BERTSO JARRIAK

Xenpelar

Iturria: Xenpelar bertsolaria, Xenpelar (Antonio Zavalaren edizioa). Auspoa, 1969.

Klasikoen Gordailuan:http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/X/Xenpelar.htm

Klasikoen Gordailuak egindako lanak oro dominio publikokoak dira,eta, Jabego Intelektualaren Legearen arabera jatorrizko idazlanak bestelako eskubiderik ez baleuka, nahi bezala erreproduzi daitezke.

SAN JOSEREN ZAZPI DOLOREN BERTSOAK

Dibertsio polit batburuan det pasa,iruritzen zat dalatxit ondo dan gauza;bertso bi paratzekoegin det ametsa,San Joseren bizitzakanta al baneza.

Gure Aita San Josezerura baño lenarotz pobre gaizo batbizitu zan emen;debozio aundikoaAita Eternoaren,Birjiñaren esposoeskojitu zuen.

Birjiñak artu zuanSan Jose esposo,familiaren kargaal bazezan jasi;bizitza artako zazpidolore eta gozomundiari nai diozkatkantuz adierazo.

5

Irugarren doloreaurrengo egunean,Jesus jaio zanetikzortzigarrenean;oñazez aur gaizoanegar samiñean,ura pena San Josekeziñ eginean!

Aur gaizoa negarrezodola zeriola,ezin isildu zueniñundik iñola;aingeruak zerutikesaten ziolaJesus bere izenaeman zegiola.

Gustora eman zionJesusen izena,egiteagatikanjaun orren esana;gure probetxurakobazekien zana,orduko San Joserenatsegintasuna!

Laugarren dolorea,penaren garratza,aditu zueneanSimeonen otsa:Jesus onaren penakAmaren biotzaediratzeko zalaezpata zorrotza.

Xenpelar

7

Au zan lendabizikopenaren astea:aurdun sentitu zuenbere emaztea;gogoak eman zionbakarrik uztea,orduko San Joserendolore tristea!

Aingeruak bialduzion enbajada,motibo orregatiketzezala laga:«Espiritu Santuarenmilagrozko obra da,Jaungoikoaren Semeajaio bearra da».

Bigarren doloreaJesusen jaiotzan,ikusirik aurtxoaalako pobrezan;berak naiko etzuankunplitua izan,guretzat densonrarikipiñi etzezan.

Desanparo onetanzegoan pensatzen,aingeruak aurrarigloria kantatzen;artzaiak beste aldetikJesus adoratzen,aiek ikusi ta zanJose kosolatzen.

BERTSO JARRIAK

6

Aingeruak zerutikaiek giatzekobereala esan zienez ikaratzeko,etzegoala beldurrikartean galtzeko,Galilea alderaerretiratzeko.

Juan ziran tenplotikJauna adoratuta,amabi urteko Jesusbirian galduta;billa ibilli ziranberriz jiratuta,ura pena San Josekeziñ billatuta!

Irugarren eguneanzuten billatua,doktorien erdianzeruko maisua,lurrekoai ematenbere konsejua;ikusi zueneanai zer deskansua!

Orra zazpi doloreamabi urtean,nunbait beti gustoraezin zegokean;orain gure zai dagozeruko atean,ia billatzen degunsaiatu gaitean.

Xenpelar

9

Simeonek ekarri zionzeruko berria:Jesusen pasakizunikaragarria,gure salbazioazala etorria;San Josek artu zuanatsegin andia.

Enemigo beldurrezgau ta egun zebiltzen,kasikan iñun erefiatu ezin zen;deskuidoren bateanarrapatu etzezen,Ama-SemearekinEjitora juan zen.

Ango idolo edojaungoiko falsoaklurrera bota zituanaur egiazkoak;orduko San Joserenatsegiñ gustoak,aztu zitzaizkan lengopenazko pausoak.

Ejitotik bueltatuziran Israela,notizia artu zuenandik berealaErodesen semeaerrege zutela;San Joseren beldurragalduak zirala.

BERTSO JARRIAK

8

Zuzaz akordatzen naizorduen batzuetan,beartzen naizeneannere pausoetan;mundua largatzekoordu estu artan,eriotza nai nukezure eskuetan.

San Jose amorosoa,ai nere larria!zuk largatzen banazunago eroria;zurekin bat egiñikJesus eta Maria,arren izazu guzazmiserikordia.

Guztiz bire labañaksenti ditut emen,ar zazute karguanere animaren,adiskide izan gaiteanzeruan alkarren;ala gerta dedilla,biba Jesus, amen!

1854

Xenpelar

11

Dolore oien onranzazpi pater nosteregunero esateaez da bada ezer,irabazteko askograzia ta esker;kuidado esan gabezez gabiltzan oker!

Debozio onetansegitzen duana,konfiantza osoandijua argana;guziz gustatzen zaioeske dijuana,bera da bitartekoiñun dan onena.

Para dezagun badabera bitarteko,berdin bere esposa,ez du ukatuko;enpeñu oberikanez da topatuko,ez da ama baño oberiksemeaganako.

Alperrik da ibiltzeamingañak lasterka,biotzetik ez badaprobetxurik ez dauka;benaz negar egiñazbiotzetik eska,biotzaren saltuakgustatutzen zaizka.

BERTSO JARRIAK

10

oien errespetuarelijioko gauzetan;Jangoikuaren beldur aundianaziyak daude gaztetan.

Ostentazio batere gabeizketan dute graziya,gorputz egoki, pausu aidoso,lujo gabeko jantziya;beti alegre daude,tristurarikan gabe,ezaguerakin josiya;gizonak bezin aundia dutelaneko irabaziya.

Bide batian izaten badaenkontratzeko fortuna,saludatzean bai zait gustatzenaien egokitasuna;aberats eta pobreguztientzako noble,igual da ez-ezaguna;ori da gure relijiyuakerakutsitzen diguna.

Errenterian dama oiekinaskotan det nik itzegin,perfeziyua ta umiltasunakeman lezake atsegin;daude ikasirikangurasuetatikanez dezatela utsegin;nik ere ori egin nai nukebetiko galdu ez nadin.

Beste bentaja egokitxo batbada orien artian,umildadian bizitzen diragurasoakin batian;

Xenpelar

13

OIARTZUNGO NESKATXEN BENTAJAK

Iparragirren bozian ditutbertso berriak paratu,Gipuzkoako euskal erriyaal banezake nonbratu;asko ezkongai daudegustokorikan gabe,ezin dutela topatu;projimuari erakustiaezta izango pekatu.

Konsejutxo bat lendabizikoezkongai dauden danentzat:esposatzia tratu pisubadala iruritutzen zat;dote eta arrio,ez dutela balioamorio fiñarentzat,zergatik izan biarko dubenil arteraño beretzat.

Neskatxa eder balientiaartu nai baldin badezu,etorri zaitez Oiartzuna taantxen billatuko dezu;kale eta basarri,kolore zuri gorri,ederra franko badezu;San Estebanez da erromeriya,ikusi nai badituzu.

Gustagarriak oien bentajakdirade klase askotan,ez dezu ezer arrapatukoasi ezkero izketan;eskojitutzekua

BERTSO JARRIAK

12

ALBAKA BATENGATIK

Dama gazte galanta batgure probintziyan,alabatzera nuaegiñal guziyan;lenago gabiltzanakjaunaren graziyan,orain paratu gaitukolera biziyan,trata-biria on dasaldu erosiyan.

Kontuan badabiltzkegaztiak karrikan,egin gabetandikanaziyo txarrikan;dama orren pausuakez dira alperrikan;iñon faltatzen badaalbaka-adarrikan,pagatu biar degumulta ederrikan.

Albaka batengatikjustiziyengana,nork maitatu biar duorrelako dama?aita kastellanua,emengua ama,azal ederra dezuJesusek emana,kopetako barnizakbista badarama.

Xenpelar

15

erresponditu gabeikasirikan daudesegitutzeko lanian;fabore gutxi ez du izangoezkondu nai dubenian.

BERTSO JARRIAK

14

multa aundiyak etagañera kartzelabazeniyon guretzatfalta etzala,benturaz mintzatukoenitzan bestela.

Xenpelar

17

Preziso bear zendukealbaka kolkuan,azal ederragua duzenbaitek orpuan;beti irabaztianeke da tratuan;pasatzeko modurikbadezu barkuan,Txinako beltzetaraobe dezu juan.

Justiziyari parteemate ezkero,ain errax libratzekorikenuan espero;kanpuan ikusitapena zuen gerodesterruan urterikez degula igaro,pezeta bana eman talibratu lijero.

Ogei ta lau errialalbakaren multapagatu genituenKonsejura juanta;ez daduka merkiabelar orrek punta;nork sinistatuko duau iñork esanta:keja orrekin juan dalagaztia izanta?

Orain eskarrik asko,Mari Manuela,uste zenuen betikogaldu giñuela;

BERTSO JARRIAK

16

Ageda, zertarakozabiltza orrelajustiziya egitenjueza bezela?disimulatu zitekennola edo ala;ezta denbora askoesan diratelaamaren konbentuanmonja sartzen dala.

Dudarik gabetanikgogoratu zaiobeti funtziyorakoez giñala jaio;beste afiziyorikeztu oraindaño:mutillak kortejatubiziya duaño;obe dezu ezkondumonja sartu baño.

Deklaratzera nuaAgedaren kausa,nundik-nai aginaldoeldu zaio gauza:zapata txarolatubak,zillarrezko bretxa,mantelin sedazkua,enkajia beltxa;dam´orren graduaritokatutzen zaizka.

Xenpelar

19

AGEDARENAK

Bertso berri batzuekal banitza para,motiboaz konformekonbeni dana da;enpleua orrekinaberastua da,arrua bada ereasentatuko da,Aizateko billeranprobestu Ageda.

Dama batek jartziaorrenbeste lege,nonbait egin nai lukeguziyaren jabe;Gorputz-arratsaldianorrenbeste jende,ixilik egotekosoñurik jo gabe,Aizateko billeraAgedaren mende.

Ageda juntetakoprebenitutzian,baten itxura emain duplazan agertzian:meriñekia arropara korputzian,illiak de rodetebiarko du atzian,gerriya alegiñaestutu korsian.

BERTSO JARRIAK

18

ZERTARAKO ZABILTZA AITZAKIYEN BILLA?

Dama orrek pausuakgustaturik dauzki,eztuela dantzatutzenzortzikuan gaizki,egin dualarikanegiñalik aski,aspertuko lituzkeorrelako zazpi.

Begiratu ederra du,zankua galanta,orren gorputzak eztuezer ere falta;begira neskatxa orrendantzarako plantaairoso altxatzen duezkerreko anka.

Nondinai somatzen dusoñua asita,zergatikan daguenondo ikasita;pozik egingo niyokegabero bixita,ezpaleuka gelakoatia itxita.

—Pozik utziko nukeatia irikiya,etxian ezpangenduketxakur salatiya;bakarrik itzitzen naiz,banuke tokiya,enaiz bada mutillenoso beldurtiya.

Xenpelar

21

Oñak eta aztalakez ditu itxusiyak,tripa ere sanuaJaunari graziyak,gerri kuriyosua,bular egokiyak,mingaña lasaitxua,begiyak zuriyak,oiek dira Agedarenbentaja guziyak.

BERTSO JARRIAK

20

—Kontuz eruki zazuati orren giltza,iztari asko zureondoren dabiltza;ustez emanagatikezkontzeko itza,oraingo mutillakinkuidaduz zabiltza.

—Oraindikan ez daukatezkongai sobrerik,ez aberetsik etaain gutxi pobrerik;biyotzian zarauzkatondotxo gorderik,zurekin ezkonduko naizezpadet oberik.

—Neoni joango nitzakeemendik Madrilla,zu bezelako damaperpillaren billa;igual salduko nukesoñeko armilla,erositziagatikzure pantorrila.

—Abiratzen bazeraemendik Madrilla,pasa biarko dezuBurgos ta Abilla;itzak ederrak etaamoriyo illa,zertarako zabiltzaaitzakiyen billa?

Xenpelar

23

—Ori besterik ezpadazuk dezun beldurra,dama gaztia, etzaitbatere ardura;artzen baldin badet nikeskuan egurra,laister ixilduko detnik zuen txakurra.

—Txakurra illagatikkuidadoz, galaia,bestela askiko nagozuk eta nik naia;beti etxian daukatama eta anaia,lua egiten dutebiziro ernaia.

