Anadolu'nun Doğa Alanları 5 ONYAZI

7/31/2019 Anadolu'nun Doğa Alanları 5 ONYAZI

http://slidepdf.com/reader/full/anadolunun-doga-alanlari-5-onyazi 1/27

Bilim danýþmanlarý

AlanlarBurcu Meltem ARIK, Cem Orkun KIRAÇ, Bahtiyar KURT, Nuri ÖZBAÐDATLI

BitkilerSerdar ASLAN, Barbaros DEMÝRCÝ, Prof. Dr. Tuna EKÝM, Prof. Dr. Mecit VURALHerpetofaunaProf. Dr. Ýbrahim BARAN, Dr. Çetin ILGAZ, Dr. Ali Fuat CANBOLAT, Doç. Dr.Ertan TAÞKAVAK

Ýçsu BalýklarýProf. Dr. Füsun ERKAKAN, Doç. Dr. Ahmet KARATAÞ, Doç. Dr. Mustafa SARI

KelebeklerDr. Ahmet BAYTAÞ, Evrim KARAÇETÝN

KýzböcekleriDr. Vincent J. KALKMAN

KuþlarProf. Dr. Murat BÝRÝCÝK, Ortaç ONMUÞ, Nuri ÖZBAÐDATLI, Doç. Dr. Metehan ÖZEN,Esra PER, Geoff WELCH, Hilary WELCH

MemelilerÖzgün Emre CAN, Dr. Harun GÜÇLÜSOY, Doç. Dr. Ahmet KARATAÞ, Cem OrkunKIRAÇ, Yrd. Doç. Dr. Mustafa SÖZEN, Bahar Heike SUSEVEN, Thomas SCHMITZ,Nuray Güven VERYERÝ

EditörlerGüven EKEN, Murat BOZDOÐAN, Süreyya ÝSFENDÝYAROÐLU,Dicle Tuba KILIÇ, Yýldýray LÝSE

Yapým KoordinatörüGökmen YALÇIN

Coðrafya ve Harita EditörüMurat ATAOL

Fotoðraf EditörleriSoner BEKÝR, Ali Ýhsan GÖKÇEN

Katkýlarýyla

BirdLife

Ýþbirliðiyle



Bu yayýn Avrupa Birliði desteði ile oluþturulmuþtur. Bu yayýnýn içeriklerininsorumluluðu yalnýzca Doða Derneðine aittir ve hiçbir þekilde AvrupaBirliðinin görüþlerini yansýtmamaktadýr.

Alanlar için örnekteki gibi kaynak gösteriniz:Aydýn, A., Mutlu, S., Tuncalý, T. 2006. Kocaçay Deltasý, 124-125 (Cilt 1). Türkiyenin Önemli Doða Alanlarý. Doða Derneði, Ankara.

Bu çalýþma, Türkiyenin en zengin doðal alanlarý ile ilgili teknik bir envanter özelliði taþýmaktadýr. Bu envanterin sonuçlarýnýn

Türkiye için ulusal veya uluslar arasý ölçekte yasal baðlayýcýlýðý yoktur.

Eken, G., Bozdoðan, M., Ýsfendiyaroðlu, S., Kýlýç, DT., Lise, Y. (editörler) 2006. Türkiyenin Önemli Doða Alanlarý. DoðaDerneði. Ankara.

ISBN: 978-975-98901-3-1 (TK.NO)978-975-98901-5-5 (2-C.)

© Doða Derneði 2006, Ankara

PK 640 06445 Yeniþehir AnkaraTel: +90 312 448 05 37Faks: +90 312 448 02 58E-posta: [email protected]

Editörler: Güven EKEN, Murat BOZDOÐAN, Süreyya ÝSFENDÝYAROÐLU, Dicle Tuba KILIÇ, Yýldýray LÝSE Yapým Koordinatörü: Gökmen YALÇINCoðrafya ve Harita Editörü: Murat ATAOLFotoðraf Editörleri: Soner BEKÝR, Ali Ýhsan GÖKÇENTürkçe Editörü: Ýbrahim BAÞTUÐBitki Örtüsü Sýnýflandýrma Uzmaný: Ayþegül DOMAÇ

Bilim danýþmanlarý:

Alanlar: Burcu Meltem ARIK, Cem Orkun KIRAÇ, Bahtiyar KURT, Nuri ÖZBAÐDATLI Bitkiler: Serdar ASLAN, BarbarosDEMÝRCÝ, Prof. Dr. Tuna EKÝM, Prof. Dr. Mecit VURAL Herpetofauna: Prof. Dr. Ýbrahim BARAN, Dr. Çetin ILGAZ, Dr. AliFuat CANBOLAT, Doç. Dr. Ertan TAÞKAVAK Ýçsu Balýklarý: Prof. Dr. Füsun ERKAKAN, Doç. Dr. Ahmet KARATAÞ,

