22 � 2014KO ABENDUAREN 14A

ERDIKO KAIERA

Gurasoen alaba zara…Ez didate inoiz esan ez aitaren iguala ez ama-ren berdina naizenik, baina urteak dira, behin,ispilura begiratu eta amaren aurpegia ikusinuen: “Laletxe! Ama! Horixe bakarrik faltazitzaidan!” Baina, bai, uste dut gurasoen arte-ko nahasketa naizela: aitaren euskal zaletasunadaukat, amaren patxada… Gure umea jaiozenean, osasun gorabeherak izan nituen, etahiru aste pasa egin genuen ospitalean. Senda-tu, eta etxerakoan, erizainak esan zigun gureamari eta bioi: “Ume lasaia da, baina jenioadu!”. Eta, orain, hogeita lau urte igaro dire-nean, ez nuen gure semearen deskriba-pen hoberik egingo. Bada, amak esanzidan orduan: “Jenioa duela? Hobe! Ezzu eta ni bezala, inork ez digu kasurikegiten, ez garelako haserretzen!”.

Zuri-beltzeko argazkiak, sarrerakoan:“Kontatu nahi dudanak 1947an duhasiera eta 1960aren inguruan bukaera(…) Kontakizunaren mamia nire haur-tzaroa da, baina ez da hori kontatu nahi duda-na”. Zer da, hortaz, kontatu nahi duzuna, zerduzu kontatu nahi ez duzuna?Kontatu nahi ez dudana: gure familiaren inti-mitateak. Zilegi iruditzen zait nork bere fami-liako barruak kontatzea. Nik gustura irakurri-ko nituzke. Baina intimitateak ez diranorberarenak bakarrik, besterenak ere badi-ra… Ni oso intuitiboa naiz, iruditzen zaidanaegiten dut. Gero datoz lanak, egin dudanainterpretatu behar izaten dudanean. Orain-

txe, neure buruari esaten diot garai hartakokronika bat egiten dudala, oroitzapenetanoinarritua. Baina Zuri-beltzeko… ez da memo-ria liburua. Gauza batzuk ez ditut kontatunahi, eta ez ditut kontatuko, sarreran esatendudanez.

Ezinago argi, garbi eta klar…Are gehiago, orain dela urtebete edo, bertsoemanaldi bat egitea gertatu zitzaidan AndoniEgaña eta Uxue Alberdirekin. Nik testu batirakurri, eta haiek bertsoak egiten zituztenharen gainean. Ahizpa etorri zen emanaldira

eta, hasi baino lehen, esan nion: “Mari,agian ez zaizu gustatuko!”. Liburuhonetako pasarte bat irakurri nuen,izeba Pakitari zegokiona. Ez zen,beraz, bakarrik niri zegokion bizitza.Eta Marik: “Zer, disparateak esanbehar dituzu?”. Kar, kar… “Bai, dis-parateak esan behar ditut!”. Saioabukatu eta Marik: “Oso polita, ez duzudisparaterik bota!”. “Ez, baina gu esa-

ten dudanean, zeu ere barruan zaude!”.Errespetu handia diot horri.

Errespetu bera ikusten duzu inguruan, gizar-tean?Ez, baina ez dut horretaz juiziorik egiten.Norberak jartzen du muga, nahi duen lekuan.

Zuk ez duzu dena delako muga gainditu nahi.Ez, baina ez dakit zergatik. Agian, horrelakoanaiz…

«Lanean ari naizenean ez dutdisfrutatzen, baina hau idazten

gustura sentitu naiz»

ARANTXA URRETABIZKAIA

Garai bateko kronika egin du Arantxa Urretabizkaiak Zuri-beltzeko argazkiak (Pamiela,2014) liburuan. Oroitzapen zenbait izan ditu abiapuntu, eta “oroitzapenak gereziak bezala

datoz: bat hartu, eta ondoan dituzu beste batzuk segidan”. Ez da, halarik ere, lan erabatzehatza, gauza gehiago konta zezakeen, baina “hauxe da! Nahikoa!”, esan eta puntua jarri

zion testuari: kronika egin digu, literaturatik, norberarenetik, barrura begiratuz.

