Arheološki vodič Kosova - mkrs-ks.org · životinja (domestikacija) koje su sada poznate kao domaće životinje, i obrada keramike; sve ove nove delatnosti pridonele su razvoju

Arheološki vodič

Kosova

Arheološki vodič Kosova

Izdavač:Ministarstvo Kulture, Omladine i SportaArheološki Institut Kosova

Autor: Milot Berisha

Redakcija: Vjollca Aliu, Direktor Departamenta za Kulturno Nasleđe-MKOSKemajl Luci, Arheolog, Viši Kustos u Muzej KosovaDr.sc. Enver Rexha, Direktor, Arheološki Institut KosovaDr.sc. Shafi Gashi, Arheolog, Arheološki Institut Kosova Mr.sc. Premtim Alaj, Arheolog, Arheološki Institut Kosova Dip.sc. Luan Gashi-Antropolog, Arheološki Institut Kosova

Kompilacija mapa:Faik S. Berisha

Design:www.xhad.net

Priština 2012

Dragi Prijatelji,

Vodič koji je sada u vašim rukama označava jedan važan ko-rak prema dokumentaciji i prezentaciji našeg arheološkog nasleđa. Ovaj vodič je jedan kratak rezime ali veoma važan i značajan koji se trudi da pruži vama na ovid nekoliko desetina arheoloških lokaliteta od preko 400 ukupno evidentiranih na teritoriji Kosova do sada i registovanih u Listi Kulturnog Nasleđa za Privremenu Zaštitu od strane Republike Ko-sova. Kao takav vodič če služiti kao jedan informator za odabrane loka-litete koji su možda i najznačajni dokumentovani na Kosovu. Ovaj vodič je namenjen svim generacijama koji su znatiželjni da upoznaju bogat-stvo kulturnog nasleđe naše zemlje.Vodič je pripljemen u hronološkom redu, počevši od praistorije pa do srednjeg veka.

Arheološko nasleđe Kosova registrovano do današnjih dana, predstavlja jedno blago od izuzetnog značaja za našu zemlju. Arheološki potencial potvrdjen tokom druge polovine prošloga veka je identifiko-van i dokumentovan arheološkim radovima. Arheološka istraživanja su preduzeta tokom zadnje dekade kao preko sondažnih iskopavanja, sistematskih istraživanja, rekognosciranja terena, kao i pomoću inter-disciplinarnih geofizičkih, arheobotaničkih i arheometalurških studija.

Ove interdisciplinarne studije su u funkciji upoznjavanja, ana-lize i prezentacije bogate arheološke vrednosti Kosova. Ovi arheološki dokazi odslikavaju tragove ostataka, ruševina i objekte proteklih civi-lizacija, kao autohtonog stanovništa, tako i civilizacije istoka i zapada, dokumentovane u prostoru i određenom vremenu.

Zahvaljujuči studijskim radovima tokom prethodnih nekoliko dekada lokalnih arheologa, posebno u zadnjih deset godina saradnjom sa arheolozima iz Albanije, Francuske, i posebno dolaskom specijalista iz polja interdiscipliranih arheoloških nauka, kolega iz Njemačke, Koso-vo danas može da prezentira veoma bogato arheolosko nasleđe, unutar i van zemlje.

Ministarstvo Kuluture, Omladine i Sporta nastaviče da podrži arheološko istraživanje sa karakterom regognosciranja, iskopavanja, arheoloških studija a posebno publikacije preko kojih če se prezentirati i promovirati arheološko kulturno nasleđe Kosova.

Memli KRASNIQIMinistar Kulture, Omladine i Sporta

Sadržaj

Mape: Neolitska Arheološka nalazišta 99 Eneolitska (Bakarno Doba) Arheološka nalazišta 101 Bronzano Doba Arheološka nalazišta 103 Gvozdeno Doba Arheološka nalazišta 105 Arheološka nalazišta Rimskoga Doba 107 Arheološka nalazišta Kasne Antike i Srednjeg Veka 109

Uvod 7Mapa Republike Kosova 9

Novo Kameno Doba, Neolit 11Vlašnje 13Rudnik 17Varoš 19ŽitkovaciKaragač 20Valač 21Reštane 22Bariljevo 24DevetJugović(Bardhosh) 25Predionica-Priština 26Fafos-Mitrovica 28Surkiš 30NeolitskaKamenaSekira 31Relativnodatiranjemetalnihvremena 32

Metalno Doba 33GornjeGadimlje 35Hisar 36Iglarevo 39BokaPrčevo 41Rogovo 42Koriša 44DonjaBrnjica 45Ponoševac 46Ðinovce 47Belaćevac 48Fšej 49Vlaštica 50Široko 51Ljubožde 52PećkaBanja 53Prizren,posebnislučajninalazi 55Kamenica,jedinstvenislučajninalaz 56

Rimski Period 57MunicipiumD.D.(‘Dardanorum’)61Vindenis 62Pestovo 63Poslište 64StaroDvorane 65Cerce 66KlokotBanja-Vrban 67Palivodenica 68MunicipiumUlpiana 69Ugljare-StatioViciano 72DonjeNerodimlje 73Čiflik 74Nikodim 75

Kasno Antički i srednjovekovni period 77Vrela 79MališevskaBanja 80Gradina(Tvrdjava)Arilača 81Gradina(Tvrdjava)Pograđe 82Gradina(Tvrdjava)Korišesaranohrišćanskomcrkvom 83Gradina(Tvrdjava)Kastrca 84Gradina(Tvrdjava)Vučaka 85Gradina(Tvrdjava)Strovca 85Gradina(Tvrdjava)Lapušnika 86Gradina(Tvrdjava)Lanište 86Gradina(Tvrdjava)Dubovca 87Gradina(Tvrdjava)Topanice 87SukaCrmljan 88Zatrić 89Gradina(Tvrdjava)Veletina 90Grabovac 91Matičane 92NovoBrdo 93PrizrenskaKalaja 94MuzejKosova 96

6 Arheološki vodič Kosova

7Arheološki vodič Kosova

Uvod

Povoljni geo-strateški položaj i bogati prirodni resursi bili su idealni za razvoj života od praistorijskog perioda, ovo dokazano po tragovima stotine arheoloških nalazišta koja su otkrivena i identifikovana na celom Ko-sovu, koje s ponosom predstavljaju obilno arheološko nasleđe naše zemlje. Ovaj kratak vodić arheološkog nasleđa prati nas dalje kroz antički period na Kosovu i osnovan je na taj način da nudi samo osnovne informacije nekih od odabranih arheoloških nalazišta na Kosovo.

Naravno da broj lokaliteta sa arheološkim potencijalom raste, ovo zbog otrkivanja i istraživanja koje se vrše na celom Kosovu ali takođe i od brojnih površinskih identifikovanih tragova koji nude novi uvid za antiku naše zemlje. Najraniji dokumentovani tragovi na teritoriji Kosova pripadaju kultura-ma Kamenog Doba, odnosno ima indikacija da je možda bilo i pećinskih nasleđa kao u pećini Radavca, veoma blizu izvora Belog Drima, takođe ima indikacija i za pećinu u Grnćaru kod Vitine, Demovo i Karamakaz u Peći , itd. Međutim, još uvek nije potvrđen život tokom perioda Paleolita ili Starog Kamenog Doba. Dakle, sve dok se ne potvrde tragovi ljudskog zivota u paleolitu i mezolitu, tragovi života iz neolitskih naselja smatraju se za početno hronološko vreme naseljavanja naše zemlje.

Od ovog perioda pa do danas, naša je zemlja bila naseljena od praistorije pa do sred-


njega veka. Tragovi njihovog življena i delatnost, evidentni su na celoj teritoriji Kosova, dok na nekim arheološkim nalazištima ima tragova višeslojnih naselja koje jasno odražavaju kontinuitet života kroz vekove.

Vodić koji se ovde predstavljuje nema karakter turističkog kul-turnog vodića ali, štaviše, pošto uspostavljanje infrastrukture za raz-voj i promociju arheo-turizma i arheoloških parkova je veoma skupo i zahteva vreme i stručnost, onda ovaj vodić najmanje pruža opšte infor-macije za neke od najvažnih arheoloških nalazišta Kosova.

Materijal za pripremu vodića je sakupljen od ranije objavlenih izveštaja i publikacija iz fonda arhiva Arheološkog Instituta Kosova i Muzeja Kosova, ali takodje i iz Baze Podataka Arheološkog Nasledstva Kosova.


ALBANIA

SERBIA

MACEDONIA

MONTENEGRO

Gazivodë

Radoniq

Batllavë

Badoc

Gjilan

Shtime

Malishevë

Rahovec

Suharekë

Prizren

Kamenicë

Pejë

Deçan

Junik

Istog

Klinë

Graçanicë

Vushtrri

Fushë Kosovë

Obiliç

PRISHTINË

Leposaviç

Kaçanik

Gjakovë

Lipjan

Shtërpcë

Mitrovicë

Skënderaj

Gllogoc

Dragash

Kllokot

Viti

Novobërdë

PodujevëZveçan

Zubin Potok

Ferizaj

0 20 4010 Kilometers


REPUBLIC OF KOSOVO

LegendInternational Boundary

Administrativ Boundary

Capital

City

Railroad

Prishtina International Airport ‘Adem Jashari’

Lake

Secondary Road

Major Road

Highway ‘Ibrahim Rugova’

River

Hani i Elezit

GnjilaneMališevo

Orahovac

Suva Reka

Kamenica

Peć

Dečani

Llap

Klinë

I bër

Morava e

Binç

ës

Krena

Istog

Ere nik

Mirushë

Graçank ë

Lumbardhi i Prizren it

Lumbardh i i Pejës Krivarekë

Lumbardhi i Deçanit

Lepen c

Drini i Bardhë

Drenicë

Topllugë

Sitnicë

Ibër

Istok

Klina

Vučitrn

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Štrpce

Mitrovica

Srbica

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo

PodujevoZvečan

Uroševac

Kosovo Polje

Lipljan

Ðeneral Janković

Štimlje

Gračanica

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

M iruša

Beli Drim

Prizrenska Bistrica

Pećska B

istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MapaRepublikeKosova



NovoKamenoDoba,NeolitTopla i vlažna klima Holocena koje je usledilo posle zadnjeg

otopljenja ledenog doba, donelo je promene u prirodi i ogleda se u čoveku ali i na flori i fauni opšteg ambienta i okruženja. Sada ljudsko društvo dobija karakter organizovanog društva i ogleda se u osnivanju stalnih naselja, izgrađenih na suvim mestima, na obalama reka i plod-nih ravnica. Čovek sada poseduje kamen i upotrebljava ga za preradu oružja, alata ali i u primitivnoj arhitekturi. Kulturne karakteristike pe-rioda novog kamenog doba odnosno neolita, osnovane su na arheološki dokumentovane i imenovane tačno shodno upotrebi kamena (Neo-no-vo, Lithos-kamen) tako se prepoznaje kao neolitska civilizacija ili Vreme Novog Kamena.

Tokom ovog perioda dešavaju se glavni događaji koji utiću na način života kao što su; razvoj poljoprivrednog rada, pripitomljivanje životinja (domestikacija) koje su sada poznate kao domaće životinje, i obrada keramike; sve ove nove delatnosti pridonele su razvoju i pros-peritetu ljudske civilizacije. Čovek je sada ostavio lov na drugom planu koji utiče na prolaz nomadskog života u polu-nomadski život. Kulti-


vacija žitarica je u prvom planu, i zemljište je obrađivano alatkama od kamena, kostiju ali i drvene.

Treba istači da tokom ovog dugog vremenskog perioda, uloga žene prelazi u prvi plan, koja preduzima radove predenja-tkanja, obradu keramičkih sudava, kao i staranje za stambeno okruženje, decu, hranu i pripitomljivanje životinja. Svi ovi radovi su u domenu neolitskih žena.

Antropomorfne glinene figurine otkrivene širom sveta kao u na našoj zemlji, potvdjuju ovaj argument i na večini ovih antropomorfnih figurina koje su odrađane u šematskoj formi, u večini slučajeva pred-stavljaju žensko telo.

Glavni izvori za ekonomski život neolita su: poljoprivreda, proizvodnja alatki i obrada keramike, gajanje stoke, ali donekle lov i ri-bolov. Tako da su naselja građena na tim mestima sa predispozicijama gde se nalaze priordni izvori. Večina praistorijskih neolitskih naselja istražene u našoj zemlji rasvetljuju činjenicu da su rađeni uglavnom od materijala koji se nalaze blizu njihovog okruživanja.

Neolitska naselja su uglavnom bila izgrađene od koliba-malih kuća sa drvenim stubovima i sa pletenim grančicima obložene blatom pomešanom sa slamom, dok su krovovi bili pokriveni trskom i slamom.

Iako kod arheologa ima različitih mišljena oko datiranja Neoli-ta, može se reči da je vremenski period od 6500-3500 p.n.e treba sma-trati kao relativno realno produženje ovog perioda za teritoriju Balkana.

Kod pećina i u abriama umetnost je dokazana i u našoj zemlji. One su služile kao privremena skloništa, ali i kao oblik praistorijskih svetilišta ili bogomolje gde su se molili različitimi bogovima pagan-skog sveta. Glavni kult pripada boginji poznata kao boginja majka. Ovo takođe dokazuje da je lik majke (žene) zauzima značajno mesto pošto ona vodi kuću, stara se za osnivanje i održavanje porodice, uključena je u procesu kulturnog i ekonomskog razvoja i društvene organizaciju porodice. Ovaj period je takođe poznat kao period matriarhata koji je bio svojstvo neolita.


Arheološko nalazište, odnosno višeslojno prebivalište Vlašnje, nalazi se na ravnoj površini stenaste terase (335 metara iznad morske vi-sine) na desnoj strani puta Prizren-Žur, oko 6 km zapadno od Prizrena.

Na ovome nalazištu dokazan je kontinuitet života tokom nekih vremenskih perioda: rani neolit (Starčevačka kultura), srednji i kasni neolit (Vinčanska kultura), eneolit (period bakra), bronzani period, gvozdeno doba, helenistički period kao i period kasne antike i rani srednji vek. Arheološki material pronađen na ovome lokalitetu istražen nekoliko sezona nakon dvehiljadite godine ovog milenijuma, otkrilo je brojne fragmente sudova od pečene gline, radne alatke od kamena, kre-mena i kosti, ukrase i utilitarne objekte, kovani novac, itd.

Vlašnje � 4

� 5 � 6


Tokom kasne antike, rav-na terasa poznata sa toponimom Gradište kod Vlašnje, utvrđuje se izgrađenim zidovima, koje su karakteristika rekonstruckije peri-oda vladavine cara Justiniana, areal koji uključuje površinu oko 2 hek-tara, i sigurno odavde je nadgledan rimski putni segment Via Lissus-Naissus (Lješ-Niš), koji se veruje da je prolazio veoma blizu ovog arheološkog centra.

Razni fragmenti slikane grnčarske posude sa geometrijskim linijama, nadjene su na ovom loka-litetu. Takodje kremeni noževi iz ranog neolitskoga doba, odnosno Starčevačka kultura, šesti milenium p.n.e, bili su prisutni na ovom neolit-skom naselju.

� Fig.4. Pogled stenovite terase, lokacija arheološkog nalazišta Vlašnje.

� Fig 5. Mapa lokacije

� Fig. 6. Ortofotografija lokacije u Vlašnje

� Fig. 7. Fragment oslikane keramike sa geometrijskim linijama (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 8. kremeni nož (Arheološki Institut Kosova)

� fig. 9. Tokom iskopavanja u Vlašnji

� 9

� 8 � 7


Razne antropomorfne figurine su otkrivene tokom iskopavanja prve decenije dru-gog milenijuma (2002-2010), od kojih je istaknuta jedna an-tropomorfna figurina, tipičan uzorak za Starčevačku kulturu, Perioda Ranog Neolita, šesti milenijum p.n.e.

Tokom radova pron-adjena su zoomorfna figurine u Vlašnji, koje pripadaju epohi ranog Neolita, Starčevačke kul-ture, šesti milenium p.n.e.

Posebno pobudjuje ra-doznalost posuda od pečene gline, sa dekoracijom otkrivena u Vlašnji, Neolitski Period, Vinčanska Kultura, treči mil-lennium p.n.e.

Tokom iskopavanja naišlo se na dve različite po-sude od pečene gline. Bronzano Doba.

� Fig. 10. Kolekcija figurina ljudskih formi od pečene gline i na desnoj strani uvečana slika jedne od ovih figurina. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 11. Figurina od pečene gline ornamenti-rana u obliku Bika. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 12. Bikonični sud od pećene gline,(restaurirana)(Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 13. Posuda sa jednim drškom, Kasno Bronzano doba (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 14. Posuda sa dve drške, Rano Bronzano Doba (Arheološki Institut Kosova)

� 10

� 11

� 12

� 13 � 14


� Fig. 15. Simbol dvojne spirale

� Fig. 16. Srebrni novac pronadjen u Vlašnji. (Arheološki Institut Kosova)

Pećinsko slikarstvo se pojavljuje u Vlašnji, odnosno ‘Guva e Mrrizit’ sa slikanim simbolom spirale predstavlja rad umetničkog-duhovnog sveta praistorijskih stanovnika ovog lokaliteta (kultno mes-to). Stenovita niša ove slike je oko 1,5 km zapadno od lokacije Vlašnje u susednom selu Kobaj.

Od mnogih nalaza različitih istorijskih perioda otkrivenih u Vlašnji, karakterističan je jedan srebrni novčić izdat u godini 55 p.n.e. Novčić je težak oko 3.72 grama i pušten je u promet u čast edila od Krita Gnaeus Plancius.