Doç. Dr. Mustafa SARI Kelebekler: Dr. Ahmet BAYTAÞ, Evrim KARAÇETÝN Kýzböcekleri: Dr. Vincent J. KALKMAN

Kuþlar: Prof. Dr. Murat BÝRÝCÝK, Ortaç ONMUÞ, Nuri ÖZBAÐDATLI, Doç. Dr. Metehan ÖZEN, Esra PER, Geoff WELCH,

Hilary WELCH Memeliler: Özgün Emre CAN, Dr. Harun GÜÇLÜSOY, Doç. Dr. Ahmet KARATAÞ, Cem Orkun KIRAÇ,Yrd. Doç. Dr. Mustafa SÖZEN, Bahar Heike SUSEVEN, Thomas SCHMITZ, Nuray Güven VERYERÝ

Tasarým:

Renk Ayrýmý ve Baský: Mas Matbaacýlýk A.Þ. Dereboyu Cad. Zagra Ýþ Merkezi B Blok No:1 34398 Maslak - ÝstanbulTel: 0 212 285 11 96 [email protected]

www.svstudios.com - Tel: 0 312 447 72 12

Gönül nasýl toprak altýnda çürümez ise, gönül

mahsulü olan eserler de ayný þekilde ebedileþir.Gönül erleri, hizmetlerini berzah aleminde de devam

ettirerek aramýzda yaþarlar. Onlarýn ömürleri,

yaþayanlardan daha uzundur.

Mevlana



3

Ýçim acýyor, kanýyor. Bu haftasonu evime konuk olan

YeþilAtlasýn haberlerini okuyorum. Onlarýn yerine koydum

kendimi; çizgili bir sýrtlan oldum bazen, bir kelaynak, bazen

bir orkide, bazense bir alaca yalýçapkýný oldum. Oldum da,

sonra onlarýn gözüyle bir de insanoðluna baktým.

Fazilet ÜKER1978 - 2006



Yazarlar:Nezaket Adýgüzel, Özdemir Adýzel, Hasan Akan, Ferdi Akarsu, Emel Akdoðan, Necmi Aksoy, Lale Aktay, DamlaAkyýldýz, Esra Altundarak, Burcu Meltem Arýk, Mukadder Aslan, Ali Atahan, Murat Ataol, Baþak Avcýoðlu, GüneþinOya Aydemir, Asuman Aydýn, Barýþ Bani, Ýbrahim Baran, Sancar Barýþ, Esra Baþak, Duygun Baþtanlar, Burak Bayýlý,Ahmet Baytaþ, Lütfi Behçet, Soner Bekir, Emrah Bilge, Bahar Bilgen, Murat Biricik, Önder Cýrýk, Suat Çabuk, ErayÇaðlayan, Evren Çaðlayan, Mehmet Çelen, Ýlhan Çelikoba, Ý. Turan Çetin, Murat Çevik, Ercan Çiplak, Alper HüseyinÇolak, Barbaros Demirci, Ebru Diker, Halim Diker, Hatice Dinç, Atilla Durmuþ, Tuna Ekim, Süleyman Ekþioðlu, KirazErciyas, Osman Erdem, Füsun Erk'akan, Volkan Eroðlu, A. Selçuk Ertekin, Çaðrý Deniz Eryýlmaz, Ayþe Ezer, HalilFide, Adnan Gençay, Ahmet Gönüz, Ali Cemal Gücü, Harun Güçlüsoy, Orhan Gül, Murat Gülsaçan, Zeren Gürkan,Arzu Gürsoy, Nuray Güven Veryeri, Melike Hemmami, Paul Hope, Çetin Ilgaz, H. Çaðlar Ýnce, Vincent Kalkman, EvrimKaraçetin, Recep Karakaþ, Ýstemihan M. Karaman, Ahmet Karataþ, E. Sühendan Karauz Er, Esra Kartal, Ömer FarukKaya, Serhat Kaya, Lokman Kayci, Onur Kesici, Hýdýr Kýlýnç, Cem Orkun Kýraç, Özgür Koç, Sedat Koç, MuhabbetKemal Koçak, Okan Koçyiðit, Mehmet Koyuncu, Ayþe Könte, Hakan Körbalta, Tuðrul Körüklü, Oðuz Kurdoðlu, BahtiyarKurt, Banu Kurtaslan, Ahmet Kütükçü, Stacy L. Maurer, Ýsmail Menteþ, Atakan Mert, Gül Moran, Sevgi Mutlu, OrtaçOnmuþ, Zuhal Ölmez, Murat Önal, Þükrü Öner, Nurettin Özbaðdatlý, Melih Özbek, Hasan Özçelik, Metehan Özen, UygarÖzesmi, Fevzi Özgökçe, Rengin Özgür, Halil Özkol, Bülent Özmermer, Burcu Parmak, Esra Per, S. Mesut Pýnar, ÖzdenSaðlam, Gürdoðar Sarýgül, Yalçýn Savaþ, Þavkan Sevil, Cemal Sevindi, Mehmet Somuncu, Özgün Sözüer, Bahar HeikeSuseven, Rukiye Tanyeri, Yusuf Taþkýn, Alpay Týrýl, Tansu Tuncalý, K. Gökhan Türe, Murat Türkeþ, Atila Uras, BarýþUzilday, Fazilet Üker, Alkým Ün, Murat Ünal, Ahu Üzüm, N. Ozan Veryeri, Mecit Vural, Geoff Welch, Hilary Welch,Gökmen Yalçýn, Elif Yamaç, Sönmez Yanardað, Can Yeniyurt, Serkan Yýlmaz, Fehmi Yüksel, Uður Zeydanlý