—Ama eta anaiaerretiratzian,aixa gorde ziñezkeatian atzian;iñoren beldurrik ez detnik zure etxian,etorriko nazaizubiyar arratsian.

—Eskopeta kargatutaatian atzian,anaia an egoten dani oiera artian;etortzen bazeradezeretzat kaltian,egon biarko degubesteren batian.

BERTSO JARRIAK

22

Nabegantiak uzten badituarrixkuaren beldurrez,portunaren bat egin leakeagiyan ere legorrez;borondatia galdatu niyon,ni ez nabill indarrez,gauza guziyak orniturikanorduko neukan siñalez.

Lendabiziko borondatiazedorri nizun galdatu,gurasuaren lizentziya'rebertara juanik logratu;obligaziyo duan bezelaorain nai diyot ondratu,edozer gauza esan nazute,etzera piña portatu.

Amoriyoa deklaraturikarizuala firmia:«Arren lenbailen prebeni zaitez,Jaungoikoaren semia!»Dilijentziy'oik egin nituenabisaturik jendia,ongi batetan mudatu zaiguzure kariño noblia.

Eskarrik asko, dilijentziyazez gera egongo aztuak,neri pena eman nai dian orrekpasa ditzala gustuak;Garizuma len irago biar duetortzekotan Pazkuak,Jaunak goguan izan ditzalanik egindako pausuak.

Xenpelar

25

NESKA GAZTE BATIXENPELARREK JARRIYAK

Intentziyo onaz abiyatzen naizdama gazte bat ondratzen,Mari Bentura dauka graziya,Erroma zaigu nonbratzen;milagro aundiz ikusiko daberri onikan banatzen,kristau fiñaren amoriyuaezta orrela mudatzen.

Itzak eder ta biyotza falso,beti dabilla tranpiyan,engañatuta erabilli nauurte bat eta erdiyan;orain bastante egin diyoteametitzia erriyan,sentimentuak paratzen dizkateskarmentatu dediyan.

Prenda ederra ori Alkizakua,Pasaian dago serbitzen,dama orrengan fiñezekonbatsekula ezta arkitzen;klaro egiyak esango ditut,nork egon nai du aditzen;enganiyuan bizitzerikaneztu legiak agintzen.

Bera izatez Alkizakua,nagusiya du barbero,kontseju onak arturik dagoorengandikan gaur gero;nabegantiak arraxku txarrapasa bear duan ezkero,utzi dezala agindu diyoa Nikasio brebero.

BERTSO JARRIAK

24

PASAI SAN JUANGO ZEZENAK

Bertso berri batzubek,konsola gaitezen,oraiñ jarri dituguoker edo zuzen;pasatako kontubaerrez da aztutzen,paperiak ez badaongi apuntatzen.

Pasaiako jendiaez da biarrian,funtziyo onak egiñezdago indarrian;ekusi degunianfestak nola dian,orra bertso berriyakzortziko zarrian.

Ez degu bada esan naipasatu ez danik,sekulan ez det ikusiorlako zezenik:konzejubaren onduanbalkoian jarririk,aiuntamentukuazala uste nuben nik.

Nai dubena egitenobe zaio utzi,iñork ere nai baduerri ontan bizi;elkar botiaz dikuajendia igesi,Santiyagoz Pasaianzezena nagusi.

Xenpelar

27

Bost kontu eder jakin biar dumunduan bertsolariyak,alare ezin atrebitu naizdeklaratzia guziyak;ondoren ona ekarriko'izuor darabiltzun falsiyak,nik emantako arroia oriyekez dira oraindik autsiyak.

Naparruatik probintziyarapasatu ziñan orduan,buru ori bajuagotikerabillitzen zenduan;ezer ez eta banidadiasobra dezu buruan,zure berriyak jakin ditugutratua artu onduan.

Dama orren berri jakin dezatenEspañiyan ta Frantziyan,beste olako prendarik eztaeguzkiyaren azpiyan;neroni ere erabilli nauengañatuta falsiyan,sentimentuak paratzen dizkateskarmentatu dediyan.

Nik erregalo bialtzen dizkatamabi bertso berriyak,alde batera ezta gezurrik,dian guziyak egiyak;zuregatikan izandu ditutasunto parragarriyak,kristau palsuak merezi lukebaldatutzia gerriyak.

BERTSO JARRIAK

26

Esplikatu bear detekusi dedana,isillik eziñ egon,au da gure lana;Pasaiarako betibada zer esana:irugarren balkoyiandaukate zezena.

Etxi artan ziranakarriturik daude,bastante sustatubakdudarikan gabe;konfianzarik iñonetzuten batere,eziñ fiyaturikantellatuban ere.

Batek oju egin zubendenak sangratzeko,bazala motibuasustotik iltzeko;zezena etzeguanberriz barkatzeko,lanzeta zorroztubaktripatik sartzeko.

Aiuntamentubarieman diye parte,balkoyian jarritadaguela Almirante;sententziya berealaatera diyote:jetxi dedilla andikinmediatamente.

Xenpelar

29

Eskelleretan aisajasotzen du anka,dirurik izan ez da erezezenak arrunka;jendia eziñ eskapatuzitzulirik kaka,iñori barkatzekomutur ona dauka.

Salberarik egin bagesalara isillik,bat beintzat lagatzianjarri zan zintzilik,geldi al bazitekiansikiera bizirik,orla saiatu ezkerozerbait merezirik.

Bestia an zeguanoiaren azpiyan,eztul asko egin bagenere iritziyan;orlako konturikanjuan dan aspaldiyanez dala pasa nagogure probintziyan.

Orlako konturikanez da iñon pasatzen,laugarren bizitzarazezena igo zen;zergatikan beñereez dan konfesatzen,arrapatzen dubenariez diyo barkatzen.

BERTSO JARRIAK

28

BERTSO BERRIAK

Pasaiako plazatikdator notiziya:zezen bat atera dajeniyoz biziya;kantatutzera nuabistan ikusiya,konsolatzeko tristedaguen guziya.

Santiago-egunaPasaian siñale,allegatu eztanakegin beza galde;asiyeran jendiazezenaren alde,azkenian etziranarrimatu-zale.

Lendabizi plazarieman diyo jira,ate baten ondorajoan da ensegida;al duenak igesi,bestiak erida,obia dalakuanengañatu dira.

Torilletik aterazuten lendabizi,bei zar bat giyariyabandera ta guzi;arrapatzen zuenapurrakatzen asi,azkenian plazatikkanpora igesi.

Xenpelar

31

Aterikan geiagoez dute irikiko,eskarmentatu diraorainguan pijo;maindiria ostutajuan da nerekiko,jakiña zan utsikanetzala etorriko.

Balkoyian ziranakez dira errez gorde,franko arrapatu dituaberats ta pobre;maindiria ostuta juan da gero ere,asaltuan sartutasakiua libre.

BERTSO JARRIAK

30

Oriek orrela tageiago ere bai,lurrian zilipurdiegin dute lasai;ezkon-berriyak etazenbat dama-galai,zezenaren mendeanetzuten jarri nai.

Zezenak laja ditulau lagun elbarri,gañerako eridajendiak elkarri;batzuek anka-pian,al zuenak korri,urrenguan obe dasegurutik jarri.

Deskuidokua zutenaurtengo okerra,etzaie suertatuganadu alferra;orra Pasaiarentzatonra bat ederra:zezenak jokatu dupuñalean gerra.

Bi adar badaukazkibere konturako,puñal oberik eztaorren bururako;jolas-bidia jarridigu kanturako,gañera jendiareneskarmenturako.

Xenpelar

33

Gure Pasaia betisonatua dago,errepiñ gabe eztaurte bat igaro;urrenguan jarrikodituztela nagobarrerak estu edozezena aundiyago.

Torillo-bazterrekobarrera tartianzezena pasatu dakolera batian;plazatikan kanpuanzeudenak pakian,erdiyak purrukatuditu anka-pian.

Batek txapela falta,bestiak txaketa,lurrian silipurdinegar eta buelta;biria libratzekonon zeguen beta?zezena sartu zaiekala baioneta.

Iru komerzianteplazatik kanpuan,fosforo ta barkillolabaña tratuan;pareta egon arrenamar oñ altuanpanparroi juanak diraputzura saltuan.

BERTSO JARRIAK

32

FRANTZESAREN IDEAK

Frantzesaren ideakbeti aldrebes,gau lau baldin badirabiyar baterez;aragiya len eltzian,belar billa baratzian,kardaberak jate'ituztedirubak aitzian.

Frantzesak apetituonian daude,piskatxo bat egindalurrera auspez;aragiya freskua nai,ardua're arekin bai,kafia're gustatuzendiruba baluke.

Arakiñak daukatemarka etxian,frantzesak emango dukintzena artzian;betor, betor egun ura,pagatzeko milla dura,badakite nola egingorputzaren kura.

Kantinera gaisua,bestiak beste,alperrik bete'ituzteamaika este;asko dabil pegatzeko,frantzesari fiyatzeko,alabari jan diotegero pagatzeko.

Xenpelar

35

.Plazatik atera tagaztelura artebide zakarra dagobastante aparte;begiyak erne zeuzkan,belarriyak tente,esan nuen ote zanlengo Almirante.

Saiatu naiagatikori umiltzera,igual sartuko zanlegoia iltzera;egiyak esan gabeez nua ixiltzera:arrokara joan zaielanpernak biltzera.

Arrokatik putzurasartu da igeri,burua besterikanetzuen ageri;bakerua begirabere zezenari,eserita jan ditulibra ta erdi ogi.

Beiarekin kalera,ark zeukan damua,Lasturkoa zezena,fiña ta sanua;geiegi esan gabeixiltzera nua,graziak, Pasaiakojende umanua!

BERTSO JARRIAK

34

Oien deboziyuajuduan gisan,ez dute enredorikeman elizan;gogorik ez an sartzeko,toki txarra mozkortzeko,bildur dira erori taazpiyan artzeko.

Frantzesak ibillitudirade ongi,neskatxak engañatutaaldegiñ emendi;ikustian jarduten duziñukara, aditzen du;frantzesak juan, neskak emenbizirik alargun.

Lengo egun batianzan komeriya:putzura eroritaito zan iya;iru txiki sobre erana,urak berriz beregana,Antoniok izandu duateratzen lana.

Lonjinosek au ziyon:«Ez juan billa;frantzesa baldin badaito dedilla!».Antoniok jun ta eldu,etzuen nai iñor galdu,jendiak gaizki esango zunatera ez balu.

Xenpelar

37

Polainak badituztearroa biña,lepoan gorbeta takasaka urdiña;galtza pana moratuak,alkandora baratuak,txapela ta relojuagutxi pagatuak.

Frantzesak langilliakdirala ustez,pikatxoian asitalurrera auspez;gero altxa, txutik jarri,pipa bana lurrez jarri,egunian ezin ausikatillu bana arri.

Soziedadia'reberak daukate,Barrabas polsero taJudas alkate;emakume sobatuak,frantzesakin oratuak,itz batian esatekoabandonatuak.

Goizian jeiki etafrantzesen lanapikatxoiak artu talanera juandasegi, segi zeren lanari,egin arte fuerte ari,aitormena emango diotportatzen danari.

BERTSO JARRIAK

36

BURNI-BIDEAK EGITERA ETORRI ZIRAN FRANTZESARI JARRITAKO BERTSOAK

Dozena bat bertsotannai nuke esplikatuzenbat estranjero danEspañian sartu;lanbide au oraindikgutxi det usatu,uts-egiteak arrenargatik barkatu.

Frantzes asko ill daladiote Austrianberaz ez da onezkerofrantzesik Frantzian;danak emen dituguoraingo aldian,burnizko bide trasteoien aitzakian.

Frantzes da italianokasta oiek nasi,onera etorri etadabiltza nagusi;pegoiari ederkilana egin-arazi,berak pikoarekinbeñere ez asi.

Dala listero edodala sobrestante,enpleo eroso anageienak badute;

Xenpelar

39

Orra bertsuak jarrifrantzesarentzat,parterik ez dubenakez artu beretzat;frantzesari beren famaizango da nork emana,gorrotorik ez edukiSenpelarrengana.

BERTSO JARRIAK

38

Ezagunak diradeguziak trajean:lebita ta erlojuabeti gorputzean,pantaloi lasaiak tabizarra okotzean,beñere etzaie faltapipa bat ortzean.

