Embed Size (px)
Citation preview
ORTUELLA BHI
Ikaslea:
…………………………………….
2006 / 2007 ikasturtea
SARRERAMunduan gehien irakurtzen diren liburuak polizia eleberriak dira,
estatistika guztiek argi uzten dutenez", dio Gotzon Garate idazleak eta eleberri beltzean adituak. "Hori, edozein pertsonak, bizitzako aldi batean behintzat,
mota honetako lanak irakurtzen dituelako gertatzen da. Lan on bat denean, noski. Eta badago beste alderdi aipagarri bat, istorio hauek zinemara eramanez gero izaten duten arrakasta. Nobela beltza modu egokian zinemara eramaten denean oso arrakastatsua da.”
Hau da ba, gure helburua. Hain arrakastatsua den nobela beltzaren gidoi bat zuek asmatzea gero antzezteko. Baina aurretik, generoaren ezaugarriak ezagutu behar dituzu, baita hainbat testu irakurri eta idatzi… eta hiru hizkuntzatan. Ez da, ba, lan makala.
Gainera, hizkuntza bakoitzean eginiko lanak honetarako bereziki ireki dugun blogean gehituko dituzu.
NOBELA BELTZ MOTAK
Hiru polizia eleberri mota daude
Lehenengoa, asmakizun saila deitzen dena, hilketa edo lapurketa baten inguruan egituratutakoa izango litzateke, eleberriaren pisua hiltzailea nor izan den aurkitzeak daukalarik.
Bigarrenak, gizartea, gizartearen zikinkeri edo ustelkeriak batik bat ezagutzera ematea du helburu.
Eta azkenik, John Le Carre edo Raymond Chandler bezalako idazle ospetsuek eman duten espioitzaren atala dago.
HASIERAKO IHARDUERA: HILTZAILAREN JOKUABaietz ehundaka bider jolastu izan aurretik…. Ba, gelan ere aukera ederra
daukazu. Hartu kartak eta sei-zazpiko taldetan banaturik ekin lanari.Ez ahaztu, euskeraz jolastu behar duzu, horregatik irakasleari galdetu
esamoldeak eta hitzak:Adibidez: salatzen zaitut…lehenengo abisua… susmagarria… hilik nago…
hil nau.
GAZTELERAVas a leer, en primer lugar, una columna de opinión sobre la novela negra de un famoso
escritor catalán. Coincidirás con él en que con tanto CSI, y tanto análisis rápido de ADN, y de parafina para buscar los rastos de pólvora, los asesinatos se presentan desde una perspectiva trivial, sin apenas importancia, y la deducción lógica está casi ya en desuso, olvidada, casi cadáver…
ELOGIO de Eduardo Mendoza
2
La semana pasada se celebró en Barcelona un encuentro sobre novela negra al que acudieron especialistas del género de todas partes. Especialistas, en este caso, es sinónimo de autores, porque fuera de los autores y los lectores, a nadie más le interesa el género. Como no estuve presente, no tengo ni idea de lo que allí se dijo. Quisiera pensar que los participantes se intercambiaron formas sutiles de matar sin ser descubierto, pero tal como están las cosas, es probable que sólo hablaran de impuestos, contratos y anticipos. Lo mismo da. La ocasión es buena para el elogio de la novela negra y sus autores. Éstos, sin excepción, son gente buena. Y aún más, bondadosa. El bueno es bueno; el bondadoso extiende la bondad a lo que toca. A los autores de novela negra nada les produce más placer que encontrar un cadáver en la biblioteca, y si la puerta está cerrada por dentro, más juerga. Sólo una buena persona puede tomarse las cosas de este modo. Dicho de otra manera: en mundo donde es habitual llevar lo trivial al terreno del crimen, los autores de novela negra llevan el crimen al terreno de lo festivo.
Tal vez por esta causa el mundo les es hostil y los autores de novela negra son una especie en peligro de extinción. No porque les falten las ganas ni el ingenio, sino porque los avances de la civilización están acabando con su hábitat. Mirar las cosas con lupa, atar cabos, disfrazarse, interrogar al servicio y seguir a la gente en coche por San Francisco es una pérdida de tiempo cuando existen la telefonía móvil y la prueba del ADN. Por más que nos duela, Sherlock Holmes y Watson son dos jubilatas. Sin embargo, indiferentes a este mal fario, los autores de novela negra siguen en la brecha, porque no han apostado por la realidad, sino por la pura ficción, de la que ellos son el último reducto. Sobrevivirán mientras no les alcance el virus de la filología. Por fortuna, sólo ha habido tímidos intentos de incorporar la novela negra a la academia, adjudicando al género un supuesto elemento de crítica social muy poco convincente. Pero la ficción en estado puro no puede resistir el embate de los tiempos. Y un día aparecerá definitivamente muerta en una biblioteca, con la puerta cerrada por dentro y también por fuera.
El País de los estudiantes 13/03/06
1. ¿Por qué crees que elogia a los escritores de novela negra?a) porque son personas bondadosas a los que les gusta encontrar cadáveres.b) porque siguen escribiendo a pesar de los adelantos en los métodos deinvestigación c) porque todavía se reúnen en Barcelona para hablar sobre la Novela Negra
2. ¿Cuál ese el escenario prototipo para cometer un crimen en las novela negras?
3. ¿Y la pareja detectivesca?
4. ¿Y cuáles son algunos de sus modus operandi?Claves del género
La Novela Negra, o también denominada policíaca, es uno de los subgéneros de la narrativa que se caracteriza por los siguientes rasgos:
El cadáver: es un elemento que debe introducirse en las primeras páginas. Ágata Christie aconsejaba, en sus memorias, introducir un segundo asesinato, que bien podría ser el del personaje que se presenta como sospechoso.
3
Los sospechosos: ha de introducirse un círculo pequeño de sospechosos, en el que cada uno haya tenido una razón (y también una ocasión verosímil) para asesinar a la víctima.
