Sustr.

nen

hen

gen

zen

zen

i

i

i

i

i

Ahalmarkia

ke

ke

ke

ke

ke

NORplur. NORK

e

da

k/n

-

gu

zu

zue

e

NORplur.

Den.atz.

ze

ze

ze

n

n

n

n

n

n

n



NOR+ denb.

Sustr.

n(aj)en

-

-

g(aj)en

-

-

-

i

i

Den.atz.

-

-

n

-

-

-

n

Ahalmarkia NOR = ni

NORK + sexu mark.

ke

ke

-

-

a/na

-

-

-

e/ne

NOR = gu-

-

aze/naze

-

-

-

eze/neze

NOR = ni eta gu

NORK+ denb.

Sustr.

ne

he

ze

ge(n)

ze(n)

ze(n)

ze

i

i

i

i

i

i

i

Ahalmar.

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

NORKplur.

NORK+ denb.

e

e

Den.atz.

an

an

an

an

an

n

n

ne

he

ze

ge(n)

ze(n)

ze(n)

ze

Ahalmar.

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

NORKplur.

e

e

Den.atz.

n

n

n

n

n

n

n

NORplu.ze

ze

ze

ze

ze

ze

ze

Sus.

i

i

i

i

i

i

i


NORK+ denbo.

Sus.

n(aj)e

-

je

g(aj)e(n)

-

-

je

i

-

i

i

-

-

i

Ahalmar.

ke

-

ke

ke

-

-

ke

NORK plur.+ sexu mark.

Den.Atz.

a/na

-

a/na

a/na

-

-

e/ne

n

-

n

n

-

-

n

Sus.

i

-

i

i

-

-

i

Ahalmar.

ke

-

ke

ke

-

-

ke

NORK plur. + sexu mark.

denb.atz.

aze/naze

-

aze/naze

aze/naze

-

-

aze/naze

n

-

n

n

-

-

n

NORK+ denbo.

n(aj)e

-

je

g(aj)e(n)

-

-

je

NOR = hárek

1 - “NOR + denbora” aurrizkixan azken "n"a (nen), lekuz aldatu eta sustraixan eta KE markiaren tartian jartzen da adizkixa eratzerakuan: *ne-n-ikian > nei-n-kian.*EDIN laguntzailliakin be gauza bera gertatzen da. Ikus: (2.1.5/6) eta (2.2.5/6).

2 - ee > ie ; ea > ia ; d (bokal artian) > r . Ikus: (1.2.1).

75

2.3.6 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORK Ahalezkua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

5 GU

2 HI - m heinkeran

3 HI - n heinkeranheinkeranan*

heinkianheinkenan*

heinkegunheinkenagun*

heinkienheinkenen

7 ZUEK zeinkierazen zeinkiezen zeinkieguzen zeinkiezen

6 ZU zeinkerazen zeinkiezenzeinkezen zeinkeguzen

heinkian heinkegun heinkien


geinkiazen geinkenazen geinkezen

geinkiazen

geinkenazen

geinkiezen

geinkiezen

geinkenezen

geinkezuzen geinkezuezen

8 HÁREK

1 NI neinkenanneinkian neinkian

neinkianna(j)einkian

neinkenanna(j)einkenan

neinkezun neinkezuen neinkien

neinkienna(j)einkien

neinkenenna(j)einkenen

heikianheikenan*

zeikian

jeikian

jeikenan

neikian

neikianna(j)eikian

neikenanna(j)eikenan

heikian gei(n)kian

gei(n)kian

gei(n)kenan

zei(n)kian zei(n)kien zeikien

jeikien

jeikenen

haikiazenheikenazen*

zeikezen

jeikiazen

jeikenazen

neikezen

neikiazenna(j)eikiazen

neikenazenna(j)eikenazen

heikiazen gei(n)kezen

gei(n)kiazen

gei(n)kenazen

zei(n)kezen zei(n)kiezen zeikiezen

jeikiezen

jeikenezen

1 - Ikus: (1.1.1)en esandakua, (*)z markauta daren aditz-formen gaiñian.

2 - GU-ri dagokixozen adizkixetan ez darabigu (-aj-) ezaugarririk. Ikus: (1.1.21). Paradigma honetako adizkixetan ez dogu bokal arteko J-rik ahoskatzen.

76

2.3.7 - Laguntzaillia, *EGIÑ: NOR-NORK Subjuntibua Oraina

NORpluralgilliaSustraixaNOR

+ denb.NORK NOR

pluralgillia

na

ha

de

ga

za

za

de

i

i

i

i

i

i

i

(e)

da

a/ana

(a)

gu

zu

zue

e

ze

ze

ze (e)

ze

Subjuntiboatzizkixa

n

n

n

n

n

n

n

1 - Subjuntibuak ez dau alokutiborik onartzen.

2 - i + a > ixa ; i + e > ixe ; "d" bokal artian > r.

3 - Ikus: (1.1.12)an, emakumiari dagokixon (-ana) HIK ezaugarrixaz esandakua.

4 - NORK 3. pertsona singularraren markia, ezaugarririk eza da. Parentesi arteko (a) hori loturazkua da izan, NOR singularra danian "n" Subjuntibo-atzizkixakin lotzeko darabiguna eta, analogixaz edo, NOR pluralera be eruaten doguna NORK = hárek danian. Ikus: (1.1.13)an esandakua.

77

a b c d e f g h

NIK HIK-m HIK-n HAREK GUK ZUK ZUEK HÁREK

1 NI naixanannaixan naixan naizun naizuen naixen

2 HI -m haixanhairan haigun haixen

3 HI - n haixanhairan haigun haixen

4 HA deixanandeixan deixandeiran deigun deizun deizuen deixen

5 GU gaixanazengaixazen gaixazen gaizuzen gaizuezen gaixezen

6 ZU zaixazenzairazen zaiguzen zaixezen

7 ZUEK zaixezenzaixazien

zaixerazenzairazien

zaixeguzenzaiguzien

zaixiezenzaixezien

8 HÁREK deixanazendeixazen deixazendeirazen deiguzen deizuzen deizuezen deixezen

1 - Ikus: (1.1.3)n NOR lehenengo eta hirugarren pertsonen ezaugarrixaz esandakua.

2 - NOR hirugarren pertsonako adizkixak dira gehixen darabiguzenak, letra baltzez darenak. NOR = hi, gu, zu eta zuek-i dagokixozen aditz-formak nekez entzungo dittugu.

2.3.7 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORK Subjuntibua Oraina

78

NOR+ denb.

Sustr.

ne(n)

he(n)

ge(n)

ze(n)

ze(n)

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

NORplur.

e

NORK NORplur.

da

a/ana

(a)

gu

zu

zue

e

ze

ze

ze

ze

Subj.atziz.

n

n

n

n

n

n

n


NORK+ denb.

Sustr.

ne

he

ze

ge(n)

ze(n)

ze(n)

ze

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

an

an

an

an

an

en

en

Lot/NORK pl.+ Subj. atziz.

ne

he

ze

ge(n)

ze(n)

ze(n)

ze

LoturaNORK pl.

(a)

(a)

(a)

(a)

(a)

e

e

NORplur.

ze

ze

ze

ze

ze

ze

ze

Subj.atz.

n

n

n

n

n

n

n

Sustr.NORK+ denb.

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i

(g)i


2.3.8 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORK Subjuntibua Lehena

1 - Sustraixan daguan (g) hori eta NOR eta NORK ezaugarrixetako (n)a, Eibarren darabigun Subjuntibuan galduta daukaguz.

2 - ia > ixa ; ie > ixe ; "d" bokal artian > r.

3 - Ikus: (1.1.12)an, emakumiari dagokixon (-ana) HIK ezaugarrixaz esandakua.

4 - Parentesi arteko (a) hori loturazkua da izan, NOR singularra danian "n" Subjuntibo-atzizkixakin lotzeko darabiguna eta, analogixaz edo, NOR pluralera be eruaten doguna NORK hárek danian. Ikus: (1.1.13)an esandakua.

79

a b c d e f g h


1 NI neixananneixan neixan neizun neizuen neixen

2 HI - m heixanheiran heigun heixen

3 HI - n heixanheiran heigun heixen

4 HA heixanheixanan*heixan (z)eixanneixan geixan zeixan

zeizun*zeixenzeizuen* (z)eixen

5 GU geixanazengeixazen geixazen geizuzen geizuezen geixezen

6 ZU zeixazenzeirazen zeiguzen zeixezen

7 ZUEK zeixezenzeixerazen zeixeguzen zeixiezen

8 HÁREK heixazenheixanazen*heixazen (z)eixazenneixazen geixazen zeixazen

zeizuzen*zeixezenzeizuezen* (z)eixezen

1 - HAREK-HA (z)eixan eta ZUK-HA zeixan (n eta g galduta dittugunez), anbiguotasuna sortzen jaku bixak bardin darabiguzenez.

2 - f4, f8 / g4, g8: zeizun*, zeizuzen* / zeizuen*, zeizuezen* ez dira gramatika aldetik zuzenak, analogixaz eta anbiguotasunak kentzeko-edo sortutako adizkixak dira. Ikus: (1.1.15)en, honetaz esandakua.

3 - Hirugarren pertsonako adizkixak dira gehixen darabiguzenak eta Oraiñaldixan baiño gitxiago.

2.3.8 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORK Subjuntibua Lehena

80

2.3.9 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORK Agintera

NORKSustraixaNOR+ denbora

Pluralgillia

na

-

e

ga

-

-

e

(g)i

-

(g)i

(g)i

-

-

(g)i

-

k(a) / (a) n (a)

-

-

zu

zue

-

z

z

1 - Sustraixan daguan (g) hori galduta daukagu.

2 - Ikus: (1.1.12)n, emakumiari dagokixon (-ana) HIK ezaugarrixaz esandakua.

81

a b c d e f g h


1 NI naiñnaik naixala naizu naizue naixela

2 HI-m3 HI-n4 HA eiñ

esaiñbotaiñ

eikesaikbotaik

deixaladeiran deigun eizuesaizubotaizu

eizueesaizuebotaizue

deixela

5 GU gaiñazgaixanaz*gaixaz gaixazela gaizuz gaizuez gaixezela

6 ZU7 ZUEK8 HÁREK eiñaz

esaiñazbotaiñaz

eixazesaixazbotaixaz

deixazeladeirazen deiguzen eizuzesaizuzbotaizuz

eizuezesaizuezbotaizuez

deixezela

1 - Benetako aginterazko adizkixak "NORK bigarren pertsonia"renak dira: b, c, f eta g zutabietakuak;a, d, e eta h zutabietako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, baiña agintzeko be erabiltzen dittugu.

2 - 4. eta 8. lerruetako b , c, f eta g zutabietakuak dira erabillixenak: baltzez markauta darenak.3 - 4. eta 8. lerruetako b, c, f eta g adizkixak, (HIK-(ha,harek); ZUK- eta ZUEK-(ha,harek)),

baiezko perpausetan, laguntzaillia beste aditz bati lotzerakuan eratzen dan adizki konposatuaren bi elementuak (aditz nagusixa eta laguntzaillia) lotuta idatzi eta ahoskatukodira, aditz nagusixa bokalez edo n-z amaitzen bada; eta halan, nahiz eta laguntzaillia tartian izan, trinko edo sintetiko itxura guztia daukan adizkixa sortzen jaku. Hona hemenAditz nagusixa eta Laguntzaillia lotzeko erregelia:

– Laguntzaillia beti E barik,– Aditz nagusixa:

• I, N edo U-z amaitzen bada, bere azken I, N edo U barik: erosi > eros-, esan > esa-,kontau > konta-, siñistu > siñist-, konpondu > konpond-; edo

• A, E, edo O-z amaitzen bada, ezer galdu barik: bota-, erre-, jaso-(Ikusi paradigma honetan esan eta bota aditz nagusixen adizkixak, letra etzanez jarrittakuak, erregela honen arabera tajutu dittugunak)ezezko perpausetan bananduta idatziko dira aditz nausixa eta laguntzaillia: ez eik esan, ez eik bota.

4 - Ikus: (1.1.12)n, emakumiari dagokixon (-ana) HIK ezaugarrixaz esandakua. Hortik: gaixanaz*.

2.3.9 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORK Agintera

83

2.4.LAGUNTZAILLIA,

EUTSI/EGI:

NOR-NORI-NORK

Oharra:*EDUN

+ TSI

> EUTSI.

Bizkaieraz, NOR-NORI-NORK

aditz-jokorako

espezializau dan

laguntzaillia EUTSI

dogu, eta *EDUN

berbera da -TSI atzizkiaz osoturik. (Ikus Aditza-Eskola Apunteak

2-Labayru Ikastegia, 42. et

a 84. orrialdiak)

84

2.4.1 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Indikatibua Oraiña


NORKNORINOR + denb.+ sustraixa

NORpluralg.

de(u)

de(u)

NOR+ sustraixa

je(u)

je(u)

sta

k/a-n/na

tsa

sku

tsu

tsue

tse

NORI

sta

-

tsa

sku

-

-

tse

t

k/n

-

gu

zu

zue

e

NORK

at/nat

-

k/n

agu/nagu

-

-

ek/nez

NORpluralg.

z

Parentesi arteko (U), NORI = HIRI danian bakarrik darabigu.

85

2.4.1.1 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Indikatibua Oraiña (Nor = ha)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m

3 HIRI - n

7 ZUERI detsuet detsue detsuegu detsue

6 ZURI detsut detsuedetsu detsugu


destak destan desta destazu destazue deste

jestak jestek

jestan jestane

deuat deuk deuagu deue

deunat deun deunagu deune

detsat detsak detsan detsa detsagu detsazu detsazue detse

jetsat jetsak jetsagu jetsek

jetsanat jetsan jetsanagu jetsane

deskuk deskun desku

jeskuk

jeskun

deskue

jeskuek

jeskune

deskuzu deskuzue

8 HÁRERI detsen detse

jetsek

jetsen

detset

jetset

jetsenat

detsek detsegu

jetsegu

jetsenagu

detsezu detsezue detse

jetsek

jetsene

1 - Erabilleran eta aditz nagusixakin alkartzerakuan, hasierako “d” (adizki normaletan) eta “j” (hittanokuetan) jatia normala da. Baiña 2 eta 3. lerruetako adizkixetan ez da “d”rik jaten.

Adibidiak: emon destazu > emoestazu, emon jestak > emoestak, baiña emon deuat... nahiz eta emongo deuat > emongeuat. Ikus: (1.2.2) Aditz-ortografixara ekarri ez dittugunak.

2 - Erabilleran: agu > au ; egu > eu baiña ugu = ugu.

3 - h7-n detsuee biharko leuke, baiña hemen ee > e egitten dogu, orduan detsuee > detse, nahiz eta d7-ren bardiña izan.

4 - h8-n detsee, jetseek biharko leuke, baiña detsee > detse eta jetseek > jetsek egitten dogu, nahiz eta d8-ko adizkixen bardiñak suertatzen jakuzen.

86

2.4.1.2 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Indikatibua Oraiña (NOR/ZER = hárek)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m deuaraz

3 HIRI - n deunaraz deunaz deunaguz deunez

7 ZUERI detsueraz detsuez detsueguz detsuez

6 ZURI detsuraz detsuezdetsuz detsuguz

deuaz deuaguz deuez


detsaraz

jetsaraz

jetsanaraz

deskuaz deskunaz deskuz

jeskuaz

jeskunaz

deskuez

jeskuez

jeskunez

deskuzuz deskuzuez

8 HÁRERI detsenaz detsez

jetsez

jetsenaz

detseraz

jetseraz

jetsenaraz

detsezak detseguz

jetseguz

jetsenaguz

detsezuz detsezuez detsez

jetsez

jetsenez

detsazak detsaz

jetsaz

jetsanaz

detsaguz

jetsaguz

jetsanaguz

detsazuz detsazuez detsez

jetsez

jetsanez

destazak destanaz destaz

jestaz

jestanaz

destazuz destazuez destez

jestez

jestanez

1 - “b” zutabietan, ZER pluralen Eibarko amaiera-ereduari jarraittuz, destaaz, detsaaz, detseaz, biharko leuke baiña argittasunaren mesedetan bizkaieriaren eredua ezarridogu: destazak, detsazak, detsezak. Ikus: (1.1.22)n hittanoko adizkixetan ZER pluraletako amaieren gaiñian esandakua.

2 - h7-n detsueez biharko leuke, baiña hemen ee > e egitten dogu, orduan detsueez > detsez, nahiz eta d7-ren bardiña izan.

3 - h8-n detseez,jetseez biharko leuke, baiña detseez > detsez eta jetseez > jetsez egitten dogu, nahiz eta d8-ko adizkixen bardiñak geratzen jakuzen.

detsanaz

87

2.4.2 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Indikatibua Lehena


NORpluralg.NORINORK + denbora

+ sustraixaDenboraatzizkixa

NORK + denbora+ sustraixa NORI NORK

pluralg.Sexu

markia

ne(u)

he(u)

(z)e(u)

ge(u)n

ze(un)

ze(un)

(z)e(u)

sta

a/na

tsa

sku

tsu

tsue

tse

ze

ze

ze

ze

ze

ze

ze

NORKpluralg.

e

e

n

n

n

n

n

n

n

naje(u)

-

je(u)

g(aj)e(u)n

-

-

je(u)

sta

-

tsa

sku

-

-

tse e

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORpluralg.

ze

-

ze

ze

-

-

ze

Denboraatzizkixa

n

-

n

n

-

-

n

1 - NORK GUK, ZUK eta ZUEK-en kasuan normalago erabiltzen dira, taula honetako (ge-, ze-) “NORK+denb.” ezaugarrixaz gaiñera, beste NORK ezaugarri bat (GU, ZU)NORI-ren ondoren ipiñiz moldautako adizkixak: gentsagun*, zetsazun*, zetsazuen*. Ikus: (1.1.15)en arazo honetaz jarrittakua.

2 - Parentesi arteko (U), NORI = HIRI danian bakarrik darabigu. Ikus: (1.1.14)an esandakua.

3 - NORK = GU alokutibuan (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu paradigmetan jarriko.Ikus: (1.1.21)en eta laugarren paragrafuan honetaz esandakua.

4 - Hittanuan NORK = hárek danian, eta emakumiarena dan noka-ko kasuan, adizkixaren amaieria: e + na + n = enan > *naen > nen eta e + na + ze + n = enazen > *naezen > nezen

88

6 ZURI netsun (z)etsuen(z)etsuen gentsungentsugun*

5 GURI heskunheskuan*

heskunheskunan*

(z)eskun

jeskuan

jeskunan

(z)eskuen

jeskuen

jeskunen

ze(n)skunzeskuzun*

ze(n)skuenzeskuzuen*

2.4.2.1 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Indikatibua Lehena (NOR/ZER = ha)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HARI

2 HIRI - m neuan

3 HIRI - n neunan (z)eunan geunangeunagun* (z)eunen

7 ZUERI netsuen detsuez gentsuengentsuegun* (z)etsuen

(z)euan geuangeuagun* (z)euen


1 NERI

netsan

na(j)etsan

na(j)etsanan

8 HÁRERI hetsenhetsenan*

(z)etsen

jetsen

jetsenan

netsen

na(j)etsen

na(j)etsenan

hetsen gentsengentsegun*

gentsengentsegun*

gentsenangentsenagun*

zentsenzetsezun*

zentsenzetsezuen*

(z)etsen

jetsen

jetsenen

hetsan (z)etsan

jetsan

jetsanan

gentsangentsagun*

gentsangentsagun*

gentsanangentsanagun*

zentsanzetsazun*

zentsenzetsazuen*

(z)etsen

jetsen

jetsanen

hestan hestanhestanan*

(z)estan

jestan

jestanan

ze(n)stanzestazun*

ze(n)stenzestazuen*

(z)esten

jesten

jestanen

1 - Erabilleran hittanuan “j” hori jatia normala da, bokal artian doianian.2 - “b” eta “c” zutabietako (*)z markauta daren adizkixak ez dira gramatika aldetik zuzenak, baiña halaxe darabiguz. Ikus: (1.1.1).3 - “e”, “f” eta “g” zutabietako (*)dunak be ez dira gramatika aldetik zuzenak, NORK ezaugarrixa, aurrekuaz aparte, atzian be badaroielako; hau jokaeriau nahiko logikua da izan, eta

badiruri 3. pertsonako NORK adizkixetatik bereizteko premiñiak eraginda-edo sortutakuak dirala. Izan be, bittarteko “n”a NERI eta GURI kasuetan errez galtzen dogun ezkero(zestan, zeskun), 3. pertsonako NORK adizkixekin (zestan, zeskun) bardintasunak sortzen jakuz. Baztargarrixago dira, NORK 3. pertsonako aditz-oiñarrixari NORK ezaugarrixak ezarrizmoldautakuak: (z)etsagun, (z)etsugun, (z)etsazun... Hónek ez dittugu paradigman jarri be egiñ. Ikus: (1.1.15)en arazo honetaz jarrittakua.

4 - g8, h7 eta h8-n : ee > e egitten dogu.

hetsanhetsanan*

89

6 ZURI netsuzen (z)etsuezen(z)etsuzen gentsuzengentsuguzen*

5 GURI heskuzenheskuazen*

heskuzenheskunazen*

(z)eskuzen

jeskuazen

jeskunazen

(z)eskuezen

jeskuezen

jeskunezen

ze(n)skuzenzeskuzuzen*

ze(n)skuezenzeskuzuezen*

2.4.2.2 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Indikatibua Lehena (NOR/ZER = hárek)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

2 HIRI - m neuazen

3 HARI - n neunazen (z)eunazen geunazengeunaguzen* (z)eunezen

7 ZUERI netsuezen (z)etsuezen gentsuezengentsueguzen* (z)etsuezen

(z)euazen geuazengeuaguzen* (z)euezen


netsazen

na(j)etsazen

na(j)etsanazen

8 HÁRERI hetsezenhetsenazen*

(z)etsezen

jetsezen

jetsenazen

netsezen

na(j)etsezen

na(j)etsenazen

hetsezen gentsezengentseguzen*

gentsezengentseguzen*

gentsenazengentsenaguzen

zentsezenzetsezuzen*

zentsezenzetsezuezen*

(z)etsezen

jetsezen

jetsenezen

hetsazen (z)etsazen

jetsazen

jetsanazen

gentsazengentsaguzen*

gentsazengentsaguzen*

gentsanazengentsanaguzen*

zentsazenzetsazuzen*

zentsezenzetsazuezen*

(z)etsezen

jetsezen

jetsanezen

hestazen hestazenhestanazen*

(z)estazen

jestazen

jestanazen

ze(n)stazenzestazuzen*

ze(n)stezenzestazuezen*

(z)estezen

jestezen

jestanezen

Honen aurreko orrialdian egindako ohar berberak egin leikez hemen be.

hetsazenhetsanazen*

90

2.4.3 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Baldintza


NORIBaldintza NORK + denbora+ sustraixa

NORKpluralg. NORI NORK

pluralg.Sexu

markia

ne(u)

he(u)

le(u)

ge(u)n

ze(un)

ze(un)

le(u)

NORK + denbora+ sustraixa

n(aj)e(u)

-

l(aj)e(u)

g(aj)e(u)n

-

-

l(aj)e(u)

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

Baldintza

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

sta

k/n

tsa

sku

tsu

tsue

tse

e

e

sta

-

tsa

sku

-

-

tse e

NORpluralg.

z

z

z

z

z

z

z

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR

z

-

z

z

-

-

z

1 - NORK GUK, ZUK eta ZUEK-en kasuan normalago erabiltzen dira, taula honetako (ge-, ze-) “NORK+denb” ezaugarrixaz gaiñera, beste NORK ezaugarri bat (GU, ZU)NORI-ren ondoren ipiñiz moldautako adizkixak: bagentsagu*, bazetsazu*, bazetsazue*. Ikus: (1.1.15)en arazo honetaz jarrittakua.


3 - NORK = GU alokutibuan (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu, kasu honetan, paradigmetan jarriko. Ikus:(1.1.21)en eta laugarren paragrafuan honetaz esandakua.

3 - Hittanuan NORK = hárek danian, eta emakumiarena dan noka-ko kasuan, adizkixaren amaieria: e + na = ena > *nae > ne eta e + na + z = enaz > *naez> nez

91

6 ZURI banetsu baletsuebaletsu bagentsubagentsugu*

5 GURI bahesku baheskubaheskun*

balesku

bal(aj)eskuk

bal(aj)eskun

baleskue

bal(aj)eskuek

bal(aj)eskune

baze(n)skubazeskuzu*

baze(n)skuebazeskuzue*

2.4.3.1 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Baldintza (NOR/ZER = ha)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

2 HIRI - m baneuk

3 HIRI - n baneun baleun bageunbageunagu* baleune

7 ZUERI banetsue baletsue bagentsuebagentsuegu*

baletsue

baleuk bageunkbageuagu* baleue


banetsa

bana(j)etsak

bana(j)etsan

8 HÁRERI bahetsebahetsen*

baletse

bal(aj)etsek

bal(aj)etsen

banetse

bana(j)etsek

bana(j)etsen

bahetse bagentsebagentsegu*

bagentsekbagentsegu*

bagentsenbagentsenagu*

bazentsebazetsezu*

bazentsebazetsezue*

baletse

bal(aj)etsek

bal(aj)etsene

bahetsa baletsa

bal(aj)etsak

bal(aj)etsan

bagentsabagentsagu*

bagentsakbagentsagu*

bagentsanbagentsanagu*

bazentsabazetsazu*

bazentsebazetsazue*

baletse

bal(aj)etsek

bal(aj)etsen

bahesta bahestabahestan*

balesta

bal(aj)estak

bal(aj)estan

baze(n)stabazestazu*

baze(n)stebazestazue*

baleste

bal(aj)estek

bal(aj)esten

4 - baleskit*, baleskixo*, baleskigu*... eta holakuak ez dira BALDINTZAzko adizki jatorrak ONDORIXUArena dan KE markia (ke > ki) dauke barruan eta. Erabilli bai badarabiguz baiña ez dira zuzenak. Ikus: (1.1.8)n esandakua.

5 - “d” eta “h” zutabietako adizkixetan, “aj” alokutibo-markia nahiko galduta daukagu; hori barik darabiguz jeneralian.

bahetsabahetsan*

1- Erabilleran, hittanuan“j”a errez jausten jaku,bokal artian doianian.

2 - “c” zutabeko (*)zmarkauta daren adizkixak ezdira gramatika aldetikzuzenak, baiña halaxedarabiguz. Ikus: (1.1.1).

3 - “e”, “f” eta “g”zutabietako (*)dunak be ezdira gramatikanormatibuaren aldetikzuzenak, NORKezaugarrixa, aurrekuazaparte, atzian bebadaroielako; Ikus:(1.1.15)en arazo honetazjarrittakua, baitta (2.4.2.1)ko3. oharra be.Baztargarrixago deritxegu ,asko entzuten diran arren,NORK 3. pertsonako aditz-oiñarrixari NORKezaugarrixok ezarrizmoldautakueri: balestazu*,baletsazu*, baleskuzu*,....