“Hau ez da memorialiburua. Gauza batzukez ditut kontatu nahi,eta ez ditutkontatuko”

| MIEL A. ELUSTONDO |Argazkiak: Zaldi Ero

2014KO ABENDUAREN 14A 23�

ARANTXA URRETABIZKAIA - ERDIKO KAIERA

Zu, izan, zintzoetan zintzoena zara, liburuan ira-kurri dugunez…Nintzen, nintzen… Superletxeko zintzoanintzen. Ezin zintzoagoa izan. Orain ere zin-tzoa naiz, baina ez ditut ikasitako guztiakerrespetatzen. Ezta hurrik eman ere! Guraso-ek ez dute inolako erantzukizunik ni naizenhonetan. Ez zait gustatzen inork esatea:“Jakina, horrela hezi gintuzten!”. Ondo da,hezi, hemezortzi urte arte! Handik aurrerazertan eman dugu bizitza? Erantzukizuna,behin adin batez gero, ez da gurasoena, nor-berarena da. Askotan entzuten da: “Bai,baina eskolan buruan sartu zietena…”. Niriere galantak sartu zizkidaten, baina honezke-ro ez dit balio, oroitzapen hutsa da. Neu naizneure bizitzaren erantzule, ez beste inor.Neurea da erantzukizuna.

Lanbide “liberala” izateak, laneko errutinaestutik kanpo bizi izateak lagundu dizu askokez bezala pentsatzen munduaz?Baietz uste dut. Alde batera eta bestera begi-ratzen hasi eta denek dute nik baino erretirohobea, askoz hobea, baina badakit egokitukozaidan erretiro eskasa askatasunaren prezioadela. Eta onartzen dut! Gazteak ikusten ditut,ikasketak bukatu eta lana aurkitu, etorkizunasegurtatu nahian, langile finko izateko amo-rratzen… “Ondo da, zeure aukera duzu. Niprest nago askatasunaren prezioa onartze-ko”. Ez naiz kexatuko.

Solasaldia egin berria duzu Gasteizen, EiderRodriguezekin batera. Hantxe jardun zenuen,oraingo gazteak edo zure garaikoak okerragobizi ote diren…

Martekoa“Ahal izan dudana egin dut.Ez dago gaizki! Orain delagutxi esan nion ahizpari:‘Nola demontre libratu garakaka hartatik?’. Nire adinekojende pila han da oraindik!...Duela urte batzuk, garaibateko lagunak ikusi nituen,nirekin batera saskibaloiaegin zutenak. Elkartu ginen,eta ni harrituta zer gauzaesaten zituzten. Etxeraetorri, eta esan nionahizpari: ‘Martetik nator!’.Eta berak: ‘Ea noiz sartzenzaizun buruan, Martekobakarra zeu zarela!’”.Miopea naiz, etabizitzarekiko miopia eregaratu dudala uste dut: eginbehar dudana egiten dut,inora begiratu gabe”.

24 � 2014KO ABENDUAREN 14A

ERDIKO KAIERA - ARANTXA URRETABIZKAIA

Ni baino okerrago ez dira biziko. Iruditzen zaitpertsonok badugula joera iragana idealizatzeko,iraganean paradisuan ginela pentsatzeko. Esa-ten da, adibidez: “Garai bateko balioak berres-kuratu behar dira”. “Zer balore, ordea?”. Nikliburuan erakusten ditudanak? Balio horiek ezdira berreskuratu behar: iraganean ez zen para-disurik izan. Gure ametsa da hori.

