Wstęp.

Analizę stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie nazywa

się analizą ekonomiczną. Jest ona instrumentem służącym do poznania

przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych.

Można ją definiować również jako dyscyplinę zajmującą się wyszukiwaniem,

mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz

wykrywaniem za pomocą rozmaitych metod badawczych, prawidłowości

dotyczących zachowywania się podmiotów gospodarczych i ich reakcji na

bodźce płynące z otoczenia.

Proces budowy nowego systemu społeczno-gospodarczego w warunkach

gospodarki rynkowej i związane z nią oczekiwania wymagają rozwoju

przedsiębiorstw. Osiągnięcie tego nie byłoby jednak możliwe bez ciągłego

udoskonalania procesów planowania, bieżącej kontroli i sterowania.

Zarządzanie przedsiębiorstwem traktowane jako ciągły proces podejmowania

decyzji, których trafność decyduje o skuteczności i pożądanym poziomie

ekonomicznym działań gospodarczych, komplikuje się, w warunkach dużej

zmienności otoczenia i wzrastającej konkurencji.

Podejmowanie decyzji strategicznych, które określają podstawowe cele

gospodarcze jak i decyzji operacyjnych oraz taktycznych mających za zadanie

likwidację niepożądanych odchyleń od założonych celów oraz wczesne ich

wykrywanie wymaga stałego dopływu pełnych, szybkich i rzetelnych

informacji.

Analiza ekonomiczna pozwala na dokonanie oceny bieżącej działalności

podmiotów gospodarczych i obejmuje zagadnienia takie jak, istotę i wstępną

analizę sprawozdań finansowych, badanie kondycji finansowej

przedsiębiorstwa, w szczególności jego płynności finansowej, stopnia

zadłużenia, sprawności działania, zyskowności oraz oceny rynkowej wartości

1

akcji i kapitału. Analiza ekonomiczna pozwala na badanie czynników

kształtujących wyniki finansowe przedsiębiorstw, badanie dochodów ze

sprzedaży oraz kosztów własnych, co stanowi podstawę do podejmowania

decyzji dotyczących zarówno bieżącej jak i przyszłej działalności gospodarczej.

Duże znaczenie analizy ekonomicznej w zarządzaniu podmiotami

gospodarczymi sprawia, że zaczyna ona zajmować wysoką pozycję wśród

funkcji zarządzania i coraz częściej zaliczana jest do funkcji podstawowych

przedsiębiorstwa.

Przeprowadzenie analizy wymaga zastosowania odpowiednich metod

badania i zasad oceny wypracowanych przez analizę jako samodzielną

dyscyplinę naukową. W procesie tym wykorzystywany jest dorobek z innych

dziedzin takich jak: rachunkowość, ekonomika przedsiębiorstw, finanse i

marketing.

Charakterystyczną cechą analizy w gospodarce rynkowej jest bezpośrednie

wykorzystanie jej w procesie zarządzania. Wyniki analizy stanowią podstawę

do weryfikacji słuszności decyzji podjętych w przeszłości oraz ustalenie punktu

wyjścia zamierzeń bieżących i przyszłościowych. W bieżącej działalności

przedsiębiorstwa analiza ekonomiczna ma na celu jak najszybsze dostarczenie

informacji o zakłóceniach tej działalności w stosunku do stanu będącego

podstawą porównań. W fazie oceny i weryfikacji rezultatów działalności

przyszłych okresów analiza dostarcza informacji o efektywności

gospodarowania oraz pozycji przedsiębiorstwa w branży i na rynku. Pozwala,

więc na dobre przygotowanie przyszłej działalności wyrażonej w strategii

rozwoju przedsiębiorstwa.

Celem mojej pracy jest bliższe poznanie problematyki analizy

ekonomicznej oraz próba jej zastosowania w praktyce w oparciu o wiedzę

wyniesioną z uczelni oraz udowodnienie, że analiza ekonomiczna stanowi

podstawę do opanowywania rynków i umacniania na nich pozycji

przedsiębiorstw. Rzeczowy zakres pracy obejmuje dokonanie analizy i oceny

2

przedsiębiorstwa poprzez badanie struktury przychodów i kosztów, analizę

wyniku finansowego na wybranym przykładzie. Do przeprowadzenia analizy

ekonomicznej wykorzystano bezpośrednie źródła z przedsiębiorstwa w postaci

bilansu, sprawozdań FO1, sprawozdań z zatrudnienia oraz rachunków zysku i

strat.

Praca napisana jest w oparciu o literaturę przedmiotu. Spośród wielu

autorów zajmujących się problematyką analizy finansowej, do których należą

między innymi Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj, Marian

Walczak, Jan Czekaj, Zbigniew Dresler, Wiesław Pluta, Niels A. Skor, Maria

Sierpińska i Tomasz Jachna na szczególną uwagę zasługują Maria Sierpińska,

Tomasz Jachna autorzy książki pt. „Ocena przedsiębiorstwa według standardów

światowych”, Jan Czekaj Zbigniew Dresler autorzy pracy pt. „Podstawy

zarządzania finansami” oraz Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj,

Edmund Kurtys, Tadeusz Waśniewski i Bolesław Wersty, twórcy książki pt.

„Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa”.

Wszyscy wymienieni powyżej autorzy w szczegółowy sposób omawiają

problematykę analizy, jej rolę i znaczenie, metody analizy oraz dokonują

prezentacji podstawowych wskaźników wykorzystywanych w przeprowadzaniu

analizy ekonomicznej.

Rozdział pierwszy stanowi bliższe zapoznanie się z tematyką analizy

ekonomicznej jako instrumentu sprawnego zarządzenia przedsiębiorstwem.

Określa istotę, funkcję i zakres współczesnej analizy finansowej. Wyjaśnia

pojęcie i przedmiot analizy oraz charakteryzuje jej najważniejsze rodzaje i

elementy składowe. W rozdziale drugim dokonano ogólnej charakterystyki.

Przedstawiono genezę i rozwój przedsiębiorstwa, charakterystykę produkcji

oraz jej czynniki. Omówiono również sytuację w otoczeniu konkurencyjnym i

tzw. makrootoczeniu. Zasadniczą cześć pracy stanowi analiza finansowa

uwzględniająca najnowszy dorobek twórców metod do jej przeprowadzania.

Zawiera przegląd tradycyjnych metod i wskaźników powszechnie zalecanych i

3

stosowanych w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw. Ponadto przedstawia

ocenę przeprowadzonej analizy na wybranym przykładzie. Zagadnienia te są

przedmiotem rozdziału trzeciego.

4

Rozdział I. Analiza ekonomiczna jako fundament sprawnego

zarządzania przedsiębiorstwem.

1. Pojęcie, przedmiot i elementy składowe analizy ekonomicznej.

Warunkiem efektywnego działania firmy jest analiza osiąganych

rezultatów gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby sprawnie zarządzać, musi

posiadać dobre rozeznanie rzeczywistej efektywności podejmowanych w

przeszłości decyzji. Uzyskiwane wyniki mogą, bowiem bądź to narzucać

konieczność dotychczasowych sposobów postępowania, bądź też potwierdzić

słuszność prowadzonej polityki.

Analiza osiągniętych wyników gospodarowania jest niezbędna do

prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Analiza odnosząca się do działalności gospodarczej nosi nazwę analizy

ekonomicznej. Mówi się o niej jako o dyscyplinie naukowej dotyczącej zespołu

metod umożliwiających stawianie diagnoz w jednostkach operacyjnych.1

Jest ona również metodą postępowania, która polega na dzieleniu danej całości

na części i rozpatrywaniu każdej z nich osobno.2

Może mieć dwojaki cel, a mianowicie:

- wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących

między elementami strukturalnymi oraz między każdym elementem a

całością; wówczas nazywa się analizą strukturalną,

- poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian jakie

zachodzą, identyfikację czynników oddziałujących na tę całość oraz siły,

1 J. Więckowski, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie przemysłowym, PWE Warszawa 1988 s.32 2 Encyklopedia powszechna PWN T.1 Warszawa 1973 s.87

5

kierunku i natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone

zmiany; wówczas nazywa się ją mianem analizy przyczynowej.3

Analiza strukturalna jak i przyczynowa nie zapewniają pełnego poznania

badanego przedmiotu. Konieczna jest synteza, – czyli łączenie różnych części w

całość po uprzednim zbadaniu tych części.

Wydawałoby się, że synteza jest przeciwieństwem analizy jednak mimo to

możemy powiedzieć, że metody te uzupełniają się wzajemnie. Dzięki nim

możemy poznać dogłębnie dany obiekt w całości i w szczególe.

Główne zadania analizy ekonomicznej traktowanej jako metoda to:

- wykrywanie struktury zjawisk i procesów występujących w działalności

gospodarczej przedsiębiorstwa,

- ustalanie wewnętrznych oraz zewnętrznych związków przyczynowych

tych zjawisk i procesów,

- badanie wielkości przyszłych odchyleń stanów rzeczywistych od

postulowanych,

- projektowanie działań korekcyjnych, zmierzających do poprawy stanu i

przebiegu procesów.

2. Przedmiot i rodzaje analizy.

Przedmiotem analizy są zjawiska, i procesy gospodarcze występujące we

wszystkich dziedzinach działalności przedsiębiorstwa. Dotyczą one analizy

ekonomicznej w obrębie przedsiębiorstwa i otoczenia.

Otoczenie jest jednym z czynników mających wpływ na dynamikę rozwoju

przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo chcąc być konkurencyjne na rynku musi

znać dobrze swoje otoczenie, musi wiedzieć, w czym jest lepsze a co wymaga

3 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.10

6

modernizacji. Znając słabe i mocne strony swoje oraz konkurentów może

właściwie prowadzić politykę dalszego rozwoju i udoskonalania.

Do tego wszystkiego niezbędna jest „Analiza działalności przedsiębiorstwa”.

Rys.1

Analiza otoczenia przedsiębiorstwa

Ocena warunków

społecznych i prawnychAnaliza rynku Analiza konkurencji

Analiza ekonomiczna

Analiza finansowa Analiza techniczno - ekonomiczna

Synteza wyników analiz i przygotowanie decyzji przyszłych okresów

Źródło: M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych” PWN

Warszawa 1994, s.12

Przeprowadzając taką analizę możemy dowiedzieć się, jakie są warunki

społeczne i prawne ludności. Czy wszystkich będzie stać na nasze produkty, czy

w regionie który badamy występuje duże bezrobocie, jaką państwo prowadzi

politykę pod względem dziedziny działalności naszego przedsiębiorstwa.

Rodzaje analizy ekonomicznej.

Regulowanie i sterowanie procesami gospodarczymi w przedsiębiorstwie

wymaga poddawania analizie zarówno stanów tych procesów, jak i przebiegu

oraz wyników osiąganych w danym czasie. Przyjęcie kryterium

przedmiotowego lub czasowego umożliwia wyróżnienie kilku rodzajów analizy

ekonomicznej.

Uwzględniając kryterium przedmiotowe, należy przede wszystkim

wyodrębnić analizę:

- makroekonomiczną

7

- mikroekonomiczną

Przedmiotem analizy makroekonomicznej są stany i wyniki ekonomiczne całej

gospodarki narodowej. Sporządzają ją centralne organy administracji

państwowej, tj. Centralny Urząd Planowania, Ministerstwo Finansów, Główny

Urząd Statystyczny.

Zadaniem analizy mikroekonomicznej jest natomiast badanie stanów i

wyników działalności ekonomicznej i podmiotów gospodarczych.4

W ramach analizy mikroekonomicznej można wyodrębnić analizy

dziedzinowe, obejmujące poszczególne dziedziny działalności gospodarczej,

np. analizę gospodarki materiałowej, analizę zatrudnienia i płac, oraz analizy

problemowe, dotyczące głównych w danym okresie problemów gospodarczych,

np. wydajność pracy, kosztów własnych produkcji, obrotów aktywów.

Analizę ekonomiczną ze względu na przyjęty horyzont czasowy można

podzielić na: analizę ex post (retrospektywną), analizę ex ante (antycypacyjną),

tę ostatnią zaś na analizę taktyczną (średniookresową) oraz analizę strategiczną

(długookresową).

Analiza ex post, zwana także retrospektywną, należy do najlepiej

opracowanych rodzajów analizy ekonomicznej. Może być przeprowadzona na

wszystkich szczeblach zarządzania w przedsiębiorstwie. Jej podstawowym

celem jest przeprowadzenie badań strukturalnych i przyczynowych w

odniesieniu do minionych zadań gospodarczych w przyjętym przedziale czasu

(kwartał, rok). Dzięki wynikom analizy ex post można nie tylko wyjaśnić

zmiany, jakie zaszły w przedsiębiorstwie jako całości, lecz również w

poszczególnych wycinkach jego działalności. Można także, wykorzystując

uzyskane wyniki, zapobiegać w przyszłości zmianom niepożądanym, a także

utrwalać tendencje w zarządzanych obiektach gospodarczych.5

4 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.145 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.14

8

Analiza operatywna ma na celu przygotowanie informacji analitycznych

o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krótkich odcinkach czasu

– zmiana, dzień, dekada. Najistotniejszą cechą analizy operatywnej jest niemal

bezpośrednie wykorzystywanie jej warunków do regulacji zaistniałych

odchyleń od założonych parametrów i do likwidacji występujących zakłóceń w

przebiegu procesów gospodarczych i produkcyjnych.

Analiza ex ante, zwana także antycypacyjną, podobnie jak analiza ex post

może być przeprowadzana na wszystkich poziomach zarządzania w

przedsiębiorstwie. Pozwala ustalać wyniki przewidywanych procesów

gospodarczych we wszystkich dziedzinach działalności oraz w

przedsiębiorstwie jako całości. Uwzględnia ona zarówno czynniki te, które

działały wcześniej, jak i te, które mogą się pojawić w przyszłości. Analizę ex

ante wykorzystuje się we wszystkich procesach decyzyjnych, a przede

wszystkim planowania.

Analiza taktyczna jest tym rodzajem analizy ex ante, który obejmuje

okresy nie dłuższe niż jeden rok. Dzięki relatywnie krótkiemu horyzontowi

czasowemu wyróżnia się dużą szczegółowością i wysokim

prawdopodobieństwem uzyskanych wyników badawczych.

Analiza strategiczna odnosi się do okresów dłuższych niż jeden rok i z

tego powodu ma nieco odmienny zakres tematyczny oraz mniejszy stopień

szczegółowości i dokładności aniżeli analiza taktyczna. Wyróżnia się w niej:

- analizę wewnętrzną, zajmującą się słabymi i mocnymi stronami

przedsiębiorstwa w zakresie zasobów ludzkich (kwalifikacje, płynność,

jakość kierowania), zasobów technicznych (nowoczesność wyposażenia,

zdolność produkcyjna, potencjał badawczy), zasobów handlowych (sieć

dystrybucji, konkurencyjność wyrobów) i zasobów finansowych

(płynność, zadłużenie, cash flow, struktura kosztów),

- analizę zewnętrzną, zajmującą się szansami i zagrożeniami

przedsiębiorstwa w otoczeniu. Szczególną uwagę zwraca się w niej na

9

stan konkurencji, stan gospodarki jako całości, stan prawnopolityczny

państwa, zasoby surowcowo – materiałowe itp.

- analizę synergii przedsiębiorstwa z otoczeniem.

Oprócz wymienionych rodzajów analizy wyróżnia się jeszcze:

- analizę systemową,

- analizę decyzyjną,

- analizę funkcjonalną,

- analizę przestrzenną (międzyzakładową).

Analiza systemowa charakteryzuje się ujmowaniem badanych obiektów jako

części składowych określonej całości, a nie jako elementów niezależnych.

Przyjmuje się w niej tezę, że w badaniach analitycznych należy uwzględniać

warunki, w jakich badany obiekt działa i w ramach których istnieje. Ponadto w

analizie systemowej przyjmuje się założenie, że cechy charakterystyczne

rozpatrywanego zjawiska wynikają nie tylko z cech jego elementów, lecz

również ze struktury sprzężeń między nimi.

Analizą decyzyjną nazywa się taki zespół działań analitycznych, którego

celem jest przygotowanie wszystkich informacji analitycznych potrzebnych do

podjęcia oraz realizacji danej decyzji.

Obiektem analizy funkcjonalnej są te zjawiska ekonomiczne, które

znajdują się w obszarze odpowiedzialności danego stanowiska pracy.

Analiza przestrzenna, zwana również międzyzakładową, ma na celu

ustalenie przyczyn różnic między np. jednostkowymi kosztami własnymi

porównywalnych wyrobów wytwarzanych przez przestrzenne wyodrębnione

ogniwa organizacyjne (wydziały, zakłady).

10

W celu zapewnienia wynikom analizy ekonomicznej wysokiej wartości i

dużej użyteczności należy przestrzegać pewnej kolejności badań analitycznych.

Kolejność ta podyktowana względami natury metodycznej, przesądza o

wnikliwości i poprawności merytorycznej rezultatów badań i ich wartości

aplikacyjnej.

Rys 2. Podział analiz ekonomicznych według wybranych kryteriów.

Źródło: opracowanie własne.

Kryterium przedmiotowe dzieli również analizę ekonomiczną na:6

analizę techniczno-ekonomiczną,

6 A. Ćwiąkała-Małys, Z. Maksimowicz: Wybrane zagadnienia analizy ekonomicznej w podmiocie gospodarczym. Wydawnictwo UW, Wrocław 1997, s.19

11

Kryterium przedmiotowe

Kryterium horyzontu czasowego

Analiza makroekonomiczna

Analiza mikroekonomiczna

Analiza ex post

Analiza operatywna

Analiza ex ante

Analiza dziedzinowa

Analiza problemowa

Analiza taktyczna

Analiza strategiczna

Analiza wewnętrzna

Analiza zewnętrzna

Analiza synergii

Kryterium Rodzaj analiz

analizę finansową,

analizę otoczenia (konkurencji).