Fotoðrafçýlar:Nezaket Adýgüzel, Ruedi Aeschlimann, Zeliha Aksaz, Mehmet Altuð, Sinan Anadol, ATLAS Arþivi, Victor Ananias Arþivi,Ali Atahan, Murat Ataol, Batur Avgan, Akif Akyurt, Zeki Aytaç, Ahmet Baytaþ, Soner Bekir, Ertuðrul Birel, Murat Biricik,Jiri Bohdal, Jean Pierre Boudot, Murat Bozdoðan, Jim Brandenburg, Þafak Bulut, Kadir Can, Özgün Emre Can, ErayÇaðlayan, Kazým Çapacý, Barbaros Demirci, Gertrud Denzau, Helmut Denzau, Halim Diker, Bünyad Dinç, Ali MurtazaDoðan, Ali Aslan Dönmez, Cenk Durmuþkahya, Güven Eken, Þebnem Eraþ, Önder Erdem, Ýbrahim Erden, NurdanEren, Nusret Eren, A. Selçuk Ertekin, Mustafa Erturhan, Bayram Göçmen, Ali Ýhsan Gökçen, Muzaffer Gökçen, OyaGökçen, Mehmet Oktar Güllüoðlu, Yýldýrým Güngör, Aykut Ýnce, H. Çaðlar Ýnce, Umut Kaçar, Vincent J. Kalkman,Ahmet Karataþ, Ali Ethem Keskin, Dicle Tuba Kýlýç, Cem Orkun Kýraç, Zafer Kýzýlkaya, Yasemin Konuralp, Franz Josef Kovacs, Bahtiyar Kurt, Yýldýray Lise, Kemal Nuraydýn, Cüneyt Oðuztüzün, Hakan Öge, Melih Özbek, Ufuk Özbek, FatihÖzenbaþ, Fatih Pýnar, Özden Saðlam, Mustafa Sarý, Yalçýn Savaþ, Johannes Schöffman, Füsun Siphailer, Çaðan H.Þekercioðlu, Gökhan Tan, Murat Taner, Turgut Tarhan, Erdoðan Tekin, Tuncer Tozsin, Osman Bahri Turgut, HakanUðurlu, Uður Uluocak, Alkým Ün, Özkan Üner, Laurens Vogelaers, Mecit Vural, Henk Wallays, Marcel Wasscher, VictorWatkins, Geoff Welch, Hilary Welch, Erdem Yavaþça, Erdal Yazýcý, Öz Ben Yehuda, Can Yeniyurt, Behiye Yýlmaz, HakanYiðitbaþýoðlu, Emin Yoðurtçuoðlu, Özcan Yüksek, Tamer Zeybek.

Katkýda Bulunanlar:Serdar Akkaya, Tuba Akoðlu, Nursen Aksan, Hülya Alkan, Pýnar Altun, Nilüfer Araç, Franziska Arýcý, Selçuk Armaðan,Atila Aybars, Ozan Ayýtkan, Ergün Bacak, Thomas Brooks, Leon Bennun, Des Callaghan, Cem Çakýroðlu, Cem Dalyan,Ömer Döndüren, Sezgin Erdoðan, Asaf Ertan, Engin Gem , Adri de Gelder, Zühre Güldoðdu, Hasan Gümüþ, DilekGündüz, Çiðdem Hepcan, Onur Fahri Kapancýoðlu, Solmaz Karabaþa, Nilgül Karadeniz, Kutberk Kargýn, Uður ErkanKaya, Özge Kendirci, Nazlý Keçe, Halil Ibrahim Kýsakesen, Ahmet Ömer Koçak, Zafer Koray, Arda Korkut, David Knox,Mustafa Kuru, Gernant Magnin, Gülsüm Mumcu, Hatice Þen, Petek Olcay, Engin Oralgül, Canan Orhun, Ayça Öðretmen,Güçlü Öner, E.Gülce Özkan, Ian Richardson, Iþýl Sevingüler, Anýl Soyumert, Aykut Tanay, Jose Pedro Tavares, CemalVarol Tok, Necla Türemez, Hade Türkmen, Amaç Ukav, Süleyman Ukav, Serpil Ustaoðlu, Cemil Ün, Serkan Yalçýn,Murat Yarar, Gülay Yeþilyurt, Yakup Can Yýkýlgan, Nuri Yiðit, Johanna Winkelman, Tülay Zihli .