92

6 ZURI banetsuz baletsuezbaletsuz bagentsuzbagentsuguz*

5 GURI baheskuzbaheskuaz*

baheskuzbaheskunaz*

baleskuz

bal(aj)eskuaz

bal(aj)eskunaz

baleskuez

bal(aj)eskuezak

bal(aj)eskunez

baze(n)skuzbazeskuzuz*

baze(n)skuezbazeskuzuez*

2.4.3.2 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Baldintza (NOR/ZER = hárek)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

2 HIRI - m baneuaz

3 HIRI - n baneunaz baleunaz bageunazbageunaguz* baleunez

7 ZUERI banetsuez baletsuez bagentsuezbagentsueguz*

baletsueez

baleuaz bageuazbageuaguz* baleuez


banetsaz

bana(j)etsaz

bana(j)etsanaz

8 HÁRERI bahetsezbahetsenaz*

baletsez

bal(aj)etsezak

bal(aj)etsenaz

banetsez

bana(j)etsez

bana(j)etsenaz

bahetsez bagentsezbagentseguz*

bagentsezakbagentseguzak*

bagentsenazbagentsegunaz*

bazentsezbazetsezuz*

bazentseezbazetsezuez*

baletsez

bal(aj)etsezak

bal(aj)etsenez

bahetsaz baletsaz

bal(aj)etsazak

bal(aj)etsanaz

bagentsazbagentsaguz*

bagentsazakbagentsaguzak*

bagentsanazbagentsanaguz*

bazentsazbazetsazuz*

bazentsezzbazetsazuez*

baletsez

bal(aj)etsezak

bal(aj)etsenaz

bahestaz bahestazbahestanaz*

balestaz

bal(aj)estazak

bal(aj)estanaz

baze(n)stazbazestazuz*

baze(n)stezbazestazuez*

balestez

bal(aj)estezak

bal(aj)estenaz

bahetsazbahetsanaz*

1 - ZER BAKARRAri (2.4.3.1)en egindako ohar ber-berak egin leikez hemen be.

2 - Gizonezkuari dagokixozen hittano-amaiera batzuek, argittasunaren mesederako, bizkaieriaren eredu orokorrari jarraittuz ipiñi dittugu: balestazak, baletsazak, baletsezak,bagentsazak, bagentsezak, balestezak, baletsezak, baleskuezak, baletsezak. Ikus: (1.1.22)n hittanoko adizkixetan ZER pluraletako amaieren gaiñian esandakua.

93

2.4.4 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Ondorixua

Indikatiboko Lehenaldixa erabiltzen da geruago eta gehixago Ondorixuaren ordez:esango netsan*, esango neskixo edo esango netsake erabilli biharrian. Ondorixua erabiltzen danian,(1.1.16)an esan dogunez, eredu bi darabiguz, segun eta “KE” (ondorixuaren markia) “NORI”renaurretik edo atzetik ipintzen dan:

2.4.4.1: “a” eredua, aurretik doiana, bizkai-joerakua.

2.4.4.2: “b” eredua, atzetik doiana, giputz-joerakua, Eibarren bestia baiño zabalduago daguana.

94

2.4.4.1 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Ondorixua (“a” eredua: bizkai-joerakua)


NORIONDORIXOmarkia

KE > KINORK + denbora

+ sustraixaNORKpluralg. NORI NORK

pluralg.Sexu

markia

ne(u)s

he(u)s

le(u)s

ge(u)ns

ze(un)s

ze(un)s

le(u)s

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ONDORIXOmarkia


+ sustraixa

n(aj)e(u)s

-

l(aj)e(u)s

g(aj)e(u)ns

-

-

l(aj)e(u)s

ki

-

ki

ki

-

-

ki

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

e

e

t/da

-

o

gu

-

-

oe e

NORpluralg.

z

z

z

z

z

z

z

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR

z

z

z

z

z

z

z


2 - NORK = GU alokutibuan (aj) ezaugarririk ez darabigu, eta ez dogu, kasu honetan, paradigmetan jarriko. Ikus: (1.1.21)en laugarren paragrafua.

3 - Hittanuan NORK = hárek danian, eta emakumiarena dan noka-ko kasuan, adizkixen amaieria:

kida + e + n > *kiraen > kirane ; u + e + n = uen > une ; o + e + n = oen > one; oe + e + n = *oeen > uene.

4 - ki + da > kira, eta ki + t + e > kitte, ki + t + ek > kittek.

5 - Ondorixo-markia KE da berez, baiña gaur egunian, NORI ezaugarrixaren aurrian doianian, KI bihurtu da, datibo-aurreko markionekin bat egiñez.

95

2.4.4.1.1 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Ondorixua “a” eredua (NOR/ZER=ha)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neuskik

3 HIRI - n neuskiñ leuskiñ geu(n)skiñ leuskiñe

7 ZUERI neskizue leskizue ge(n)skizue leskizue

6 ZURI neskizu leskizueleskizu ge(n)skizu

leuskik geu(n)skik leuskiek


neskixo

n(aj)eskixok

n(aj)eskixon

heskiguheskiguk*

heskiguheskigun*

leskigu

l(aj)eskiguk

l(aj)eskigun

leskigue

l(aj)eskiguek

l(aj)eskigune

ze(n)skigu ze(n)skigue

8 HÁRERI heskixueheskixone*

leskixue

l(aj)eskixuek

l(aj)eskixone

neskixue

n(aj)eskixuek

n(aj)eskixone

heskixueheskixuek*

ge(n)skixue

ge(n)skixuek

ge(n)skixone

ze(n)skixue ze(n)skixue leskixue

l(aj)eskixuek

l(aj)eskixuene

heskixoheskixok*

leskixo

l(aj)eskixok

l(aj)eskixon

ge(n)skixo

ge(n)skixok

ge(n)skixon

ze(n)skixo ze(n)skixue leskixue

l(aj)eskixuek

l(aj)eskixone

heskittheskirak*

heskittheskirak*

leskitt

l(aj)eskirak

l(aj)eskiran

ze(n)skitt ze(n)skitte leskitte

l(aj)eskittek

l(aj)eskirane

heskixoheskixon*

1 - Erabilleran, hittanuan “j”a errez jausten jaku bokal artian doianian eta ez dogu ahoskatzen.

2 - “b” eta “c” zutabietan (*)z markauta daren adizkixak ez dira gramatika aldetik zuzenak, baiña halaxe darabiguz batez be “c” zutabekuak. Ikus: (1.1.1).

3 - “aj” alokutibo markia nahiko galduta daukagu eta Ondorixuan gehixago entzuten dira “aj” bako adizkixak.

4 - Aditz-modu honek daukan erabilpen urrixaren barruan, adizki zuzenekin batera, ziharo baztertzekuak diran holako adizkixak be entzuten dira: leskirazu*/leskirazue*,

leskixozu*/leskixozue*, leskiguzu*/lekiguzue*, leskixuezu*/leskixuezue*. Ikus: (1.1.15).

96

2.4.4.1.2 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Ondorixua “a” eredua (NOR/ZER = hárek)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neuskiaz

3 HIRI - n neuskiñaz leuskiñaz geu(n)skiñaz leuskiñez

7 ZUERI neskizuez leskizue ge(n)skizuez leskizuez

6 ZURI neskizuz leskizuezleskizu ge(n)skizuz

leuskiaz geu(n)skiaz leuskiezak


neskixoz

n(aj)eskixuaz

n(aj)eskixonaz

heskiguzheskiguaz*

heskiguzheskigunaz*

leskiguz

l(aj)eskiguaz

l(aj)eskigunaz

leskiguez

l(aj)eskiguezak

l(aj)eskigunez

ze(n)skiguz ze(n)skiguez

8 HÁRERI heskixuezheskixonez*

leskixue

l(aj)eskixuezak

l(aj)eskixonez

neskixuez

n(aj)eskixuez

n(aj)eskixonez

heskixuez ge(n)skixuez

ge(n)skixuezak

ge(n)skixonez

ze(n)skixuez ze(n)skixuez leskixuez

l(aj)eskixuezak

l(aj)eskixuenez

heskixozheskixuaz*

leskixoz

l(aj)eskixuaz

l(aj)eskixonaz

ge(n)skixoz

ge(n)skixuaz

ge(n)skixonaz

ze(n)skixoz ze(n)skixuez leskixuez

l(aj)eskixuezak

l(aj)eskixonez

heskiraz heskirazheskiranaz*

leskiraz

l(aj)eskirazak

l(aj)eskiranaz

ze(n)skiraz ze(n)skittez leskittez

l(aj)eskittezak

l(aj)eskiranez

heskixozheskixonaz*

1 - Aurreko orrialdian jarrittako oharrak egin leikez hemen be.

2 - Baldintzan egin dogun moduan, gizonezkuari dagokixozen hittano-amaiera batzuek, argittasunaren mesederako, bizkaieriaren eredu orokorrari jarraittuz ipiñidittuguz: leskirazak, leskixuezak, genskixuezak, leskittezak, leskixuezak, leskiguezak. Ikus: (1.1.22).

97

2.4.4.2 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Ondorixua (“b” eredua: giputz-joerakua)


ONDORIXOmarkiaNORINORK + denbora

+ sustraixaNORKpluralg.

ONDORIXOmarkia

NORKpluralg.

Sexumarkia

ne(u)

he(u)

le(u)

ge(u)n

ze(un)

ze(un)

le(u)

sta

a/na

tsa

sku

tsu

tsue

tse

NORINORK + denbora+ sustraixa

n(aj)e(u)

-

l(aj)e(u)

g(aj)e(u)n

-

-

l(aj)e(u)

sta

-

tsa

sku

-

-

tse

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

e

e

ke

-

ke

ke

-

-

ke e

NORpluralg.

z

z

z

z

z

z

z

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NORpluralg.

z

-

z

z

-

-

z

1 - Parentesi arteko (U), NORI = HIRI danian bakarrik darabigu. Ikus: (1.1.14).


3 - ee > ie ; e + n = en > ne.

98

2.4.4.2.1 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Ondorixua “b” eredua (NOR/ZER = ha)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neuake

3 HIRI - n neunake leunake geunake leunakie

7 ZUERI netsueke letsueke gentsueke letsuekie

6 ZURI netsuke letsukieletsuke gentsuke

leuake geuake leuakie


netsake

n(aj)etsakek

n(aj)etsaken

heskukeheskukek*

heskukeheskuken*

leskuke

l(aj)eskukek

l(aj)eskuken

leskukie

l(aj)eskukiek

l(aj)eskukene

ze(n)skuke ze(n)skukie

8 HÁRERI hetsekehetseken*

letseke

l(aj)etsekek

l(aj)etseken

netseke

n(aj)etsekek

n(aj)etseken

hetsekehetsekek*

gentseke

gentsekek

gentseken

zentseke zentsekie lletsekie

l(aj)etsekiek

l(aj)etsekene

hetsakehetsakek*

letsake

l(aj)etsakek

l(aj)etsaken

gentsake

gentsakek

gentsaken

zentsake zentsakie letsakie

l(aj)etsakiek

l(aj)etsakene

hestakehestakek*

hestakehestaken*

lestake

l(aj)estakek

l(aj)estaken

ze(n)stake ze(n)stakie lestakie

l(aj)estakiek

l(aj)estakene

hetsakehetsaken*

1 - Erabilleran, hittanuan “j”a errez jausten jaku bokal artian doianian eta ez dogu ahoskatzen.

2 - “b” eta “c” zutabietan (*)z markauta daren adizkixak ez dira gramatika aldetik zuzenak, baiña halaxe darabiguz, batez be “c” zutabekuak. Ikus: (1.1.1).

3 - “aj” alokutibo markia nahiko galduta daukagu eta, aditz-modu honek daukan erabilpen urrixan, gehixago entzuten dira “aj” bako adizkixak.

4 - Hau aditz-moduau geruago eta gitxiago darabigu eta erabilpen urri horren barruan, adizki zuzenekin batera ziharo baztertzekuak diran holako adizkixak be entzutendira: lestakezu/zuke*, letsakezu/zuke*..., lestakezue/zueke*, letsakezue/zueke*,... Ikus: (1.1.15).

99

2.4.4.2.2 - Laguntzaillia, EUTSI: NOR-NORI-NORK Ondorixua “b” eredua (NOR/ZER = hárek)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neuakez

3 HIRI - n neunakez leunakez geunakez leunakiez

7 ZUERI netsuekez letsuekez gentsuekez letsuekiez

6 ZURI netsukez letsukiezletsukez gentsukez

leuakez geuakez leuakiez


netsakez

n(aj)etsakiaz

n(aj)etsakenaz

heskukezheskukiaz*

heskukezheskukenaz*

leskukez

l(aj)eskukiaz

l(aj)eskukenaz

leskukiez

l(aj)eskukiezak

l(aj)eskukenez

ze(n)skukez ze(n)skukiez

8 HÁRERI hetsekezhetsekenaz*

letsekez

l(aj)etsekiaz

l(aj)etsekenaz

netseke

n(aj)etsekiaz

n(aj)etsekenaz

hetsekezhetsekiaz*

gentsekez

gentsekiaz

gentsekenaz

zentsekez zentsekiez letsekiez

l(aj)etsekiezak

l(aj)etsekenez

hetsakezhetsakiaz*

letsakez

l(aj)etsakiaz

l(aj)etsakenaz

gentsakez

gentsakiaz

gentsakenaz

zentsakez zentsakiez letsakiez

l(aj)etsakiezak

l(aj)etsakenez

hestakezhestakiaz*

hestakezhestakenaz*

lestakez

l(aj)estakiaz

l(aj)estakenaz

ze(n)stakez ze(n)stakiez lestakiez

l(aj)estakiezak

l(aj)estakenez

hetsakezhetsakenaz*

1 - Honen aurreko orrialdian jarrittako oharrak balio dabe honako be.

2 - Gizonezkuari dagokixozen hittano-amaiera batzuek, argittasunaren mesederako, bizkaieriaren eredu orokorrari jarraittuz ipiñi dittuguz:lestakiezak, letsakiezak, leskukiezak, letsekiezak.

100

2.4.5 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Ahalezkua Oraiña-Hipotetikua


NORIAHALmarkia



pluralg.Sexu

markia

nei

hei

lei

gei(n)

zei(n)

zei(n)

lei

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

AHALmarkia


+ sustraixa

n(aj)ei

-

l(aj)ei

g(aj)ei(n)

-

-

l(aj)ei

ki

-

ki

ki

-

-

ki

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

e

e

t/da

-

o

gu

-

-

oe e

NORpluralg.

z

z

z

z

z

z

z

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NORpluralg.

z

-

z

z

-

-

z

1 - kida > kira, kida + e + n = *kiraen > kirane eta kit + e > kitte, kit + ek > kittek



101

2.4.5.1. - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Ahalezkua Oraiña-Hipotetikua (NOR/ZER = ha)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neikik

3 HIRI - n neikiñ leikiñ geinkiñ leikiñe

7 ZUERI neikizue leikizue geinkizue leikizue

6 ZURI neikizu leikizueleikizu geinkizu

leikik geinkik leikiek


neikixo

n(aj)eikixok

n(aj)eikixon

heikiguheikiguk*

heikiguheikigun*

leikigu

l(aj)eikiguk

l(aj)eikigun

leikigue

l(aj)eikiguek

l(aj)eikigune

zeinkigu zeinkigue

8 HÁRERI heikixueheikixone*

leikixue

l(aj)eikixuek

l(aj)eikixone

neikixue

n(aj)eikixuek

n(aj)eikixone

heikixueheikixuek*

geinkixue

geinkixuek

geinkixone

zeinkixue zeinkixue leikixue

l(aj)eikixuek

l(aj)eikixuene

heikixoheikixok*

leikixo

l(aj)eikixok

l(aj)eikixon

geinkixo

geinkixok

geinkixon

zeinkixo zeinkixue leikixue

l(aj)eikixuek

l(aj)eikixone

heikittheikirak*

heikittheikiran*

leikitt

l(aj)eikirak

l(aj)eikiran

zeinkitt zeinkitte leikitte

l(aj)eikittek

l(aj)eikirane

heikixoheikixon*

1 - Aditz modu hau gitxi erabiltzen da eta , honen ordez, Indikatiboko formak erabiltzeko joera haundixa dago: “ahal destak” “heikitt”en ordez... eta abar.

2 - NOR-NORI sailleko adizkixekin bardintasunak dittugu: HAREK HARI emon leikixo - HA HARI juan leikixo

3 - Ikus: Sarrerako (1.1.2), (1.1.6) eta (1.1.9) Ahalezkuaz idatzittakuak.

4 - Ikus: (1.1.1)en, “b” eta “c” zutabietan markauta daren adizkixen gaiñian esandakua.

102

2.4.5.2. - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Ahalezkua Oraiña-Hipotetikua (NOR/ZER = hárek)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neikiaz

3 HIRI - n neikiñaz leikiñaz geinkiñaz leikiñez

7 ZUERI neikizuez leikizuez geinkizuez leikizuez

6 ZURI neikizuz leikizuezleikizuz geinkizuz

leikiaz geinkiaz leikiezak


neikixoz

n(aj)eikixuaz

n(aj)eikixonaz

heikiguzheikiguaz*

heikiguzheikigunaz*

leikiguz

l(aj)eikiguaz

l(aj)eikigunaz

leikiguez

l(aj)eikiguezak

l(aj)eikigunez

zeinkiguz zeinkiguez

8 HÁRERI heikixuezheikixonez*

leikixuez

l(aj)eikixuezak

l(aj)eikixonez

neikixuez

n(aj)eikixuezak

n(aj)eikixonez

heikixuez geinkixuez

geinkixuezak

geinkixonez

zeinkixuez zeinkixuez leikixuez

l(aj)eikixuezak

l(aj)eikixuenez

heikixozheikixuaz*

leikixoz

l(aj)eikixuaz

l(aj)eikixonaz

geinkixoz

geinkixuaz

geinkixonaz

zeinkixoz zeinkixuez leikixuez

l(aj)eikixuezak

l(aj)eikixonez

heikiraz heikiraz heikiranaz*

leikiraz

l(aj)eikiraz

l(aj)eikiranaz

zeinkiraz zeinkittez leikittez

l(aj)eikittezak

l(aj)eikiranez

heikixozheikixonaz*

1 - Bizkaieriaren ereduari jarraittuz, jarri dittugun hittano-amaiera batzuek, gizonezkuari dagokixozenak: leikittezak, leikiezak, leikixuezak, leikiguezak, neikixuezak,geinkixuezak. Ikus: (1.1.22).

103

2.4.6 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Ahalezkua Lehena


NORIAHALmarkia



pluralg.Sexu

markia

nei

hei

(z)ei

gei(n)

zei(n)

zei(n)

(z)ei

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

AHALmarkia


+ sustraixa

n(aj)ei

-

(j)ei

g(aj)ei(n)

-

-

(j)ei

ki

-

ki

ki

-

-

ki

da/t

a/na

o

gu

zu

zue

oe

e

e

da/t

-

o

gu

-

-

oe e

Denboraatziz.

n

n

n

n

n

n

n

Denboraatziz.

n

-

n

n

-

-

n

NORpluralg.

ze

ze

ze

ze

ze

ze

ze

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORpluralg.

ze

-

ze

ze

-

-

ze

1 - kidan > kiran, kida + e + nan = *kiraenan > kiranen eta kit + en > kitten



104

2.4.6.1 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Ahalezkua Lehena (NOR/ZER = ha)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neikian

3 HIRI - n neikiñan zeikiñan geinkiñan zeikiñen

7 ZUERI neikizuen zeikizuen geinkizuen zeikizuen

6 ZURI neikizun zeikizuenzeikizun geinkizun

zeikian geinkian zeikien


neikixon

n(aj)eikixuan

n(aj)eikixonan

heikigunheikiguan*

heikigunheikigunan*

zeikigun

jeikiguan

jeikigunan

zeikiguen

jeikiguen

jeikigunen

zeinkigun zeinkiguen

8 HÁRERI heikixuenheikixonen*

zeikixuen

jeikixuen

jeikixonen

neikixuen

n(aj)eikixuen

n(aj)eikixonen

heikixuen geinkixuen

geinkixuen

geinkixonen

zeinkixuen zeinkixuen zeikixuen

jeikixuen

jeikixuenen

heikixonheikixuan*

zeikixon

jeikixuan

jeikixonan

geinkixon

geinkixuan

geinkixonan

zeinkixon zeinkixuen zeikixuen

jeikixuen

jeikixonen

heikiran heikiranheikiranan*

zeikiran

jeikiran

jeikiranan

zeinkiran zeinkitten zeikitten

jeikitten

jeikiranen

heikixonheikixonan*

1 - Hau aditz-moduau oraiñaldixan gitxi erabiltzen baldin bada, lehenaldixan gitxiago. Indikatiboko formetara joten da sarri: “ahal netsan” “neikixon”en ordez.

2 - Ikus: Sarrerako (1.1.2), (1.1.6) eta (1.1.9) Ahalezkuaz idatzittakuak.

3 - Ikus: (1.1.1)en, “b” eta “c” zutabietan markauta daren adizkixen gaiñian esandakua.

105

2.4.6.2 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Ahalezkua Lehena (NOR/ZER = hárek)

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI

4 HARI

5 GURI

2 HIRI - m neikiazen

3 HIRI - n neikiñazen zeikiñazen geinkiñazen zeikiñezen

7 ZUERI neikizuezen zeikizuezen geinkizuezen zeikizuezen

6 ZURI neikizuzen zeikizuezenzeikizuzen geinkizuzen

zeikiazen geinkiazen zeikiezen


neikixozen

n(aj)eikixuazen

n(aj)eikixonazen

heikiguzenheikiguazen*

heikiguzenheikigunazen*

zeikiguzen

jeikiguazen

jeikigunazen

zeikiguezen

jeikiguezen

jeikigunezen

zeinkiguzen zeinkiguezen

8 HÁRERI heikixuezenheikixonezen*

zeikixuezen

jeikixuezen

jeikixonezen

neikixuezen

n(aj)eikixuezen

n(aj)eikixonezen

heikixuezen geinkixuezen

geinkixuezen

geinkixonezen

zeinkixuezen zeinkixuezen zeikixuezen

jeikixuezen

jeikixuenezen

heikixozenheikixuazen*

zeikixozen

jeikixuazen

jeikixonazen

geinkixozen

geinkixuazen

geinkixonazen

zeinkixozen zeinkixuezen zeikixuezen

jeikixuezen

jeikixonezen

heikirazen heikirazenheikiranazen*

zeikirazen

jeikirazen

jeikiranazen

zeinkirazen zeinkittezen zeikittezen

jeikittezen

jeikiranezen

heikixozenheikixonazen*

106

2.4.7 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Subjuntibua Oraiña

NORKNORINOR+ denbora + sustraixa

NORPluralgillia

dei

dei

da

a/ana(2)

o

gu

zu

zue

oe

da

a/na

-

gu

zu

zue

e ze

Subjuntiboatzizkixa

n

n

n

n

n

n

n

1 - d (bokal artian) > r.

2 - HI-Emakumiari dagokixon NORI markia -ana- darabigu, -na- erabilli biharrian. Ikus: (1.1.12)an honetaz idatzittakua.

107

a b c d e f g h


1 NERI deiranandeiran deiran deirazun deirazuen deiren

2 HIRI - m deixandeixaran deixagun deixen

3 HIRI - n deixanandeixanaran deixanagun deixanen

4 HARI deixonandeixuan deixondeixoran deixogun deixozun deixozuen deixuen

5 GURI deigunandeiguan deigun deiguzun deiguzuen deiguen

6 ZURI deizundeizuran deizugun deizuen

7 ZUERI deizuendeizueran deizuegun deizuen

8 HÁRERI deixuenandeixuen deixuendeixueran deixuegun deixuezun deixuezuen deixuen

1 - Hirugarren lerroko adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.12)n jarrittakua.

2.4.7.1 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Subjuntibua Oraiña (NOR/ZER = ha)

108

a b c d e f g h


1 NERI deiranazendeirazen deirazen deirazuzen deirazuezen deirezen

2 HIRI - m deixazendeixarazen deixaguzen deixezen

3 HIRI - n deixanazendeixanarazen deixanaguzen deixanezen

4 HARI deixonazendeixuazen deixozendeixorazen deixoguzen deixozuzen deixozuezen deixuezen

5 GURI deigunazendeiguazen deiguzen deiguzuzen deiguzuezen deiguezen

6 ZURI deizuzendeizurazen deizuguzen deizuezen

7 ZUERI deizuezendeizuerazen deizueguzen deizuezen

8 HÁRERI deixuenazendeixuezen deixuezendeixuerazen deixueguzen deixuezuzen deixuezuezen deixuezen

2.4.7.2 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Subjuntibua Oraiña (NOR/ZER = hárek)

109

2.4.8 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Subjuntibua Lehena

NORKpluralgilliaNORINORK

+ denbora + sustraixaNOR

Pluralgillia

nei

hei

(z)ei

ge(ng)i

ze(ng)i

ze(ng)i

(z)ei

da

a/ana(2)

o

gu

zu

zue

oe

e

e

ze

ze

ze

ze

ze

ze

ze

Subjuntibomarkia

n

n

n

n

n

n

n

1 - d (bokal artian) > r ; io > ixo ; ioe > ixoe > ixue.

2 - HI-Emakumiari dagokixon NORI markia -ana- darabigu, -na- erabilli biharrian.Ikus: (1.1.12)n honetaz idatzittakua.

3 - Parentesi arteko (ng) galduta daukagu eta gengi > gei eta zengi > zei egitten dittugu.

110

a b c d e f g h


1 NERI heiranheiranan*heiran (z)eiran zeiran

zeirazun*zeirenzeirazuen* (z)eiren

2 HIRI - m (z)eixanneixan geixan (z)eixen

3 HIRI - n (z)eixananneixanan geixanan (z)eixanen

4 HARI heixonheixonan*

heixonheixuan* (z)eixonneixon geixon zeixon

zeixozun*zeixuenzeixozuen* (z)eixuen

5 GURI heigunheigunan*

heigunheiguan* (z)eigun zeigun

zeiguzun*zeiguenzeiguzuen* (z)eiguen

6 ZURI (z)eizunneizun geizun (z)eizuen

7 ZUERI (z)eizuenneizuen geizuen (z)eizuen

8 HÁRERI heixuenheixuenan*heixuen (z)eixuenneixuen geixuen zeixuen

zeixuezun*zeixuenzeixuezuen* (z)eixuen

2.4.8.1 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Subjuntibua Lehena (NOR/ZER = ha)

1 - Ikus: (1.1.1)en, “b” eta “c” zutabietan markauta daren adizkixen gaiñian esandakua.2 - Hirugarren lerroko adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.12).3 - (f) eta (g) zutabietan markauta daren adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.15).

