IMPORMASYON MAHITUNGOD SA BATO (KIDNEYS)
I. UNSA ANG BATO O KIDNEY
A. KAALAM MAHITUNGOD SA ATONG URINARY TRACT SYSTEM KUNG ASA
PARTE ANG ATONG BATO
1. BATO/KIDNEYSAng normal nga tao nay duha ka peres nga bato nga
makit-an sa likod sa atong tiyan, sa isig-kilid sa atong vertebral
column. Kining mga bato kulay pula kaayo tungod sa kadaghan sa
iyang ugat ug selula (cell/nephrons) nga ga sala para ma separate
ang mga toxins, tubig ug uban pang mga minerals nga dili
kinahanglan o sobra sa atong lawas.
2. URETERSAng ureters usa pod ka pares nga tubo nga ga connect
each sa duha ka bato, kini mga 14-18 inches ang gitas-on ug 1/8
inch ang iyang diameter. Diri mo agi ang nanga sala nga likido
kauban ang mga toxins gikan sa bato padulong sa pantog o urinary
bladder kung asa pod temporary nga maipon.
3. PANTOG (URINARY BLADDER)Kini ang last nga sudlan sa ihi nga
pwede nang ipagawas kung mo abot na ug mga 250-300 ml, kini nga
kadaghanon maka bati nata ug kaihion pero pwede pang mapugngan
hangtod sa 700 ml nga ihi.
4. URETHRAKini mao na ang ulahi nga again sa ihi pagawas sa
lawas gikan sa atong pantog, kung mangihi ang usa ka tao, naay
urethral orifice nga naa sa tumoy sa pantog nga maabri para
mapagawas ang ihi padulong sa urethra pagawas.
II. UNSA KA IMPORTANTE ANG BATO?A. UNSA DIAY ANG GINABUHAT NIINI
PARA MA MINTINAR NIYA ANG KAHIMSOG SA LAWAS?1. Ang mga bato
nagasala sa mga toxins ug mga sobrang tubig,electrolytes minerals
sa lawas para mapagawas sa lawas.2. Ga buhat ug hormone nga
ginatawag ug erthropeitin nga gatabang sa bone marrow mag buhat ug
pula sa dugo o hemoglobin.3. Ga buhat ug kemikal nga angiotensin
para ma maintain ang saktong kadaghanon sa dugo ug asin sa lawas
para ma maintain ang normal nga presyon sa dugo. III. NGANONG
IMPORTANTE KAAYO ANG MAGPA EKSAMIN UG IHI KAISA SA ISA KA TUIG?
A. Ang pag eksamin sa ihi isa ka simple ug barato nga pamaagi
para mahibal-an kung naay problema ang ihi nga sinyales sa sakit sa
bato. Makita sa urinalysis kung naay protina, sugar, dugo o nana sa
ihi. Kun naa man kini nga mga problema sa ihi, maayo nga I diretso
ang pagpa consulta sa doctor.
IV. UNSA ANG SAKTONG PAG KOLEKTA SA IHI PARA MA EKSAMIN SA
LABORATORYO?A. Ang ihi sa buntag ang pinaka sakto nga kolektahon
para sa urinalysis.B. Mag andam ug sterilao nga butanganan sa ihi
nga gikan sa hospital o health center.C. Mag hugas ug kamot ug
hugasan pod ug sakto ang ari gamit ang sabon ug tubig hayna mag
salod ug ihi.D. Paagason ang unang ihi hayna isalud ang tunga tunga
nga agas sa ihi hantud ma abo ug tunga sa ihi ang sudlanan.E.
Siradoun ug ayo ang taklob sa sudlanan sa ihi ug sulatan ug
pangalan ang sudlanan apil ang oras sa pag kolekta niini.F. Dal a
dayon diretso sa laboratory ang ihi. Kinahanglan ma eksamin sa
sulod sa duha ka oras ang ihi. Kung dili diretso madala ang ihi,
pwede sa kini ibutang sa ref.kung dugay pod ang lugar nga paga
byahion para ma eksamin, kinhanglan ibutang sa saktong sudlanan nga
naay ice.