El móvil: los motivos de cada sospechoso para el asesinato deben ser creíbles, pero no tremebundos, pues a veces las causas de los asesinatos suelen ser bastante banales.
El asesino: la caracterización psicológica de este personaje le dará más o menos empaque a la novela. El autor no puede concebirlo como un personaje extremadamente malvado (del que se sospeche inmediatamente) ni demasiado bondadoso.
El asesinato: normalmente se buscan fórmulas complejas para cometer un asesinato, cuando lo más correcto sería utilizar las fórmulas tradicionales, por ejemplo: un empujón al vacío, la ingestión de algún veneno o un disparo.
El detective: hace falta un detective que investigue el caso. El detective ha de ser un aficionado, ya que el lector puede no conocer las prácticas policiales y, además, debe poder identificarse con el héroe de la historia.
El final: conviene no terminar la novela de forma apresurada, como si alguien le dijera al oído al detective quién es el asesino, o como si apareciera una prueba decisiva para aclarar el crimen en la última página de la novela.
SINTAXIS: SUBORDINADAS ADVERBIALES CAUSALES.
Indican la causa por la que se ha producido el hecho enunciado en la oración princpal
ORACIÓN PRINCIPAL ORACIÓN SUBORDINADA CAUSALa) he estudiado mucho
4
He aprobado matemáticas b) el profesor ha sabido motivarmec) el examen fue fácil
Ejemplos que expresan esa relación lógica causal:
1. He aprobado porque he estudiado mucho2. Las causas de haber aprobado son que el profesor ha sabido motivarme y
puso, además, un examen muy fácil…3. Como el examen fue sencillo, he aprobado matemáticas.4. He aprobado ya que el profesor ha sabido motivarme.5. Estudiar mucho y la motivación que me ha trasmitido el profeso son las
razones de mi aprobado
Ahora tú.
ORACIÓN PRINCIPAL ORACIÓN SUBORDINADA CAUSALa) ayer me olvidé cuaderno en clase
No he hecho los deberes b) han ingresado a mi madrec) no los entendía
Ejemplos:
1.
2.
3.
4.
5.
PUNTUACIÓN: LOS PUNTOS SUSPENSIVOS
Son ese signo de puntuación caracterizado por tres puntos – sí, sólo tres- que marcan un espacio en el tiempo narrativo.
Son muy utilizados en la novela policiaca para crear suspense pero es interesante que conozcas todos sus usos:
5
1. Duda: ¿Cómo puedo explicártelo?... Mira, coge un vaso…
2. Interrupción involuntaria cuando se da por entendido el final : Ojos que no ven…
3. Para evitar palabras malsonantes que se omiten : Vete a freír…
4. Para las enumeraciones abiertas sustituyendo a la abreviatura “etc”.
5. Entre corchetes o paréntesis indican la supresión de una cita textual de un
fragmento del texto original. (…)
¡Ojo, Ten cuidado!
1. No debes añadir el cuarto punto, aunque acabe la oración
2. Puedes escribir a continuación otros signos de puntuación: coma, punto y coma....
3. A continuación, se escribe en minúscula si la frase continúa y en mayúscula si la
oración anterior ha acabado.
4. Nunca separes un sujeto de su verbo mediante una coma. Si quieres hacer una pausa
expresiva, utiliza los puntos suspensivos: Mikel… ha muerto
ORTOGRAFÍA ¿Policíaco o policiaco?
Seguro que has oído las dos y es que la RAE, aunque aconseja la primera, acepta las dos acentuaciones como correctas.
Otras palabras con dos posibles acentuaciones (cuida la pronunciación atendiendo a la tilde):
Ójala /OjaláMisil / MísilMeteoro / MetéoroCómic / ComicFútbol / FutbolEtíope / EtiopeRadar / RádarReuma / ReúmaManíaco / ManiacoZodiaco /Zodíaco
Recuerda: bilbaíno y no bilbaino
Entre los rasgos estilísticos más destacados de la novela negra encontramos generalmente un narrador en primera persona, un léxico no siempre estándar ( le metí dos golpes, el tufillo...) y el uso de relaciones lógicas para explicar los hechos (lo que no encajaba...).
(...) En esta profesión se aprenden cosas sin que uno se dé cuenta. Una de ellas es oler a tiempo el tufillo de lo que no encaja.
6
Lo que no encajaba en el pasillo central del Richmond era el gordo semicalvo que leía el New York Times con la espalda apoyada en la pared y de cara a los ascensores. Un par de metros más allá disponía de una surtida colección de mullidos sofás, pero el gordo leía de pie.
Entré en el ascensor y apreté el botón de la planta séptima. En la soledad del pasillo me fumé un cigarrillo con toda la calma del mundo y luego bajé lentamente por las escaleras. En el cuarto piso pude comprobar que eso de leer el New York Times de pie y de cara a los ascensores era contagioso. A este segundo lector de periódicos sólo le faltaba un sombrero tejano para delatar su nacionalidad.
Cuando me vio, se concentró en la lectura. Me maldije por haber cometido un error de principiante: el gordo de abajo tenía sin duda un transmisor por el que habría dado mi descripción a su compinche de arriba y esté, al verme aparecer por la puerta de la escalera, no tubo la menor duda. Qué diablos, había que actuar rápido y lo hice.
Me dirigí a los ascensores y estiré una mano para llamarlos, pero, antes de tocar el botón de plástico, me volví al tiempo que, con la pierna izquierda, le propinaba una patada al lector impenitente.
Le di de lleno en los testículos y, sin darle tiempo a reponerse, le metí dos golpes en las orejas. No sólo se le reventó el audífono, sino que se le incrustó en la carne. El hombre llevaba también un lindo micrófono oculto en la solapa de la chaqueta, un treinta y ocho de cañón recortado en la chaqueta, y ¡sorpresa!, una muy bien plastificada credencial de agente de la DEA, es decir, la Drug Enforcement Agency, la agencia antidroga estadounidense.