111

a b c d e f g h


1 NERI heirazenheiranazen*heirazen (z)eirazen zeirazen

zeirazuzen*zeirezenzeirazuezen* (z)eirezen

2 HIRI - m (z)eixazenneixazen geixazen (z)eixezen

3 HIRI - n (z)eixanazenneixanazen geixanazen (z)eixanezen

4 HARI heixozenheixonazen*

heixozenheixuazen* (z)eixozenneixozen geixozen zeixozen

zeixozuzen*zeixuezenzeixozuezen* (z)eixuezen

5 GURI heiguzenheigunazen*

heiguzenheiguazen* (z)eiguzen zeiguzen

zeiguzuzen*zeiguezenzeiguzuezen* (z)eiguezen

6 ZURI (z)eizuzenneizuzen geizuzen (z)eizuezen

7 ZUERI (z)eizuezenneizuezen geizuezen (z)eizuezen

8 HÁRERI heixuezenheixuenazen*heixuezen (z)eixuezenneixuezen geixuezen zeixuezen

zeixuezuzen*zeixuezenzeixuezuezen* (z)eixuezen

2.4.8.2 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Subjuntibua Lehena (NOR/ZER = hárek)

112

2.4.9 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Agintera

NORKNORINOR+ sustraixa

Pluralgillia

-

-

e(g)i

-

-

-

e(g)i

da

-

o

gu

-

-

oe

-

k/n

-

-

zu

zue

- z

1 - d (bokal artian) > r ; io > ixo ; ioe > ixue ; ioen > ixone

2 - Parentesi arteko eta sustraixarena dan (g)a, ez dogu ahoskatzen eta idatzi beez dogu idatziko, Ahalezkuan eta Subjuntibuan egin dogun moduan.

113

a b c d e f g h


1 NERI eiranesairanbotairan

eirakesairakbotairak

deirala eirazuesairazubotairazu

eirazueesairazuebotairazue

deirela

2 HIRI - m deixala deixela

3 HIRI - n deixanala deixanela

4 HARI eixonesaixonbotaixon

eixokesaixokbotaixok

deixola eixozuesaixozubotaixozu

eixozueesaixozuebotaixozue

deixuela

5 GURI eigunesaigunbotaigun

eigukesaigukbotaiguk

deigula eiguzuesaiguzubotaiguzu

eiguzueesaiguzuebotaiguzue

deiguela

6 ZURI deizula deizuela

7 ZUERI deizuela deizuela

8 HÁRERI eixoneesaixonebotaixone

eixuekesaixuekbotaixuek

deixuela eixuezuesaixuezubotaixuezu

eixuezueesaixuezuebotaixuezue

deixuela

2.4.9.1 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Agintera (NOR/ZER = ha)

1 - Aginterazko adizkixak “NORK bigarren pertsonia”renak dira: b , c, f eta g zutabietakuak; d eta h zutabietako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, nahiz eta agintzeko be erabiltzen diran.

2 - Agintera hutsezko adizkixak, b, c, f eta g zutabietakuak, dira erabillixenak: baltzez markauta darenak.

3 - Agintera hutsezko adizkixak, b, c, f eta g zutabietakuak, (HIK-m, HIK-n, ZUK eta ZUEK),baiezko perpausetan, laguntzaillia beste aditz bati lotzerakuan eratzen dan adizki konposatuaren bi elementuak (aditz nagusixa eta laguntzaillia) lotuta idatzi eta ahoskatukodira, aditz nagusixa bokalez edo n-z amaitzen bada; eta halan, nahiz eta laguntzaillia tartian izan, trinko edo sintetiko itxura guztia daukan adizkixa sortzen jaku. Hona hemenAditz nagusixa eta Laguntzaillia lotzeko erregelia:

– Laguntzaillia beti E barik,

– Aditz nagusixa: • I, N edo U-z amaitzen bada bere azken I, N edo U barik: erosi > eros-, esan > esa-, kontau > konta, siñistu > siñist-, konpondu > konpond-, edo• A, E edo O-z amaitzen bada, ezer galdu barik: bota-, erre-, jaso-

(Ikusi paradigma honetan esan eta bota aditzen adizkixak, letra etzanez jarrittakuak, erregela honen arabera tajutu dittugunak)

ezezko perpausetan bananduta idatziko dira aditz nagusixa eta laguntzaillia: ez eixok esan, ez eixok bota.4 - Ikus: (1.1.12)an, emakumiari dagokixon (-ana) HIRI ezaugarrixaz esandakua. Hortik: 3. lerroko deixanala eta deixanela.

114

a b c d e f g h


1 NERIeiranazesairanazbotairanaz

eirazesairazbotairaz

deirazela eirazuzesairazuzbotairazuz

eirazuezesairazuezbotairazuez

deirezela

2 HIRI - m deixazela deixezela

3 HIRI - n deixanazela deixanezela

4 HARIeixonazesaixonazbotaixonaz

eixuazesaixuazbotaixuaz

deixozela eixozuzesaixozuzbotaixozuz

eixozuezesaixozuezbotaixozuez

deixuezela

5 GURIeigunazesaigunazbotaigunaz

eiguazesaiguazbotaiguaz

deiguzela eiguzuzesaiguzuzbotaiguzuz

eiguzuezesaiguzuezbotaiguzuez

deiguezela

6 ZURI deizuzela deizuezela

7 ZUERI deizuezela deizuezela

8 HÁRERIeixonezesaixonezbotaixonez

eixuezesaixuezbotaixuez

deixuezela eixuezuzesaixuezuzbotaixuezuz

eixuezuezesaixuezuezbotaixuezuez

deixuezela

2.4.9.2 - Laguntzaillia, EGIÑ: NOR-NORI-NORK Agintera (NOR/ZER = hárek)

1 - Aurreko orrialdian, ZER BAKARRAren paradigman jarrittako oharrak balio dabe honako be.

115

3.ADITZ

TRINKUA

3.1.NOR

116

3.1.1 - Aditz trinkua, NOR: EGON


PluralgilliaSustraixaNOR + denb.

na

ha

da

ga

za

za

da

NOR + denb.

n(aj)a

da/ja

g(aj)a

da/ja

go

go

go

(go)

(go)

(go)

(go)

Sustraixa

go

go

go

go

z/de

z/de

zee/dee

z/de

Sexu markia

k/n

k/n

a/na

a/na

Pluralgillia

z

z

3.1.1.b - Indikatibua Lehena

3.1.1.a - Indikatibua Oraiña


DenboraatzizkiaSustraixaNOR +

denb.

ne(n)

he(n)

(z)e

gen

zen

zen

(z)e

go

go

go

(go)

(go)

(go)

(go)

an

an

an

n

n

n

n

Pluralgillia

ze/de

ze/de

zee/dee

ze/de

PluralgilliaSustraixaNOR +denb.

n(aj)e(n)

je

g(aj)e(n)

je

go

go

go

go

ze

ze

Denboraatzizkia

n

n

n

n

Sexumarkia

a/na

a/na

a/na

a/na

- d (bokal artian) > r ;g bokal artekua galduegitten da berbaegitterakuan; oa > ua.

- Adizkixa “de”pluralgilliakin badoia“go” sustraixa galduegitten dau.

- “GU”ri dagokixonalokutibuan ez dogu(aj) ezaugarrixaerabiltzen.

- d (bokal artian) > r ;g bokal artekua galduegitten da berbaegitterakuan; oa > ua.

- Adizkixa “de”pluralgilliakin badoia“go” sustraixa galduegitten dau.

- Aditz honetan etaoraiñaldixan, ez doguEibarren alokutibuen“aj” ezaugarrixaerabiltzen.

117

3.1.1 - NOR: EGON

3.1.1.c - Baldintza

3.1.1.d - Ondorixua


Pluralg.NOR +denbora

Baldintzamarkia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

nen

hen

le

gen

zen

zen

le

z/de

z/de

ze/de

z/de

Sustraixa

go

go

go

(go)

(go)

(go)

(go)

Sexumarkia

NOR +denbora

Baldintzamarkia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

n(aj)en

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Pluralg.

z

-

-

z

Sustraixa

go

-

go

go

-

-

go

1 - Sustraixan letra etzanez jarri dogun “de”, pluralgillia da izan eta hor jarri bada, “KE”-ren aurretik ipintzeko izan da. Adizkixa “de” pluralgilliakinbadoia, “go” sustraixa galdu egitten dau.

2 - Alokutibuaren (aj) ezaugarrixa ez dogu aditz-modu honetan erabiltzen.


Pluralg.SustraixaNOR +denb.

nen

hen

le

gen

zen

zen

le

go

go

go

(go)/de

(go)/de

(go)/de

go

z

z

z

z

Ondorixomarkia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

SexumarkiaSustraixaNOR +

denb.

n(aj)en

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e

go

-

go

(go)/de

-

-

go

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Pluralg.

z

-

-

z

Ondorixomarkia

ke

-

ke

ke

-

-

ke

118

3.1.1 - NOR: EGON

3.1.1.e - Agintera

SustraixaNOR+ denbora

Pluralgillia

-

ha

-

-

za

za

-

go

z

ze(e)

-

119

3.1.1. - Aditz trinkua, NOR: EGON

a b c d e

INDIKATIBUALEHENA

INDIK.ORAIÑA

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hago

3 HI - n hago he(n)guanhe(n)guanan*

bahengo hengoke hago

7 ZUEK zengozien / zenguazienzenden

zagoziezarie

bazengoziebazende

zengokeziezendekie

zagozie

6 ZU zagoz zare

zengozen / zenguazenzenden

zagozzare

bazengozebazende

zengokezzendeke

he(n)guan bahengo hengoke hago

BALDINTZA ONDORIXUA AGINTERA

nago

naok

naon

dago

daok

daon

gagozgare

gauaz

gaonaz

bagengozbagende

bagenguaz / bagendez

bagengonaz /bagendenaz

gagozengaren

gengokezgendeke

gengokiaz / gendekek

gengokenaz / gendeken

8 HÁREK

balegozbalere

baleguaz

balegonaz

dagozdare

dauaz

daonaz

(z)egozen / (z)eguazenzeren

jeuazen

jeonazenjeuanazen*

legokez

legokiaz

legokenaz

dagozeladarela

(z)eguan

jeuan

jeonanjeuanan*

balego

balegok

balegon

legoke

legokek

legoken

dagoela

ne(n)guan

najeuan / n(a)enguan

najeonan / n(a)engonannajeuanan*

banengo

banengok

banengon

nengoke

nengokek

nengoken

nagoen

1 - Ondorixua oso gitxi erabiltzen da Eibarren. Hirugarren pertsonakuak bestiak baiño gehixago eta ezezko esaldietan baiezkuetan baiño gehixago. 2 - Adizki normal guztiak (alokutibo ez direnak), n eta g hizki bixekin idatzi dittugu. Halanda be, normala da berbetan n eta g galtzia. 3 - Oraiñaldiko (a) eta Lehenaldiko (b) adizki alokutibuak aho-hizkeratik hurrago jarri dittugu n eta g barik, nenguan eta nengonan izan ezik. Baldintzan eta Ondorixuan ostera, adizki

normalekin erabilli dogun irizpidea erabilli dogu.4 - (*)z markauta daren adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1), (1.1.17) eta (1.1.12) be bai, azken honek EGIÑ aditzaz diharduen arren. Gramatika aldetik zuzen-zuzenak ez badira be, asko darabiguz.5 - EGIÑ laguntzaillian, JAKIN eta ERABILLI aditzetan moduan, sustraixaren eta “Z”pluralgilliaren artian “a” loturazkua sartzeko joeria dogu Eibarren, eta hala, genguazen, zenguazen,

zenguazien eta (z)eguazen ere jarri dittugu, “a”lotura bakuekin batera. Ikus: (1.1.12) eta (1.1.17).6 - Agintera (e): Letra etzanez idatzittakuak Subjuntibo-formak dira izan. Aditz laguntzaillia trinkua baiño gehixago darabigu Aginteran: egon hari hor, hago hor baiño gehixago.

gengozen / genguazengenden

geuazen / gendezengeuazazen*

geonazen / gendenazengeuanazen*

120

3.1.2 - Aditz trinkua, NOR: ETORRI



na

ha

da

ga

za

za

da

NOR + denb.

n(aj)a

da/ja

g(aj)a

da/ja

tor

tor

tor

to(r)

to(r)

to(r)

to(r)

Sustraixa

to(r)

to(r)

to(r)

to(r)

z

z

zee

z

Sexu markia

k/n

k/n

a/na

a/na

Pluralgillia

z

z

- Parentesi arteko (r) galdu egitten da; oa > ua ; ee > ie

- Aditz honetan eta oraiñaldixan, ez dogu Eibarren alokutibuen “aj” ezaugarrixa erabiltzen.





denb.

ne(n)

he(n)

(z)e

gen

zen

zen

(z)e

tor

tor

tor

to(r)

to(r)

to(r)

to(r)

en

en

en

en

en

en

en

Pluralgillia

z

z

ze

z


n(aj)e(n)

je

g(aj)e(n)

je

to(r)

to(r)

to(r)

to(r)

z

z

Denboraatzizkia

n

n

en

en

Sexumarkia

a/na

a/na

a/na

a/na

- Parentesi arteko (r)a galdu egitten da; oa > ua ; ee > ie

121

3.1.2 - NOR: ETORRI

3.1.2.c - Baldintza

3.1.2.d - Ondorixua



Baldintzamarkia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ne(n)

he(n)

le

gen

zen

zen

le

z

z

ze

z

Sustraixa

tor

tor

tor

to(r)

to(r)

to(r)

to(r)

Sexumarkia

NOR +denbora

Baldintzamarkia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

n(aj)e(n)

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Pluralg.

z

-

-

z

Sustraixa

to(r)

-

to(r)

to(r)

-

-

to(r)

1 - Alokutibuaren (aj) ezaugarrixa ez dogu aditz honetan erabiltzen.



ne(n)

he(n)

le

gen

zen

zen

le

tor

tor

tor

tor

tor

tor

tor

z

z

z

z

Ondorixomarkia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke


denb.

n(aj)e(n)

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e

tor

-

tor

tor

-

-

tor

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Ondorixomarkia

ke

-

ke

ke

-

-

ke

Pluralg.

z

-

-

z

122

3.1.2 - NOR: ETORRI

3.1.2.e - Agintera


Pluralgillia

-

ha

-

-

za

za

-

to(r)

z

ze(e)

-

123

3.1.2. - Aditz trinkua, NOR: ETORRI

a b c d eINDIKATIBUA

LEHENAINDIK.

ORAIÑA

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hator

3 HI - n hator he(n)torrenhe(n)tonan* bahe(n)tor he(n)torke hator

7 ZUEK zentozienzatozie bazentoze zentorkiez zatozie

6 ZU zatoz zentozen zatozbazentoz zentorkez

he(n)torrenhe(n)tuan* bahe(n)tor he(n)torke hator


nator

natok

naton

dator

datok

daton

gatoz

gatuaz

gatonaz

bagentoz

bagentuaz

bagentonaz

gatozengentorkez

gentorkiaz

gentorkenaz

8 HÁREK

baletoz

baletuaz

baletonaz

datoz

datuaz

datonaz

(z)etozen

jetuazen

jetonazen

letorkez

letorkiaz

letorkenaz

datozela

(z)etorren

jetuan

jetonan

baletor

baletok

baleton

letorke

letorkek

letorken

datorrela

ne(n)torren

ne(n)tuannajetuan

ne(n)tonannajetonan

bane(n)tor

bane(n)tok

bane(n)ton

ne(n)torke

ne(n)torkek

ne(n)etorken

natorren

1 - Sustraixaren aurretik doian “n”a, jan egitten dogu sarrittan berba egitterakuan , “ni” eta “hi”ren kasuan.

2 - Ondorixua apenas erabiltzen da Eibarren aditz trinkuekin. Hirugarren pertsonan eta ezezko esaldietan darabigu darabiguna.

3 - Agintera : Letra etzanez idatzittakuak Subjuntibo-formak dira izan. Aginteran aditz laguntzaillia darabigu trinkua baiño gehixago: etorri hari hona, hator hona baiño gehixago. Lehen pertsonako natorren eta gatozen, 2. eta 3. pertsonakuak baiño askoz gitxiago erabiltzen dira, jakiña.

4 - (*)z markautako adizkixak gramatika aldetik zuzenak izan ez arren, asko darabiguz. Ikus: (1.1.1).

gentozen

gentuazen

gentonazen

124

3.1.3 - Aditz trinkua, NOR: IBILLI



na

ha

da

ga

za

za

da

NOR + denb.

n(aj)a

da/ja

g(aj)a

da/ja

bil

bil

bil

bi(l)

bi(l)

bi(l)

bi(l)

Sustraixa

bi(l)

bi(l)

bi(l)

bi(l)

z

z

zee

z

Sexu markia

k/n

k/n

a/na

a/na

Pluralgillia

z

z

- Parentesi arteko (l)a galdu egitten da; ia > ixa- Aditz honetan eta oraiñaldixan, ez dogu Eibarren alokutibuen “aj” ezaugarrixa erabiltzen.





denb.

ne(n)

he(n)

(z)e

gen

zen

zen

(z)e

bil

bil

bil

bi(l)

bi(l)

bi(l)

bi(l)

en

en

en

en

en

en

en

Pluralgillia

z

z

ze

z


n(aj)e(n)

je

g(aj)e(n)

je

bi(l)

bi(l)

bi(l)

bi(l)

z

z

Denboraatzizkia

n

n

en

en

Sexumarkia

a/na

a/na

a/na

a/na

- Parentesi arteko (l)a galdu egitten da; ia > ixa ; ee > ie.

125

3.1.3 - NOR: IBILLI

3.1.3.c - Baldintza

3.1.3.d - Ondorixua



Baldintzamarkia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ne(n)

he(n)

le

gen

zen

zen

le

z

z

ze

z

Sustraixa

bil

bil

bil

bi(l)

bi(l)

bi(l)

bi(l)

Sexumarkia

NOR +denbora

Baldintzamarkia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

n(aj)e(n)

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Pluralg.

z

-

-

z

Sustraixa

bi(l)

-

bi(l)

bi(l)

-

-

bi(l)

1 - Alokutibuaren (aj) ezaugarrixa ez dogu aditz-joku honetan erabiltzen.

- Parentesi arteko (l)a galdu egitten da; ia > ixa



ne(n)

he(n)

le

gen

zen

zen

le

bil

bil

bil

bil

bil

bil

bil

z

z

z

z

Ondorixomarkia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke


denb.

n(aj)e(n)

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e

bil

-

bil

bil

-

-

bil

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Ondorixomarkia

ke

-

ke

ke

-

-

ke

Pluralg.

z

-

-

z

126

3.1.3 - NOR: EGON

3.1.3.e - Agintera


Pluralgillia

-

ha

-

-

za

za

-

bi(l)

z

ze(e)

-

127

3.1.3. - Aditz trinkua, NOR: IBILLI

a b c d e

INDIKATIBUALEHENA

INDIK.ORAIÑA

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m habil

3 HI - n habil he(n)billenhebiñan* bahe(n)bil he(n)bilke habil

7 ZUEK zenbizienzabizie bazenbizie zenbilkiez zabizie

6 ZU zabiz zenbizen zabizbazenbiz zenbilkez

he(n)billenhebixan* bahe(n)bil he(n)bilke habil


nabil

nabik

nabiñ

dabil

dabik

dabiñ

gabiz

gabixaz

gabiñaz

bagenbiz

bagenbixaz

bagenbiñaz

gabizengenbilkez

genbilkiaz

genbilkenaz

8 HÁREK

balebiz

balebixaz

balebiñaz

dabiz

dabixaz

dabiñaz

(z)ebizen

jebixazen

jebiñazen

lebilkez

lebilkiaz

lebilkenaz

dabizela

(z)ebillen

jebixan

jebiñan

balebil

balebik

balebiñ

lebilke

lebilkek

lebilken

dabillela

ne(n)billen

nebixanna(j)ebixan

nebiñanna(j)ebiñan

bane(n)bil

bane(n)bik

bane(n)biñ

ne(n)bilke

ne(n)bilkek

ne(n)bilken

nabillen

1 - Sustraixaren aurretik doian “n”a, jan egitten dogu sarrittan berba egitterakuan , “ni” eta “hi”ren kasuan.2 - Aditz honetan ez dogu Ondorixorik erabiltzen. Teorikuak dira hórrek adizkixok. 3 - Parentesi arteko (j)a jan egitten dogu askok berba egitterakuan.4 - Agintera : Letra etzanez idatzittakuak Subjuntibo-formak dira izan. Aginteran aditz laguntzaillia darabigu trinkua baiño gehixago: ibilli hari argi,

habill argi baiño gehixago. Lehenengo pertsonako nabillen eta gabizen, 2. eta 3. pertsonakuak baiño askoz gitxiago erabiltzen dira, jakiña.5 - (*)z markauta daren adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).

genbizen

genbixazen

genbiñazen

128

3.1.4 - Aditz trinkua, NOR: JUAN



n

h

d

g

z

z

d

NOR + denb.

naj

j

g(aj)

j

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

Sustraixa

oia

oia

oia

oia

z

z

zee

z

Sexu markia

k/n

k/n

a/na

a/na

Pluralgillia

z

z

- oa > ua; orduan, joan > juan- Hittanuan: goiazak eta joiazak darabiguz eta ez goiaaz eta joiaaz. Ikus: (1.1.22)





denb.

nind

hind

z

gind

zind

zind

z

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

n

n

n

en

en

en

en

Pluralgillia

z

z

ze

z


n(aj)ind

j

g(aj)ind

j

oia

oia

oia

oia

z

z

Denboraatzizkia

n

n

en

en

Sexumarkia

a/na

a/na

a/na

a/na

- Iñoiz halan izan bada be, gaur egunian, alokutibuetako lehenengo pertsona pluralian, (aj) ezaugarrixa galduta dogu.

129

3.1.4 - NOR: JUAN

3.1.4.c - Baldintza

3.1.3.d - Ondorixua



Baldintzamarkia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

nind

hind

l

gind

zind

zind

l

z

z

ze

z

Sustraixa

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

Sexumarkia

NOR +denbora

Baldintzamarkia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

n(aj)ind

-

l

g(aj)ind

-

-

l

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Pluralg.

z

-

-

z

Sustraixa

oia

-

oia

oia

-

-

oia



nind

hind

l

gind

zind

zind

l

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

z

z

z

z

Ondorixomarkia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke


denb.

n(aj)ind

-

l

g(aj)ind

-

-

l

oia

-

oia

oia

-

-

oia

k/n

-

k/n

a/na

-

-

a/na

Ondorixomarkia

ke

-

ke

ke

-

-

ke

Pluralg.

z

-

-

z

130

3.1.4 - NOR: JUAN

3.1.4.e - Agintera

SustraixaNOR Pluralgillia

-

h

-

-

z

z

-

oia

z

ze(e)

-

131

3.1.4. - Aditz trinkua, NOR: JUAN

a b c d eINDIKATIBUA

LEHENAINDIK.

ORAIÑA

1 NI


noia

najoiak

najoian

nindoian

n(aj)indoian

n(aj)indoianan

banindoia

ban(aj)indoiak

ban(aj)indoian

nindoiake

n(aj)indoiakek

n(aj)indoiaken

noian

4 HA

5 GU

2 HI - m hoia

3 HI - n hoia hindoianhindoianan* bahindoia hindoiake hoia

7 ZUEK zindoiazienzoiazie bazindoiazie zindoiakiez zoiazie

6 ZU zoiaz zindoiazen zoiazbazindoiaz zindoiakez

hindoian bahindoia hindoiake hoia

doia

joiak

joian

goiaz

goiazak

goianaz

bagindoiaz

bagindoiazak

bagindoianaz

guazen

guaziak/guazian

guazenan

gindoiakez

gindoiakiaz

gindoiakenaz

8 HÁREK

baloiaz

baloiazak

baloianaz

doiaz

joiazak

joianaz

zoiazen

joiazen

joianazen

loiakez

loiakiaz

loiakenaz

doiazela

zoian

joian

joianan

baloia

baloiak

baloian

loiake

loiakek

loiaken

doiala

1 - (*)z markautako hindoianan* adizkixan gaiñian, ikus: (1.1.1).2 - (c4) eta (c8)-an ez dago garbi hittanorako adizkixen formia. Badiruri baloiak, baloian,... lirakiala Eibarko euskeriari dagokixozenak. Dana dala Eibarren,

Baldintza, laguntzailliakin darabigu aditz trinkuakin baiño gehixago. 3 - Aditz honetan ez dogu Eibarren Ondorixorik erabiltzen. Teorikuak dira hórrek adizkixok. 4 - Agintera: Letra etzanez idatzittakuak Subjuntibo-formak dira izan. Aginteran aditz laguntzaillia darabigu trinkua baiño gehixago:

juan hari etxera > juari etxera, hoia etxera baiño gehixago. Lehenengo pertsonako noian, 2. eta 3. pertsonetakuak baiño askoz gitxiago erabiltzen da,jakiña. Guaziak/guazian eta guazenan ostera asko darabiguz Eibarren.

gindoiazen

gindoiazen

gindoianazen

133

3.2.ADITZ TRINKUA,

NOR-NORI

134

3.2.X - Aditz trinkua, NOR-NORI: X = 1 EGON, 2 ETORRI, 3 IBILLI

3.2.X.1 - Indikatibua Oraiña


NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI

na

ha

da

ga

za

za

da

go

tor

bil

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

z

z

ze

z

NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI Sexu markia

na

-

da

ga

-

-

da

go

tor

bil

ki

-

ki

ki

-

-

ki

da

-

o

gu

-

-

oe

NOR = hak/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR = háreka/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORplural.

z

-

-

z

- Háreri kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuan (noka-kuan) amaieria holatxe eratzen da:oe + n = oen > one eta oe + na + z = oenaz > onez.

3.2.X.2 - Indikatibua Lehena


NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI

ne(n)

he(n)

(z)e

gen

zen

zen

(z)e

go

tor

bil

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

ze

ze

zee

ze

Denboraatzizk.

n

n

n

n

n

n

n

NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI

ne(n)

-

je

gen

-

-

je

go

tor

bil

ki

-

ki

ki

-

-

ki

da

-

o

gu

-

-

oe

Sexu markia

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORplural.

ze

-

-

ze

Denboraatzizk.

n

-

n

n

-

-

n

- Oraiñaldixan antzera, háreri kasuan, andrazkuari dagokixozen adizkixen amaierak: oe + na + n = oenan > *onean > onen eta oe + na + ze + n = oenazen > *oneazen > onezen.

135


3.2.X.3 - Baldintza


Sustra.NOR+ denbora

Bald.marka

NORIaurr.

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ne(n)

he(n)

le

gen

zen

zen

le

go

tor

bil

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

NORI

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

z

z

ze

z

NORplural.

z

-

-

z

Sustra.NOR+ denbora

Bald.marka

NORIaurr.

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ne(n)

-

le

gen

-

-

le

go

tor

bil

ki

-

ki

ki

-

-

ki

NORI

da

-

o

gu

-

-

oe

- Háreri kasuan, andrazkuan aditz-formen amaierak: oe + n = oen > one eta oe + na + z = oenaz > onez.

Sexu markiaNOR = ha

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR = hárek

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

3.2.X.4 - Ondorixua


NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI

ne(n)

he(n)

le

gen

zen

zen

le

go

tor

bil

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

z

z

ze

z

NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI

ne(n)

-

le

gen

-

-

le

go

tor

bil

ki

-

ki

ki

-

-

ki

da

-

o

gu

-

-

oe

- Háreri, andrazkuaren adizki amaierak: oe + n = oen > one eta oe + na + z = oenaz > onez.- Ondorixo markia KE da berez, baiña gaur egunian, NORI ezaugarrixaren aurrian doianian, KI bihurtu da, datibo-aurriaren markionekin bat eginez.