Analiza techniczno-ekonomiczna opiera się na: analizie produkcji (ilość

asortyment), analizie zatrudnienia, płac, wydajności, wyposażenia w środki

finansowe, analizie gospodarki materiałowej i postępu technicznego.

Przeprowadzamy ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników

produkcji z punktu widzenia ich wpływu na wyniki ekonomiczno – finansowe

przedsiębiorstwa. Przyczyny kształtowania się wyniku finansowego na

określonym poziomie tkwią w stopniu wykorzystania poszczególnych

czynników produkcji i otoczeniu przedsiębiorstwa. Wyjaśnienie odchyleń

wskaźników finansowych stwarza konieczność wzajemnego powiązania analizy

finansowej z analizą techniczną.

Do analizy finansowej zaliczamy: wstępną i rozwiniętą analizę bilansu,

rachunku strat i zysków, ustalenie i ocenę przepływów pieniężnych, analizę

kondycji finansowej oraz czynnikową ocenę wyniku finansowego. Analiza

sytuacji finansowej firmy stwarza podstawy do wyboru najlepszych alternatyw

przy podejmowaniu decyzji, a także do interwencji w przypadku, gdy plany

odbiegają znacząco od rzeczywistości.

Poprzez analizę konkurencji poznajemy naszych głównych rywali. Ich słabe i

mocne strony porównujemy z naszymi i wyciągamy odpowiednie wnioski.

Musimy znać swoich głównych konkurentów, rozmiar ich sprzedaży, wskaźniki

wzrostu, stopień integracji, aby nie utracić miejsca na rynku i móc prowadzić

politykę ekspansji. W analizie konkurencji ważne jest ustalenie, w jakich

grupach klientów konkurent ma lepsze, gorsze lub takie samo powodzenie i

dlaczego, ponieważ na takich danych można oprzeć politykę cenową i działanie

marketingowe. Równie ważne są informacje dotyczące reakcji konkurenta na

12

wprowadzenie nowego wyrobu na rynek, zmiany ceny lub reklamy. Posiadając

te wszystkie dane firma dokonująca analizy może wypracować strategiczną

ofensywę wobec konkurencji. Przewagę na rynku charakteryzującym się

nadmiernymi zdolnościami produkcyjnymi można uzyskać tylko dzięki

szybkiemu reagowaniu na zakłócenia. Niezbędna do tego jest analiza.

Do podstawowych etapów metodycznych badań analitycznych należy zaliczyć

1. dokładne zdefiniowanie obiektu badań,

2. wybór kryterium oceny badanego zjawiska lub procesu,

3. wybór adekwatnej miary,

4. ustalenie jednostki odniesienia (bazy),

5. określenie odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych,

6. postawienie wstępnej hipotezy, sformułowanie modelu i przeprowadzenie

analizy przyczynowej,

7. postawienie diagnozy ekonomicznej,

ustalenie działań racjonalizujących przedmiot badań.7

Przestrzeganie w badaniach analitycznych wyżej wymienionych etapów

metodycznych jest ważne przede wszystkim dla poprawności merytorycznej

uzyskiwanych wyników. Równie ważne znaczenie dla procesu analizy

ekonomicznej ma organizacja badań analitycznych, w której wyodrębnia się

kilka etapów. Zalicza się do nich: gromadzenie danych źródłowych,

przeprowadzanie badań przyczynowo – skutkowych. Wykorzystanie wyników

tych badań do usprawnienia działalności przedsiębiorstwa.

3. Materiały źródłowe służące do oceny działalności gospodarczej

przedsiębiorstwa.

7 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.16

13

W ramach prac analitycznych, zmierzających do oceny działalności

gospodarczej przedsiębiorstwa jednym z ważniejszych etapów jest

przygotowanie materiałów źródłowych.

Podstawowym celem prac przygotowawczych analizy ekonomicznej jest

dobór i weryfikacja materiałów źródłowych. Etap ten decyduje w dużej mierze

o jakości przeprowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub niestarannie

zweryfikowane mogą stać się przyczyną dalszych błędnych ustaleń, co z kolei

uniemożliwi wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznych

działań.

Materiały źródłowe wykorzystywane na potrzeby analizy ekonomicznej w

przedsiębiorstwie można ogólnie podzielić na:

- ewidencyjne,

- pozaewidencyjne.

Podstawowe znaczenie mają materiały ewidencyjne, tworzone w ramach

prowadzonych w przedsiębiorstwie urządzeń ewidencji operatywnej techniczno

– ekonomicznej, statystyki ekonomicznej oraz rachunkowości.

Ewidencja gospodarcza właściwie zbudowana i prowadzona systematycznie, w

odpowiednich urządzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, taśmy

magnetyczne, komputerowe ujęcie danych) oraz na podstawie sprecyzowanych

zasad (w tym terminów) – może zapewnić uzyskiwanie danych liczbowych

wszechstronnie ilustrujących przebieg procesów gospodarczych w

przedsiębiorstwie. W ramach materiałów źródłowych ewidencyjnych można

wyodrębnić: brakuje kartki nr 17.

Wśród materiałów ewidencyjnych, bez względu na ich rodzaj, wyodrębnić

można:8

dokumentację pierwotną lub wtórną, stanowiącą podstawę zapisów w

urządzeniach ewidencyjnych,8 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33

14

zapisy dokonane w analitycznych i syntetycznych urządzeniach

ewidencyjnych (konta, rejestry, taśmy perforowane lub magnetyczne,

tabulogramy),

sprawozdawczość opartą na tych zapisach, będącą uogólnieniem ich

treści.

Typowym materiałem źródłowym, wykorzystywanym w ramach analizy

ekonomicznej jest sprawozdawczość finansowa. Podstawowe znaczenie ma jej

podział na sprawozdawczość rzeczową i finansową.

4. Źródła i metody badań w analizie ekonomicznej.

Podstawą podejmowania analizy ekonomicznej powinny być odpowiednie

materiały źródłowe o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Właściwy

dobór tych materiałów (a w tym głównie sprawozdawczości finansowej), a

także ich weryfikacja, to podstawowe czynniki określające jakość analizy.

Weryfikacja sprawozdawczości przedsiębiorstwa w systemie gospodarki

rynkowej należy do tych prac specjalistów rachunkowości i finansów, którymi

są w Polsce biegli rewidenci.

Jakość przeprowadzonej analizy, a zatem i jej użyteczności w zarządzaniu

przedsiębiorstwem, zależy w dużej mierze od charakteru i rodzaju

wykorzystywanych informacji źródłowych. Dobór i weryfikacja podstaw

źródłowych analizy wpływa w istotnym stopniu na rzetelność i obiektywność

dokonanych ocen. Materiały niestarannie przygotowane, niekompletne,

niewłaściwie zweryfikowane, mogą prowadzić do podjęcia błędnych decyzji i

tym samym uniemożliwić skuteczne działanie.

15

W ramach prac analitycznych związanych z oceną działalności

gospodarczej przedsiębiorstwa, obok właściwej analizy porównawczej i

przyczynowej, na wyróżnienie zasługuje:9

1) zebranie i weryfikacja materiałów źródłowych,

2) opracowanie i prezentacja wyników przeprowadzonej analizy.

Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy

ekonomicznej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych.10 Decyduje to w

dużej mierze o jakości prowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub

niestarannie zweryfikowane stać się mogą przyczyną błędnych ustaleń i stąd

uniemożliwiać wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznego

działania. Materiały źródłowe wykorzystywane zarówno na potrzeby analizy

finansowej, jak i całej analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie można ogólnie

podzielić na dwie grupy:

1) materiały wewnętrzne, zawierające dane o przedsiębiorstwie

2) materiały zewnętrzne, informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa.

Dane o przedsiębiorstwie mogą mieć charakter ewidencyjny i poza

ewidencyjny. Materiały ewidencyjne mają znaczenie podstawowe i wynikają z

prowadzonej w danym przedsiębiorstwie ewidencji. Źródłem informacji

liczbowych są: księgowość, kalkulacja ewidencyjna, sprawozdawczość

finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany, dokumentacja

konstrukcyjno-technologiczna oraz inna dokumentacja obrazująca działalność

przedsiębiorstwa.11

Zasadnicze znaczenie mają materiały ewidencyjne, wchodzące w zakres

ewidencji gospodarczej – statystyki ekonomicznej i rachunkowej.

Składają się na nie:12

9 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.2111 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.3210

11 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r.12 L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1994r.

16

- dokumentacja pierwotna i wtórna

- zapisy w urządzeniach ewidencyjnych, analitycznych i syntetycznych

- sprawozdawczość

Materiały ewidencyjne wykorzystywane dla potrzeb analizy obejmują przede

wszystkim:

- wyniki przeprowadzonych analiz, zwłaszcza analiz roku ubiegłego,

- plany gospodarcze zarówno długoterminowe jak i krótkoterminowe a w

tym szczególności biznes plan,

- inne dane postulowane, takie jak kalkulacje wstępne, kosztorysy,

- protokoły z przeprowadzonych kontroli i rewizji zewnętrznych i

wewnętrznych oraz wnioski pokontrolne,

- sprawozdania z posiedzeń zarządu i rady nadzorczej,

- informacje uzyskane od kompetentnych pracowników.

Dane poza ewidencyjne pomimo uzupełniającego charakteru, stanowią dla

analizy równie cenne źródło informacji, jak dane ewidencyjne. Ich brak może

utrudnić lub nawet uniemożliwić przeprowadzenie właściwego badania.

Materiały źródłowe pozaewidencyjne mają charakter uzupełniający,

pomocniczy, a ich brak lub niekompletność może utrudnić prowadzenie analizy

w wybranym zakresie. Do materiałów źródłowych pozaewidencyjnych

wykorzystywanych w analizie ekonomicznej zaliczyć można przede

wszystkim:13

opracowane dane postulowane, a zwłaszcza plan finansowy tzw. Biznes

plan i inne plany gospodarcze,

wyniki poprzednio przeprowadzonych analiz, w tym szczególnie analizy

roku ubiegłego,

13 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33

17

materiały z przeprowadzonych kontroli i rewizji, zarówno przez organa

wewnętrzne jak i zewnętrzne,

uzyskiwane materiały i informacje dotyczące przedsiębiorstw krajowych

i zagranicznych.

Podstawowym materiałem źródłowym analizy ekonomicznej jest

sprawozdawczość przedsiębiorstwa, którą z uwagi na treść danych można

podzielić na sprawozdawczość rzeczową i finansową. Sprawozdawczość

finansowa uwzględniająca dane liczbowe wyrażone w jednostkach pieniężnych,

sporządzana w oparciu o ewidencję księgową, wykorzystywana jest przede

wszystkim jako podstawa źródłowa analizy finansowej. Sprawozdawczość

rzeczowa natomiast służy potrzebom analizy techniczno – ekonomicznej.

Należy jednak zaznaczyć, że często dla dokonania wszechstronnej oceny

jakiegoś zagadnienia niezbędne jest wykorzystanie z danych zarówno

sprawozdawczości finansowej jak i rzeczowej.14

Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach

ekonomicznych są: bilanse, rachunki wyników i rachunki przepływów

pieniężnych. Te najważniejsze sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa

sporządzone są w formie standardowej, uregulowanej przepisami prawnymi.

Jedynie rachunek przepływów pieniężnych nie ma ujednoliconej postaci

(poza jego formą publikacyjną). Bilans i rachunek wyników stanowią podstawę

do statycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych

przedsiębiorstwa. Na ich podstawie sporządzany jest rachunek przepływów

pieniężnych. Daje on obraz przepływów środków pieniężnych w

przedsiębiorstwie oraz orientację o kierunkach ich zagospodarowania. Te dwa

sprawozdania są zbliżone do siebie w treści i dlatego często sporządza się tylko

jedno z nich. Duże znaczenie informacyjne mają noty uzupełniające, dotyczące

kształtowania się ważniejszych pozycji bilansu i rachunków wyników. 14 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.

18

Wyjaśniają one bliżej treść bilansu i rachunku wyników zarówno za pomocą

liczb jak i opisowo. Ich zakres jest zróżnicowany w zależności od działalności i

sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz potrzeb informacyjnych

kierownictwa i udziałowców (akcjonariuszy).

Noty uzupełniające do bilansu mogą dotyczyć :15

- środków trwałych, ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu, likwidacji

w okresie sprawozdawczym, wartości księgowej itp.

- zapasów, zwłaszcza ich struktury w układzie czasowym i rzeczowym,

- należności u ważniejszych dłużników, wielkości należności

przeterminowanych

- zobowiązań długoterminowych, struktury zadłużenia ze względu na

rodzaje źródeł zasileń zewnętrznych, struktury czasowej zobowiązań

średniej wielkości oprocentowania

- zobowiązań krótkoterminowych wobec instytucji kredytowych, wobec

dostawców, wobec instytucji ubezpieczeniowych itp.

W notach uzupełniających do rachunku wyników zawarte są informacje o :

- sprzedaży, w podziale na rynki geograficzne oraz główne rodzaje

produktów,

- kosztach w układzie rodzajowym

- kosztach osobowych

- zysku i jego strukturze

dodatkowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach są

raporty audytorów, czyli orzeczenia dyplomowanych biegłych księgowych,

zawierające informację o podstawach formalno – prawnych w zakresie

dokumentów objętych weryfikacją oraz podstawowych ustaleniach.15 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r

19

Informacje te dotyczą stanu ekonomiczno – finansowego firmy, banku

kredytującego ją, wywiązywania się z płynności oraz zdolności kredytowej.

Informacje o firmach zbierane są z wszelkich możliwych źródeł. Oprócz

rejestrów handlowych, bilansów, danych statystycznych, list bankrutów, równie

ważne są informacje uzyskane od partnerów w biznesie, opinie banków o

sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa czy dane uzyskane bezpośrednio w

firmie, o której prowadzi się wywiad.

Przez metodę należy rozumieć „sposób naukowego badania rzeczy i

zjawisk – ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości. W naukach

empirystycznych, do których należy również ekonomia, a w tym także

dyscyplina naukowa, jaką jest analiza finansowa”, metody badawcze to przede

wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i

interpretacji danych empirystycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie lub

optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.16

Ocena działalności gospodarczej stanowiąca przedmiot analizy finansowej

jest bardzo trudna i złożona. Dlatego też skuteczna ocena zjawisk

gospodarczych zwłaszcza przyczynowa analiza finansowa wnętrza

przedsiębiorstwa i jego otoczenie wymaga różnorodnych metod badania. W

obecnej praktyce stosuje się w analizie finansowej dwa rodzaje metod: metody

specyficzne dla tej dyscypliny, wypracowane w miarę rozwoju analizy

działalności gospodarczej przedsiębiorstw oraz metody przyjęte z innych

dyscyplin naukowych (np.: statystyki, matematyki) i odpowiednio adoptowane

do wymagań występujących przy analizie zjawisk gospodarczych w

przedsiębiorstwie. Są to zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe,

obejmujące różne metody deterministyczne oraz metody stocholastyczne. W

miarę wzrastania wymogów stawianych przed analizą finansową przy

16 Por. S. Nowak „Metodologia badań Społecznych” PWN Warszawa 1985r.

20

zarządzaniu przedsiębiorstwem, co szczególnie ma miejsce w ma miejsce

gospodarce rynkowej, metody te polegają na stałej rozbudowie i

doskonaleniu. Przy omawianiu istoty, pracochłonności, zalet i wad oraz

możliwości i celowości wykorzystania poszczególnych metod stosowanych

obecnie w analizie finansowej przyjęto układ zagadnień, obejmujący:

- podstawowe zagadnienia metod analizy finansowej,

- charakterystykę ogólnych metod i kierunków porównań stosowanych w

analizie finansowej,

- ocenę poprawności i praktycznej przydatności deterministycznych metod

analizy finansowej,

- możliwości równoległego stosowania innych, metod w przyczynowej

analizie finansowej,

- konieczność stosowania analizy wpływu inflacji na wynik finansowy

przedsiębiorstwa

w najbardziej ogólnym ujęciu metoda to sposób badania przedmiotu, a

więc w tym przypadku – sposób badania stanu i wyników finansowych

przedsiębiorstwa.17

Przyjmując za podstawę podziału odpowiednie kryteria, można

przeprowadzić systematykę metod badania wykorzystywanych w analizie

ekonomiczno – finansowej. Z uwagi na stosowaną kolejność oceny zjawisk

szczegółowych i ogólnych można wyodrębnić metodę indukcyjną, nazywaną

również metodą scalania i metodę dedukcyjną określoną mianem metody

rozdrabniania.18

Metoda indukcyjna polega na tym, że w badaniach analitycznych

przechodzi się od zjawisk szczegółowych do ogólnych, od czynników do

wyników, na których poziom miały wpływ oceniane czynniki i od przyczyn do 17 L. Bednarski „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” PWE Warszawa 1997r.18 J. Więckowski „Analiza ekonomiczna” PWE Warszawa 1969r.