Un par de minutos después, una puerta de emergencia me escupía a la calle. Eché a caminar. Necesitaba pensar, y rápido (...)
Luis Sepúlveda: Diario de un killer sentimental Tusquets editores 1998
Narración de un momento de gran tensión…Escribe el fragmento de una novela negra al que corresponden las siguientes viñetas. Inventa la
situación, el narrador, los nombres, las causas…No olvides describir el ambiente ni el escenario y respeta los rasgos lingüísticos arriba indicados.
7
EUSKERAGeneroa hain landua egoteak, ordea, ekarpen berriak egitea zaila
bihurtzen du. Molde finkoak errepiaktzen dira behin eta berriro,
8
baina hala ere, goian esan dugun bezala gehien irakurtzen den eleberri mota gaur egun eleberri beltza da.
Beraz, zuek asmatutako antzerkian berebiziko garantzia du ondo idatzita egoteak eta bukaera originala izatea, jakina. Hemen doakizue zuen edadekoek eginiko antzerki erraza eta luze bat.
LAPURTXOA Pilar Enciso, Laura Olmo. Eskola antzerkia bildumatik. Euskara zerbitzua
(lapurraI eta II, ilargia,eguzkia, Andre Tomasa, neska,komisaria,ertzaina, Txisp,
(Ilargia, Eguzkia, Lapurra I, II,Andre Tomasa, Neska, komisaría Ertzaina Txispa eta Katu) (Herriko plazan egingo da. Panel batzuren bidez, neskaren etxean, bere lehioarekin, Andre Tomaxaren
etxea, bere lehiarekin eta komisaritza, barrotexko leiho bat eta atearekin. Petril atzean Iargia.)Ilargia: (Petril atzetik erdizka agertzen da) Ai ze nekatua nagoen! Gau guztia tente-tente eta bakar-
bakarrik. Hau logalea. Eguzkia bai duela zorte ona. Hark den-dena ikusten du. Baina, hau logalea! Zein nekatuta nagoen! Banoa bai eta gaua nerekin eramango dut. Ala!
(Ilargia poliki-poliki izkutazen da petril atzean. Eskubi aldetik bi lapur sartu dira. Kutxa haundi bat dakarte bien artean. Lurrean uzten dute deskantsatzeko)
1. Lapurra:Itxoin dezagun apur bat. Konturatzen al zara? Ez dago ilargirik ia, eguna badator.
2. Lapurra: Aberatsak! Oso aberatsak gara! Kutxa honetan herriko diru guztia dator! Brilanteak! Perlak! Eta urrea, urre asko! Je,Je, je,...
(Ilargia, une batez, petril gainera agertzen da berriro)Ilargia: Zer entzun dut? Hau zoritxarra! Juxtu-juxtu orain, joateko orduan.
(Mantso-mantso izkutatzen da berriro ere)
1. Lapurra: (Bigarrenari) Zer diok?
2. Lapurra: Nik? Nik ez diat ezer esan.
1. Lapurra: Ez duala ezer esan? Norbaitek hitzegin dik ba!
2. Lapurra: Hemen ez zegok gu biok besterik. (Brometan) Ilargia mintzatuko huen.
(Une batean petril gainera agertzen da ilargia berriro ere)
Ilargia : Lapurrak, lapurrak!
(Hori esan eta petril atzean gordetzen da. Lapurrak kutxa berehala hartu eta laister doaz ezker aldetik. Irten baino lehen, petrilari begiratuz, diote)
1. Lapurra: Ilargi madarikatua!
2. Lapurra: Kontakatilua!
(Orain petril atzetik eguzkia azaltzen da)Eguzkia: Amets egin dut? ala «lapurrak! lapurrak!» esan dute oihuka? Ez dago inor! Denak lo daude
oraindik. Beno, beno, ea goiztxoa berotzen dudan. Ez dut nahi herri honetako neska-mutilak hotzez ibiltzerik. Txsss... Jaikitzen ari dira. Nor izando ote da gaur lehendabizikoa? Komisaria? Mutikoa? Ala soinu kaxadun neska? Ooooo !….soinu kaxa ? Jotzen duenean mundu guztiak dantzatu behar du. Eta neskak MARRAKATXARRA hitz majikoa esatean bakarrik gelditzen da. Baina…zein izango ote da gaur lehendabizi jaikiko dena ? Uste dut ama dela...
Andre Tomaxa: Neri. Neri! Lapurrak! Den-dena hartuta joan dira. Gure perlak, gure brilanteak eraman dituzte.• Ai! Ai ! Ai ! Ogi gorgorra ere eraman dute !
Neska : (Neska bere leihoan agertzen da) Zer duzu, Andre Tomaxa?
9
Andre Tomaxa : Ai! Ai! Ezer gabe utzi gaituzte.Neska : Zer diozu? Andre Tomaxa : gure pitxi guztiak kendu dizkigute. Neska : Lasaitu zaitez, Andre Tomaxa! Andre Tomaxa: Lasaitzeko dion? Lapurtutakoek, milaka eta milaka euro balio zituzten. Pitxi horiek geure
amonarenak, geure amarenak, geure amonen amarenak zirenNeska: Hau zoritxarra, Andre Tomaxa! Hau zoritxarra! Herriaren aurrezki guztiak eraman dituzte!aurrezki
guztiak eraman dituzte!Andre Tomaxa: (Oihuka) Neri! Sokorro! (Komisaria, komisaritzatik irtengo da)
Komisaria: Nor ari da oihuka modu horretan? Ixilik! Ixilik!
