Arkusz IIDla poziomu rozszerzonego

Temat arkusza:

Źródła władzy monarszej od antyku

do XIX wieku

Średniowiecze

Źródło AUniwersał cesarza Fryderyka I Barbarossy (1 października 1157), cyt. za:

„Europa w okresie wypraw krzyżowych. Teksty źródłowe do nauki historii

w szkole średniej”, Kraków 1924, nr 9 b

„Gdy moc Boża, od której pochodzi każda władza na niebie i na ziemi,

nam, pomazańcowi Jego, powierzyła rządy w królestwie i cesarstwie i orę-

żowi cesarskiemu poruczyła czuwanie nad pokojem kościołów, z najwię-

kszym bólem serca musimy się użalić, że [...] legaci [...] jakby duchem

nieprawości przejęci, z niesłychaną pychą, z zuchwałą wzgardą, z prze-

klętą wyniosłością nadętego serca przedstawili nam swe poselstwo spisa-

ne w liście apostolskim, którego treść jest taka: że mamy sobie przypom-

nieć, iż pan papież udzielił nam odznaki cesarskiej korony [...]”.

Źródło BBulla papieża Innocentego III (1198 r.), cyt. za: M. Kamiński, G. Pańko, R.

Śniegocki, „Historia 1. Cz. 2. Średniowiecze. Podręcznik dla liceum i technikum”,

Nowa Era, Warszawa 2003, s. 81

Innocenty III – papież (1198-1216), kontynuator polityki Grzegorza

VII

„Podobnie jak Bóg, Stwórca wszechświata uczynił na firmamencie nie-

bieskim dwa wielkie światła: światło większe, aby rządziło dniem i świat-

ło mniejsze, aby rządziło nocą, tak dla umocnienia powszechnego Ko-

ścioła, który nazywają królestwem niebieskim, ustanowił dwie wielkie

godności, większą, aby jako dniami rządziła duszami i mniejszą, która by

jako nocą rządziła ciałami: to są powaga papieska i władza królewska.

A jak księżyc bierze światło swoje od słońca, ponieważ ustępuje mu pod

względem wielkości, jakości, położenia i skutków działania, podobnie

władza królewska od powagi papieskiej bierze blask dostojeństwa”.

Źródło C

Prowincje Francji w 1152 r.

(mapa: S. Kryciński),

cyt. za: W. Chybowski,

T. Elbanowski, „Historia.

Ćwiczenia dla liceum i technikum.

Zakres rozszerzony”, Nowa Era,

Warszawa 2004, s. 9

Źródło D

Drzewo genealogiczne władców Francji, Anglii i Niemiec w 2. poł. XII w., cyt. za:

W. Chybowski, T. Elbanowski, „Historia. Ćwiczenia dla liceum i technikum.

Zakres rozszerzony”, Nowa Era, Warszawa 2004, s. 8

Źródło E

Fragment całostronicowej iluminacji w ewangeliarzu Henryka Lwa z ok. 1188 r.

(Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel, fot. Andrzej Pieńkos)

Źródło FMagna Charta Libertatum (Wielka Karta Swobód, 1215 r.), cyt. za: M. Kamiński,

G. Pańko, R. Śniegocki, „Historia 1. Cz. 2. Średniowiecze. Podręcznik dla liceum

i technikum”, Nowa Era, Warszawa 2003, s. 97

„Żadne „tarczowe” lub „pomocne” nie będzie nałożone na królestwo

nasze inaczej jak tylko za zgodą wspólnej rady królestwa naszego [...]”.

Źródło GZłota Bulla Karola IV (1356 r.), cyt. za: „Europa w okresie schizmy i soborów.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole”, Kraków 1924, s. 2

23-09-2005_historia.qxd 2005-09-09 15:43 Page 11

Karol IV Luksemburski (1316-1378) – król niemiecki i czeski od

1346 r., cesarz od 1355 r., margrabia brandenburski od 1373 r.

„Powiedz pycho, w jaki sposób rządziłabyś w piekle, gdybyś nie mia-

ła ku pomocy niezgody? [...] wielokrotnie bowiem kładłaś niezgodę po-

między 7 elektorów świętego cesarstwa [...]. Słusznie więc z urzędu, któ-

rym z mocy godności cesarskiej władamy, powinniśmy zapobiegać na

przyszłość niebezpieczeństwom niezgód i różnic pomiędzy samymi elek-

torami, do liczby których jako król czeski, jak wiadomo, należymy [...].