� 15

� 16


Rudnik

Neolitska Lokacija Rudnika je u Opštini Srbica (Skenderaj), u selu Rudnik, pozicioniran u ravnici Drenice, oko 25 km jugozapadno od Mitrovice i oko 10 km severozapadno od Srbice (Skenderaj) i nalazi se na putu koji povezuje Srbicu (Skenderaj) sa Istokom. Ovde je dokazano jedna od najranih neolitičkih naselja Kosova koja pripada Starčevačkoj kulturi, odnosno šestom milenijumu p.n.e. i predstavlja jednu razvijenu civilizaciju vremena Novog Kamena Doba. Ovo arheološko nalazište je istraženo tokom 1966-68 godina i opet 1984 godine. Istraživanja sondažnog karaktera prostrano na oko 35 privatnih parcela u sused-stvu naselja Dardanija, u kom slučaju su otkriveni mnogi ostatci i fragmenti keramičkih posuda neolitskog perioda (6500-3500 p.n.e) odnosno dokazana je Starčevačka kultura. Naredna istraživanje su spro-vedena tokom Marta meseca 2010 godine, ovo površnog istraživačkog karaktera ili poznate kao geofizička snimanja sa magnetometrom koja su izvršena u okviru ovog arheološkog areala, koja zajedno obuhvataju površinu od oko 10000 kvadratnih metara. Ovo prostrano naselje iz ka-menog doba karakteristićan je za ‚neolitske kuče‘ koje su bile izgrađene od drvenih greda medjusobno povezane i bez nivoa poda.

� Fig. 17. Pitos izrađen od pečene gline, obojeno crve-nom bojom i ukrašen impresso tehnikom otkriveno u Rudniku, (Muzej Kosova)

� Fig. 18. Lokacija Rudnika u Opštini Srbica j (Skendera)

� 17

� 18


Od pokretnog rheološkog materijala otkrivenog u ovo neolitičko naselje dominiraju fragmenti monokrom keramike sa crvenim sjajem kao i posuđe ukrašene tehnikom barbotine i impreso, ali ima i keramike nas-likane i sa linearskim i geometri-jskim motivima. Takođe ovde su dokazane antropomorfne figurine i žrtvenici (altari kulta).

Od različitih posuđa ot-krivenih u Rudnik, pažnja se skreče na vazu odrađena u pečenu glinu, obojena oker bojom i os-likana crnom mračnom bojom, ukrašena spiralnom sa motivom šape ruke.

Od različitih nalaza na ovom neolitičkom reprezenta-tivnom lokalitetu, istaknut je jedan jedinstven artefakt ne samo za ter-itoriju Kosova ali i za širi region. Ovaj primerak urađen od čiste pečene gline, visinom od samo 8 cm i rupiran na vratila kao i na najvišem osu, služio je kao duhov-ni muzički instrument, neka vrsta neolitske plečke. Instrument je imenovan kao Okarina iz Rudnika i najraniji je muzički instrumenat otkriven na Kosovo. Topli zvuci i vibracije, prenose bogat duhovni svet neolitskog čoveka ove oblasti.

� Fig. 19 & 20. Vaza otkrivena u Rudnik, Starčevačka kultura, (Muzej Kosova).

� Fig. 21. Neolitiska vaza iz Rudnika. (Muzej Kosova).

� Fig. 22. ‘Okarina’ (Muzej Kosova).

� 19

� 20

� 21

� 22


Varoš

Idenifikovani Neolitski lokalitet Varoša nalazi se u Opštini Uroševac, odnosno samo 2 km na jug, jugoistočno od ovoga grada, u selo sa istim imenom.

Iako ovde još se nisu sprovele arheološka istraživanja, u nekim slučajevima pronađene su tragovi raznovrsnih fragmenata od neolitske keramike, slučajno otkrivene tokom poljoprivrednih radova zemlje; ovaj materijal u večini arheološki pokretan materijal nadjen slućajno, prikazuje tragove jednog otvorenog tipičnog neolitskog naselja dveju Kulture, odnosno, Starčevačke i Vinčanske.

Tokom 2011 godine, u nekim parcelama ovog arheološkog loka-liteta sprovedeni su neki geofizički snimci koji su odražavali podzemne strukture koje možda mogu da ukažu na tragove neolitskih “stanova “

� Fig. 23. Antropomorfna figurina pronađena u Varošu. (Slučajna pronalaženja: Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 24. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta Varoša u opštini Uroševac.

� 23

� 24


ŽitkovaciKaragačNeolitski lokalitet Žitkovac nalazi se u Opštini Zvečan, odnos-

no oko 3km severno od grada Zvečan, na jednoj ravnici blizu železničke stanice Žitkovac. Ovde tokom nekih arheoloških istraživanja sprove-denih 1958 godine, veoma blizu obalama reke Ibar, dokazani su tragovi jednog tipičnog neolitskog naselja dveju kulture kao onoj ranoj tako i onoj iz Starčevačke i kasnije Vinčaske kulture.

Susedna arheološka lokacija Karagač proširuje se u jednoj ni-skoj terasi duž tokom reke Ibar. Istražena je tokom 1955 i 1960 godine. Arheološki rezultati pokazali su da tokom obalama reke, tokom sred-njeg neolita, formirano je naselje koje u največoj meri sastojalo se od pola zakopanih koliba elipsoidnih formi i zaštičene rovovima. Unu-tar i oko njih pronađene su znatan broj fragmenata keramike koje su karakteristične za Starčevačku kulturu. Na istome mestu izgrađeno je naselje sa kućama urađene grančicama, pletene i povezana sa blatom. Na osnovu grnčarskih sudova i antropomorfnih figurine ovo naselje je povezano ranom fazom Vinčaske kulture. Osim neolitskog materijala, na istom arealu, viđene su takođe i ostaci jednog naselja iz kasnijeg Bronzanog i Gvozednog doba, koji jasno pokazuje kontinuitet života tokom cele duge periode praistorije.

� Fig. 25. Antropomorfna figurina otkrivena u Žitkovac. Starčevačka kultura, Rani Neolita. Šesti milenijum p.n.e (Muzej Mitrovice)

� Fig. 26. Mapa lokalizacije dveju neolitskih lokaliteta, Žitkovac i Karagač u opštini Zvečan.

Zveçan /

Zhitkoc

Karagaç

Ibër

� 25

� 26


Valač

Selo Valač nalazi se severno od Žitkovca-Karagača i veoma blizu reke Ibar postavljena u jednom usponu poznato kao Valački krš. Delimično je istražena tokom 1955 i 1957 godine. U debelom kul-turnom sloju od 1.8 metara otkriveni su tragovi naselja sa ‚neolitske kuče‘ za stanovanje pletene i zaštičene okolo rovovima. Od raznovrsnog arheološkog materijala pronađeno ovde, istaknute su značajan broj antropomorfnih i zoomorfnih figurina, urađene i formirane sa senza-cionalnom veštinom i imaginacijom, karakteristične za kasnu Kulturu Vinče pozanto kao Vinča C. Druga je karakteristika da ovde ispod ne-olitskih slojeva, pronađene su tragovi kasnog gvozdenog doba, jednog utvrđenog naselja, dokazano izgradnjom jednog suvog zida, koji je zaštitio ulaz naselja.

� Fig. 27. Antropomorfna figurina (Muzej Kosova)

� Fig. 28. Figurina od terakote-Kentaur (Muzej Kosova); Oba dva artefakta su pronađena u Valač. Starčevačka kultura, Perioda Kasnog Neolita.

� Fig.29. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta u Valač u opštini Zvečan

� 29

� 28 � 27


ReshtanRaštane

Reštane

Reštan, je jedno neolitsko naselje pozicionirano u pozadini Suve Reka (na putu gde danas prolazi deo autoputa Suva Reka - Prizren). Ova lokacija je istražena tokom 1966/67 godine, iskopavanja koja su bili preglednog karaktera. Tokom marta meseca 2011 godine, značajan prostor ove lokacije je snimljen geofizičkim instrumentima i tokom iste godine izvršena su iskopavanja zaštitnog karaktera koja obuhavata površinu od 250 m². Evidentirana su tri horizonta prebivališta sredn-jeg neolita i početak kasnog neolita (4200-3800 p.n.e.). U kulturnom sloju debljini od 2 metara, otkriveni su tragovi horizonta prebivališnih kuća zajedno sa ognjištem i rovovima. Na osnovi otkrivenih fragmenta keramike, kao u formi tako i u ornamentiranje, konstatovano je da za-jedno sa Vinčanskom kulturom imamo i jako prisutnu kulturu Danilo sa Jadrana.

� Fig. 30. Pogled sektora A (arheološka iskopavanja 2011, AIK) � Fig. 31. Bukranion, zaštitnik neolitskih stanova, otkriven in situ (2011, AIK)

� Fig. 32. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta, u Reštanu, opština Suva Reka.

� 32

� 30

� 31


� Fig. 33. Posuda-vaza kulta (Riton) Danilo Jadranske Kulture. Otkrivena u Reštanu. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 34. Fragment posuda sa ljudskim crtama lica otkriven u Reštanu. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 35. Posuda sa dve drške od pečene gline otkrivena u Raštanu. (Arheološki Institut Kosova)

� 33

� 33

� 34 � 35


BariljevoNeolitski lokalitet u Bariljevu nalazi se u selu sa istim imenom,

pozicioniran u arealu poznato kao ‚Arat Kovaçe’ (Kovaćke njive), obrad-ivo zemljište visokog kvaliteta. Prve izveštaje za vrednost ovog lokaliteta imamo od 60’godina, slučajnim pronalaskom jedne posebne figurine kulture Vinče.

I ovaj lokalitet nalazi se blizu obale reke (Reka Lab) što svedoći da veliki broj sličnih naselja polunomadskog karaktera podizana su na terenima blizu rečica i potoka. Tokom 2011 godine ovde su izvršena geofizička snimanja sa magnetometrom na izvesnoj površini; ovi su re-zultati potvrdili veliki arheološki potencijal ovog otvorenog neolitskog lokaliteta.

� Fig. 36. Figurina od pečene gline (Terakota), u sedečoj poziciji. Visina: 26.5 cm. Kultura Vinče. Slučajan nalaz. (Muzej Kosova).

� Fig. 37. Antropomorfna terakota pronadjena u Bariljevu, Kultura Vinče (Arheološki Institut Kosova)

� Fig.38. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta u Bariljevo, opština Priština

� 38

� 36

� 37


DevetJugović(Bardhosh)

Devet Jugovića se nalazi na severu od Prištine, na levoj strani puta za Podujevo. Neolitski lokalitet (Vinčanske kulture) Devet Jugovića je slučajno identificiran 2002 godine tokom otvaranja temelja za izgrad-nju stambene kuće i prateće anekse. Zaštitno iskopavanje izvršeno na ovome lokalitetu utvrdili su tragove jednog ravnog naselja sa stam-benim okruženjima, vatrište, radne alatke, kao i fragmenti keramičkih posuda. Na ovom lokalitetu pronadjen je izvestan broj monumentalnih antropomorfnih figurina od terakote koji su tipični za Kosovsku varija-ntu Vinče, odnosno, Prištinskog ‘stila’.

� Fig. 39. Antropomorfna figurina iz Devet Jugovića, Kultura Vinče. (Muzej Kosova)

� Fig. 40. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta u Devet Jugovića opština Priština.

� 40

� 39


Predionica-PrištinaNeolitiski lokalitet poznat po

imenu ‘Predionica’ slučajno je otkriven tokom izgradnje fabrike za obradu tek-stilnih proizvoda ‘PREDIONICA’ tokom 50’ godina tako da je ovaj lokalitet im-enovan po istom imenu, na osnovi mesta pronalaženja. Ovaj lokalitet nalazi se unutar areala grada Prištine, u Emširu (Kalabria). Tragovi neolitiskog naselja ovde evidentiranog, dali su bogat i raznovrsni neolitski mate-rial i na osnovi nađenih figurina i antropomorfnih glava od terakote (izrađene od pečene gline), otkrivene na ovome arealu Prištine, i koje pripadaju Periodu Kasnog Neolita odnosno Vinčanske Kulture, pred-stavljaju dve predivne karakteristike: umetnost i praistorijsku simboliku. U vezi ovoga, veličanstvene skulpture od terakote ovog doba pronađene u Prištini (1951, 1955-56 i 1962), od kojih se istaknuje monumentalna glinene pećene figurine Boginja na Prestolu, eminenti engleski arheolo-ga Profesor Renfrew postavio je njih u jednu posebnu i karakteristicnu grupu imenovanu “Prištinski stil” jer pored visoke umetnićke kvalita-tivne realizacije, figurine su takođe istaknute drugim odlikama i karak-teristikama, gde se izdvajaju glave veoma opažljivo modelirane, istaknuti nosevi i velike konveksne oči (bademas-tih formi). Štaviše, jedna od svetskih eminentnih Preistorijskih profesora sada preminula, Maria Gimbutas, je tvrdila da se božanstva mogu in-dividualno videti među figurine, pronađene

� Fig. 41. ‘Boginja na prestolu’(Muzej Kosova) � Fig. 42. Pečena keramika sa motivom umotane zmije, ot-kriveno na lokalitetu Predionica. Datira negde krajem šestog milenijuma i petog milenijuma p.n.e. (Muzej Kosova)

� Fig. 43. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta ‘Predionica’ u Emširu/Kalabrija, predgradje Prištine.

� 43

� 41

� 42


u Prištini, uvek odnoseći se na ‘Boginja na prestolu’ kao pose-ban uzorak.

‘Boginja na pres-tolu’ je jedna od najvrednijih arheoloških artefakta Kosova i postavljena je u sali stalne arheološke postavke u Muzeju Kosova.

Terakota predstavlja figurinu jedne ženske boginje odnosno reflektuje kult idola velike majke. Antropomor-fna figurina je predstavljena sa stoičkim stavom, u sedečoj po-ziciji, sa pravim zadržavanjem tela; sa obe ruke postavljene na struku, i postavljena je na jednom prestolu. Glava ima formu pet ugaonika sa oštrim karakteristikama kontura lica, sa istaknutim nosem i bade-mastim očima. Na glavi je predstavljena diadema u formi jednog polukružnog kičmenog čvora. Ova figurina je tipična za Kosovsku variantu Vinčanske kulture , odnosno može se reći da pripada posebnom stilu Prištine. Statueta od terakote datira se u hronološkom peri-odu oko petog-četvrtog mileni-uma p.n.e. Muzej Kosova uzeo je grafički znak Boginje kao njegovo obeležje. Takođe grad Pristina postavio je lik ‘Boginje na prestolu’ kao simbol glavnog grada.

� 44

� Fig. 44. Četiri antropomorfne glave od terakote otkrivene na neolitskom nalazištu Predionica. (Muzej Kosova).

� Fig. 45. Ortofotografija areala i bivše fabrike Pedionica

� 45


Fafos-Mitrovica

Arheološko nalazište poznato po imenu Fafos, nalazi se u predgrađe Mitrovice, u arealu nekadašnje fabrike fosfata (FAFOS). Istražena je tokom 1955 godine i 1961 godine. Ukupno istražena površina je oko 1200 kvadratnih metara gde su otkrivene tragovi dva naselja (oko 200 metara daleko jedna od druge) Vinčanske kulture. Najstariji loka-litet (Fafos I) sastajao se od pola ukopanog naselja ispod zemlje‚ ne-olitskih kuća, dok je (Fafos II) sastajao se od kuća-koliba poredjene

Mitrovicë

Fafos

Ibër

Sitnicë

� Fig. 46a-46b. Prozopomorfni poklopci urađeni od pečene gline, stilizovani motivima i sa odličnim umetničkim ornamentima otkriveni u Fafosu. (Muzej Kosova).

� Fig. 47. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta Fafos. Opština Mitrovica.

� Fig. 48. Figurina od terakote, antropomorfna forma sa istaknutim elementima ženskih atributa otkrivene u Fafosu. (Muzej Kosova).

� Fig. 49. Žrtvenik ili oltar kulta, urađen od pečene gline, otkrivena u Fafosu. (Muzej Kosova).

� Fig. 50. Figura kentaura. (Vinča). (Muzej Kosova).

� 46a

� 47


jedna pored druge, one su prošle kroz neki veliki požar. I u oba naselja ot-kriveni su različiti objekti za svakodnevnu upotre-bu kao: objekti kulta, ritualne vaze, oltari i an-tropomorfne figurine.

� 46b

� 48

� 49

� 50


Surkiš

Identifikovani neolitski lokalitet u Surkišu, nalazi se pozicioniran samo malo kilometara jugozapadno od grada Podujevo, u selu sa istim imenom, parcela poznata po to-ponimu Gumurište.

Ne zna se ni površina niti njena kulturna arheološka stratifikacija jer nije izvedeno odgovarajuče arheološko istraživanje, ali od prikupljenog arheološkog materijala, tokom oranja oko njenog areala kao i slučajnih nalaza, može se konstatovati da se radi o jedno evidentiranom neolitskom centru koji je bio nastanjen tokom Novog Ka-menog doba.

� Fig. 51. Antropomorfna glava od obrađene i pečene gline, otkrivena u Surkišu. Slučajan nalaz.

� Fig. 52. Mapa lokalizacije neolitskog lokaliteta u Surkišu. Opština Podujev

� 52

� 51


NeolitskaKamenaSekira

� Fig. 53 & Fig 54. Kolekcija izrađenih, isklesanih sekira (neolitski period) otkrivenih u nekim lokalitetima Kosova. (Arheološki Institut Kosova i Muzej Kosova).