21

skutków. Metoda ta pozwala na uzyskanie dokładnej i pełnej informacji

analitycznej o działalności przedsiębiorstw. Zakłada się, bowiem, że

przedmiotem oceny są w zasadzie wszystkie czynniki bez względu na stopień

ich oddziaływania na ostateczne wyniki działalności. Zaleta tej metody jest dość

duża obiektywność wyników, gdyż w czasie prowadzenia badań analitycznych

nie zna się ostatecznych rezultatów pracy przedsiębiorstwa, co przeciwdziała

tendencyjnemu ustosunkowaniu się do ocenianych zjawisk gospodarczych.

Obejmowanie badaniami wszystkich czynników i wieloetapowość oceny,

aczkolwiek zapewnia dokładność badań, ma jednak ujemne skutki, wyrażające

się w dużej pracochłonności tej metody.

Metoda dedukcyjna polega na przyjęciu odwrotnego kierunku badań, w

których przechodzi się od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od

wyników do czynników, które wpłynęły na uzyskanie tych wyników, od

skutków do przyczyn. Metoda ta jest bardzo użyteczna w praktyce, ponieważ

pozwala się skoncentrować tylko na czynnikach, które w sposób decydujący

wpłynęły na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa. Jak łatwo można

zauważyć metoda ta jest odwrotnością metody indukcyjnej.

Już na samym wstępie badań analityk wyrabia pogląd dotyczący

ostatecznych wyników działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ponieważ

rozpoczyna on analizę od oceny syntetycznych wskaźników charakteryzujących

całokształt jego działalności, np.: od analizy rentowności. Następnie wytycza

się kierunki i czynniki wchodzące w zakres dalszej oceny.

Stosując metodę dedukcyjną, można w zależności od potrzeb –

skoncentrować badania tylko na tych czynnikach, które w sposób decydujący

wpłynęły, ujemnie lub dodatnio, na ostateczny wynik pracy przedsiębiorstwa.

22

Metoda indukcyjna i dedukcyjna mają charakter metod ogólnych.

Specyfika poszczególnych procesów gospodarczych wymaga zastosowania

metod szczegółowych. W analizie finansowej stosuje się różne metody

szczegółowe, do których zalicza się m.in. metodę porównań, umożliwiającą

przeprowadzenie nie tylko ocen ogólnych, ale również badań o charakterze

przyczynowym. Metoda porównań określana też mianem metody odchyleń,

polega na porównaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz ustaleniu

różnic między cechami porównywanych zjawisk. W metodzie tej ocenia się

zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraża stan faktyczny, a druga

stanowi podstawę porównań. W rezultacie otrzymuje się różnice dodatnie lub

ujemne – zachodzące pomiędzy porównywanymi wielkościami.

Metody te mają określoną wartość poznawczą i stanowią techniczny

sposób rozliczania wpływu kilku czynników na pewną wielkość, w warunkach

zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między nimi.19 Stosowane

w analizie ekonomicznej metody rachunkowe pozwalają odpowiedzieć na

pytanie, co jest przyczyną odchyleń badanego zjawiska od przyjętego wzorca,

oraz jaki jest kierunek i siła oddziaływania poszczególnych czynników na to

zjawisko. Do metod rachunkowych należą: metoda podstawień łańcuchowych,

metoda reszty, metoda funkcyjna, metoda podstawień krzyżowych, metoda

różnic cząstkowych, metoda wskaźnikowa itp. (rys.3).

Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowa) służy do liczbowego

określania wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska

tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego

wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy danych czynników.20 Metoda

ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych,

19 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1997r, s.27

20 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1993 s.42

23

stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha

przyczyn.

Metoda reszty zalecana jest do badania wpływu dwóch czynników na

badane zjawisko.21 Najczęściej wykorzystuje się ją do rozliczania wpływu

zmian wielkości zatrudnienia i wydajności pracy na przyrost produkcji. Metoda

reszty pozwala na obliczenie wpływu poszczególnych czynników na zmiany

badanego zjawiska, przy czym wpływ ostatniego czynnika jest „resztą”, czyli

różnicą między odchyleniem globalnym a sumą wpływu innych przyjętych do

badań czynników.

Metoda różnic cząstkowych polega na ustalaniu, oprócz odchyleń

cząstkowych wyrażających wpływ pojedynczych czynników i traktowaniu ich

jako oddzielne elementy przyczynowe.22

Do przeprowadzenia analizy ekonomicznej wykorzystywane również są

metody analizy wstępnej. Do tradycyjnych metod analizy należą: porównania w

czasie i porównania wskaźników wykonania, porównania międzyzakładowe i

porównania oparte na wzorcowych układach nierówności.23

Metoda porównania w czasie pozwala na ocenę dynamiki zjawisk

gospodarczych, ocenę rozmiarów i tempa zmian wskaźników ekonomicznych

badanego okresu w porównaniu z okresami ubiegłymi lub okresem przyszłym24.

Przy porównaniach w czasie wyróżnić można25:

porównanie w czasie zwykłe

porównanie w czasie łańcuchowe

Porównanie zwykle polega na odniesieniu wskaźników z różnych okresów

do wskaźnika z jednego, wybranego okresu nazywanego podstawowym.

21 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.3022 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.3123 M. Walczak: Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie. PWE Warszawa 1998 s.8024 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 2125 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 21

24

Pozwala to na ustalenie stopnia wzrostu lub zmniejszenia wskaźników

ekonomicznych objętych badaniem w stosunku do okresu podstawowego.

Porównanie łańcuchowe polega na odniesieniu wskaźników okresu objętych

badaniem do wskaźników okresu poprzedzającego. Porównanie takie stosowane

przy badaniu w ciągu kilku okresów pozwala w szczególności na określenie

tempa ich wzrostu lub zmniejszenia.

Porównanie ze wskaźnikami postulowanymi polega na odniesieniu

osiągniętych wskaźników do danych planu. Oprócz porównań z planem mogą

wystąpić porównania danych rzeczywistych z danymi kalkulacji wstępnej

kosztorysów lub norm. W obrębie kalkulacji z planem wyróżnić można

porównania z planem pierwotnym i porównania z planem skorygowanym.

Najmniej rozpowszechnioną metodą analizy jest forma porównań

międzyzakładowych. Za pomocą porównań międzyzakładowych można

przedstawić działalność przedsiębiorstwa na tle działalności innych podmiotów

gospodarczych bądź na tle branży. Przedmiotem analizy międzyzakładowej

mogą być też wskaźniki bardzo szczegółowe informujące np. o wielkości

produkcji i sprzedaży.

Rysunek 3. Tradycyjne metody analizy ekonomicznej.

Źródło: M. Walczak. Prospektywna analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie. PWN Warszawa 1998r. s. 112

Poziom przydatności wyżej wymienionych metod analizy jest

zróżnicowany a ich prawidłowość i dokładność są przedmiotem stałych badań.

25

Metody analizy

Metody analizywstępnej

Metody analizyprzyczynowej

Porównaniaw czasie

Porównaniamiędzyzakład

owego

Porównania z planem

Porównania oparte na

wzorcowych układach

nierówności

Metoda postawień

łańcuchowych

Metoda reszty Metoda różnic

W ostatnich latach osiągnięto w tej dziedzinie znaczny postęp, wyrażający się w

pewnym doskonaleniu funkcjonowania poszczególnych metod.

5. Sposoby prezentacji wyników analizy ekonomicznej

Przeprowadzona przy zastosowaniu odpowiednich metod analiza

ekonomiczna wymaga w końcowym etapie prac dokonania syntezy całokształtu

ustaleń i prezentacji wyników. Wyniki analizy ekonomicznej mogą być

przedstawione w formie26:

liczbowej

graficznej

opisowej

Podstawowe znaczenie ma forma liczbowa, polegająca na przedstawieniu

wyników za pomocą szeregów lub tablic statystycznych, w których dane

wyrażane są w wielkościach absolutnych, względnych, średnich lub

współczynnikach. Forma liczbowa znajduje zastosowanie w odniesieniu do

zjawisk w pełni mierzalnych, pozwalających na przeprowadzenie ich

charakterystyki oraz określenie wzajemnych związków i oddziaływań za

pomocą liczb. Jej wykorzystanie do celów prezentacji wyników analizy

wymaga porównywalności badanych zjawisk gospodarczych oraz pełnej

charakterystyki.

……………… brak str 31

Z tych tez względów ocena wielkości, będących funkcją różnych czynników nie

może być sprowadzona do prostego ich porównania. Zachodzi zatem

konieczność przeprowadzania analizy w zależności (analizy przyczynowej), w

26 ………

26

której zakłada się szczegółowe i wymierne określenie wpływu poszczególnych

czynników na powstałe odchylenia.

Analiza przyczynowa jest pogłębionym etapem badania wskaźników, w

którym dąży się do ustalania wpływu określonych czynników na powstanie

odchyleń ujawnionych w toku analizy porównawczej. Chodzi tu, zatem w

szczególności o:

- określenie czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik

ekonomiczny,

- obliczenie wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenie

wynikające z poprzednich porównań.

……………tabelka ????

Określanie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników

ekonomicznych, następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na

obserwacji faktycznego przebiegu procesów gospodarczych. W miarę

pogłębiania oceny wybranych wskaźników wyróżnić można oddziałujące na nie

jedynie czynniki podstawowe, bądź także pochodne, będące rozwinięciem

czynników podstawowych. Wykształca się w ten sposób jakby hierarchiczna

struktura powiązań przyczynowo – skutkowych tych czynników. Wymierne

zależności czynników oddziałujących na wskaźniki ekonomiczne mogą

przyjmować postać iloczynu, ilorazu, sumy lub różnicy. Zależy to od ich treści

ekonomicznej oraz możliwości prezentacji matematycznej.

Obliczanie wpływu poszczególnych czynników na badanie odchylenia

wskaźników ekonomicznych prowadzi do przekształcenia odchylenia ogólnego

w kilka odchyleń cząstkowych. Suma tych odchyleń cząstkowych powinna

tworzyć odchylenie ogólne. Zależnie od sposobu obliczania wpływu tych

czynników na odchylenie ogólne wyróżnić można szereg szczegółowych metod

27

(technik) analizy przyczynowej. Cechuje je różnica pracochłonności,

poprawność matematyczna i przydatność praktyczna.

Do syntetycznej analizy przedsiębiorstwa można stosować zestaw

syntetycznych wskaźników. Na ich podstawie wnioskuje się o sytuacji

finansowej przedsiębiorstwa w porównaniu z innymi konkurentami. Mogą być

wykorzystywane nie tylko do wewnętrznej oceny, ale również przez banki,

udziałowców lub potencjalnych interesantów.

Wszystkie wskaźniki oblicza się w końcowej części opracowania

finansowego. Charakteryzują one osiągnięcia finansowe firmy. Na podstawie

tych wskaźników widoczna jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa, co jest

istotnym punktem w planowaniu jego dalszej działalności.

Wskaźniki mają wartość wtedy, gdy obliczone na podstawie

planowanych, wielkości są porównywane ze wskaźnikami dotychczasowymi.

Wykazują one wtedy postęp i zamierzone osiągnięcia lub pogorszenie sytuacji.

Przedstawiona charakterystyka metod wykazała, że w analizie finansowej

dysponuje się wieloma różnymi metodami, które są dobierane zależnie od

rodzaju badanych zjawisk i postawionych w analizie celów. Są to metody

jakościowe i ilościowe – determistyczne, stochastyczne oraz różne kombinacje

wymienionych metod. Wyeksponowane wady i zalety poszczególnych metod

wykazują, że nie można mówić o wyższości jednych metod nad innymi.

Metody analizy jakościowej, zwane również metodami opisowymi, ujmują

badane związki ich zależności w formie opisowej, werbalnej bez prób nadania

im ilościowego mierzonego wyrazu, co w wielu przypadkach może być ważne,

ale tylko na etapie analizy wstępnej. Najlepszym rozwiązaniem jest, więc

równoległe stosowanie wszystkich metod i ich dobieranie stosownie do

28

specyfiki badanych zjawisk i właściwości poszczególnych metod. Trzeba przy

tym zwrócić uwagę, że przy wyborze metod w znacznej mierze decyduje ich

pracochłonność i wartość uzyskiwanych wyników (dokładność). Nie należy

bowiem stosować metod złożonych jeśli zbliżone wyniki są osiągalne przy

zastosowaniu metod prostych, a więc mało pracochłonnych27.

6. Etapy i fazy analizy ekonomicznej.

Prace związane z analizą ekonomiczną można podzielić na trzy etapy:

prace przygotowawcze, wykonawcze i prace końcowe. Każdy z tych etapów

wymaga profesjonalnej organizacji, aby efekt finalny: analiza ekonomiczna –

mógł być we właściwym terminie osiągnięty.

Organizacja prac analitycznych polega na rozplanowaniu i podzieleniu

czynności w układzie przedmiotowo - czasowym. Jeżeli prace analityczne

wykonuje więcej osób (zespołowo), wówczas należy dokonać podziału

podmiotowego czynności. Szczegółowy podział czynności jest niezbędny przy

opracowaniu rocznej analizy ekonomicznej i analizach wieloletnich.

Całość prac analitycznych można podzielić na etapy, czynności i osoby, z

terminami wykonania, na schemacie lub wykazie. Ułatwi ati znakomicie

dotrzymanie terminu przekazania analizy do ośrodka zarządzania.

W etapie przygotowawczym można przewidzieć następujące czynności:

1. Uzgodnienie z szefem firmy ogólnego zarysu i koncepcji analizy,

w tym: rodzaju i formy opracowania, celów, problemów i pytań

wymagających odpowiedzi, zakresu przedmiotowego i

czasowego założeń i kryteriów;

27 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.

29

2. Wybór metody ogólnej i metod szczegółowych analizy;

3. Wybór narzędzi analitycznych, miar i mierników;

4. Przygotowanie wzorów tabel i wykresów;

5. Gromadzenia materiału podstawowego i pomocniczego do

analizy (tj. danych źródłowych i przetworzonych);

6. Ustalenie ostatecznego zakresu tematycznego analizy (tj. spisu

treści opracowania)

7. Rozpisanie koncepcji szczegółowej analizy (zagadnienia, tezy,

kwestie).

W etapie wykonawczym można wyróżnić następujące czynności:

8. Opracowanie tabel i wykresów analitycznych oraz zestawień

pomocniczych i rachunków (np. kalkulacyjnych, cash flow,

gospodarki kasowej);

9. Opracowanie tablic syntetycznych;

10. Scharakteryzowanie warunków działania firmy (wewnętrznych i

zewnętrznych);

11. Wstępna analiza ogólnych wyników gospodarczych

(operacyjnych), inwestycyjnych i finansowych;

12. Analiza właściwa, przeprowadzona według określonych zasad i

metod oraz technik;

13. Sformowanie wniosków analitycznych, oceny, diagnozy i

wniosków poanalitycznych (prodecyzyjnych);

14. Określenie prognozy na przyszłość (np. na rok, na trzy lata; na

pięć lat).

W etapie końcowym przewiduje się najczęściej takie czynności jak:

15. Przestudiowanie bardzo uważnie całej analizy przez analityka lub

zespół analityków, którzy tę analizę opracowywali;

30

16. Skorygowanie zauważonych błędów logicznych, stylistycznych i

rachunkowych oraz uzupełnienie analizy o nowe zagadnienia;

17. Ostateczne sformułowanie ocen, diagnozy, prognozy i wniosków

poanalitycznych;

18. Edycja całego opracowania analizy (np. w czytelnym rękopisie,

maszynopisie, w wydruku komputerowym);

19. Podpisanie analizy i przekazanie jej do ośrodka zarządzania

(właścicielowi firmy, zarządowi, prezesowi, dyrektorowi itd.) lub

również innym osobom w danej firmie;

20. Rozpatrzenie analizy przez organ stanowiący lub/i zarządzający

oraz podjęcia wiążących decyzji.

Jeśli przy każdej czynności będą określone konkretne osoby i terminy

wykonania, wtedy taki plan powinien być pomocny w organizacyjnym

przebiegu prac analitycznych.

Przy opracowaniu analizy ekonomicznej rocznej niektóre czynności mogą

być wykonane przed zakończeniem roku bilansowego lub krótko po jego

zakończeniu. Przyspieszy to w znacznym stopniu wykonanie całości prac

przewidzianych w planie i skróci czas (termin) przekazania analizy

ekonomicznej decydentom firmy. Zyska na tym aktualność analizy, a więc

przydatność decyzyjna. Uważam, że dobra organizacja prac analitycznych w

powiązaniu z techniką komputerową może coraz bardziej skracać termin

wykonania analizy rocznej.

Pierwszym etapem analizy ekonomicznej jest zebranie odpowiednich

informacji o niezbędnych nakładach inwestycyjnych i ich rozłożeniu w czasie, o

wielkości kosztów i poziomie przychodów, koszcie kapitału oraz informacji o

pewnych wielkościach makroekonomicznych jak: poziom inflacji, kursy

walutowe, szybkość obiegu pieniądza. Informacje te zbierane są na podstawie

31

założeń techniczno – ekonomicznych oraz analizy marketingowej i opinii

ekspertów. Na tym etapie trzeba poczynić pewne wstępne założenia, przede

wszystkim dotyczące struktury i warunków finansowania przedsięwzięcia, –

jaki będzie udział własny, jaki kredyty i na jaki okres.

Etapem drugim jest sporządzenie sprawozdań finansowych pro forma na

podstawie zebranych informacji i założeń.

Sprawozdania finansowe przedstawiają najbardziej prawdo podobne

kształtowanie się przepływów pieniężnych stanów zasobów kolejnych latach.