Oien lenguajeaona da berentzat,munduan dan txarrenanere ustez guretzat;isasiko ez degulasekulan deritzat,itzik ere entenditzenez diot nik beintzat.

Iñori ere prendarikez diot nai artu,argatik aurreragoez nuke nai sartu;baña al danerañogarbi esplikatu,egia ez du beariñork ere ukatu.

Azkeneko bertsoraorra allegatu,esan baño naiagoez det nai luzatu;norbaiti ez bazaiobertso oiek gustatu,frantzesa ez bada beintzatbear dit barkatu.

Xenpelar

41

jornalik aundienakfrantzesak dauzkate,nunbait español danoltontotzat gauzkate.

Lenago etortzen ziranofizialeakziran txorrotxale tapertz-konpontzalleak,titiri-mundi etasantu-saltzalleak,gizonik formalenaktxikiratzalleak.

Orain etorri diraklase danetatik,bai gizonezko etaemakumetatik;ezin bialdurikanoriek emendikibilli bear deguladeizkiot oraindik.

Badira oien arteangizon onraduak,batzuek aberatsak,besteak bajuak;baita beste batzuekerale majuak,garestitu digutebeñepeiñ arduak.

Aspaldian ezin detkendu nik burutiurrengo grantzesadaez degula urruti;oiek ateratzeagure erreiñutikosta bear zaigulauste det larruti.

BERTSO JARRIAK

40

Daukagun tranze estua,lenguak eziñ aztua,burutik iya nastua;urte oietan jornaleruakebilli degun gustua,biziyoz aberastua,jokuak eta kastua,oraiñ sakela ustua.

Galan nindurin markesa,maiz tabernarako presa,oraiñ daukanak ar beza;nun degu lengo irabaziyakematen zigun grandeza?falta degunak pobreza,daukanak utzi nai-eza,bizi-modu aldrebesa.

Goizian diru kontatzen,tabernarako plantatzen,bazkari ona tokatzen;kafia artuta kopak eranazerari fiña jokatzen;egiñik eztet ukatzen,oraiñ ezpañak nekatzenzardiñ-ezurra txupatzen.

Egin da zenbait kamiyo,korputzak milla jeniyo,trabajantiak au diyo:Biziyoetan altatu geraoiek dirala meriyo,lengo diruak ariyo,nondik-nai zarpa jariyo,eztu gezurrak baliyo.

Xenpelar

43

BERTSO BERRIAKSENPELARREK JARRIAK

Bajatu gera graduan,lengo egunak goguan,gustora giñan orduan;bertso berriak jartzera nuaeuskeraz eta klaruan;pasiak dauzkit buruan,jakin ditzaten munduan,komeni diran moduan.

Miseriyaren adarrakdauzkat itzegin biarrak,eragin ditzadan farrak;jornal-biderik sanuak eztu,eskasagua elbarrak;fameliyetan negarrak,bajatu diran indarrak,mantenduko nau gitarrak!

Etsaiak naute tentatu,obe deala kantatu,badaukagu zer kontatu;jan da eran ongi eta gañerabiziyuetan altatu,lenago gaizki usatu,orain jornalak bajatu,askori zaigu gertatu.

Biziyuak galantziyandaude, nere iritziyan,mantenuan da jantziyan;tripak koleran sakeletatik,ez daude pazientziyan;jornalak diferentziyanlen ogei orain zortziyan,gerrara guaz ontziyan.

BERTSO JARRIAK

42

Ezkondu eta ezkongai,guztiyak ondo bizi nai,dirua degunian jai;familiako buru-zariakpena geiago ere bai,len ardua eraten lasai,oraiñ urrutitik usai,etxian gaude andre zai.

Miseriyaren artia,askok badegu partua,penagarrizko urtia;iñork nai badu libersiyorikzabaldu degu atia;bertsuen errematia,txaponian billetia,nork dauka borondatia?

1867

Xenpelar

45

Alparria ta sekantza,billareko makil-dantza,jendiaren alegrantza;tabernariak ezagutzen duurte oriyen mudantza;falta duenak arrantza,mingañarekin fiyantza,gero izain du kobrantza.

Zarra bezela gaztia,bat beziñ oker bestia,beti barrendik eskia;lenago janak eztu betekoutsa daguen estia;au gure pena tristia,nai degu irabaztia,orrekiñ dago nastia.

Lenago errotariyak,urrena panaderiyak,gañera tabernariyak;gauza eman da kobrantzarik ez,olian markak jarriyak;jornalak daude urriyak,bajatu dira neurriyak,negarrez gaude erdiyak.

Erraziyua bakandu,bat eman eta bi kendu,fameliya eziñ mantendun;goizetik baru, bazkari txarra,afari ona berandu;sakelatik alargundu,begiratua illundu,orra gustuak atzendu.

BERTSO JARRIAK

44

BERTSO BERRIAKMUTIL ZARRAREN BENTAJA EGI ETA GARBIAK

Dozena bat bertso berrigaztien konsolagarrinere mingaña sano dan artenai nituzke jarri;begiratuaz alkarriandrerik ezin ekarri,mutil zarraren despeida zer danesango det sarri.

Egon zaitezte aditzenzartuta nola gabiltzen,gazte denboran ezkondu gabeerraz da gelditzen;oraiñ ajiak berritzenindarrak ere urritzen,soldata gabe oraiñ jarri naizanaia serbitzen.

Anaiak nauka mendian,konñata aldamenian,gazte denboraz akordatzen naizsasoia joanian;ez det gularik janian,gau ta egun beti lanian,ondo egin da esker gaiztuagero azkenian.

Illobak nauka arrotza:«Ua emendik orrontza!».Nekia franko, esker gaiztua,alimentu otza;

Xenpelar

47

ASTEN DANIAN FABRIKA

Asten danian fabrikalenengo nere tunikakanposantuan bizitutzekouraxe jantzita;ai zer biaje polita!entero nago etsita,biatza moztu, begiya itxutu,zankua iraulita.

Illarramendi atzianirriyo biren tartian,jendiak fuerte trabajatzen dufabrika batian,txit intentziyo latzian,beatza moztu artian,larunbatetan sendatzen dirajornalak artzian.

Orra bestia lazarez,zapataria da berez,jira ta bira beti or dabilgauaz ta egunez;saiatzen da egiñalezbere nekian meserez,gizaixua bere karguagaldu bildurrez.

Don Juan Olabiaga jagero,biotz onekua da entero,ojos muy finos, cuerpo derecho,listo ibilli gero,................................................................................................

BERTSO JARRIAK

46

Lenago erromeriandama gaztien erdian,jita ta bira ibiltzen nitzanpanparroikerian;oraiñ tristura begian,nago estado erorian,pipa bat artu ortzian etasuaren guardian.

Mutill zarraren pobrezaiñork ikusi nai-eza,eskarmentua duenik badakonsidera beza;bakardadedo tristeza,nork izango ez du pereza,illobarentzat utzi bearrabere interesa.

Nik daukadan ganantziabadaukat nori utzia:bi alkandora, galtza pare bat,anaiak autsia;au da esperientzia,munduko diferentzia,multil zarrari tokatzen zaioorlako jantzia.

Orra illoba gaztiaknola dauzkadan trastiak,irabazirik ez du izangooiekin sastriak;enredo eta nastiakorla dagoen tristiak,ala ere ezin eskarmentatunerekin bestiak.

Xenpelar

49

soldata gabe morrontza,begiratua zorrotza,animosua ez dago mutillzarraren biotza.

Iñork nai badu ikasinere lirua ikusi,mutill zarraren testamentuairakurtzen asi;illobak dauzkat nagusi,indarrak juan igesi,onez aurrera orien mendebiarko det bizi.

Ezurrak zaizkit gogortu,belarriak ere gortu,modu onetan mutill zarrarenenbidia nork du?Andrerik ez nuen artu,oraiñ anparo biartu,fraile naita're ezin nitekekomentuak sartu.

Engañatu naiz ederki,merezi baño obeki,neskatxak ere ez dirate naiaterik iriki;badute milla aitzaki,gaztiaguak izaki,estimaziyo txarra nola danmutill zarrak daki.

Mutilla bere zarrian,neskatxak ere indarrian,egun guzian aien pardelaknere bizkarrian;gero illunabarrianestimaziyo txarrianibiltzen naute soñeko galtzakkendu biarrian.

BERTSO JARRIAK

48

BERTSO BERRIYAK

Bertso berri batzuekeuskeraz jartzia,gustua det neki auneregan artzia;ezpanaiz suertatzengazterik iltzia,penagarriya daukatmunduko zartzia.

Nere senarrarekindaukadan bizitza,kantatuko det iñorkikasi balitza;fiña izango zalaeman ziran itza,akerraren adarrakbezela gabiltza.

Goizian tabernarajoanda alperrian,begiyak zintzilikanerdi negarrian,ziraldoka etxeraillunabarrian...gaiztotzen asiya daondu biarrian.

Tabernatik etxeraorren pausajia,irrintzi egitekobadu korajia;errespetua biarzuen parajia,amaren sabelianaztuta lajia.

Xenpelar

51

Onekin amairugarrenpremizia edo amarren,ondorenguen eskarmentuaegongo da emen;ezkon zaitezte lenbailen,sasoia juan baño len,orra nik esan mutill zarrarenistullua zer den.

BERTSO JARRIAK

50

Gizon gaztiarentzatai zer jeniyuak!eztu gustoriak gurematrimoniyuak;maniya txarrak dauzkaburura iyuak,eman biarko zaizkaebanjeliyuak.

Baldin bazenakitelengo egun bateznola ekusi derangizona suertez,neskatxak kortejatzendabil borondatez,andriari jipoiadiruaren partez.

Umiak negarrez tanedoni antsika,gizona mozkortzianetxian musika;erantzuten badiyotkontrako itzika,nere bizkarrak eztusentitzen otzika.

Berez jeniyo txarra,erariyak nasi,kanpuan itz ederrak,barrendik itxusi;arrapatzen duenapurrukatzen asi,etxia mugitzen duzimendo ta guzi.

Xenpelar

53

Lotsak errespetuadakar juiziyuan,laga zuen amarenabitaziyuan;salduko nuke nereernegaziyuan,iñork artu nai badubere preziyuan.

Ni engañatu artezintzo eta umill,mingaiñ ederrarekinberrogei maratill;oraiñ lana egin bañannaiago luke ill,bere ta besterenakzurrupatzen dabill.

Etxian kanporakoaguro kejatu,daukan ofiziyuaneztu nai nekatu;jan da eran ongi etajokuan jokatu,biziyo txarrak iñorkeziñ debekatu.

Mozkortuagatikangaitza da erortzen,lagun gabe etxerabadaki etortzen;andriak egon biarbizkarra berotzen,gizonaren eskutikazotiak artzen.

BERTSO JARRIAK

52

ANDRE TXARREN BENTAJAK

Eguna pasa nekean etaetxerra natorrenian,su-baztarrian kantari dagobeti edo geienian;alaba dauka besuan etasemea aldemenian,badaki bañan ez du gogoriktrabajatzeko lanian.

Josten da plantxan, bordatzen ere,nere andreak badaki,sala frotatzen ikasia daerdiak bañan obeki;kozinaria nor alakua,gauza guzitan egoki,oiera joanda amarretakoiñork ezin du eraiki.

Amarretako jeikitzen badaarmariyua iriki,arropak artu, amaiketakoapainduko da ederki;katillu-salda ardoarekingorputza sano eduki,bere burua gobernatzen dugizona bañan obeki.

Seme-alabak mundu onetanbiok ginduen sortu,nola bear dan badaki bañanlanerako zait alpertu;neroni berriz indarrak jundaajiak zaizkit agertu,andre-zalia banintzan ereorra ederki aspertu.

Xenpelar

55

Barrendik animosoerdi mozkortzian,korajia sartzen daorren biotzian;gabian eztu emanpakerik etxian,luak errenditzen dupultsuak iltzian.

Gizon ederra daukatmunduan legia,fandangolaria daparerik gabia;lanian gogorik ez,agindu zalia,jokalari ona taardo-eralia.

Ederra zalakuanengañatu nitzan,orain askok badakigu nola gabiltzan;orra bertso berriyakdaukagun bizitzan,lengo jeniyo txarrakdesanpara ditzan.

BERTSO JARRIAK

54

Aitak egiña nuen ezkontza,amak nai zuan artzea,neronek berriz pensatu nuanaien eskuan jartzea;andre ederra ezin geiago,umilla ta dulzea,surtan jarri ta ezagutzen deknolakua dan eltzea.