Andre Tomaza: Ohiuka diozu? Bijilatzen izan bazina, ez zituzten gure perlak eta gure brilanteak lapurtuko
Komisaria: Zer entzun dut? Lapurreta bat?Andre Tomaza: Bai, eta handienetakoa! Guztia! guztia! Gure izerdi guztia eraman dute. Ai! Ai! Ai!Komisaria: Ez da posible! Herri honetan ez dago lapurrik. Non zegoen izerdia?... edo... eee... pitxiak?Andre Tomaza: Kutxa eder batean! Eta mugi, mugi! Ez gelditu hor lotan. Joan zaitezte agudo lapurren bila. Komisaria: Nor ote da?... Ba dakit... bai. Txispa! Seguru Txispa dela!Neska: Ezin daiteke! Txispa oso mutil txikia da.Andre Tomaxa: Gainera kutxak gehiegi pisatzen du mutiko horrek eraman ahal izateko.
Komisaria:Hori ikusiko dugu! (Deituaz) Ertzaina! Zatoz hona! Presenta zaitez berehala!(Ertzaina komisaritzatik atera eta nekez koadratzen da komisariaren aurrean).Ertzaina: Komisari Jauna, zure esanetara!Komisaria: Txispa mutikoa detenitu behar duzu oraintxe!Ertzaina: Zure esanetara!
(Ertzaina ezkerretatik irtetera doanean, Andre Tomaxak esango dio) Andre Tomaxa: Mugi! Mugi! Ai, gure perlak! Ai, gure brilanteak! Komisaria juxtu-juxtu komisaritzaren aurrean lapurtu behar! Oraingo honetan aurpegira egin didate burla.
Baina Txispa izan bada... zuhaitz luzeenean jarriko dut zintzilika. (Komisaritzan sartzen da).Neska : (Deituaz) Soinu kaxa! Non hago? Jaiki al haiz? (Etxe barrura sartzen da leihoa itxi gabe utziaz)(Eguzkiak petril gainean eseri behar du)
Eguzkia:Ja!ai! Hau animazioa!
(Neska berriro leihora irteten denean, kaxatxoa eskuetan darama)
Neska : Kaxatxoa, zer moduz ahotsa? Ea, ea, emaizkidan egun onak!(Irekitzen du kaxa eta melodia oso atsegingarri bat entzuten da. Eguzkia, petril gainean dantzan hasiko da.
Geroneskak kaxatxoari esango dio)
Marrakatxarra!!(Melodia ixildu eta eguzkia petril gainean eseriko da.Ertzaina sartuko da ezkerretik, Txispa belarritik helduta
dakarrela).
Ertzaina: Esan! Non pasa duk gaua?
Txispa: Nere ohean, Ertzain jauna. Galdetu nere katuari nahi baduzu.
Ertzaina: Eeee...? Zer diok? Zein katuri?
Txispa: Nereari. Biok ohe batean egiten dugu lo.
Ertzaina: Eta... Beste testigurik? Katuak ezin dezake hitzegin.
10
Txispa : Ertzain jauna, katuak esaten du «miau!» eta esan nahi du:Txispak arkume txuriaren ilearekin egindako koltxoian egin du lo. Txispak ez du lapurtu ezer. Oso zintzoa daTxispa!
Ertzaina: Eta hori dena esan nahi du «miau»k?
Txispa: Den-dena, Ertzain jauna. Oso ona da! Oso ona da Txispa!Miau! Miau! Miauuu!
Ertzaina: Ba... beste testiguren bat ez baduk bilatzen, kartzelan ikusten haut hire bizi guztirako. (Komisaritza aldera eramanaz). Arin!
Txispa: (Neskaren lehiora begiratzen duela). Neska! Neska! Esaion Ertzain jaunari alde egiten uzteko? Esaion! Ez dut ezer egin! Nire katuaren biziarengatik, zin egiten dut! Miau! Miau! Ez dut ezer egin!
(Komisaritzatik, komisaria irteten da)Komisaria Nork dio ez duala ezer egin? (Txispa ikusiaz). Aaaa...!Hi al haiz? (bortizki) Aitortu ezak non
gorde duan kutxa Hitzegin! Non? Non?
Txispa : Nik ez dut ezer lapurtu, Komisari Jauna! Galdetu Pitxitxiri!
Komisaria : Ta zein da hori?
Txispa: Nere katua, Komisari Jauna. Esango dio: «miau». Ta ba al daki «miau»k zer esan nahi duen? Esan nahi du: Txispak...
Komisaria: (Moztuaz) Ixilik! (Ixiltasuna). Hitzegin: non gorde dituk perlak eta brilanteak?
Txispa: Ez dut ezer egin! Nik ez dut ezer egin!Komisaria: Hitzegingo duk! (Ertzainari) Ertzaina, atera makila. Agudo!
(Ertzaina komisaritzara sartuko da)
Txispa: Begioker anaiak behar dute izan! Begiokerrak bai! Ni ez!Ni ez!
Komisaria: Begiokerrak?
Txispa: Atzo ikusi nituen, Komisari Jauna. Bai, herrian zebiltzan.
Komisaria: Engainatu egin nahi al nauk?
(Ertzaina Komisaritzatik ateratzen da, makilarekin dator)Komisaria: Ekarri! (Txispa besotik heldu eta esaten du). Esango al duk, bai ala ez? Esan: kutxa non
daukak gordea?Txispa: Ez ni jo! Ni ez jo! Begiokerrak izan dira!Komisaria: (Makila altxatuaz) Esango duk, bai ala ez?
Txispa: Entzun, Komisari Jauna! Entzun!
Komisaria: Entzuten diat! Hitzegin ezak!
Txispa: Kartzelara ez ba nauzu eramaten, begioker anaien leizea aurkituko dut basoan eta kutxa bere perla eta brilante guztiekin ekarriko dizuet. Ados? Joango al naiz?
Komisaria: (Txispa makilaz jotzen du). Baina, zer uste duk? Ertzaina naizela? (Txispak orduan komisariaren eskutik askatu eta makila kendu nahi dio. Berehala komisariak Ertzainari) Heldu. Heldu fuerte!
(Ertzainak Txispari helduko dio).