Katkýda Bulunan Kurumlar:Çevre ve Orman Bakanlýðý Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüðü, Çevre ve Orman Bakanlýðý Orman GenelMüdürlüðü, Doðal Hayatý Koruma Vakfý (WWF-Türkiye), Doða ve Yaban Hayatý Koruma Derneði (DYKD), Ege DoðalYaþamý Koruma Derneði (EgeDoða), Ekolojik Araþtýrmalar Derneði, Kuþ Araþtýrmalarý Derneði (KAD), Kuþ Gözlem

Topluluklarý, Sualtý Araþtýrmalarý Derneði Akdeniz Foku Araþtýrma Grubu, Yüzüncü Yýl Üniversitesi Biyoloji Bölümü.



CÝLT 2



ÝÇÝNDEKÝLER

Önsözler

Teþekkürler

Bu Envanterin Yayýnlanmasý Destekleyen Projeler

Özet

Summary

Giriþ

Türkiyenin Önemli Doða Alanlarý Haritasý

Sayfa Anahtarý

Orta Anadolu Bölgesi

ORT 001 Akþehir ve Eber GölleriORT 002 AlikenORT 003 Acýkýr BozkýrlarýORT 004 BalýkdamýORT 005 Çavuþçu GölüORT 006 Polatlý - TigemORT 007 Kirmir VadisiORT 008 Ayaþ DaðlarýORT 009 Kazan TepeleriORT 010 SarayönüORT 011 Akyay OvasýORT 012 Hodulbaba DaðýORT 013 Hotamýþ SazlýðýORT 014 Mogan GölüORT 015 Beynam OrmanlarýORT 016 Yeþildere (Ýbrala Deresi)ORT 017 Çöl Gölü ve ÇalýkdüzüORT 018 Uyuz GölüORT 019 Kozanlý GökgölORT 020 Ýnsuyu VadisiORT 021 Bolluk Gölü

ORT 022 Tersakan GölüORT 023 Kulu GölüORT 024 Tuz GölüORT 025 Eþmekaya SazlýðýORT 026 Obruk YaylasýORT 027 Karapýnar OvasýORT 028 Ereðli OvasýORT 029 Hirfanlý BarajýORT 030 Çankýrý Jipsli TepeleriORT 031 Hasan DaðýORT 032 Akkaya GöletiORT 033 Seyfe GölüORT 034 YenipazarORT 035 GöremeORT 036 SultansazlýðýORT 037 Erciyes DaðýORT 038 Hörmetçi SazlýðýORT 039 Palas GölüORT 040 ZamantýORT 041 Akdaðmadeni OrmanlarýORT 042 Ulaþ Gölleri

ORT 043 Hafik Zara TepeleriORT 044 Tecer DaðlarýORT 045 Divriði Tepeleri

Orta Batý Karadeniz Bölgesi

OBK 001 Abant DaðlarýOBK 002 Sündiken DaðlarýOBK 003 Sarýyar BarajýOBK 004 Bolu DaðlarýOBK 005 Yeniçaða GölüOBK 006 Köroðlu DaðlarýOBK 007 Kozlu KýyýlarýOBK 008 Sofular TepeleriOBK 009 Amasra KýyýlarýOBK 010 Yenice OrmanlarýOBK 011 KösedaðOBK 012 Kýzýlcahamam OrmanlarýOBK 013 Küre DaðlarýOBK 014 Ilgaz DaðlarýOBK 015 Sinop Yarýmadasý

OBK 016 Kazankaya Vadisi

OBK 017 Yedikýr BarajýOBK 018 Akdað - AmasyaOBK 019 Kýzýlýrmak DeltasýOBK 020 Yeþilýrmak DeltasýOBK 021 Kelkit VadisiOBK 022 Ballýca TepeleriOBK 023 Nallýhan Tepeleri

Doðu Karadeniz Bölgesi

DKD 001 Giresun ve Ordu KýyýlarýDKD 002 Giresun DaðlarýDKD 003 Gölova GölleriDKD 004 Kop DaðýDKD 005 Doðu Karadeniz DaðlarýDKD 006 Çoruh VadisiDKD 007 Karçal DaðlarýDKD 008 Yalnýzçam DaðlarýDKD 009 Olur-Oltu BozkýrlarýDKD 010 Tortum Havzasý