Dotyczy to zarówno strumieni operacyjnych takich jak: przychody i koszty

działalności, jak i inwestycyjnych, do których zaliczyć można wydatki

inwestycyjne, przyrost zapasów, przychody ze sprzedaży części majątku; oraz

finansowych skupiających się na pozyskiwaniu środków w postaci kredytów,

dotacji, podwyższenia kapitału zakładowego, emisji obligacji oraz odpływu

środków w postaci spłat kredytów, wykupu obligacji i wypłat dywidend.

Z kolei przepływy pieniężne określają zmiany w stanach zasobów, czyli

w środkach trwałych, majątku obrotowym zobowiązaniach o kapitale.

Sprawozdania przedstawiające przepływy strumieni finansowych oraz zasoby to

sprawozdanie z przychodów i kosztów, zestawienia z przepływu środków

pieniężnych oraz bilans. Sprawozdanie te, mimo że nie mają formalnego

charakteru muszą jednak spełniać reguły kalkulacji wyniku finansowego,

naliczania amortyzacji, opodatkowania itp. Do wykonania analizy jak już

powiedziano niezbędny jest plan nakładów inwestycyjnych zawierający

strukturę rzeczową i harmonogram nakładów inwestycyjnych a także plan

finansowy, w którym będą określone środki przeznaczone na sfinansowanie

przedsięwzięcia. Konieczne jest również przedstawienie sposobu uruchomienie

i spłaty kredytów zaciągniętych na realizację przedsięwzięcia. Niezbędne jest

także zestawienie dotyczące zapotrzebowania na środki pieniężne związane z

finansowaniem kapitału obrotowego, czyli zapasów surowców i materiałów,

produkcji w toku, zapasów wyrobów gotowych, należności. Niezbędne jest

32

również określenie, w jakiej części wydatki związane z kapitałem obrotowym

mogą być finansowane zobowiązaniami, szczególnie wobec dostawców.

Etapem trzecim jest ocena danego przedsięwzięcia na podstawie

sporządzonych sprawozdań finansowych oraz wyliczonych wskaźników

finansowych będących miernikami płynności finansowej, efektywności i

zyskowności przedsięwzięcia. Oprócz badania wskaźników finansowych,

przeprowadza się ponad to tzw. analizę progu rentowności, przez która to

wyznacza się minimalną wielkość produkcji, która powinna pokryć wszystkie

koszty przy zerowym zysku.

Etapem ostatnim jest przeprowadzenie analizy uwzględniającej wpływ

ewentualnych negatywnych wydarzeń w strumieniach przychodów i kosztów na

płynność i zyskowność danego projektu inwestycyjnego. Taka analiza pozwala

określić margines bezpieczeństwa danej inwestycji zwłaszcza, że w przypadku

prognozowania istnieje duża niepewność do rzeczywistego kształtowania się

przyszłych przychodów i wydatków. Analiza ta polega na przeprowadzaniu

wszelki testów wrażliwości, czyli określenie wpływu takich wydarzeń jak:

spadek cen, sprzedaży, wzrost kosztów, zmiana kursu walutowego, wydłużenie

fazy realizacji przedsięwzięcia.

Mając na uwadze wcześniejsze rozważania na temat etapów analizy

ekonomicznej można stwierdzić, że najistotniejsza jest wstępna ocena majątku i

kapitału firmy, którą przeprowadza się na podstawie badania bilansu w

przekroju poziomym i pionowym. Gdzie pożądane jest dokonywanie porównań

wieloletnich obejmujących dane 3 – 5 lat a nie tylko ograniczenie się do

porównań z rokiem ubiegłym. Porównania wieloletnie charakteryzują się

większą użytecznością analityczną. Dostarczają informacji wykorzystywanych

do oceny sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa w dłuższym

okresie oraz umożliwiają bardziej realistyczne określenie jego przyszłych

trendów rozwojowych.

33

Poprzez ocenę wyniku finansowego firmy można uzyskać posługując się

zestawieniem analitycznym struktury i dynamiki rachunku zysków i strat.

Zestawienie takie ujmuje elementy obliczeniowe i składowe wyniku

finansowego oraz jego zmiany, wyrażone zarówno w kwotach absolutnych jak i

w postaci wskaźników dynamiki.

Ocena zaprezentowana na podstawie danych liczbowych zawartych w

sprawozdaniach finansowych – bilansie oraz rachunku zysków i strat, dostarcza

ogólnych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa.

Celem pogłębienia tego badania przeprowadza się dalsze szczegółowe

analizy. Jedną z form badania bilansu oraz rachunku wyników jest analiza

wskaźnikowa, która obejmuje obliczenie wskaźników finansowych w oparciu o

dane i porównywanie ich wielkości w czasie.

??????????????????????????????????????

Analiza techniczno ekonomiczna koncentruje się na ocenie

poszczególnych odcinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa: ilości i

asortymencie produkcji, metodach jej wykorzystania, wyposażeniu

technicznym, zaopatrzeniu materiałowym i stopniu wykorzystania materiałów,

zatrudnieniu, płacach, wydajności pracy itp. Ocenę stopnia wykorzystania

poszczególnych czynników produkcji przeprowadza się z punktu widzenia ich

wpływu na czynniki ekonomiczno – finansowe przedsiębiorstwa.

7. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej.

Wraz z przejściem do gospodarki rynkowej, praktyce wielu firm, za

wystarczające przyjmuje się ocenę wyniku finansowego i czynników go

kształtujących. Pomniejsz się tym samym rolę analizy techniczno –

ekonomicznej na rzecz analizy finansowej. Tym czasem wyniki finansowe

stanowią jedynie odzwierciedlenie rezultatów osiągniętych na poszczególnych

odcinkach działalności. Natomiast przyczyny kształtowania się tych wyników

34

na określonym poziomie tkwią w stopniu wykorzystania poszczególnych

produkcji i otoczeniu przedsiębiorstwa. Przyczynowo – skutkowe wyjaśnienie

odchyleń wskaźników powiązania analizy finansowej z analizą techniczno –

ekonomiczna.

Zadaniem analizy ekonomicznej jest ocena finansowej strony działalności

nie tylko do założeń planowanych, również w stosunku do okresów ubiegłych i

wielkości osiągniętych przez inne firmy oraz na dokładnym wytyczeniu

kierunków dalszych badań dotyczących czynników kształtujących wyniki

finansowe. Wartość praktyczna analizy zależy, bowiem w znacznym stopniu od

właściwego ustalenia czynników wpływających na kondycję finansową oraz

dokładnego określenia kierunków ich oddziaływania. Uzyskanie tych wyników

wymaga przeprowadzenia analizy techniczno – ekonomicznej. Jej

szczegółowość zależy od praktycznych potrzeb analizy finansowej.

W warunkach dużej zmienności szeroko pojętego otoczenia oraz

dynamicznego rozwoju techniki i nauki podejmowanie decyzji w zarządzaniu

przedsiębiorstwem natrafia obecnie na znaczne trudności, których

przezwyciężenie wymaga szybkich i rzetelnych informacji. Dlatego tez analiza

ekonomiczna, nabrała przy gospodarce rynkowej szczególnego znaczenia jako

czynnik dostarczający informacji niezbędnych do zarządzania

przedsiębiorstwem.

Przedmiot analizy ekonomicznej jest tak ustawiony, że obejmuje on

ocenę stale doskonalonych informacji, pochodzących z analizy działalności

gospodarczej przedsiębiorstwa, jego stanu ekonomicznego i zmiennych

warunków gospodarowania28.

28 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r. S. 24

35

W zakończeniu rozważań nad różnymi aspektami omawianej tu

problematyki nie można nie przytoczyć pewnej, interesującej opinii

stwierdzającej, że zarządzanie finansami przedsiębiorstwa jest „rodzajem

sztuki, a nie nauką ścisłą”29.

Oznacza to, że łączy ono zarówno elementy wiedzy jak i sztuki z zakresu

zarządzania pieniędzmi. Jest rzeczą znamienną, że mimo stosowania

analogicznych metod i narzędzi analizy finansowej, przedsiębiorstwa osiągają

różne rezultaty. Wynika to między innymi z różnic w ocenie rzeczywistego

ryzyka podejmowania określonych działań. Ryzyko to można oszacować tylko

w przybliżeniu i jest rzeczą oczywistą, że rośnie ono wraz ze wzrostem skali

tego działania i stopnia zaangażowania kapitałów w przedsiębiorstwie.

Jednocześnie jednak wzrost jest warunkiem osiągnięcia coraz większych

dochodów w przyszłości30.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest

uzależnione od wygospodarowania odpowiedniej wielkości środów „wargtości

dodanej”, z której ono musi31 :

- zapewnić godziwe wynagrodzenie za pracę (płaca + świadczenie),

- zapłacić oprocentowanie kapitałów: pożyczonych (koszty finansowe),

własnych (dywidendy, wzrost wartości kapitału w granicach normalnej

stopy procentowej lokaty),

- uczestniczyć w zaspokajaniu potrzeb zbiorowości (podatki pobierane

przez państwo),

- utrzymać aktualny potencjał majątku trwałego (odpisy amortyzacyjne).

29 D. Davies „Sztuka zarządzania finasami” PWN Warszawa 1993 s. 4530 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r. S.2231 Przedsiębiorstwa i gospodarka rynkowa. W zbiorze: Materiały Seminarium Polsko – Francuskie „Rachunkowość przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej” Stowarzyszenie Księgowych w Polsce Warszawa - Paryż 1991 s.3

36

Jeżeli wartość dodana jest większa od czterech wymienionych obciążeń

przedsiębiorstwo jest rentowne i osiąga zysk. W przypadku, gdy wartość

dodana jest mniejsza od czterech wymienionych obciążeń, przedsiębiorstwa jest

deficytowe i nie ma podstaw ekonomicznych do utrzymania się na rynku

(lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym). Ponieważ

przedsiębiorstwo jest ograniczone na rynku przez konkurencję, jego zarządcy

muszą:

- poszukać możliwości zbytu – wystarczająco duże aby móc być

konkurencyjnym,

- zapewnić produkcję lub usługi wysokiej jakości w stosunku do popytu

istniejącego w tej części rynku, w której się ono uplasowało,

- wykorzystać potencjał materialny przy najlepszych warunkach

wydajnościowych,

- posiadać skuteczną organizację w dziedzinie struktur wewnętrznych

(mocnych i kierowanych przez kompetentnych ludzi), jak i metod oraz

procedur jasnych, lecz zaspokajających potrzeby wszystkich dziedzin

zarządzania32.

Jak z tego wynika, zarządzanie przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej

nie może mieć charakteru intuicyjnego. Z tych względów, analiza ekonomiczna,

a zwłaszcza analiza finansowa nabrała szczególnego znaczenia jako czynnik

informacji i podstawy do podejmowania ekonomicznie uzasadnionych decyzji.

Aczkolwiek wprowadzone już w gospodarce polskiej zmiany systemowe

można uznać za zdecydowane odejście od systemu nakazowo – rozdzielczego,

to jednak one jeszcze nie wystarczające w stosunku do zasad postępowania

typowych dla gospodarki rynkowej gospodarki konkurencyjnej. Obecnie

brakuje dwóch elementów, tj. odpowiedniej liczby właścicieli kapitału, którzy 32 Por. V. Jog C. Suszyński „zarządzanie finansami przedsiębiorstwa” Centrum Informacji Menadżera Warszawa 1993r

37

ponosząc indywidualne ryzyko majątkowe będą zainteresowani osiąganiem

określonej wielkości zysku, oraz konkurencyjnej struktury wytwórców. Dopiero

realizacja wymienionych elementów może doprowadzić do dalszego wzrostu

efektywności kierowania firmami przez ich właścicieli oraz do stworzenia

warunków, w których konkurujące firmy będą sobie wzajemnie blokowały

nieefektywne działania, a osiąganie zwiększonych zysków będzie możliwe

tylko przez innowacje produktowe i technologiczne.

Gospodarka rynkowa może, bowiem funkcjonować sprawnie tylko w

przypadku, gdy zaistnieje konkurencja nie tylko między poszczególnymi

sektorami, ale również przedsiębiorstwami o różnych formach organizacyjnych

i własnościowych. Podmioty gospodarcze działające w warunkach gospodarki

rynkowej mogą utrzymać się na rynku tylko wówczas, gdy będą w pełni

stosowały zasadę racjonalnego gospodarowania, tzn. przestrzegały

racjonalności rozumianej w kategoriach techniczno – gospodarczych oraz

mikroekonomicznych.

Racjonalności mikroekonomiczna jest przede wszystkim racjonalnością

przedsiębiorcy. Realizacja polskiej reformy gospodarczej spowodowała, że

podobnie jak w państwach Europy Zachodniej – analiza ekonomiczna wysunęła

się stopniowo na czołowe miejsca w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Realizacja

zadań przewidzianych w reformie gospodarczej wpływa, bowiem na zasadniczy

wzrost znaczenia analizy finansowej stanowiącej niezbędny element

zarządzania przedsiębiorstwem. Taki kierunek zmiany w podejściu do analizy

finansowej, stanowi w gospodarce polskiej niezbędny warunek opanowania

przez przedsiębiorstwa umiejętności przystosowania się do założonych i

zmiennych warunków gospodarowania (konieczności wyboru

najkorzystniejszych rozwiązań)33.

33 Praca zbiorowa pod redakcją L. Bednarskiego T. Waśniewskiego „Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” Warszawa 1996r.

38

Rozdział II.

1. Dynamika, wielkość i struktura produkcji.

Podstawowym zadaniem przedsiębiorstwa produkcyjnego jest

wytwarzanie i sprzedaż wyrobów przemysłowych jak również świadczenie

usług przemysłowych. W zależności od stopnia wykończenia rozróżnia się

wyroby gotowe, półwyroby i części wyrobów gotowych oraz produkcję w

toku34. Produkcja jest odzwierciedleniem wyników pracy przedsiębiorstwa.

Przesądza także o efektywności gospodarowania poszczególnymi czynnikami

wytwórczymi. Szybsze tempo wzrasta produkcji niż czynników wytwórczych

świadczy o lepszym ich wykorzystaniu, co korzystnie oddziałuje na koszty

własne, a tym samym na wyniki finansowe i efektywność gospodarowania

całego przedsiębiorstwa oraz poszczególnych czynników wytwórczych.

Produkcję przedsiębiorstwa przemysłowego można przedstawić w różnych

miernikach. Dokonanie wyboru tych mierników zależy od celu pomiaru i jest 34 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193

39

niezwykle ważne w ocenie działalności przedsiębiorstwa, ponieważ taka sama

wielkość produkcji wyrażana w różnych miernikach, może niejednakowo

scharakteryzować wyniki jego pracy.

Przyjmując sposób agregacji efektów pracy jako podstawę podziału, można

wyróżnić mierniki naturalne, mierniki umowne, mierniki wartościowe i

mierniki pracochłonności. Podstawowym i najprostszym sposobem mierzenia

wielkości produkcji za pomocą mierników naturalnych jest wyrażenie rzeczowe

efektów pracy przedsiębiorstwa przemysłowego. Naturalne mierniki opierają się

na fizycznych jednostkach miary długości (np. m.), masy (np. t, kg),

powierzchni (np. m2), objętości (np. m3) albo są po prostu wyrażone w sztukach.

Do najczęściej stosowanych mierników produkcji należą mierniki wartościowe,

które pozwalają wyrazić produkcję różnych asortymentów, odmian i gatunków

w najbardziej ogólnej jednostce miary, jaką jest pieniądz. Zastosowanie

mierników wartościowych pozwala sumować nie tylko liczbę wytworzonych

wyrobów gotowych i półwyrobów, lecz także wielkość usług przemysłowych i

produkcji w toku. Do wyrażenia produkcji w ujęciu wartościowym przyjmuje

się odpowiednie ceny, są to zazwyczaj ceny rzeczywiście obowiązujące w

okresie sprawozdawczym. Takie właśnie ceny zostały przyjęte do analizy

wartości i potencjału produkcji w ZPB „Frotex" S.A. w okresie od 1995 do

2000 roku. Do analizy potencjału produkcyjnego przyjęto naturalne mierniki tj.

tony, kilometry oraz sztuki. Potencjał produkcyjny oraz dynamika produkcji jest

badana z wyszczególnieniem na wydziały produkcyjne, a punktem odniesienia

jest okres poprzedni w stosunku do badanego.

Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. w Prudniku posiadają

kompletny ciąg technologiczny od produkcji przędzy do konfekcjonowania

wyrobów. Produkcja zlokalizowana jest w 4 wydziałach produkcyjnych:

• przędzalni,

• tkalni,

• wykończalni,

40

• konfekcji (szwalnia i hafciarnia).

Rok 1996 w stosunku do roku 1995 charakteryzował się wzrostem

produkcji, a tym samym dalszym wzrostem wykorzystania parku

maszynowego, wzrostem wydajności pracy oraz unowocześnieniem produkcji.

Poniesione w tym czasie nakłady inwestycyjne w niewielkim stopniu

przyczyniły się do odnowienia parku maszynowego, jednak miały wpływ na

osiągnięcie przyrostu produkcji. Co przedstawione jest w poniższej tabeli (1).

Tabela 1. Przyrost produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie 1995 – 1996.

Wyszczególnienie Jednostka miary 1995 1996 Dynamika w %

PrzędzalniaTona

T/Nm

2 348

72 185

2 526

76 763

107,6

106,3

TkalniaKm

Mln wątków

10 835

9 656

11 768

10 535

108,6

109,0

Wykończalnia

W tym:

Tkaniny własne

Usługi

Km

„

„

28 972

4 949

24 023

29 509

5 368

24 141

101,8

108,0

100,5

Konfekcja

W tym:

Szwalnia

Hafciarnia

Km

„

„

9 756

7 125

2 631

10 144

7 459

2 685

103,9

104,6

102,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1996r.