Sexu markiaNOR = ha

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR = hárek

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORplural.

z

-

-

z

136


3.2.X.5 - Agintera


NORIaurrekoa

-

ha

-

-

za

za

-

go

tor

bil

-

ki

-

-

ki

ki

-

NORI

t/da

-

o

gu

-

-

oe

NORpluralgillia

z

ze

137

3.2.1.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: EGON Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hagokitt

3 HI - n hagokitt hagokixo hagokigu hagokixue

7 ZUEK zagokiraze zagokixoze zagokiguze zagokixueze

6 ZU zagokiraz zagokixuezzagokixoz zagokiguz

hagokixo hagokigu hagokixue


dagokitt

dagokirak

dagokiran

gagokixaz gagokiñaz gagokixoz

gagokixuaz

gagokixonaz

gagokixuez

gagokixuezak

gagokixonez

gagokizuz gagokizuez

8 HÁREK dagokiñaz dagokixoz

dagokixuaz

dagokixonaz

dagokiraz

dagokirazak

dagokiranaz

dagokixaz dagokiguz

dagokiguaz

dagokigunaz

dagokizuz dagokizuez dagokixuez

dagokixuezak

dagokixonez

dagokik dagokixo

dagokixok

dagokixon

dagokigu

dagokiguk

dagokigun

dagokizu dagokizue dagokixue

dagokixuek

dagokixone

nagokik nagokiñ nagokixo

nagokixok

nagokixon

nagokizu nagokizue nagokixue

nagokixuek

nagokixone

dagokiñ

1 - NOR-NORI-a oso gitxi darabigu Eibarren aditz trinkuekin. (4) eta (8) lerruetako letra lodiz darenak izango lirake erabillixenak, eta eurak be gitxi.

138

3.2.1.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: EGON Lehena

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hengokiran

3 HI - n hengokiran hengokixon hengokigun hengokixuen

7 ZUEK zengokirazen zengokixozen zengokiguzen zengokixuezen

6 ZU zengokirazen zengokixuezenzengokixozen zengokiguzen

hengokixon hengokigun hengokixuen


(z)egokiran

jegokiran

jegokiranan

gengokixazen gengokiñazen gengokixozen

gengokixuazen

gengokixonazen

gengokixuezen

gengokixuezen

gengokixonezen

gengokizuzen gengokizuezen

8 HÁREK (z)egokiñazen (z)egokixozen

jegokixuazen

jegokixonazen

(z)egokirazen

jegokirazen

jegokiranazen

(z)egokixazen (z)egokiguzen

jegokiguazen

jegokigunazen

(z)egokizuzen (z)egokizuezen (z)egokixuezen

jegokixuezen

jegokixonezen

(z)egokixan (z)egokixon

jegokixuan

jegokixonan

(z)egokigun

jegokiguan

jegokigunan

(z)egokizun (z)egokizuen (z)egokixuen

jegokixuen

jegokixonen

nengokixan nengokiñan nengokixon

nengokixuan

nengokixonan

nengokizun nengokizuen nengokixuen

nengokixuen

nengokixonen

(z)egokiñan

1 - Aditz modu hau NOR-NORI-an eta Oraiñaldixan gitxi badarabigu, Lehenaldixan gitxiago oindiok; 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabilliko dira biharbada,beste guztiak bapez.

139

3.2.1.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: EGON Baldintza

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m bahengokitt

3 HI - n bahengokitt bahengokixo bahengokigu bahengokixue

7 ZUEK bazengokiraze bazengokixoze bazengokiguze bazengokixueze

6 ZU bazengokiraz bazengokixuezbazengokixoz bazengokiguz

bahengokixo bahengokigu bahengokixue


balegokitt

balegokirak

balegokiran

bagengokixaz bagengokiñaz bagengokixoz

bagengokixuaz

bagengokixonaz

bagengokixuez

bagengokixuezak

bagengokixonez

bagengokizuz bagengokizuez

8 HÁREK balegokiñaz balegokixoz

balegokixuaz

balegokixonaz

balegokiraz

balegokirazak

balegokiranaz

balegokixaz balegokiguz

balegokiguaz

balegokigunaz

balegokizuz balegokizuez balegokixuez

balegokixuezak

balegokixonez

balegokik balegokixo

balegokixok

balegokixon

balegokigu

balegokiguk

balegokigun

balegokizu balegokizue balegokixue

balegokixuek

balegokixone

banengokik banengokiñ banengokixo

banengokixok

banengokixon

banengokizu banengokizue banengokixue

banengokixuek

banengokixone

balegokiñ

1 - Lehenaldixan antzera, oso gitxi darabigu. 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabilliko dira zeozer biharbada, beste guztiaz bapez.

2 - BALDINTZAko NORI ezaugarrixarena dan KI- aurrizkixak, ez dauka zerikusirik ONDORIXUAN darabigun KI < KE Ondorixuanakin.

140

3.2.1.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: EGON Ondorixua

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hengokitt

3 HI - n hengokitt hengokixo hengokigu hengokixue

7 ZUEK zengokiraze zengokixoze zengokiguze zengokixueze

6 ZU zengokiraz zengokixuezzengokixoz zengokiguz

hengokixo hengokigu hengokixue


legokitt

legokirak

legokiran

gengokiaz gengokiñaz gengokixoz

gengokixuaz

gengokixonaz

gengokixuez

gengokixuezak

gengokixonez

gengokizuz gengokizuez

8 HÁREK legokiñaz legokixoz

legokixuaz

legokixonaz

legokiraz

legokirazak

legokiranaz

legokiaz legokiguz

legokiguaz

legokigunaz

legokizuz legokizuez legokixuez

legokixuezak

legokixonez

legokik legokixo

legokixok

legokixon

legokigu

legokiguk

legokigun

balegokizu legokizue legokixue

legokixuek

legokixone

nengokik nengokiñ nengokixo

nengokixok

nengokixon

nengokizu nengokizue nengokixue

nengokixuek

nengokixone

legokiñ

1 - Hau aditz-jokuau Oraiñaldixan eta Lehenaldixan gitxi erabiltzen badogu, Baldintzan eta Ondorixuan gitxiago oindiok. 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabillikodira zeozer biharbada, beste guztiak bapez.

2 - ONDORIXUArena dan KI < KE markiak, ez dauka zerikusirik BALDINTZAko NORI ezaugarrixaren KI- aurrizkixakin. KE markiaren eraldaketiakinbardindu egitten dira, baiña ez dira jatorriz bardiñak.

141

a b c d e f g h

NERI HIRI - m HIRI-n HARI GURI ZURI ZUERI HÁRERI

1 NI

2 HI - m hagokixohagokitt hagokigu hagokixue

3 HI - n hagokixohagokitt hagokigu hagokixue

4 HA dagokiñaladagokixala dagokixoladagokirala dagokigula dagokizula dagokizuela dagokixuela

5 GU

6 ZU zagokixozzagokiraz zagokiguz zagokixuez

7 ZUEK zagokixozezagokiraze zagokiguze zagokixueze

8 HÁREK dagokiñazeladagokixazela dagokixozeladagokirazela dagokiguzela dagokizuzela dagokizuezela dagokixuezela

3.2.1.5 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: EGON Agintera

- 4. eta 8. lerruetako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, baiña Aginteran be erabiltzen dira. Hónek adizkixok, gaur egunian ez dira Eibarren erabiltzen,eguzkibegixan daren baillaretako basarrixetan edo ez ba da.

142

3.2.2.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: ETORRI Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hatorkitt

3 HI - n hatorkitt hatorkixo hatorkigu hatorkixue

7 ZUEK zatorkiraze zatorkixoze zatorkiguze zatorkixueze

6 ZU zatorkiraz zatorkixuezzatorkixoz zatorkiguz

hatorkixo hatorkigu hatorkixue


datorkitt

datorkirak

datorkiran

gatorkixaz gatorkiñaz gatorkixoz

gatorkixuaz

gatorkixonaz

gatorkixuez

gatorkixuezak

gatorkixonez

gatorkizuz gatorkizuez

8 HÁREK datorkiñaz datorkixoz

datorkixuaz

datorkixonaz

datorkiraz

datorkirazak

datorkiranaz

datorkixaz datorkiguz

datorkiguaz

datorkigunaz

datorkizuz datorkizuez datorkixuez

datorkixuezak

datorkixonez

datorkik datorkixo

datorkixok

datorkixon

datorkigu

datorkiguk

datorkigun

datorkizu datorkizue datorkixue

datorkixuek

datorkixone

natorkik natorkiñ natorkixo

natorkixok

natorkixon

natorkizu natorkizue natorkixue

natorkixuek

natorkixone

datorkiñ

1 - NOR-NORI-a oso gitxi darabigu Eibarren aditz trinkuekin. 4. eta 8. lerruetako letra lodiz darenak izango lirake erabillixenak, eta eurak be gitxi.

143

3.2.2.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: ETORRI Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m he(n)torkiran

3 HI - n h(e)ntorkiran he(n)torkixon he(n)torkigun he(n)torkixuen

7 ZUEK zentorkirazen zentorkixozen zentorkiguzen zentorkixuezen

6 ZU zentorkirazen zentorkixuezenzentorkixozen zentorkiguzen

he(n)torkixon he(n)torkigun he(n)torkixuen


(z)etorkiran

jetorkiran

jetorkiranan

gentorkixazen gentorkiñazen gentorkixozen

gentorkixuazen

gentorkixonazen

gentorkixuezen

gentorkixuezen

gentorkixonezen

gentorkizuzen gentorkizuezen

8 HÁREK (z)etorkiñazen (z)etorkixozen

jetorkixuazen

jetorkixonazen

(z)etorkirazen

jetorkirazen

jetorkiranazen

(z)etorkixazen (z)etorkiguzen

jetorkiguazen

jetorkigunazen

(z)etorkizuzen (z)etorkizuezen (z)etorkixuezen

jetorkixuezen

jetorkixonezen

(z)etorkixan (z)etorkixon

jetorkixuan

jetorkixonan

(z)etorkigun

jetorkiguan

jetorkigunan

(z)etorkizun (z)etorkizuen (z)etorkixuen

jetorkixuen

jetorkixonen

ne(n)torkixan ne(n)torkiñan ne(n)torkixon

ne(n)torkixuan

ne(n)torkixonan

ne(n)torkizun ne(n)torkizuen ne(n)torkixuen

ne(n)torkixuen

ne(n)torkixonen

(z)etorkiñan

1 - Aditz modu hau NOR-NORI-an eta Oraiñaldixan gitxi badarabigu, Lehenaldixan gitxiago oindiok; 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabilliko dira biharbada, beste guztiak bapez.

2 - Lehenengo hiru lerruetako adizkixetan, ne-/ he- normalaguak izango dira biharbada nen-/ hen- baiño.

144

3.2.2.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: ETORRI Baldintza

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m bahe(n)torkitt

3 HI - n bahe(n)torkitt bahe(n)torkixo bahe(n)torkigu bahe(n)torkixue

7 ZUEK bazentorkiraze bazentorkixoze bazentorkiguze bazentorkixueze

6 ZU bazentorkiraz bazentorkixuezbazentorkixoz bazentorkiguz

bahe(n)torkixo bahe(n)torkigu bahe(n)torkixue


baletorkitt

baletorkirak

baletorkiran

bagentorkixaz bagentorkiñaz bagentorkixoz

bagentorkixuaz

bagentorkixonaz

bagentorkixuez

bagentorkixuezak

bagentorkixonez

bagentorkizuz bagentorkizuez

8 HÁREK baletorkiñaz baletorkixoz

baletorkixuaz

baletorkixonaz

baletorkiraz

baletorkirazak

baletorkiranaz

baletorkixaz baletorkiguz

baletorkiguaz

baletorkigunaz

baletorkizuz baletorkizuez baletorkixuez

baletorkixuezak

baletorkixonez

baletorkik baletorkixo

baletorkixok

baletorkixon

baletorkigu

baletorkiguk

baletorkigun

baletorkizu baletorkizue baletorkixue

baletorkixuek

baletorkixone

bane(n)torkik bane(n)torkiñ bane(n)torkixo

bane(n)torkixok

bane(n)torkixon

bane(n)torkizu bane(n)torkizue bane(n)torkixue

bane(n)torkixuek

bane(n)torkixone

baletorkiñ

1 - Lehenaldixan antzera oso gitxi darabigu; 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabilliko dira zeozer biharbada, beste guztiaz bapez.


3 - Lehenengo hiru lerruetako adizkixetan, bane-/ bahe- normalaguak izango dira biharbada banen-/ bahen- baiño.

145

3.2.2.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: ETORRI Ondorixua

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m he(n)torkitt

3 HI - n he(n)torkit he(n)torkixo he(n)torkigu he(n)torkixue

7 ZUEK zentorkiraze zengokixoze zengokiguze zengokixueze

6 ZU zentorkiraz zengokixuezzengokixoz zengokiguz

he(n)torkixo he(n)torkigu he(n)torkixue


letorkitt

letorkirak

letorkiran

gentorkiaz gentorkiñaz gentorkixoz

gentorkixuaz

gentorkixonaz

gentorkixuez

gentorkixuezak

gentorkixonez

gentorkizuz gentorkizuez

8 HÁREK letorkiñaz letorkixoz

letorkixuaz

letorkixonaz

letorkiraz

letorkirazak

letorkiranaz

letorkiaz letorkiguz

letorkiguaz

letorkigunaz

letorkizuz letorkizuez letorkixuez

letorkixuezak

letorkixonez

letorkik letorkixo

letorkixok

letorkixon

letorkigu

letorkiguk

letorkigun

letorkizu letorkizue letorkixue

letorkixuek

letorkixone

ne(n)torkik ne(n)torkiñ ne(n)torkixo

ne(n)torkixok

ne(n)torkixon

ne(n)torkizu ne(n)torkizue ne(n)torkixue

ne(n)torkixuek

ne(n)torkixone

letorkiñ

1 - Hau aditz-jokuau Oraiñaldixan eta Lehenaldixan gitxi erabiltzen badogu, Baldintzan eta Ondorixuan gitxiago oindiok; 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabillikodira zeozer biharbada, beste guztiak bapez.

2 - ONDORIXUArena dan KI < KE markiak, ez dauka zerikusirik BALDINTZAko NORI ezaugarrixaren KI- aurrizkixakin. KE markiaren eraldaketiakin bardinduegitten dira, baiña ez dira jatorriz bardiñak.


146

a b c d e f g h


1 NI

2 HI - m hatorkixohatorkitt hatorkigu hatorkixue

3 HI - n hatorkixohatorkitt hatorkigu hatorkixue

4 HA datorkiñaladatorkixala datorkixoladatorkirala datorkigula datorkizula datorkizuela datorkixuela

5 GU

6 ZU zatorkixozzatorkiraz zatorkiguz zatorkixuez

7 ZUEK zatorkixozezatorkiraze zatorkiguze zatorkixueze

8 HÁREK datorkiñazeladatorkixazela datorkixozeladatorkirazela datorkiguzela datorkizuzela datorkizuezela datorkixuezela

3.2.2.5 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: ETORRI Agintera

- 4. eta 8. lerruetako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, baiña Aginteran be erabiltzen dira. Hónek adizkixok, gaur egunian ez dira Eibarren erabiltzen, eguzkibegixan daren baillaretako basarrixetan edo ez ba da.

147

3.2.3.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: IBILLI Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m habilkitt

3 HI - n habilkitt habilkixo habilkigu habilkixue

7 ZUEK zabilkiraze zabilkixoze zabilkiguze zabilkixueze

6 ZU zabilkiraz zabilkixuezzabilkixoz zabilkiguz

habilkixo habilkigu habilkixue


dabilkitt

dabilkirak

dabilkiran

gabilkixaz gabilkiñaz gabilkixoz

gabilkixuaz

gabilkixonaz

gabilkixuez

gabilkixuezak

gabilkixonez

gabilkizuz gabilkizuez

8 HÁREK dabilkiñaz dabilkixoz

dabilkixuaz

dabilkixonaz

dabilkiraz

dabilkirazak

dabilkiranaz

dabilkixaz dabilkiguz

dabilkiguaz

dabilkigunaz

dabilkizuz dabilkizuez dabilkixuez

dabilkixuezak

dabilkixonez

dabilkik dabilkixo

dabilkixok

dabilkixon

dabilkigu

dabilkiguk

dabilkigun

dabilkizu dabilkizue dabilkixue

dabilkixuek

dabilkixone

nabilkik nabilkiñ nabilkixo

nabilkixok

nabilkixon

nabilkizu nabilkizue nabilkixue

nabilkixuek

nabilkixone

dabilkiñ

1 - NOR-NORI-a oso gitxi darabigu Eibarren aditz trinkuekin; 4. eta 8. lerruetako letra lodiz darenak izango lirake erabillixenak, eta eurak be gitxi.

148

3.2.3.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: IBILLI Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m he(n)bilkiran

3 HI - n he(n)bilkiran he(n)bilkixon he(n)bilkigun he(n)bilkixuen

7 ZUEK zenbilkirazen zenbilkixozen zenbilkiguzen zenbilkixuezen

6 ZU zenbilkirazen zenbilkixuezenzenbilkixozen zenbilkiguzen

he(n)bilkixon he(n)bilkigun he(n)bilkixuen


(z)ebilkiran

jebilkiran

jebilkiranan

genbilkixazen genbilkiñazen genbilkixozen

genbilkixuazen

genbilkixonazen

genbilkixuezen

genbilkixuezen

genbilkixonezen

genbilkizuzen genbilkizuezen

8 HÁREK (z)ebilkiñazen (z)ebilkixozen

jebilkixuazen

jebilkixonazen

(z)ebilkirazen

jebilkirazen

jebilkiranazen

(z)ebilkixazen (z)ebilkiguzen

jebilkiguazen

jebilkigunazen

(z)ebilkizuzen (z)ebilkizuezen (z)ebilkixuezen

jebilkixuezen

jebilkixonezen

(z)ebilkixan (z)ebilkixon

jebilkixuan

jebilkixonan

(z)ebilkigun

jebilkiguan

jebilkigunan

(z)ebilkizun (z)ebilkizuen (z)ebilkixuen

jebilkixuen

jebilkixonen

ne(n)bilkixan ne(n)bilkiñan ne(n)bilkixon

ne(n)bilkixuan

ne(n)bilkixonan

ne(n)bilkizun ne(n)bilkizuen ne(n)bilkixuen

ne(n)bilkixuen

ne(n)bilkixonen

(z)ebilkiñan



149

3.2.3.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: IBILLI Baldintza

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m bahe(n)bilkitt

3 HI - n bahe(n)bilkitt bahe(n)bilkixo bahe(n)bilkigu bahe(n)bilkixue

7 ZUEK bazenbilkiraze bazenbilkixoze bazenbilkiguze bazenbilkixueze

6 ZU bazenbilkiraz bazenbilkixuezbazenbilkixoz bazenbilkiguz

bahe(n)bilkixo bahe(n)bilkigu bahe(n)bilkixue


balebilkitt

balebilkirak

balebilkiran

bagenbilkixaz bagenbilkiñaz bagenbilkixoz

bagenbilkixuaz

bagenbilkixonaz

bagenbilkixuez

bagenbilkixuezak

bagenbilkixonez

bagenbilkizuz bagenbilkizuez

8 HÁREK balebilkiñaz balebilkixoz

balebilkixuaz

balebilkixonaz

balebilkiraz

balebilkirazak

balebilkiranaz

balebilkixaz balebilkiguz

balebilkiguaz

balebilkigunaz

balebilkizuz balebilkizuez balebilkixuez

balebilkixuezak

balebilkixonez

balebilkik balebilkixo

balebilkixok

balebilkixon

balebilkigu

balebilkiguk

balebilkigun

balebilkizu balebilkizue balebilkixue

balebilkixuek

balebilkixone

bane(n)bilkik bane(n)bilkiñ bane(n)bilkixo

bane(n)bilkixok

bane(n)bilkixon

bane(n)bilkizu bane(n)bilkizue bane(n)bilkixue

bane(n)bilkixuek

bane(n)bilkixone

balebilkiñ



3 - Lehenengo hiru lerruetako adizkixetan, bane-/ bahe- normalaguak izango dira biharbada banen-/ bahen- baiño.

150

3.2.3.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: IBILLI Ondorixua

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m he(n)bilkitt

3 HI - n he(n)bilkitt he(n)bilkixo he(n)bilkigu he(n)bilkixue

7 ZUEK zenbilkiraze zenbilkixoze zenbilkiguze zenbilkixueze

6 ZU zenbilkiraz zenbilkixuezzenbilkixoz zenbilkiguz

he(n)bilkixo he(n)bilkigu he(n)bilkixue


lebilkitt

lebilkirak

lebilkiran

genbilkiaz genbilkiñaz genbilkixoz

genbilkixuaz

genbilkixonaz

genbilkixuez

genbilkixuezak

genbilkixonez

genbilkizuz genbilkizuez

8 HÁREK lebilkiñaz lebilkixoz

lebilkixuaz

lebilkixonaz

lebilkiraz

lebilkirazak

lebilkiranaz

lebilkiaz lebilkiguz

lebilkiguaz

lebilkigunaz

lebilkizuz lebilkizuez lebilkixuez

lebilkixuezak

lebilkixonez

lebilkik lebilkixo

lebilkixok

lebilkixon

lebilkigu

lebilkiguk

lebilkigun

lebilkizu lebilkizue lebilkixue

lebilkixuek

lebilkixone

ne(n)bilkik ne(n)bilkiñ ne(n)bilkixo

ne(n)bilkixok

ne(n)bilkixon

ne(n)bilkizu ne(n)bilkizue ne(n)bilkixue

ne(n)bilkixuek

ne(n)bilkixone

lebilkiñ

1 - Hau aditz-jokuau Oraiñaldixan eta Lehenaldixan gitxi erabiltzen badogu, Baldintzan eta Ondorixuan gitxiago oindiok; 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabillikodira zeozer biharbada, beste guztiak bapez.



151

a b c d e f g h


1 NI

2 HI - m habilkixo habilkitt habilkigu habilkixue

3 HI - n habilkixohabilkitt habilkigu habilkixue

4 HA dabilkiñaladabilkixala dabilkixoladabilkirala dabilkigula dabilkizula dabilkizuela dabilkixuela

5 GU

6 ZU zabilkixozzabilkiraz zabilkiguz zabilkixuez

7 ZUEK zabilkixozezabilkiraze zabilkiguze zabilkixueze

8 HÁREK dabilkiñazeladabilkixazela dabilkixozeladabilkirazela dabilkiguzela dabilkizuzela dabilkizuezela dabilkixuezela

3.2.3.5 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: IBILLI Agintera

- 4. eta 8. lerruetako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, baiña Aginteran be erabiltzen dira. Hónek adizkixok, gaur egunian ez dira Eibarren erabiltzen, basarrixetan edo ez ba da.

152

3.2.4 - Aditz trinkua, NOR-NORI: JUAN

3.2.4.1 - Indikatibua Oraiña


NORIaurr.Sust.NOR NORI

n

h

d

g

z

z

d

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

z

z

ze

z

NORIaurr.Sust.NOR NORI Sexu markia

n

-

d

g

-

-

d

oia

-

oia

oia

-

-

oia

ki

-

ki

ki

-

-

ki

da

-

o

gu

-

-

oe

NOR = ha

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR = hárek

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORplural.

z

-

-

z

- Háreri kasuan, andrazkuari dagokixon aditz-forma alokutibuan (noka-kuan) amaieria holatxe eratzen da:oe + n = oen > one eta oe + na + z = oenaz > onez.

3.2.4.2 - Indikatibua Lehena


NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI

nind

hind

z

gind

zind

zind

z

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

ze

ze

zee

ze

Denboraatzizk.

n

n

n

n

n

n

n

NORIaurr.Sust.NOR

+ denbora NORI

nind

-

j

gind

-

-

j

oia

-

oia

oia

-

-

oia

ki

-

ki

ki

-

-

ki

da

-

o

gu

-

-

oe

Sexu markia

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORplural.

ze

-

-

ze

Denboraatzizk.

n

-

n

n

-

-

n

- Oraiñaldixan antzera, háreri kasuan, andrazkuari dagokixozen adizkixen amaierak: oe + na + n = oenan > *onean > onen eta oe + na + ze + n = oenazen > *oneazen > onezen.

153


3.2.4.3 - Baldintza


Sustra.NOR+ denbora

Bald.marka

NORIaurr.

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

nind

hind

l

gind

zind

zind

l

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

NORI

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

z

z

ze

z

NORplural.

z

-

-

z

Sustra.NOR+ denbora

Bald.marka

NORIaurr.

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

nind

-

l

gind

-

-

l

oia

-

oia

oia

-

-

oia

ki

-

ki

ki

-

-

ki

NORI

da

-

o

gu

-

-

oe

- Háreri kasuan, andrazkuaren aditz-formen amaierak: oe + n = oen > one eta oe + na + z = oenaz > onez.

Sexu markiaNOR = ha

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR = hárek

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

3.2.4.4 - Ondorixua

Hittanorako adizki alokutibuakAdizki normalakONDORIXO

markiaKE > KI

Sust.NOR+ denbora NORI

nind

hind

l

gind

zind

zind

l

oia

oia

oia

oia

oia

oia

oia

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

t/da

k/n

o

gu

zu

zue

oe

NORplural.

z

z

ze

z

ONDORIXOmarkia

KE > KISust.NOR

+ denbora NORI

nind

-

l

gind

-

-

l

oia

-

oia

oia

-

-

oia

ki

-

ki

ki

-

-

ki

da

-

o

gu

-

-

oe

- Háreri, andrazkuaren adizki amaierak: oe + n = oen > one eta oe + na + z = oenaz > onez.- Ondorixo markia KE da berez, baiña gaur egunian, NORI ezaugarrixaren aurrian doianian, KI bihurtu da, datibo-aurriaren markionekin bat eginez.

Sexu markiaNOR = ha

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

NOR = hárek

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORplural.

z

-

-

z

154


3.2.4.5 - Agintera

SustraizaNOR NORIaurrekoa

-

h

-

-

z

z

-

-

oia

-

-

oia

oia

-

-

ki

-

-

ki

ki

-

NORI

t/da

-

o

gu

-

-

oe

NORpluralgillia

z

ze

155

3.2.4.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: JUAN Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hoiakitt

3 HI - n hoiakitt hoiakixo hoiakigu hoiakixue

7 ZUEK zoiakiraze zoiakixoze zoiakiguze zoiakixueze

6 ZU zoiakiraz zoiakixuezzoiakixoz zoiakiguz

hoiakixo hoiakigu hoiakixue


doiakitt

joiakirak

joiakiran

goiakixaz goiakiñaz goiakixoz

goiakixuaz

goiakixonaz

goiakixuez

goiakixuezak

goiakixonez

goiakizuz goiakizuez

8 HÁREK doiakiñaz doiakixoz

joiakixuaz

joiakixonaz

doiakiraz

joiakiraz

joiakiranaz

doiakixaz doiakiguz

joiakiguaz

joiakigunaz

doiakizuz doiakizuez doiakixuez

joiakixuez

joiakixonez

doiakik doiakixo

joiakixok

joiakixon

doiakigu

joiakiguk

joiakigun

doiakizu doiakizue doiakixue

joiakixuek

joiakixone

noiakik noiakiñ noiakixo

noiakixok

noiakixon

noiakizu noiakizue noiakixue

noiakixuek

noiakixone

doiakiñ

1 - NOR-NORI-a oso gitxi darabigu Eibarren aditz trinkuekin; 4. eta 8. lerruetako letra lodiz darenak izango lirake erabillixenak, eta eurak be gitxi.