� 54

� 53


BRONZANODoba2500-1100P.N.e

BAKARNODoba3500-2500P.N.e

GVOZDeNODoba1100-sredinaIVvekp.n.e

Relativnodatiranjemetalnihvremena


MetalnoDoba

Period metalnog doba obuhvata dugo vremensko prostiranje preko tri hiljade godina od 3500 godine do sredine IV veka p.n.e. Tokom postepene evolucije ljudskog društva, od upotrebe kamena prelazi se na upotrebu prvih metala i ovaj napredak počinje upotrebom bakra koje se dokazalo da je obrađivano i upotrebljavano od polo-vine četvrtog milenijuma p.n.e. U stvari, sledeči period posle perioda Novog Kamena, odnosno neolita, u arheološkoj terminologiji poznat je kao Period Eneolita (eneus-bakar i lithos-kamen), tako da Period Bakra ili Ene-olita je ista stvar. U istorijskoj hronologiji ter-itorije Kosova, ovaj vremenski period obuh-vata vreme od 3500 do 2500 godine p.n.e. U našoj zemlji dokazana su neka arheološke nalazišta iz spomenutog vremena i od najvažniji su višeslojni lokalitet Hisara u Su-voj Reci i višeslojni lokalitet naselja u Gorn-jem Gadimlje u Opštini Lipljan. Štaviše, ovaj tranzitni vremenski period istaknut je zbog nekih promena i razvoja unutar ljudskog društva od kojih se ističe pojava patriarhal-nog društva i početak odvajanja društvenih slojeva. Nakon Bakarne epohe dolazi Period Bronzanog doba (2500-1100 p.n.e). Sa nap-redovanjem industrije obrade praistorijske metalurgije i sa mešanjem bakra i kalaja, do-bija se Bronza koja je imala glavnu ulogu u izradi oružja kao i alata i nakita. Karakteris-tika ovog vremena leži u činjenici da je sada patriarhat potpuno zamenio matriarhat, raz-vijena je diferenciacija društva i pojavili su se prvi elementi plemenske aristokracije; sve


ove promene i razvijenja odražene su u materialnoj kulturi otkrivenoj svugde.

Na teritoriji Kosova, tokom godinama istraživanja, otkrivana su desetak naselja, groblja i utvrđenja spomenutog vremena, koja se da-tuju u Rani, Srednji i Kasni Bronzani Period. Međutim, ovaj vremenski period, označava vreme početka stvaranja i formiranja Ilirskog etno-sa koje tokom Gvozdenog Perioda (1100-sredina do sredine IV veka p.n.e) završava se potpunom konsolidacijom etno-kulturnog jedinstva Ilira, odnosno Dardanaca kao jednog od najnaseljenih plemena i sa širom teritorijom gde Republika Kosova ima centralno mesto unutar Carstva Dardanije. Pored masivne upotrebe i proizvodnje gvozdenog oružja u ratovima kao i za poljoprivredne alatke i one uptrebljene za izgradnju, Gvozdeno doba u teritoriji Kosova zastupljeno je u poljskim naseljima, utvrđenim naseljima sa rovovima i sa suhozidima, ali uglavnom karakteristične su tvrđave smeštene na visokim brdima, sa geostrateškom pozicijom i delimično zaštičene prirodnom zaštitom.

‘Pečat’ identifikacije za Gvozdeno Doba su humke/tumularna groblja (Ilirska groblja) evidentirani, dokumentirani i delimično studi-rani unakrsno i poprečno na teritoriji Republike Kosova i kojih ima na stotinu, bile su usamljene ili u grupama.


GornjeGadimlje

Lokalitet Gradište nalazi se na jednom brdašcu na zapadnom delu planina bogate rudom Žegovce. Ima povoljnu geostratešku pozic-iju i pripada tipu brdovitih naselja izperioda eneolita i gvozdenog doba. Ovaj lokalitet nalazi se na istočnoj strani sela Gornje Gadimlje. Lokalitet je imao karakter tvrđave i istražen je tokom 1973-1974 godina. Rezul-tati su dokazali da pripada periodi eneolita (bakra) uglavnom kulturnoj grupi Bubanj Salkuca–Krivodol, ali se nastvlja koristiti i tokom kasnog Gvozdenog doba. Međutim, tokom perioda eneolita nekoliko je puta obnovljen a posebno je bitno da je upravo ovde pronađen jedan frag-ment od keramike ukrašen ‘grafito tehnikom’ kao i dekoriran sa ure-zanim motivima-sa oštrim sredstvima. Dok u kasnijoj fazi Gvozdenog doba pronađeni su fragmenti uvezene Grčke (Helenističke) keramike.

� Fig. 55. Ortofotografija areala brda Gradište, odnosno eneolitske tvrđave u Gornjem Gadimlju.

� Fig. 56. Pogled lokaliteta - tvrđave Gornje Gadimlje pozicionirana na brdu Gradište.

� Fig. 57. Mapa lokalizacije eneolitske tvrđave (bakarno Doba) Gradišta u Gornjem Gadimlju. Opština Lipljan

� 57

� 55

� 56


� 58 � 59

� Fig. 58. 59. Pogled lokaliteta-Hisara. � Fig. 60. Ortofotografija areala brda i višeslojnog naselja Hisara. � Fig.61. Mapa lokalizacije višeslojnog lokaliteta Hisara

HisarTopllugë

� 61

� 60

Hisar

Arheološko nalazište, odnosno, praistorijsko naselje Hisara nalazi se na jugozapadnom delu Suve Reke postavljeno na jednom pla-tou (terasi) koja dominira ravnicom na severnoj strani i pozicionirana između Suve Reke na severu i Široko na jugu, na desnoj strani puta Suva Reka–Prizren. Terasa ima ravnu eliptičku površinu sa diametrom 180 x 90 m i površinu od oko 1.1 ha sa nadmorskom visinom od 422 m. Prva iskopavanja na ovome lokalitetu izvršene su tokom nekoliko se-zona; 1961-1963, 1978 godine i posle pauze od nekoliko decenija, da bi se nastavilo tokom 2003-2004 godine. Arheološki material otkriven ovde tokom iskopavanja pripada periodu koja počinje od srednjeg ne-olita do gvozdenog doba i posebnih vrednosti za studije materialne kul-ture Dardanskih urođenika. Hisar predstavlja jedan važan praistorijski regionalni i balkanski centar, gdje se tokom eneolitske epohe razvijala jedna prava praistorijska civilizacija.


� Fig.62. & Fig.63. Dve posude Eneolitskog Perioda otkrivenih u Hisaru. (Arheološki Institut Kosova).

� Fig. 64. Posuda kulta (Arheološki Institut Kosova).

� Fig. 65. Eneolitska kašika otkrivena u Hisaru.(3500-2500 p.n.e.) (Arheološki Institut Kosova).

� Fig. 66. Sekira Ranog Bronzanog Doba iz Hisara (Arheološki Institut Kosova).

� Fig. 67. Praistorijski kamen mokne za mlevenje žitarica otkriven u Hisaru. Relativno datiranje: Gvozdeno Doba (XI-IX vek p.n.e). (Arheološki Institut Kosova).

� 62

� 64 � 65

� 66

� 67

� 63


� 67b

� Fig. 67b. Dardanski Nakit. Slučajno slučajan nalaz blizu nalazišta Hisara- Suva Reka. Relativno datiranje: VIII-VII vek p.n.e., (Arheološki Institut Kosova).


� Fig. 68. Pogled iskopavanja tokom 1986 godine nekropole Iglarevo. (Muzej Kosova)

� Fig. 69. Ortofotografija areala lokaliteta u Iglarevu. Opština Klina

� Fig. 70. Mapa lokalizacije lokaliteta u Iglarevu.

Arheološko nalazište Iglareva nalazi se u centru sela Iglarevo, na desno strani puta Priština-Peć, i protegnuta u obrad-ivo zemljište Ridjevo. Ovaj lokalitet je slučajno identifikovan 1973 go-dine.

Arheološka iskopavanja tokom 80tih godina bile su kon-centrisane na dve lokacije jedna nedaleko od druge, i rezultirale su otkrivanjem dve nekropole; grobovi sa slobodnim ukopavan-jem, izgrađeni od kamenih ploča sa osnovom ispunjenom šljunkom, kao i grobovi sa spalivanjem. U hronološkom aspektu, ovaj loka-litet datira se u srednje i kasno Bronzanog Doba. Među brojnim istraženim grobovima, osim boga-tog arheološkog materijala koji je

� 70

� 69

� 68

Iglarevo


� Fig. 72. Bronzane igle umotane u dvostrukoj spiralnoj formi (Muzej Kosova)

� Fig.73. igle od kovane bronze, otkrivene u Iglarevu (Muzej Kosova)

� Fig. 74. Nanogvica, (grob 1) (Muzej Kosova)

� Fig. 75. Kovane i rezbarene bronzane kopče (grob 7) otkrivene u nekropoli Iglarevo (Muzej Kosova)

� Fig. 76. Različiti sudovi of pečene gline, otkrivene na lokalitetu iz Bronzanog perioda Iglarevo (Muzej Kosova).

služio kao grobni inventar od ko-jih su istaknuti bronzani mačevi tipično mikenski, koji najbolje ilustruju činjenicu da su razmene, odnosno kontakti sa antićnim Grčkim centrima sada več bili konsolidovani, šta ukazuje na činjenicu da su međuplemenska Balkanska društva sada več međusobno komuniciraju.

� 71

� 72 � 73 � 74 � 75

� 76

� Fig. 71. Oružje, mačevi, noževi i vrhovi koplja otkriveni u nekropolu Iglarevo. (Muzej Kosova)


BokaPrčevo

Nekropola sa humkama Boka Prčevo, nalazi se nekoliko kilo-metara severozapadno od lokaliteta Iglareva.

Nekropola pripada Bronzanom razvijenom periodu (kasnog) i Ranog Gvozdenog Doba, i karakteristična je po velikom broju tumula koji se nalaze u jednom širokom kompleksu. Ovde su evidentirani de-vetnaest tumula od kojih sedam od njih su istraženi tokom sedamdestih godina prošloga veka. Od bogatog arheološkog materijala otkrivenih ovde i koji se sastojao od inventara iz tumulskih grobova, primećeni su različiti objekti kao oružje, ukrasi i keramički sudovi viskog kvaliteta za spomenuto vreme, i takođe ove neosporene činjenice potvrđuju tragove jednog veoma naprednog stanovništva Dardanskog autohtonog etnic-iteta.

� Fig.77. Nekoliko bronzanih narukvica otkrivenih u grobo-vima na nekropoli Boka Prčevo. (Muzej Kosova)

� Fig. 78. Kolekcija kopljanih vrhova otkrivenih na tumular-noj nekropoli Boka Prčevo. (Muzej Kosova)

� Fig. 79. Ornamentirana i kovana kopča u bronzi, otkrivena u tumulu XIV, grob 23. Boka Prčevo. (Muzej Kosova).

� Fig. 80. Posuđe izrađeno od očišćene i pečene gline otkrivene u grobu XIV, grob 7 (Muzej Kosova)

� Fig. 81. Mapa lokalizacije lokaliteta Boka Prčevo.

� 81

� 79 � 80

� 78 � 77


Rogovo

Nekropola sa tumulima u Rogovu, nalazi se na lokaciju poznatoj po imenu Fuša (Polje), oko 4 km jugoistočno od tumu-larne nekropole u Fšej, na desnoj strani puta Ðakovica-Prizren. Ovaj kompleks nekropola sastoji se od 6 tumula dobro očuvanih i nekoliko njih oštećenih. Istražena je prvi put u 1966 godini i kasnije tokom 1973, 2005 i 2011 godina. Sva ova delimična istraživanja pokazale su da se ovde nalazi jedna nekropola sa grupom tumula i na osnovi analogije arheološkog materijala otkrivenog ovde datira se od Sred-njeg Bronzanog Doba (1800-1500 p.n.e) ali nastavlja se upotreblja-vati i tokom Ranog Gvozdenog Doba. Tumulska groblja imali su

Rogovo

� Fig. 82. Pogled jedne humke iskopane u Rogovu tokom 2011 godine. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 83. Pogled jednog segmenta humke iskopane u Rogovu tokom 2005 godine. (Muzej Kosova)

� Fig. 84. Vazdušna fotografija ovoga arheološkog lokaliteta

� Fig. 85. Mapa lokalizacije nekropole sa humkama u Rogovu, u Opštini Djakovica.

� 85

� 84

� 83

� 82


raznovrsnot bogatog inventara koje su bile zajedno sahranjene sa poko-jnicima i da prema percepcijama čoveka tog vremena bili lični objekti bilo to oružuje, alati, ukrasi i druge materijalne stvari neuobićajnih koje su tu bile sahranjene.

� Fig. 86. Dve igle poznate kao igle sa ekserastim glavama, tipične za Kasno Bronzano Doba otkrivene u jednom od tumula u Rogovu. (Muzej Kosova)

� Fig. 87. Posuda sa jednom drškom u formi sekire (Arheološki Institut Kosova).

� Fig. 88. Posuda se dve drške Srednje bronzano Doba otkrivena u Rogovu (Arheološki Institut Kosova).

� Fig. 89. Dve kovane narukvice od bronze, otkrivene unutar groba u tumlu 1 u Rogovu. (Muzej Kosova)

� Fig. 90. Privezak od čilibara otkriven u Rogovu. (Muzej Kosova)

� 86

� 88 � 87

� 89

� 90


Lokalitet Bronzanog perio-da u Koriši istražen je tokom 2006 godine i imao je karakter zaštitnog arheološkog iskopavanje. Lokalitet je pozicioniran na istočnoj strani u obliku sedla veoma blizu Koriške gradine.

Radi se o jednom naselju sa površinom od oko 1 hektara, i sa nadmorskom visinom od 723-728 metara, koji se proteže na jed-nom nagibu. Ovaj lokalitet imao je karakter odbrabenog manjeg naselja koji se sa jedne strane branio od prirode i rovova na dru-goj strani. Arheološka iskopavanja preduzeta na dva sektora pokazali su identifikaciju i otkrivanje stano-va i horizonte stanovanja koje su tipične u hronološkom aspektu i datiraju se od Rani i Srednji Bron-zani period. Radne alatke od ka-mena, keramički fragmenti i sudovi otkriveni ovde, veoma dobro pred-stavljaju spomenuto vreme.

� Fig. 91. Pogled iz daljine na arheološki lokalitet Bron-zanog Perioda u Koriši. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 92. Pogled na nekoliko kvadrata tokom iskopavanja na Bronzanodobskom lokalitetu Koriša. (Arheološki Institut Kosova).

� Fig. 93. Ortofotografija arheološkog Bronzanodobskom lokalitetu Koriše.

� Fig. 94. Mapa lokalizacije arheološkog lokaliteta Koriše.

� 94

� 93

� 91

� 92

Koriša


PRISHTINË

Llap

Batllavë

Badoc

DonjaBrnjica

Lokalitet perioda Kasnog Bronzog i Rano Gvozdenog doba u Donjoj Brnjici nalazi se oko pet kilometara severno od Prištine, pozi-cionirana blizu puta Priština - Podujevo. Ovaj lokalitet kategorizovan je u grupu ravnih nekropola gde posle spaljivanja pokojnika, preostali pepeo postavljen je u urnu i posle sahranjen u pojedinačne grobove ili grupnim koji su bili ravni a ne tumulni i koji su poznati arheološkoj literaturi kao ‘nekropole polja sa urnama’. Na osnovu studija metoda podizanja ovih grobnica, konstatovano je da su one bile izgrađene, od glatkih rečnih kamena i kamenih ploča. Ovaj je lokalitet istražen kra-jem pedesetih godina i opet tokom osamdesetih godina odmah posle slučajnog nalaza jedne urne.

Od ovog otkriča ova je kultura poznata kao Kultura Donje Brnice.

� 98a

� 98

� 95 � 96 � 97

� Fig. 95. Urna sa dve drške. Kultura Donje Brnjice (Muzej Kosova)

� Fig. 96. Urna sa dve drške. Kultura Donje Brnjice (Muzej Kosova)

� Fig. 97. Urna sa dve drške sa jednom urnom i poklopcem urne, koja je otkrivena in situ u na nekropoli Donja Brnjica. (Muzej Kosova).

� Fig. 98. Ortofotografija arheološkog lokaliteta Donja Brnjica.

� Fig. 98a. Mapa lokalizacije arheološkog lokaliteta kod Donje Brnjice u Opštini Priština.


Ponoševac

Tumulska nekropola u Ponoševcu nalazi se na parcelama zem-lje poznato po lokalnim toponimom kao Arëza (Poljanica). Istraženo je ukupno pet evidentiranih humke do sada i prostire se na jednoj površini od oko 5-6ha.

Humke imaju dimenzije od 12 do 18 m dok njihova sačuvana visina dostiže do jednog metara. Arheološka iskopavanja sa zaštitnog karaktera izvršena su tokom 2011 godine, rezultirali su jednom raznovrsnom kolekcijom pokretnog materijala i sa arheološkim oso-binama tipične za Ilirske humke. Rezultati su pokazali hronologiju ove materialne kulture odredivši vremensko prostiranje od Bronzanog perioda a posebno isticanjem večeg intenziteta upotrebe i ponovne upotrebe ovih humki koje se odnose na Gvozdenu Epohu XII-X veka

p.n.e, kao i kraja ovoga vremena tokom VI-IV veka p.n.e, koja je takođe poznata kao Dardanska Drevnost.

� Fig. 99. Amuleti sa figurama 2 zmijske glave iz humke u Ponoševcu. Datiranje: sredina V veka p.n.e.

� Fig. 100. Kopča pojasa, humka 1. Period Kasnog Bronza (1500-1100 p.n.e). (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 101. Vrh koplja, otkiven u glavnom grobu humke 1 u Ponoševac. Period Kasnog Bronza (1500-1100 p.n.e). (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 102. Pogled iskopavanja Humke 1 u selu Ponoševac u 2011 godini. ( Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 103. Mapa lokalizacije arheološkog lokaliteta (nek-ropola sa humkama) u Ponoševcu, Opština Gjakovica.

� 103

� 102

� 99 � 100 � 101


� Fig. 104. Pogled Velike humke u Ðinovcu u Opštini Suva Reka.

� Fig. 105. Mapa lokalizacije arheološkog lokaliteta (velike humke) u Ðinovcu, Opština Suva Reka.