Xenpelar

57

Lengo batian, esango det noiz,igande-iñulabarra,nere andria dantzan zebillen,begira zeudenen farra!lanerako gogorik ez bañanpandangolari azkarra,baldin neronek ikusi banuautsiko nion bizkarra.

Dantzatu eta erretiruagabeko beratzik aldean,etxera etorrita kantari dagoeserita sukaldean;ume gaizuak negarrez daudeapariaren galdean,artua errotan, ogia falta,jakia berriz kalean.

Maldeziyoka asten nitzaiokoleratzian berari,txorakeriak utzi ditzalasegitutzeko lanari;parra ta burla egiten diogizonaren esanari,leziyo ona nork erakutsiburu gogorra dunari?

Kopeta illun, begia tristefameliara sartzian,porru-salda oliorik gabegizonarentzat eltzian;kortesiarik aurrian ez du,errespetua atzian,onelakuak maiz izango dugobiernu txarra etxian.

BERTSO JARRIAK

56

Andriarekin aserre nabill,penarik gabe ez nago,inozentia ezkondu nitzanenagañatuta lenago;biziyo txarrik ez du deus erebiar dan baño geiago,alperra eta apaindu naia,jolas batian akabo.

Nere andriak josten da plantxanbordatzen ere badaki,sala frotatzen ikasiya daerdiyak baña obeki;nekazaritzan orrelakua,lan guziyetan eroki,oiera juanda amarretakoiñork ezin du eraiki.

Amarretako jeikitzen badaarmariyua iriki,arropyak artu, amaiketakoapainduko da ederki;katillu-salda arduarekiñgorputza sano eduki,bere burua gobernatzen dugizona baño obeki.

Alegiñian ari natzaiopazientziya prestatzen,dauzkidan penen amarretik batez dizkat manifestatzen;nere andria ikasiya dairabaizya gastatzen,dantzan igual preparatzen zaitbaztar guziyak puskatzen.

Xenpelar

59

ANDRE TXARREN BENTAJAK (II)

Milla zortzireun irurogei talaugarren urtian gera,publikatutzen astera nuafameliyaren galera;andre ederra gustatu etaekarri nuen aldera,bire berriya egiña daukaganbaratikan kalera.

Aitak egiña nuan ezkontza,amak nai zuen artzia,neronek ere pentsatu nuenaien eskura jartzia;andre ederra eziñ geiago,umilla eta dultzia,surtan jartzian probatutzen danolakua dan eltzia.

Griña gaixtua, jeniyo txarrabiyotzeraño sartua,ganbaran daukat kuarto txiki batolarekiñ zerratua;etxiak dauka aldamiyua,bajuan du tellatua,andriak andik ateratzen dutabernarako tratua.

Kapa sonbrero oiek salduta,etxeko alajeriyak,gañera berriz ganbaratikanartuak eta gariyak;iru eman da zazpi kontatuauzoko andre Mariyak,tratuan asko ez dute galduorrekiñ tabernariyak.

BERTSO JARRIAK

58

Egun guziya kanpuan pasa,etorriko da gabian,kopeta illun, begiyak zorrotz,sartutzen da sukaldian;ume gaxuak negarrez daudeapariyaren galdian,artua errotan, ogiya falta,jakiya berriz kalian.

Uda-partian aita-semiakaritzen giñan labrantzan,andria erriz tabernarakoganbaratikan ardontzan;nere buruz erneatutaEuskalerritik juan nitzan,orra umiak amaren paltangaxuak nola dabiltzan.

Arduarekin adiskide tagizonarekiñ zapuztu,gaur ere nere andriarekinegingo nuke apustu:botilla aundi bat basorik gabebaietz seguru ark ustu;orretan dago sufiziente,beste bentajarik eztu.

Xenpelar

61

Lengo batian, esango det noiz,igande-illunabarra,nere andria dantzan zebillen,begira zeudenak parra;lanian ez du gogorik bañapandangolari azkarra,baldiñ neonek ikusi banuautsiko niyon bizkarra.

Ofiziyo bi onak badauzkat:igeltsero ta argiña,irabaizya guardatzekoandriak buru ariña;ondo esan da aditu nai ezemakumiaren griña,arratserako eskall-buruanaskotan total egiña.

Eskall-burutik amildu etagoitikan beraño zuzen,lendabiziko pentsatu nueneltze zarren bat ote zen;anka bat zeukan Bitoriyan dabestia berriz Londresen,gaur ere ala egongo ziñaniñor etorri ezpazen.

Eldu niyon da an ari nitzaandria ezin jasorik,esan ziraten: «Erana dado,ez egiñ orri kasorik!».Total egiña zegoen bañoalare ezurrak osorik,galdetzen zuen: «Plakiyak nago,ez al da ardo goxorik?».

BERTSO JARRIAK

60

Aizazu, Mari Aldarte:farrandan gastatu arte,etxiak saldu, diruak urtu;orain guziontzat kalte;andria daukat alkate,errespetua aparte,engañatua naukate.

Badauka kortejantia,pillo bat balientia;iñork soñurik aditu gabeirikitzen du atia,berak nai duen artia;atsegin da izatiaorlako borondatia.

Ni nago morroi serbitzen,besteren kargak berdintzen;andria orla ametitzeaez du legiak agintzen;asiyagatik urdintzengaztiak diyo segitzen;nork daki nola dabiltzen!

Matrimoniyo autsiya,bakarrik nauka utziya;gizona morroi galtza zarrakin,andria galaz jantziya;au gure diferentziya;nork artu pazientziya?nik daukat penitentziya!

Eztu tatxa bat bakarra,mingaña dauka azkarra;auzora juanta pregonatzen du:

Xenpelar

63

BERTSO BERRIAKSENPELARREK JARRIAK

Bertso bi Euskal-erriyanjartzeko nago abiyan,bere andria nola dabillenbeti fanfarroikeriyan,dantzan ta erromeriyan,eskarmentatu deriyan;mudatuko da agiyan.

Kantatzen bear det asi,nola diraden ikasi;len interesa franko banuen,oraiñ juan zaizkit igasi;andria daukat nagusi,saltzia luke merezi,iñork nai balu erosi.

Aparte bizi gerade,ni izaten naiz mirabe;len banituen lur da etxiak,orain gelditu naiz gabe;andria egin zan jabe,ganbiyatuak dirade,ito bear nau alare.

Andriak gaitu penatzen,asi zait abandonatzen;pazientziya eziñ arturikbizi naiz ernegatutzen;nere diruak ondatzen,errezago da banatzen,ez nau gaizki engañatzen.

BERTSO JARRIAK

62

Orra andria koplatu,Indiyak zaizka tokatu;gizona ondo ekusi bañonaiago luke urkatu;iñori eziñ trukatu;ongi nai degu bukatu:gaizki esanak barkatu!

Xenpelar

65

«Erua daukat senarra»;aditzen duenak farra,ai au pena ta negarra!asko sufritu bearra!

Lenago gabe egondu,akordatu naiz berandu;mundu onetan suerte onikez da neretzat izandu;mutillzartu ta ezkondu,oraiñ andria gallendu,gaztia bear omen du.

Etxera natorrenian,beti edo geienian,enbusteriyan engañatzen naudirua senti dianian;maleziya barrenian;eta gero azkenianjartzeko arren mendian!

Kontzientziya garbiya,entendimentu argiya;posada y café artu-emanadauka ikaragarriya;komerziante jarriya,sostenitzeko erriya,nik dakit orren berriya.

Andria daukat tratuan,emanian da artuan;bere bototik salduko lukegizona iru kuartuan,isla batera barkuan,entregatzeko portuan;ezta preziyo altuan!

BERTSO JARRIAK

64

Ni nago morroi serbitzen,besteren kargak berdintzen,gorputza asko nekatzen;maitea orla ibillitzeaez du legeak agintzen;asiagatik urdintzen,gaztea dio segitzen,nork daki nola dabiltzen!

Lenago gabe egondu,akordatu naiz berandu,ezin gerade konpondu;mundu onetan suerte onikez da neretzat izandu:mutill-zartuta ezkondu,oraiñ andrea gallendu,gaztea bear omen du.

Badauka kortejantea,alperra ta tunantea,pikaro balientea;gabetan iñork sentitu gabeirikitze'io atea,berak nai duen artea;atsegin da egotea,orlako borondatea!

Xenpelar

67

SENARRAK EMAZTIARI

Andre-zalea naiz nerez,eta protxua nai berez,bikaña daukat itxurez;oiek gogoan dauzkealanabil egunez ta gauez;ona bai abilidadez,sasoikua ta edadez,atso zartutakoa ez.

Matrimonio autsia,bakarrik nauka utzia,bizi biarko etsia;gizona morroi zarpa zarrakin,andria galan jantzia;ai, au zer diferentzia!nork artu pazientzia?nik daukat penitentzia!

Andrea dabil tratuan,emanean da artuan,legorrian da portuan;bere bototik salduko lukesenarra iru kuartuan,isla batera barkuanentregatzeko kontuan;ez da prezio altuan.

Ari zan, Mari Aldarte,parrandan gastatu arte,bizi txarrakin parte;etxea saldu, diruak urtu,orain guztiontzat kalte;andrea daukat alkate,errespetoa aparte,engañatuta naukate.

BERTSO JARRIAK

66

Txalupa ontzat juzgatu etanai bagenduen artzeko,esan ziguten Zarautza joan tageren puntuan jartzeko;zumaiatarrak izan ziralagure kontra jokatzeko,beldur ziraden aiek baño lenpremiyua ekartzeko.

Getariyatik Zarautza joan takayian giñaden jarri,Ia, mutillak, jorajez asi!esan geniyon alkarri;gero mudantza partikular batezpaligute ekarri...azkenian zer gertatu zaigunesango dizutet sarri.

Elkar artuta dudarik gabeaitzaki billa zebiltzen,gizon bat deika kaia gañetiketzen beñere isiltzen;lagun bi joanta jarri giñadenaren esanak aditzen:«Zuen txalupa ametitziaeztit barrenak agintzen».

Guk beriala esan geniyon:«Aizazu, adiskiria,onekiñ ere ezta pasatzeneragiñ gabe biria»;beste batekiñ jokatutzekoutzi nezala neria,naiago zuen bitoriosoateratzia beria.

Xenpelar

69

BERTSO BERRIAKSENPELARREK JARRIAK

Agoztuaren ogei ta biyanpara dirate lazua,kantatutzeko ia daukadanmemoria animosua,Ondarrabian txalupa batigertatu zaion kasua;bertso berriyak jartzera nua,badago zeñek jasua.

Probentziyako gobernadoreGipuzkoako burua,legiak ongi dakizkiyena,au da gizon segurua;onen ordenaz artu genduentxalupa bat agurua,guziyak ala izan baluteametitzeko gogua.

Probentziyako portu geienakabisatuak ziran-ta,deliberatu degu jartziakorajetsua izanta;alkate jaunak agindu zigunofizioak esantaamabost lagun Getariyarapresentatzeko sin falta.

Amabost lagun txaluparekinOndarrabiyan jarriyak,Getariyara abiyatzianbederatzi ta erdiyak;gure txalupa ekusi zutenzuzen dauzkala neurriyak,zumaiatarren kontra jartzeko agindu zigun erriyak.

BERTSO JARRIAK

68

Gure txalupa abilla dala,au jendiaren mingaña!indarrarekin artutzen zaiourian bere tamaña;arraungilliak onak jarrita,patroia berriz bikaña,bestela zeñek ondu biar duaurten egin dan azaña?

Getariarrak ontzat emantaoraiñ oiek debekatu,irabazteko beldurra zuten,bestela eziñ kejatu;barku igualak, eskuak berdiñ,kondeziyuak markatu,amabost lagun jarriko geraiñork nai badu jokatu.

Desafiyo au botatzerakoez naute gutxi biartu,txalupa jarri berdiñak etaleón-castillo zeñ artu;probentziyako erri batetikiñork nai badu agertu,amabost lagun jarriko gerazeñ nekezago aspertu.

Gure txalupe subiyeta dajabiak nai du armatu,joan dan urtian Atxularrek duauziya bereganatu;amasei bertso Ondarrabiyanorrak euskeraz paratu,obligatuta esanak dira,ez iñor inkomodatu.