156

3.2.4.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: JUAN Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hindoiakiran

3 HI - n hindoiakiran hindoiakixon hindoiakigun hindoiakixuen

7 ZUEK zindoiakirazen zindoiakixozen zindoiakiguzen zindoiakixuezen

6 ZU zindoiakirazen zindoiakixuezenzindoiakixozen zindoiakiguzen

hindoiakixon hindoiakigun hindoiakixuen


zoiakiran

joiakiran

joiakiranan

gindoiakixazen gindoiakiñazen gindoiakixozen

gindoiakixuazen

gindoiakixonazen

gindoiakixuezen

gindoiakixuezen

gindoiakixonezen

gindoiakizuzen gindoiakizuezen

8 HÁREK zoiakiñazen zoiakixozen

joiakixuazen

joiakixonazen

zoiakirazen

joiakirazen

joiakiranazen

zoiakixazen zoiakiguzen

joiakiguazen

joiakigunazen

zoiakizuzen zoiakizuezen zoiakixuezen

joiakixuezen

joiakixonez

zoiakixan zoiakixon

joiakixuan

joiakixonan

zoiakigun

joiakiguan

joiakigunan

zoiakizun zoiakizuen zoiakixuen

joiakixuen

joiakixonen

nindoikixan nindoikiñan nindoiakixon

nindoiakixuan

nindoiakixonan

nindoiakizun nindoiakizuen nindoiakixuen

nindoiakixuen

nindoiakixonen

zoiakiñan


157

3.2.4.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: JUAN Baldintza

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m bahindoiakitt

3 HI - n bahindoiakitt bahindoiakixo bahindoiakigu bahindoiakixue

7 ZUEK bazindoiakiraze bazindoiakixoze bazindoiakiguze bazindoiakixueze

6 ZU bazindoiakiraz bazindoiakixuezbazindoiakixoz bazindoiakiguz

bahindoiakixo bahindoiakigu bahindoiakixue


baloiakitt

baloiakirak

baloiakiran

bagindoiakixaz bagindoiakiñaz bagindoiakixoz

bagindoiakixuaz

bagindoiakixonaz

bagindoiakixuez

bagindoiakixuezak

bagindoiakixonez

bagindoiakizuz bagindoiakizuez

8 HÁREK baloiakiñaz baloiakixoz

baloiakixuaz

baloiakixonaz

baloiakiraz

baloiakirazak

baloiakiranaz

baloiakixaz baloiakiguz

baloiakiguaz

baloiakigunaz

baloiakizuz baloiakizuez baloiakixuez

baloiakixuezak

baloiakixonez

baloiakik baloiakixo

baloiakixok

baloiakixon

baloiakigu

baloiakiguk

baloiakigun

baloiakizu baloiakizue baloiakixue

baloiakixuek

baloiakixone

banindoiakik banindoiakiñ banindoiakixo

banindoiakixok

banindoiakixon

banindoiakizu banindoiakizue banindoiakixue

banindoiakixuek

banindoiakixone

baloiakiñ



158

3.2.4.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: JUAN Ondorixua

a b c d e f g h

HIRI - mNERI

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hindoiakitt

3 HI - n hindoiakitt hindoiakixo hindoiakigu hindoiakixue

7 ZUEK zindoiakiraze zindoiakixoze zindoiakiguze zindoiakixueze

6 ZU zindoiakiraz zindoiakixuezzindoiakixoz zindoiakiguz

hindoiakixo hindoiakigu hindoiakixue


loiakitt

loiakirak

loiakiran

gindoiakiaz gindoiakiñaz gindoiakixoz

gindoiakixuaz

gindoiakixonaz

gindoiakixuez

gindoiakixuezak

gindoiakixonez

gindoiakizuz gindoiakizuez

8 HÁREK loiakiñaz loiakixoz

loiakixuaz

loiakixonaz

loiakiraz

loiakirazak

loiakiranaz

loiakiaz loiakiguz

loiakiguaz

loiakigunaz

loiakizuz loiakizuez loiakixuez

loiakixuezak

loiakixonez

loiakik loiakixo

loiakixok

loiakixon

loiakigu

loiakiguk

loiakigun

loiakizu loiakizue loiakixue

loiakixuek

loiakixone

nindoiakik nindoiakiñ nindoiakixo

nindoiakixok

nindoiakixon

nindoiakizu nindoiakizue nindoiakixue

nindoiakixuek

nindoiakixone

loiakiñ

1 - Hau aditz-jokuau Oraiñaldixan eta Lehenaldixan gitxi erabiltzen badogu, Baldintzan eta Ondorixuan gitxiago oindiok. 4. eta 8. lerruetako adizki normalak erabillikodira zeozer biharbada, beste guztiak bapez.


159

a b c d e f g h


1 NI

2 HI - m hoiakixohoiakitt hoiakigu hoiakixue

3 HI - n hoiakixohabilkitt hoiakigu hoiakixue

4 HA doiakiñaladoiakixala doiakixoladoiakirala doiakigula doiakizula doiakizuela doiakixuela

5 GU

6 ZU zoiakixozzoiakiraz zoiakiguz zoiakixuez

7 ZUEK zoiakixozezoiakiraze zoiakiguze zoiakixueze

8 HÁREK doiakiñazeladoiakixazela doiakixozeladoiakirazela doiakiguzela doiakizuzela doiakizuezela doiakixuezela

3.2.4.5 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: JUAN Agintera

- 4. eta 8. lerruetako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, baiña Aginteran be erabiltzen dira. Hónek adizkixok, gaur egunian ez dira Eibarren erabiltzen, basarrixetan edo ez ba da.

161

3.3.ADITZ TRINKUA,

NOR-NORK

162

3.3.X - Aditz trinkua, NOR-NORK: X = 1 EKARRI, 2 ERABILLI, 3 ERUAN, 4 EUKI


Hittanorako adizki alokutibuak

NORpluralgilliaSustraixaNOR +

denbora

na(ja)

-

ja

ga(ja)

-

-

ja

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

z

-

-

z

Sexu markia+ NORK

at/natada/nada

-

k/n

agu/nagu

-

-

ek/ne

Adizki normalak

NORKSustraixaNOR +denbora

na

ha

da

ga

za

za

da

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

t/da

k/n

-

gu

zu

zue

e

NORpluralg.

z

z

z

z

NORpluralg.

e

1 - NOR = ha eta harek-i dagokixuezen adizkixak dira erabillixenak.

163

3.3.X.2 - Aditz trinkua, NOR-NORK: X = 1 EKARRI, 2 ERABILLI, 3 ERUAN, 4 EUKI Indikatibua Lehena

Adizki normalak:

NOR/ZER = ha eta hárekNOR = ni, hi, gu, zu, zuek

NORKplural.Sustraixa NOR

pluralg.NORK

+ denbora

ne

he

(z)e

ge(n)

ze(n)

ze(n)

(z)e

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

(a)2

e

e ze

Denboraatzizkixa

n

n

n

n

n

n

n

NORpluralg. NORK NOR

pluralg.SustraixaNOR+ denbora

ne(n)

he(n)

-

ge(n)

ze(n)

ze(n)

-

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

e

t/da

a/na

(a)2

gu

zu

zue

e

ze

ze

ze

Denboraatzizkixa

n

n

n

n

n

n

n

Hittanorako adizki alokutibuak:

NOR/ZER = ha eta hárekNOR = ni eta gu

SustraixaNORK+ denbora

n(aj)e

-

je

g(aj)e(n)

-

-

je

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

NOR+ denbora

n(aj)e(n)

-

-

g(aj)e(n)

-

-

-

Sustraixa

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

-

-

a/nan

-

-

-

en/nen

-

-

azen/nazen

-

-

-

ezen/nezen

1 - Hittanuan NOR = GU-ren kasuan, (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu paradigmetan jarri. Ikus: (1.1.21).2 - NORK zutabietako 3. pertsoniari dagokixon (a) loturazkua da izan eta ERABILLI aditzakin bakarrik darabigu, NOR pluralen kasuan behintzat premiña barik.

Ikus: Sarrerako (1.1.17)n honetaz esandakua.

NORK + n = harek / hárekni gu

an/nan

-

an/nan

an/nan

-

-

en/nen

azen/nazen

-

azen/nazen

azen/nazen

-

-

azen/nazen

Sexu markia + NOR / ZER + nha hárek

164

3.3.X.3 - Aditz trinkua, NOR-NORK: X = 1 EKARRI, 2 ERABILLI, 3 ERUAN, 4 EUKI Baldintza

Adizki normalak:


SustraixaNORK+ denbora

NORKpluralg.

Baldintzamarkia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ne

he

(z)e

ge(n)

ze(n)

ze(n)

(z)e

kar

rabi(l)

roia

(u)kae

e

NORpluralg.

z

Sustraixa NORpluralg. NORKNOR

+ denboraBaldintza

markia

ba

ba

-

ba

ba

ba

-

ne(n)

he(n)

-

ge(n)

ze(n)

ze(n)

-

kar

rabi(l)

roia

(u)kae

t/da

a/na

-

gu

zu

zue

e

NORpluralg.

z

z

z



NORK+ denb.

Baldintzamarkia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

n(aj)e

-

je

g(aj)e(n)

-

-

je

Sustr.

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

Baldintzamarkia

ba

-

-

ba

-

-

ba

NOR+ denbora

n(aj)e(n)

-

-

g(aj)e(n)

-

-

-

Sustr.

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

-

-

k/n

-

-

-

ek/ne

-

-

az/naz

-

-

-

ez/nez

1 - Hittanuan NOR = GU-ren kasuan, (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu paradigmetan jarri. Ikus: (1.1.21).

NORK = harek / hárekni gu

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

ez/nez

Sexu markia + NOR / ZERha hárek

165

3.3.X.4 - Aditz trinkua, NOR-NORK: X = 1 EKARRI, 2 ERABILLI, 3 ERUAN, 4 EUKI Ondorixua

Adizki normalak:


OndorixomarkiaSustraixa NORK

pluralg.NORK

+ denbora

ne

he

(z)e

ge(n)

ze(n)

ze(n)

(z)e

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

e

e

NORpluralg.

z

Ondorixomarkia

NORpluralg. NORKSustraixaNOR

+ denbora

ne(n)

he(n)

-

ge(n)

ze(n)

ze(n)

-

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

ke

ke

-

ke

ke

ke

-

e

t/da

a/na

-

gu

zu

zue

e

NORpluralg.

z

z

z



Sustr.NOR+ denbora

n(aj)e

-

je

g(aj)e(n)

-

-

je

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

Ondorixomarkia

e

-

ke

ke

-

-

ke

NOR+ denbora

n(aj)e(n)

-

-

g(aj)e(n)

-

-

-

Sustr.

kar

rabi(l)

roia

(u)ka

Ondorixomarkia

ke

-

-

ke

-

-

-

-

-

k/n

-

-

-

ek/ne

-

-

az/naz

-

-

-

ez/nez

1 - Hittanuan NOR = GU-ren kasuan, (aj) ezaugarririk ez darabigu eta ez dogu paradigmetan jarri. Ikus: (1.1.21).

NORK = harek / hárekni gu

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

ez/nez

Sexu markia + NOR / ZERha hárek

166

SustraixaNOR NORK

-

-

-

e

-

-

e

kar

-

k/n

-

-

tzu

tzue

-

NORpluralg.

z

3.3.X.5 - Aditz trinkua, NOR-NORK: X = 1 EKARRI Agintera

1 - Gitxi darabigu Eibarren Agintera aditz trinkuekin NOR-NORK saillian. EKARRIrenekatzu entzuten da iñoiz. Normalian aditz laguntzailliaren bittartez tajututako adizkixakdarabiguz. Ikus: (2.3.9).

2 - Sustraixaren “r”a, errez galtzen dogu: ekak/n, ekatzu, ekatzue,...

167

3.3.1.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EKARRI Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m hakart

3 HI - n hakart hakar hakargu hakarre

7 ZUEK zakarreraz zakarrez zakarreguz zakarrez

6 ZU zakardaz zakarrezzakarz zakarguz

hakar hakargu hakarre


dakart

jakarrat

jakarnat

gakarraz gakarnaz gakarz

gakarraz

gakarnaz

gakarrez

gakarrezak

gakarnez

gakarzuz gakarzuez

8 HÁREK dakarnaz dakarz

jakarraz

jakarnaz

dakardaz

jakarraraz

jakarnaraz

dakarraz dakarguz

jakarraguz

jakarnaguz

dakarzuz dakarzuez dakarrez

jakarrez

jakarnezjakarrenez

dakark dakar

jakark

jakarn

dakargu

jakarragu

jakarnagu

dakarzu dakarzue dakarre

jakarrek

jakarnejakarrene

nakark nakarn nakar

na(ja)kark

na(ja)karn

nakarzu nakarzue nakarre

na(ja)karrek

na(ja)karne

dakarn

1 - NOR = Ha eta Hárek dira erabillixenak; letra baltzez idatzitta darenak. Baiña Ni-ri dagokixozenak be erabiltzen dira.

2 - Letra etzanez idatzittakuak (hi, gu, zu, zuek) nekez entzungo dira gaur egunian Eibarren. Nahiko teorikuak dira.

3 - r-a kontsonante aurretik jan egitten dogu berba egitterakuan: dakart > dakat; dakardaz > dakadaz > dakaraz.

168

3.3.1.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EKARRI Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m henkardan

3 HI - n henkardan henkarren henkargun henkarren

7 ZUEK zenkarrerazen zenkarzen zenkarguzen zenkarrezen

6 ZU zenkardazen zenkarrezenzenkarzen zenkarguzen

henkarren henkargun henkarren


nekarren

n(aj)ekarran

n(aj)ekarnan

genkarrazen genkarnazen genkarzen

genkarrazen

genkarnazen

genkarrezen

genkarrezen

genkarnezen

genkarzuzen genkarzuezen

8 HÁREK hekarzenhekarnazen*

(z)ekarzen

jekarrazen

jekarnazen

nekarzen

n(aj)ekarrazen

n(aj)ekarnazen

hekarzengenkarzengenkarguzen*genkarrazengenkarraguzen*genkarnazengenkarnaguzen*

zenkarzenzenkarzuzen*

zenkarrezenzenkarzuezen*

(z)ekarrezen

jekarrezen

jekarnezen

hekarren (z)ekarren

jekarran

jekarnan

genkarrengenkargun*genkarrangenkarragun*genkarnangenkarnagun*

zenkarrenzenkarzun*

zenkarrenzenkarzuen*

(z)ekarren

jekarren

jekarnen

nenkarran nenkarnan nenkarren

n(aj)enkarran

n(aj)enkarnan

nenkarzun nenkarzuen nenkarren

n(aj)enkarren

n(aj)enkarnen

hekarrenhekarrenan*

1 - NOR = Ha eta Hárek dira erabillixenak; letra baltzez idatzitta darenak. Baiña Ni-ri dagokixozenak be erabiltzen dira.2 - Letra etzanez idatzittakuak (hi, gu, zu, zuek) nekez entzungo dira gaur egunian Eibarren. Nahiko teorikuak dira.3 - r-a kontsonante aurretik jan egitten dogu berba egitterakuan: nekarzen > nekazen; zenkardazen > zenkadazen > zenkarazen.4 - “e”, ”f” eta “g” zutabietan (*) batez markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.3.1.2)ko 3. oharra.5 - “c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).

169

3.3.1.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EKARRI Baldintza

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m bahenkart

3 HI - n bahenkart bahenkar bahenkargu bahenkarre

7 ZUEK bazenkarreraz bazenkarrez bazenkarreguz bazenkarrez

6 ZU bazenkardaz bazenkarrezbazenkarz bazenkarguz

bahenkar bahenkargu bahenkarre


banekar

ban(aj)ekark

ban(aj)ekarn

bagenkarraz bagenkarnaz bagenkarz

bagenkarraz

bagenkarnaz

bagenkarrez

bagenkarrezak

bagenkarnez

bagenkarzuz bagenkarzuez

8 HÁREK bahekarzbahekarnaz*

balekarz

bal(aj)ekarraz

bal(aj)ekarnaz

banekarz

ban(aj)ekarraz

ban(aj)ekarnaz

bahekarzbagenkarzbagenkarguz*bagenkarrazbagenkarraguz*bagenkarnazbagenkarnaguz*

bazenkarzbazenkarzuz*

bazenkarrezbazenkarzuez*

balekarrez

bal(aj)ekarrezak

bal(aj)ekarnez

bahekar balekar

bal(aj)ekark

bal(aj)ekarn

bagenkarbagenkargu*bagenkarkbagenkarragu*bagenkarnbagenkarnagu*

bazenkarbazenkarzu*

bazenkarrebazenkarzue*

balekarre

bal(aj)ekarrek

bal(aj)ekarne

banenkark banenkarn banenkar

ban(aj)enkark

ban(aj)enkarn

banenkarzu banenkarzue banenkarre

ban(aj)enkarrek

ban(aj)enkarne

bahekarbahekarn*

1 - NOR = Ha eta Hárek dira erabillixenak; letra baltzez idatzitta darenak. Baiña Ni-ri dagokixozenak be erabiltzen dira.2 - Letra etzanez idatzittakuak (hi, gu, zu, zuek) nekez entzungo dira gaur egunian Eibarren. Nahiko teorikuak dira.3 - r-a kontsonante aurretik jan egitten dogu berba egitterakuan: banekarz > banekaz; bazenkardaz > bazenkadaz > bazenkaraz.4 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*) batez markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.3.1.2)ko 3. oharra.5 - “c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian ikus: (1.1.1).

170

3.3.1.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EKARRI Ondorixua

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m henkarket

3 HI - n henkarket henkarke henkarkegu henkarkie

7 ZUEK zenkarkieraz zenkarkiez zenkarkieguz zenkarkiez

6 ZU zenkarkeraz zenkarkiezzenkarkez zenkarkeguz

henkarke henkarkegu henkarkie


nekarke

n(aj)ekarkek

n(aj)ekarken

genkarkiaz genkarkenaz genkarkez

genkarkiaz

genkarkenaz

genkarkiez

genkarkiezak

genkarkenez

genkarkezuz genkarkezuez

8 HÁREK hekarkezhekarkenaz*

lekarkez

l(aj)ekarkiaz

l(aj)ekarkenaz

nekarkez

n(aj)ekarkiaz

n(aj)ekarkenaz

hekarkezgenkarkezgenkarkeguz*genkarkiazgenkarkiaguz*genkarkenazgenkarkenaguz*

zenkarkezzenkarkezuz*

zenkarkiezzenkarkezuez*

lekarkiez

l(aj)ekarkiezak

l(aj)ekarkenez

hekarke lekarke

l(aj)ekarkek

l(aj)ekarken

genkarkegenkarkegu*genkarkekgenkarkiagu*genkarkengenkarkenagu*

zenkarkezenkarkezu*

zenkarkiezenkarkezue* ekarkie

l(aj)ekarkiek

l(aj)ekarkene

nenkarkek nenkarken nenkarke

n(aj)enkarkek

n(aj)enkarken

nenkarkezu nenkarkezue nenkarkie

n(aj)enkarkiek

n(aj)enkarkene

hekarkehekarken*

1 - NOR = Ha eta Hárek izango lirake erabillixenak; letra baltzez idatzitta darenak. Letra etzanez idatzittakuak (ni, hi, gu, zu, zuek) nekez entzungo dira gaur egunianEibarren. Nahiko teorikuak dira.

2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*) batez markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra.

3 - “c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian ikus: (1.1.1).4 - Hittanuaren ezaugarrixa dan (aj) hori erabilliko bagendu be, ez genduke, bokal artian doianez, “J”a ahoskatuko.

171

a b c d e f g h

NIK HIK - m HIK-n HAREK GUK ZUK ZUEK HÁREK

1 NI

2 HI - m

3 HI - n

4 HA ekanekak dakarreladakardan dakargun ekatzu ekatzue dakarrela

5 GU

6 ZU

7 ZUEK

8 HÁREK ekanazekarraz dakarzeladakardazen dakarguzen ekatzuz ekatzuez dakarrezela

3.3.1.5 - Aditz Trinkua, NOR-NORI: EKARRI Agintera

1 - Gitxi darabigu Eibarren aditz trinkuekin Agintera, NOR-NORK aditz-jokuan. EKARRIren ekatzu entzuten da iñoiz. Normalian, aditz laguntzailliaren bittartez eratutakoadizkixak darabiguz. Ikus: (2.3.9)

2 - Sustraixaren “r”a, errez galtzen dogu: ekak/n, ekatzu, ekatzue,...

3 - Letra etzanez jarrittako adizkixak Subjuntibokuak dira izan, baiña Aginteran be erabilli leikez.

172

3.3.2.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERABILLI Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m harabitt

3 HI - n harabitt harabil harabigu harabixe

7 ZUEK zarabixeraz zarabixez zarabixeguz zarabixez

6 ZU zarabiraz zarabixezzarabiz zarabiguz

harabil harabigu harabixe


darabitt

jarabixat

jarabiñat

garabixaz garabiñaz garabiz

garabixaz

garabiñaz

garabixez

garabixezak

garabiñez

garabizuz garabizuez

8 HÁREK darabiñaz darabiz

jarabixaz

jarabiñaz

darabiraz

jarabixaraz

jarabiñaraz

darabixaz darabiguz

jarabixaguz

jarabiñaguz

darabizuz darabizuez darabixez

jarabixez

jarabiñez

darabik darabil

jarabik

jarabiñ

darabigu

jarabixagu

jarabiñagu

darabizu darabizue darabixe

jarabixek

jarabiñe

narabik narabiñ narabil

na(ja)rabik

na(ja)rabiñ

narabizu narabizue narabixe

na(ja)rabixek

na(ja)rabiñe

darabiñ

1 - NOR = Ha eta Hárek dira erabillixenak, letra baltzez jarritta darenak. Letra etzanez idatzittakuak nekez entzungo dira gaur egunian Eibarren.

2 - L-a galdu egitten dogu kontsonante baten aurrian: darabildaz > darabidaz > darabiraz.Bokal baten aurrian be galdu egitten dogu L-a, ibilli aditzian kasu berian mantentzen dogun arren: darabillez > darabiez > darabixez.

173

3.3.2.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERABILLI Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m herabiran

3 HI - n herabiran herabixan herabigun herabixen

7 ZUEK zerabixerazen zerabixezen zerabixeguzen zerabixezen

6 ZU zerabirazen zerabixezenzerabixazen zerabiguzen

herabixan herabigun herabixen


nerabixan

n(aj)erabixan

n(aj)erabiñan

gerabixazen gerabiñazen gerabixazen

gerabixazen

gerabiñazen

gerabixezen

gerabixezen

gerabiñezen

gerabizuzen gerabizuezen

8 HÁREK herabixazenherabiñazen*herabixanazen*

(z)erabixazen

jerabixazen

jerabiñazen

nerabixazen

n(aj)erabixazen

n(aj)erabiñazen

herabixazengerabixazengerabiguzen*gerabixazengerabixaguzen*gerabiñazengerabiñaguzen*

zerabixazenzerabizuzen*

zerabixezenzerabizuezen*

(z)erabixezen

jerabixezen

jerabiñezen

herabixan (z)erabixan

jerabixan

jerabiñan

gerabixangerabigun*gerabixangerabixagun*gerabiñangerabiñagun*

zerabixanzerabizun*

zerabixenzerabizuen* z)erabixen

jerabixen

jerabiñen

nerabixan nerabiñan nerabixan

n(aj)erabixan

n(aj)erabiñan

nerabizun nerabizuen nerabixen

n(aj)erabixen

n(aj)erabiñen

herabixanherabixanan*

1 - NOR = Ha eta Harek dira erabillixenak, letra baltzez idatzittakuak. Letra etzanez jarrittakuak nekez entzungo dira gaur egunian Eibarren.2 - L-a galdu egitten dogu kontsonante baten aurrian: nerabilnan > nerabiñan . Bokal baten aurrian be bai, kasu bereko ibilli aditzian, aditz honetan,

euskalki gehixenetan, mantentzen dan arren: zerabillen > zerabien > zerabixen. Ikus: Sarrerako (1.1.18). 3 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra.

“c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).4 - NOR/ZER plurala daneko -azen adizki-amaieren gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.17)n esandakua.(Adizki alokutibo guztiak dauke amaieran -azen edo -ezen,

baiña hemen “a” sexu markiarena da (a/na) eta “e” ZUEK eta HÁREK-en bigarren NORK markia).5 - T. Etxebarriak, San Martiñek eta Iturriotzek, Lehenaldixan -REBI- darabixe aditz-sustraixan -RABI-ren ordez, “e” iragantasunan markia dana sustraixan be sartuz,

erredundantia izan arren: nerebixan,erebixan... Egokixagua iruditzen jakunez, -RABI- sustraidun adizkixak jarri dittugu.

174

3.3.2.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERABILLI Baldintza

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m baherabitt

3 HI - n baherabitt baherabil baherabigu baherabixe

7 ZUEK bazerabixeraz bazerabixez bazerabixeguz bazerabixez

6 ZU bazerabiraz bazerabixezbazerabiz bazerabiguz

baherabil baherabigu baherabixe


banerabil

ban(aj)erabik

ban(aj)erabiñ

bagerabixaz bagerabiñaz bagerabiz

bagerabixaz

bagerabiñaz

bagerabixez

bagerabixezak

bagerabiñez

bagerabizuz bagerabizuez

8 HÁREK baherabizbaherabiñaz*

balerabiz

bal(aj)erabixaz

bal(aj)erabiñaz

banerabiz

ban(aj)erabixaz

ban(aj)erabiñaz

baherabiz bagerabizbagerabiguz*bagerabixazbagerabixaguz*bagerabiñazbagerabiñaguz*

bazerabizbazerabizuz*

bazerabixezbazerabizuez*

balerabixez

bal(aj)erabixezak

bal(aj)erabiñez

baherabil balerabil

bal(aj)erabik

bal(aj)erabiñ

bagerabilbagerabigu*bagerabikbagerabixagu*bagerabiñbagerabiñagu*

bazerabilbazerabizu*

bazerabixebazerabizue*

balerabixe

bal(aj)erabixek

bal(aj)erabiñe

banerabik banerabiñ banerabil

ban(aj)erabik

ban(aj)erabiñ

banerabizu banerabizue banerabixe

ban(aj)erabixek

ban(aj)erabiñe

baherabilbaherabiñ*

1 - NOR = Ha eta Hárek dira erabillixenak, letra baltzez idatzitta darenak eta eurak be gitxi. Letra etzanez idatzittakuak nekez entzungo dira gaur egunian Eibarren.2 - L-a galdu egitten dogu kontsonante baten aurrian: banerabilk > banerabik. Bokal baten aurrian be galdu egitten dogu L-a, euskalki gehixenetan mantentzen dan

arren: balerabille > balerabie > balerabixe.3 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra.

“c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).4 - Hittanuaren ezaugarrixa dan (aj) hori, entzunagua da “a” zutabeko adizkixetan “d” eta “h” zutabietakuetan baiño.