� 105

Ðinovce

Velika humka u Ðinovce (Ilirski tumul), je veoma redak slučaj na Kosovu jedne humke sa monumentalnim dimenzijama prečnikom od 84 metara u pravcu istok-zapad i 73 metara u pravcu sever-jug. Humka ima visinu od skoro deset metara i još nije istražena. Međutim, što se tiće dimenzija, oblika, visine i njene lokacije, sigurno se datira u periodu razvijenog Gvozdenog doba Dardanske drevnosti i vero-vatno pripada nekoj uticajnoj porodici sa visokim drušvenim statusom. Humka se nalazi ne manje od dvesta metara na levoj strani puta Suva Reka-Prizren.

� 104


Belaćevac

Tvrđava kod Belaćevca nalazi se na jednom brdu zaštićena od prirodne konfigu-racije terena severno, južno i na istočnoj strani, dok sa zapada zaštićena je zaštitnim rovovima. Veoma blizu, dole od nje, prolazi reka Drenica, dok stotinu metara na severu prostižu se planine Ćićavica. Drevna tvrdjava ima trapezoidnu formu sa untrašnjom površinom od 70x50 metara, dok je spoljna okolina od nekoliko hektara i karakterizovana je sa nekoliko redova rovova i suvih zidova napunjenim kamenom i zemljom. Odlična strateška i geografska pozicija ove drevne tvrđave, omogučuje posmatranje jednog veoma širokog prostora prema horizontu selima Kosovog Polja. Kulturni sloj očuvao je za više od dvadeset i osam vekova keramičke sudove ukrašenim sa kanelu-rama i tačkastih linija tipične za Dardanski stil gvozdenog doba, poznati po kreativnost i produktivnost regionalnih i lokalnih keramičkih radova.

Arheološka istraživanja, sondažna iskopavanja na ovom lokalitetu izvršene su u nekoliko faze; od kraja šezdesetih XX veka da bi produžili i tokom sledečih godina. Jedno snimanje ili pregled sa geo-magnetskom aparaturom 2011 godine, registrovalo je različite tragove u podzemnim

okruženjima, ove koje čekaju da izladju na videlo. Ovaj lokalitet se datira od VIII veka do V veka p.n.e.

� 108

� 107

� 106

� Fig. 106. Sud sa dva drške Gvozdenog Doba. (Muzej Kosova).

� Fig. 107. Ortofotografija brda, odnosno tvrđave Gvozdenog perioda ovog lokaliteta sa odbrabenim karakterom.

� Fig. 108. Mapa lokalizacije arheološkog lokaliteta u Belaćevcu u Opštini Kosovo Polje.


Fšej

Ova nekropola pripada peri-odu Kasnog Gvozdenog doba (VII-VI p.n.e.) i tokom arheoloških istraživanja izvedenih tokom 2011, iztražene su pet humke, sa veoma bogatim arheološkom inventarom i utvrđenom vremenskom hronologijom i konsolidacijom Darda-nskog etniciteta, odnosno, njihovog et-nokulturnog jedinstva. Nalazi se oko 800 m. jugozapadno od Švanjskog mosta.

Obred sahranivanja (inhu-macija) sa slobodnim ukopavanje tela i grobovima uramljenim rečnim ka-menom, reflektira jedno od obreda sah-ranjivanja domorodačkog stanovništva, pored onoga sa spaljivanjem pokojnika (incernacija).

� Fig. 109. Sud sa dve ručke Bronzanog Perioda otkriven u jed-noj humci (Arheološki Institut Kosova Fig. 113. Ortofotografija ove nekropole sa humkama piketirana (u fotografiji crveno okružena).

� Fig. 110. Humka II; (Arheološki Institut Kosova, 2011).

� Fig. 111. Humka III; (Arheološki Institut Kosova, 2011).

� Fig. 112. Grob 1,Humka II; (Arheološki Institut Kosova, 2011).

� Fig. 113. Ortofotografija nekropolje sa humkama.

� Fig. 114. Mapa lokalizacije arheološkog lokaliteta, nek-ropola sa humkama u selo Fšej u Opštinu Ðakovica, nalazi se nedaleko od Švanjskog mosta.

Fšej

Beli Drim

� 113

� 110

� 109

� 111

� 114

� 112


VlašticaNekropol Vlaštice nalazi se oko 10 km severoistoćno od grada Gn-

jilane, na desnoj strani Binačke Morava, prostrana na široj površini obradi-vog zemljišta sela Vlaštice na obroncima planine Karadak. Nekropola se sastoji od devet evidentiranih humki, karakteristične za kasni Gvozdeni period i korespondira sa naseljem Gvozdenog perioda koja se nalazi oko 1.5 km severno od nje, konstatovano izvedenim istraživanjima u oktobru 2011 godine.

Arheološka istraživanja na ovom arealu izveden su u nekoliko faza tokom godina; 1980, 81, 82 (ukupno su istražene 5 humke), i u 2011 godini iskopana je humka VIII, samo u dva segmenta. Inventar grobova (arheološki materijal) sastoji se od raznovrsnih otkrića kao u formi tako i u materijalu; sudovi od keramike, ukrasi (fibule, narukvice, ogrlice, itd.) kao i fragmentiranih delova objekata kulta sa figurama ptice izrađenim u bronzi. Jedna od njih (humka VIII) je u relativno dobrom stanju sa vidljim dimenzijama 32 x 32m u prečniku i sa očuvanom visinom od 1.60 metara. Posle iskopavanja konstatovano je da u ovim humkama nedostaju posmrtni ostaci pokojnika , verovatno posle spaljivanja, pepeo je kultno postavljen. Humke pripadaju periodizaciji Kasnog Gvozdenog doba.

� Fig. 115. Pogled na istraženom delu humke. (Muzej Kosova). � Fig. 116. Mapa lokaliteta sa tumulima u Vlaštici, Opština Gnjilane.

� Fig. 117. Ortofotografija prostiranja ove nekropole poznate kao Ilirske humke.

� 116

� 117

� 115


Široko

Nekropola sa grupom humkama u Širokom, pozicionirana je u selu sa istim imenom, oko 1,5 km na jugu Suve Reke, na desnoj strani magistralnog puta. Ovo je nekropola Dardanske kulturne grupe tumul-skog tipa izgrađena sa konstruksijom grobova kružnog oblika, grobna arhitektura je izgradjena od rečnog kamena i pokrivena zemljom. Blizu nekropola nalazi se višeslojni lokalitet Hisar i na jednoj relativnoj blizini prostiru se humke Dubičaka.

Izvedena arheološka istraživanja konstatirale su jedan upotre-bljen i ponovno upotrebljena nekropola tokom Bronzanog perioda do Kasno Gvozendog doba. Pokretni arheološki materijal otkriven ovde ukazuje na jedan raznovrstan i poseban inventar ukrasa i dekoracija kao i uvezenih sudova koji možda pokazuje na trgovačku razmenu sa helenskim svetom i izvan. Ova nekropola sa humkama u Široku datira se VIII-VI veka p.n.e.

� Fig. 118. Srebrni ukrasi (narukvica) iz Široka.(Muzej Kosova). � Fig. 119. Urna sa dve drške otkrivena u jednom od tumula u Široku.(Muzej Kosova).

� Fig. 120. Različiti Pendanti (za ogrlice) (Muzej Kosova). � Fig. 121. Fibula otkrivena u humci. (Muzej Kosova). � Fig. 122. Mapa lokalizacije tumulskog lokaliteta Široko.

� 122

� 119

� 118

� 120 � 121


Ljubožde

Selo Ljubožde nalazi se na zapadno od Istoka, i karakterizovana je identifikacijom jednog arheološkog lokaliteta poznatom sa mirko-toponimom Livadhi (Polje) pozicioniran samo nekoliko stotine metara na levoj strani puta. Tu se nalaze nekoliko humki koje su tipično Ilirske iz Gvozdenog doba, to jest vremenski period kada završava etničko i kulturno formiranje Ilira koji su živeli na celom Ilirskom poluostrvu (danas Balkanskom) i izvan.

Otkrivanje jednog bogatog inventara u grobovima u jednoj od humki, uglavnom ukrasa kovanog srebra velikog kvaliteta; kao narukvice koje datiraju od VI-V veka p.n.e, govori o izuzetnim i važnim ličnostima tamo sahrenjene. Samo 7 km odavde, nalazi se arheološki lokalitet Pećka Banja, istog doba kao i pregledani arheološki materijal na analogskom aspektu je veoma sličan, i verovatno ova dva su bila povezana jedna s drugim i možda su od iste celine. Geomagnetska podzemna snimanja ovog areala, odnosno sa geofizičkim instrumen-tima sprovođene 2011 godine, identifikovali su nekoliko humke koje se ne mogu razlikovati vizualnom obzervacijom ovog ravnog terena.

� Fig. 123. Kovana srebrna narukvica ornamentirana u tehnici ‘iskucavanja’ (Muzej Kosova)

� Fig. 124. Kovana srebrna narukvica sa motivom dveju zmijskih glava. (Muzej Kosova)

� Fig. 125. Mapa lokalizacije Ljubožde, Opština Istog.

� 125

� 123

� 124


� Fig. 126. Šlem tipično Ilirski iz VI-V veka p.n.e, frontalni pogled i sa strane. (Muzej Kosova).

� Fig. 127. Mapa lokalizacije lokaliteta Pećke Banje, Opština Istok.

� 127

� 126

PećkaBanjaDrevni arheološki lokalitet u Pećkoj Banji pozicioniran je na

raskrsnici puta koji povezuje Peć sa Istokom, oko 12 km severozapadno od Peći. Tokom izgradnje jednog hotela (Onix) u 1974 godini, slučajno je ot-kriven šlem tipično Ilirski. U istoj godini počeli su arheološka iskopavanja zaštitnog karaktera, počevši od bogatog arheološkog materijala otkrivenog ovde među mnogih nalaza evidentirani su grobovi veoma važnog para i od arheologa tog vremena ovaj arheološki centar bio je poznat kao ̀ `kneževski grobovi``.

Parna grobnica imala je izgrađenu bazu pravougaonika popločanu sa sigom verovatno uzete iz okoline. Ovde je istaknuta i dokumentirana jedna ženska grobnica sa bogatim inventarom kao; fibula, igle u formi omege, prsten i narukvica sa geometrijskim motivima, sve od kovanog srebra i bronza. Dok u drugoj grobnici koja je pripadala muškarcu, bilo je oružja, srebrne i bronzane pafte kao i jedan prsten. Arheološko dokumen-tovanje ovih veoma posebnih vrednosti za teritoriju Kosova, među ostalim govori o socijalnoj i ekonomskoj diferencijaciji pojedinaca ili grupa elitnih klasa za vreme u pitanju. Bogati arheološki materijal datira vreme Kasnog Gvozdenog perioda, VI-V veka p.n.e.

Ceo mikro-region oko ovog lokaliteta ima različite tragove arheološke materijalne kulture različitih vremenskih perioda, i pokazuje kontinuitet života bez zastoja. Sigurno da je ovaj lokalitet bio atraktivan zahavljući termalnim izvorima (kurativnih) koji se nalaze ovde, i na dru-goj strani, povoljna geostrateška pozicija igarli su ulogu na izbor ovog arheološkog lokaliteta.


� Fig. 128. Dve narukvice od kovanog srebra iz grobnice u Pećkoj Banji. (Muzej Kosova)

� Fig. 129. Kovani srebrni prsten (Muzej Kosova). � Fig. 130. Srebrni prsten stilizovan duplim paralelnim kalemom. (Muzej Kosova)

� Fig. 131. Perle izrađene od čilibara (Muzej Kosova) � Fig. 132. Kovana bronzana kopča otkrivena u grobnici kod Pećke Banje. (Muzej Kosova).

� 129 � 130

� 131 � 132

� 128


Prizren,posebnislučajninalazi

Slučajni nalaz jednog veoma posebnog eksponata otkrivenog negde u Prizrenu tokom drugog dela XIX veka bio je vezan za statuetu izlivenu u bronzi koja predstavlja figuru devojke-atlete u pokretu. Inače poznata je i kao Menada iz Prizrena. Bronzana statueta ima visinu od 11.4 cm i možda je bila fiksni ukrasni deo neke posebne dekorativne posude. Misli se da je statueta izrađena tokom arhaičnog vremenskog perioda negde oko 520-500 godina p.n.e. Ovaj jedni eksponat ovoga tipa otkriven na Kosovu, izložen je i Britanskom Muzeju u Londonu od 1876 godine; pošto je bio kupljen od jednog trgovca antikvrarija poznat samo sa imenom Serafim i koji se smatrao da je Jermenskog porekla.

Bronzana figurina je u ‘pokretu’ odnosno trčanju, sa telom okre-nutim napred dok je pogled dole na njenoj desnoj strani i drži ‚suknju‘ sa levom rukom. Zapravo ona ima obučeno kratak hiton koji nalikuje na jednu suknju dok je njena desna dojka otkrivena, dok joj kosa pralelno pada i talasa od pozadi. Trkačica ili Prizrenska Menada je jedan artefakt verovatno uvezen iz Sparte ili Grčke. Jedan drugi veoma retki nalaz kao i Menada iz Prizrena je bronzana figurina jarca u sedečem položaju i pri-pada VI veku p.n.e. Prema pisanim podacima, ova figurina je slučajno otkrivena 1939 godine, nedge u Jaglenici, predgrađe Prizrena. Ova figu-rina duga je 6,5 cm, široka 3 cm i sa visinom od 6,5 cm. Njena težina je samo 380 gram. Figurina sedeček jarca danas je izložena u Muzeju Vranja. (Muzej Vranja)

� Fig. 133. Trkačica ili Menada Prizrena od napred i nazad. (Britanski Muzej).

� Fig. 134. Bronzani jarac, sedajuši, fotografija napred i nazad. (Muzej Vranja)

� 133

� 134


Kamenica,Jedinstvenislučajninalaz

Jedan uklesan relijef ili stela procesije sahrane koja pokazuje pov-orku sahrane jednog muškarca, čiji je sanduk praćen od one što se ćini da bude supruga preminulog koja je na vrhu povorke, slučajno je pronađena jugozapadno od Gradine kod Kamenice (Dardane).

Ova stela pripada klasičnom periodu (V-IV p.n.e) ali može biti i od početka helenističkog perioda (IV-I p.n.e).

Ako se posmatra kompozicija podnog mozaika, ova scena liči na masivno tugovanje koji je jedan organizovan ritual, tužno pevanje u gru-pama, koji se još uvek praktikuje u regionu Malësia e Gjakovës, i kao takva može se tretirati kao duhovno nasleđe od hiljada godina.

Na drugoj strani, ako se pogledaju ženske figure na ovom spomeni-ku koji predstavlja ceremoniju sahrane, žene koje tuguju nose jedan tip haljine koji liči na Ilirsku đubletu (u formi zvonika), i koja se misli da je jed-na tipična autentična ženska nošnja upotrebljena od Bronzanog doba i koja se još praktikuje u udaljenim planinskim oblastima i oblastima naseljenim Albancima. Reljef stele je izložena u Arheološkom Parku Muzeja Kosova

dok je jedna tipična đubleta novoga vremena nalazi se izložena u Etno-grafskom Muzeju ‘Emin Gjiku’ u Prištini.

� Fig. 135. Mesto nalaza stele iz Kamenice. � Fig.136. Stela Kamenice

� 135

� 136


RimskiPeriodRimski Period obuhvata vremenski period od od četiri veka pr-

vog milenijuma naše ere. U prvom veku n.e. posle potpune okupacije Ilirije, rimljani su postavili njihovu administrativnu-vojnu vladavinu i u Dardaniji, gde su oni proširili odnose robovlasnika u proizvodnji, što je uticalo na velike mase u lokalno stanovništvo. S ovim je počeo poste-pen proces romanizacije koji je zapravo bio delimićan i nije promenio etničku liniju autohtonog stanovnišva Dardanije. Sa primenom agrarne politike stvoreni su“ager provincialis” i “ager publicus”, to jest, najveći deo zemlje pripada ili se smatra kao pretežno Rimsko državno vlasništvo. Međutim deo lokalne vlade i administracije ostao je u rukama lokalnog stanovništva uvek poštujući centralnu vladu. Rimska vlada je odredila jedan sistem prikupljivanja poreza i drugih dažbina od stanovništva okupiranih teritorija, od kojih glavni porezi su bili oni koji su plačeni za zemljište i po glavi stanovnika (tributum soli i tributum capiti). Tako da prva dva veka administracije Dardanije, rimljani su sprovodili jednu represivnu politiku protiv lokalnog stanovništva koristeči ih kao radnu snagu, kao rudare u rudnicima bogatim rudom ali i kao robovi poljo-privrednici i obrađivanju zemljišta, pošto su pristigli doseljenici dobili veilike fondove obradivog zemljišta. Međutim, Rimski mir (Pax Roma-na) sproveden tokom vladavine Augusta, stvorio je uslove za ekonom-sko i širenje rimske civilizacije u provincijama. Sa padom Dardanije pod Rimskom okupacijom i administracijom, ova teritorija postaje deo pro-vincije Mesija (Moesia) ovo se izgleda desio tokom 2 i 6 godine naše ere. Posle 86 godine n.e. u vreme cara Domiciana (81-96), Dardania postaje deo nove provincije Gornje Mesije (Moesia Superior). Ipak, 297 godina bila je istorijska za Dardance i Dardaniju, jer je ove godine obeležena datumum nezavisnosti za Provinciju Dardanije, ali unutar Rimskog Carstva. Romanizacija Dardanije, uprkos postojanju urbanih centara (Scupi, Ulpiana, Naissusi, Municipium Dardanorum, itd) bio je kasan, i veoma letimičan i površan, ovo se vidi i od postojanja i kontinuirano delovanje mnogih “Castella” (tvrđava) i “Opida” (gradova). Od druge polovine XIX veka do početka II svetskog rata, različiti strani putopis-ci kao Ami Boue, Gilfierding, Hahn, Mackenzie, Irby, Domaschevski, Premestein, Jastrebov, Vulič, Truhelka, Bošković, Kanitz, Tomaschek, Jirećek, Patsch, Saria, itd, pojavili su se u ovom regionu ili su se bavili sa antikom rimskog vremena koja je bila evidentirana na teritoriji Ko-


sova. Vredi spomenuti engleskog istraživača Sir Artur John Evans koji tokom svojih istražvanja u centralnom Balkanu (1875) pruža nekoliko dragocenih podataka i za teritoriju Kosova. On je bio prvi autor koji je evidentirao postojanje Municipium DD (Dardanorum) koji je bio pozi-cioniran blizu Mitrovice i pružio nekoliko relevantnih podataka za neke nalaze ili arheološke centre kao u Banjicu kod Istoka, Runjevo, Kačanik, Ðeneral Janković, Donja Gušterica, itd. Nesumnjivo da je rimska vla-davina donela velike promene na teritorijama nastanjenim od Darda-naca, ovo je posebno dokazano njenon urbanizacijom, evidentan i u društvenim, kulturnim, ekonomskim i religioznim odnosima između Rimljana i Dardanaca, ovo je najbolje dokumentirano od strane pionira rimske arheologije i neumornog naučnog radnika Muzeja Kosova, sada pokojni Dr. Emil Čerškov.