Tabela 2. Przyrost produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1996 – 97.

Wyszczególnienie Jednostka miary 1996 1997 Dynamika w %

PrzędzalniaTona

T/Nm

2 526

76 763

2 793

84 397

110,6

109,9

TkalniaKm

Mln wątków

11 768

10 535

11 840

10 327

100,6

98,0

Wykończalnia

W tym:

Km 29 509 31 329 106,2

41

Tkaniny własne

Usługi

„

„

5 368

24 141

6 887

24 442

128,3

101,2

Konfekcja

W tym:

Szwalnia

Hafciarnia

Km

„

„

10 144

7 459

2 685

10 835

7 727

3 108

106,8

103,6

115,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1997r.

W roku 1997 nastąpiły straty w produkcji, które spowodowane były

postojami z powodu powodzi, a także problemami zaopatrzeniowymi, które się

z tym wiązały. Mimo tych niesprzyjających okoliczności w 1997 roku nastąpił

dalszy wzrost produkcji na wszystkich wydziałach produkcyjnych.

Ilościowy plan produkcji na rok 1997 wykonany został jedynie przez

Wydział Wykończalni. Pozostałe wydziały produkcyjne zadań nie wykonały, co

wiązało się głównie ze zmniejszeniem planowanego eksportu. Wpływ na

niewykonanie zadań miały także zmiany asortymentowe oraz postój wywołany

powodzią. W rezultacie powodzi zastój zanotowały:

Wydział Tkalni w ilości 5 dni

Wydział Przędzalni w Podlesiu w ilości 6 dni

Oddział Szwalni 1 dzień

Oddział Hafciarni 2 dni

Bezpośrednimi przyczynami postoju było wtargnięcie wody na niektóre hale

Wydziału Tkalni, zniszczenie drogi dojazdowej do Wydziału Przędzalni w

Podlesiu, brak możliwości dojazdu do pracy pracowników oraz brak

możliwości dojazdu usługobiorców.

Tabela 3. Wielkość produkcji na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w okresie

1997 – 98.

Wyszczególnienie Jednostka miary 1997 1998 Dynamika w %

PrzędzalniaTona

T/Nm

2 793

84 397

2 816

85 866

100,8

101,7

42

TkalniaKm

Mln wątków

11 840

10 327

11 179

10 190

94,4

98,7

Wykończalnia

W tym:

Tkaniny własne

Usługi

Km

„

„

31 329

6 887

24 442

27 517

7 575

19 942

87,8

110,0

85,6

Konfekcja

W tym:

Szwalnia

Hafciarnia

Km

„

„

10 835

7 727

3 108

10 262

7 184

3 078

94,7

93,0

99,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1998r.

W roku 1998 nastąpił spadek produkcji w porównaniu do roku 1997 na

trzech wydziałach.. Jej wzrost zgodny z założeniami ujętymi w planie

odnotowano jedynie na Wydziale Przędzalni. Wydział Tkalni nie wykonał

zadań produkcyjnych w zakresie tkanin gładkich oraz frotowych. Zmniejszenie

produkcji tkanin gładkich wiązało się z koniecznością ograniczenia ich

produkcji z powodu spadku zainteresowania odbiorców krajowych i

zagranicznych tkaninami obrusowymi i ścierkowymi. Brak realizacji założeń

ujętych w planie produkcji na 1998 rok w zakresie tkanin frotowych

spowodowany był:

koniecznością modernizacji krosien NP.,

zmianami asortymentowymi dla potrzeb produkcji eksportowej co

wiązało się z koniecznością dostosowania krosien,

Wydział Wykończalni w porównaniu z rokiem 1997 zwiększył produkcję w

zakresie wykańczania tkanin własnych, szczególnie w ramach tkanin frotowych,

natomiast w zakresie usług odnotowano spadek produkcji. Spadek produkcji na

Wydziale Konfekcji był konsekwencją zmniejszonej produkcji Wydz. Tkalni.

Dotyczyło to szczególnie Oddziału Szwalni. W przypadku Oddziału Nafciarni

wiązało się to dodatkowo ze spadkiem popytu na wyroby pościelowe.

Tabela 4. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1998 – 99.

43

Wyszczególnienie Jednostka miary 1998 1999 Dynamika w %

PrzędzalniaTona

T/Nm

2 816

85 866

2 852

86 683

101,3

101,0

TkalniaKm

Mln wątków

11 179

10 190

11 812

9 947

105,7

97,6

Wykończalnia

W tym:

Tkaniny własne

Usługi

Km

„

„

27 517

7 575

19 942

20 616

7 844

12 772

74,9

103,6

64,0

Konfekcja

W tym:

Szwalnia

Hafciarnia

Km

„

„

10 262

7 184

3 078

10 514

7 182

3 332

102,5

100,0

108,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1999r.

W stosunku do roku poprzedniego na Wydziale Przędzalni nastąpił

przyrost produkcji w mierniku ilościowym o 1%. Roczny plan produkcji

wydział wykonał w 102,7 %. Praca na wydziale odbywała się w systemie

cztero-brygadowym, co pozwoliło na wykorzystanie mocy produkcyjnych w

100%. Wydział Tkalni zanotował przyrost produkcji w stosunku do roku 1998

oraz wykonał zadania planowe. Zmniejszenie produkcji w wątkach w

porównaniu do okresu minionego oraz niewykonanie planu w tych jednostkach

wiązało się ze zmianami asortymentowymi w trakcie roku oraz koniecznością

zatrzymywania krosien z uwagi na brak zamówień. Wykorzystanie mocy

produkcyjnych wydziału było zróżnicowane w różnych okresach roku.

Najwyższe w granicach 100% w okresie I i II kwartału, natomiast w III

kwartale wskutek zmniejszenia się potrzeb rynku w granicach 90% i w IV

kwartale wskutek ograniczenia zamówień eksportowych ok. 80%.

Na Wydziale Wykończalni w porównaniu do 1998 roku w jednostkach

fizycznych nastąpił spadek produkcji ogółem. Zmniejszenie produkcji wiązało

się ze zmianami asortymentowymi. Ograniczona zastała ilość usług w zakresie

44

gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin drelichowych. Mimo

spadku ilościowego świadczonych usług ich wartość była wyższa od wykonania

w roku 1998 i założonej w planie na rok 1999.

Tabela 5. Wartość usług wykończalniczych w 1999 roku w stosunku do planu

Wyszczególnienie Jednostka miary

Wykonanie 1998

1999

Plan Wykonanie

- wartość usług

wykończalniczych

(ceny ewidencyjne)

Tys. zł 7.834,9 7.250,8 8.451,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji analitycznej ZPB"Frotex" za 1999 r.

Tabela 6. Wielkość produkcji na wydziałach produkcyjnych w okresie 1999-2000.

Wyszczególnienie Jednostka miary 1999 2000 Dynamika w %

PrzędzalniaTona

T/Nm

2 852

86 683

2 710

82 292

95,0

94,9

TkalniaKm

Mln wątków

11 812

9 947

11 149

9 670

94,4

97,2

Wykończalnia

W tym:

Tkaniny własne

Usługi

Km

„

„

20 616

7 844

12 772

17 469

7 885

9 584

84,74

100,5

75,0

Konfekcja

W tym:

Szwalnia

Hafciarnia

Km

„

„

10 514

7 182

3 332

10 357

7 178

3 179

98,5

100,0

95,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 2000r.

W zakresie produktów przedsiębiorstwa przyjmuje się ich podział na

następujące grupy asortymentowe:

tkaniny

ręczniki frotte

konfekcję stołową i pościelową

usługi wykańczalnicze

pozostałe usługi

45

Kształtowanie się wielkości produkcji wg struktury asortymentowej w latach1995-2000 przedstawiają poniższe tabele:

Tabela 7. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 - 2000 (w km)

Grupy

asortymentowe

Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km)

1995 1996 1997 1998 1999 2000

Tkaniny 1 139,2 1 157,0 1 217,0 1 295,0 927,7 884,1

Ręczniki frotte 7 125,0 7 458,7 7 727,2 7 183,5 7 348,9 7 177,4

Konfekcja stołowa

i pościelowa2 361,0 2 685,7 3 108,3 3 077,7 3 331,7 3 179,0

Usługi

wykończalnicze24 023,0 24 141,4 24 442,2 19 942,1 12 770,5 9 583,5

Pozostałe usługi - - - - - -

OGÓŁEM 34 918,2 35 442,7 36 494,7 31 498,3 24 378,8 20 824,0

Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB"Frotex"

Tabela 8. Wielkość produkcji według asortymentu za okres 1995 - 2000 (w tys. zł. w cenach ewidencyjnych).

Grupy

asortymentowe

Wielkość produkcji w poszczególnych okresach (w km)

1995

(w cenach ew.)

1996

(w cenach ew.)

1997

(w cenach ew.)

1998

(w cenach ew.)

1999

(w cenach ew.)

2000

(w cenach ew.)

Tkaniny 8 770,3 8 908,9 9 370,9 9 984,8 8 936,1 8 613,8

Ręczniki frotte 50 725,4 54 544,5 55 402,1 50 429,7 55 528,6 53 463,5

Konfekcja stołowa

i pościelowa9 166,1 9 535,0 10 977,4 10 588,6 10 839,6 10 921,3

Usługi

wykończalnicze9 368,9 9 415,1 9 532,4 7 834,9 8 451,6 8 462,2

Pozostałe usługi - - - 1 302,9 944,0 2 074,0

46

OGÓŁEM 78 030,7 82 403,5 85 282,8 80 140,9 84 699,9 83 534,8

Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych ZPB"Frotex"

Na wielkość produkcji w poszczególnych okresach zasadniczy wpływ miała

zmiana asortymentu produkcji. Coraz większym zainteresowaniem wśród

odbiorców cieszy się konfekcja stołowa i pościelowa co znajduje wyraz we

wzrastającej produkcji tegoż asortymentu. Począwszy od 1995 roku produkcja

konfekcji stołowej i pościelowej ciągle wzrasta, zarówno w wielkościach

naturalnych jak i w wartości. Podobna sytuacja dotyczy ręczników frotte,

których udział w produkcji jest największy. W tej podstawowej grupie

asortymentowej kontynuowana jest strategia wdrażania do produkcji i na rynek

wyrobów o najwyższych parametrach estetycznych, wzorniczych i

jakościowych. Od 1998 roku nastąpił znaczny ilościowy spadek produkcji w

grupie usługi wykańczalnicze. Ograniczona została ilość usług w zakresie

wykańczania gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochłonnych tkanin

drelichowych. Mimo ilościowego spadku usług ich wartość rośnie. Ogólnie

wartość produkcji w latach 1995-1997 wykazywała tendencję zwyżkową w

bieżących cenach ewidencyjnych. W roku 1998 nastąpił spadek produkcji

głównie z powodu zmian asortymentowych oraz zwiększonych remontów parku

maszynowego. Kolejne lata charakteryzują się nieznacznymi wahaniami w

wielkości produkcji ze spadkiem w roku 2000 w stosunku do 1999 roku.

2. Podstawowe czynniki produkcji.

Przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności wykorzystuje różnorodne

zasoby. Do podstawowych a zarazem najważniejszych z nich można

zaliczyć:

1. zasoby ludzkie zwane inaczej zasobami siły roboczej,

47

2. zaopatrzenie materiałowo-surowcowe,

3. zaplecze techniczne występujące w postaci środków trwałych,

4. postęp techniczny i techniczno - produktowy.

3. Wielkość i struktura zatrudnienia.

Zasoby czynnika ludzkiego występujące w przedsiębiorstwie określa się

mianem zatrudnienia lub załogą przedsiębiorstwa35. Zatrudnienie to określona

liczba czynnika ludzkiego wykonująca za odpowiednim wynagrodzeniem pracę,

w wyniku której uzyskuje się dobra lub usługi zaspokajające potrzeby rynku36.

W przedsiębiorstwie można odróżnić zatrudnienie nominalne i zatrudnienie

realne (rzeczywiste). Dla ustalenia stanu rzeczywistego zatrudnienia, do stanu

nominalnego (liczba zatrudnionych osób bez względu na czas ich pracy) dodaje

się liczbę osób jaka wynika z dodatkowego zaangażowania pracowników

własnych lub spoza przedsiębiorstwa. Zatrudnienie ujmuje się w

przedsiębiorstwie według stanu ewidencyjnego na koniec badanego okresu i

według stanu przeciętnego w badanym okresie. Stan ewidencyjny zatrudnienia

jest to liczba pracowników znajdujących się w ewidencji osobowej

przedsiębiorstwa w ostatnim dniu badanego okresu. Podstawą ujęcia do stanu

ewidencyjnego jest zawarcie umowy o pracę.

Jednym z podstawowych zadań polityki zatrudnienia w przedsiębiorstwie

winno być dążenie do osiągnięcia liczbowego stanu załogi racjonalnego z

punktu widzenia interesów przedsiębiorstwa. Wiąże się to z jednej strony z

optymalizacją wykorzystania czynnika ludzkiego dla dobra przedsiębiorstwa, z

drugiej zaś z uwzględnieniem szeroko pojętych potrzeb pracowników i

zharmonizowania ich z wymaganiami przedsiębiorstwa w ramach tzw.

humanizacji pracy. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna więc zmierzać do

35L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Dunaj, E. Kumys, T. Wiśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s. 22736 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95

48

przystosowania warunków pracy do człowieka, człowieka do warunków, jak

również człowieka do człowieka tak, aby zapewnić pożądaną efektywność i

jakość pracy37. Zakładowa polityka zatrudnienia powinna zmierzać do

maksymalnej intensyfikacji działań na Wewnętrznym rynku pracy w

przedsiębiorstwie tak, aby znajdować drogi do racjonalizacji zatrudnienia.

Bardzo ważne przy tym jest, aby racjonalizacja zatrudnienia była prowadzona w

sferze ekonomicznej i społecznej. Ekonomiczna racjonalność zatrudnienia

wyraża się w wysokiej wydajności pracy zapewniającej odpowiedni poziom

płac realnych i zysków przedsiębiorstwa38. Społeczna racjonalność zatrudnienia

przejawia się w uwzględnieniu w procesie pracy elementów humanistycznych,

psychospołecznych i socjalnych, tj. pozaekonomicznych potrzeb, dążeń i

zainteresowań pracowników39.

Załoga (zatrudnienie) przedsiębiorstwa może być sklasyfikowana według

różnych kryteriów. Klasyfikacja taka oznacza podział pracowników

przedsiębiorstwa według określonych kryteriów. Cel podziału zatrudnienia

określany jest przez przyjęte kryterium, którym może być określona cecha,

według której przeprowadza. się podział danej zbiorowości zatrudnienia.

Powszechnie klasyfikuje się pracowników według następujących

kryteriów:40

1. rodzaju działalności przedsiębiorstwa,

2. charakteru czynności wykonywanych przez pracowników,

3. poziomu kwalifikacji i zawodowych,

4. poziomu wykształcenia,

5. stażu pracy zawodowej,

6. płci,37 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13338 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13539 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.13440 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95

49

7. wieku.

Do analizy zatrudnienia badanej firmy, Zakładów Przemysłu Bawełnianego

„Frotex" S.A. przyjęto kryterium klasyfikacji ze względu na płeć, wiek oraz

poziom wykształcenia. Zatrudnienie ogółem na koniec okresu w przekroju grup

pracowniczych według płci w latach 1995-2000 przedstawia poniższa tabela.

Tabela 9 Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg płci.

Lata Mężczyźni KobietyZatrudnienie

ogółem

Wskaźnik dynamiki

1995 = 100%Okres poprzedni =

100%

1995 729 932 1 661 100,0 100,0

1996 718 919 1 637 98,6 98,6

1997 646 912 1 558 93,8 95,2

1998 584 860 1 444 86,9 92,6

1999 575 764 1 339 80,6 92,7

2000 522 678 1200 72,2 89,6

Zródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB “Frotex” Z-01

Z powyższej tabeli wynika, że w okresie ostatnich kilku lat następuje

systematyczny spadek zatrudnienia w przedsiębiorstwie ZPB „Frotex" S.A.

Proces ten jest konsekwencją racjonalizacji zatrudnienia, modernizacji

poszczególnych wydziałów produkcyjnych oraz zmian organizacyjnych

zachodzących w spółce. W latach 1997-1998 spadek zatrudnienia nastąpił w

wyniku:

• przekazania części pracowników do pracy w innych spółkach- dotyczyło to

pracowników służb remontowych na Wydziałach Tkalni i Wykończalni oraz

Straży Zakładowej i pralni,

• modernizacji Wydziału Konfekcji oraz Oddziału Przygotowawczego na

Wydziale Tkalni.

50

Tendencja spadkowa zatrudnienia utrzymała się również w latach 1999-2000.

Zmniejszenie stanu zatrudnienia w tymże okresie nastąpiło przede wszystkim w

wyniku dokończenia modernizacji Oddziału Przygotowawczego Wydziału

Tkalni oraz instalacji bardziej wydajnych maszyn szwalniczych w Wydziale

Konfekcji. Zmiany organizacyjne i związana z tym redukcja zatrudnienia w

pozostałych jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa to przyczyny

dalszego spadku zatrudnienia w roku 2000.

Strukturę wiekową pracowników zatrudnionych w ZPB „Frotex' S.A. w

latach 1995-2000 przedstawia tabela oraz rysunek.