Jest powszechnie i ogólnie wiadomo całemu światu, iż dostojni [pano-

wie] król czeski, palatyn reński, książę saski i margrabia brandenburski

z racji swego królestwa, względnie księstw, posiadają przy wyborze kró-

la rzymskiego a przyszłego cesarza wraz z elektorami duchownymi [...]

prawo, głos i miejsce i że wraz z nimi są uważani w istocie rzeczywisty-

mi i prawymi elektorami św. cesarstwa [...]. Skoro elektorzy [...] albo ich

posłowie złożą przysięgę wedle wspomnianej formuły i przepisu, win-

ni przeprowadzić wybór i nie oddalać się od wspomnianego wyżej mia-

sta Frankfurtu, dopóki większość z nich nie obierze świeckiej głowy pań-

stwa”.

Wiek XIX

Źródło HUstawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego (27 listopada 1815), cyt. za: M. Boruc-

ki, „Konstytucje polskie 1791-1997”, Warszawa 2002, s. 49, 55

„Korona Królestwa Polskiego jest dziedziczną w Osobie Naszej i Na-

szych Potomków, dziedziców i następców, podług porządku ustanowio-

nego dla Tronu Rosyjskiego. [...] Wszyscy nasi Następcy do Królestwa

Polskiego powinni się koronować jako królowie polscy w stolicy, według

obrządku, jaki ustanowimy, i wykonując następującą przysięgę: „Przy-

sięgam i przyrzekam przed Bogiem i na Ewangelię, iż Ustawę konstytu-

cyjną zachowywać i zachowanie jej wszelkimi siłami przestrzegać będę”.

[...]”.

Źródło IAkt detronizacji Mikołaja I (Warszawa, 25 stycznia 1831), cyt. za: „Diariusz Sejmu

z r. 1830–1831”, t. I, Kraków 1907, s. 243

„Długie cierpienia nasze znane światu całemu: przysięgą zaręczone

przez dwóch panujących, a pogwałcone tylekroć swobody nawzajem i na-

ród polski od wierności dziś panującemu uwalniają. [...] Naród zatem pol-

ski, na Sejm zebrany, oświadcza: iż jest niepodległym ludem i że ma pra-

wo temu koronę polską oddać, którego godnym jej uzna, po którym z pew-

nością będzie się mógł spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary i zaprzy-

siężonych swobód święcie i bez uszczerbku dochowa”.

Źródło JModlitwa za Monarchę (1898 r.), cyt. za: „Wyborek, czyli krótki sposób nabożeń-

stwa codziennego dla rzymsko-katolików”, bmw 1898, s. 183-184

„Prosimy Cię wszechmogący Boże! aby sługa Twój Mikołaj II, Monar-

cha Nasz, który z łaski Twojej objął rządy Państwa nabył także wszyst-

kich cnót pomnożenia, którymi by wysoce ozdobiony i skazy grzechów

uniknął, i do Ciebie, który jesteś drogą, prawdą i życiem, pełen łaski

przyjść zasłużył”.

Źródło KOdpowiedź Fryderyka Wilhelma IV na orędzie Niemieckiego Zgromadzenia Naro-

dowego (1849 r.), cyt. za: „Od Wiosny Ludów do wojny francusko-pruskiej (1848-

1871). Teksty źródłowe do nauki historii w szkole”, Kraków 1924, s. 10-11

Fryderyk Wilhelm IV (1795-1861) – król pruski od 1840 r.

„Moi Panowie, orędzie, z którym jako wysłańcy przychodzicie do mnie,

wzruszyło mnie do głębi. [...] Wezwanie to daje mi uprawnienie, które-

go wartość oceniam należycie. [...] Jednakże, moi Panowie, zawiódłbym

wasze zaufanie, sprzeciwiłbym się duchowi ludu niemieckiego, nie przy-

czyniłbym się wcale do zjednoczenia Niemiec, gdybym naruszając świę-

te prawa wbrew memu dawniejszemu, uroczystemu przyrzeczeniu, bez

niewymuszonej zgody głów ukoronowanych, książąt udzielnych i wol-

nych państw Niemiec, powziął decyzję, mającą dla nich, oraz przez nich

rządzonych szczepów niemieckich, w skutkach swych doniosłe znacze-

nie. [...] Rzeczą tedy rządów poszczególnych państw niemieckich będzie

zbadanie drogą wspólnej narady, czy konstytucja odpowiada wszystkim

razem i każdemu z osobna, czy przekazane mi prawa dałyby mi możność

ujęcia silną dłonią, jak tego wymaga samo powołanie, steru losów wiel-

kiej niemieckiej ojczyzny, czy pozwoliłyby urzeczywistnić nadzieje, ży-

wione przez lud niemiecki”.