� Fig. 137. (avers i revers) Novčić otkriven u Ulpiani; I vek, Imperator Vespasian. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 138. (avers i revers) Medaljon otkriven u Ulpiani; III vek, Imperator Prob. (Muzej Kosova)

� Fig. 139. (avers i revers) Novčić otkriven u Ulpiani; početak IV veka, Imperator Maksimian. (Arheološki Institut Kosova)

� Fig. 140. (avers i revers) Solidus-zlatan novac, nepoznato mesto nalaza; VI vek, Imperator Justinian Veliki (Muzej Kosova)

� 137

� 138

� 139

� 140


� Fig.141. Fragmenat terasigilate iz Ulpiane.


MunicipiumD.D.(‘Dardanorum’)Arheološki lokalitet Municipium DD (Dardanorum), nalazi se

na severnom delu Kosova, oko 27 kilometara severno od Mitrovice, u Opštini Leposavić, lokaliziran u selu Sočanica i sa odličnom geograf-skom pozicijom, između klisure reka Ibar i Sočanica na jednoj strani i između Planina Rogozna i Kopaonika na drugoj strani. Okolina je bila veoma bogata metalnom rudom, kao zlato i srebro, i upravo zbog tih prirodnih resursa podignuto je jedno malo naselje jedno od najvažnijih antičkih urbanih centara, veoma aktivno tokom perioda rimskog vlada-vine na ovim teritorijama.

U pisanim izvorima kao i u antičkoj literaturi ili u rimskim in-tinerarima, nema ni reči o njegovom postojanju. Medjutim, dokazano je tokom sistematskih arheoloških istraživanja izvršenih tokom drugog dela pedesetih godina i tokom šesdestih godina prošloga veka, postojanje ovog naselja. Obavljena iskopavanja bila su skoncentrisana na istočnom delu naselja gde je otkriven forum, horrea, bazilika urbana, delovi terme i detaji nekih ob-jekata kao i severna nekropola. Pronad-jeni arheološkog materijal rezultira da je Municipium DD postojao na početku kao praistorijsko naselje da bi se posle razvijao tokom vremenskog perioda od zadnjeg dela prvog veka do prvog dela četvrtog veka naše ere. Ovo naselje ima karakteristike jednog tipičnog rimskog urbaniziranog grada i prostire se na površini od oko 30 hektara. Ibër

� Fig. 142. Pogled na Municipium DD � Fig.143. Fibula otkrivena u Municipiumu DD (Muzej Kosova)

� Fig. 144. Satelitska slika Municipium DD. � Fig. 144a. Lokacija Municipium DD

� 141 � 142

� 143

� 144


Podujevo

Vindenis (Glavnik)

Lab

Batlava

� Fig. 145. Mozaik Orfeja iz Vindenisa (Muzej Kosova) � Fig. 146. Mermerni sarkofag iz Vindenisa (Muzej Kosova) � Fig. 147. Lokacija Vindenisa � Fig. 148. Stakleni krčag (Muzej Kosova) � Fig.149. zlatan prsten iz Vindenisa (Muzej Kosova)

� 147

� 145

VindenisIzmeđu tri putne stanice koje su bile izgrađene u Dardaniji rim-

skog doba, bio je i Statio Vindenis, ovaj arheološki lokalitet identifikovan u ataru sela Glavnik, u Opštini Podujevo, oko 5km južnoistočno od cen-tra ove opštine. Antički put Via Lissus-Naissus (Lješ-Niš) bio je jedan di-agonalni put i povezivao je centralni deo Balkana sa Jadranskim morem, koji je prolazio kroz Vindenis.

Rimsko naselje i stanica Vindenisa prostire se na desnoj obali reke obuhvata površinu od najmanje 15-20 hektara. Šestogodišnja sistemats-ka arheološka iskopavanja tokom osamdesetih godina prošloga veka, ot-krivena je ukupna površina od oko 550 m2. Između pronalaženja, karak-teristika je kontinuitet rituala sahranivanje kao sa spaljivanjem takođe i skeletno sahranjivanje, ali otkriven je i jedan mermerni sarkofag sigurno za neko osobu visokog ekonomskog i političkog statusa. Istraživanja su identifikovala nekoliko stanbenih celina, ali posebno se ističe podni mo-zaik ukrašen sa geometrijskim motivima, dok u centralnom delu nalazi se figurativna predstava Orfeja.

Jedan od značajnih nalaza na ovom lokalitetu je zlatni venčani prsten (Fig.149) ukrašen kameom (cameo) gde se veoma jasno vidi ru-kovanje sa desnim rukama (dextrarum iunctio) što podrazumeva spora-zum i simbolizira odanost i prijateljstvo.

Geofizička snimanja i geomagnetske prospekcije preduzete ovde tokom 2008 i 2011 godine, na oko 11 hektara površine ovog veoma važnog arheološkog lokaliteta, identifikovali su i druge tragove objekata koji veoma liče na jednu poljnu vojnu tvrđavu (Castrum), koja bi trebala biti tamo stacionirana, zbog važnosti zaštite ove putne stanice i u totalu veoma važne teritorije oko nje. Vindenis je bio aktivan tokom celog rim-skog perioda kao i u kasnoj antici.

� 148

� 146

� 149


PestovoSelo Pestovo nalazi se u opštini

Vucitrn i prostire se uz magistralni put Priština-Mitrovica na desnoj strani ovog puta na ulasku u grad Vučitrn. Ovo je jedna teritorija poljoprivredno bogata i veoma produktivna još dan danas. Počevši od tehnike izgradnje i funkcije misilim da se radi o jednoj Villae Rusticae ili Villae estata koje su tipične kuće stanovanja rimskog doba postavljene po selima daleko od urban-skih centara. Normalno one su od jed-nog sprata sa centralnim atriumom ili dvorište . Vile prema antičkoj rim-skoj arhitekturi imali su kompleksnu strukturu izgradnje koje se sastojalo od nekoliko ambjienata kao kupatila ili terme i od cisterni za pijuću vodu. Vila u rimskoj kulturi podrazumeva luksuznu kuću, u gradu (villae urbana) dok u selu (villae rustica) je služila kao mesto za odmor ili mesto za relak-siranje bogatih rimskih porodica i porodica vlasti. Vila se sastojala od kuće vlasnika (u našem slučaju kuća je trebalo biti vlasništvo jedne latifondistne porodice, možda bogatih porodica Furi ili Ponti antičke Ulpiane). Vila nor-malno se sastojala i od štale za domaće životinje, radionica , i magazina za smeštaj žetve. Vila rustica u Pestovu, bila je vila sa hodnikom. Na osnovi antičke mape Tabvla Imperii Romani misli se da je veoma blizu prolazila trasa puta koji je povezivala Ulpianu sa antičkim gradom Municipum DD.

� 152

� 150 � 151

� 153

� Fig. 150. Pogled sa visine (Arheološki Institut Kosova; 2005) � Fig. 151. Pogled glavnog ulaza villa rustica u Pestovu. (Arheološki Institut Kosova; 2005)

� Fig.152. Pogled glavnog ambijenta vile (Arheološki Institut Kosova; 2005) � Fig. 153. Lokacija Pestova.


Poslište

Tokom izgradnje putnog segmenta autoputa Prizren-Vrmnica, tokom 2010 godine, oko kilometar južno od višeslojnog lokaliteta Vlašnje, na levoj strani puta Prizren–Vrmnica, odnosno 150m unutar puta koji vodi u selo Poslište, izvršena su iskopavanja zaštitnog karak-tera jedne neidentificirane lokaliteta iz rimskog doba, ali za koju se znalo da je postojala i pre.

Od nađenih tragova na površini je arheološki materijal koji se datira u rimsko doba. Iskopavanja su rezultirali sa otkrivanjem jedne Statio (Putna stanica) koja je lokalizovana duž poznatog Rimskog puta Via Lissus-Naissus. Osim različitog pokretnog arheološkog materijala, unutar ove arheološke celine, identifikovan je jedan Mansio (gostionica na putu) sa nekoliko aneksa od kojih se izdvaja jedna Thermae (tipično rimsko kupatilo). Verovatno delovi ove gostionice su mogli biti Mutatio ili stanice za razmenu umornih konja, ove usluge koje su se nudile skoro na svakoj stanici duž rimskih ‘autoputeva’ tokom cele rimskog perioda.

� Fig. 154. Lokacija rimske putne stanice u selu Poslište. � Fig. 155. Pogled rimskog kupatila otkrivenog u Poslište. � Fig. 156. Pogled jednog ambijenta putne stanice tipa mansio (gostionica)

� 154 � 155

� 156


StaroDvorane

Selo Staro Dvorane, nalazi se na jugozapadno od Istoga. U susedstvo Mavraj spomenutog sela, u kuli Etem Beqë Mavraj, iznad njenog ulaza, uzidane su dva fragmenta epigrafskih spomenika (spolje). Ova dva natpisa urgavirani na mermerskoj ploči i uzidane u luk (svod) kapije kule, jedan od njih (Fig.157) je fragment mermerne ploče sa dimenzijama 17 x 23,5 cm, visina slova 4 cm, i ima izrezbareno ime božanstva Merkura ali i ime posvečnome Ulp(ius) Viat(or).

Merkuru prema Rimskom mitologije pripisuje se uloga sveca trgovine i poslanika bogova, i kao takav kult bio je prisutan skoro na celoj teritoriji antičke Dardanije. Dok je drugi fragment (Fig.158), takođe deo bele mermerne ploče sa dimenzijama 23 x 15 cm na kojem se primećuje razdvajanje slova sa bršljanovim listovima. Oba ova frag-menta su deo nekog oltara i pripadaju rimskom periodu (II-III veka). Prema usmenim podacima oba ova fragmenta su uzeta iz sela Banjica kod Istoka za izgradnju ukras ove Kule, koja je izgrađena između 1905-1907 godina.

Istok

Staro Dvorane

Istočka

� Fig. 157. Fragment mermerne ploče sa natpisom Merkura. � Fig.158. Mermerni frgment iz rimskog doba ponovno upotrebljen u jedan od zidova kule.

� Fig. 159. Lokacija sela Staro Dvorane, odnosno lokalizacija kulle gde su uzidane spolie rimskog doba.

� 157 � 158

� 159


Crce

U selu Crce u podnožju planine Mokna, ne dalje od 2 km zapad-no od grada Istok, tokom obrade zemljišta,na lokalitetu “Arat e njoma” slučajno je otkriven poseban artefakt, jedna ploča od opeke (Laterculi). Natpis ilustruje činjenicu da je tu negde blizu, tokom rimskog doba izgrađena terma (rimsko kupatilo) koja se očigledno nazivala Labanon. Identifikovani arheološki areal ovde, je jedno polje, obradivo zemljište sa površinom od 4-5 ha pozicionirana oko 1 km nedaleko od ribljeg restorana “Trofta”.

Na ovome istom prostoru, jedna lokacija je poznata mikro-toponimom ‘Kisha e vjetër’, površine od oko 200 kvadratnih metara gde se u centralnom delu nalazi jedno brdašce, indikacija za tragove nekog podzemnog spomenika koje se nalazi unutar ispod zemlje. Arheološki material kao što su fragmenti opeka, kameni temelji povezani sa malter-om, kao i mnogobrojni keramički fragmenti sudova, sve ovo je iz pe-rioda kasne antike. Meštani govore i za jednu staru Ilirsku crkvu koja bi mogla biti iz ranog Hriščanskog doba.

Drini i Bardhë

� Fig. 160. Pogled lokaliteta-nalazište kulle gde su uzidane spolje.

� Fig. 161. Laterkul iz Crnce. (Arheološki Institut Kosova) � Fig. 162. Pogled arheološkog lokaliteta kod Crnce.

� 160 � 161

� 162


KlokotBanja-Vrban

Evidentirani tragovi lokaliteta u Vrbanu, pozicionirana veoma blizu Klokot Banje i podignuti na jednoj aluvijalnoj terasi duž obale reke Morave, u jednom arealu sa veoma plodnim zemljištem i blizu resursa termalnih i toplih mineralnih voda nije bila slučajna.

Jedna od najvažnih otkrića ovog veoma širokog prostora ovde je otkrivena bista veoma blizu Klokotske Banje, Dardansko umetničko delo koja predstavlja jedan primer rada skulpture na autohton način koja je posebna kao u formi tako i u umetničkom aspektu i koja refle-ktira razvoj visoke umetničke kreativnosti lokalnog stanovništva. Bista je urađena od kvalitativnog mermera i reflektira dostojanstvenu figuru Dardanske dame.

� Fig. 163. Mermerna bista Dardanske dame (Muzej Kosova).

� Fig. 164. Lokacija rimskog naselja u Verbanu.

� 164

� 163


PalivodenicaOko 150m na levoj strani magistrale Priština-Skopje, na ulazu

sela Palivodenica, na jednome brdu koji se prostire na zapadu sa kon-figuracijom terena u formi konjskog sedla, i koji ima široki pogled pre-ma klisuri Lepenca i ulazu u Djeneral Janković, evidentirani su mnogi tragovi rimske keramike kao i gradjevinskog materijala. 1967 godini, u arealu koji se nalazi iza leve obale reke Lepenc, nekoliko stotina metara duž reke u pravcu Djeneral Janković, i blizu magistralnog puta Priština - Skopje identifikovana je nekropola kao i sakupljen je znatan arheološki materijal od kojih se izdvajaju nekoliko fragmenta svetiljki rimskog doba i posebno kopče koje su deo kaiševa-pojasna garnitura, izliveni u bronzi i ukrašeni staklenom pastom, tehikom milefiori (posebna tehnika izrade stakla). Na osnovi nalaza, nekropola pripada rimskom periodu iz II-III veka. Ovde 1995 godine tokom obrade zemljišta slučajno je otkrivena jedna mermerna stela sa dimenzijama: 160 X 97 X 17,5 cm. Stela datira iz kraja II veka ili početkom III veka. Na ovom istom lokalitetu, otkrivene su još dva postolja za stubove.

Lokalitet može biti povezan sa jednim naseljem iz rimskog doba i gledajući konfiguraciju terena, može se predpostaviti da se ovde mogu pronači tragovi jedne rimske putne stanice kuda je prolazio antički put Scupi-Ulpiana.

� Fig. 165. Pojasna garnitura ukrašena tehnikom milefiori otkrivena u Palivodenice.

� Fig. 166. Rimska stela otkrivena u Palivodenici. � Fig. 167. Lokacija lokaliteta Palivodenica.

� 165

� 166

� 167


MunicipiumUlpianaRimski i vizantijski antički lokalitet Ulpiane je nedvosmisleno jed-

na od najinteresantnih arheoloških centara na Kosovo i u širem regionu Il-irskog regionu. Prostiranje blizu depozita minerala/ruda bogatim plemen-itim metalima, pozicioniranje u obradiva zemljišta i sa slikovitim pejzažom oko nje, kao i ključna geostrateška pozicija na jednoj raskrsnici antičkih puteva koji su povezivali istok i zapad, bili su određijući faktori za njeno os-nivanje, razvoj i postojanje vekovima. Tokom Rimskog Perioda, Ulpiana je bila jedna od glavnih gravitiranih komunikativnih centra između Konstan-dinopolja i Rima, i veoma blizu grada bila je putna raskrsnica koja je pov-ezivala Jadransko more sa Egejskim morem i indirektno sa Crnim more. Štaviše, poznat je komunikativni put Via Lissus-Naissus i za Scupi, putne komunikativne mreže koje se susreču veoma blizu Ulpiane. Život i prvi tragovi civilizacije na Ulpiani dokazani su od ranog praistorijskog doba, ali treba posebno potencirati da tokom perioda poznatog prema žargonu ar-heologa kao Bronzano Doba i Gvozdeno Doba ili drugačije poznato kao Dardanska drevnost.

� Fig. 168. Oltar sa Grčkim natpisom od Apolon Menelau prosvećen Zevsu (Muzej Kosova).

� Fig.169. Mermerna glava glumca (Muzej Kosova) � Fig. 170. Rimska svetilka iz Ulpiane (KIZSK) � Fig.171. Božanstvo Merkura izrađeno u bronzu i otkriveno u Ulpiani (Muzej Kosova)

� Fig.172. Mapa lokacije Ulpiane � Fig. 173. Prostiranje i istražene arheolške lokacije monumenata otkrivenih u Ulpiani.

� 172 � 168 � 169

� 170

� 171


Međutim, Ulpiana je postigla forme jednog urbanizovanog cen-tra nekoliko decenija posle okupiranja Dardanskog Carstve od Rimljana, odnosno na kraju prvog veka naše ere i razvija se od jednog drevnog Dardanskog naselja ili koncentrirani opidum, u jedno široko i otvoreno naselje veoma organizovano gde se pokazuju atributi jednog tipičnog rim-skog grada.