Tabela 10. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" w/w wieku pracowników.

Wiek Udział poszczególnych grup wiekowych do ogółu zatrudnionych

1995 1996 1997 1998 1999 2000

Do 30 lat 21% 22% 26% 30% 26% 26%

30 – 40 lat 27% 29% 30% 27% 30% 30%

40 – 50 lat 43% 40% 37% 33% 37% 37%

Powyżej 50 lat

9% 9% 7% 10% 7% 7%

Jak wynika z powyższej tabeli od kilku lat w spółce obserwuje się

korzystne zmiany w strukturze wiekowej zatrudnienia. Aktualnie ponad 56%

załogi to pracownicy w wieku do 40 lat. Realizowana w obszarze zatrudnienia

polityka kadrowa zakłada zatrudnianie w miejsce pracowników odchodzących

ludzi młodych i wykształconych. Taka struktura wiekowa zatrudnienia

zapewnia spółce stabilność zatrudnienia na najbliższe lata.

51

Rysunek5. struktura zatrudnienia w ZPB „Frotex” według wiekuŹródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 10

Struktura zatrudnienia pod względem wykształcenia w ZPB „Frotex" w latach

1995-2000 przedstawia się następująco:

Tabela 11. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg wykształcenia.

Wyszczególnienie

Pracownicy

ogółem:

z tego z

wykształceniem:

- wyższym

- średnim

zawodowym i

ogólnokształcącym

- zasadniczym

- podstawowym

Pracownicy ogółem1995 1996 1997 1998 1999 2000

100% 100% 100% 100% 100% 100%

2% 3% 3% 4% 4% 4%

21% 21% 21% 26% 24% 24%

46% 46% 46% 46% 47% 47%

31% 30% 30% 24% 25% 25%

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań ZPB „Frotex" Z-O1

Rynek 6. Struktura zatrudnienia z uwzględnieniem poziomu wyksxtalcenia w latach 1995-2000r.

52

Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 11.

W ocenie Zarządu udział pracowników z wykształceniem wyższym jest za

niski mimo tendencji zwyżkowej. Szczególnie duże zapotrzebowanie występuje

na absolwentów takich kierunków Sak obróbka chemiczna i mechaniczna

włókna , informatyka. Dużą wagę przywiązuje się w spółce do podnoszenia

kwalifikacji zatrudnionych czego wyrazem jest szereg kursów oraz kierowanie

pracowników na studia zaoczne i podyplomowe. Aby obliczyć średni poziom

wykształcenia pracowników ZPB „Frotex" S.A. zastosowano dwa wskaźniki;

1. wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia,

2. wskaźnik średniego potencjału wykształcenia.

Aby obliczyć wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia pomnożono

liczb pracowników poszczególnych poziomów wykształcenia na koniec

badanego okresu przez liczbę lat nauki właściwą dla danego poziomu

wykształcenia i dodano otrzymane iloczyny.

Wskaźnik średniego potencjału wykształcenia obliczono dzieląc ogólny

potencjał wykształcenia na koniec badanego okresu przez liczbę pracowników

na koniec tego okresu. Wskaźnik ogólnego potencjału wykształcenia wyraża

53

wielkość załogi w osobolatach nauki szkolnej, zaś wskaźnik średniego

potencjału wykształcenia przedstawia liczbę osobolat nauki szkolnej

przypadającej na jednego pracownika. Do obliczenia wskaźnika ogólnego

potencjału nauki przyjmuje się następujące mnożniki odpowiadające liczbie lat

nauki w poszczególnych poziomach wykształcenia:

1) wykształcenie wyższe 17

2) wykształcenie średnie 12

3) wykształcenie zasadnicze 11

4) wykształcenie podstawowe 8

Wyniki ogólnego i średniego potencjału wykształcenia dla pracowników

Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. przedstawia poniższa tabela.

Jej wyniki potwierdzają opinię zarządu o zbyt małym zatrudnieniu osób z

wyższym wykształceniem, gdyż wskaźnik średniego potencjału wykształcenia

oraz jego dynamika od kilku lat pozostają na niezmienionym poziomie. Należy

również stwierdzić, że wskaźnik średniego poziomu wykształcenia od roku

1997 jest dość niski (10,7), gdyż osiąga poziom jedynie wykształcenia

zasadniczego.

Tabela 12. Wskaźnik ogólnego i wskaźnik średniego potencjału wykształcenia w latach 1995 - 2000 (w latach nauki szkolnej przypadający na jedną osobę)

Rok

WSKAŹNIK OGÓLNEGO POTENCJAŁU

WYKSZTAŁCENIA

WSKAŹNIK ŚREDNIEGO POTENCJAŁU

WYKSZTAŁCENIA

Poziom

Wskaźnik potencjału

Poziom

Wskaźnik potencjału

1995=100%Rok

poprzedni=100%1995=100%

Rok

poprzedni=100%

1995 17 273 100,0 - 10,3 100,0 -

1996 17 026 98,6 98,6 10,4 100,9 100,9

1997 16 701 96,7 98,1 10,7 103,8 102,9

1998 15 596 90,1 93,2 10,7 103,8 100,0

1999 14 369 83,2 92,3 10,7 103,8 100,0

54

2000 12 876 74,5 89,6 10,7 103,8 100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie tabel nr 9 i nr 11.

4. Zaopatrzenie materiałowo-surowcowe.

Każde przedsiębiorstwo w trakcie swojej działalności zużywa surowce,

materiały, energię, części zamienne itp. W tej działalności stara się utrzymać

optymalny poziom zapasów, a ich zużycie jest ciągle uzupełniane nowymi

dostawami. Zespól działań planistycznych, organizacyjnych, ewidencyjnych i

analitycznych związanych z regulacją oraz sterowaniem strumieniami i

zasobami w całym procesie wytwórczym określany jest mianem gospodarki

materiałowej41. Gospodarka materiałowa odgrywa bardzo ważną rolę w

działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa, ponieważ wpływa zarówno na ilość

produkcji i jej jakość, a poprzez to na kształtowanie się kosztów i osiągany

zysk. Istota gospodarki materiałowej polega przede wszystkim na zaspokajaniu

potrzeb produkcyjnych przy jednoczesnej dążności do minimalizacji zużycia i

eliminacji wszelkich zakłóceń w przepływie materiałów i surowców we

wszystkich fazach procesu produkcyjnego42.

Do podstawowych surowców zużywanych w procesie produkcji w

Zakładach Przemysłu Bawełnianego „Frotex" S.A. należą:

bawełna,

przędza,

tkanina surowa,

barwniki i chemikalia,

41 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno – finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 16942 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.46

55

Bawełna jest surowcem importowanym przez przedsiębiorstwo, głównie

ze Szwajcarii, a pochodzącym z krajów azjatyckich, między innymi z

Uzbekistanu, Turkmenistanu i Kazachstanu. Bawełna służy do produkcji

przędzy, z której następnie produkuje się wyroby finalne. ZPB „Frotex" posiada

własną przędzalnię w Podlesiu, która jest najbardziej zmodernizowanym

wydziałem w spółce i należy do najnowocześniejszych w Polsce. Zużycie

bawełny w procesie produkcji na przestrzeni lat 1995-2000 przedstawia

poniższa tabela:

Tabela13. Zużycie bawełny w latach 1995 - 2000 r.

LATA ZUŻYCIE W TONACH ZUŻYCIE W TYSIĄCACH ZŁ.

1995 2 547 14 443,0

1996 2 752 14 310,2

1997 3 095 18 150,1

1998 3 092 18 429,0

1999 3 161 21 231,3

2000 2 982 16 953,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych analitycznych ZPB"Frotex"

Przędza jako podstawowy materiał do produkcji jest produkowana przez

spółkę we własnej przędzalni. Jedynie przędza o bardzo wysokich parametrach

technologicznych jest zakupywana od innych producentów krajowych, głównie

w Zawierciu i Lubaniu. Jej wielkość kształtuje się na poziomie około 10%

ogólnego zużycia przędzy w procesie produkcyjnym w ciągu roku.

W skład kolejnej grupy surowców (chemikalia) wchodzą takie związki

jak kwasy, ług sodowy, woda utleniona, mydło w płynie oraz barwniki. Wartość

zużycia tej grupy surowców kształtuje się na poziomie około 8-9 mln. złotych

56

rocznie. Najmniejszy udział w grupie materiałów do produkcji ma tkanina

surowa, której roczne zużycie waha się w granicach od 400 do 500 tys. złotych.

5. Gospodarowanie majątkiem trwałym.

Środki trwałe stanowią podstawowy składnik potencjału wytwórczego

podmiotów gospodarujących i jako takie w zasadniczy sposób decydują o ich

możliwościach produkcyjnych43. Są także nośnikiem postępu technicznego i

unowocześniania organizacji produkcji. Środki trwałe mają charakter środka

substytucyjnego w stosunku do siły roboczej. Dlatego też ich stan i rozwój oraz

wartość techniczna i poziom wykorzystania są determinantami działalności

każdego przedsiębiorstwa. Majątek trwały jest zaangażowany w

przedsiębiorstwie przez okres dłuższy niż rok. Uczestnicząc w wielu cyklach

działalności stopniowo się zużywa i przenosi w ten sposób część swojej

wartości na wytworzone dobra i usługi. Jest mało elastyczny, gdyż nie można

go na bieżąco dopasowywać do poziomu wykorzystywanych mocy

produkcyjnych. Rozwój majątku trwałego odbywa się w długim czasie na

skutek długofalowych i strategicznych decyzji i wymaga zaangażowania dużych

kwot pieniężnych. Te cechy powodują, że jest on obarczony dużym ryzykiem.

Analiza ekonomiczna jest instrumentem wspomagającym proces decyzyjny w

zakresie inwestycji w majątek trwały, pozwala ocenić jego produktywność w

wymiarze długookresowym i operacyjnym.

Gospodarka środkami trwałymi obejmuje całość zagadnień techniczno -

organizacyjnych i ekonomicznych związanych z ich pozyskiwaniem, ewidencją,

wykorzystaniem, likwidacją i odtworzeniem. Celem gospodarowania środkami

trwałymi jest takie ich wykorzystanie aby przy najmniejszym ich zużyciu

43 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie WAE Wrocław 1998 s.193

57

osiągnąć optymalny efekt nie tylko w postaci jakościowo dobrej produkcji ale

także minimalnych kosztów44. Gospodarowanie środkami trwałymi rozpoczyna

się od momentu podjęcia decyzji o ich zakupie lub wytworzeniu we własnym

zakresie do momentu ich likwidacji.

Majątek trwały przedsiębiorstwa obejmuje trzy podstawowe grupy45:

rzeczowy majątek trwały, wartości niemateńalne i prawne, finansowy majątek

trwały. Zalicza się także do niego należności długoterminowe. Majątek trwały

można różnie sklasyfikować w zależności od przyjętego kryteńum. Kryterium

zastosowania dzieli go na majątek produkcyjny i finansowy zaś kryterium

prawa własności na własny i obcy.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza. się nabyte przez

przedsiębiorstwo prawa majątkowe, które nadają się do gospodarczego

wykorzystania. Do tej grupy zaliczamy między innymi prawo wieczystego

użytkowania gruntu, prawa autorskie, znaki towarowe, programy komputerowe

a także wartość firmy, która w tej grupie stanowi najważniejszy składnik. W

skład finansowego majątku trwałego wchodzą: papiery wartościowe, udziały i

akcje, lokaty kapitałowe oraz udzielone pożyczki długoterminowe.

Podstawowe znaczenie w strukturze majątku trwałego ma majątek

rzeczowy, a w nim środki trwałe gdyż obok ludzi są podstawowym czynnikiem

wytwórczym. Majątek rzeczowy jest podzielony na pięć grup (grunty własne,

budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu,

pozostałe środki trwałe) a podstawą ich podziału jest klasyfikacja rodzajowa.

Każdy środek trwały spełnia w przedsiębiorstwie różne funkcje. Część

środków uczestniczy w podstawowej działalności i ma przeznaczenie

produkcyjne lub usługowe, a część obsługuje procesy pomocnicze. Są również

44 W. Świetlik: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.8245 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno – finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 112

58

środki trwałe o charakterze nieprodukcyjnym. Wszystkie środki trwałe

charakteryzują się tym, że ich okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok, a

wartość początkowa wynosi co najmniej 3500,OOzł. W bilansie środki trwałe

są ujmowane w kwocie netto, która jest różnicą między wartością początkową

środka trwałego a jego dotychczasowym umorzeniem. Podstawowym

instrumentem analizy środków trwałych są wskaźniki ekonomiczne

charakteryzujące najogólniej efektywność gospodarowania tymi środkami. Są to

między innymi wskaźniki dynamiki i wskaźnik produktywności majątku

trwałego. Wskaźniki dynamiki pozwalają ocenić kierunek i tempo zmian w

strukturze środków trwałych zaś wskaźnik produktywności określa efekty

produkcyjne jakie można uzyskać z posiadanych zasobów środków trwałych w

określonym czasie. Wielkość strukturę oraz dynamikę majątku trwałego

przedsiębiorstwa „Frotex" przedstawiają poniższe tabele:

Tabela 14. Wielkość majątku trwałego w przedsiębiorstwie ZPB „Frotex" w latach 1995-1999.

WYSZCZEGÓLNIENIEWIELKOŚĆ MAJĄTKU W TYS. ZŁ

1995 1996 1997 1998 1999

I. Majątek trwały 20 840,2 22 865,5 21 351,1 27 214,5 42 557,0

1. Wartości niematerialne 8,4 24,4 109,2 364,1 332,7

2. Rzeczowy majątek trwały 20 829,9 22 838,8 21 165,0 26 849,5 39 338,9

a. grunty 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

b. budynki i budowle 10 926,8 10 618,9 9 983,0 10 312,9 10 146,9

c. urządzenia techniczne i maszyny 7 865,1 11 752,9 9 499,0 15 461,7 27 491,8

d. środki transportu 254,5 301,7 360,5 406,4 526,8

e. pozostałe środki trwałe 129,1 101,8 169,2 143,9 383,9

f. inwestycje rozpoczęte 937,0 63,5 847,3 356,1 788,5

g. zaliczki na poczet inwestycji 717,4 0,0 306,0 168,5 1,0

3. Należności długoterminowe 0,0 0,0 75,8 0,0 2 378,2

4. Majątek finansowy 1,9 2,4 1,1 0,9 507,2

Tabela 15. Struktura środków trwałych w ZPB „Froteg" w latach 1995-1999

59

WYSZCZEGÓLNIENIESTRUKTURA MAJĄTKU

1995 1996 1997 1998 1999

I. Majątek trwały 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

1. Wartości niematerialne 0,0 0,1 0,5 1,4 0,8

2. Rzeczowy majątek trwały 100,0 99,9 99,1 98,6 92,4

a. grunty 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

b. budynki i budowle 52,5 46,5 47,2 38,4 25,8

c. urządzenia techniczne i maszyny 37,8 51,5 44,9 57,7 69,9

d. środki transportu 1,2 1,3 1,7 1,5 1,3

e. pozostałe środki trwałe 0,6 0,4 0,8 0,5 1,0

f. inwestycje rozpoczęte 4,5 0,3 4,0 1,3 2,0

g. zaliczki na poczet inwestycji 3,4 0,0 1,4 0,6 0,0

3. Należności długoterminowe 0,0 0,0 0,4 0,0 5,6

4. Majątek finansowy 0,0 0,0 0,0 0,0 1,2

Tabela 16. Dynamika majtku trwałego w ZPB „Frotex" w latach

1995-1999

WYSZCZEGÓLNIENIEDYNAMIKA MAJĄTKU 1995=100%

1995 1996 1997 1998 1999

I. Majątek trwały 100,0 109,7 102,5 130,6 204,2

1. Wartości niematerialne 100,0 290,5 1300,0 4334,5 3960,7

2. Rzeczowy majątek trwały 100,0 109,6 101,6 128,9 188,9

a. grunty 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0

b. budynki i budowle 100,0 109,3 94,3 94,4 92,9

c. urządzenia techniczne i maszyny 100,0 149,4 120,8 196,6 349,5

d. środki transportu 100,0 118,5 141,6 159,6 206,9

e. pozostałe środki trwałe 100,0 78,9 131,1 111,5 297,4

f. inwestycje rozpoczęte 100,0 6,4 90,4 38,0 84,2

g. zaliczki na poczet inwestycji 100,0 0,0 42,7 23,5 0,1

3. Należności długoterminowe 100,0 0,0 75,8 0,0 2378,2

60

4. Majątek finansowy 100,0 121,1 57,9 47,4 26694,7

Źródło: wszystkie trzy tabele zostały opracowane na podstawie tabeli Nr 14

1. W badanym okresie nastąpił wzrost nominalnej wartości majątku, przy

czym w większym stopniu zaobserwowano go w odniesieniu do

rzeczowego majątku trwałego.

2. Dominującym składnikiem majątku trwałego jest jego rzeczowy

składnik, którego udział systematycznie rośnie w czasie. Zwiększa się

zaangażowanie przedsiębiorstwa w wartościach niematerialnych i

prawnych, których udział jest coraz większy. Majątek finansowy oraz

należności długoterminowe nie stanowią istotnego składnika

majątkowego.

3. W strukturze rzeczowego majątku widoczna jest tendencja do:

a. zmniejszania się dominującego w 1995 roku udziału budynków i

budowli,

b. zwiększania udziału pozostałych środków trwałych.