Xenpelar

71

Munduan askok agindu naiabadu besteren mayian,gure txalupa, eztet ukatzen,ona da bere gayian;joan da urtian jokatua daDonostiyako playian,aurten orrela erabiltzekodesanparatu nayian.

Askok badegu besteren onabegiz ekusi eziña,gure txalupa desanparatuOndarrabiyan egiña;laguntzalliak izan ezkerolijerua ta ariña,kontrariyuak jarriko ziranmotelak izan bagiña.

Ondarrabiyan bizi gerade,iñork nai badu ikasi;esan goguan daukazutena,arrokeriyan ez asi;joan dan urtian galdu zuenaaurten gutxi galerazi,oraingua zen orduan erenai bazuten irabazi.

Bizkaiatik bi ekarri etabadira ontzat emanak,geiago're bai guriak bañonluziyaguak ziranak;probentziyako portuetatiktxalupak ziran esanak,kanpokuaren biarrik eztuetxian ona daukanak.

BERTSO JARRIAK

70

Obia zan orrelajarri ezpazendu,Motrikuko jendiakkolera artzen du;gaizki nai duen batekgezurra esan du,ezta gure musikaMarkinan izandu.

Bat edo bi ziradenekustera jaunak,erriyan geldituakgañerako danak;goguan daukazkitekantuzko esanak,kulparik gabe autanebilli diranak.

A pecho ta a mediabentaja neurtua,oriyetan ninduzunmendian artua;zanbakera dezulaindar sobratua,bañan ezta faltakozeñek jokatua.

Zu Manuel Artasoroni naiz Olabarri,orra errespuestabertsuetan jarri;zanbake omen zaudeona izugarri,badakizu non naizennai banazu neurri.

Xenpelar

73

BERTSO BERRIAKSENPELARREK JARRIAK

Esplikatzera nuaasunto guziya,kantuz jakin dezatenPatxiren graziya;estimaziyo txarranago ikusiya,bañan ez orrengandikala mereziya.

Bertso bi paratzekoartu det ordena,Manuel Artasoro,zuretzat aurrena:kantuz eman didazumakiña bat pena,ordañak bialtziagauzarik onena.

Arrazoi gabetandikesan dezun itza,sinistatu duenaetzeguen gaitza;oraindik ez naiz izanzure aprendiza,oriek inprentatzenzertako zabiltza?

Deban jokatutzekogiñan lendabizi,gizon prudente oiekdute eragotiz;biyok alkar artuta,maizter ta nagusi,nere partetik eztuiñork galerazi.

BERTSO JARRIAK

72

Plazan alkarren kontrajokatutzen asi,arriskua zijuangaldu irabazi;Manuel Artasoroorduan nagusi,bañan kantak jartziaez nuen merezi.

Zerbait esanagatikizketan elkarri,nork jakin biar zuenkantuz gure berri?pasatu ez diranakbertsuetan jarri,ordañak aditzekodenbora da sarri.

Bertsolariyak eztufaltarik izandu,agindu diyotenakantuan esan du;bati graziyak eman,bestiari kendu,utsa litzake alamerezi bagendu.

Debatik asi etaetxera bitarte,diruz desafiyokaasi zaizkit fuerte;zure lagunak ziranerregularmente,injuria aundiyakegin dizkidate.

Xenpelar

75

Berrogei ta launa oñiru aziyotan,arruako palankatira dezu ortan;nik ere zuk bezelaaukera baneukan,galdu nuen ainbesteallegatu faltan.

Ogei ta zazpi ontzagutxi gora-bera,diferentzi onetanebilliyak gera;zuk irabazi etaneretzat galera,bañan kantak jartziakeman dit kolera.

Okela libre dezu,ardua ere bai,sozio orrek zurieztizu gutxi nai;indarrian jarritakontrariyuen zai,fortuna egin dezubizitzeko lasai.

Elgoibartar oriyekaurtengo urtiangustora irten diraaskoren artian;motrikoarrak galdugerentzat kaltian,zuen txanda izango daurrengo batian.

BERTSO JARRIAK

74

BERTSO BERRIAK

Bertso berriyak jartzenorain naiz abiyan,predikatzera nuaEuskal-erriyan;betroi bat artu nuenErnanin feriyan,galantziya egingozuela agiyan;tristura begiyan,beti auleriyan,ez aren premiyannere fameliyan;Senpelarrek dakizkiErrenteriyan.

Ostegun joan danianamabost Ernaniñbetroiaren tratuagenduen egiñ;Inaziyo saltzalle,erostuna Fermiñ,emeretzi ezkutugeniyon eragiñ;sabelian du miñ,iñork ase eziñ,artuaru muziñ,eztu nai ediziñ;atzetik biar dituzazpi medeziñ.

Informe txarrak diraorrentzat auzotik:espalda ateriya,urgun besotik;

Xenpelar

77

Au da nere koleranesaten dedana:artzekorik al daukaiñork guregana?galdu nuen ta nagodiruak emana,ondo bizi dedillaaberastu dana.

Gizon bat atsegin dabeti ondragarri,Manuelek badakipalenkaren berri;orra emezortzi bertsoamodiyoz jarri,graziyak Artasoroeta Elgoibarri.

BERTSO JARRIAK

76

gazta abatsian,gazura arratsian;belarrak gizendukodu Maiatzian.

Zure arboletikandatorren loria,frutua konserbatzenpare gabia;umatzen baldin badaai zer poderia!guardatuko diotbere onoria;orren koloriabeltza ta moria,juan zaio floria,lenago obia;nere fameliyarenondadoria.

Begi bat itxua du,adar biyak motzak,krisellua diruriaren kokotzak;ikaratutzen gaitueztularen otsak,burlaka asi zaizkaelizatik ontzak;sano dauzka ortzak,agiña zorrotzak,tristura biotzak,dantzan dabill otzak;eztiyo onik eginleku arrotzak.

Xenpelar

79

eztula ta antziyaukullo-zozotik,desterratuko nukenik nere bototik;amarra lepotik,grilluak orpotik,makillaz ondotikjotzen det gogotik;etzaio ajolarik ezerengatik.

Oraindik gaztia da:ogei ta sei urte;ernari omen ditubost illabete;nik eztiyot igertzen,ala esan dute,gezurra baldin badaengañatu naute;aragiya aparte,ezurretan torpe,zañak dauzki fuerte,zeñek nai du merke?zikiro baten trukaemango nuke.

Kara iguala duaurrian ta atzian,basurdia dirurizutik jartzian;konsuelo bat daukatnere biotzian:bizirikan gelditzenbada Ilbeltzian,ori umatzian,esnia extian,

BERTSO JARRIAK

78

bajatzen ari dairutatik bira;au nere perdira,nork nai du erdira;bañan eztet eman naiEuskal-errira.

Urtiak gallendu taajiak azaldu,daukanak obe zuenartu ezpalu;etxetikan kanporaeziñ det bialdu,joka asten naiz bañanlaister urrikaldu;aragiya galdu,larrua ona du,ezurrak onradu;frantzesak nai badu,laban-kirtenetakoobe det saldu.

Orra bertso berriyakSenpelarrek para,askok jakin dezalanere euskara;ustez alabatu detbetroiaren kara;ukulluan eztulkapasatzen du gaba;au gure ikara,sano du ijara,guziya tripara,orlakua zara;desterratu nazazugezurra bada.

Xenpelar

81

Borroka dabillelajuan zaizka adarrak,eziñ sujetaturikbere indarrak;lurrera botatzen dueuliyaren kargak,talentu onak dauzkanere betroi zarrak;jendiaren farrakez dirade txarrak;ganaru elbarrakjuntura igarrak;burruntziya diruriaren bizkarrak.

Nere betroiak ez duauko loalia,egunero nai ezikogi-alia;alare eziñ jasolepoko jualia,buruba makurtutazerbaiten galdia;aren zaldaliaezta debaldia,gauza onen zalia,bizkotxo jalia;malezi asko duenarrantzalia.

Buruba jarri zaiolurrera begira,belarriyak zintzilikai zer segira!albaitero guziyakikaratzen dira,zeñek sendatuko duorlako erida?

BERTSO JARRIAK

80

Zapatatxuak txabolezkuak,sedazko soiñak gorriyak,lasaitasunak galdu ez ditzankortsiatubak gerriyak;diremantezko belarrikuak,begi engañagarriyak,buruban berriz pañolituakfrantzes moduan jarriyak.

Gorputz guziya seda ta zinta,gerriyan berriz kortsia,arritzen giñan damatxo oiekkotxe gabe etortzia;gustatzen zaigu aundimendiyenmoda berriyak artzia,baiña oraindik gerta litekebeste modatan jartzia.

Ara nigatik esango dute:«Pikaro begi luzia!Gure orduko banidadiazkokotzeraño asia!».«Aizazu, ez det gezurrik esan,ala beria pasia,pobriarentzat ez da komeniaberatsaren klasia».

Galaz beteta ikusi dituterromeriyan bi dama,eleizarako erropa gabeetxian aita ta ama;zori gaiztuan sortu ziradenalajak eta kabana,banidadiak familiaraerrenta gutxi darama.

Xenpelar

83

BERTSO BERRIYAK

Milla zortzireun irutan ogeiau da bostgarren urtian,dibersiyo bat jartzera nuagazte jendien artian;Azentziyoz zan erromeri batermita txiki batian,bi damatxo an ikusi ditutezin pasarik atian.

Eleizan sartu ziradenianparrez neguen atzetik,dudarik gabe promes egindajuanak ziraden etxetik;majo on bana eskatzen zutenlendabiziko itzetik,Salbadoriak libra gaitzalaneska zarraren gaitzetik!

Manifestatu ziyotenianzer nai zukien barrendik,Salbadoriak bere goguan:«Juan zaitezte emendik!».Desiuaren faltan ez dira,egiya esango det nik;iñork nai badu oien esposoezkongai daude oraindik.

Eleiza ortako pasada egindaeseri ziran soruan,beren burubak errespetatzenaundimendiyen moduan;abanikurik zuten edo ezorain ez daukat goguan,zikiñ mantxarik etzan arkitzenoriyen belar onduan.

BERTSO JARRIAK

82

Neke trabaju penaz beterikalabak munduan azi,gurasuari esker gaiztuaorra nik adierazi;beren burubak aundi-puntuannai lituzkete ikusi,lenago maiztar bizitzen danaez da jarriko nagusi.

Jantziya bere errespetuanartu dezagun egoki;orra nik esan nola biar dan,iñork ez baldin badaki,banidadiak engañatutagero ez dediñ erruki:gorputzak ez du gala biarrik,anima garbi eduki.

Batek zintura biar duela,bestiak berriz kordoia,anbat etxetik salduko duteamoko edo txorroia;gorputzarentzat apainduriyaanimal dauka erdoia,garizumaren printzipiyotikau da galaren sermoia.

Astiasuko daboliña naiz,gañera ezkon berriya,oraiñ itxutzen ari naizena,lenago nitzan argiya;damatxo biren pasadizualibruan daukat jarriya,amasei bertso txanpon batian,moldezko letra garbiya.

1865

Xenpelar

85

Birian topo egin nituben,esan niyoten «Ariyo!»,korresponditu zuten ez dakit,juan ziraden seriyo;bati beiñepein gorputz guztitiksedatu-zinta dariyo,oiek guztiyak kendu ezkerokoarto bat ez du baliyo.

Beste gauzarik ez det gallendulupika ta pikardiya,banidadiak galdu biar dumundo onetan erdiya;bestiak beste, oiek daukategalani izugarriya:«Lenguen moda juan da eta,ama, ekatzu berriya!».

Ama gaizuak au aditutanola artu pazientziya?nekerik asko berekin daukaalabak ezin jantziya;egun bateti bestera datorgalaren diferentziya,modu orretan bajatuko dapobriaren ganantziya.

Begiyak beltxak, musu biribill,zuri-gorriya larrua,batek sudurra galanta zuben,ai zer oliyo-jarrua!berinajia zabaldu etagañian jantzi arrua,oien bultuak baziruriyengalera edo karrua.

BERTSO JARRIAK

84

Pekatu egin-ta galduak giñanerremeiorik ezpazen,konfesatuta barkatzen dira,premiya degunak guazen;damutasun egiazko batekiñpenitentziya egiñ zuzen,azken orduan mantxarik gabegarbi presenta gaitezen.

Billeratako dismuluandauden soñu ta baltsiak,animarentzat katian datorgorputzen gustora ibiltziak;ondore txarra berekiñ dakartoki gaiztora biltziak,ai zer lastima emando guenbetiko ditxa galtziak!