Doðu Anadolu BölgesiDOG 001 Tohma VadisiDOG 002 Kubbe DaðýDOG 003 Nemrut DaðýDOG 004 Karakaya BarajýDOG 005 Hazar GölüDOG 006 Güney Keban BarajiDOG 007 Keban AdalarýDOG 008 Munzur DaðlarýDOG 009 Refahiye OrmanlarýDOG 010 Ekþisu SazlýðýDOG 011 Esence (Keþiþ) DaðlarýDOG 012 Þeytan Daðlarý ve PerisuyuDOG 013 Güneydoðu Toros EþiðiDOG 014 Erzurum BataklýklarýDOG 015 Palandöken DaðlarýDOG 016 Bingöl DaðlarýDOG 017 Karasu OvasýDOG 018 Sarýkamýþ OrmanlarýDOG 019 Allahuekber Daðlarý

DOG 020 Ardahan OrmanýDOG 021 Posof OrmanýDOG 022 Aktaþ GölüDOG 023 Çýldýr GölüDOG 024 Aygýr GölüDOG 025 Kuyucuk GölüDOG 026 Kars OvasýDOG 027 Aras VadisiDOG 028 Iðdýr OvasýDOG 029 Aðrý DaðýDOG 030 Doðu Beyazýt SazlýðýDOG 031 Balýk GölüDOG 032 Aðrý OvasýDOG 033 Yukarý Murat VadisiDOG 034 PatnosDOG 035 Bulanýk ve Malazgirt OvalarýDOG 036 Haçlý GölüDOG 037 Akdoðan DaðlarýDOG 038 Muþ OvasýDOG 039 Bitlis Güneyi DaðlarýDOG 040 Ýron SazlýðýDOG 041 Nemrut Volkaný

DOG 042 Ziyaret DaðýDOG 043 Batmýþ GölüDOG 044 Sarýsu OvasýDOG 045 Süphan DaðýDOG 046 Kavuþtuk YarýmadasýDOG 047 Sodalý GölDOG 048 Güney Van Gölü Kýyýlarý ve Alacabük DaðýDOG 049 Artos DaðýDOG 050 Dönemeç Deltasý ve Edremit SazlýklarýDOG 051 Erek Daðý ve Turna GölüDOG 052 Erçek GölüDOG 053 Van OvasýDOG 054 Çelebibaðý SazlýklarýDOG 055 Bendimahi DeltasýDOG 056 Pirreþit DaðýDOG 057 Çiçekli GölleriDOG 058 Tendürek DaðýDOG 059 Çaldýran OvasýDOG 060 Van Doðusu DaðlarýDOG 061 Ýspiriz DaðýDOG 062 Çatak Vadisi

DOG 063 Mukus Vadisi

8

17

19

20

21

23

24

29

197

198200204206210226232236240242

26

303436384042444648505254565860626466687072

74767882848688929698

102104106108110114118120122124126

128132136

140142146148150152154156158160162164166170174

176

139

178180182186188192194

247

248252254258260262264266272276278282284288290292296298300

304306308310312314316318320324328330332334336338342344346348352354356358360362364366368372376378382384388390392396398400402404408

412



7

DOG 064 Tanin Tanin DaðlarýDOG 065 Zap Suyu VadisiDOG 066 Buzul ve Ýkiyaka DaðlarýDOG 067 YüksekovaDOG 068 MordaðlarDOG 069 Þemdinli Vadisi

Güneydoðu Anadolu Bölgesi

GDA 001 YeþilceGDA 002 Araban TepeleriGDA 003 Adýyaman - Gölbaþý GölleriGDA 004 ElbeyliGDA 005 Güney Fýrat Vadisi ve Birecik BozkýrlarýGDA 006 KarkamýþGDA 007 BozovaGDA 008 Akçakale BozkýrlarýGDA 009 Harran HarabeleriGDA 010 CeylanpýnarGDA 011 KaracadaðGDA 012 Devegeçidi Barajý

GDA 013 Bismil OvasýGDA 014 Mardin DaðlarýGDA 015 Dicle VadisiGDA 016 Eruh DaðlarýGDA 017 Küpeli DaðýGDA 018 Cizre ve SilopiGDA 019 Cudi Daðý