Jest to zjawisko bardzo pozytywne albowiem widoczne jest zmniejszanie

się wartościowego wymiaru grupy budynków i budowli. Oznacza to, że nie

zmieniają się one w wymiarze ilościowym, a ich wartość zmniejsza się na

skutek corocznego umorzenia. Biorąc pod uwagę charakter działalności

przedsiębiorstwa należy ocenić taki fakt za prawidłowy. Zwiększanie się

wartości środków z grupy maszyny i urządzenia techniczne świadczy o

realizowanym w przedsiębiorstwie postępie technicznym oraz o ciągłych

procesach odnowy i modernizacji parku maszynowego. Jest to bardzo ważne

dla spółki, gdyż w modernizacji parku maszynowego i postępie

61

technologicznym firma upatruje swoją przewagę konkurencyjną. Od

nowoczesnej linii technologicznej zależy jakość produkowanych wyrobów.

4. Zauważyć można także bardzo korzystne zjawisko związane z

rozwojem materialnej bazy przedsiębiorstwa - świadczą o tym ponoszone

nakłady inwestycyjne. Inwestycje związane są z odtworzeniem i

rozbudową maszyn, urządzeń, środków transportu. Jest to niewątpliwie

tendencja pozytywna w rozwoju przedsiębiorstwa.

6. Postęp techniczno-produktowy

Jednym z podstawowych warunków ciągłej ekspansji przedsiębiorstwa

jak również zapewnienia sobie pozycji na rynku jest umiejętność podejmowania

optymalnych decyzji dotyczących rozwoju flamy i źródeł jego finansowania.

Trafność tych decyzji decyduje o konkurencyjności przedsiębiorstwa, o jego

udziale w rynku jak również o możliwości gromadzenia zysku. Wszystko to

dokonuje się w przedsiębiorstwie poprzez realizację określonych przedsięwzięć

rozwojowych. Przedsięwzięcia te wymagają zgromadzenia odpowiedniego

kapitału, a efekty z jego zaangażowania są widoczne dopiero po pewnym

czasie.

Przedsięwzięcia rozwojowe mogą dotyczyć zarówno zmian wielkości

produkcji, jej jakości i stli asortymentowej, obniżki kosztów, zmiany źródeł

zaopatrzenia i kierunków zbytu, jak też powiązań z innymi firmami, a także

wspólnych inwestycji, lokowania nadwyżek kapitału poza firmą macierzystą

czy też innych form działania46. Istnieje szereg rodzajów przedsięwzięć

inwestycyjnych. Wśród nich można wyróżnić47:

46 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” PWN Warszawa 1998r., s.18947 M. Sierpińska T. Jachna „Ocena przedsiębiorstw według standardów światowych” wydanie drugie PWN Warszawa 1998r. s. 189 – 190.

62

1) inwestycje odtworzeniowe- polegające na zastępowaniu zużytych lub

przestarzałych urządzeń nowymi

2) inwestycje modernizacyjne- nastawione głównie na zmniejszenie

kosztów wytwarzania wyrobów i przeprowadzane zazwyczaj łącznie z

inwestycjami odtworzeniowymi,

3) inwestycje innowacyjne- służące modyfikacji wytwarzanych dotychczas

wyrobów,

4) inwestycje rozwojowe- obejmujące dwa rodzaje przedsięwzięć:

a) mające na celu zwiększenie szeroko rozumianego potencjału

produkcyjnego w znaczeniu wydajności parku maszynowego, rozwoju

sieci handlowej, zróżnicowania kanałów dystrybucji,

b) służące wdrażaniu do produkcji nowych wyrobów, lepiej

zaspokajających istniejące potrzeby potencjalnych nabywców lub

powodujących powstawanie nowych, dotychczas nie znanych potrzeb

5) inwestycje strategiczne o charakterze defensywnym, ofensywnym i

defensywno - ofensywnym,

6) inwestycje dotyczące ustroju społecznego- służące zapewnieniu

możliwie najlepszych warunków personelowi fumy, zarówno w czasie

peacy, jak i poza nią,

7) inwestycje dotyczące interesu publicznego- obejmujące m.in. wydatki

związane z ochroną środowiska naturalnego, tworzeniem funduszy

służących finansowaniu badań naukowych, szeroko rozumianym

mecenatem przedsiębiorstw w dziedzinie kultury, edukacji itp.

Nie wszystkie wyżej wymienione rodzaje inwestycji przynoszą

przedsiębiorstwom bezpośrednie korzyści. Niektóre z nich są realizowane

zgodnie z przepisami prawa np. inwestycje związane z ochroną środowiska,

63

niektóre zaś służą dobremu wizerunkowi firmy. Spośród wszystkich inwestycji

najważniejsze są te, które gwarantują rozwój przedsiębiorstwom, kształtują

możliwości produkcyjne i determinują przyszłą pozycje na rynku.

Konieczność odejmowania różnego rodzaju inwestycji dostrzeżono również w

ZPB „Frotex" S.A. w Prudniku. Podejmowane decyzje inwestycyjne dotyczyły

głównie postępu techniczno produktowego jak również działań związanych z

ochroną środowiska. naturalnego. W 1996 roku doprowadzono oczyszczalnię

ścieków do pełnej zdolności technologicznej, którą oddano do użytku w 1995

roku. Efekt ekologiczny uzyskano we wrześniu 1996 roku, dzięki czemu

możliwe było przywrócenie życia biologicznego w sąsiedniej rzece, co

spowodowało zaliczenie jej do II klasy czystości. Ogólne nakłady na tę

inwestycje wyniosły 5 765 tys. zł. Osiągnięcie efektu ekologicznego uwolniło

Spółkę od zagrożenia związanego z naliczeniem kar na rzecz Wydziału

Ochrony Środowiska w kwocie 2 mln zł, jak również od innych negatywnych

konsekwencji związanych z natychmiastową wymagalnością zwrotu

zaciągniętych pożyczek z funduszy celowych. Niezaprzeczalnym faktem było

zaprzestanie postrzegania Frotexu jako największego „truciciela" środowiska.

Rok 1996 to okres zakończenia modernizacji Wydziału Przędzalni w Podlesiu.

Inwestycja ta kosztowała 4 298 tys zł. Efekty jakie uzyskano w jej wyniku to:

- wzrost produkcji przędzy ze 190 ton średnio w miesiącu przed modernizacją

do 230-250 ton miesięcznie po modernizacji

- spadek kosztów jednostkowych średnio 0 około 4%

- wzrost udziału ( tańszej od kupowanej z zewnątrz) przędzy własnej z 72,7%

do 91,3%

- znaczna poprawa jakościowa produkowanej przędzy

- zdecydowana poprawa warunków pracy poprzez likwidację zapylenia

W roku 1997 podjęto szereg działań w zakresie unowocześnienia i rozszerzenia

asortymentu produkcji. Wprowadzono do produkcji szereg nowych

64

asortymentów między innymi tkanin obrusowych Ewita, tkanin ścierkowych

Kiwi, tkanin płaszczowych frotte Pegaz oraz tkanin ręcznikowych frotte

Tulipan, co było możliwe dzięki poczynionym inwestycjom. W tymże roku

wprowadzono nową technologię wykończenia tkanin frotte, zmiękczając je na

suszarce ramowej, uzyskując lepszą kolorystykę i uchwyt tkaniny. Równolegle

do prac nad nowymi asortymentami, wprowadzono w przedsiębiorstwie wiele

nowości wzorniczo - kolorystycznych. W 1997 roku wykonano łącznie 360

nowych wzorów. W ostatnim kwartale omawianego okresu rozpoczęto prace

nad wdrożeniem do produkcji tkaniny drelichowej z wykończeniem niepalnym i

antyelektrostatycznym oraz przędz mieszankowych z udziałem włókna

wiskozowego modalnego, przeznaczonych na osnowy pętelkowe w celu

podniesienia walorów użytkowych, tj. wodochłonności i wybarwienia.

W roku 1997 nakłady inwestycyjne wyniosły 2 357 tys zł., z czego za

zakupy maszyn i urządzeń wydatkowano 1 161 tys zł. Do najważniejszych

realizowanych w tym czasie przedsięwzięć należały:

• budowa składowiska żużla

Konieczność jego budowy wynikała z decyzji Wydziału Ochrony Środowiska

Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, na mocy której zakład został zobowiązany do

właściwego zagospodarowania i eksploatacji żużla i odpadów. Budowa

składowiska pozwoliła na uniknięcie przewidzianych kar za zatruwanie

środowiska.

• zakup wybijanki kart żakardowych

Inwestycja ta miała charakter odtworzeniowy. Stan techniczny posiadanych

wybijanek był bardzo zły, czego wynikiem była duża awaryjność.

• zakup fulardu zimnozwojowego

65

Fulard przeznaczony został na Wydział Wykańczalni i umożliwił osiągnięcie

następujących efektów:

- dał możliwość barwienia krótkich serii produkcyjnych, co spowodowało

obniżenie kosztów,

- wyeliminował z procesu barwienia sól kuchenną, co miało upływ na

uciążliwość ścieków,

- pozwolił na zmniejszenie zużycia pary wodnej w procesie barwienia oraz

uzyskanie dobrego jakościowo wybarwienia.

• zakup suszarki EB-60

Potrzeba zakupu suszarki wiązała się z potrzebą produkcji wyrobów

tamblowanych. Badania marketingowe wykazały wzrost zainteresowania rynku

tkaninami frotte zmiękczonymi w procesie tamblowania.

• modernizacja Wydziału Konfekcji

Modernizacja tego wydziału wiązała się z zakupem automatów do rozkroju i

obszywania poprzecznego ręczników. Zlecono także opracowanie koncepcji

nowej organizacji pracy wydziału. Efektem inwestycji była poprawa organizacji

pracy i zmniejszenie stanu zatrudnienia.

• zakup oprogramowania i sprzętu komputerowego

Wdrożone zostały programy TETA- System Finansowo-Księgowy i System

Gospodarka Materiałowa. Opracowany został harmonogram i rozpoczęto

wdrożenie systemu TETA- Techniczne Przygotowanie Produkcji. Uruchomiona

została także sieć komputerowa na Wydziale Przędzalni w Podlesiu.

Do ważniejszych inwestycji w 1998 roku należały:

• zakup kolejnego fulardu zimnozwojowego

Była to inwestycja o wartości 1 141 830 zł.

• zakup maszyn konfekcyjnych

66

Inwestycja ta związana była z modernizacją Oddziału Szwalni na Wydziale

Konfekcji i spowodowała poprawę jakości, zmniejszenie usług powierzanych

podwykonawcom, zmniejszenie zatrudnienia i wprowadzenie systemu

czterobrygadowego. Realizacja tej inwestycji pozwoliła na zastąpienie

pojedynczych główek szyjących automatycznymi maszynami do cięcia

wzdłużnego oraz szycia wzdłużnego i poprzecznego.

Wartość inwestycji- 2 062 328 zł.

• zakup skręcarek dwuskrętowych oraz zdwajarki

Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych, zużytych,

energochłonnych maszyn. Pozwoliła na

- uruchomienie czterobrygadowego systemu pracy, - zmniejszenie zatrudnienia,

- unowocześnienie parku maszynowego,

- zastąpienie 18 starych maszyn siedmioma wydajnymi skręcarkami i jedną

zdwajarką,

- obniżenie ilości przędzy resztkowej przez dokładne odmierzanie przędzy

w procesie przewijania i skrecania.

Wartość inwestycji- 3 612 424 zł.

• zakup wybijanki kart żakardowych

Była to inwestycja odtworzeniowa polegająca na wymianie starych zużytych

wybijanek produkcji bułgarskiej. Zakup nowej maszyny umożliwił

wyeliminowanie błędów w perforacji wzorów, prawidłową i terminową pracę w

zakresie odtworzenia i bicia wzorów jak również na wyeliminowanie błędów

podczas cyklu produkcyjnego, a tym samym na poprawę jakości wyrobów.

Wartość inwestycji 127 555 zł.

• zakup krosna gładkiego

67

Zakupiono krosno włoskiej firmy Somet wraz z maszyną żakardy firmy Staubli.

Pozwoliło to uruchomić kolekcję produkcji obrusowej odpasowanej na bazie

wzorów Frankla tj. kolekcji ekskluzywnej o bardzo wysokiej jakości. Na

dotychczasowym parku maszynowym produkcja tego typu wyrobów nie była

możliwa.

Wartość inwestycji- 580 790 zł.

W 1998 roku zmodernizowano sklep firmowy poprawiając jego wystrój i tym

samym podnosząc standard obiektu. Lata 1999 i 2000 były kolejnym okresem

realizacji programu inwestycyjnego firmy stanowiącego część programu

strategicznego. Nakłady rzeczowe na inwestycje poniesione w tym okresie

wyniosły 19,4 mln zł.

Do najważniejszych przedsięwzięć inwestycyjnych zrealizowanych w tych

latach należą:

• zakup przewijarek

• zakup krosien z maszynami żakarda

• zakup klimatyzacji i budowa kompresorowni

• zakup snowadła

• zakup aparatów barwiarskich

• inwestycje w rozwój sprzedaży i sieć dystrybucji

Inwestycje realizowane w ZPB „Frotex" S.A. są wynikiem planowania

strategicznego mającego na celu skuteczna walkę z konkurencją oraz

umocnienie pozycji rynkowej firmy. Dotychczasowe działania pozwoliły firmie

na wzrost udziału w rynku, wzrost poziomu konkurencyjności oraz na obniżenie

kosztów produkcji. Firma realizując przyjętą strategię stała się wiodącym

producentem przemysłu włókienniczego w Polsce.

68

7. System organizacji i zarządzania

Przedsiębiorstwo jest instytucją składającą się z wielu elementów

powiązanych z sobą w ten sposób, że przyczyniają się one do jej powodzenia,

do osiągnięcia celu, jaki sobie stawia48. Sposób ich połączenia może być

rozpatrywany z punktu widzenia różnych elementów i powiązań występujących

między nimi. Do najważniejszych powiązań w strukturze organizacyjnej należą

powiązania między ludźmi, pracownikami, którzy zajmują różne stanowiska i

wchodzą w skład różnych komórek organizacyjnych. Czynnikami, które

kształtują powstawanie struktury organizacyjnej jest podział pracy jak również

złożoność i wzrost danego przedsiębiorstwa.

Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa przedstawiają zazwyczaj

schematy, regulaminy organizacyjne, karty obowiązków, uprawnień,

odpowiedzialności i współpracy poszczególnych komórek i stanowisk oraz inne

szczegółowe regulacje. Struktura organizacyjna w bardzo dużym stopniu

oddziaływuje na przedsiębiorstwo. Wpływa przede wszystkim na wielkość

zatrudnienia, na realizację strategii przedsiębiorstwa oraz na poziom kosztów.

Podstawowym aktem prawnym, na podstawie którego działa

przedsiębiorstwo „Frotex" S.A. jest regulamin organizacyjny określający

wewnętrzną organizację przedsiębiorstwa, działającego pod nazwą Zakłady

Przemysłu Bawełnianego „Frotex" Spółka Akcyjna. Do podstawowych aktów

prawnych regulujących sposób zachowań i obowiązujący w Spółce należą:

Kodeks Handlowy, Statut Spółki, Wpis do Rejestru Handlowego, Regulamin

Rady Nadzorczej, Regulamin Zarządu Spółki, Kodeks Pracy, Ustawy i przepisy

nadrzędne zewnętrzne.

48 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocław 1998, s.207

69

Spółka działa w oparciu o Kodeks Handlowy oraz Statut Spółki-Akt

Notarialny Rep. A nr 959/95 z dnia 29 września 1995 roku wraz z późniejszymi

zmianami, a także w oparciu o ustawę z dnia 30 kwietnia 1993 roku o

narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji. Spółka wpisana jest

do rejestru handlowego postanowieniem Sądu Rejonowego w Opolu, Dział

B/RHB 1388. Działa zgodnie z zatwierdzonym statutem oraz uchwalonym

Regulaminem Rady Nadzorczej i Regulaminem Zarządu Spółki. Władzami

Spółki są:

Rada Nadzorcza

Walne Zgromadzenie

Zarząd Spółki

Walne Zgromadzenia może podejmować uchwały w sprawach objętych

porządkiem obrad, ustalonym przez Zarząd Spółki w porozumieniu z Radą

Nadzorczą. Do kompetencji Walnego Zgromadzenia należy:

rozpatrywanie i przyjmowanie sprawozdań Zarządu Spółki, bilansu oraz

rachunku zysków i strat za poprzedni rok obrachunkowy,

podejmowanie uchwał o podziale zysku lub o pokryciu strat,

kwitowanie władz Spółki z wykonania przez nie obowiązków,

zmiana Statutu Spółki, w tym emisji nowych akcji,

emisja obligacji,

zbycie przedsiębiorstwa spółki,

rozwiązanie Spółki.

70

Rada Nadzorcza jest stałym organem nadzoru Spółki. Jej postępowanie określa

regulamin RN przez nią uchwalony. Do kompetencji RN należy:

badanie rocznego bilansu, a także rachunków zysku i strat oraz

zapewnienie ich weryfikacji przez biegłych rewidentów,

badanie i opiniowanie sprawozdań Zarządu,

badanie co roku i zatwierdzanie planów działalności gospodarczej,

planów finansowych i marketingowych Spółki,

powoływanie, zawieszanie i odwoływanie członków Zarządu,

badanie i opiniowanie wniosków Zarządu co do zasad podziału zysku.