Erretira txarrian gabiltzanakaskotan gaban gau erdi,iñork ikusten ez gaituelakuanegiñaz edozeiñ pikardi;orlako jeniyuak dauzkaunakuzten baditugu garbi,zeruko birian aingeruakegingo digute argi.

Obra onak egin nai dituenentzatbadaude komenientziyak,dakigulikan asko dituguzabarkeriyaz utziyak;alferrik gero izango diranegarrak eta antsiyak,luzarokuak ez gerala emenegon giñazke etsiyak.

Xenpelar

87

BERTSO BERRIYAKXENPELARREK JARRIYAK

Denen partetik laguntza on batgaldetzen diyot Jesusi,pekatariyen bizi tristianai nuke adierazi;bataiatu giñan momentutikgenduen zerua irabazi,anima garbi iduki dezagun,eztu galtzerik merezi.

Mantxarik gabe dijuazenentzatbadira toki ariñak,bera amatuaz dabillenentzakogure Jainkuak egiñak;arrosaiuak debozioz esaneta guardatu dotriñak,zeruko erreinuan sartu gaitezenegiñ ditzagun alegiñak.

Oraziyo onak egiñaz obedegu denak umiltzia,Jesusek berak e asko nai digumantxarik gabe ibiltzia;betiko ez gera mundua onetan,etorriko da iltzia,pena izango da nork bere faltananima ona galtzia.

Asko alditan aditzen degujeniyo txarrak uzteko,konfesatu ta damua artuaurrera ez geiago asteko;garbi apaindurik jarri gaitezenmundua onetan besteko,aingeruak daduzkaten pozakguk beurekiñ ikusteko.

BERTSO JARRIAK

86

Ainbeste pena sufriaztiaai zer gauza itsusiya!azotez ebaki ta intzi bat gabeartu zuen pazientziya;iru iltzekiñ lau tokitatikgurutze bati josiya,gure onagatik modu onetanutzi zuan bere biziya.

Jesus maitia kulparik gabeorra guregatik illa,Josefatara etorriko zaiguanima justuen billa;azken juiziokoak duanarajuango gera zenbait milla,beste ordenarik eztigu ematen:gaiztua ondu dedilla.

Amabostgarren bertsuarekinorra azken errematian,relijiyua aumenta dediñgarbi ibilli gaitian;justuak dauka konsueluamundua ontatik juatianbetiko glori ederra gozatzenaingeruakiñ batian.

Xenpelar

89

Gutxina eztanian etorriko daoso sententzi tristia,egunez edo gabaz igual,ordu jakiñak eztia;gure anima ainbesterañoJesus onari kostia,azkenian ba pena izango daLuzifer orri uztia.

Etsai gaixtuen kalabozuansartutzen bagera baldiñ,betiko sutan aien mendianegon bearra ezta atsegiñ;katez loturik penatzen beti,iñundik eziñ igesi egiñ,denbora dala zuzen gaitezenorlakorik gerta ez dediñ.

Umildadian ibilli badaJesus onan izenian,bire okerrak utzi alde bateta segi zuzenian;konformaturik jartzen bageragarbi eran esanian,estimaziyo ona izango deguemendik guazenian.

Denbora dala mudatutziaobe degula gogotik,denen maisuak orlako ordenakbiraltzen ditu zerutik;odol guziyak ixuri zituendenak salbatutziagatik,pentsa dezagun Jesusek zenbatsufritu zuan gugatik.

BERTSO JARRIAK

88

Ezkerreko eskuandaukazun erida,asko da ekustekojartzea begira;manifestoan dago,klaro ageri da,guztiz tormentu portitzgogorra ori da.

Eskuieko eskuandezu laugarrena,ematen dizu zenbaitoñaze ta pena;aiñ zitala izaniketsai txarren tema,zu zera iru iltzezjosi zinduztena.

Lanza bat sarturikanbular sagraduan,orra bostgarren llagazure kostaduan;gurutze santu orretanzauden estaduanguregatikan jarrinai izan zenduan.

Gure defensoreazergatik zeran zu,padezitu zenduenainbeste tormentu,bizi gaitean zutzazakordatuaz gu,gurutze orretatikzaitzagun libratu.

Xenpelar

91

BERTSOAKJESUSEN BOST LLAGARI JARRIAK

Bost llaga sagraduenadorazioa,biotzetikan badazer orazioa!Egunean bi aldizejerzizioaegingo baldin balitz,au bai lezioa!

Jesus, zure bost llagakzer nola diraden,esaten asitzeranoa oraiñ emen;Zeruko Aita, lagunegidazu arren,zure bear naiz betini oraiñ eta len.

Ezkerreko oñeandadukazun llaga,Jesus biotzekoa,lastimosoa da;gu ez galtzeagatikori baldin bada,ibilli-era gaiztoaibeaiegu laja.

Eskuieko oñeandaukazu bestea,ori da iltze batezoin biak jostea;oi au penagarrizkolastima tristeaorrenbeste dolorezuk padezitzea!

BERTSO JARRIAK

90

DIOSKODOK BERE ALABARI LEPOA KENDUTAKO BIZITZA SANTA BARBARARI

Santa Barbara, zure bizitzakantuz bear det zabaldu,argitasun bat memoriyaranai badirazu biraldu;biotzak poza, mingañak erezerbait itzegingo al du,ejenplo ori aditu faltaniñor eztedien galdu.

Iñork nai badu atentziorikdesioarekin para,aren bizitza kantatuko detmunduan legerik bada;milla sei eun urte pasiakjaiorik Santa Barbara,aitak lepua kendu ziona,Bitiniako alaba.

Barbarak aita zuen paganoJaunaren beldur gabia,alaba berriz naiago zuenkristiandadeko legia;orientalen bataiatu zanizanik umildadia,orain zeruan gozatzen dagobere eternidadia.

Barbara zuen aitak lenagoestimatua izana,kolejiyo bat berak egintaestudiatzen zeukana;

Xenpelar

93

Nere bekatua daeralle fortitza,zu para zaituenaorrela josita;tristeza onetan guemen ekusita,eman zenduen, Jesus,zuk zere bizitza.

Zu ofenditzen betinere pensamentuz,itzez, obraz, deseos,iñaz eta eskuz;nola bizi naitekeonela deskantsuz:anima loiturikanbadaukat pekatuz?

Ai zeñek leukakeananima garbiazeruan ekustekozure arpegia!Oraindaño egin detzenbait pikardia,arren izazu nitzazmiserikordia!

Zeruko abisoakditugu mandatuz,etsaia bentzitzerasaiatzeko kontuz;bete gaitzazu zurebendiziyo santuz,au gerta dakigula,biba, amen, Jesus!

BERTSO JARRIAK

92

Alaba igesi aita ondotikobeditzeko argana,mendua lertu milagroz etaezkutatu zan barrena;arrapatuta jo ta erriragobernadore batena,aren legera muda zedillabestela biziya pena.

Joka golpatu, gañera presoidolo oien mendian,Barbara beti Jaunari deikazeguen fede onian;Jesus zerutik bisitatzeraetorri zitzaionian,kartzelan kura egin ziyon tasano bidaramonian.

Birtutearen indarra zeukanenemigoak austeko,kriatura bat mundura sortuorrenbeste ikusteko!Milagro ori egiñagatiketzeuden libre uzteko:aien legera biur zedillaedo bularrak mozteko.

Orduan ere lengo itzianfirme zeguen jarriya,Jesusengana entregatuaizanik fede garbiya;gero bularrak moztu zizkaten,au zan lastimagarriya,kulparik gabe ikusi zuentormentu oien berriya.

Xenpelar

95

argitasun au memoriyaraango maisuak emana,orientalen kristau egin zanBitiniatik joana.

Andik etxera etorri etaaitari zion eskatuiru leioko obra berri batberak nola egin juzgatu;alabak esan zuan moduanagudo zuan prestatu,bañan oraindik zertarako zanetzuen manifestatu.

Iru leioak Trinidadiak.au da señale klarua,personal dira diferentiak,Jaungoiko bat egiazkua;Barbarak oiek adoratzekoberegan zeukan gogua,munduan obra onak egintagero betiko zerua.

Orra Barbarak agindutakoermita txikiya egiñ,ustez etzuen alabarentzatorretarako eragiñ;esaten zion ezkon zedillaaitak nai zuen batekiñ,erreino artan guztiyen burujarriko zala erregiñ.

Barbarak eztu gogorik izanjolas oiek aditzeko,erantzun zion zartu zala taumillago ibiltzeko,Jesus zeukala bere maisuanola bizi agintzeko;orduan aita asi zitzaiondesafioka iltzeko.

BERTSO JARRIAK

94

Konzepzioko donzellatasunbirjindadia zeukana,ogei urtean aitak lepuaezpataz kendu ziyona;Abenduan zan martiri ori,illak laugarren eguna;gorputzak penak, animarentzatgero betiko fortuna.

Bertso berrien errematianeskatzen dizut zedorri:iltzian zure konpañiyaraal baniteke etorri;martiri onen penak zer ziranorra atentzioz jarri,ejenplo ori izan dedillamunduan oroipengarri.

Xenpelar

97

Bularrak moztu eta eramankalabozuan barrena,Barbara bere itzian firme,aitak ori zuen pena;gobernadore batek eman duerremateko ordena:ezpatarekin lepua bertankentzia zala onena.

Santa Barbara eriotzianegiten zitzaion asibarkazioa eskatu etaorazio bat Jesusi;barbaro oiek begien bistanillta nai zuten ikusi,bañan etzuen aitarengandikorrelakorik merezi.

Guraso batek umiarentzatizan olako biotza!Aitak esan du: «Nik egingo detalabaren borrerotza!».Deseo ori logratu etaartu ezpata zorrotza,bertan lepua kendu ziyon dalagatu zuen il otza.

Esan biar det nola izan zangizon oien ondoria,biyak tximistak erre zituen,au da milagro obia;lendabiziko aita kiskali,gero gobernadoria,orrengatik da Santa Barbarasuaren defensoria.

BERTSO JARRIAK

96

Funtziyo eta erromeriyakmundutarrentzat egiñak,bañan ez dute konsideratzennola den buru-ariñak;errespetua guardatzeraenpeñatu alegiñak,edo bestela guretzat diraeternidadeko miñak,bere eskutik arren irukigaitzala Ama Birjiñak!

Elizarako deboziyorikez degu artzen erdiyak,orregatikan eldu zaizkigukastigu izugarriyak;asko onela egoten dirameza entzuten jarriyak:ausentziyan da argureriyan,mingañaren pikardiyak;aditu nai eztuenik badaitxi bitza belarriyak.

Elizatikan ateratzianjunta alkarren ondora,bi debozioz baldin badaudeiru murmuraziora:«Meza luzian egondu geraeziñ pasarik denbora»;beren animak desanparatu,etsaiarentzat mejora,oiek orrela gertatzen dira,guazen konfesiyora.

Asko onela ekusten diraesanez: «Konfesatzera?Naiago nuke pausoa egiñaurrera bañan atzera!».

Xenpelar

99

BERTSO BERRIAKMUNDUKO ARROKERIYAK ZER SENTENTZI EKARRIKO DUEN ERAKUSTEKO

Bertso berriyak jartzera nuaiñork nai badu ikasi,orretarako nere buruasartu biet lendabizi;mundu ontako pasadizuanai nuke adierazi,asko gabiltza arrokeriyanelizagandik igesi,geren animaz oroi gaitezen,ez du galtzerik merezi.

Eskolarikan eztaukat bañonesango ditut egiyak,zer sententzia ekarriko duenmunduko arrokeriyak:elizarikan ikusi nai ez,beti festara begiyak,beren buruak apaindu eta«nun dira erromeriyak?»...gaztiak nola ibiltzen diranbadaki bertsolariyak.

Festara juan da gau ta gaberdiberen buruak ondatzen,zarrak igual ikusten dirakriantza txarrak banatzen;mundu ontako bizi-moduazjartzen naiz konsideratzen:anima galdu kulparik gabe,gorputzak abandonatzen,despeida txarra guretzat datorezpagerade mudatzen.

BERTSO JARRIAK

98

Pekatariya sartutzen badaetsai gaiztoen artera,ura andikan libratutzekobitartekorik ote da?Ordu bi daude mundu onetankonparaziyo batera,oriyek nola pasako dirankontuak ongi atera,biziyo txarrak engañatziaanimarentzat kalte da.