Ek 1 Önemli Doða Alaný kriterlerini saðlayan türler

Ek 2 IUCN Kýrmýzý Liste Kategorileri

Ek 3 Kaynakça

Ek 4 Önemli Doða Alanlarýnýn illere göre daðýlýmý

Ek 5 Ýlgi sahipleri adresleri

Ek 6 ÖDA kriterlerini saðlamasýna raðmen

henüz alan seçimi yapýlmamýþtakson popülasyonlarýnýn haritasý

414418422426430432

435

Toy (Otis tarda) © Franz Josef Kovacs

436438440442444448450454456458462464

466470474478480482484

487

583

584

611

625

632



8

Var ile Yokun Savaþý

Burasý, çok uzun deðil sadece yirmi beþ yýl kadar önce oklu kirpilerinyaþadýðý, belki Anadolu leoparýnýn, karakulak ve yaban kedisinin dolaþtýðý,sandal ormanlarýnýn bulunduðu makinin en güzel örneklerini görebileceðimizbir coðrafyaydý. Týpký Anadolumuz gibi üç yaný denizin güzel sularý ilekucaklanan bu yarýmada, irili ufaklý otuz kadar adacýkla çevreleniyordu.Akdeniz fokunun sakince yüzdüðü plajlar ve maðaralar vardý. Üzerinde, ilkfidaný Kos adasýndan getirilmiþ mandalina bahçeleri, çoðu Romalýlar tarafýndanaþýlanmýþ zeytinlikler uzanýyordu. Asýrlýk aðaçlarýn burgu burgu kývrýlangövdeleri arasýnda sincaplar birinden diðerine sevinçle zýplýyordu. Köylerdedoðal yollarla üretilen birçok yerel gýda vardý. Bu yarýmadanýn halký doða ileuyumlu bir þekilde yaþýyor, kendini yaratan özü yok etmeden yaþamýný

sürdürüyordu.

Anlattýðým yer Bodrum Yarýmadasýndan baþka bir yer deðil. Bugünokuldaki çocuklara Halikarnas neresi? diye sorulduðunda, disko deðil midiye cevap veriyorlar. Anlattýðým yerde bugün yabana dayalý insan yaþamýyla,sentetik ve saygýsýz bir kent yaþamýnýn yer deðiþtirdiðini görüyoruz. Busayfadaki fotoðraf, bundan 25 yýl kadar önce Bodrum Yarýmadasýnda dönenson yel deðirmeninin bir hayali þimdi. Bugün, ne yel deðirmeni var, nedeðirmenci ne de o deðirmenin öðüttüðü cinsten un isteyen insanlar. Üretimve tüketim döngüsü kýrýlmýþ, yok olmuþ bir geçmiþ yaþam.

Bodrum Yarýmadasý, varlýk ve bereket ülkesi Anadolunun ufak bir sembolü.Anadoludaki son yaban yaþamlar Önemli Doða Alanlarýnda var oluþmücadelesi veriyor. Bu alanlar, sadece bizim ülkemizin deðil, bütün dünyanýn,evrenin, geçmiþ ve gelecek bütün yaþamlarýn son sýðýnaklarý.

Onlarý korumak yegâne sorumluluðumuz.

Güneþin Oya AYDEMÝRDoða Derneði Yönetim Kurulu Baþkaný

Bodrum Yalýkavaktaki son yel deðirmeni bundan 25 yýl önce son kez dönmek üzere onarýlýyor.

© Victor Ananias arþivi



9

Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇÇevre ve Orman Bakanlýðý Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü

Biyolojik çeþitliliðin ve doðal kaynaklarýn korunmasý ve sürdürülebiliryönetimi, önceliði giderek artan bir konu olarak dünya gündeminde yeralmaktadýr. Genetik çeþitliliðin tür ve ekosistem çeþitliliðiyle birlikte korunmasýve devamlýlýðýnýn saðlanmasýnýn, gelecek nesiller için yaþamsal öneme sahipbir konu olduðu tartýþmasýz olarak kabul edilmektedir. Günümüzde doðakoruma uygulamalarý, ulusal ve bölgesel ölçeðin ötesinde, küresel anlamdaele alýnmaya baþlamýþtýr. Küresel biyolojik çeþitliliðin korunmasý için yapýlançalýþmalar, tüm dünyada olduðu gibi ülkemizde de özellikle son yýllarda büyükhýz kazanmýþtýr.

Türkiye, bölgesel ölçekte biyolojik çeþitliliðin en zengin olarak temsiledildiði alanlardan biridir. Neredeyse tüm Avrupanýn toplamýndan daha yüksektür çeþitliliðine ve endemizme sahip olan ülkemiz, farklý zoocoðrafik vefitocoðrafik bölgelerin kesiþim noktasýnda bulunmasý nedeniyle küresel ölçektede son derece önemli bir konumda bulunmaktadýr. Bu özelliklerinin yaný sýra,topoðrafik yapýsýndan kaynaklanan zengin bir yaþam alaný çeþitliliðine desahip olan ülkemizin toplam yüzölçümünün yaklaþýk yüzde üçü hali hazýrdakorunan alan statüsüne kavuþturulmuþ durumdadýr. Bu oranýn artýrýlmasý veetkili bir korunan alan yönetim yapýsýnýn oluþturulmasý, ülkemizin ulusalhedefleri arasýnda yer almaktadýr. Biyolojik Çeþitlilik Sözleþmesi ile getirilen2010 yýlý hedeflerinin yaný sýra, Avrupa Birliðine uyum sürecinin parçasýolarak Kuþ ve Habitat Direktifleriyle uyumlu bir korunan alan aðýnýn oluþturulmasýda ulusal önceliklerimiz arasýndadýr.