“Ni baino okerrago ez dira biziko”. Zu, hasteko,aitak lehenengo aldiz besoetan hartu zintue-nean, kartzelan zegoen!Gudaria izan zen aita, gerra denboran. Zazpiurte baino gehiago egon zen kartzelan, gerraeta gero. Heriotza zigorra jaso zuen, bainapixkanaka-pixkanaka irten zen handik ere.Kartzelatik irten eta ezkondu egin zen, hila-bete gutxira. Laster etorri zen lehenengoalaba, nire ahizpa zaharrena. Bigarrena, ni,1947an, aita kartzelan zela, erresistentziarensaltsaren batean sartuta zegoelako, nonbait.Jaio nintzen, beraz, eta hilabeteetara, kartzelazaintzen zuen mojetako batek esan zion gureamari ni Mesedetako Amaren egunean, iraila-ren 24an –nik ia hiru hilabete nituen ordura-ko–, eramaten baninduen, berak sartuko nin-duela barrura, aitak ikus nintzan. Orain“Francoren garaian bezala” esaten da asko-tan, baina uste dut neurtu egin behar delahori esaten denean, jakin egin behar delaFrancoren garaia zer izan zen, alegia.

Bi atal ere baditu zure liburuak. Batean, “Nota-rio batek egiaztatuko lukeena” atalean, “Per-tsonaia nagusiak” aurkezten dizkiguzu. Bes-tean, “Postalak” ditugu. Horietako batean,hantxe Franco ageri…Franco… Gure familia antifrankista zen, bainasekretupean gorde behar zen. Agian, horrekilunpean bizitzen, klandestinitatean bizitzenerakutsi dit, gauza batzuk disimuluan egiten,zenbait gauza ezin direla esaten… Idazteabera, lan klandestinoa izan da niretzat oraintsuarte. Lehenengo lana ere inori ezer esan gabebidali nuen sariketa batera… Kostatu zait,gero!, klandestinitate hori gainditzen. Uste dutazkeneko hamarraldian gainditu dudala, hasinaizela idatzitakoa jende aurrean irakurtzen.Zerbait idazten dudanean, eta irakurleak hurairakurtzen duenean, ni etxeko gotorlekuannago, salbu! “Hona ez dira sartuko!”.

Aitaz jardun duzu. Zer diozu amaz. Etxetikkanpo lanean jardun zuen, bulego materialasaltzen zen dendan…Etxekoandre hutsak ez dakit noiz izan direngure familiak: amona Euxebik Donostiakoorfeoiaren egoitza zaintzen zuen; etxea zuenordainetan. Amona Antxonik aitonari lagun-tzen zion sutegian, tira sokari alde batetik, eta

hauspoari, bestetik. Gure ama ez zen etxeko-andre hutsa izan, bizi osoan jardun zuenlanean, eta neuk esan behar izan nion, halakobatean, nahiko lan egina zuela, uzteko lanari.Amari ez zitzaion burutik pasatzen etxetikkanpoko lana egin gabe bizitzerik! Etxekoan-dre hutsaren kontu hori, uste dut, historikoki,oso laburra dela. Frankismoak ekarri zuen,galtzaileen onespenez, eta bukatzera datoraldi hori ere, eta ez ideologiari edo feminis-moari esker, hipotekari esker baizik: hurren-go bi belaunaldiek ezingo dute bizi soldatabakarrarekin, bi beharko dituzte.

Gurasoekin batera, oso presentzia nabarmenazure liburuan izeba Pakitak…Bai aita eta bai ama, etxetik kanpora lanean,izeba zen gurekin etxean zegoena beti.Zorrotza zen! Eta negar egiteko prest edo-zein momentutan. Teatrera hutsa zen! Betigurekin, beti etxean hura! Ez zen irteten, ezzuen lagunik, gu beste inor ez zuen!

Liburuan diozunez, gerra aurreko eta gerraondoko izeba, bi pertsona ezberdin ziren!Bai, horrela kontatzen ziguten. Bi lagun ziren,Gorri ezizeneko bat, eta gure izeba. Ama etabiok joan izan ginen Gorri bisitatzera ere,baina izeba ez. Kanpoko mundutik ezer jakinnahi ez zuela bizi zen. Behin, edadetua zenordurako, zinemara eraman nuen. Gaztea izanni! Igandea zen, eta zinemara baino lehen,kafetegira eraman nuen. Ez zuen tabernaranahi izan, eta kafetegira ere ia-ia arrastaka era-man behar izan nuen. James Bonden filmazen. Haren sustoak! “Oso ondo, baina zineragehiago ez!”, esan zidan. Kar, kar…