175

3.3.2.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERABILLI Ondorixua

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m herabilket

3 HI - n herabilket herabilke herabilkegu herabilkie

7 ZUEK zerabilkieraz zerabilkiez zerabilkieguz zerabilkiez

6 ZU zerabilkeraz zerabilkiezzerabikez zerabilkeguz

herabilke herabilkegu herabilkie


nerabilke

n(aj)erabilkek

n(aj)erabilken

gerabilkiaz gerabilkenaz gerabilkez

gerabilkiaz

gerabilkenaz

gerabilkiez

gerabilkiezak

gerabilkenez

gerabilkezuz gerabilkezuez

8 HÁREK herabilkezherabilkenaz*

lerabilkez

l(aj)erabilkiaz

l(aj)erabilkenaz

nerabilkez

n(aj)erabilkiaz

n(aj)erabilkenaz

herabilkezgerabilkezgerabilkeguz*gerabilkiazgerabilkiaguz*gerabilkenazgerabilkenaguz*

zerabilkezzerabilkezuz*

zerabilkiezzerabilkezuez*

lerabilkiez

l(aj)erabilkiezak

l(aj)erabilkenez

herabilke lerabilke

l(aj)erabilkek

l(aj)erabilken

gerabilkegerabilkegu*gerabilkekgerabilkiagu*gerabilkengerabilkenagu*

zerabilkezerabilkezu*

zerabilkiezerabilkezue*

lerabilkie

l(aj)erabilkiek

l(aj)erabilkene

nerabilkek nerabilken nerabilke

n(aj)erabilkek

n(aj)erabilken

nerabilkezu nerabilkezue nerabilkie

n(aj)erabilkiek

n(aj)erabilkene

herabilkeherabilken*

1 - Oso gitxi darabigu Ondorixua aditz trinkuekin. Letra baltzez idatzittakuak izango lirake erabillixenak.

2 - Hemen ez dogu “L”rik galtzen kontsonante aurrian, “KE/KI”ren aurrian gorde egitten dogu.

3 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra.

“c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).4 - Hittanuaren ezaugarrixa dan (aj) hori erabilliko bagendu be, ez genduke aditz modu honetan “j”rik ahoskatuko.

176

3.3.3.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERUAN Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m haroiat

3 HI - n haroiat haroia haroiagu haroie

7 ZUEK zaroieraz zaroiez zaroieguz zaroiez

6 ZU zaroiaraz zaroiezzaroiaz zaroiaguz

haroia haroiagu haroie


daroiat

jaroiat

jaroianat

garoiaz garoianaz garoiaz

garoiazak

garoianaz

garoiez

garoiezak

garoianez

garoiazuz garoiazuez

8 HÁREK daroianaz daroiaz

jaroiaz

jaroianaz

daroiaraz

jaroiaraz

jaroianaraz

daroiazak daroiaguz

jaroiaguz

jaroianaguz

daroiazuz daroiazuez daroiez

jaroiez

jaroianez

daroiak daroia

jaroiak

jaroian

daroiagu

jaroiagu

jaroianagu

daroiazu daroiazue daroie

jaroiek

jaroiane

naroiak naroian naroia

na(ja)roiak

na(ja)roian

naroiazu naroiazue naroie

na(ja)roiek

na(ja)roiane

daroian

1 - NOR = Ha eta Harek dira erabillixenak, letra baltzez idatzitta darenak. Baiña lehen pertsonako ni-ri eta gu-ri dagokixozenak be erabiltzen dira. Nekezago entzungodittugu letra etzanez idatzittakuak.

177

3.3.3.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERUAN Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m heroiaran

3 HI - n heroiaran heroian heroiagun heroien

7 ZUEK zeroierazen zeroiezen zeroieguzen zeroiezen

6 ZU zeroiarazen zeroiezenzeroiazen zeroiaguzen

heroian heroiagun heroien


neroian

n(aj)eroian

n(aj)eroianan

geroiazen geroianazen geroiazen

geroiazen

geroianazen

geroiezen

geroiezen

geroianezen

geroiazuzen geroiazuezen

8 HÁREK heroiazenheroianazen*

(z)eroiazen

jeroiazen

jeroianazen

neroiazen

n(aj)eroiazen

n(aj)eroianazen

heroiazen geroiazengeroiaguzen*geroiazengeroiaguzen*geroianazengeroianaguzen*

zeroiazenzeroiazuzen*

zeroiezenzeroiazuezen*

(z)eroiezen

jeroiezen

jeroianezen

heroian (z)eroian

jeroian

jeroianan

geroiangeroiagun*geroiangeroiagun*geroianangeroianagun*

zeroianzeroiazun*

zeroienzeroiazuen*

z)eroien

jeroien

jeroianen

neroian neroianan neroian

n(aj)eroian

n(aj)eroianan

neroiazun neroiazuen neroien

n(aj)eroien

n(aj)eroianen

heroianheroianan*

1 - NOR = Ha eta Harek dira erabillixenak, letra baltzez idatzittakuak. Ni eta Gu-ri dagokixozenak askoz gitxiago, eta letra etzanez idatzittakuak gitxiago oindiok.

2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.3.1.2)ko 3. oharra.“c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).

178

3.3.3.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERUAN Baldintza

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m baheroiat

3 HI - n baheroiat baheroia baheroiagu baheroie

7 ZUEK bazeroieraz bazeroiez bazeroieguz bazeroiez

6 ZU bazeroiaraz bazeroiezbazeroiaz bazeroiaguz

baheroia baheroiagu baheroie


baneroia

ban(aj)eroiak

ban(aj)eroian

bageroiaz bageroianaz bageroiaz

bageroiazak

bageroianaz

bageroiez

bageroiezak

bageroianez

bageroiazuz bageroiazuez

8 HÁREK baheroiazbaheroianaz*

baleroiaz

bal(aj)eroiazak

bal(aj)eroianaz

baneroiaz

ban(aj)eroiazak

ban(aj)eroianaz

baheroiazbageroiazbageroiaguz*bageroiazakbageroiaguzak*bageroianazbageroianaguz*

bazeroiazbazeroiazuz*

bazeroiezbazeroiazuez*

baleroiez

bal(aj)eroiezak

bal(aj)eroianez

baheroia baleroia

bal(aj)eroiak

bal(aj)eroian

bageroiabageroiagu*bageroiakbageroiagu*bageroianbageroianagu*

bazeroiabazeroiazu*

bazeroiebazeroiazue*

baleroie

bal(aj)eroiek

bal(aj)eroiane

baneroiak baneroian baneroia

ban(aj)eroiak

ban(aj)eroian

baneroiazu baneroiazue baneroie

ban(aj)eroiek

ban(aj)eroiane

baheroiabaheroian*

1 - NOR = Ha eta Hárek dira erabillixenak, letra beltzez idatzittakuak; Ni eta Gu-ri dagokixozenak askoz gitxiago eta letra etzanez idatzittakuak gitxiago oindiok.


“c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).

3 - Hittanua, adizki normalak baiño gitxiago darabigu, eta erabiltzekotan (aj) ezaugarri barik seguruago aditz-joko honetan.

179

3.3.3.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: ERUAN Ondorixua

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m heroiaket

3 HI - n heroiaket heroiake heroiakegu heroiakie

7 ZUEK zeroieraz zeroiakiez zeroiakieguz zeroiakiez

6 ZU zeroiaraz zeroiakiezzeroiakez zeroiakeguz

heroiake heroiakegu heroiakie


neroiake

n(aj)eroiakek

n(aj)eroiaken

geroiakiaz geroiakenaz geroiakez

geroiakiaz

geroiakenaz

geroiakiez

geroiakiezak

geroiakenez

geroiakezuz geroiakezuez

8 HÁREK heroiakezheroiakenaz*

leroiakez

l(aj)eroiakiaz

l(aj)eroiakenaz

neroiakez

n(aj)eroiakiaz

n(aj)eroiakenaz

heroiakezgeroiakezgeroiakeguz*geroiakiazgeroiakiaguz*geroiakenazgeroiakenaguz*

zeroiakezzeroiakezuz*

zeroiakiezzeroiakezuez*

leroiakiez

l(aj)eroiakiezak

l(aj)eroiakenez

heroiake leroiake

l(aj)eroiakek

l(aj)eroiaken

geroiakegeroiakegu*geroiakekgeroiakiagu*geroiakengeroiakenagu*

zeroiakezeroiakezu*

zeroiakiezeroiakezue*

leroiakie

l(aj)eroiakiek

l(aj)eroiakene

neroiakek neroiaken neroiake

n(aj)eroiakek

n(aj)eroiaken

neroiakezu neroiakezue neroiakie

n(aj)eroiakiek

n(aj)eroiakene

heroiakeheroiaken*

1 - Baldintza baiño gitxiago darabigu aditz-modu hau. NOR = Ha eta Hárek lirateke erabillixenak, letra beltzez idatzittakuak eta eurak be gitxi; letra etzanezidatzittakuak gitxiago oindiok, nahiko teorikuak dira.


3 - Hittanua, adizki normalak baiño gitxiago darabigu, eta erabiltzekotan (aj) ezaugarri barik seguruago aditz-joko honetan edo “j”a ahoskatu barik behintzat.

180

3.3.4.1 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EUKI Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m haukat

3 HI - n haukat hauka haukagu hauke

7 ZUEK zaukeraz zaukez zaukeguz zaukez

6 ZU zaukaraz zaukezzaukaz zaukaguz

hauka haukagu hauke


daukat

jaukat

jaukanat

gaukazak gaukanaz gaukaz

gaukazak

gaukanaz

gaukez

gaukezak

gaukanez

gaukazuz gaukazuez

8 HÁREK daukanaz daukaz

jaukaz

jaukanaz

daukaraz

jaukaraz

jaukanaraz

daukazak daukaguz

jaukaguz

jaukanaguz

daukazuz daukazuez daukez

jaukez

jaukanez

daukak dauka

jaukak

jaukan

daukagu

jaukagu

jaukanagu

daukazu daukazue dauke

jaukek

jaukane

naukak naukan nauka

na(ja)ukak

na(ja)ukan

naukazu naukazue nauke

na(ja)ukek

na(ja)ukane

daukan

1 - NOR = Ha eta Hárek dira erabillixenak,letra baltzez idatzitta darenak. Ni-ri eta gu-ri dagokixozenak be erabiltzen dira, gitxiago bada be; eta letra etzanezidatzittakuak gitxiago oindiok, nahiko teorikuak dira.

2 - EUKI-ren U-a galdu egitten dogu normalian berba egitterakuan, batez be NOR ha eta hárek danian. Idatzi be egiñ leike “U” barik, jakiña: dakat, dakak, dakagu,dakazu, dakazue, dake... Guk U eta guzti jarri badittugu, euskera batutik hurrago dagualako eta gitxiago bada be erabiltzen dogulako da.

181

3.3.4.2 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EUKI Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m heunkaran

3 HI - n heunkaran heunkan heunkagun heunken

7 ZUEK zeunkarezen zeunkezen zeunkeguzen zeunkezen

6 ZU zeunkarazen zeunkezenzeunkazen zeunkaguzen

heunkan heunkagun heunken


neukan

n(aj)eukan

n(aj)eukanan

geunkazen geunkanazen geunkazen

geunkazen

geunkanazen

geunkezen

geunkezen

geunkanezen

geunkazuzen geunkazuezen

8 HÁREK heukazenheukanazen*

(z)eukazen

jeukazen

jeukanazen

neukazen

n(aj)eukazen

n(aj)eukanazen

heukazengeunkazengeunkaguzen*geunkazengeunkaguzen*geunkanazengeunkanaguzen*

zeunkazenzeunkazuzen*

zeunkezenzeunkazuezen*

(z)eukezen

jeukezen

jeukanezen

heukan (z)eukan

jeukan

jeukanan

geunkangeunkagun*geunkangeunkagun*geunkanangeunkanagun*

zeunkanzeunkazun*

zeunkenzeunkazuen*

(z)euken

jeuken

jeukanen

neunkan neunkanan neunkan

n(aj)eunkan

n(aj)eunkanan

neunkazun neunkazuen neunken

n(aj)eunken

n(aj)eunkanen

heukanheukanan*

1 - NOR = Ha eta Harek dira erabillixenak, letra baltzez idatzitta darenak; baiña Ni-ri eta GU-ri dagokixozenak, gitxiago bada be, erabiltzen dira. Letra etzanezidatzittakuak (hi, zu, zuek) nekezago entzungo dira gaur egunian Eibarren.

2 - U-a jan egitten dogu normalian berba egitterakuan, batez be NOR = ha eta hárek danian: neukazen > nekazen; geunkazen > genkazen. Dana dala, U barik idaztea beontzat emotekua da, jakiña.


182

3.3.4.3 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EUKI Baldintza

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m baheunkat

3 HI - n baheunkat baheunka baheunkagu baheunke

7 ZUEK bazeunkeraz bazeunkez bazeunkeguz bazeunkez

6 ZU bazeunkaraz bazeunkezbazeunkaz bazeunkaguz

baheunka baheunkagu baheunke


baneuka

ban(aj)eukak

ban(aj)eukan

bageunkaz bageunkanaz bageunkaz

bageunkazak

bageunkanaz

bageunkez

bageunkezak

bageunkanez

bageunkazuz bageunkazuez

8 HÁREK baheukazbaheukanaz*

baleukaz

bal(aj)eukazak

bal(aj)eukanaz

baneukaz

ban(aj)eukazak

ban(aj)eukanaz

baheukaz bageunkazbageunkaguz*bageunkazakbageunkaguzak*bageunkanazbageunkanaguz*

bazeunkazbazeunkazuz*

bazeunkezbazeunkazuez*

baleukez

bal(aj)eukezak

bal(aj)eukanez

baheuka baleuka

bal(aj)eukak

bal(aj)eukan

bageunkabageunkagu*bageunkakbageunkagu*bageunkanbageunkanagu*

bazeunkabazeunkazu*

bazeunkiebazeunkazue*

baleuke

bal(aj)eukek

bal(aj)eukane

baneunkak baneunkan baneunka

ban(aj)eunkak

ban(aj)eunkan

baneunkazu baneunkazue baneunke

ban(aj)eunkek

ban(aj)eunkane

baheukabaheukan*

1 - NOR = Ha eta Harek dira erabillixenak, letra baltzez idatzitta darenak. Ni-ri eta GU-ri dagokixozenak be, gitxiago baiña erabiltzen dira. Letra etzanezidatzittakuak (Ni, Hi, Zu), nekezago entzungo dira Eibarren gaur egunian.

2 - U-a jan egitten dogu normalian berba egitterakuan, batez be NOR = ha eta hárek danian: baneukaz > banekaz; bageunkaz > bagenkaz. Dana dala, U-barik idaztiabe ontzat emotekua da, jakiña.


“c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).

183

3.3.4.4 - Aditz Trinkua, NOR-NORK: EUKI Ondorixua

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NI

4 HA

5 GU

2 HI - m heunkaket

3 HI - n heunkaket heunkake heunkakegu heunkakie

7 ZUEK zeunkakieraz zeunkakiez zeunkakieguz zeunkakiez

6 ZU zeunkakeraz zeunkakiezzeunkakez zeunkakeguz

heunkake heunkakegu heunkake


neukake

n(aj)eukakek

n(aj)eukaken

geunkakiaz geunkakenaz geunkakez

geunkakiaz

geunkakenaz

geunkakiez

geunkakiezak

geunkakenez

geunkakezuz geunkakezuez

8 HÁREK heukakezheukakenaz*

leukakez

l(aj)eukakiaz

l(aj)eukakenaz

neukakez

n(aj)eukakiaz

n(aj)eukakenaz

heukakezgeunkakezgeunkakeguz*geunkakiazgeunkakiaguz*geunkakenazgeunkakenaguz*

zeunkakezzeunkakezuz*

zeunkakiezzeunkakezuez*

eukakiez

l(aj)eukakiezak

l(aj)eukakenez

heukake eukake

l(aj)eukakek

l(aj)eukaken

geunkakegeunkakegu*geunkakekgeunkakiagu*geunkakengeunkakenagu*

zeunkakezeunkakezu*

zeunkakiezeunkakezue*

leukakie

l(aj)eukakiek

l(aj)eukakene

neunkakek neunkaken neunkake

n(aj)eunkakek

n(aj)eunkaken

neunkakezu neunkakezue neunkakie

n(aj)eunkakiek

n(aj)eunkakene

heukakeheukaken*

1 - Baldintza baiño gitxiago darabigu aditz-modu hau. NOR = Ha eta Hárek lirateke erabillixenak, letra beltzez idatzittakuak eta eurak be gitxi; letra etzanezidatzittakuak gitxiago oindiok, nahiko teorikuak dira.


“c” zutabian (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.1).3 - Hittanua, adizki normalak baiño gitxiago darabigu, eta erabiltzekotan (aj) ezaugarri barik seguruago aditz-joko honetan edo “j”a ahoskatu barik behintzat.

184

j/ja

j/ja

at/natada/nada

-

k/n

agu/nagu

-

-

ek/ne z

iñoki

3.3.Y.1 - Indikatibua Oraiña

Adizki normalak Hittanorako adizki alokutiboak

ZERpluralgilliaSustraixaZER + denb.

d/da

d/da

iñoki

z

NORK ZERpluralgilliaSustraixaZER + denb. Sexu markia

+ NORK

t/da

k/n

-

gu

zu

zue

e

1 - NOR ha eta harek: *IÑO(ESAN) = d eta j; JAKIÑ = da eta ja

3.3.Y - Aditz trinkua, ZER-NORK: Y = 5 *IÑO (ESAN), 6 JAKIÑ

185

Hittanorako adizki alokutibuakAdizki normalak Hittanorako adizki alokutiboak

LoturazkuaSustraixaNORK+ denbora

n/ne

h/he

(z)/(z)e

g/gen

z/zen

z/zen

(z)/(z)e

iñoki

a

-

ZERpluralgillia

-

z

Loturazkua

-

e

Denb.atzizkia

n

n

n

n

n

n

n

NORKplural.

e

e

1 - NORK zutabeko ezkerraldia *IÑO(ESAN)-i dagokixo eta eskumaldia JAKIÑ-i

2 - Hittanuan eta GU-ri dagokixonez, parentesi arteko (aj) barik darabiguz adizkixak; orduan, kasu horretan, hori ezaugarrixori barik jarrikodittugu adizkixak paradigmetan.

3 - ZER = hárek danian loturazko “a” hori sartu beharrik ez litzake egon bihar, baiña Eibarko euskeran bai, sartu egitten dogu (EGIÑ laguntzaillia,EGON eta ERABILLI aditzetan be egitten dogun moduan): nekixazen, hekixazen.... Ikus: Sarrerako (1.1.17)n honen gaiñian esandakua.

4 - *IÑO(ESAN) aditzian ez darabigu Eibarren ZER pluraleko adizkirik.

3.3.Y.2 - Aditz trinkua, ZER-NORK: Y = 5 *IÑO (ESAN), 6 JAKIÑ - Indikatibua Lehena

Sexu markia + ZER + Denb.ZER = ha ZER = hárek

an/nan

-

an/nan

an/nan

-

-

en/nen

azen/nazen

-

azen/nazen

azen/nazen

-

-

ezen/nezen

Sustraixa

iñoki

n(aj)/n(aj)e

-

j/je

g(aj)/g(aj)e

-

-

j/je

NORK+ denbora

186


NORKplur.

NORK+ denbora

Baldintzamarkia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ne

he

le

gen

zen

zen

le

e

e

ZERplur.

-

z

Sustraixa

ki

1 - *IÑO (ESAN) aditzakin ez dogu BALDINTZA-ONDORIXOrik erabiltzen.

3.3.Y.3 - Aditz trinkua, ZER-NORK: Y = 6 JAKIÑ - Baldintza

Baldintzamarkia SustraixaNORK

+ denbora

ba

-

ba

ba

-

-

ba

Sexu markia + ZER ZER = ha ZER = hárek

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

ez/nez

ki

n(aj)e

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e


NORKplur.SustraixaNORK

+ denbora

ne

he

le

gen

zen

zen

le

ki

e

e

ZERplur.

z

Ondorixomarkia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

3.3.Y.4 - Aditz trinkua, ZER-NORK: Y = 6 JAKIÑ - Ondorixua

NORK+ denbora

OndorixomarkiaSustraixa

n(aj)e

-

l(aj)e

g(aj)en

-

-

l(aj)e

Sexu markia + ZER ZER = ha ZER = hárek

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

ez/nez

ke

-

ke

ke

-

-

ke

ki

187

3.3.5.1 - Aditz trinkua, ZER-NORK: *IÑO (ESAN) Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

1 NI

5 GU

6 ZU

7 ZUEK

2 HI - m

3 HI - n


diñot

jiñuat

jiñonat

8 HÁREK diñonaz diñoz

jiñuaz

jiñonaz

diñoraz

jiñuaraz

jiñonaraz

diñuaz diñoguz

jiñuaguz

jiñonaguz

diñozuz diñozuez diñuez

jiñuez

jiñonez

diñok diño

jiñok

jiñon

iñogu

jiñuagu

jiñonagu

diñozu diñozue diñue

jiñuek

jiñone

diñon

188

3.3.5.2 - Aditz trinkua, ZER-NORK: *IÑO (ESAN) Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

1 NI

5 GU

6 ZU

7 ZUEK

2 HI - m

3 HI - n


niñuan

n(aj)iñuan

n(aj)iñonan

8 HÁREK

hiñuan (z)iñuan

jiñuan

jiñonan

giñuangiñogun*

giñuangiñuagun*

giñonangiñonagun*

ziñuanziñozun*

ziñuenziñozuen*

(z)iñuen

jiñuen

jiñonen

hiñuanhiñonan*

1 - NORK harek eta hárek-i dagokixozen adizkixak dira erabillixenak, letra baltzez jarritta darenak.


3 - Hittanuan, NORK = GUK danian, (aj) ezaugarririk ez darabigu.

4 - ZER pluraleko adizkirik ez da Eibarren erabiltzen.

189

3.3.6.1 - Aditz trinkua, ZER-NORK: JAKIñ Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

1 NI

5 GU

6 ZU

7 ZUEK

2 HI - m

3 HI - n


dakitt

jakixat

jakiñat

8 HÁREK dakiñaz dakiz

jakixaz

jakiñaz

dakiraz

jakixaraz

jakiñaraz

dakixaz dakiguz

jakixaguz

jakiñaguz

dakizuz dakizuez dakixez

jakixez

jakiñez

dakik daki

jakik

jakiñ

dakigu

jakixagu

jakiñagu

dakizu dakizue dakixe

jakixek

jakiñe

dakiñ

190

3.3.6.2 - Aditz trinkua, ZER-NORK: JAKIÑ Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

1 NI

5 GU

6 ZU

7 ZUEK

2 HI - m

3 HI - n


nekixan

n(aj)ekixan

n(aj)ekiñan

8 HÁREK hekixazenhekiñazen*hekixanazen*

(z)ekixazen

jekixazen

jekiñazen

nekixazen

n(aj)ekixazen

n(aj)ekiñazen

hekixazen zenkixazenze(n)kizuzen*

zenkixezenze(k)izuezen*

(z)ekixezen

jekixezen

jekiñezen

hekixan (z)ekixan

jekixan

jekiñan

genkixangenkigun*

genkixangenkixagun*

genkiñangenkiñagun*

zenkixanze(n)kizun*

zenkixenze(n)kizuen*

(z)ekixen

jekixen

jekiñen

hekixanhekiñan*


2 - 8. lerruan “azen” adizki amaieren gaiñian, ikus: (3.3.2.2)ko 4. oharra, bai eta Sarrerako (1.1.17)n honetaz esandakua.

3 - Hittanuaren (aj) ezaugarrixa ez da “GUK” kasuan erabiltzen. “NIK” kasuan darabigunian be, “J”a ahoskatu barik sarri.

genkixazengenkiguzen*

genkixazengenkixaguzen*

genkiñazengenkiñaguzen*

191

3.3.6.3 - Aditz trinkua, ZER-NORK: JAKIÑ Baldintza

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

1 NI

5 GU

6 ZU

7 ZUEK

2 HI - m

3 HI - n


baneki

ban(aj)ekik

ban(aj)ekiñ

8 HÁREK bahekizbahekiñaz*

balekiz

bal(aj)ekixaz

bal(aj)ekiñaz

banekiz

ban(aj)ekixaz

ban(aj)ekiñaz

bahekiz bazenkizbazenkizuz*

bazenkixezbazenkizuez*

balekixez

bal(aj)ekixezak

bal(aj)ekiñez

baheki baleki

bal(aj)ekik

bal(aj)ekiñ

bagenkibagenkigu*

bagenkikbagenkixagu*

bagenkiñbagenkiñagu*

bazenkibazenkizu*

bazenkixebazenkizue*

balekixe

bal(aj)ekixek

bal(aj)ekiñe

bahekibahekiñ*


2 - Hittanuaren (aj) ezaugarrixa ez da “GUK” kasuan erabiltzen. “NIK” kasuan darabigunian be, “J”a ahoskatu barik sarri.

bagenkizbagenkiguz*

bagenkixazbagenkixaguz*

bagenkiñazbagenkiñaguz*

192

3.3.6.4 - Aditz trinkua, ZER-NORK: JAKIÑ Ondorixua

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

1 NI

5 GU

6 ZU

7 ZUEK

2 HI - m

3 HI - n


nekike

n(aj)ekikek

n(aj)ekiken

8 HÁREK hekikezhekikenaz*

lekikez

l(aj)ekikiaz

l(aj)ekikenaz

nekikez

n(aj)ekikiaz

n(aj)ekikenaz

hekikez zenkikezzenkikezuz*

zenkikiezzenkikezuez*

lekikiez

l(aj)ekikiezak

l(aj)ekikenez

hekike lekike

l(aj)ekikek

l(aj)ekiken

genkikegenkikegu*

genkikekgenkikiagu*

genkikengenkikenagu*

zenkikezenkikezu*

zenkikiezenkikezue*

lekikie

l(aj)ekikiek

l(aj)ekikene

hekikehekiken*

1 - Oso arrarua da Ondorixua erabiltzia aditz trinkuonekin. Laguntzaillia erabiltzera joten da beti.


3 - Hittanuaren (aj) ezaugarrixa ez da “GUK” kasuan erabiltzen. Edozein modutan, aditz-modu honetan adizki normalak be erabiltzen ezbadira, hittanua gitxiago oindiok.

genkikezgenkikeguz*

genkikiazgenkikiaguz*

genkikenazgenkikenaguz*

193

3.3.Z - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: Z = 7 IRUDI, 8 JARDUN


NORKSustraixaZER

d=ha

ZER

J=hairudi ihardu

Sustraixa

irudi ihardu

t

k/n

-

gu

zu

zue

e

Sexu-markia+ NORK

at/nat

-

k/n

agu/nagu

-

-

ek/ne

Hittanorako adizki alokutibuak

Sexu-markia+ ZER = ha + den.SustraixaNORK

n(aj)

-

j

g(aj)

-

-

j

irudi ihardu

an/nan

-

an/nan

an/nan

-

-

en/nen

Adizki normalak

NORK

n

h

(z)

g

z

z

(z)

Sustraixa

irudi ihardu

NORKpluralg.

e

e

Denboraatzizkixa

an

an

an

an

an

n

n

3.3.Z.1 - Indikatibua Oraiña

3.3.Z.2 - Indikatibua Lehena

1 - Bizkaieraz eta JARDUN aditzari dagokixonez, GUK, ZUK eta ZUEK-en Lehenaldiko ezaugarrixak gin- eta zin- dira, baiña guk Eibarren g- eta z- darabiguz2 - Hittanuan eta “GUK”i dagokixon kasuan, ez darabigu (aj) ezaugarririk eta, orduan, “GUK”i dagokixozen adizkixak (aj) hori barik jarriko dittugu paradigmetan.