U vezi osnivanja ovog arheološkog centra misli se da Ulpiana 169 n.e. godine dobija status Municipa (Municipium Ulpianum). Ipak, svoj najveći razvoj Ulpiana je postigla u periodu između III i IV veka n.e., ovo je period kada ona postaje jedan veoma jak politički, ekonomski i kulturni centar jedne šire teritorije unutar Dardanije postajući ključna tačka širenja antičke civilizacije.

Grad tokom ovog vremenskog perioda uživa epitet Municipum Ulpiana Splendissima – municipium veličanstvene ili odlične Ulpiane, koja je bila karakteristična po mrežama ravnih puteva, ortogonalnog sistema, vodovoda, stambenih objekata kao i sa javnim objektima, sakralnih, pro-fanih i utilitarnih, i uvek metalurški, zanatski, trgovinski i poljoprivredni urbani centar tokom 5 prvih vekova prvog milenijuma i posebno tokom vladavine Justiniana u VI veku, ovo je vreme kada je preimenovana u Jus-tiniana Secunda.

Što se tiće arheoloških istraživanja, od druge polovine prošloga veka i do dandanas, antički grad Ulpiane bio je u kontinuitetu areal studija pod lupom i pijukom lokalnih i stranih arheologa, i do sada otkriveni su ne-koliko spomenika kulta i sakralnih objekata, delovi okružnih zidova zajed-no sa odbrambenim kulama, castrum ili rimski vojni garnizon, na stotine fragmenata različitih predmeta/artefakti kao u obliku, materijalu i destinac-

� 173


iji, ali i ljudski ostaci, sve su ovo dokazi veoma važne materijalne kulture za ar-heologiju koje su parcialno studirane ali će biti sistematski proučavane i ubuduće od specialista različitih naučnih disi-plina koje doprinose velikoj arheološkoj nauci. Pošto je naš vek, vek tehničkih i naučnih inovacija, Ulpiana podvrgnuta je razrađenim studijama sa sofisticiranim istraživačkim sredstavima koje u suštini su nametljive ili metode bez fizičke inter-vencije.

Zahvaljujući saradnji između Nemačkog Arheološkog Instituta i Arheološkog Instituta Kosova sprovode-na su geofizička snimanja sa metodom Fluxgate Magnetometar, Gradiometar, Georadar povezano sa GIS sistemom, i snimljeni su više od 50 hektara zemlja sa arheološkim potencijalom u arealu Ulpi-ane.

Osim naučnog karaktera, ova podzemna snimanja takođe će pomoči planiranju budučih arheoloških projeka-ta, a posebno stvaranje uslova i pripremi razvojnih planova za promociju kul-turnog turizma ili poznato na svetu kao Arheoturizam, i kao preduslov ima po-dizanje sistema infrastrukture turizma u Arheološkim Parkovima.

Na drugoj strani, ova istraživanja će pomoči takođe u utvrđivanju karak-tera i višeslojne arheološke prirode na Ulpiani.

� Fig.174. Ortofotografija Ulpiane.

� Fig. 175. Pogled narteksa bazilike u Ulpiani.

� Fig. 176. Pogled apside bazilike u Ulpiani.

� Fig. 177. Pogled iskopanih kvadrata u Ulpiani tokom 2011 godine.

� 174

� 175

� 176

� 177


Ugljare-StatioViciano

Selo Ugljare nalazi se na severo-severozapadnoj strani nove Opštine Gračanica. Pretpostavlja se da u prostoru ovog sela nalaze se ruševine antičke putne stanice Viciano, gde su zastajali karavani koji su prolazili jednim od glavnih trans-Ilirskih puteva Via Lissus-Naissus, koje je polazilo od obala Jadrana, od Lješa i koja prati dolinu Belog Dri-ma komunicirala u diagonali kroz drevnu Dardaniju (današnje Kosovo) da bi nastavljala prema Nišu.

Putna stanica u pitanju, Viciano, bila je registrovana u jednoj mapi poznata sa imenom ‘Tabula Peuntingeriana’ koja je bila sredn-jovekovna kopija XV veka jedne mape rimskog doba iz III veka, rimskih putnih pravca/itinerara. Njena bliskost sa centrom Municipium Ulpiana povezivala je ovaj put sa ovim antičkim gradom poznatim posebno po rudnicima bogatim sa dragocenom rudom, ova izuzetno vredna roba za dobrobit Rimskog Carstva tokom prvih četri vekova prvog milenijuma naše ere.

� Fig. 178. Lokacija lokaliteta u selu Ugljare gde se pretpostavlja da je bila putna stanica Viciano.

� Fig. 179. Tabula Peuntingeriana

� 179

� 178


DonjeNerodimlje

U 1988 godini, u selo Donje Nerodimlje, pozicionirana zapadno od grada Uroševac, nekoliko arheoloških istraživanja urađene na ovom prostoru veoma blizu pravoslavnog groblja, rezultirali su otkrivanjem jednog kompleksa vile kasne antike sa atriumom i polihromnim, ge-ometrijskim i figurativnim mozaikom poda.

Prva faza pripada IV veku, dok rekonstrukcija i nadogradnja pripadaju V i VI veku. Mozaik je otkriven na podu jedne pravougaone sobe sa apsidom, koja je možda služila kao triklinijum. Na osnovu analogija sa martirijumin Heraclea Lyncestis u Makedoniji i Martir-ijum bazilike Lina u Albaniji, obe imaju iste kompozicije i motive ili slične sa martirijumom u Donjem Nerodimlju i reflektiraju umetnički rad nekog veoma dobrog umetnika ili škole tog vremena.

Ferizaj

Nerodime

� Fig. 180. Lokacija lokaliteta u Donjem Nerodimlju. � Fig. 181. Detalj Mozaika iz Donjeg Nerodimlja. � Fig. 182. Deo okvira mozaika iz Donjeg Nerodimlja.

� 182

� 180 � 181


Čiflik

Rimski lokalitet u Čiflik nalazi se blizu toka reke Beli Drim na njenoj levoj strani. Izvedena istraživanja tokom prvog dela našeg milenijuma identifikovali su tragove jednog kompleksa terme odnos-no rimskog sa velikim dimenzijama ku-patila gde između ostalihdokumentiran je i deo ambienta bazena. Bogati arheološki materijal otkriven ovde ima bogata raznovrsnost i tipologija lokalne proiz-vodnje kao i uvozna terrasigillata. Takođe otkriveni su radni alati kao i novčići, stakleni sudovi, fragmenti arhitekture i drugi artefakti svakodnevnog korišćenja. Viđeno sa hronološkog aspekta, ono datira tokom cele rimske periode iz II-IV veka n.e., zato što su ovde konstato-vane nekoliko faze izgradnje vremena u pitanju.

� Fig. 183. Lokacija lokaliteta u Čifliku � Fig. 184. Pogled na iskopani kvadrat. � Fig. 185. Radni alati otkriveni u Čifliku. � Fig. 186. Kapitel kolone otkriven u Čifliku.

RahovecÇifllak

Drini i Bardhë

� 186

� 184

� 185

� 183


Nikodim

Selo Nikodim, danas skoro predgrađe grada Uroševac, nalazi se oko 2 kilometara na jugu, pozicioniran na veoma plod-nom polljoprivrednom zemljištu. Tokom šesdestih godina XX veka, evidentirani su površinski tragovi možda jednoh kompleksa rimske vile. Međutim, tokom regulisanja dvorišta jedne kuće na prostoru ovog lokaliteta, slučajno je otkriven jedan veoma retki artefakt i možda jedinstven za teritoriju Kosova.

Radi se o jednom poklopcu sarkofaga ili kovčeg za sah-ranjivanje, potpuno od mermerizovanog krečnjaka u formi krova kuće, gde u aksima dominiraju dekori sa antropomorfnim motiv-ima (ljudske figure) a frontalno dominiraju florealni motivi. Ovaj poklopac sarkofaga pripada rimskom periodu krajem III veka n.e. i početkom IV veka n.e.

Na mestu gde je pronađen poklopac sarkofaga, izvršena su nekoliko arheološka istraživanja (2007) koja su rezultirala sa trago-vima jedne crkve ne sa velikim dimenzijama iz rano hrišćanskog perioda (vekoviIV-VII n.e.), ovo potpunjeno sa nekoliko spolija (ponovno upotrbljen material ) od dekorativne sepulkralne plastike iz rimske period( III-IV vek n.e.)

� Fig. 187. Lokacija Nikodima. � Fig. 188. Pogled sa strane poklopca sarkofaga otkriven u Nikodimu.

� Fig. 189. Frontalni izgled poklopca sarkofaga.

� 189

� 188

� 187


RanohrišćanskaBazilikaUlpiane(JustinianaSecunda)


KasnoAntičkiisrednjovekovniperiod

Kasno Antički Period odnosno poznato kao Rano Vizanti-jski Period na Kosovo čiji su počeci obeleženi vremenom vladavine Cara Konstatina Velikog (godine; 306-337), uključuju IV-V vek i VI vek posle Hrista, ovo je vreme koje od strane istoricara antike smatrano kao prelzani ili tranzitni period od antike u srednji vek. Jedna od osobina ’Kasne antike’ je savršenstvo absolutizma rimskog carstva kao i odvajanje vojnog rukovodstva od civilne administraci-je, ali pre svega ima veze sa krizom antičkog sistema proizvodnje i sa padom rimskog carstva koji osim unutrašnje krize suočen sa napadima i invazije varvara. U ovo vreme preplečuje se između ino-vacija i tradicije, na današnjoj teritorija Kosova koja je nekada bila centralni deo Drevne Dardanije, koja prolazi kroz neke promene, transformacije ali i razvoja kao u ekonomskom, društvenom, kul-turnom, religioznom kao i na administrativnom-političkom planu. Štaviše, inovacija ovog perioda može se reći da je bila konsolidacija hrišćanstva i zajedno sa njim i procvetavanje umetnosti i hrišćnaske arhitekture gde osim nasleđene tradicije, nastaje inovacija. Tako da arhitektura izgradnje ovog vremena prema arheolozima, istorica-rima umetnosti i istoricara arhitekture poznata je kao hrišćanski period ili Doba Ranog Hrišćanstva. Na drugoj strani, pisani iz-vori antičkih autora, arhivirani crkveni izvori ali i usmena istorija u obliku mitova, legendi tradicija i mikrotoponimima lokacija arheoloških centara, sve ove podatke registrovane u kolektivnom sećanju stanovnika različitih oblasti Kosova, pružili su i još su važni izvori koji sintetizovani zajedno pružaju i odrazuju opštu sliku ali i individualnu, izuzetno bogatom arheološkom nasleđu ovog re-giona jugoistočne Evrope. Sada se Kosovo ne može više tretirati kao Terra Incognita (nepoznata zemlja) ali naprotiv, arheološko dokumentiranje uz pomoć nauke i relevantnih naučnih disiplina,


odrazavaju jednu prospernu civilizaciju, drugačiju i kosmopolitsku njene antike. Pismeni dokazi, osim onih materijalnih, potvrđuju prisus-tvo autohtonog stanovništva koji se pretvorio od prvih elemenata državnog formiranja Dardanskog Kraljevstva iz IV-I veka pre Hrista, u jednoj Dardansku Provinciju u 297 godine posle Hrista, konstituirana od samog Imperatora Diokleciana sa Ilirskim poreklom. Period Kasne antike i Rano Srednjeg veka je jedan vremenski argumentirani period i u prisustva mnogih toponima kao; Gradina, Gradišta, Kula, Tvrđava, itd. Štaviše, ovi toponimi imaju značenje utvrđenih brdovitih naselja sa okružnih zidovima i dokumentirani unakrsno i poprećno tokom istraživačkih ekspedicija i sistematskih istraživanja na teritoriji Kosova od druge polovine prošlog veka i koji su nastavljeni do današnjih dana. Prema pisanim izvorima antičkog autora Prokopa od Cezareje, u njego-vom delu De Adificiies (‘nadgradnje’), pisao je da je imperator Justinian Veliki, Dardanskog porekla, započeo jedan ‘razrađen’ program izgrad-nje i nadgradnje unutar i oko Dardanije, izgradnjom 8 novih utvrđenja i nadgradnjom drugih 61 postojećih, deo koji je bio ponovno upotrebljen tokom celog srednjog veka.


Vrela

Selo Vrela prostire se oko 7 km na zapadu od Istoka. Arheološka iskopavanja izvedena tokom 2010 godine otkrili su jednu ranohrišćansku crkvu iz IV-VI vekova našeg vremena sa ne velikim dimenzijama. Veoma blizu ove crkve nalazi se nekropola koji se treba povezati sa gore-navedenim naseljem.

Tamo je otkriven jedan veliki grob tipa kripte sa dimenzijama; dužina 2.80m, širina 1.40m i visina 1.40m, koja je izgrađena u obliku polukruga. Grob je orijentiran u pravcu istok - zapad a na zapadnoj st-rani je ulazna kapija sa sadašnjom dimenzijom 0.6m, takođe izgrađena u obliku polukruga. Grob je izgrađen kamenom tipa plavac u kojem su posmrtni ostatci muškarca koji je sahranjen in takt prema hrišćanskom ritualu, pronađeni su u ovome grobu.

� Fig. 190. Lokacija lokaliteta u selu Vrelo � Fig. 191. Pogled groblja-kripte crkve u Vrelu. � Fig. 192. Pogled svoda groblja-kripte. � Fig. 193. Posmrtni ostaci otkriveni in situ unutar groba u crkvi u Vrelu.

� 193

� 191 � 190

� 192


� Fig. 194. Lokacija lokaliteta Mališevska Banja. � Fig. 195. Pogled sa vazduha lokaliteta Mališevska Banja. � Fig. 196. Bronzani prsteni sa natpisom i dole od njih, bronzani krstovi za ogrlice.

� Fig. 197. Delimičan prikaz izvedenog iskopavanja na nekropoli u Mališevskoj Banji.

� 197

� 194

� 195

� 196

MališevskaBanja

U selu Banja, pozicionirana jugoistočno od grada Malishevo, na levoj strani reke Miruša, nalazi se arheološki lokalitet poznat po toponimu Trojet e Vjetra. Arheološki lokalitet nalazii se na brdascu na kome je pod-ignuta humka koja je podignuta tokom Gvozednog doba da bi se ponovno upotrebila u Rano Srednjevekovno doba.

Istraživanja, odnosno, izvedena arheološka iskopavanja na ovom arheološkom nalazištu tokom 2005 godine, otkrtila su tragove grobova sa konstruksijom od kamenih ploča i bogati arheološki inventar,posebno se istice nakit tipičan za Rano Srednjevekovno doba, kao; bronzano prstenje, narukvice i nekoliko ogrlica sa simbolom hrišćanskog krsta.


Gradina(Tvrdjava)ArilačaGRADINA-utvrđenje Arilača (IV-VI veka) nalazi se na jednom

brdu poznato kao Gradina Arilače, podignuta na jednoj veoma domi-nantnoj poziciji, zapadno od sela sa istim imenonom, oko 766 metara nadmorske visine, i nalazi se oko 9 km jugoistočno od Kosovog Polja i samo dva kilometara zapadno od međunarodnog aerodroma Prištine, ‘Adem Jashari’. Tvrdjava obuhvata kružni odbrambeni zid od oko 1.3 hektara.

Arheološka iskopavanja na ovome zamku su započela 2005 go-dine i sistematski su nastavljene do 2010 godine, ali je izvršena konz-ervacija i restauracija u cilju konsolidacije zidova sa ciljem njene zaštite i očuvanja. Tokom arheoloških iskopavanja izvedenih tokomu šest sezona otkriveni su mnogi tragovi ruševina sakralnih, profanih i utili-tarnih objekata, kao: cela spoljna strana spoljneg, okružnog zida tvrd-java sa kulama, trobrodna crkva sa saskritijom, kao i dva arhitektonska objekta, identičnih dimenzija, istovetne strukture, kružnog su oblika i pripadaju jednom sakralnom kompleksu. Takođe obiljan pokretni arheološki materijal kao radne alatke, nakit, novac, opeke za gradnju, stakleni fragmenti posuda i arhitektonske strukture ukazuju na odlike perioda kasne antike i naročito vremenski period Justiniana. Takođe na ovom utvrdjenju ima indikacija i za ostale praistorijske epohe a posebno za metalno doba, anticki i srednjovekovi period, koji ukazuju za konti-nuitet života u utvrdjenju.

� Fig. 198. Lokacija tvrdjave u Arilaču. � Fig. 199. Fotografija iz vazduha tvrdjave u Arilaču. � Fig. 200. Pogled na brdo u Arilači. � Fig. 201. Pogled na nekoliko kvadrtat tokom istrazivanja unutar tvrdjave.

� 201

� 200

� 199 � 198


Gradina(Tvrdjava)Pograđe

Gradina (Tvrdjava)u Pograđe nalazi se u selu sa istim nazivom, pozicion-irana u klisuri Lapušnice i ima nad-mosrku visinu od 567 m. Gradina je pozicionirana samo 10 kilometara jugoistočno od Gnjilana u podnožje brda pored reke Binačka Morava.

Planimetria citadele Tvrd-java u Pograđu, ima oblik jednog ne redovnog pentagona, dok južni zid glavne kule ima ulogu odbram-benog zida citadele. Na najvišem delu sačuvani su tragovi jedne kule osmatračice, čiji zidovi idu do de-set metara visine i koja ima oblik kvadrata sa simetričnim dimen-zijama 8 metara sa 8. Takođe, i u istaknutim delovima ove tvrđave, nalaze se kule sa manjim dimenzi-jama, smeštene kao na zapadnom, severnom i severoistočnom delu, a na nekim mestima još su očuvani u visini od oko 4 metara. Tvrđava ima unutrašnju površinu od 1.2 hek-tara i tipična je od vremena Justini-ana (VI vek), odnosno, deo je mreže izgrađenih tvrđava u Dadaniji krajem Kasne

� Fig. 202. Lokacija lokaliteta u Podgrađi

� Fig. 203. Pogled sa daljine tvrdjave Podgrađe.