Txispa: (Komisariak makila altxatzerakoan) Ez! Ez ni jo! Nik ez dut ezer egin!
(Neskak guztia ikusi du leihotik eta)
Neska :Geldi! Ez mutil hori jo! Mutil hori ezin daiteke lapurra izan! Gehiegi pisatzen du kutxak beretzako!
Komisaria: (Neskari, makila goian duela). Neska tuntuna, hago ixilik! Ez justiziaren bidean sartu! Nik, komisariak, diot Txispa dela lapurra eta kitto! Lehen karterak, plumak, erlojuak ohosten bazituen, zergatik orain brilanteak eta perlak ez ditu ohostuko? (Txispa joaz) Tori!
Neska: Ez mutil hori gehiago jo! Lehen bai, baina orain mutil horrek ez du ezer lapurtzen. Txispa oso zintzoa da orain.
11
Txispa : Hori bera esaten du Pitxitxik.Komisaria: (Makilarekin Txispa berriz joaz). Ba nik hau diot. Tori Tori! Tori! eta Tori!Neska : Ba nik damutuko zarela!(Soinu kaxa alera eta irekitzen du. Melodiarekin jende guztia dantzan hasiko da.Denbora pixka
bat daramatenean) Marrakatxarra!(Eta denak geldituko dirá soinuarekin botera. Komisaría makilaren bila doa oso jenio txarrez)Neska: Utzi! Ez makila hori hartu! Agindu Txispa ez duzula berriz joko!
Komisaria:(Makila hartula). Hil egingo dut! Hil egingo dut! Eta kaxa hori mila puskatan hautsiko dut!
Neska: Sentitzen dut: Berriz ere denak dantzara!
(Soinua hasi eta berriro denak dantzara. Neskak kantatzen du)
Kaja ireki etaezin inor mintzaez parraez negarraden-denak dantzara
ni bakarrikegon nintekeegin gabe dantzaJe, je, je,Ja, ja, ja
(Erortzen da komisaria, gero ertzaina eta gero Txispa. Azkenik eguzkia eseriko da petril gainean. Orduan neskak)Neska: Marrakatxarra!
(Eta barrura sartuko da bere leihoa itxiz).
Komisaria: Ezin ninteke mugitu! Ai! Ai! Ai! Hezur guztietan hartzen dut min. Neska madarikatua! (Altxatu nahian dabil baina lurrera erortzen da ezinik). Ez da posible! Horrelako dantza bat egin eta gero, nola mugitu?
Ertzaina: (Berdin) Ai! Ai! (Altxatu nahirik lurrera erortzen da) Txispa: Nahiago dut makila, bai, bai. (Lurrera erortzen da)Neska : Je, je, je Ja,ja,ja Ai! Ai! Ai! Hau parra! (Txisparengana iristen da eta esaten dio)Txispa! Txispa! Altxa!, Altxa arin!
Txispa: (Mugituaz) Ai! Leher egina nago!Neska: Altxa Txispa! Eta korri!, korri perlen eta brilanteen kutxa eskuratzera!
Txispa: Jota nago! Jota nago! (Eta altxatzen da, mantso)
Neska: Baina, korri! korri agudo! Altxatzen direnean ez duk joaterik izango. Korri!
Txispa : (Bihurri). Neska, indarrak emaizkidan!
Neska: Baina nola, mutiko?
Txispa: (Aurpegia aurreratuaz). Musu batekin!
(Neskak ematen dio musu. Txispa altxatzen da arin, makila hartu eta dio).
Bueltatuko naun perlekin eta brilanteekin. Hemendik, aurrera, ez plumarik, ez karterarik, ez erlojurik, ez dut ezer hartuko. Neska, hiretzat izango naun!
(Eta ezker aldetik irteten da).
Neska: Kontuz ibili, Txispa, berehala egin buelta. Kontuz heriotzarekin, ez ni utzi pena handiarekin.
(Geroxeago)
Komisaria: (Esnatzen da) Oh, nere hezurrak! (Neska ikusten duenean, ahal duen bezela altxatzen da). Non dago soinu kaxa? (Txispa joan dela konturatzean) Ihes egin du! Txispak ihes egin du! (Neskari) Hireak ditun kulpak! Kartzelara joango haiz hi ere!
12
(Ertzainari ostiko bat emanaz) Altxa, alferra! Altxa esan dut!(Ertzaina nekez altxatzen da) Ekarri ezak Txispa! Bizirik edo hilik! Bilatu ezak munduko zoko guztietan!
(Bultzaka). Korri! Alde hemendik!Ertzaina Zure esanetara, Komisari Jauna!
Komisaria: Eta hik, neska tuntuna, esaidan:Soinu kaxa emango didan edo ez?
Neska: Ez dut nere kaxa inoiz entregatuko!
Komisaria: Orduan kartzelara! (Buitzaka) Barrura!
(Komisaria eta neska komisaritzara doaz. Petril gainetik eguzkiak).
Eguzkia: Zer gertatuko da orain? Ertzainak Txispa harrapatuko al du? Txispak kutxa aurkituko ote du? Edo
begioker anaiak geldituko dira diru guztiarekin? Ilargia etorri baino lehen jakingo dugu dena.
(Petril gainean etzatzen da lo eginaz. Komisaritzako barroteen atzean, neska dago. Honela mintzatzen da).
Neska:Kaxatxo! Soinu kaxa! Komisaria hire bila zinan!Agudo gorde hadi!
Komisaria:(Komisaritzatik irteten). Bilatuko dut bai.! Baita etxe guztia hankaz gora jarri behar badut ere!
Neska: (Abiatuz) Gorde hadi, kaxatxoa! Aditzen al dun?
(Barrenean soinu kaxa musika jotzen basten da. Komisaria plaza erdian dago. Nahi gabe, dantzan egiten du.Petril gainean eguzkia jaikitzen da dantza egiteko.Neskak kantari).