Źródło LManifest Wilhelma I (1871 r.), cyt. za: „Zjednoczenie Niemiec i Włoch. Teksty źró-

dłowe do nauki historii w szkole”, Warszawa 1960, s. 17

Wilhelm I (1797-1888) – król pruski od 1861, cesarz niemiecki od 1871

„My, Wilhelm, z Bożej Łaski Król Pruski, wobec tego, że książęta nie-

mieccy i wolne miasta skierowali do Nas zgodne wezwanie, aby wraz

z przywróceniem Rzeszy Niemieckiej wznowić i przyjąć od przeszło 60

lat nie piastowaną godność cesarza niemieckiego i wobec tego, że zo-

stały przewidziane w Konstytucji Związku Niemieckiego odpowiednie

postanowienia, oznajmiamy, że uważamy za obowiązek wobec wspól-

nej ojczyzny pójść za tym wezwaniem sprzymierzonych książąt i miast

i przyjąć godność cesarza niemieckiego. Stosownie do tego, My i Nasi

Następcy Korony Pruskiej będziemy odtąd używać tytułu cesarza we

wszystkich naszych stosunkach i sprawach Rzeszy Niemieckiej i pokła-

damy w Bogu nadzieję, że będzie dane narodowi niemieckiemu, pod

znakiem jego starej świetności poprowadzić ojczyznę do szczęśliwej

przyszłości. My przyjmujemy godność cesarza, [...] w nadziei, że dane

będzie narodowi niemieckiemu zakosztować nagrody za jego gorące

i ofiarne walki, w trwałym pokoju i w obrębie tych granic, które gwa-

rantują ojczyźnie niezbędne od stuleci zabezpieczenie przeciwko wzno-

wionym atakom Francji [...]”.

Źródło ŁKonstytucja Japonii (1889 r.), cyt. za: D. Babiańska, D. Ostapowicz, S.

Suchodolski, „Historia 1. Dzieje państwa i prawa. Cz. 1. Podręcznik dla liceum

i technikum”, Nowa Era, Warszawa 2002, s. 130

„Cesarstwo Japonii jest rządzone przez Cesarza z dynastii jedynej

w wieczności. Tron cesarski przechodzi na następców Cesarza zgodnie

z prawami domu cesarskiego. Cesarz jest święty i nietykalny. Cesarz jest

głową państwa; posiada wszelkie prawa suwerennej władzy i sprawuje ją

zgodnie z postanowieniami konstytucji”.

Zadania – analiza źródeł

Na podstawie źródła A

36) Zacytuj określenie, którym posłużył się cesarz Fryderyk Barba-

rossa w odniesieniu do swojej osoby, i wyjaśnij pochodzenie tego sło-

wa. (2p)

Na podstawie źródeł A oraz B, a także wiedzy pozaźródłowej

37) Podaj nazwę systemu politycznego porządkującego relacje mię-

dzy cesarzem a papieżem po myśli Innocentego III i wyjaśnij tę ideę.

(2p)

Na podstawie źródeł C oraz D, a także wiedzy pozaźródłowej

38) Podaj najpoważniejsze następstwo rozwodu Alienor z Ludwikiem

VII dla jego relacji z największym lennikiem. (1p)

Na podstawie źródła D

39) Podaj nazwę ziemi będącej dziedzicznym władztwem Fryderyka II,

syna Henryka VI i Konstancji. (1p)

23-09-2005_historia.qxd 2005-09-09 15:43 Page 12

Na podstawie źródeł D oraz E

40) Wyjaśnij treść ideową iluminacji w ewangeliarzu księcia Henryka

Lwa, uwzględniając cztery widoczne w niej rozwiązania graficzne. (4p)

Na podstawie źródeł D oraz E

41) Wyjaśnij, w jaki sposób Welfowie zrealizowali swoje ambicje. (1p)

Na podstawie źródeł C, D oraz E

42) Wymień dwa podstawowe źródła posiadania przez średniowieczne

dynastie tytułów do sprawowania władzy monarszej nad terytoriami. (2p)

Na podstawie źródła F oraz wiedzy pozaźródłowej

43) Nazwij formę ustrojową zapoczątkowaną w Anglii przez wydanie

Wielkiej Karty Swobód i określ, które z praw króla ona ograniczyła. (2p)

Na podstawie źródeł D oraz F

44) Podaj, kto (imię i przydomek) wydał Wielką Kartę Swobód. (1p)

Na podstawie źródła G

45) Podaj minimalną liczbę głosów, które – nie licząc swoich – musiał

pozyskać Karol IV, by w 1376 r. przeprowadzić za życia wybór swojego

syna, Wacława IV, na króla niemieckiego. Uzasadnij odpowiedź. (2p)