V. NGANONG IPORATNTE KAAYO NGA NAAY KAALAM ANG KATAWHAN
MAHITUNGOD SA UNSAON PAG LIKAY ANG BISAN UNSANG KLASENG SAKIT SA
BATO?DAHIL ANG SAKIT SA BATO AY ISANG PANGANIB SA KALUSUGAN AT
BUHAY NG TAO KUNG HINDI MATUTUKLASAN NG MAAGA AT MABUBIGYAN NG
KAUKULANG LUNAS. A. Sa ngayon, ang sakit sa bato ay pang-sampu sa
mga pangunahing sanhi ng pagkamatay sa Pilipinas. Ang nanungunang
dahilan ng paglubha nang karamdaman ay ang hindi magap na
pagkatuklas nito. Maaring walang makitang sintomas o palatandaan sa
isang taong may sakit sa bato lalo na sa simula nito. Ito ay
maaring malaman lamang kapag nagpa eksamin ng ihi o nagpa suri sa
doctor. Kapag hindi nalaman , ang sakit na ito ay maaring lumala at
mauwi sa estado na di na maibabalik sa normal na kundisyon ng mga
bato, katulad ng END STAGE RENAL DISEASE (ESRD) O CKD V.B. Ito ay
maaaring magdulot ng emosyonal at psychological na alalahanin di
lamang sa pasyente kundi pati na sa kanyang pamilya.C. Ang malaking
halaga na gugugulin sapagpapagamot, dialysis, transplantation o
pagtustus sa habang buhay na pag-inom ng anti-rejection drugs ay
malaking pasanin ng pasyente at pamilya.D. Ang pisikal na kondisyon
katulad ng panghihina, wlang ganang kumain at iba pang pagbabago sa
katawan dulot ng karamdaman ay makaaapekto sa normal na Gawain ng
pasyente. Ang trabaho ay maari ring maapektohan sa madalas na di
pag pasok o dahil sa maraming oras na gugugulin sa
pagpapagamot.
VI. UNSA ANG MGA SAKIT SA BATO UG ILANG MGA SINTOMAS?
A. Urinary Tract InfectionImpeksyon o pamamaga ng daluyan ng
ihi. Ito ay kondisyon ng pagdami ng mga organismo o mikrobyo sa
bato, sa ureter at sa pantog.a. Upper Urinary Tract Infection1.
Pyelonephritis o impeksyon sa bato- nilalagnat, giniginaw,
nagsusuka, pagsakit ng tiyan/ tagiliran, pag iinit ng katawan kapag
umiihib. Lower Urinary Tract Infection1. Cystitis o impeksyon sa
pantog-masakit sa ilalim ng puson bago umihiB.
GlomerolunephritisSakit sa bato na namamaga ang mga maliliit na
ugat sa nephrons o blood filters. Bagamat nagiging sakit din ito ng
mga matatatnda, ang kalimitang nagkakasakit nito ay mga bata. Ang
maaring pagsimulan nito ay ang tonsillitis, pharyngitis o impeksyon
sa balat- pamamanas, altapresyon, pamumula ng ihi, kulay tsaa o
coke na ihi, pag dalang ng ihiC. Nephrosis o Nephrotic Syndrome-
ito ay kondisyon na nagkakaroon ng sobrang protina ang ihi at
sobrang pamamanas ng katawan.-pamamanas ng talukap ng mga mata,
mukha, mga binti at paa, pisngi, tiyan (buong katawan) at ihi na
mabula.D. Renal Calculi-ito ay kondisyon na nagkakaroon ng bato
(stone) sa bato (kidney)E. Renal Failure- ito ay pagkakalason ng
dugo sanhi ng malubhang pagkasira ng mga bato. Ito ay kondisyon na
wala ng ganap na kakayahan ang dalawang bato na gawin ang kanilang
tungkulin. Karaniwan ito ay nakikita sa End Stage Renal Disease
(ESRD) kung kalian ang may sakit ay nangangailangan nan g dialysis
o kidney transplant operation.
VII. UNSA ANG MGA PAMAAGI O DAPAT BUHATON PARA MA MINTINAR ANG
SAKTONG PANGLAWAS?A. UMINOM NG 8-10 (ADULT), 6-8 (BATA) BASONG
TUBIG ARAW ARAW (PARA SA MGA NORMAL ANG BATO)B. Pamalagiin ang
kalinisan ng katawan.C. Ugaliin ang araw araw na pagdumi.D. Huwag
pigilan ang ihi.E. Isanguni sa doctor ang anumang impeksyon sa
lalamunan at balatF. Huwag paglaruan ang maseselang bahagi ng
katawn tulad ng ari.G. Ugaliin ang taunang pagpapasuri ng ihiH.
Kumain ng pagkaing masusutansya, hindi sobrang maalat o matamis.I.
Magpakuha ng presyon ng dugo dalawang beses sa isang taon.J. Mag
ehersisyo araw-araw ayon sa kakayahan ng katawan.K. Kumpletuhin ang
kailangang bakuna o imunisasyon sa bataL. Huwag manigarilyoM.
Uminom lamang ng gamut kung may peskripsyon ng doctor.N. Kung nais
uminom ng herbal supplements, kumunsulta muna sa doctor.
REFERENCE:RENAL DISEASE CONTROL PROGRAM (REDCOP)
http://www.redcop.org
2