Etkili bir korunan alan aðýnýn oluþturulmasýnýn ilk adýmý, korumada önceliklialanlarýn belirlenmesidir. Bitki ve hayvan varlýðýnýn yaný sýra, fiziksel ve coðrafiözellikler ile alana yönelik tehditlerin bir arada analizini gerektiren böyle birönceliklendirme için gerekli bilimsel birikim elde bulunmaktaysa da, bu birikimibir arada deðerlendiren çalýþmalar açýsýndan bir boþluk söz konusudur.

Türkiyenin Önemli Doða Alanlarý Kitabý bu boþluðun doldurulmasýnakatký saðlayan çok deðerli bir yayýn olarak artýk elimizdedir.

Doða koruma ve doðal kaynak yönetimi konularýyla doðrudan ve dolaylýolarak çalýþan uzman kiþi ve kurumlarýn yaný sýra amatör doðaseverlerin derahatlýkla kullanabileceði bir yayýn olan kitabýn, bundan sonraki çalýþmalarýmýzdahepimiz için vazgeçilmez bir kaynak olacaðýna inanýyor, Doða Derneðini budeðerli kaynaðý bizlere kazandýrdýðý için yürekten kutluyorum.



Jose Pedro TAVARESBirdLife International - RSPB Ülke Programlarý Yöneticisi

10

BirdLife

Bundan sadece üç yýl önceydi; kendini Türkiye doðasýnýn korumasýnaadamýþ küçük bir grup, haftalar boyunca, Ankara'daki devlet daireleri arasýndamekik dokuyarak, yeni hayata geçen Doða Derneði'ne bir ofis kurmayaçalýþýyorlardý. Yoðun ve ilham verici 1000 günün sonunda Doða Derneði'ninbenzersiz ve dünya için temel bir referans kaynaðý olacak Önemli Doða Alanlarý(ÖDA) kitabýný çýkartacaðý o günlerde kimsenin aklýna gelmezdi.

Ve iþte burdayýz. Tüm omurgalý ve bazý omurgasýz gruplarý için tümdünyaya örnek olacak bulgu ve analizler, öncelikli biyolojik çeþitlilik alanlarýnýn,yani ÖDAlarýn belirlenmesinde kullanýldý. Bu kitap, bitkiler, kuþlar, memeliler,çift yaþamlýlar, sürüngenler, içsu balýklarý, kýzböcekleri ve kelebekler üzerineülke çapýndaki tüm bilgilerin özetlendiði, en yetkin bilim adamlarý ve doðakorumacýlarýn Anadolu topraklarýnda topladýklarý verileri içeren muazzam biryayýn.

Avrupa'daki öncelikli biyolojik çeþitliliði koruma alanlarýyla ilgili bilmemizgereken her þey burada. Artýk hiçbirimizin - korumacýlar, devlet ve sivil toplumtemsilcileri, daha genel olarak tüm toplum - bu son derece önemli kaynaðýn,yani Türkiye biyolojik çeþitliliðinin bozulmasý karþýsýnda özrümüz yok.Türkiye'nin en zengin biyololojik çeþitliliðini barýndýran, doðal kaynaklarýnazalmamasý için dikkatli bir biçimde yönetilmesi gereken en önemli 305 alanhakkýndaki tüm bilgiler bu kitapta.

Bu kitap; ayný zamanda Doða Derneði'nin, Türkiye'de doða korumakonusunda bir uzman kurum olduðunun bir kanýtýdýr. Öte yandan, DoðaDerneði'nin kurulduðu Aralýk 2002 tarihinden bu yana her geçen güngüçlenmesinde BirdLife International ve Ýngiltere Kraliyet Kuþlarý KorumaDerneði'nin (Dünya Kuþlarý Kurumu Ýngiltere Ortaðý) verdiði kapsamlý maddive teknik desteðin rolü yatsýnamaz. Kuþ ve alan izleme programlarýnýnuygulamaktan birçok alan için yönetim ve ekoturizm planlarý geliþtirmeye;on binlerce insana ulaþan kampanyalar yürütmekten, doða konusunda binlerceçocuk, genç ve uzmana eðitim vermeye kadar, Doða Derneði, bütün diðerilgi sahipleriyle (resmi koruma kurumlarý, donörler, Avrupa Birliði, yerelyönetimler ve topluluklar, özel sektör ve diðer sivil toplum kuruluþlarý) iletiþimiçerisinde, Türkiye'deki biyolojik çeþitliliðin yok oluþunun önüne geçmeküzere "Sýfýr Yok Oluþ"a doðru ilerliyor.