Je Je, je Ja,ja,ja den-denak dantzara nekatzen direnean
guztiak lurrera Je, je, je Ja, ja,ja Ai! Ai! Ai! Hau parra
II. EKITALDIA(Basoaren erdian leizezulo bat. Sarreran, «BegiokerAnaiak» irakurtzen da.Lurrean, bi lapurrak daude,
kutxari begira: Koilare, eraztun eta pitxi guztiei begira, eskuak ere pitxiz beteak dituztelarik. Zuhaitz bati lotua. Ertzaina. Ahoan zapi bat duelarik, askatu nahian dabil.)
1. Lapurra Perlak!
2. Lapurra Brilanteak!
1. Lapurra Zafiroak!
2. Lapurra Esmeraldak!
1. Lapurra Urrea!
2. Lapurra Urre asko!
1. Lapurra Aberatsak!
2. Lapurra Oso aberatsak!
1. Lapurra: Erosiko ditugu: pistolak, metrailetak, tankeak! Egingo ditugu abioi handiak! Eta munduko herri guztien kontra altxatuko gara!
2. Lapurra: (Metralleta baten mugimendua kopiatuz). Taka, taka, taka, taka! Pum! Zas! Geldi mundu guztia! Mugitzen denari, taka, taka, taka, taka! Ez dut inor bizirik utziko! Ez dut inor bizirik utziko!
(Ertzainari) Eta hik? Gu harrapatzea erraza zela uste huen?Erraza zela begioker anaiak harrapatzea? Eskerrak hemen ez dudala metralleta, bestela: taka, taka, taka,
taka! Honez gero hila hintzen!
(Lapurrak berriz)
1. Lapurra : Perlak!
13
2. Lapurra: Katamotza edo linzea ez bada ez dago beldurrik!
1. Lapurra: Oooo! Diztira ederrak!
2. Lapurra: (Berdin) Bai! Zeruko izar guztiak bezala!
(Orain, Txisparen ondoan, katuak aterako du bere burua)
Txispa: Pitxitxi, entzun al duk?
Katua: (Ixil xamar). Miau.
Txispa: Katamotz bat esan dute! Katamotz bat! Hau ideia, Pitxitxi! Hau ideia okurritu zaidana! Entzun. (Belarrira esaten dio zerbait. Katuak txalo egiten du). Goazen agudo! Hau ideia! Hau ideia!(Irteten dira)
1. Lapurra Perlak!
2. Lapurra Brilanteak!
1. Lapurra Zafiroak!
2. Lapurra Esmeraldak!
1. Lapurra Urrea!
2. Lapurra Urre asko!
1. Lapurra Aberatsak!
2. Lapurra Oso aberatsak!
1. Lapurra Ooooh! Diztirak!
2. Lapurra Izarrak, izarrak dira! (Kanpotik oihu bat entzungo da)
2. Lapurra (Bildur handiz) Baiii! (Beste oihu bat gertuago)
1. Lapurra (Oso arin). Ez da katua! .2. Lapurra Katamotz bat da!1. Lapurra (Pitxi guztiak kutxan sartu nahian). Pitxiak!2. Lapurra (Besteari lagunduaz). Pitxiak gorde behar ditugu!(Beste oihu bat, handiago eta gertuago)1. Lapurra: Ba dator! (Eskubitik katamotza agertuko da)2. Lapurra: (Katamotza ikusiaz) Hemen dagooo...! Ihes egin dezagun!(Korrika ateratzen dirá ezkerretik)1. Lapurra: (ihesi). Salba bedi ahal duena!(Lapurrak joan direnean, Txispa sartuko da katamotzaren atzetik. Azkar kentzen dio katamotzari larrua eta
katua dela ikusten da. Gero Ertzaina askatuko du, bien arteankutxa hartu eta parrez eskubitik irtetzeko. Lurrean katamotzaren larrua geldituko da.) (Geroxeago)
2. Lapurra: (Burua agertuz). Joan da.1. Lapurra: (Hau jendartetik burua agertuz) Ez ote da leizean sartu?
2. Lapurra: Ertzaina tragatu du! Ihes egin dezagun!1. Lapurra: Arraioa. ! Engainatu egin gaituzte! Katu bat zen! (Larrua hartu eta lurraren kontra botako du).
Katu bat zen!
2. Lapurra: (Erdi negarrez). Kutxa eraman dute! Orain ezin erosi pistolak eta metrailetak!
1. Lapurra : (Berdin) Ezta tankerik ere!
2. Lapurra : Abioiak ez ditugu egingo!
1. Lapurra : Ezin izango dugu munduko herri guztien aurka altxa!
2. Lapurra: Ezta ilargikoen kontra ere!
14
1. Lapurra: (Serio). Joan egingo gara!
2. Lapurra: Nora?
1. Lapurra: (Bortizki). Herrira berriz ere! Kutxa geureganatzera! (Gogoeta bat eginaz). Perlak!
2. Lapurra Brilanteak!
1. Lapurra Zafiroak!
2. Lapurra Esmeraldak!
1. Lapurra (Katamotzaren larruari ostikoa emanaz). Goazen!
2. Lapurra (Besteari segituz). Goazen!
III. EKITALDIA(Berriro ere herriko plazan. Eguzkia lasai dago petril gainean eserita)
Eguzkia: Aatxisss...! Hau katarroa! Zer pasako ote zen? Txispak aurkitu ote zuen kutxa? Ba dut jakiteko
gogoa! Baina, laister ohera, eguna akabatzen ari da.
(Komisaritzako leihoaren atzean dago neska)
Neska: Bai berandu datorrela Txispa! Begioker anaiek ez al zuten hilko. Ez ote naiz neskazar geldituko?
(Ixiltasuna) Zer ikusten dute ene begiek? Badirudi... Bera da! Txispa da! Gora! Gora! Gora Txispa!
(Ezker aldetik Txispa eta Eetzaina sartzen dira. Bien artean dakarte kutxa).