Zarząd Spółki jest jej organem wykonawczym i kieruje działalnością

przedsiębiorstwa. Zarząd pod przewodnictwem Prezesa Zarządu zarządza

spółką i reprezentuje ją na zewnątrz. Odpowiada on za prowadzenie spraw

spółki przed Radą Nadzorczą i Walnym Zgromadzeniem. W szczególności

Zarząd Spółki posiada uprawnienia do:

składania i przyjmowania oświadczeń woli w imieniu spółki, w

szczególności w zakresie praw majątkowych i zawierania umów,

ustalania organizacji przedsiębiorstwa, regulaminu organizacyjnego oraz

innych wewnętrznych regulaminów spółki,

zwoływania zwyczajnych i nadzwyczajnych Walnych Zgromadzeń z

własnej inicjatywy lub na pisemny wniosek Rady Nadzorczej,

ustalania i odwoływania prokury

Ogólne zasady zarządzania spółką oparte są na kolegialnym funkcjonowaniu

Zarządu Spółki oraz na zasadzie jednoosobowego kierownictwa. Występuje

tu polączenie funkcji:

Prezesa Zarządu- Dyrektora Generalnego

71

Członka Zarządu- Dyrektora ds. techniczno-produkcyjnych.

Dyrektor Generalny wykonuje swoje funkcje przy pomocy dyrektorów pionów

funkcjonalnych i kierowników komórek organizacyjnych.

System organizacyjny przedsiębiorstwa charakteryzuje się pięcioma

wymiarami struktury organizacyjnej:

1) konfiguracja strukturalna określa nazwy komórek organizacyjnych i

zależności hierarchiczne oraz wzajemny stosunek komórek

organizacyjnych i stanowisk instancyjnych wzajemnie ze sobą

zintegrowanych i powiązanych,

2) specjalizacja funkcjonalna określa podział funkcji działalności pomiędzy

poszczególne komórki organizacyjne w przedsiębiorstwie Spółce,

3) centralizacja określa podział kompetencji na poszczególne stanowiska

instancyjne i komórki organizacyjne,

4) formalizacja określa sposób postępowania w organizacji zgodnie z

obowiązującymi przepisami wewnętrznymi i zewnętrznymi, określony w

podstawowych dokumentach organizacyjnych.

5) Model postępowania ukształtowany poprzez niepisane i niesformalizowane

elementy kultury organizacyjnej definiuje standaryzacja.

W strukturze organizacyjnej (Rys. Nr 8) ZPB „Frotex" S.A. wyodrębnione są

następujące pony organizacyjne:

1) pion Dyrektora Generalnego (DG), któremu podlega: GI, G3, GSI, GZ, GP,

GB,

2) pion Dyrektora Ekonomicznego (DE), któremu podlega: EC, EK, EI,

3) pion Dyrektora ds. Techniczna-Produkcyjnych (DT), któremu pocllega:

TO, TC, TP, TT, TW, TK, TR, TE,

72

4) pion Dyrektora Handlowego (DH), któremu podlega: HH, HS, HE, HL,

HM,

W strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa Spólki występują następujące

komórki organizacyjne: wydział, biuro, dział, sekcja, grupa, służba, magazyn

i warsztat.

Specjalizacja funkcjonalna oparta jest na katalogu funkcji działalności

obowiązującym w Spółce, który zawiera wszystkie zadania realizowane

w komórkach organizacyjnych. Funkcje działalności zawarte w katalogu

oznaczone są kodem czterocyfrowym i stanowią układ podstawowy.

73

GB

Służba BHP

EK

EI

EC

DG

Dyrektor Generalny

GZ

Biuro Zarządu

GP

Dział Polityki Personalnej

GJ

Pełnomocnik ds. Jakości i Zarządzania Środowiskowego

GSI

Dział Inwestycji i Postępu Technicznego

DE

Dyrektor Ekonomiczny

DH

Dyrektor Handlowy

DT

Dyrektor Techniczno - Produkcyjny

GI

Dyrektor ds. Strategii i Rozwoju

HL

HS

HM

HH

HETO

TE

TP

TC

TR

TK

TW

TT

Dział Przygotowania Produkcji

Zakładowa Służba Ratownicza

Dział Techniczny

Wydział Elektrociepłowni

Wydział Przędzalni

Wydział Wykończalni

Wydział Tkalni

Wydział Konfekcji

Dział Eksportu

Dział Marketingu I Polityki Handlowej

Dział Logistyki

Dział Sprzedaży

Magazyn Handlowy

Dział Controllingu i Budżetowania

Dział Księgowości – Główny Księgowy

Dział Informatyki

Rysunek 7. Struktura organizacyjna ZPB „Frotex”

74

Układ podstawowy przeznaczony jest do koordynacji pracy kierownictwa

ogólnego i określa podział funkcji pomiędzy komórki organizacyjne oraz

samodzielne stanowiska instancyjne i jest ściśle powiązany ze strukturą

organizacyjną. Istnieje możliwość rozszerzenia funkcji układu podstawowego z

czterema cyframi na czynności oznaczone pięcioma cyframi. W pionach

funkcjonalnych spółki realizowane są następujące grupy funkcji:

W pionie Dyrektora Generalnego:

- formułowanie celów strategicznych i planowanie

długookresowe,

- rozwój produktów,

- realizacja inwestycji,

- utrzymanie systemu jakości i systemu środowiskowego,

- formułowanie celów polityki personalnej,

- realizacja polityki personalnej i socjalnej,

- obsługa administracyjna przedsiębiorstwa,

- doskonalenie systemu zarządzania,

- prowadzenie dokumentacji organizacyjno-prawnej oraz obsługa

prawna,

- kontrola gospodarcza..

W pionie Dyrektora Ekonomicznego:

- polityka finansowa i kredytowa,

- przepływy pieniężne i realizacja operacji pieniężnych,

- rachunkowość finansowa i zarządcza.,

75

- koszty i rachunkowość materiałowa,

- ewidencja majątku i inwestycji kapitałowych,

- analizy ekonomiczne,

W pionie Dyrektora Handlowego:

- polityka handlowa,

- marketing operacyjny,

- wywiad gospodarczy,

- sprzedaż krajowa,

- handel zagraniczny,

- logistyka,

- zaopatrzenie surowcowe i techniczne,

- gospodarka magazynowa,

- transport.

W pionie Dyrektora ds. Techniczno-Produkcyjnych:

- planowanie i przygotowywanie produkcji,

- doskonalenie procesów technologicznych,

- gospodarka majątkiem trwałym,

- koordynacja i rozlicznie usług remontowych,

- zaopatrzenie i gospodarka magazynowa,

- zabezpieczenie techniczne produkcji,

- gospodarka wodno-ściekowa,

76

- pomiary i automatyka,

Zakres działania komórek organizacyjnych pionów funkcjonalnych

określają „Listy funkcji realizowanych w komórce". Pionami funkcjonalnymi

kierują dyrektorzy, którzy są odpowiedzialni za wykonanie powierzonych im

zadań oraz posiadają uprawnienia i kompetencje w zakresie ich wykonywania.

Komórką organizacyjną w Spółce kieruje kierownik i odpowiada

bezpośrednio przed kierownikiem wyższego szczebla za całokształt

powierzonych mu zadań, określonych zakresem realizowanych funkcji, oraz za

wyniki pracy komórki oraz podległych mu pracowników. Kierownik sprawuje

swoją funkcję przez wykorzystanie swoich uprawnień decyzyjnych i

kontrolnych, wynikających z zakresu działania komórek organizacyjnych.

Wszystkie komórki organizacyjne mają obowiązek ścisłej współpracy na rzecz

całego przedsiębiorstwa w zakresie przestrzegania przepisów, wykonywania

zarządzeń i poleceń dyrektora Generalnego oraz dostarczania materiałów

liczbowych i opisowych niezbędnych do sporządzania obowiązujących

sprawozdań statystycznych, finansowo-księgowych i innych.

Pracownicy na stanowiskach wykonawczych otrzymują polecenia

służbowe od bezpośredniego przełożonego i ponoszą wobec niego

odpowiedzialność za całokształt wykonywanych funkcji działalności i

czynności. Obowiązki poszczególnych pracowników v~rynikają z listy funkcji

realizowanych w komórce organizacyjnej. Działalność przedsiębiorstwa zgodną

z prawem wyznaczają:

1) Regulamin Organizacyjny,

2) Zakładowy Układ zbiorowy Pracy,

3) Regulamin Pracy,

77

4) Księga Służb,

5) Instrukcja Obiegu i Kontroli Dokumentów,

6) Regulamin Kontroli Wewnętrznej,

7) Pozostałe uregulowania prawne.

Regulamin Organizacyjny jest podstawowym dokumentem, który określa

wewnętrzną organizację Spółki. Zawiera informacje dotyczące podstaw jej

funkcjonowania, władz i ich kompetencji oraz zasad organizacji i zarządzania.

Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy określa warunki jakim odpowiada treść

stosunku pracy oraz ustala zasady precyzowania tych warunków. Regulamin

Pracy określa porządek procesu pracy oraz prawa pracodawcy i pracowników.

Postanowienia regulaminu dotyczą wszystkich pracowników przedsiębiorstwa.

Księga Służb zawiera szczegółowe schematy konfiguracji struktury

organizacyjnej komórek organizacyjnych w tych komórkach oraz karty służby

dla pracowników na stanowiskach nierobotniczych. Instrukcja Obiegu i Kontroli

Dokumentów reguluje obieg i zakres operacji i kontroli wykonawczej na

poszczególnych dokumentach występujących w Spółce we wszystkich

komórkach organizacyjnych. Regulamin Kontroli Wewnętrznej określa

organizację oraz zasady, tryb i sposób działania kontroli wewnętrznej.

Pozostałe uregulowania wewnętrzne przedsiębiorstwa sporządzane są w formie:

zarządzeń

poleceń

aneksów

instrukcji

poleceń wewnętrznych

78

8. Rynki zbytu.

Firma Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex" Spółka Akcyjna kieruje

swoje wyroby na dwa rynki:

1) rynek krajowy

2) eksport

Strukturę udziału według rynków zbytu w latach 1995-2000 przedstawia tabela

oraz rysunek. Następna tabela to wskaźniki dynamiki, na podstawie, których

dokonano ogólnej analizy struktury rynków zbytu, posługując się kategorią

przychodu ze sprzedaży na poszczególne rynki.

Tabela 17. Struktura przychodów ze sprzedaży według rynków zbytu w

latach 1995-2000.

Wyszczególnienie

1995 1996 1997 1998 1999 2000

Tys.

zł%

Tys.

zł%

Tys.

zł%

Tys.

zł%

Tys.

zł%

Tys.

zł%

Kraj

EksportPrzychody ze

sprzedaży

Zródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji księgowej ZPB "Frotex" za okres 95-00

Rysunek 8. Struktura przychodów ze sprzedaży według rynków zbytu w latach

1995-2000

Uzupełnić – wklej zeszyt 2!!!!!!!!!!!!!

79

Tabela 18. Wskaźniki dynamiki struktury przychodów wg rynków zbytu w latach 1995-2000 w cenach bieżących

WyszczególnienieWskaźniki dynamiki 1995r. = 100%

1995 1996 1997 1998 1999 2000

Kraj 100,0 122,5 142,5 146,7 140,8 126,0

Eksport 100,0 118,2 127,6 182,2 161,9 138,7

Źródła: opracowanie własne na podstawie tabeli Nr 17

Analiza. wskaźników dynamiki wykazuje, że lata 1995-1998 to okres, w

którym zarówno na rynku krajowym jak i na rynku zagranicznym zanotowano

wzrost sprzedaży. Dynamika sprzedaży uzyskana w 1996 roku wpłynęła za

wzrost udziału produktów zakładu w rynku krajowym. Było to możliwe dzięki

wprowadzeniu nowych produktów w poszczególnych asortymentach oraz

ciągłej dbałości o to , aby wyroby „Frotexu" kojarzone były z wyrobami o

najwyższych parametrach jakościowych w branży. Szacunkowy udział w rynku

produktów Frotexu wyznaczony w oparciu o ogólnopolskie badania rynkowe

przeprowadzone przez agencje „Pentor" i „Demoskop" wynosił około 35 °lo. W

roku 1998 Frotex zanotował najwyższe obroty w sprzedaży na kraj i eksport w

stosunku do roku 1995. Sprzedaż krajowa wzrosła prawie o 50%, natomiast w

eksporcie prawie podwojono obroty. Niestety kolejne dwa lata przyniosły

spadek sprzedaży w stosunku do roku 1998 zarówno na rynku krajowym jak i na

rynku zagranicznym. Fakt ten spowodowany został generalnie spadkiem siły

nabywczej pieniądza jak również trudnościami w sprzedaży i terminowym

uzyskaniu zapłat za sprzedany towar. Spadek eksportu spowodowany został

rezygnacją klientów z Irlandii i Belgii z części oferowanego asortymentu na

rzecz tańszych i bardziej konkurencyjnych wyrobów z Litwy, Łotwy, Estonii i

Belgii. Sprzedaż eksportowa na poszczególne kraje przedstawiała się

następująco:

80

Tabela Nr 19 Sprzedaż eksportowa z podziałem na poszczególne

kraje w latach 1996-2000

Kraj

1996wykonanie

1997wykonanie

1998wykonanie

1999wykonanie

2000plan

Sprzedaż w tys.

Udział %

Sprzedaż w tys.

Udział %

Sprzedaż w tys.

Udział %

Sprzedaż w tys.

Udział %

Sprzedaż w tys.

Udział %

Wielka Brytania

ItaliaBelgia

SzwajcariaDania

NiemcyFrancja

HolandiaIrlandia

USANorwegiaCzechy

FinlandiaSzwecjaAustria

WenezuelaRosja

RAZEM

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ewidencji analitycznej ZPB ”Frotex”

Do głównych kanałów dystrybucji za pośrednictwem których Frotex sprzedaje

swoje wyroby w kraju należą: hurtownie patronackie, sklepy własne,

usługobiorcy, przerobowcy, supermarkety, odbiorcy finalni oraz agencje

reklamowe. Zestawienie procentowych udziałów poszczególnych kanarów

dystrybucji w sprzedaży ogółem przedstawia poniższa tabela.

Tabela 20. Sprzedaż według kanałów dystrybucji w łatach 1995 –

2000

Kanał Dystrybucji

Udział procentowy poszczególnych kanałów dystrybucji w sprzedaży krajowej

1995 1996 1997 1998 19992000plan

Hurtownie patronackie

Przerobowcy, usługobiorcy

81

SupermarketyHurtownicy,

detaliściAgencje

reklamoweOGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych analitvcznvch ZPB „Frotex”

Jak wynika z powyższej tabeli głównym kanałem dystrybucji wyrobów

Frotexu są hurtownie patronackie, pomimo, że dynamika tego kanału maleje z

każdym rokiem. Hurtownicy oferujący asortyment w cenach fabrycznych

skutecznie skracają drogę pomiędzy odbiorcą finalnym a zakładem. Pozwala to

na zwiększenie sprzedaży, ograniczenie kosztów dystrybucji oraz

zminimalizowanie ryzyka związanego z rozliczeniami finansowymi. W 1997

roku zostały wprowadzone nowe zasady współpracy z hurtowniami

patronackimi, w których między innymi zostały uwolnione ceny na wyroby

Frotexu. W praktyce oznaczało to odejście od udzielania upustów naliczanych

dotychczas w zależności od obrotów hurtowni. Przyjęto rozwiązanie

wprowadzające funkcjonowanie dwóch cen:

cennika dla hurtowników dokonujących stałych systematycznych

zakupów,

cennika dla pozostatych odbiorców, w którym ceny są wyższe o około 8%

od cennika hurtowników

Duża ekspansja sieci dystrybucji opartych na supermarketach skłoniła

przedsiębiorstwo do zwiększenia zainteresowania się tym kanałem, a co za tym

idzie przystosowania odpowiedniej polityki asortymentowo-cenowej zakładu

pozwalającej na rozwinięcie współpracy z tym klientem. Dynamiczny rozwój

sieci supermarketów znalazł odbicie w zwiększeniu obrotów Froter w tym

kanale dystrybucji.

82

Zapotrzebowanie klientów na usługi wykończalnicze, wysoki ich poziom we

Frotexie, przejęcie klientów od konkurencji to główne czynniki, które wpłynęły

na wzrost udziału w sprzedaży kanału dystrybucji jakim jest kanał

usługobiorcy i przerobowcy.

83

WSTĘP.....................................................................................................................................................................1

ROZDZIAŁ I. ANALIZA EKONOMICZNA JAKO FUNDAMENT SPRAWNEGO ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM.....................................................................................................................................5

1. Pojęcie, przedmiot i elementy składowe analizy ekonomicznej................................................................52. Przedmiot i rodzaje analizy.......................................................................................................................63. Materiały źródłowe służące do oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa..............................144. Źródła i metody badań w analizie ekonomicznej....................................................................................155. Sposoby prezentacji wyników analizy ekonomicznej..............................................................................266. Etapy i fazy analizy ekonomicznej...........................................................................................................297. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej...................................................................................................35

ROZDZIAŁ II.......................................................................................................................................................40

1. Dynamika, wielkość i struktura produkcji..............................................................................................402. Podstawowe czynniki produkcji..............................................................................................................483. Wielkość i struktura zatrudnienia...........................................................................................................484. Zaopatrzenie materiałowo-surowcowe...................................................................................................555. Gospodarowanie majątkiem trwałym.....................................................................................................576. Postęp techniczno-produktowy................................................................................................................627. System organizacji i zarządzania............................................................................................................698. Rynki zbytu.............................................................................................................................................79

84