Bataiotikan artu genduenJaungoikoaren graziya,kontu eztediñ galdu zerualenago irabaziya;guregatikan lagatu zuanJesusek bere biziya,eskuten degu nola daguangurutziari josiya,bera serbitzen pasa dezaguneternidade guziya.

Zar eta gazte, pobre ta aberats,maizter eta nagusiyak,ez gaitzala arren desanparatuJaungoikoaren graziyak;animarentzat kaltian datozgorputzaren maleziyak,zertako dira tratuak etamunduko irabaziyak?emen utzita juanak diraoraindañoko guziyak.

Bertsolariyak bere buruazertako egiñ justua?bestela pobre bizi naiz bañanpekatuz aberastua;

Xenpelar

101

Urtian beingo jornara dutemundua engañatzera;modu orretan, pekatariya,konbertituko etzera,bere anima entregatzen dufariseoen etxera.

Urtian beingo konfesiyuageienak gogo txarrian,«Egunez askok ikusten gaitu,guazen illunabarrian!».Damurik gabe prestatzen dirasazerdotien aurrian,txikiak esan, aundiak utzi,irutatik bi gordian,beste munduan ageriko daorrelakuak nor dian.

Konfesatu ta au esatekokanpora atera artia:«Munduarekin kunplitu degu,urte beteko pakia!».Bañan orrela ezta serbitzenJaunaren bodondatia,ordu batetik bestera datoremengo errematia,pekatuentzat itxiya dagozeruetako atia.

Barrabas dabill gu toriatzengaltza gorriyak jantziya,desanparatu dezagun oriartu dezala etsiya;infernurako izan ez dediñanomaren setentziya,konfesio on bana egiyaz egiñ,kunplitu penitentziya,obra onakin logra dedillazerurako lizentziya.

BERTSO JARRIAK

100

BERTSO BERRIAKJESU-KRISTOREN PASIUARI JARRIAK

Fedeko egia batkantuko moduan:zer pena pasa zuanJesusek munduan;ia, nere kristauak,aditu kontuan:izan bearko genduanzerutik kanpuan,Jesukristo ill ez balitzgurutze santuan.

Pazkuaren aurrekoostegun-gaba zan,Jesus odol isurtzenegona baratzan;baldin bere Aitarenborondatia bazan,eriotzatik libratziaposible ote zan,ezetz esan zion daoso bildurtu zan.

Jesus ordurako zanJudasek saldurik,baita bere animabetiko galdurik;judu odol-zaliakgaizki informaturik,etzioten arkituiñun pekaturik,preso eraman zutensokakin loturik.

Xenpelar

103

alde batera utzi dezagunmundo ontako gustua,edo bestela guretzat datorsententziaren bat estua,Jesusengana biur gaitezen,eztago gutzaz aztua.

Animak garbi jarri ditzagunal bada kristau guziyak,eta irabazi gogor egiñazetsaiakiko auziyak;pekatutikan zer datorkigunondo gaude ikasiyak,gero damurik ez du izangomunduan ondo biziyak,orretarako lagun deigulaJaungoikuaren graziyak.

BERTSO JARRIAK

102

gero agindu zuanazotatutzeko,eriotzarik gabeala libratzeko,bañan agindu zutengurutz-iltzatzeko.

Bost milla ta geiagoazote lenbizi,alako martiriorikez du iñork ikusi;tormentu oiek danakemanik Jesusi,gero eraso ziotenberriz Pilatosi,gurutze baten puntanbear zala josi.

Ainbeste desafiyoaditu onduan,Pilatos bildurtu zanalako moduan;jartzeko gurutze batBerari lepuan,Kalbarioko mendiraarekin dijuan,Pilatosek sententziaala eman zuan.

Gurutze bat emanikBera jositzeko,Kalbarioko puntanan ikusitzeko;Jesus korformatu zandanak sufritzeko,borondatez biziyaemen utzitzeko,munduko pekatuakerremeditzeko.

Xenpelar

105

Ogei ta amar dirutanegiñik tratua,Judasek saldu zuanJaungoiko justua;bere gaizki egiñaztxit ernegatua,piko batetik sokalepotik lotua,ostiral-goizian zanJudas urkatua.

Ainbeste soldadu tzarJesus lotutzera,andik eraman zutenAnasen etxera;gero berriz Kaifasipresentatutzera,zer dotriña zedukankargu artutzera;zerutik jatxi zalagu salbatutzera.

Pensatu zuten, Jesuszalako erua,buruan sartutziaarantzaz korua;ainbestez etzan aseKaifasen gogua,Pilatosi biralduJaun Soberanua,onek egin zezalailtzeko modua.

Pilatos jarririkanJesus juzgatzeko,bañan ezin billatukulparik iltzeko;

BERTSO JARRIAK

104

zeru-lurren jabeagurutze orretan,gure salbazio-eskeAitari benetan,zeñi etzaio jartzenbiotza penetan?

Amabietan zutenkurutzian jarri,zorrak pagatutzekopekatariari;erregu egin zionAita Eternuari,arren barkatutzekoaren etsaiari;orra zenbat nai zigunJesu-Kristok guri!

Zer pena pasa zuanJesusek gugatik:zintzilika iru ordugurutze batetik;lantza sartu ziotenbular sagradutik,ala ere biziko zanoiek danakgatik,borondatez il zan gusalbatziagatik.

Kunplimentu emanikJesusek lanari,pekatariakgatikartu zuanari,San Juan utzi zionbere ordez Amari,espiritua berrizAita Eternuari,despeira egin zionmundu guziari.

Xenpelar

107

Jerusalengo kaleorietatikanmendira artu zuten,sokaz loturikan;pauso bat ezin emangurutze-petikan,Jesusen enpeñuakziran gugatikan,libratziagatikangu pekatutikan.

Kalbarioko mendibide gogorrianiru bider erori zanJesu-Kristo lurrian;bere Ama Santisimazijuan aurrian;ikusirik Semia ezin egiñian,zer pena egongo zanaren barrenian!

Laguntzeko artu zuanSimon Zirineo,ojala pensatukobalitz egunero;ibilli ez gaitezendamututa gero,Simonen pausuetanjarraitzia dago,bost aldiz aditzen dakulpitotik klaro.

Allegatu ziranianmendu santu artan,iltziakin josi zutenesku ta oñetan;

BERTSO JARRIAK

106

Nola biar dan dakigula're,kontra gabiltza erdiyak,aditu eziñ litezkeenakmingañaren pikardiyak;mundo ontako interes etaegun engañagarriyakkonsideratzen jarrita negaregiñ lezake arriyak.

Etsai gaiztuen tentaziyuakezpaninduke josiko,pekatuaren lasatasunaknuke adieraziko;gorputzak diyo biziyo txarrakez dituela utziko,gero anima kondenatuaeternidade guziko.

Jaungoikoaren kontra gabiltzagerentzat zori gaitzian,fede au eziñ sarturik nabilljendiaren biotzian;Barrabas bere Satanasekinpresente eriotzian,egun bi emen gustora pasa,infernurako iltzian.

Gorputza il da anima bizi,arentzat mantxa gaiztuak,orra munduko Indiyak etainteresaren gustuak;zenbat dirade komeni eztanmoduan aberastuak?eternidade guziyan gerotormentu kruel estuak.

Xenpelar

109

BERTSO BERRIAK

Milla zortzireun irurogei taseigarren urtian guaz,bertso berriyak jartzera nuamunduko pausa galduaz;bire gaiztoko galaniyarikez artu geren buruaz,anima garbi para dezagunmantxa guziyak kenduaz.

Zeruko Aita, zure biar naiz,eskatzen dizut graziya,fede santura biurtu dediñdudan daguen guziya;oponiyua bire askotanzabaltzen dago asiya,etsai gaiztuen atzaparretantentaziyuak josiya.

Nere burua santu egin taez naiz asiko ezertan,guziyak gera pekatariyak,ezta dudarik orretan;asko desioz engañatzen da,bestiak berriz obretan;fede gaiztoko mandamentuakanimarentzat sobretan.

Aita Santua Jaungoikuarenurrengo agintariya,mandamentuak nola guardatuerakusteko jarriya;muundu guziyan predikatzen du,au da fedeko egiya,aren kontrako pekatariyadago lastimagarriya.

BERTSO JARRIAK

108

Guregatikan pasatu zueneriotzako ordua,iltzez josi ta gero arantzezegiñ zioten korua;au da zeruko eta lurrekogauza guziyen burua,zure legia burlatutzekozeñek biar du gogua?

Ai, nere Jesus redentoria,maisu bat obeditua,etsai gaiztuen eskuetarailtzeko errenditua;gure anima izan derillatribunalera deitua,damu det, Jauna, biotz guztitikbedori ofenditua.

Pekatariyak izan bagerageren animen kaltian,damutasun bat artu dezagunmunduan geran artian;Aita San Pedrok sartu gaitzalazeruetako atianJesus onaren konpañiyaraaingeruakin batian.

Gero gloria gozatutzekosartu gaitezen zeruan,beste gauzarik ez desiatubiotzian ta goguan;amasei bertso nere graziyajakin dezaten munduan,eskola gabe jarriyak diraentenditzeko moduan.

1866

Xenpelar

111

Zer izango da pena geiagoanima baten galera?enterratzen du kalabozoraetsai gaiztuen aldera;denbora juan ta ezta biguntzenJaungoikuaren kolera,sententzi ori jakiña dagodeskuidatutzen bagera.

Utzi munduko arinkeri tabire gaiztoko pausuak,nola diraden esaten diguJaungoiko amorosuak,gorputzagandik apartatzekopekaturako lazuak,betiko pena izan eztezangero anima gaisuak.

Jolas oiekin biotz gogorrikez baldin bada mugitzen,iruritzen zat salbatutzekobire gaiztoan gabiltzen;damutasun bat artu dezagunasi gaitezen umiltzen;guregatikan lastimagarriJesus gurutzian il zen.

Tunika zuri penagarri batjantzi ziyoten soñian,azotaturik burlatu zutenberak nai zuten añian;iltzeko jarri ama negarrezgurutziaren oñian;ainbeste pena sufritu zutenGalbarioko gañian.

BERTSO JARRIAK

110

seminario batera joan zankarpintero ikasirik;negarrez nabil aren pausoakezin adierazirik.

Seminario eder batianLogroñon apaiz egiña,beste guziak bañan lenagoikasirik esamiña,buru abilla izanik etafede santurako fiña;negarrez urtu laitake artazakordatuko bagiña.

Ogei eta lau urte zituen,etzeukan memori illa,kolejiyoko maisuak beziñestudiante abilla;obispo jaunak ezaguturikjustua eta umilla,agindu zuen meza emantaerretiratu zerilla.

Goizeko labak jotzian mezaeman ta konfesiyora,barau egiñez obra onetanpasatzen zuen denbora;pobrerik iñoiz etortzen bazaneskian atal ondora,bere ogia ari emantadeboziyua gogora.

Logroñon meza eman zuen taElorriora etorri,predikatzen da konfesiyuanbere erriyan zan jarri;Azpeitiyako San Inaziyonbisita egin du sarri;azkenerako arren pausoakziraden lastimagarri.

Xenpelar

113

BERTSO BERRIAKSENPELARREK JARRIAK

Tonkineko obispo jaunaren bizitza, Balentin Berriotxoa, Zenturian martirizatua, 1861'garren urtian, Santu Guzien Egunean, Elorrioko naturala.

Milla zortzireun irurogei taau zazpigarren urtia,Kristo zerutik jetxi zanetikoneraño bitartia;iru obispok pasatu dutenmartiriyuaren fuertia!penagarriya izan da oienmunduko errematia.

Baten bizitza kanta dezadanau da bigarren bertsoa,Elorrioko naturala daBalentin Berriotxoa;aita ta ama Bizkaian daude,semia an il da gaizoa,salbajietan kunplitu zaioeriotzako plazoa.

Amairu urtetik amabosteraestudiyo bat ikasigero aitaren ofizioaerakusten zuten asi;gogoa zeukan apaiz egindanaiago zuela bizi,tormentu gutxi mundu onetaneztu beregan ekusi.

Berrogei urte orain zituengertatu balitz bizirik,ogei ta zazpi lendabizikoestudiatzen asirik;

BERTSO JARRIAK

112

Pasiatzera etzan joatenkomentuko lagunakin,etxian zeukan tertulia onaerrosario birekin;bere korputza martirizatzenazote diziplinakin,oraziyoak baliyo baduzeruan dago Balentin.