(Komisaria korrika ateratzen da Komisaritzatik)
Komisaria: Zergatik hitzegiten dun hain fuerte? (Kutxa ikustean)
KUTXA!
Ertzaina: Txispak eta bere katuak! Bi heroe dira!
Andre Tomaxa : (Etxe barrutik, Txispari) Erregalatuko dizkiat perlazko koiare bat hire andregaiarentzat eta
urrezko bi eraztun ezkontzen zaretenerako. Eta katu trebe honi, Santurtziko sardinaz betetako kaxa bat.
Neska : Gora! Gora nere Txispa eta bere katua
Txispa: (Komisariari). Orain sinisten duzu ez dudala ezer egin? Ez bakarrikk kutxa aurkitu, Ertzaina salbatu
ere bai (Ertzainari). Ez da egia?
Ertzaina (Erdi negarrez). Bai, Komisari Jauna. Txispak ez banindu salbatu, min handia egingo zidaten.
Komisari: Tontoa! Ez al dik lotsarik ematen? Txispa eta bere katua.Hi baino azkarragoak dituk. (Makilarekin
joaz) Hau Ertzaina!. (Komisaritzara kolpeka eramanaz) Ala! Hamabost egun kartzelara! (Sartuaz)
(Andre Tomaxa bere etxeko portaletik atera eta kutxaren ondora doa)
Txispa: Urreratu zaitezte denok eta entzun. (Korro bat egiten dute.Txispak, ikusleek adituko ez duten zerbait
esaten die). Ulertu al duzue?
Andre Tomaxa: Oso tranpa ona!
Neska: Hau nere mutiko azkarra!
Txispa: Arin ibili behar dugu. Berehala dator gaua...
Komisaria: Goazen! (Txispak eta Komisariak kutxa hartu eta neska eta Andre Tomaxarekin azken
honen etxera doaz. Eguzkiak petril gainetik dena ikusi eta entzun du).
15
Eguzkia: Hau amorrazioa! Orain joan egin behar! Ilargiari trukatuko banio postua...? Baina... ez da posible.
Bueno..., gabon eta bihar arte mutikoak.
(Petril atzean poliki-poliki ezkutatzen da eguzkia eta bere lekuan, poliki-poliki, ilargia agertzen da)
Ilargia: Hemen nago berriz ere. Beste gau bat gehiago. Pausoak entzuten ditut...! Bai! Igo nadin gainera, gau
entretenitua izango dela uste dut.
(Komisaria eta Txispa, Andre Tomaxaren etxetík irteten dira, kutxarekin, eta plazaren erdian uzten dute).
Txispa: Agudo! Gorde gaitezen!
(Komisaritzan sartzen dira. Ezker aldetik, metrailetaz armatuak, begioker anaiak sartzen dira poliki-poliki.
Buelta bat emoten dute kutxa ikusi gabe. Azkenean, begioker bigarrena konturatzen da.)
2. Lapurra: Begira!
1. Lapurra: Kutxa!
2. Lapurra: Txxxxxs... Tranpa bat izan liteke!
1. Lapurra: Bai. Baina ez dute uste metrailetekin gatozenik. Je, je, je... Norbait ikusten badut, zas!
2. Lapurra: (Metrailetarekin) Taka, taka, taka, taka...
1. Lapurra: Inor agertu aurretik, kutxa hartu eta ihes egin dezagun.
2. Lapurra: Ireki ezak lehendabizi. Ba zitekek harriz betea egotea.
1. Lapurra: Egia. Badaezpada ere ireki egin behar diagu.
(Lehenbiziko lapurrak kutxa irekitzen du, horrekin botera barruan dagoen soinu kaxaren melodia entzuten delarik. Metrailetak utzi eta dantzari ekiten diote lapurrek. Berdin egiten du ilargiak petril gainean. Geroxeago, neska leihora irten eta kantatuko du).
Kaxa ireki etaezin inor mintzaez parraez negarraden-denak dantzaraNi bakarrikegon nintekeegin gabe dantzaJe, je, jeJe,je,jeAi ! Ai ! Ai ! parra
16
(Azkenean begioker anaiak lurrera erortzen dira. Komisaritzatik, komisaria eta Txispa ateratzen dira dantzatuz. Berdin Andre Tomaxa eta neska, honen etxetik. Andre Tomaxa dantzan. Neska ez. Neska, kutxaren ondorajoan eta esango du).
Neska: Marrakatxarra!
(Musika ixiltzen da. Gelditzen dira denak. Ilargia ere petril gainean eseriko da. Txispa eta Komisari Jaunak, bi lapurrak hartu besotik eta Komisaritzara eramango dituzte.)
Txispa: Azkenean, erori zarete!
Komisaria: Juzgatuak izango zarete!
Txispa: (Komisariari galdetuz) Eta kondenatuak?
Komisaria: (Bortizki) Baina, zer uste duk dela justizia? Hemen norbaitek txarrik egiten badu, laister pagatzen du bere errua. (Barrura sartzen dira).
Neska : (Soinu kaxa hartuz). Mila esker, kaxa! Hiri esker salbatu dinagu dena!
Andre Tomaxa (Kutxa hartuz). Perlekin eta brilanteekin beteko zaitut berriz ere. (Eta neskaren etxera sartuko da) (Komisaria eta Txispa agertuko dira berriro ere, lapurrik gabe)
Komisaria: Entzun Txispa. Nerekin lan egin nahi al duk? Hertzaina izan nahi al duk?.Txispa : Ez naiz izango bihurriaezta ere poliziahemendik aurrera betizuretzat nauzu guzia.
(Neskarenganajoan eta besarkatuz. Neskak, kaxa lurrean utziko du, Txispa hobeto besarkatzeko. Komisaritzan sar uko da. Txispa eta Neska besarkatuak daudela, ezker adetik katua sartuko da, musika kaxa ireki eta soinua hasiko da)
Ilargia: Marrakatxarra! AMAIERA
Aditz formak: HIKAKO HIZKERAIkusi duzunez iada kaleko hizkera oso egokia da eleberri mota honetan…
Elkarrizketa mailako euskarak hiru erabilera ezberdin izan ditzake solaskideek elkarrekiko duten tratamenduaren arabera: hika, zuka eta berorika.