� Fig. 204. Deo stepenica unutar okružnog zida tvrdjave.

� Fig. 205. Postojeći zidovi citadele tvrdjave Podgrađe.

� 205

� 204

� 202

� 203


Gradina(Tvrdjava)Korišesaranohrišćanskomcrkvom

Arheološka iskopavanja izvedene tokom 2002 i 2004 godine na brdo iznad Koriše poznat sa mikrotoponimom ‘Grališta’ otkrile su konture i do-kumentirana je osnova ranohrišćanske crkve iz VI veka.

Crkva se nalazi unutar unutrašnjeg prostora tvrđave i ima apsidu orijentisanu ka istoku. Na istom delu evidentirani su trago-vi sintrona izgrađen u skalabilnoj formi i trapezastog oblika. Unutar prostora oltara evidentirani su i delo-vi ograde. Što se tiće pokretnog arheološkog materijala otkriveno je nekoliko fragmenta keramičkih sudova koji se datiraju od pra-istorije i sigurno su povezane sa lokalitetom koji pripada vremenu srednjeg Bronzanog doba, kao i fragmenti različitih sudova kao amfore, pitosi, keramički sudovi , itd koji se datiraju krajem Kasne Antike, VI vek.

� Fig. 206. Lokacija tvrdjave u Koriši.

� Fig. 207. Pogled sa daljine tvrdjave Koriše.

� Fig. 208. Pogled fotografisan sa istoka, paleohrišćanske crkve Koriše, unutar tvrdjave.

� 208

� 206

� 207


Gradina(Tvrdjava)Kastrca

Arheološki lokalitet tipa utvrdjrnja u Kastrcu, pozicioniran oko 12 kilometara severozapadno od Suve Reke odnosno poznat i kao Hisar Kastrca, posvedočeno je da je ovo višeslojni arheološki centar kontinuirane upotrebe od praistorijskih vremena, tačnije od jednog zaštićenog eneolitskog naselja, kasnije novo formiran u jednu tvrđavu vremena Imperatora Justiniana, i da bi se ponovo upotrebio kao groblje tokom srednjeg veka.

Na ovom arheološkom lokalitetu, prva istraživanja izvedena su 1986 godine. Arheološka istraživanja nastavljaju se tokom 2010 i 2011 godine otkrivajuči površinu od oko 500 kvadratnih metara i takođe otkrvena je paleohrišćanska crkva i bogati pokretni arheološki materi-jal koji se sastoji od : radni alat od gvožđa, keramika, nakit, naušnice, prstenje, narukvice, novčići, itd.

� Fig. 209. Lokacija Hisara- Kastrce. � Fig. 210. Ortofotografija Hisara- Kastrce. � Fig. 211. Pogled sa daljine Hisara u Kastercu.

� 210

� 209

� 211


Gradina(Tvrdjava)Vučaka

U selo Vučak u podnožje šume Kasmač, oko 12 km jugozapad-no od Glogovca, locirana na veoma dominantnoj poziciji, primečuju se tragovi ruševina zidina koji prate konfiguraciju terena i formiraju Veliku Gradinu i Malu Gradinu. Na osnovi arheološkog materijala pronađenog ovde, posvedočeni su tragovi od praistorije to srednjeg veka. Međutim, ova tvrdjava bila je tipična za Kasno Antičko doba i služila je kao od-brambeni sistem za lokalno stanovništvo.

Gradina(Tvrdjava)Strovca

U selu Strovсe, nalazi se Gradina (tvrdjava) poznata po imenu Gradina kod Strovca. Ovaj arheološki lokalitet ima indikacija upotrebe od praistorije, kasne antike i ranog srednjeg veka. Na obroncima brda, primečuju se zidovi postavljeni u obliku kaskada, koji idu od podnozja do vrha brda. Ovde i danas se primečuju se tragovi kula i bedema ili zi-dova koji okruziju ovu tvrđavue, debljine su do 2 metra. Prema konfigu-raciji terena i evidentiranih tragova, pretpostavlja se da se ovde nalazio objekat kultnog karaktera koji je možda služio lokalnim stanovnicima.

� Fig. 212. Lokacija � Fig.213. Pogled brda Zamka u Vučaku

GlogovacMala Gradina

Vučak

Velika Gradina

� 212 � 213

� Fig. 214. Lokacija � Fig.215. Pogled brda Zamka u Strovcu

� 214 � 215


Gradina(Tvrdjava)LapušnikaProstire se u podnožje planina Drenice, južno od Klisure

Lapušnika, oko 10 km jugo-zapadno opštinskog centra Glogovca. Gra-dina (Tvrdjava) Lapušnika imao je zid tvrdjava sa dimenzijama oko 200 sa 300 m2. Zid je imao debljinu od 2 metara i imao je kule. “Kula Tvrd-java” ima dimenzije od 10 x 10 m. Na celom lokalitetu ima opeke i ploče iz kasnog antičkog doba.

Gradina(Tvrdjava)LaništeOko 1km južno od Kačanika, na uzvišici na visini od 684 met-

ara nadmosrke visine, na lokaciji ‘Vranjak’ identifikovane se ruševine tvrdjave gde se jasno vidi zid debljine od 1.7 m, sa relativnom visinom od 2.5-3m (sačuvanom) izgrađen od kamena iz neposredne blizine ter-ena, neobradjen i povezan sa krečnjačkim malterom. Izgrađeni zid je postavljen na prirodnoj steni, dok na brdu, zid je sacuvan u duzini do 50-60 m,konture zidova prate izohipse brda. Kroz planinski prolaz, ko-municira sa selom Lanište.

� Fig. 216. Lokacija Gradine (Tvrdjave) Lapušnika.

� Fig. 217. Pogled brda Lapušnika.

� Fig. 218. Lokacija Gradina (tvrdjava) Laništa. � Fig. 219. Fotografija jednog zidnog dela tvrdjave

� 217

� 218

� 216

� 219


Gradina(Tvrdjava)DubovcaGradina (Tvrdjava) Dubovca pozicionirana je na brdu Čečana,

deo grebena Ćićavice nedaleko od Vučitrna, najbolje dokazuje najs-tariji dokaz tvrđave iz Kasnog Antičkog Perioda. Okružni zidovi koji okružuju tvrđavu, okviruju tragove objekata i ambienta koje još nisu iztražene.

Gradina(Tvrdjava)TopaniceGradina (Tvrdjava) Topanice pozicioniran je oko 50 metara

severno na levoj strani puta koji povezuje selo Topanice sa selom Do-morovce. Ova Gradina nalazi se na lokalitetu poznat mikrotoponimom ‘Popovce’. Prema ranijim podacima, tokom obrade zemljišta, uvek su nalazeni tragovi kostiju, fragementi opeke, kamenih ploča, itd. Ova tvrđava nalazi se samo 100 metara zapadno od ‘Gradevca’ Topanice, višeslojni arheološki lokalitet. Takođe komunicira sa drugim tvrđavama u okolini kao Gradevac iz Hodanovca i Gradevc iz Domorovca na is-toku i jugoistočno od nje. Sve ove male tvrđave imalu su nadzornu ul-ogu vicinalnih puteva i kao takve dominiraju svojom pozicijom podig-nute iznad ovih puteva.

� Fig. 220. Lokacija � Fig.221. Pogled brda Zamka Dubobva

Kamenicë

Topanicë

Krivarekë

� 220 � 221

� 222 � 223

� Fig.222. Lokacija tvrdjave Topanice � Fig.223. Pogled brda tvrdjave Topanice


Na jednom visokom brdu na oko

500 metara nadmorske visine, na sever-noj strani sela Crmljan, sa dominantnom geostrateškom pozicijom, pozicion-irana je Suka Crmljan jedno aheološko nalazište poznato kao Gradina (tvrd-java) Crmljana. Njegovi zidovi prate izo-hipse stenovite terenske konfiguracije sa površinom od oko 1.3 hektara.

Suka Crmljan ima sve osobine jedne tvrđave Kasne Antike, ali na osnovi arheološkog dokumentiranja, tu je doka-zano kontinuitet života od Gvozdanog Perioda do Rano Srednjovekovnog doba. Posebnost ovog utvrdjenja je vizuelno ko-municiranje sa; tvrdjavom u Dollc i tvrd-javom kod Jerine iz Podgrađa iz Kline na severu, sa tvrdjavom u Radavac i onoj u Jablanice iz Peći na severozapadu, grad Djakovica vidi se na horizontu u pravcu jugozapada, tvrđava Zatrica iz Orahovca vidi se na severoistoku- istoku, kao i pre-ma jugu pokazuju se pejsaži brda i polja koji idu do podnožja planine Paštrika.

� Fig. 224. Lokacija Suka Crmljan. � Fig. 225. Ortofotografija Suka Crmljan � Fig. 226. Pogled sa daljine brda Suke u Crmljanu.

� 224

� 225

� 226

SukaCrmljan


Ruševine lokacije izgrađene tvrđave iz Gvozdenog Doba sa velikim intenzitetom stanovanja posebno tokom kasne Antike i rano Srednjovekovnog doba arheološki lokalitet ‘Gradište’, nalazi se na vrhu brda Zatrića, na nadmorskoj visini 1039 metara. Ovaj ‘grad tvrđava’ tipa je višeslojnog naselja, podignut na jednoj ravni koja prati izohipse terena upotrebljavajući i njenu prirodnu zaštitu.

Na celu tvrđavsku površinu kao i na “Arat e Gradishtës (Gradiške njive)”, koja se nalazi na terasirana deo blizu tvrđave, dokumentirani su fragmenti sudova od pečene gline, različitih doba kao iz; Gvozdenog doba, Helenističke epohe, Kasne Antike i Srednjovekovnog perioda.

Međutim, posebnost ovog arheološkog lokaliteta sa karakterom tvrđave stoji na činjenici identifikacije od strane Italijanskog specialiste za Steno-vitu Umetnsot za praistorijsko drevno doba ogledane u znacima i simbolima koji su kreirani od ljudske ruke pre sedam miljenuma.

� 227

� 228

� 229

Zatrić

� Fig. 227. Lokacija Gradište Zatrića � Fig.228. Pogled brda - tvrdjave Zatrića � Fig. 229. Pogled sa daljine brda Zatrića.


Gradina(Tvrdjava)Veletina

Tvrđava Veletina nalazi se oko pet kilmetara jugoistočno od arheološkog lokaliteta Ulpiane, i oko 1.5 kilometara severozapadno od Janjeva, pozicionirana na brdovitom delu sela Šaškovac koje je jedno ‘osrtvo’ unutar Opštine Priština, iako fizički nije deo nje.

Gradina (Tvrdjava) se nalazi na brdu Veletin i njegova maksi-malna visina ima tacku od 970 metara nadmorske visine. Geostrateška pozicija lokaliteta tvrdjava, sa pogledom prema antičkim rudnicima na njenom istočnom delu, i na drugoj strani , jasna posmatračka pozicija

na zapadnom delu koja totalno komunici-ra sa Ulpianom koja se nalazi u ravnici, čini ovu tvrđavu jednu veoma važnu tačku celog ovog arheološkog prostora.

Izvedena arheološka iskopavanja tokom osamdesetih godina, rezultirali su činjenicom da je Tvrdjava bila upotre-bljavana od ranih doba eksploatacije ruda i topljenje metala i u kontinuitetu je bila ponovo upotrebljena i rekonstruirana tokom vremenskih perioda kao iz; prais-torije, rimske, kasne antike i Srednjoveko-vnog doba.

� 229

� Fig. 230. Lokacija tvrdjave Veletina � Fig. 231. ortofotografija brda. � Fig. 232. Pogled sa daljine na Veletin

� 230

� 231

� 232


Grabovac

Lokacija Donji Grabovac nalazi se u blizini reke Drenica, oko 9 km zapadno od Kosovog Polja. U susedstvo Beriše, na mes-tu poznatom sa imenom “Bahçe” početno tokom 2004 godine i kasnije i tokom ne-koliko sezone iskopavanja, evidentirani su tragovi jednog groblja sa inhumacijom (skel-etno sahranjivanje) iz Ranog Srednjoveko-vnoge perioda.

Ovde je evidentirano desetak grobo-va, i večina njih očuvani su skeleti u veoma dobrom stanju, osim dva groba kojima je nedostajala lobanja. Orijentacija skeleta bila je prema Zapadu-Istoku (što znači glava ka zapadu dok su noge ka istoku). Takođe sakupljen je znatan materijal fragmenata srednjovekovne glazirane keramike kao i pronađeni su fragmenti praistorijske kera-mike.

Ono što više skreče pažnju je in-ventar grobova Arbnorske kulture koja se uglavnom sastoji od nakita, oružja, radnih alata, keramike i veoma retko staklenih su-dova. Od inventara se izdvaja nakiti, koji, koji obuhvata različitu vrstu objekata. Najvrednija nalazi su bronzana prstena, narukvice, jedna od njih je tordirana (uvrnuta), jedan novčić koji je perforiran (možda je bio upotrebljen kao privesak na lancu) i par granuliranih naušnica takođe od bronze.

� Fig. 233. Pogled na nekoliko groblja otkrivenih u Donji Grabovac. � Fig. 234. Radni trenutak tokom otkrivanja jednog groba. � Fig. 235. Narukvica i prsten kao inventar groba. � Fig. 235a. Narukvica i naušnice otkriveni u grobovima rano srednjovekovnog doba u Donjem Grabovcu.

� Fig. 236. Lokacija srednjovekovnog nekropola.

� 235

� 236

� 235a

� 233

� 234


� Fig. 237. Lokacija srednjovekovne grobnice u selu Matičane. � Fig. 239. Srebrni prsten otkriven u srednjovekovnoj grobnici u Matičane � Fig. 238. Minđuše pozlacene i ukrašene dragim kamenjem � Fig. 240. Srebrne minđuše otkrivene u Matičanu.

� 237 � 238

� 239

� 240

Matičane

Filigranski radovi od zlata i srebra sa urkasnim i vrednim ka-menjima kao i sa raznovrsnim motivima sa vizantijskim imitacijama sigurno prezentiraju radove neke lokalne radionice koja veoma mnogo pokazuje kreativne, zanatske i umetničke sposobnosti lokalnih majs-tora ali na drugoj strani i reflektira na dobrobit i visoki ekonomski status pokojnika sahranjeni tu. Osim bogatog arheološkog inventara koja su artefakti sa velikom ne definisanom vrednošću, veliki dokaz u aspektu fizičkog antropološkog dokumentiranja pružali su ostaci kostiju (skel-eta) osoba sahranjenih tu.

Nekad selo Matičane, danas predgrađe Pristine je poznat u arheološkoj literaturi tokom evidentiranja i dokumentiranja jedne nek-ropole na mestu zvano kao Donji Matičane, koja na osnovi materijalne kulture i arheološkoj hronologiji datira se negde između X-XI vekova. Posebno na nekropoli ukazuju ostatci skeleta, u kojoj su bili sahranjeni hrišćanski autohtoni stanovnici. Bogati i raznovrsni arheološki inven-tar istaknut je različitim ukrasima dekorativne ženske bižuterije, veoma visokog kvaliteta kao u radu tako i u materijalu, ovo su dokazi jedne bogate prošlosti ovog regiona.


� Fig. 241. Lokacija � Fig.242. Pogled na brdo Zamka Novo Brdo. � Fig. 243. Fotografija sa vazduha tvrđave Novo Brda

Kalaja

NovoBrdo

U jednoj maloj šumi između Prilepnice i Krivereke, oko 30-35 km zapadno od Gnjilana i oko 39 kilometara jugo-istočno od Prištine, sačuvane su ruševine srednjevekovnog grada i tvrđave Novo Brdo. Prema otkrivenim dokumentacijama do danas, Novo Brdo, sa ovim imenom spominje se po prvi put prvih decenija XIV veka, sa imenom Nuovo Monte.

Srednjevekovni grad bio je rudarsko naselje i još danas sačuvani su delovi zidova, odbrambenih kula, kao i tragovi temelja nekih sakral-nih monumenata prostora tvrđave. Tvrđava ili Kaljaja se sastoji od Gornjeg Grada i Donjeg Grada, izgrađen na brdu Novog Brda. Donji grad, odnosno PodKalaja prostire se u brda, istočno i jugoistočno do rudnika pod Velike Planine. Gornji Grad izgrađen na najvisem delu brda, dok ispod njega prema zapadu, prostire se donji grad sa osnovom u obliku lepeze.

Grad ima pristup samo sa istočne strane. Prema drugim delovima, nagib brda je veoma strm u pravcu do-line. Na istočnoj strani, teren se gradualno podiže i prolazi na jedno drugo manje brdo, na gornji plato gde se nalaze ruševine jedne velike sredn-jovekovne crkve tipa katedrale.

� 241

� 242

� 243


PrizrenskaKalaja

Istorijski grad Prizrena pose-ban po lokaciji, i poseban po grad-jevini grada, stambenih struktura i vernakularnoj arhitekturi, među desetinama kulturnih spomenika, poseban je i po jedinstvenom tvrdjavi

poznatoj kao Kaljaja, koji tokom svog vekovnog postojanja nosi mnogo evidentnih tragova raznovrsnog kulturnog nasleđa od antike do danas. Sama izuzetna geo-strateška pozicija, njen strukturni integritet, širok pregledni horizont , svi ovi faktori dokazuju monumentalne vrednosti ove kulturne celine.