Bakardadian oneraño zanBalentiñen istoriya,Okañatikan Manila ziranzortzi ministro abiya,barkuan ere sufritu dutemakiña bat komeriya;biotza penaz urtu laitakeez baldin bada arriya.

Okañatikan Manilarañobarkuan bost illabete,jakiña dago izango zalaasko leguaz aparte;zortzi ministro oien artianau zan sobresaliente,gure Balentin ango maisuakobispo nonbratu dute.

Ango Padriak agindu ziyonesku-bidia artzeko,predikatutzen asi zerillakristandadian jartzeko,konfesiyo ta barau-egunakanimaz akordatzeko,pekatuaren mantxa Judasenkalabozuan sartzeko.

Xenpelar

115

Suertatu da gure BalentinSan Inaziyon sartzia,pensatu zuen ango Padriaadbertentzian jartzianola nai zuen Santo Domingokozeukan jantziya artzia,ia fabore egingo ziyonal bazuen ekartzia.

Ango Padriak maite izanikipiñi zuen kontuan,agindu ziyon sartu zerillaOkañako komentuan;bire guziyan eskian joan zan,gaubak askotan kanpuan,bere korputza azotatuazallegatzen zan lekuan.

Allegatu zan Okañara taeman zioten jantziya,berak nai zuen korputzarentzatalako penitentziya;munduko gauza guztiyak betialde batera utziya,neke trabaju naigabietanartu du pazientziya.

Gure Balentin Berriotxoakegin zituen pausoak,konsideratzen jarri ezkerodirade lastimosoak;beti negarrez Jesusenganazabaldurikan besoak,aren biotza konsolatzen duzeruko usai gozoak.

BERTSO JARRIAK

114

Arrapatuta kate gogorrezlotuak zeuden elkarri,iltzeko eman sententziya takartzela banetan jarri;soldadu-tropa baten erdiyangero plazara ekarri,ezpatarekin lepuak moztudizkate lastimagarri.

Orretarako eskatu zutenordu beteko lekua,Jaungoikoari egin artianberen ofrezimentua;gobernadore batek eman dupena kastidarekua,iñor oietaz damutzen badabertan kentzeko lepua.

Iru obispo oien korputzakogei eta lau orduaniduki eta enterratuakurrikaltzeko moduan;Orientalko probintziyan daJeudat deitzen dan lekuan;erregutzen det aien animakgerta ditezen zeruan.

Orra ogei ta lau bertso berriyakejenplo eder batian,oroipengarri kanta ditzatenpekatarien artian;ai, gure Jesus, eskatzen dizutgrazi au errematian:komeni da ta sartu gaitzazuzeruetako atian.

1867

Xenpelar

117

Artua jan ta ura erariarri gañian lo egin,beti Jesusi erregututzengutaz akordatu dedin;kristandadia nai zuenarikonfesiyoak eragin,jakiña dago salbajiakinetzeguala atsegin.

Erreinu artan gobernadoresalbajien nagusiya,Jaungoikoaren bildur gabiaestranjeriyan aziya;relijiyoko fede santuanjarri nai duen guziya,agindu zuen plazan kentzekoezpatarekin biziya.

Garagarraren lendabizikogoizian ziraden asi,arratserako bost milletatiketzan granorikan bizi;fede santuko kristabak iltzenzituenian ekusi,Balentin bere lagunetaraabiatu zan igesi.

Pedro Almato eta bestiaJeronimo Hermosilla,gero Balentin Berriotxoasaltatu zan oben billa;iru obispo juntatu ziran,zeukaten biotz umilla,aien bizitza laster izan damartirizatuta illa.

BERTSO JARRIAK

116

Munduko gauzen errematiadakar azken juiziyuak:auts biurtuta utziko dituerri ta palaziyuak,mendiyak lertu alkarren kontra,erreino eta naziyuak...sententzi ori botako diguJesusen bendiziyuak.

Itxasuak su, eguzkiya illun,illargiya odolak artu,lurrak ikara eta gañeraerriyo danak agortu,munduko gauza baliyosuakerre ta ikatz biurtu,pekatariyak umill gaitezenbada zerekin beldurtu.

Eriotzaren larritasuna,suspiriyuak barrendik,nai eztegula bertan il biaranparo gabe iñundik;Josefetako zelai santurabilduko gera emendik,ezta zeruan sartuko Jesusdesanparatzen duenik.

Jesus zerutik Josefetaraaingeruakin batian,pekatariyen artzai umillabadator oroi tartian;zelai santura bilduko gerabire guztiyak betian,gure orduko larritasunasententziya eman artian!

Xenpelar

119

BERTSO BERRIAKSENPELARREK JARRIAK

Komeni diran bertso berriyakesplikatu al banitza,aditutzia desio duenbati eman diyot itza;bailiak eta soñu ederrakengañatuta gabiltza,animarentzat kaltian datorgure munduko bizitza.

Abenduaren lendabizikogoizeko zazpiyetan zen,tenplo santuan egondua naizsermoi eder bat aditzen;Jesusen llaga preziosuakastera nua berritzen,Zeruko Aita, lagun zaidazuentendimentua argitzen.

Pekatariyak artu dezagundolori au biotzian:gugatik zenbat sufritu zuenJesusek eriotzian;firme gabiltzan faltatu gabefede santuko itzian,gero anima izan eztedininfernurako iltzian.

Nere kristabak, birian datorazken juizioko eguna,jakiña dago begiyen bistanikusi biar deguna:Josefetako zelai santuantronpetak soñu illuna,galduak pena eramango du,justuarentzat fortuna.

BERTSO JARRIAK

118

Guztiyak gera pekatariyakdesioz edo obretan,tentaziyuak guretzat dira,ezta dudarik orretan;gorputz argala erortzen badabere biziyo txarretan,gero anima entregatzen duetsaien atzaparretan.

Bi bire dira ezker da eskui,komeni da ikastia,aukeran gaude, bata zerura,infernurako bestia;gure anima Jaungoikoariainbesteraño kostia,ia zer pena izango duenLuziferrentzat uztia!

Infernua da kalabozo batmortal ikaragarriya,sartutzen danak ikusiko dutormentu oien berriya;Luzifer dago ango erregeezpatarekin jarriya,orren mendian egon biarrakanimak daukan larriya!

Zeruak dauzka amabi ate,aingeru bana guardiyan,urrez eginañ murallak etaalaja fiñak erdiyan;gloriyak daukan edertasunamusikaren alegriyan,premiyu ori alkanzatzeragabiltzan fede garbiyan!

Xenpelar

121

Alkarren bistan emango digusententziya bat zorrotza,gure faltak an agertu biar,gaiztuarentzat zer lotsa!Pekatariyak altxa dezagunJesusengana biotza,konsideratu nola gugatikpasa zuen eriotza.

Josefetako zelai santuanaskok degu ekusikoJesus nola dan sententziya batguri ematen asiko;gaiztua dana infernurako,onik eztu mereziko,justuarentzat zeruko sillaeternidade guziko.

Aita Santu ta errege oiek,obispo ta apaiz guziyak,pobre aberats dianak berdiñ,maisu orren justiziyak;diruak eztu an baliyoko,ori gauden ikasiyak,zeñi beria emango diguJaungoikuaren graziyak.

Anima galdu baten tormentueta naigabe aundiyakzer diran eziñ konsideratugizonaren memoriyak;eternidade guztiko penaetsaien mende jarriyak,orra munduko gustuak etaegun engañagarriyak!

BERTSO JARRIAK

120

BERTSO BERRIAK

Milla zortzireun etairurogei ta zortziyanasunto bat asi dagure probintziyan;gerra kalte degunak,nere iritziyan,euskal erriyak gaudenlengo dezentziyan.

Oraiñ urte berriyansartuak gerade,bañan lengo zarrianasiyak dirade;lege onetan gaudenganbiyatu gabe,iñor egin eztedineuskaldunen jabe.

Araba ta Bizkaiaklegezko indarrak,Gipuzkoan ez gaudelaguntzalle txarrak;ona iru probentzikantabriatarrak,sostenitu ditzagunlengo fuero zarrak.

Guk pakia nai deguez gerrarik emen,zarrak eman zigutengiyamentuan len;mudantzak asi diraegun gutxi barren,anparatu gaitzalaJaungoikuak arren!

Xenpelar

123

Aita Santua Erroman dago,izena Pio deritza,aren kontrako enemiguakinguratuak dabiltza;Jaungoikoaren birtutia dabeti errenditzen gaitza,kristau fielak, kunpli dezagunebanjeliyoko itza.

Bertso berriyen errematiazer datorkigun jakiña,orra nik esan nola diradengustuak eta samiña;zeru eder au alkanzatzekoenpeñatu alegiña,zu bitarteko ezkatzen zaitut,aingeruen Erregiña.

1867

BERTSO JARRIAK

122

Notiziya gaiztuakdirade azaldu,kristau fielak oriegin bear al du?lengo legerikan naiezpazuten galdu,jesuitak zertakokanpora bialdu?

Legiaren kontrakomakiña bat etsaiazi txarrak banatzenkanpuetan lasai;sazerdoterik iñorkeztu ikusi nai,pikardiyan dabiltzanmajaderuak bai.

Debaldekua dalaaur bataiatzia,gañera iltzen danaenterratutzia;ezpazaie tokatzenjornalik artzia,alferrik da orduanestudiatzia.

Barbero, mediku taletraduai galdeia ote dabiltzanjornalikan gabe;lanian trabajatzen,gorputza debalde,iñor ezta alferrikenpeñatu zale.

Xenpelar

125

Nere kristau fielak,legi au guardatu,mudantza berririk ezmemoriyan artu;zer egin bear degunorra enkargatu,bizirik ez gaitezeninfernuan sartu.

Orra klaruan esannere ditamena,umiltzia nai nukegaizki dabillena;gerrak askorentzat duondorian pena,pakian konpontziagauzarik onena.

Liberalak diyoteegoteko umill,lengo lege zarrikaneztutela nai ill;gu tontuak bagiñaoiek beti abill,oraindik asuntuafandanguan dabill.

Erregiña emendikbialdu ta sarriasunto bati diguteaskorentzat jarri;zertarako dabiltzankausari igarri,begiratu nola danasiera orri.

BERTSO JARRIAK

124

IYA GURIAK EGIN DU

Iya guriak egindu,badegu zeñek agindu;ez oraindik umildu,alkarrengana bildu;gerra nai duben guziya,berari kendu biziya!

Okasiyua prestatzen,lotan daudenak esnatzen;etzait neri gustatzenmaliziyan jostatzeniñorekin ibilltzia;ark merezi du illtzia!

Gerraren billa gau t'egunetsaiak arturik lagun;arrazoi ote degunedo zer datorkigunasitzerako pentsatufusillak nola dantzatu!

Ez naiz ni gerraren zale,baizik pakearen alde;zeñek nai duen galde,berari tira dale,bala bat sartu buruan,aspertuko da orduan!

Umildadean alkarrierrespetua ekarri;lege eder bat jarribizi gaitezen garbi;ori deseo nuke nik,ixuri gabe odolik!

Xenpelar

127

Jornala irabaztendaukan enpleuan,apaizak ere aladirade munduan;zeñi beria kendubiar dan moduan,oientzat zer esanikeztago orduan.

Nastuta gabiltzanakalkargana bildu,Jaunaren justiziyanobe da umildu;gerrari laga etapakiari eldu,inozente gaudenakez gaitezen galdu.

Alkar ezin ikusi,au mundu argala!uste degu betikojaiuak gerala;alferrik da artziaindarraren gala,aingeru guardakuakanpara gaitzala.

Kortian jarri berrigizon bat umilla,berari entregatuezpata ta silla,etsaiaren indarrautzi dezan illa;ori deseatzen detala izan dedilla.

1869

BERTSO JARRIAK

126

Xenpelar

Gaitzak gerade umiltzeneta pakean unitzen;ez da errez ibilltzenanaiak alkar illtzen,zer dan entenditu gabe;ortan galduko gerade!

Gu gera iru probintzi,lengo legerik ez utzi;oieri firme eutsi,naiz anka bana autsi;jaioko dira berriyak,gu gera euskal erriyak!

Alabes eta bizkaino,gu gera gipuzkoano;aitak ill ziran bañosemeak oraindañolegea degu guardatu;letra zarrik ez ukatu!

BERTSO JARRIAK

128