194

Adizki normalak Hittanorako adizki alokutibuak

Baldintzamarkia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

NORK

n

h

l

g

z

z

l

Sustraixa

irudi ihardu

NORKpluralg.

e

e

Baldintzamarkia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

NORK

n

-

l

g

-

-

l

Sustraixa

irudi ihardu

Sexu-markia+ ZER = ha

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

3.3.Z.3 - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: Z = 7 IRUDI, 8 JARDUN - Baldintza


NORK

n

h

l

g

z

z

l

Sustraixa

irudi ihardu

Ondorixomarkia

ke

ke

ke

ke

ke

ke

ke

NORKpluralg.

e

e

NORK

n

-

l

g

-

-

l

Sustraixa

irudi ihardu

Ondorixomarkia

ke

-

ke

ke

-

-

ke

Sexu-markia+ ZER = ha

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

3.3.Z.4 - Indikatibua Lehena

195

3.3.7.1 - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: IRUDI Indikatibua Oraiña

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA

1 NI2 HI - m3 HI - n

5 GU6 ZU7 ZUEK8 HÁREK


dirudittjirudixatjirudiñat

dirudik dirudijirudikjirudiñ

dirudigujirudixagujirudiñagu

dirudizu dirudizue dirudixejirudixekjirudiñe

dirudiñ

3.3.7.2 - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: IRUDI Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA



nirudixan

n(aj)jirudixan

n(aj)irudiñan

hirudixan (z)irudixan

jirudixan

jirudiñan

girudixangirudigun*

girudixangirudixagun*

girudiñangirudiñagun*

zirudixanzirudizun*

zirudixenzirudizuen*

(z)irudixen

jirudixen

jirudiñen

hirudixanhirudixanan*


1 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra. “c” zutabian (*)z markautako adizkixan gaiñian, ikus: (1.1.1).2 - Lehenaldixan “d” eta “h” zutabietako adizkixak dira normalenak, baltzez darenak. Hittanoko (aj) ezaugarrixa ez darabigu “GUK” kasuan.

196

3.3.7.3 - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: IRUDI Indikatibua Baldintzaa b c d e f g h

4 HA


banirudi

ban(aj)irudik

ban(aj)irudiñ

HIK - mNIK HIK - n HAREK GUK ZUK ZUEK HÁREK

bahirudi balirudi

bal(aj)irudik

bal(aj)irudiñ

bagirudibagirudigu*

bagirudikbagirudixagu*

bagirudiñbagirudiñagu*

bazirudibazirudizu*

bazirudixebazirudizue*

balirudixe

bal(aj)irudixe

bal(aj)irudiñe

bahirudi


3.3.7.4 - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: IRUDI Ondorixua

a b c d e f g h

4 HA


nirudike

n(aj)irudikek

n(aj)irudiken


hirudike lirudike

l(aj)irudikek

l(aj)irudiken

girudikegirudikegu*

girudikekgirudikiagu*

girudikengirudikenagu*

zirudikezirudikezu*

zirudikiezirudikezue*

lirudikie

l(aj)irudikiek

l(aj)irudikene

hirudike


1 - Hau aditz trinkuau oso gitxi darabigu Baldintza-Ondorixuetan, erabilpen berezi-berezietan edo akaso.”d” eta “h” zutabietako adizkixak dira normalenak, baltzez darenak.2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra. Hittanuan, (aj) bako adizkixak normalaguak

dira, eta “GUK”en kasuan ipiñi be ez dittugu egiñ.

197

3.3.8.1 - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: JARDUN Indikatibua Oraiñaa b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA




dihardutjiharduatjihardunat

diharduk dihardujihardukjihardun

dihardugujiharduagujihardunagu

diharduzu diharduzue diharduejiharduekjihardune

dihardun

3.3.8.2 - Aditz trinkua, NOR/ZER-NORK: JARDUN Indikatibua Lehena

a b c d e f g h

HIK - mNIK

4 HA



niharduan

n(aj)iharduan

n(aj)ihardunan

hiharduan ziharduan

jiharduan

jihardunan

giharduangihardugun*

giharduangiharduagun*

gihardunangihardunagun

ziharduanziharduzun*

ziharduenziharduzuen*

ziharduen

jiharduen

jihardunen

hiharduanhihardunan*


1 - Lehenaldixan “a”, “d” eta “h” zutabietako adizkixak dira erabillixenak. Bizkaieraz GUK, ZUK eta ZUEKen Lehenaldiko ezaugarrixak, GIN- eta ZIN- dira, eta horrenarabera guk ez darabiguzen ginarduan, zinarduan, zinarduen... adizkixok izango gendukez.

2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra“c” zutabian (*)z markautako adizkixaz, ikus: (1.1.1). Hittanuaren (aj) ezaugarrixa ez dogu “GUK” kasuan erabiltzen.

198

a b c d e f g h

4 HA


banihardu

baniharduk

banihardun


balihardu

baliharduk

balihardun

bagihardubagihardugu*

bagihardukbagiharduagu*

bagihardunbagihardunagu*

bazihardubaziharduzu*

baziharduebaziharduzue*

balihardue

baliharduek

balihardune

bahihardubahihardun*


3.3.8.4 - Aditz trinkua, ZER-NORK: JARDUN Ondorixua

a b c d e f g h

4 HA


niharduke

nihardukek

niharduken


hiharduke liharduke

lihardukek

liharduken

gihardukegihardukegu*

gihardukekgihardukiagu*

gihardukengihardukenagu*

zihardukezihardukezu*

zihardukiezihardukezue*

lihardukie

lihardukiek

lihardukene

hihardukehiharduken*


1 - Aditz trinkuonekin Baldintza badarabigu zeozer, baiña Ondorixorik nekez, kasu bereziren baten ez bada. “d” eta “h” zutabietakuak lirake erabillixenak, letra baltzezdarenak. Bizkaieraz GUK, ZUK eta ZUEKen ezaugarrixak, hemen, GIN- eta ZIN- dira, gure G- eta Z-ren ordez.

2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: Sarrerako (1.1.15)en esandakua eta (2.4.2.1)ko 3. oharra“c” zutabian (*)z markautako adizkixaz, ikus: (1.1.1). Kasu honetan , erabiltzen ez danez, (aj) hittanuaren ezaugarrixa kendu egin dogu.

bahihardu

199

3.4.ADITZ TRINKUA,

NOR-NORI-NORK

Sarrerako (1.1.19)

an esan

dogu, aditz

trinkuetarako

NORI ezaugarrixaz

dihardugula, ze

gitxi darabigun

NOR-NORI-NORK aditz-jokua

aditz trinkuekin.

Hori

dala eta, nahiz et

a taula analitikuen eskemen arabera aditz-modu guztien p

aradigmak

osatu leikezen,

irudittu jaku

egokixagua dala

darabiguzen aditz-moduenak

bakarrik

agertzia. Hala,

taula

analitikuetan

aditz-modu guztiet

an hitt

anua,

baitta

Ondorixuaren eskemia be jarri di-ttugun arren, ez dittugu p

aradigmetan, ez bat

a eta

ez bestia jarri. Alde batetik, ez dakigu jakin aditz trinkuetako NOR-NORI-NORK aditz-

jokuan hittanorik

sekula erabilli

izan danik

be; eta bestetik,

Ondorixuan paradigmak

oso logikuak izan arren, erreferentzia idatzirik ez daukagunez eta hori aditz-moduori

erabiltzeko iæungo premiæarik ez daukagunez, hobe dala bapez jartzia begittandu jaku.

Halan ba,

agertzen dittugun

paradigmak

hone-txek dira:

Indikatiboko Oraiæa

eta

Lehenabatetik

eta Baldintza

bestetik, guztiak

adizki normalekin

bakarrik, hitt

anorik

barik. Ikus: Sarrerako (1.1.24)

an hittanuaz esandakua.

200

3.4.X - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: X = 1 EKARRI, 2 ERABILLI, 3 ERUAN


NORIaurr. NORI Sexu markia

+ NORKSustraixaNOR + denb.

ja

ja

karrabi(l)roia

-

k(i)

-

k(i)

t/da

-

o

ku

-

-

oe

at/natada/nada

-

k/n

agu/nagu

-

-

ek/ne

NORpluralg.

z

NORIaurr. NORI NORKSustraixaNOR

+ denb.

da

da

karrabi(l)roia

-

-

k(i)

-

-

-

k(i)

t/da

a/na

o

ku

tzu

tzue

oe

t/da

k/n

-

gu

zu

zue

e

NORpluralg.

z

3.4.X.2 - Indikatibua Lehena



NORIaurr. NORI NORK

pluralg.SustraixaNORK + denb.

ne

he

(z)e

ge(n)

ze(n)

ze(n)

(z)e

karrabi(l)roia

-

-

k(i)

-

-

-

k(i)

t/d

a/na

o

ku

tzu

tzue

oe

e

e

Denb.

n

n

n

n

n

n

n

NORpl.

ze

ze

ze

ze

ze

ze

ze

NORIaurr. NORI NORK

pluralg.SustraixaNORK + denb.

ne

-

je

ge(n)

-

-

je

karrabi(l)roia

-

k(i)

-

k(i)

t/da-

o

ku

-

-

oe

Sexumarkia

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na e

Denb.

n

-

n

n

-

-

n

NORpl.

ze

-

ze

ze

-

-

ze

1 - NORI-aurreko “KI”rekin: HARI/HÁRERI = kixo/kixue ; eta “KI” barik: HARI/HÁRERI = ko,kue. Ikus:(1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

201

3.4.X.4 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: X = 1 EKARRI, 2 ERABILLI, 3 ERUAN - Ondorixua


NORI NORKpluralg.SustraixaNORK

+ denb.

ne

he

le

ge(n)

ze(n)

ze(n)

le

karrabi(l)roia

t/da

k/n

o

ku

zu

zue

oe

ONDORIXOmarkia

KE > KI

ki

ki

ki

ki

ki

ki

ki

e

e

NORpl.

z

z

z

z

z

z

z

NORISexu markia + NORKNOR=ha Nor=hárekSustraixaNORK

+ denb.

ne

-

le

ge(n)

-

-

le

karrabi(l)roia

ONDORIXOmarkia

KE > KI

ki

-

ki

ki

-

-

ki

t/da

-

o

ku

-

-

oe

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

ez/nez

3.4.X.3 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: X = 1 EKARRI, 2 ERABILLI, 3 ERUAN - Baldintza


NORIaurr. NORI NORK

pluralg.NORK+ denb.

Bald.markia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ne

he

le

ge(n)

ze(n)

ze(n)

le

-

-

k(i)

-

-

-

k(i)

Sustraixa

karrabi(l)roia

t/da

a/na

o

ku

tzu

tzue

oe

e

e

NORpl.

z

z

z

z

z

z

z

NORIaurr. NORI Sexu markia + NORK

NOR=ha Nor=hárekNORK+ denb.

Bald.markia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

ne

-

le

ge(n)

-

-

le

-

k(i)

-

k(i)

Sustraixa

karrabi(l)roia

t/da

-

o

ku

-

-

oe

k/n

-

k/n

k/n

-

-

ek/ne

az/naz

-

az/naz

az/naz

-

-

ez/nez

- Ikus: (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

202

a b c d e f g h


1 NERI dakardandakardak dakart dakardazu dakardazue dakarte

2 HIRI - m dakarradakarrat dakarragu dakarrie

3 HIRI - n dakarnadakarrenat dakarnagu dakarne

4 HARI dakarkixondakarkon

dakarkixokdakarkok

dakarkixodakarko

dakarkixotdakarkot

dakarkixogudakarkogu

dakarkixozudakarkozu

dakarkixozuedakarkozue

dakarkixuedakarkue

5 GURI dakarkundakarkuk dakarku dakarkuzu dakarkuzue dakarkue

6 ZURI dakartzudakartzut dakartzugu dakartzue

7 ZUERI dakartzuedakartzuet dakartzuegu dakartzue

8 HÁRERI dakarkixonedakarkone

dakarkixuekdakarkuek

dakarkixuedakarkue

dakarkixuetdakarkuet

dakarkixuegudakarkuegu

dakarkixuezudakarkuezu

dakarkixuezuedakarkuezue

dakarkixuedakarkue

3.4.1.1.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: EKARRI Indikatibua Oraiña NOR = ha

1 - Oso-oso gitxi darabigu hau aditz-jokuau aditz trinkuekin. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra. ZURI eta ZUERI dagokixozen adizkixak dira erabillixenak,letra baltzez darenak.

203

a b c d e f g h


1 NERI dakardanazdakardazak dakardaz dakardazuz dakardazuez dakartez

2 HIRI - m dakarrazdakarraraz dakarraguz dakarriez

3 HIRI - n dakarnazdakarrenaraz dakarnaguz dakarnez

4 HARI dakarkixonazdakarkonaz

dakarkixuazdakarkuaz

dakarkixozdakarkoz

dakarkixorazdakarkoraz

dakarkixoguzdakarkoguz

dakarkixozuzdakarkozuz

dakarkixozuezdakarkozuez

dakarkixuezdakarkuez

5 GURI dakarkunazdakarkuaz dakarkuz dakarkuzuz dakarkuzuez dakarkuez

6 ZURI dakartzuzdakartzuraz dakartzuguz dakartzuez

7 ZUERI dakartzuezdakartzueraz dakartzueguz dakartzuez

8 HÁRERI dakarkixonezdakarkonez

dakarkixuezakdakarkuezak


dakarkixuerazdakarkueraz

dakarkixueguzdakarkueguz

dakarkixuezuzdakarkueguz

dakarkixuezuezdakarkuezuez


3.4.1.1.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: EKARRI Indikatibua Oraiña NOR = hárek

204

a b c d e f g h


1 NERI hekardanhekardan (z)ekardan zenkardanzenkardazun*

zenkartenzenkardazuen* (z)ekarten

2 HIRI - m (z)ekarrannekarran genkarrangenkarragun* (z)ekarren

3 HIRI - n (z)ekarnannekarnan genkarnangenkarnagun* (z)ekarnen

4 HARI hekarkixonhekarkon

hekarkixonhekarkon

(z)ekarkixon(z)ekarkon

nekarkixonnekarkon

genkarkixongenkarkon

zenkarkixonzenkarkon

zenkarkixuenzenkarkuen

(z)ekarkixuen(z)ekarkuen

5 GURI hekarkunhekarkun (z)ekarkun zenkarkunzenkarkuzun*

zenkarkuenzenkarkuzuen* (z)ekarkuen

6 ZURI (z)ekartzunnekartzun genkartzungenkartzugun* (z)ekartzuen

7 ZUERI (z)ekartzuennekartzuen genkartzuengenkartzuegun* (z)ekartzuen

8 HÁRERI hekarkixuenhekarkuen

hekarkixuenhekarkuen


nekarkixuennekarkuen

genkarkixuengenkarkuen




3.4.1.2.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: EKARRI Indikatibua Lehena NOR = ha

1 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.15). ZURI eta ZUERI dagokixozen adizkixak lirake erabillixenak.

205

a b c d e f g h


1 NERI hekardazenhekardazen (z)ekardazen zenkardazenzenkardazuzen*

zenkartezenzenkardazuezen* (z)ekartezen

2 HIRI - m (z)ekarrazennekarrazen genkarrazengenkarraguzen*

(z)ekarrezen

3 HIRI - n (z)ekarnazennekarnazen genkarnazengenkarnaguzen*

(z)ekarnezen

4 HARI hekarkixozenhekarkozen

hekarkixozenhekarkozen

(z)ekarkixozen(z)ekarkozen

nekarkixozennekarkozen

genkarkixozengenkarkozen

zenkarkixozenzenkarkozen

zenkarkixuezenzenkarkuezen

(z)ekarkixuezen(z)ekarkuezen

5 GURI hekarkuzenhekarkuzen (z)ekarkuzen zenkarkuzenzenkarkuzuzen*

zenkarkuezenzenkarkuzuezen* (z)ekarkuezen

6 ZURI (z)ekartzuzennekartzuzen genkartzuzengenkartzuguzen*

(z)ekartzuezen

7 ZUERI (z)ekartzuezennekartzuezen genkartzuezengenkartzueguzen*

(z)ekartzuezen

8 HÁRERI hekarkixuezenhekarkuezen

hekarkixuezenhekarkuezen


nekarkixuezennekarkuezen

genkarkixuezengenkarkuezen




3.4.1.2.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: EKARRI Indikatibua Lehena NOR = hárek

206

a b c d e f g h


1 NERI bahekartbahekart balekart bazenkartbazenkardazu*

bazenkartebazenkardazue* balekarte

2 HIRI - m balekarrabanekarra bagenkarrabagenkarragu* balekarre

3 HIRI - n balekarnabanekarna bagenkarnabagenkarnagu* balekarne

4 HARI bahekarkixobahekarko

bahekarkixobahekarko

balekarkixobalekarko

banekarkixobanekarko

bagenkarkixobagenkarko

bazenkarkixobazenkarko

bazenkarkixuebazenkarkue

balekarkixuebalekarkue

5 GURI bahekarkubahekarku balekarku bazenkarkubazenkarkuzu*

bazenkarkuebazenkarkuzue* balekarkue

6 ZURI balekartzubanekartzu agenkartzubagenkartzugu* balekartzue

7 ZUERI balekartzuebanekartzue bagenkartzuebagenkartzuegu* balekartzue

8 HÁRERI bahekarkixuebahekarkue

bahekarkixuebahekarkue


banekarkixuebanekarkue

bagenkarkixuebagenkarkue




3.4.1.3.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: EKARRI Baldintza NOR = ha


2 - Indikatiboko Oraiña eta Lehena gitxi erabiltzen badira, Baldintza gitxiago oindiok, eta Ondorixua bapez.

207

a b c d e f g h


1 NERI bahekardazbahekardaz balekardaz bazenkardazbazenkardazuz*

bazenkartezbazenkardazuez* balekartez

2 HIRI - m balekarrazbanekarraz bagenkarrazbagenkarraguz* balekarrez

3 HIRI - n balekarnazbanekarnaz bagenkarnazbagenkarnaguz* balekarnez

4 HARI bahekarkixozbahekarkoz

bahekarkixozbahekarkoz

balekarkixozbalekarkoz

banekarkixozbanekarkoz

bagenkarkixozbagenkarkoz

bazenkarkixozbazenkarkoz

bazenkarkixuezbazenkarkuez

balekarkixuezbalekarkuez

5 GURI bahekarkuzbahekarkuz balekarkuz bazenkarkuzbazenkarkuzuz*

bazenkarkuezbazenkarkuzuez* balekarkuez

6 ZURI balekartzuzbanekartzuz bagenkartzuzbagenkartzuguz* balekartzuez

7 ZUERI balekartzuezbanekartzuez bagenkartzuezbagenkartzueguz* balekartzue

8 HÁRERI bahekarkixuezbahekarkuez

bahekarkixuezbahekarkuez


banekarkixuezbanekarkuez

bagenkarkixuezbagenkarkuez




3.4.1.3.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: EKARRI Baldintza NOR = hárek

208

a b c d e f g h


1 NERI darabirandarabirak darabitt darabirazu darabirazue darabitte

2 HIRI - m darabixadarabixat darabixagu darabixe

3 HIRI - n darabiñadarabiñat darabiñagu darabiñe

4 HARI darabilkixondarabilkon

darabilkixokdarabilkok

darabilkixodarabilko

darabilkixotdarabilkot

darabilkixogudarabilkogu

darabilkixozudarabilkozu

darabilkixozuedarbilkozue

darabilkixuedarabilkue

5 GURI darabilkundarabilkuk darabilku darabilkuzu darabilkuzue darabilkue

6 ZURI darabitzudarabitzut darabitzugu darabitzue

7 ZUERI darabitzuedarabitzuet darabitzuegu darabitzue

8 HÁRERI darabilkixonedarabilkone

darabilkixuekdarabilkuek


darabilkixuetdarabilkuet

darabilkixuegudarabilkuegu

darabilkixuezudarabilkuezu

darabilkixuezuedarabilkuezue


3.4.2.1.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERABILLI Indikatibua Oraiña NOR = ha

1 - Aditz laguntzaillera joten dogu NOR-NORI-NORKa erabiltzeko. Ikus: EKARRI aditzari jarrittako oharrak. Halanda be, EKARRI baiño sarritxuago darabigu hau aditzau.Ikus: (1.1.18) “L”aren presentziaz esandakua; kasu honetan mantendu egin dogu “K” kontsonantiaren aurrian.

2 - Letra baltzez idatzitta daren adizkixak dira entzunenak.

209

a b c d e f g h


1 NERI darabiranazdarabirazak darabiraz darabirazuz darabirazuez darabittez

2 HIRI - m darabixazdarabixaraz darabixaguz darabixez

3 HIRI - n darabiñazdarabiñaraz darabiñaguz darabiñez

4 HARI darabilkixonazdarabilkonaz

darabilkixuazdarabilkuaz

darabilkixozdarabilkoz

darabilkixorazdarabilkoraz

darabilkixoguzdarabilkoguz

darabilkixozuzdarabilkozuz

darabilkixozuezdarabilkozuez

darabilkixuezdarabilkuez

5 GURI darabilkunazdarabilkuaz darabilkuz darabilkuzuz darabilkuzuez darabilkuez

6 ZURI darabitzuzdarabitzuraz darabitzuguz darabitzuez

7 ZUERI darabitzuezdarabitzueraz darabitzueguz darabitzuez

8 HÁRERI darabilkixonezdarabilkonez

darabilkixuezakdarabikuezak


darabilkixuerazdarabilkueraz

darabilkixueguzdarabilkueguz

darabilkixuezuzdarabilkuezuz

darabilkixuezuezdarabilkuezuez


3.4.2.1.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERABILLI Indikatibua Oraiña NOR = hárek

210

a b c d e f g h


1 NERI herabiranherabiran (z)erabiran zerabiranzerabirazun*

zerabittenzerabirazuen* (z)erabitten

2 HIRI - m (z)erabixannerabixan gerabixangerabixagun* (z)erabixen

3 HIRI - n (z)erabiñannerabiñan gerabiñangerabiñagun* (z)erabiñen

4 HARI herabilkixonherabilkon

herabilkixonherabilkon

(z)erabilkixon(z)erabilkon

nerabilkixonnerabilkon

gerabilkixongerabilkon

zerabilkixonzerabilkon

zerabilkixuenzerabilkuen

(z)erabilkixuen(z)erabilkuen

5 GURI herabilkunherabilkun (z)erabilkun zerabilkunzerabilkuzun*

zerabilkuenzerabilkuzuen* (z)erabilkuen

6 ZURI (z)erabitzunnerabitzun gerabitzungerabitzugun* (z)erabitzuen

7 ZUERI (z)erabitzuennerabitzuen gerabitzuengerabitzuegun* (z)erabitzuen

8 HÁRERI herabilkixuenherabilkuen

herabilkixuenherabilkuen


nerabilkixuen nerabilkuen

gerabilkixuengerabilkuen




3.4.2.2.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERABILLI Indikatibua Lehena NOR = ha


211

a b c d e f g h


1 NERI herabirazenherabirazen (z)erabirazen zerabirazenzerabirazuzen*

zerabittezenzerabirazuezen* (z)erabittezen

2 HIRI - m (z)erabixazennerabixazen gerabixazengerabixaguzen* (z)erabixezen

3 HIRI - n (z)erabiñazennerabiñazen gerabiñazengerabiñaguzen* (z)erabiñezen

4 HARI herabilkixozenherabilkozen

herabilkixozenherabilkozen

(z)erabilkixozen(z)erabilkozen

nerabilkixozennerabilkozen

gerabilkixozengerabilkozen

zerabilkixozenzerabilkozen

zerabilkixuezenzerabilkuezen

(z)erabilkixuezen(z)erabilkuezen

5 GURI herabilkuzenherabilkuzen (z)erabilkuzen zerabilkuzenzerabilkuzuzen*

zerabilkuezenzerabilkuzuezen* (z)erabilkuezen

6 ZURI (z)erabitzuzennerabitzuzen gerabitzuzengerabitzuguzen* (z)erabitzuezen

7 ZUERI (z)erabitzuezennerabitzuezen gerabitzuezengerabitzueguzen* (z)erabitzuezen

8 HÁRERI herabilkixuezenherabilkuezen

herabilkixuezenherabilkuezen


nerabilkixuezennerabilkuezen

gerabilkixuezengerabilkuezen




3.4.2.2.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERABILLI Indikatibua Lehena NOR = hárek

212

a b c d e f g h


1 NERI baherabittbaherabitt balerabitt bazerabittbazerabirazu*

bazerabittebazerabirazue* balerabitte

2 HIRI - m balerabixabanerabixa bagerabixabagerabixagu* balerabixe

3 HIRI - n balerabiñabanerabiña bagerabiñabagerabiñagu* balerabiñe

4 HARI baherabilkixobaherabilko

baherabilkixobaherabilko

balerabilkixobalerabilko

banerabilkixobanerabilko

bagerabilkixobagerabilko

bazerabilkixobazerabilko

bazerabilkixuebazerabilkue

balerabilkixuebalerabilkue

5 GURI baherabilkubaherabilku balerabilku bazerabilkubazerabilkuzu*

bazerabilkuebazerabilkuzue* balerabilkue

6 ZURI balerabitzubanerabitzu bagerabitzubagerabitzugu* balerabitzue

7 ZUERI balerabitzuebanerabitzue bagerabitzuebagerabitzuegu* balerabitzue

8 HÁRERI baherabilkixuebaherabilkue

baherabilkixuebaherabilkue


banerabilkixuebanerabilkue

bagerabilkixuebagerabilkue




3.4.2.3.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERABILLI Baldintza NOR = ha

213

a b c d e f g h


1 NERI baherabirazbaherabiraz balerabiraz bazerabirazbazerabirazuz*

bazerabittezbazerabirazuez* balerabittez

2 HIRI - m balerabixazbanerabixaz bagerabixazbagerabixaguz* balerabixez

3 HIRI - n balerabiñazbanerabiñaz bagerabiñazbagerabiñaguz* balerabiñez

4 HARI baherabilkixozbaherabilkoz

baherabilkixozbaherabilkoz

balerabilkixozbalerabilkoz

banerabilkixozbanerabilkoz

bagerabilkixozbagerabilkoz

bazerabilkixozbazerabilkoz

bazerabilkixuezbazerabilkuez

balerabilkixuezbalerabilkuez

5 GURI baherabilkuzbaherabilkuz balerabilkuz bazerabilkuzbazerabilkuzuz*

bazerabilkuezbazerabilkuzuez* balerabilkuez

6 ZURI balerabitzuzbanerabitzuz bagerabitzuzbagerabitzuguz* balerabitzuez

7 ZUERI balerabitzuezbanerabitzuez bagerabitzuezbagerabitzueguz* balerabitzuez

8 HÁRERI baherabilkixuezbaherabilkuez

baherabilkixuezbaherabilkuez


banerabilkixuezbanerabilkuez

bagerabilkixuezbagerabilkuez




3.4.2.3.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERABILLI Baldintza NOR = hárek

214

a b c d e f g h


1 NERI daroiarandaroiarak daroiat daroiarazu daroiarazue daroiate

2 HIRI - m daroiadaroiat daroiagu daroie

3 HIRI - n daroianadaroianat daroianagu daroiane

4 HARI daroiakixondaroiakon

daroiakixokdaroiakok

daroiakixodaroiako

daroiakixotdaroiakot

daroiakixogudaroiakogu

daroiakixozudaroiakozu

daroiakixozuedaroiakozue

daroiakixuedaroiakue

5 GURI daroiakundaroiakuk daroiaku daroiakuzu daroiakuzue daroiakue

6 ZURI daroiatzudaroiatzut daroiatzugu daroiakizuedaroiatzue

7 ZUERI daroiatzuedaroiatzuet daroiatzuegu daroiatzue

8 HÁRERI daroiakixonedaroiakone

daroiakixuekdaroiakuek


daroiakixuetdaroiakuet

daroiakixuegudaroiakuegu

daroiakixuezudaroiakuezu

daroiakixuezuedaroiakuezue


3.4.3.1.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERUAN Indikatibua Oraiña NOR = ha

1 - Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra. EKARRI-ren adizkixak baiño saritxuago darabiguz honek adizkixok, batez be letra baltzez idatzitta darenak.