Gerrak izebaren izaerari egin zion kaltea…Trauma bat izan zen. Horixe zen liburuankontatu nahi nuen gauzetako bat: trauma,gizonentzako trauma, baina, batez ere, ema-kumeentzat. Gerrak ez ditu, bakarrik, hilda-koak biktima. Gerra ondoren diktadura dato-rrenean, denak dira biktima. Zein ausartzenda ezertara? Franco bizi zela, nobio bat nuen,soldadutzan. Hark cetme baten kargadoreaekarri zidan, lau edo bost bat bala hatzarenluzerakoak. Liburu artean jarriak neuzkan.Behin, salbuespen egoera Gipuzkoan, izebakbala haiek ikusi eta: “Faborez, kendu armahoriek hemendik!”. “Arma? Zein arma,gero?”. Kar, kar… “Hau ez da harrika bota-tzen!”. Beldurrak bizi zen hura, eta oso kon-tuan izan dut beldurraren kontu hori, gazteakhezterakoan. Alegia, nire beldurrak haiei eztransmititzen: “Zuri ematen dizu beldurra, ezniri!”, esaten genion. Gurasook askotan duguarrisku hori, gure beldurrak gure menpeanbizi direnei transmititzea.

Argazkia“Argazki batbakarra jarri dutliburuan. Pamielaargitaletxeakeskaini zidan,argazkiak jartzea,baina ez dut nahiizan. Argazkibakar hori nirejaiotetxearena da.Liburu barruanagertzen da, etajarri dut, jendeakikus dezan zeinalkurniatakoanaizen ni! Kar,kar… Etxeaikusten duzuneankonturatuko zara.Alkurnia! Zuri-beltzeko argazkiakda liburuarenizenburua, etairuditzen zaitbadela sasoi batdefinitzekometafora: zuri-beltza, eta ezkolorea, garaiaridagokiona”.

2014KO ABENDUAREN 14A 25�

ARANTXA URRETABIZKAIA - ERDIKO KAIERA

Ahizparen eta anaiaren, edo nebaren, berriaxal liburuan…Ahizpak irakurria du liburua, eta esan zidan:“Gauza batzuk ez ditut zuk bezala gogora-tzen, baina gauzak zuk idatzi duzun moduanizatea, edo nik gogoratzen ditudanmoduan… bion arteko nahasketa bat izangoda, seguruenera”. Ahizparen berri labur, etanebarena ere gutxi, bai. Ez dut besteren bizi-tzan sartu nahi, nahiko lan daukat neureburuarekin.

Bigarren partean, postaletan, eliza, arropa, gor-putza, ikatza… dituzu hizpide, eta, horien ondo-an, baita euskara ere. Hor da euskararen mina…Autoak ez aurrera ez atzera bide bazterreanuzten zaituenean, garabia dakarrena euskaldu-na bada, hobeto! Ertzainak gerarazten bazai-tuzte eta euskaraz hitz egiten badizute, hobeto!Niretzat, hobeto. Beste era batera hartzen dutarnasa… Gure gaztaroan, euskararen kontuaoso gauza pisua zen. Gaztaroan, euskara hilzo-rian zegoen beti. Orain ere entzuten da hori,diskurtso agoniko hori. “Bi-hiru belaunalditan

euskara akabo!”, esaten dute batzuek oraindik,baina ez da diskurtso nagusia… Nik, orain,atzera begiratu eta uste dut bidea egin dugula.Sekulakoa! Sekula santan ez nuke amestuko–ez nik, ez nire ingurukoek–, gaur egunekoegoerara helduko ginenik. Bestalde, nik ahaldudana egin dut. Gero gerokoak!