Hika edo hitanoa da hiru erregistrootatik kolokialena, hau da, lagunarteko traturako zuzenena eta informalena.
Solaskideen arteko konfiantza edo berdintasunezko harremanean erabiltzen da eta aditz formak ditu bereizgarri.
Hikako adizkiek solaskideari egiten diote erreferentzia: Oker habil = Hi, nirekin hizketan ari haizen hori, oker habil Etorri hintzen = Hi, nirekin hizketan ari haizen hori, etorri hintzen Gainera, solaskidea gizonezkoa ala emakumezkoa den erakusten du: Ekarri dun = Hi, nirekin hizketan ari haizen emakume horrek, ekarri dun Nekatuta nagok = Nekatuta nago + hiri esaten diat, mutil.
Hika egiten denean:-Hi singularreko bigarren pertsonak dagokion aditz forma hartzen du hi, hik ala hiri kasuan
erabiltzen den: Hi etorri haiz Hiri erori zaik / zain Hik jan duk /dun-1. Eta 3. pertsonako adizkiak (ni, hura, gu, haiek) hikako bihurtzen dira, nor, nor eta nork
pertsona markez gain, igorleak solaskide duenaren markak hartzen ditu.Gizon ala emakume den, solaskidea aintzat hartzen da tratu honen bitartez. Etorri naiz + solaskide emakumezkoa > etorri naun Erori zait + solaskide gizonezkoa > erori zaidak
Hikakoak ez diren aditz formak erabiliz berba egiteari, zuka egitea esaten zaio. ZUKA > Min egin didaZU HIKA > Min egin didak / didan
Berorika egitea galdu xamar dagoen tratua da. Antzina itzal handiko jendeari (medikua, apaiza, irakaslea) hitz egiteko erabiltzen zen:
Berori da hemen nagusi, jauna. Berorrek esango du, On Roke
1. Hona hemen lagun bik elkarri e-mailez bialdutako bi testu:
A) Kaixo, zarrapastrosu maitea:Aspalditik nabilek hiri hau esatekotan, sekula ez diat topatzen, ordea,
momentu egokia. Kokoteraino naukak daukaan abilidade zikin horrekin, alegia, barrenak kiskaltzeko daukaan zaletasun horrekin. Kantsagarria haz gero! Benetan purtzila haiz, inoiz ezagutu dudan zokormazoena. Eta jakin ezak hau ez niola inori esan lehenago, hik baino ez duk lortzen ni erretzea. Nola egiten duk?
B) Esango dizut zer gertatzen zaidan. Oilo ipurdia jartzen zait zu ondoan zaudenean eta ez naiz gai izaten txorakeriak besterik esateko. Txolinduta nago, mela-mela eginda nabil zurekin, eta okerrena hau da: zezenari adarretatik eusten ez naiz ausartzen.
Bi testu hauetatik zein dago hika idatzia?
- Gizonezkoari ala emakumezkoari zuzendua dago?
- Hartzailea emakumezkoa izan balitz, zertan aldatuko litzateke testua?
- Nola esango zenuke gauza bera zuka
Zukako hizkeran dagoen testua hikakoan jarri. Aurrez hartzailea neska ala mutila izango den erabaki:
Kaixo, neska / mutil:
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
2. Saia zaitez zukako esaldi hauek hika jartzen:
a. Astindu ederra eman didazu.Aizak, ……………………………………………………….
b. Huts egin duzu. Nire txanda da orain Hi, neska, ……………………………………………………
c. Zeure onetik aterata zabiltza. Lasai zaitez. Maripetralin, …………………………………………………
d. Nireak eta bi kostatu zait honaino iristea. Motel, ………………………………………………………..
e. Badakit nire atzetik zabiltzala, baina nirekin jai daukazu.Aizan, ………………………………………………………...
JOSKERA: ONDORIO PERPAUS MENPERATUAK.
Indican la causa por la que se ha producido el hecho enunciado en la oración princpal
PERPAUSA NAGUSIA MENPEKOAa) suspenditu egin nuen
IKASGAIA ZAILA ZEN b) ez nintzen ikasten hasiC )txuletak prestatu nituend) laguntza eskatu nuen
1. Hain zen zaila ikasgia, non suspenditu egin baitut2. Hain zen zaila ikasgaia, non ez nintzen hasi ikasten3. Ikasgaia zaila zen, beraz txuletak prestatu nituen.4. Azterketza zaila zen, hau dela eta lagutza eskatu nuen
Orain zuk
PERPAUS NAGUSIA MENPEKOAa) liluratu egin ninduen
POLITA ZEN b) txundituta geratu nintzenc) ez nintzen gauza beste inora begiratzeko
Adibideak
1.
2.
3.
4.
IHARDUERA: ZUEN ANTZERKIABurutu behar duzuen antzerkia azkoz jota 5 minutukoa izan behar da. Gidoia: Ondoko gelan hilketa edo lapurketa batez konturatu zarete bapatean… batuta
zaudeten artean dago erruduna... Idatzi horren gidoia bost pertsonetako taldeetan: Agertu ahal diren objektuak eta pertsonaiak
hurrengoak dira: biomboa, soka, pistola, sakeleko telefonoa eta polizia Ez ahaztu hika ere tajuz erabiltzea momento batean edo bestean. Beste guztia, zuen kontu.
Idatzi:zure proposamena taldeari
Gidoiaren laburpena:
INGELESA
You can find “The case of the blue diamond” in the school library. Borrow it, and while you are reading it you can do the following exercises.
At the end, you will include one of these two exercises in the general project blog. In pairs, choose one of the projets you will find at the end of the book.