215

a b c d e f g h


1 NERI daroiaranazdaroiarazak daroiaraz daroiazuz daroiazuez daroiatez

2 HIRI - m daroiazdaroiaraz daroiaguz daroiez

3 HIRI - n daroianazdaroianaraz daroianaguz daroianez

4 HARI daroiakixonazdaroiakonaz

daroiakixuazdaroiakuaz

daroiakixozdaroiakoz

daroiakixorazdaroiakoraz

daroiakixoguzdaroiakoguz

daroiakixozuzdaroiakozuz

daroiakixozuezdaroiakozuez

daroiakixuezdaroiakuez

5 GURI daroiakunazdaroiakuaz daroiakuz daroiakuzuz daroiakuzuez daroiakuez

6 ZURI daroiatzuzdaroiatzuraz daroiatzuguz daroiatzuez

7 ZUERI daroiatzuezdaroiatzueraz daroiatzueguz daroiatzuez

8 HÁRERI daroiakixonezdaroiakonez

daroiakixuezakdaroiakuezak


daroiakixuerazdaroiakueraz

daroiakixueguzdaroiakueguz

daroiakixuezudaroiakuezu

daroiakixuezuezdaroiakuezue


3.4.3.1.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERUAN Indikatibua Oraiña NOR = hárek

216

a b c d e f g h


1 NERI heroiaranheroiaran (z)eroiaran zeroiaranzeroiarazun*

zeroiatenzeroiarazuen* (z)eroiaten

2 HIRI - m (z)eroianneroian geroiangeroiagun* (z)eroien

3 HIRI - n (z)eroiananneroianan geroianangeroianagun* (z)eroianen

4 HARI heroiakixonheroiakon

heroiakixonheroiakon

(z)eroiakixon(z)eroiakon

neroiakixonneroiakon

geroiakixongeroiakon

zeroiakixonzeroiakon

zeroiakixuenzeroiakuen

(z)eroiakixuen(z)eroiakuen

5 GURI heroiakunheroiakun (z)eroiakun zeroiakunzeroiakuzun*

zeroiakuenzeroiakuzuen* (z)eroiakuen

6 ZURI (z)eroiatzunneroiatzun geroiatzungeroiatzugun* (z)eroiatzuen

7 ZUERI (z)eroiatzuenneroiatzuen geroiatzuengeroiatzuegun* (z)eroiatzuen

8 HÁRERI heroiakixuenheroiakuen

heroiakixuenheroiakuen


neroiakixuenneroiakuen

geroiakixuengeroiakuen




3.4.3.2.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERUAN Indikatibua Lehena NOR = ha

1 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.15). ZURI eta ZUERI dagokixozen adizkixak lirake erabillixenak, letra baltzez jarritta darenak.

217

a b c d e f g h


1 NERI heroiarazenheroiarazen (z)eroiarazen zeroiarazenzeroiarazun*

zeroiatezenzeroiarazuezen* (z)eroiatezen

2 HIRI - m (z)eroiazenneroiazen geroiazengeroiaguzen* (z)eroiezen

3 HIRI - n (z)eroianazenneroianazen geroianazengeroianaguzen* (z)eroianezen

4 HARI heroiakixozenheroiakozen

heroiakixozenheroiakozen

(z)eroiakixozen(z)eroiakozen

neroiakixozenneroiakozen

geroiakixozengeroiakozen

zeroiakixozenzeroiakozen

zeroiakixuezenzeroiakuezen

(z)eroiakixuezen(z)eroiakuezen

5 GURI heroiakuzenheroiakuzen (z)eroiakuzen zeroiakuzenzeroiakuzuzen*

zeroiakuezenzeroiakuzuezen* (z)eroiakuezen

6 ZURI (z)eroiatzuzenneroiatzuzen geroiatzuzengeroiatzugun* (z)eroiatzuezen

7 ZUERI (z)eroiatzuezenneroiatzuezen geroiatzuezengeroiatzuegun* (z)eroiatzuezen

8 HÁRERI heroiakixuezenheroiakuezen

heroiakixuezenheroiakuezen


neroiakixuezenneroiakuezen

geroiakixuezengeroiakuezen




3.4.3.2.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERUAN Indikatibua Lehena NOR = hárek

218

a b c d e f g h


1 NERI baheroiatbaheroiat baleroiat bazeroiatbazeroiarazu*

bazeroiatebazeroiarazue* baleroiate

2 HIRI - m baleroiabaneroia bageroiabageroiagu* baleroie

3 HIRI - n baleroianabaneroiakiñbaneroiana

bageroianabageroianagu* baleroiane

4 HARI baheroiakixobaheroiako

baheroiakixobaheroiako

baleroiakixobaleroiako

baneroiakixobaneroiako

bageroiakixobageroiako

bazeroiakixobazeroiako

bazeroiakixuebazeroiakue

baleroiakixuebaleroiakue

5 GURI baheroiakubaheroiaku baleroiaku bazeroiakubazeroiakuzu*

bazeroiakuebazeroiakuzue* baleroiakikue

6 ZURI baleroiatzubaneroiatzu bageroiatzubageroiatzugu* baleroiatzue

7 ZUERI baleroiatzuebaneroiakizuebaneroiatzue

bageroiatzuebageroiatzuegu* baleroiatzue

8 HÁRERI baheroiakixuebaheroiakue

baheroiakixuebaheroiakue


baneroiakixuebaneroiakue

bageroiakixuebageroiakue




3.4.3.3.1 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERUAN Baldintza NOR = ha

1 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.15). ZURI eta ZUERI dagokixozen adizkixak lirake erabillixenak, letra baltzez idatzitta darenak.

2 - Indikatiboko Oraiña eta Lehena gitxi erabiltzen badittugu, Baldintza gitxiago oindiok, eta Ondorixua bapez.

219

a b c d e f g h


1 NERI baheroiarazbaheroiaraz baleroiaraz bazeroiarazbazeroiarazuz*

bazeroiatezbazeroiarazuez* baleroiatez

2 HIRI - m baleroianazbaneroiakixazbaneroiaz

bageroianazbageroianaguz*

baleroiakiñezbaleroianez

3 HIRI - n baleroianabaneroianaz bageroianabageroianagu* baleroiane

4 HARI baheroiakixozbaheroiakoz

baheroiakixozbaheroiakoz

baleroiakixozbaleroiakoz

baneroiakixozbaleroiakoz

bageroiakixozbageroiakoz

bazeroiakixozbazeroiakoz

bazeroiakixuezbazeroiakuez

baleroiakixuezbaleroiakuez

5 GURI baheroiakuzbaheroiakuz baleroiakuz bazeroiakuzbazeroiakuzuz*

bazeroiakuezbazeroiakuzuez* baleroiakuez

6 ZURI baleroiatzuzbaneroiatzuz bageroiatzuzbageroiatzuguz* baleroiatzuez

7 ZUERI baleroiatzuezbaneroiatzuez bageroiatzuezbageroiatzueguz* baleroiatzuez

8 HÁRERI baheroiakixuezbaheroiakuez

baheroiakixuezbaheroiakuez


baneroiakixuezbaneroiakuez

bageroiakixuezbageroiakuez




3.4.3.3.2 - Aditz trinkua, NOR-NORI-NORK: ERUAN Baldintza NOR = hárek

220


ZER

de

-

Sustraixa

(r)itx

NORI

-

-

o

-

-

-

oe

NORK

t

k/n

-

gu

zu

zue

e

ZER

de/je

-

Sustraixa

(r)itx

NORI

-

-

o

-

-

-

oe

Sexu-markia+ NORK

at/nat

-

k/n

agu/nagu

-

-

ek/ne

3.4.4.1 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: ERITXI Indikatibua Oraiña

1 - NORI 3. pertsonakuak darabiguz bakarrik, HARI eta HÁRERI dagokixozenak. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

221

a b c d e f g h


1 NERI

2 HIRI - m

3 HIRI - n

4 HARI de(r)itxonde(r)itxok de(r)itxode(r)itxot de(r)itxogu de(r)itxozu de(r)itxozue de(r)itxue

5 GURI

6 ZURI

7 ZUERI

8 HÁRERI de(r)itxonede(r)itxuek de(r)itxuede(r)itxuet de(r)itxuegu de(r)itxuezu de(r)itxuezue de(r)itxue

3.4.4.1 - Aditz Trinkua, ZER-NORI-NORK: ERITXI Indikatibua Oraiña

1 - Adizki alokutibuak teorixan jarri leikezen arren ez dittugu jarri, aditz honekin ez darabiguzelako.

2 - NORI 3. pertsonakuak darabiguz bakarrik, HARI eta HÁRERI dagokixozenak. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

222


NORK

ne

he

(z)e

ge

ze

ze

(z)e

Sustraixa

ritx

NORI

-

-

o

-

-

-

oe

NORKplur.

e

e

Denb.atzizk.

n

n

n

n

n

n

n

NORK

ne

-

(j)e

ge

-

-

(j)e

Sustraixa

ritx

NORI

-

-

o

-

-

-

oe

Sexumarkia

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORKplur.

‘

e

Denb.atzizk.

n

-

n

n

-

-

n

3.4.4.2 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: Indikatibua Lehena

1 - NORI 3. pertsonakuak darabiguz bakarrik, HARI eta HÁRERI dagokixozenak. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko orriko oharra.

223

a b c d e f g h


1 NERI

2 HIRI - m

3 HIRI - n

4 HARI heritxonheritxon (z)eritxonneritxon geritxongeritxogun*

zeritxonzeritxozun*

zeritxuenzeritxozuen* (z)eritxuen

5 GURI

6 ZURI

7 ZUERI

8 HÁRERI heritxuenheritxuen (z)eritxuenneritxuen geritxuengeritxuegun*

zeritxuenzeritxuezun*

zeritxuenzeritxuezuen* (z)eritxuen

3.4.4.2 - Aditz Trinkua, ZER-NORI-NORK: ERITXI Indikatibua Lehena

1 - Oraiñaldixan hau aditzau sarri badarabigu be, Lehenaldixan erabilpen urrixa dau, Baldintzan urrixagua eta Ondorixuan bapez. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta(3.4)ko oharra.

2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.15).

224


Bald.markia

ba

ba

ba

ba

ba

ba

ba

NORK

ne

he

le

ge

ze

ze

le

Sustraixa

ritx

NORI

-

-

o

-

-

-

oe

NORKplur.

e

Bald.markia

ba

-

ba

ba

-

-

ba

NORK

ne

-

le

ge

-

-

le

Sustraixa

ritx

NORI

-

-

o

-

-

-

oe

NORKplur.

e

Sexumarkia

k/n

-

k/n

k/n

-

-

k/n

3.4.4.3 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: ERITXI Baldintza

1 - Honek aditzonek Lehenaldixan erabilpen urrixa badau Baldintzan urrixagua oindiok. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

225

a b c d e f g h


1 NERI

2 HIRI - m

3 HIRI - n

4 HARI baheritxobaheritxo baleritxobaneritxo bageritxobageritxogu*

bazeritxobazeritxozu*

bazeritxuebazeritxozue* baleritxue

5 GURI

6 ZURI

7 ZUERI

8 HÁRERI baheritxuebaheritxue baleritxuebaneritxue bageritxuebageritxuegu*

bazeritxuebazeritxuezu*

bazeritxuebazeritxuezue* baleritxue

3.4.4.3 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: ERITXI Baldintza

1 - Oraiñaldixan hau aditzau sarri badarabigu be, Lehenaldixan erabilpen urrixa dau, Baldintzan urrixagua eta Ondorixuan bapez. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta(3.4)ko oharra.

2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.15).

226


ZER

d

d

Sustraixa

iño

NORI

sta

a/na

tsa

sku

tsu

tsue

tse

NORK

t/da

k/n

-

gu

zu

zue

e

ZERplur.

z

ZER

j

j

Sustraixa

iño

NORI

sta

-

tsa

sku

-

-

tse

Sexu markia+ NORK

at/natada/nada

-

k/n

agu/nagu

-

-

ek/ne

ZERplur.

z

3.4.5.1 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: *IÑO (ESAN) Indikatibua Oraiña

1 - Aditz honetan Oraiña eta Lehena baiño besterik ez darabigu. Adizxki alokutiborik be ez darabigu. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

227

3.4.5.1 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: *IÑO (ESAN) Indikatibua Oraiña

3.4.5.1.1 - ZER = ha

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI


diñostak diñosta diñostazu diñostazue diñostediñostan

2 HIRI -m diñuat diñua diñuagu diñue

3 HIRI n diñonat diñona diñonagu diñone

4 HARI diñotsat diñotsak diñotsa diñotsagu diñotsazu diñotsazue diñotsediñotsan

5 GURI diñoskuk diñosku diñoskuzu diñoskuzue diñoskuediñoskun

6 ZURI diñotsut diñotsu diñotsugu diñotsue

7 ZUERI diñotsuet diñotsue diñotsuegu diñotsue

8 HÁRERI diñotset diñotsek diñotse diñotsegu diñotsezu diñotsezue diñotsediñotsen

3.4.5.1.2 - ZER = hárek

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI


diñostazak diñostaz diñostazuz diñostazuez diñostezdiñostanaz

2 HIRI -m diñuaraz diñuaz diñuaguz diñuez

3 HIRI n diñonaraz diñonaz diñonaguz diñonez

4 HARI diñotsaraz diñotsazak diñotsaz diñotsaguz diñotsazuz diñotsazuez diñotsezdiñotsanaz

5 GURI diñoskuaz diñoskuz diñoskuzuz diñoskuzuez diñoskuezdiñoskunaz

6 ZURI diñotsuraz diñotsuz diñotsuguz diñotsuez

7 ZUERI diñotsueraz diñotsuez diñotsueguz diñotsuez

8 HÁRERI diñotseraz diñotsezak diñotsez diñotseguz diñotsezuz diñotsezuez diñotsezdiñotsenaz

1 - Erabilpen urrixa dau honek aditzonek NOR-NORI-NORK eran, laguntzaillera joten dogu normalian.

2 - Hittanorako aditz alokutiborik ez dogu jarri teorixan jarri leikian arren, erabilli be ez dogu egitten eta. Izan be adizki normalak gitxi badarabiguz, alokutibuak gitxiagooindiok. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

228


NORK

n

h

z

g

z

z

z

Sustraixa

iño

NORI

sta

a/na

tsa

sku

tsu

tsue

tse

NORKplur.

e

e

ZERplur.

ze

ze

ze

ze

ze

ze

ze

Denb.atzizk.

n

n

n

n

n

n

n

NORK

n

-

j

g

-

-

j

Sustraixa

iño

NORI

sta

-

tsa

sku

-

-

tse

Sexumarkia

a/na

-

a/na

a/na

-

-

a/na

NORKplur.

e

ZERplur.

ze

-

ze

ze

-

-

ze

Denb.atzizk.

n

-

n

n

-

-

n

3.4.5.2 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: *IÑO (ESAN) Indikatibua Lehena

1 - Oraiñaldixan be erabilpen urrixa dau honek aditzonek eta Lehenaldixan urrixagua. Adizki alokutiborik ez darabigu. Ikus: Sarrerako (1.1.19), (1.1.24) eta (3.4)ko oharra.

2 - Teorixan Baldintza eta Ondorixua be moldau leikez, baiña ez dira erabiltzen. Euskara batuan be ez dare, aditz honendako Oraiña eta Lehena baiño besterik.

229

3.4.5.2/1 - Aditz trinkua, ZER-NORI-NORK: *IÑO (ESAN) Indikatibua Lehena ZER = ha

3.4.5.2/2 - ZER = hárek

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI


hiñostan (z)iñostan ziñostanziñostazun*

ziñostenziñostazuen* (z)iñostenhiñostan

2 HIRI - m niñuan (z)iñuan giñuangiñuagun*giñonangiñonagun*

(z)iñuen

3 HIRI - n niñonan (z)iñonan (z)iñonen

4 HARI niñotsan hiñotsan (z)iñotsan ziñotsanziñotsazun*

giñotsangiñotsagun*

ziñotsenziñotsazuen* (z)iñotsenhiñotsan

5 GURI hiñoskun (z)iñoskun ziñoskunziñoskuzun*

ziñoskuenziñoskuzuen* (z)iñoskuenhiñoskun

6 ZURI niñotsun (z)iñotsun giñotsungiñotsugun* (z)iñotsuen

7 ZUERI niñotsuen (z)iñotsuen giñotsuengiñotsuegun* (z)iñotsuen

8 HÁRERI niñotsen hiñotsen (z)iñotsen ziñotsenziñotsezun*

giñotsengiñotsegun*

ziñotsenziñotsezuen* (z)iñotsenhiñotsen

a b c d e f g h

HIK - mNIK

1 NERI


hiñostazen (z)iñostazen ziñostazenziñostazuzen*

ziñostezenziñostazuezen* (z)iñostezenhiñostazen

2 HIRI - m niñuazen (z)iñuazen giñuazengiñuaguzen*giñonazengiñonaguzen*

(z)iñuezen

3 HIRI - n niñonazen (z)iñonazen (z)iñonezen

4 HARI niñotsazen hiñotsazen (z)iñotsazen ziñotsazenziñotsazuzen*

giñotsazengiñotsaguzen*

ziñotsezenziñotsazuezen* (z)iñotsezenhiñotsazen

5 GURI hiñoskuzen (z)iñoskuzen ziñoskuzenziñoskuzuzen*

ziñoskuezenziñoskuzuezen* (z)iñoskuezenhiñoskuzen

6 ZURI niñotsuzen (z)iñotsuzen giñotsuzengiñotsuguzen* (z)iñotsuezen

7 ZUERI niñotsuezen (z)iñotsuezen giñotsuezengiñotsueguzen* (z)iñotsuezen

8 HÁRERI niñotsezen hiñotsezen (z)iñotsezen ziñotsezenziñotsezuzen*

giñotsezengiñotseguzen*

ziñotsiezenziñotsezuezen* (z)iñotsezenhiñotsezen

1 - Ikus: aurreko orrialdeko oharrak eta, 2 - “e”, “f” eta “g” zutabietan (*)z markautako adizkixen gaiñian, ikus: (1.1.15).

231

ALT

UB

E, S

.- “E

ibartarrak eta euskera”.EU

SKE

RA

V, 1960.- “O

bservaciones al tratado de Morfología vasca de R

.M. de A

zkue”. Berm

eo, 1934(Faksim

ile ediziñua 1969, L

a Gran E

nciclopedia V

asca).

AÑ

IBA

RR

O, P.

- “Gram

ática Bascongada”.A

.S.F.V.J.U., 1969.

AR

AN

BE

RR

I OD

RIO

ZO

LA

, Fernan

do.

- “Erm

ua eta Eitzako euskara”. E

rmuko ud

aleko euskara batzordea, 1996.

AR

OT

ZA

RE

NA

, Salb

atore. - “G

ramm

aire basque-Dial.navarro-labourdins”. Tours, 1951.

AZ

KU

E, R

.M.

-“Morfología vasca”. Bilbo, 1923 (Faksim

ile ediziñua 1969. La Gran Enciclopedia V

asca).

CA

MP

ION

, A.

- “Gram

ática de los cuatro dialectos de la lengua euskara”. Tolosa, 1884 (Faksimile ed

izioa1977. L

a Gran E

nciclopedia V

asca).

EC

HA

IDE

I.M.

-“E

l verbo vascongado”.San Ignacio-San Sebastian, 1923.- “D

esarrollo de las conjugaciones eúskaras”. Grafico-E

ditora S.L

. San Sebastian, 1944 .- “Las flexiones verbales contenidas

en Peru A

barka de Mogel”. E

USK

ER

A V, 1960.

EG

UZ

KI.- “A

ditza Bizkaierazko E

rabileran”. Labayru Ikastegia, 1984.

EL

EX

PU

RU

J.M.

- “Bergarako euskera-A

ditza”. UN

ED

-BE

RG

AR

A, 1988.

ER

RA

ZT

I IGA

RT

UA

AL

BE

RT

O.

- “Iurreta elizateko euskara eta toponimia-A

ditza”.IUR

RE

TAK

O U

DA

LA

, 1994.

ET

XE

BA

RR

IA, J.M

. - “Z

eberio haraneko euskararen azterketa etno-linguistikoa”. Ibaizabal, 1991.

BIBLIO

GRAFIX

IA

232

ET

XE

BA

RR

IA T

OR

IBIO

.- “Ibiltarixanak”. E

go Ibarra, 1993.- “Flexiones verbales y Lexicón del euskera dialectal de Eibar” (J. San M

artinen aurkezpenarekin).EU

SKER

A V

III-IX, 1963-64. Berrargitarapena 1986.

EU

SK

ALT

ZA

IND

IA.

- “Euskal A

ditz Batua”. D

onostia, 1979.- “A

dizki alokutiboak (hikako moldea)”. E

USK

ER

A X

L. B

ilbo, 1995-1.

GA

MIN

DE

, I.- “A

ditza bizkaieraz”. t.III. UE

U, 1985.

- “Otxandioko euskaraz-A

ditza”, 1991.

GA

RM

EN

DIA

, Salb

ador

- “Indeterminazioari datxekon aditza singularrean”. E

USK

ER

A X

III, 1968.

INC

HA

US

PE

, Em

man

uel T

heod

ore.- “Le verbe basque”.H

ordago. D

onostia, 1979.

INT

XA

US

TI, J.

- “Euskal aditza, gipuzko-bizkaierak”, 1960.

IRA

ZO

LA

KO

JOX

E M

AR

I.- “E

uskal aditza-bizkaiera ta batua”. Bilbo, 1985.

IRIG

OY

EN

, A.

- “Bizkaiko aditzaren erabileraz oharrak”. E

USK

ER

A X

XV

III, 1983. - “D

e Re P

hilologicaV

asconicae II, IV, V”. W

ilsen-Bilbo.

ITH

UR

RI, Jean

.- “G

ramm

aire basque: dialecte labourdin”. Hord

ago. Donostia, 1979.

- Goiko obra beraren Ediciones Vascas-en argitarapenean Federiko K

rutwigen hitzaurrea ,1979.

ITU

RR

IOZ

, A.

- “EIB

AR

” aldizkarixan E

ibarko euskaraz argittara emon zittuan zortzi artikulu, 1958,

59(2), 60(2), 61, 66 eta 68an azkena Toribio Etxebarriaren heriotzia d

ela eta “Eriotza

mingarria” izenburuakin.

KN

ÖR

R, E

nriq

ue.

- “Hiketa edo hitanoaz zenbait argi”. E

USK

ER

A X

XII ,1977.

KR

UT

WIG

SA

GR

ED

O, Fed

eriko.

- Ithurriren “Gram

maire Basque”(Ediciones V

ascas) 1979ko argitarapenari egindako hitzaurrea.

LA

CH

AG

A, Jose M

ª de.

- “La representación del tiempo en el verbo vasco”. B

ilbao, 1994.

LA

FITT

E, P

ierre.- “G

ramm

aire basque (navarro-labourdin littéraire)”. Bayonne, 1962.

233

OR

EG

I, Josu.

- “Birrazterpen bat: hiketa eta zuketa”.E

USK

ER

A X

XII, 1977.

PU

JAN

A, P.

- “Euskal aditza bizkaieraz”. B

ilbo, 1970.- “El verbo vasco de O

leta (Araba). Flexiones IK

A: del valle de Leintz,del valle de A

ngiozar (Bergara),de Z

eanuri, y de la zona de Mungia”.D

iputación Foral de Alaba (C

onsejo de Cultura)-D

ep.deFilología V

asca, Facultad de Filosofía y Letras (Vitoria), 1979.

SA

N M

AR

TIN

, J.- “E

ibarko aditz laguntzailearen paradigmak”. Iker-1. E

uskaltzaindia. B

ilbo, 1981.- “Z

irikadak”, 1960.- “E

ztenkadak”, 1965.- “A

urretiko agirixa”, Toribio Etxebarriaren “Ibiltarixanak”-ren hitzaurrietako bat.

Ego Ibarra, 1993.

- “Presentación”, Toribio E

txebarriaren “Flexiones verbales y Lexicón del euskera dialectal deE

ibar”en erderazko hitzaurria. E

USK

ER

A V

III-IX, 1963-64. B

errargitarapena 1986.

TX

ILL

AR

DE

GI.

- “Hika eta Z

uka-ko aditz-joko edo konjugazioak”. EU

SKE

RA

XIV, 1968.

- “Sustrai Bila”(1970) eta “O

inarri Bila” (1977). D

onostia.- “E

uskal gramatika” E

.V. Donostia, 1979.

U.E

.U.

- “Euskal dialektologiaren hastapenak”. Iruñea, 1983.

UM

AN

DI.

- “Gram

ática vasca. Formas verbales vizcainas - B

izkaierazko aditz-erak”.S.F.V.J.U., 1955.

VIL

LA

SA

NT

E Fr. L

uis.

- “Euskal A

ditz Batua” eta “O

letakoE

uskal Aditza” aurkeztean

Euskaltzainburuaren hitzak.

EU

SKE

RA

XX

IV. Bilbo, 1979-2.

VIL

LA

SA

NT

E L

. eta ITU

RR

IA C

.

- “Paradigm

as de la conjugación vasca”. E

d. Franciscana A

ranzazu, 1955.

YR

IZA

R, P

ED

RO

DE

.- “M

orfología del verbo auxiliar vizcaíno” (estudio dialectológico). Euskaltzaind

ia, 1992.

ZE

LA

IA, P

edro.

- “Um

ore giroan”. Ego Ibarra, 1991.

Eibarren euskeraz erabiltzen dittugu

autu guztiak, bai zerukuak bai lurrekuak

(Toribio E

txebarria)

Eibarko U

dala

Euskara B

atzordea

Documents

atzordia ditz aditzaEibarko · 7 E sku artian dakazun liburua, irakurle, urtietako juan-etorrixaren eta hainbat lagunen borondatezko biharraren frutua dozu. Batzuk buru-belarri eta