Kaljaja pozicionirana je na jednom dominantnom brdu na istočnom delu grada Prizrena, na jednoj strateškoj poziciji, prateći morfološke karakteristike prirodnog terena. Arheološka iskopavanja izvedena tokom 1969 godine i opet tokom 2004, 2009-2011 godina,

rezultirali su otkrivanjem infrastrukture, koja se predstavlja sa zidovima (bedemima) ojačane kulama, kazamatima, lavirintima, skladišta kao i niz objekata unutar njega. U aspektu izgradnje odvojen je na tri poseb-

� Fig. 244. Pogled sa daljine na Gradinu (tvrdjava) Prizrena. � Fig. 245. Pogled sa vazduha zamka Prizrena � Fig. 246. Lokacija Prizrena

� 246

� 245

� 244


� Fig. 247. Fotografija unutar Kaljaje. � Fig. 248. Pogled Kaljaje sa daljine � Fig. 249. Glavna kapija Kaljaje. � Fig. 250. Pogledi kazamata Kaljaje.

� 246

na kompleksa koji su poznati kao; Gornj Grad, Donji Grad i Južni Grad, dok u aspektu tvrđave po vekovima, ona pri-pada različitim periodima kao; Antičko doba, Period Vizanti-jske vladavine, Srednjovekovni i period vladavine Otomanske imperije.

Kaljaja (Tvrdjava) Priz-rena je jedan od najkapitalnijh spomenika kulturno istorijskog nasleđa Kosova i poznata je kao otvoreni muzej.

� 247 � 248

� 249

� 250


� Fig. 251. Muzej Kosova. � Fig.252. Deo arheološke izložbe � Fig. 253.Na desno strani puta, lapidarium muzeja.

MuzejKosova

Muzej Kosova je najranija institucija kulturnog nasleđa i osnovan je u cilju istrazivanja, čuvanju, restauracije-konservacije i prezentacije pokret-nog arheološkog nasleđa za teritoriju Republike Kosova. Institucija Muzeja Kosova nalazi se na jednom posebnom objektu kao u arhitekturi tako i po lokaciji, odnosno nalazi se u starom jezgru centra grada. U stvari, Muzej Kosova postoji od 1949 godine, međutim objekt Muzeja je izgrađen 1889 godine i projektiran je prema stilu izgradnje takozvani Austro-Ugarski i u stvari imao je kao destinaciju raspoređivanje visoke vojne komande tog vremena.

Muzej se sastoji od 3 sale ili galerije od kojih jedna služi kao sala za Stalnu Arheološku izložbu, ali su eksponati izloženi i u unutrašnjosti dvorištu Muzeja kao i u lapidariumu odnosno ‘Arheološkom Parku’koji se nalazi odmah blizu Muzeja na njenogovoj desnoj strani. Ispod Muzeja u njegovim podrumima, nalaze se skladišta hiljadu nalaza, artefakata i pokretnih frag-menata arheološkog materijala koja su sis-temirani i čuvaju se u posebnim uslovima i posebnom negom.

Kao zaključak treba istaći da u istom objektu Muzeja Kosova, odnosno na njegovom trečem spratu, nalazi se radni ambijenti Arheološkog Instituta Kosova, ova naučna-profesionalna i kompetentna institucija za arheološka istraživanja na ce-loj teritoriji Republike Kosova.

� 251

� 253

� 252

Mape: NeolitskaArheološkanalazištaeneolitska(BakarnoDoba)ArheološkanalazištaBronzanoDobaArheološkanalazištaGvozdenoDobaArheološkanalazištaArheološkanalazištaRimskogaDobaArheološkanalazištaKasneAntikeiSrednjegVeka


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

1

2

3

46

7

8

9

10

11 12

13

14

16

1715

18

19

20

21

22

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo

PodujevoZvečanZubin Potok

Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binačka Morava

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar

5


Arheološki lokaliteti u neolitsko doba natlu kosova

9

1

3

4

5

6

7

8

10

11

13

14

17

16

15

2

Devet Jugović22

21

19

18

20

Vlašnja

VarošŽitkovacKaragačValačRaštaneBariljevo

PredionicaFafos

GladniceSočanica

Donja BudrigaNosaljeParteš

Rudnik

RakošDonje Ćupevo

RabovceKlokot

Surkiš12

Bolnica - Priština

Legenda

Ðeneral Janković

Arheološkilokalitetiuneolitskodobanatlukosova.


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

1

2

3

46

7

8

9

10

11 12

13

14

16

1715

18

19

20

21

22

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binačka Morava

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar

5


Arheološki lokaliteti u neolitsko doba natlu kosova

9

1

3

4

5

6

7

8

10

11

13

14

17

16

15

2

Devet Jugović22

21

19

18

20

Vlašnja

VarošŽitkovacKaragačValačRaštaneBariljevo

PredionicaFafos

GladniceSočanica

Donja BudrigaNosaljeParteš

Rudnik

RakošDonje Ćupevo

RabovceKlokot

Surkiš12

Bolnica - Priština

Legenda

Ðeneral Janković

NeolitskaArheološkanalazišta

Legenda1. Vlašnja2. Rudnik3. Varoš4. Žitkovac5. Karagač6. Valač7. Raštane8. Bariljevo9. Devet Jugović10. Predionica11. Fafos12. Surkiš13. Gladnice14. Sočanica15. Parteš16. Nosalje17. Donja Budriga18. Klokot19. Rabovce20. Bolnica - Priština21. Donje Ćupevo22. Rakoš

Arheološkilokalitetiuneolitskodobanatlukosova.


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

7

8

10

2

1

3

4

9

5

6

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Arheološki Lokaliteti u Eneolitsko (Bakarno)Doba na tlu Kosova

LegendaGornje GadimljeHisareVeletinDomorovceStanišorRaskovoGladniceVlašnjaKaragačFafos

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Ðeneral Janković

ArheološkiLokalitetiueneolitsko(Bakarno)DobanatluKosova.


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

7

8

10

2

1

3

4

9

5

6

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Arheološki Lokaliteti u Eneolitsko (Bakarno)Doba na tlu Kosova

LegendaGornje GadimljeHisareVeletinDomorovceStanišorRaskovoGladniceVlašnjaKaragačFafos

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Ðeneral Janković

eneolitska(BakarnoDoba)Arheološkanalazišta

Legenda1. Gadime e Epërme / Gornje Gadimlje2. Hisar / Hisare3. Veletin / Veletin4. Domorovc / Domorovce5. Stanishor / Stanišor6. Raskovë / Raskovo7. Glladnicë / Gladnice8. Vlashnje / Vlašnja9. Karagaç / Karagač10. Fafos / Fafos

ArheološkiLokalitetiueneolitsko(Bakarno)DobanatluKosova.


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

6

12

11

10

9

8

7

5

4

3

2

1

13

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Ðeneral Janković

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B

istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Arheološki Lokaliteti u Bronzano Doba na tlu Kosova

Legenda

Teneš Do13

Ulpiana12

GrašticaVarošGladniceLjuštaKaragačPonoševacDonja BrnjicaKorišaRogovoBoka PrčevoRiđevo - Iglarevo

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

ArheološkiLokalitetiuBronzanoDobanatluKosova.


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

6

12

11

10

9

8

7

5

4

3

2

1

13

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Ðeneral Janković

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


UroševacLab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B

istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Arheološki Lokaliteti u Bronzano Doba na tlu Kosova

Legenda

Teneš Do13

Ulpiana12

GrašticaVarošGladniceLjuštaKaragačPonoševacDonja BrnjicaKorišaRogovoBoka PrčevoRiđevo - Iglarevo

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

BronzanoDobaArheološkanalazišta

Legenda1. Rigjevë - Gllarevë / Riđevo - Iglarevo2. Boka e Përçevës / Boka Prčevo3. Rogovë / Rogovo4. Korishë / Koriša5. Bërnicë e Poshtme / Donja Brnjica6. Ponoshec / Ponoševac7. Karagaç / Karagač8. Lushtë / Ljušta9. Glladnicë / Gladnice10. Varosh / Varoš11. Grashticë / Graštica12. Ulpianë / Ulpiana13. Teneshdoll / Teneš Do


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

9

8

7

6

5

4

3

2

1

17

16

15

14

13

12

11

10

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

DrenicaTo

pluga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Arheološki Lokaliteti u Gvozdeno doba na tlu kosova

LegendaBoka PrčevoRogovoDonja BrnjicaPonoševacÐinovceBelaćevacFšejVlašticaŠirokoLjuboždaPećka BanjaGornje Gadimlje

RomajaTeneš DoDonja BitinjaSamodreža

Hisare

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

Ðeneral Janković

ArheološkiLokalitetiuGvozdenodobanatlukosova.


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

9

8

7

6

5

4

3

2

1

17

16

15

14

13

12

11

10

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Topluga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Arheološki Lokaliteti u Gvozdeno doba na tlu kosova

LegendaBoka PrčevoRogovoDonja BrnjicaPonoševacÐinovceBelaćevacFšejVlašticaŠirokoLjuboždaPećka BanjaGornje Gadimlje

RomajaTeneš DoDonja BitinjaSamodreža

Hisare

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

Ðeneral Janković

GvozdenoDobaArheološkanalazišta

Legenda1. Boka Prčevo2. Rogovo3. Donja Brnjica4. Ponoševac5. Ðinovce6. Belaćevac7. Fšej8. Vlaštica9. Široko10. Ljubožda11. Pećka Banja12. Gornje Gadimlje13. Hisare14. Romaja15. Teneš Do16. Donja Bitinja17. Samodreža


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

9

8

7

6

5

4

3

2

1

29

28

27

26

25

24

23

22

21

20

19

18

17

1615

14

13

12

11

10

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binačka Mor

av

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Nekoliko Arheoloških lokaliteta tokom rimskoga doba na tlu kosova

Legenda

Vindenis (Glavnik)2

Pestovo3

Poslište4

Staro Dvorane5

Crnce6

Vrban7

Palivodenica8

Municipium Ulpiana (Gračanica)9

Statio Viciano (Ugljare)10

Donje Nerodimlje11

Čiflik12

Nikodim13

Čelopek22

Banjica21

Zaskok20

Donja Gušterica19

Velekince18

Nepoznati Municipium (Drsnik)17

Fab.Bat (Peć)16

Zlokučane15

Sopotnice14

Kotlina25

Rastavica26

Dobrotin23

Sopine24

Jahoc29

Tica28

Tušilje27

Municipium DD (Sočanica)1

Ðeneral Janković

Peć

NekolikoArheološkihlokalitetatokomrimskogadobanatlukosova


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

9

8

7

6

5

4

3

2

1

29

28

27

26

25

24

23

22

21

20

19

18

17

1615

14

13

12

11

10

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


UroševacLab

Lepenac

Klina

I bar

Binačka Mor

av

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Nekoliko Arheoloških lokaliteta tokom rimskoga doba na tlu kosova

Legenda

Vindenis (Glavnik)2

Pestovo3

Poslište4

Staro Dvorane5

Crnce6

Vrban7

Palivodenica8

Municipium Ulpiana (Gračanica)9

Statio Viciano (Ugljare)10

Donje Nerodimlje11

Čiflik12

Nikodim13

Čelopek22

Banjica21

Zaskok20

Donja Gušterica19

Velekince18

Nepoznati Municipium (Drsnik)17

Fab.Bat (Peć)16

Zlokučane15

Sopotnice14

Kotlina25

Rastavica26

Dobrotin23

Sopine24

Jahoc29

Tica28

Tušilje27

Municipium DD (Sočanica)1

Ðeneral Janković

Peć

ArheološkanalazištaRimskogaDoba

Legenda1. Municipium DD (Soçanicë) /2. Vindenis (Gllamnik) / Vindenis (Glavnik)3. Pestovë / Pestovo4. Poslishtë / Poslište5. Staradran / Staro Dvorane6. Cërcë / Crnce7. Vërban / Vrban8. Paldenicë / Palivodenica9. Municipium Ulpiana (Graçanicë)

/ Municipium Ulpiana (Gračanica)10. Statio Viciano (Uglarë) / Statio Viciano

(Ugljare)11. Nerodime e Poshtme / Donje Nerodimlje12. Çifllak / Čiflik13. Nikadin / Nikodim14. Sopotninë / Sopotnice15. Zllakuçan / Zlokučane16. Ish Fabrika e Baterive (Pejë) / Fab.Bat (Peć)17. Municipium i Panjohur (Dërsnik) / Nepoznati

Municipium (Drsnik)18. Velekincë / Velekince19. Gushtericë e Poshtme / Donja Gušterica20. Zaskok / Zaskok21. Banjicë / Banjica22. Çellopek / Čelopek23. Dobratin / Dobrotin24. Sopi / Sopine25. Kotlinë / Kotlina26. Rastavicë / Rastavica27. Ticë/ Tica28. Tushilë / Tušilje 29. Jahoc /Jahoc

NekolikoArheološkihlokalitetatokomrimskogadobanatlukosova


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

9

8

7

6

5

4

3

2

1

31

30

29

28

27

26

25

24

2322

21

20

19

18

1716

15

14

13

12

11

10

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

DrenicaTo

p luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Nekoliko arheoloških lokaliteta tokom kas-ne antike i ranog srednjek veka na tlu kosova

Legenda

Mališevska Banja2

Gradina kod Ariljače3

Gradina kod Podgrađe4

Gradina kod Koriše5

Gradina kod Kostrca6

Gradina kod Vučak7

Gradina kod Strovce8

Gradina kod Lapušnik9

Gradina kod Lanište10

Gradina kod Dubovac11

Gradina kod Topanica12

Suka Crmljan13

Donje Nerodimlje22

Ulpiana (Justiniana Secunda)21

Crnce20

Gradina - Prizren19

Gradina - Novo Brdo18

Matičane17

Donji Grabovac16

Veletin15

Zatrić14

Anina25

Čečan26

Nikodim23

Jahoc24

Gradina kod Kamenica31

Gradina kod Grnčare30

Gradina kod Janjevo29

Bela Crkva28

Gradina - Orahovac27Vrela1

Ðeneral Janković

Nekolikoarheološkihlokalitetatokomkas-neantikeiranogsrednjekvekanatlukosova


ALBANIJA

SRBIJA

Gazivoda

Radonić

Batlava

Badovac

MAKEDONIJA

CRNA GORA

9

8

7

6

5

4

3

2

1

31

30

29

28

27

26

25

24

2322

21

20

19

18

1716

15

14

13

12

11

10

Gnjilane

Štimlje

Mališevo

Orahovac

Suva Reka

Prizren

Kamenica

Peć

Dečani

Junik

Istok

Klina

Gračanica

Vučitrn

Kosovo Polje

Obilić

PRIŠTINA

Leposavić

Kačanik

Ðakovica

Lipljan

Štrpce

Mitrovica

Skenderaj (Srbica)

Glogovac

Dragaš

Klokot

Vitina

Novo Brdo


Uroševac

Lab

Lepenac

Klina

I bar

Binač

ka M

orav

a

Krena

M iruša

Beli Drim

Ere nik

Prizrenska Bistrica

Pećska B istrica

Nerodimka

Dečanska Bistrica

Kriva Reka

Gračanka

Drenica

Top luga

Sitnica

Istočka Reka

Ibar


Nekoliko arheoloških lokaliteta tokom kas-ne antike i ranog srednjek veka na tlu kosova

Legenda

Mališevska Banja2

Gradina kod Ariljače3

Gradina kod Podgrađe4

Gradina kod Koriše5

Gradina kod Kostrca6

Gradina kod Vučak7

Gradina kod Strovce8

Gradina kod Lapušnik9

Gradina kod Lanište10

Gradina kod Dubovac11

Gradina kod Topanica12

Suka Crmljan13

Donje Nerodimlje22

Ulpiana (Justiniana Secunda)21

Crnce20

Gradina - Prizren19

Gradina - Novo Brdo18

Matičane17

Donji Grabovac16

Veletin15

Zatrić14

Anina25

Čečan26

Nikodim23

Jahoc24

Gradina kod Kamenica31

Gradina kod Grnčare30

Gradina kod Janjevo29

Bela Crkva28

Gradina - Orahovac27Vrela1

Ðeneral Janković

ArheološkanalazištaKasneAntikeiSrednjegVeka

Legenda1. Vrellë / Vrela2. Banja e Malishevës / Mališevska Banja3. Kalaja e Harilaqit / Gradina kod Ariljače4. Kalaja e Pogragjës / Gradina kod Podgrađe5. Kalaja e Korishës / Gradina kod Koriše6. Kalaja e Kastërcit / Gradina kod Kostrca7. Kalaja e Vuçakut / Gradina kod Vučak8. Kalaja e Strovcit / Gradina kod Strovce9. Kalaja e Llapushnikut / Gradina kod Lapušnik10. Kalaja e Llanishtës / Gradina kod Lanište11. Kalaja e Dubocit / Gradina kod Dubovac12. Kalaja e Topanicës / Gradina kod Topanica13. Suka e Cërmjanit / Suka Crmljan14. Zatriq / Zatrić15. Veletin / Veletin16. Graboc i Ultë / Donji Grabovac17. Matiçan / Matičane18. Kalaja e Novobërdës /Gradina kod Novo Brdo19. Kalaja e Prizrenit / Gradina kod Prizren20. Cërcë / Crnce21. Ulpianë (Justiniana Secunda) / Ulpiana (Jus-

tiniana Secunda)22. Nerodime e Poshtme / Donje Nerodimlje23. Nikadin / Nikodim24. Jahoc / Jahoc25. Anina / Anina26. Çeçan / Čečan27. Gjyteti i Rahovecit/ Gradina kod Orahovac28. Bellacërk / Bela Crkva29. Gradina e Janjevës / Gradina kod Janjevo30. Kalaja e Gërnçarit / Gradina kod Grnčare31. Kalaja e Kamenicës / Gradina kod Kamenica

Nekolikoarheološkihlokalitetatokomkas-neantikeiranogsrednjekvekanatlukosova

Documents

Arheološki vodič Kosova - mkrs-ks.org · životinja (domestikacija) koje su sada poznate kao domaće životinje, i obrada keramike; sve ove nove delatnosti pridonele su razvoju