Eta eliza? Nola sinetsarazi oraingo irakurleaskori orduko mundua, liburuan kontatzenduzuna?Elizaren diskurtsoaren aurrean, esate baterako,babesgabe bizi ginen. Diskurtso politikoarenaurrean, aldiz, ez ginen babesgabe, bagenuenheldulekurik. Etxean ez zen askorik esaten,baina aitak garbi utzi zigun zein zen gure jarre-ra, zer ginen gu. “Zer gara gu, nor gara gu, euz-kotarrak gara gu!”, zioen. Eta Franco, ez! Aitakesaten zuen, amak esaten zuen, izebak esatenzuen: “Franco, ez!”. Argi eta garbi genekien,nahiz eta dotrinarik ez ziguten sartu. Lastima,nik orain elkarrizketa on bat egingo nioke aita-ri! Gazteegia nintzen ni orduan!... Elizaren dis-kurtsoaren aurrean, aldiz, babesgabe ginen.

26 � 2014KO ABENDUAREN 14A

ERDIKO KAIERA - ARANTXA URRETABIZKAIA

Etxekoek ere bat egiten zuten diskurtso hare-kin! Ez zegoen kontraesanik fraideek esatenzutena eta amak edo izebak esaten zutenarenartean. Kontraesanik ez! Bat egiten zutenelizarekin, Ekintza Katolikoarekin eta gai-nerakoekin!

Kazetari eta idazle zaitugu. Literaturarenbide estuaren bidetik jo izan duzu orainartean, eleberriak idatziz. Oraingoan, bes-telakoa da erregistroa…Bi gauza kontatu nahi nituen liburuhonetan. Batetik, gerrak emakumeei ekarrizien trauma, eta, bestetik, “Gure haurrak gubaino okerrago biziko dira” dena delakohorri erantzun nahi nion: “Ez dira ni bainookerrago biziko”. Bi hari horiek nituen, etabiak lotzeko zeharbideak aurkitzen saiatunintzen. Fikziotik jo, aske ibili… Liburuhonetan egin dudana ez nuen sekula egin, eta,berehala, doinua aurkitu nuela iruditu zitzai-

dan. Oso modu intuitiboan, beti.3 Mariak eta gero esan nion neureburuari: “Ez dela atzera begirabizi behar esaten duzu, horixeduzu dotrina, eta atzera begirajarri zara!”. Baina eroso sentitunaiz horrela idazten. Oraingobide hau aukeratzeko, “eta zerga-tik ez?”, esan nion neure buruari.Hala ere, esan dizut, zaharrok ezgaude, bakarrik, iragana kontatze-ko. Ezin esan nezake nondikjarraituko dudan, baina hau idaz-ten gustura sentitu naizela, bai.Hala ere, esan behar dut laneanari naizenean ez dudala disfruta-tzen. Baina niretzat baliagarri denzerbait lortu dudala iruditzenbazait, horrek satisfakzio handiaematen dit. Eta norbaitek nirelana irakurri eta hitz ederren batesaten badit, poxa ematen dit, etapox hori ez dit beste ezerk ema-

ten. Baina liburua argitaratzea arriskua da,agerian jartzen zara, batak hau esan duela,besteak hura. Saltsa horretan sartu ginen, eta

ez dut irteteko asmorik, indarra dauka-dan bitartean jarraituko dut.

Jo dezagun bukaera: “Hamahiru urtenituela, hamalau betetzeko zorian, bukatunuen eskola. Ordurako ez genuen goize-tan Cara al sol abesten. Heldua zen zorio-neko ofizioa ikasteko ordua”.Haurtzaroari begiratu nahi nion liburu

honetan. Bestalde, nerabezarorik ba al zen,bada, orduan? Gaztelaniaz ere, “adoleszentzia”,ez zen ezer gu adin horretara ailegatu ginenean.Orain muntatu da adoleszentziaren zera izuga-rri hori. Guk ez genekien adoles-zente ginenik ere! Dena dela, haur-tzaroan bukatu nahi nuen, gukeskola bukatu eta lanerako bideanhasten ginen garaian. n

“Idaztea lan klandestinoa izan da niretzatoraintsu arte”

“Zerbait idazten dudanean, eta irakurleak hura irakurtzen duenean, ni etxekogotorlekuan nago, salbu!”.