Na podstawie źródeł A, B oraz G

46) Określ, jaki z XIV-wiecznej perspektywy był finał starań papiestwa

o zwierzchność nad średniowiecznym cesarstwem rzymskim. (1p)

Na podstawie źródeł H oraz I

47) Podaj przyczynę detronizacji Mikołaja I jako króla polskiego. (1p)

Na podstawie źródeł H oraz J

48) Wyjaśnij zasadniczą różnicę między źródłami władzy monarszej

Mikołaja I (przed detronizacją) i Mikołaja II jako królów polskich. (1p)

Na podstawie źródła K

49) Określ, o co Niemieckie Zgromadzenie Narodowe poprosiło króla

pruskiego Fryderyka Wilhelma IV, i ustal, czy spełnił on tę prośbę. (2p)

Na podstawie źródła K

50) Wyjaśnij powód decyzji Fryderyka Wilhelma IV podanej w jego

odpowiedzi na orędzie Niemieckiego Zgromadzenia Narodowego. (1p)

Na podstawie źródeł G oraz K, a także wiedzy pozaźródłowej

51) Podaj nazwę miasta, w którym w latach 1848-1849 obradowało

Niemieckie Zgromadzenie Narodowe, nawiązując do starej tradycji. (1p)

Na podstawie źródła L oraz wiedzy pozaźródłowej

52) Wyjaśnij przyczynę wybrania Wersalu na miejsce proklamowania

Cesarstwa Niemieckiego przez Wilhelma I. (1p)

Na podstawie źródeł H, L oraz Ł

53) We wszystkich trzech tekstach znalazły się dwie podobne zasady,

na których miała się być oparta władza monarsza w Królestwie Polskim,

Cesarstwie Niemieckim i Cesarstwie Japonii. Sformułuj te zasady. (2p)

Na podstawie źródeł H, L oraz Ł

54) Określ, co przede wszystkim odróżniało pozycję cesarza Japonii

wobec poddanych od pozycji Romanowów i Hohenzollernów. (1p)

Na podstawie źródeł A, B, E, J, L oraz Ł

55) We wskazanych źródłach kryje się podobna zasada. Określ ją. (1p)

Zadanie rozszerzonej odpowiedzi

Zadanie zawiera 2 tematy. Wybierz do opracowania jeden z nich. (20p)

TEMAT 1

Scharakteryzuj podstawy władzy cesarzy rzymskich w starożytno-

ści.

Poniższy tekst może stanowić inspirację dla Twojej wypowiedzi.

A. Krawczuk, „Poczet cesarzy rzymskich” (czasy Dioklecjana), cyt. za: L. Mroze-

wicz, R. Śniegocki, „Historia 1. Cz. 1. Dzieje starożytne. Podręcznik dla liceum

i technikum”, Nowa Era, Warszawa 2002, s. 182

„Władca występował w szacie purpurowej, błyszczącej złotem i drogi-

mi kamieniami. Przed jego oblicze dopuszczano tylko najwyższych do-

stojników, w sali zaś czuwali nad porządkiem i ciszą specjalni urzędni-

cy; inni unosili w stosownym momencie zasłonę, za którą się znajdował.

Wszyscy, nawet członkowie najbliższej rodziny, padali wówczas na ko-

lana i kornie całowali rąbek jego szaty”.

TEMAT 2

Scharakteryzuj źródła władzy polskich królów w epoce nowożytnej.

Poniższy tekst może stanowić inspirację dla Twojej wypowiedzi.

J. Tazbir, „Polska na zakrętach dziejów”, cyt. za: M. Kamiński, R. Śniegocki, „Hi-

storia 2. Cz. 1. Od renesansu do czasów napoleońskich. Podręcznik dla liceum

i technikum”, Nowa Era, Warszawa 2003, s. 90

„Nieznany w żadnym innym kraju Europy system wyborczy oddalał nas

coraz bardziej od Zachodu nie przez to, iż uznawał elekcję panującego.

Stosowało ją przecież państwo weneckie, republika holenderska, w pew-

nych okresach Czechy, Węgry, Dania czy cesarstwo. Wszędzie jednak

grono elektorów było stosunkowo niewielkie: dotyczyło to zarówno we-

neckiej wielkiej rady, jak holenderskich stanów generalnych czy elekto-

rów Rzeszy. Jedynie w Rzeczypospolitej o losach korony miał decydo-

wać cały naród szlachecki”.

23-09-2005_historia.qxd 2005-09-09 15:43 Page 13