Bugün, baþarýlý olup olmadýðýmýzý görmek için nereye bakmamýz gerektiðinibiliyoruz. Kitap burada. Bunu hayata geçirebilecek insanlar da...



Graham WYNNEKraliyet Kuþlarý Koruma Derneði Genel Müdürü

11

Kraliyet Kuþlarý Koruma Derneðinin (Royal Society for the Protection of Birds - RSPB) tür, alan, habitat ve insan odaklý çalýþmalarýnda en güçlüyanlarýndan biri biyolojik çeþitliliði en iyi nasýl koruruz hedefini somutölçütlere dayandýrmasýdýr.

Alan koruma, biyolojik çeþitlilik politikasýnýn temel yapý taþlarýndan biridir.Ancak bunun gerçekleþmesi için öncelikli alanlarýn ve bu alanlarýn nelerbarýndýrdýðýnýn somut olarak bilinmesi gerekir. BirdLife International (DünyaKuþlarý Koruma Kurumu), kuþlar için önemli alanlarýnýn belirlenmesindebenzersiz bir çaba göstererek Önemli Kuþ Alanlarý (ÖKA) koruma programýnýgeliþtirmiþtir. Bugün dünya ölçeðinde 20 binden fazla ÖKA tanýmlanmýþtýr.Bu alanlar BirdLifeýn yerel, ulusal, bölgesel ve küresel ölçekteki korumaçalýþmalarýnýn temelini oluþturmaktadýr.

ÖKAlar; basit ve bilimsel kriterler kullanýlarak tanýmlanan ve dünyaölçeðindeki koruma çalýþmalarýnda yaygýn olarak kabul gören alanlardýr.Avrupa Mahkemesi, ÖKAlarý Avrupa Birliði Kuþ Direktifi kapsamýnda korumaaltýna alýnmasý gereken alanlar için bilimsel referans olarak kabul etmiþtir.Öte yandan, küresel ölçekte, Dünya Bankasý ve GEF (Küresel Çevre Programý)de ÖKAlarý kendi strateji ve planlarýna dâhil etmiþtir.

Bugün, BirdLife ortaklýðý çerçevesinde desteklemekte olduðumuz DoðaDerneði, bu çalýþmalarý bir adým öteye taþýmýþtýr. Doða Derneði, binlercesaatini bu kitap için gerekli araþtýrmalara ayýran ve doða korumaya gönüldenbaðlý uzmanlardan, destekçilerden ve gönüllülerden oluþan geniþ bir aðasahiptir. Doða Derneði bu að sayesinde ÖKA kavramýný bir adým öteyetaþýyarak ÖKA kriterlerini baþka canlý gruplarýna uyarlamýþ ve TürkiyeninÖnemli Doða Alanlarý envanterini hazýrlamýþtýr.

Bu olaðanüstü yayýn, Türkiyenin biyolojik çeþitliliðini korumak için insanlarý

harekete geçirebilecek eþsiz bir bilgi kaynaðýdýr. Ayný zamanda bir veri bankasýözelliðini taþýyan bu envanter, Avrupa Birliði ile üyelik müzakereleri yürütenTürk hükümetinin Kuþ ve Habitat direktifini etkili bir þekilde uygulayabilmesiiçin de faydalý olacaktýr.

RSPB, bu kitapta tanýmlanan benzersiz alanlarýn korunmasý için DoðaDerneði ve Türkiyedeki diðer tüm ilgili kurumlarla yakýn iþbirliðini sürdürmeyedevam edecektir.



12

Biyolojik çeþitliliði nerede olduðunu bilmeden koruyamayacaðýmýz açýktýr.

Norman Myers tarafýndan 1988 yýlýnda yazýlan çýðýr açýcý bir makale, büyükyoðunlukta biyolojik çeþitlilik barýndýran, ayný zamanda büyük tehdit altýndakigeniþ alanlarý tarif eden sýcak noktalar fikrini ortaya atmýþtýr. Çalýþtýðýmkurum olan Conservation International, 2004 yýlýnda bu çalýþmanýn kapsamlýbir revizyonunu yayýmlamýþ ve dünya ölçeðinde 34 sýcak nokta saptamýþtýr.Dünyadaki tüm türlerin belki de yarýsý yalnýzca bu alanlarda bulunmakta amabu alanlardaki doðal alanlar yerkürenin yüzde 2,3ünden daha azýnýkaplamaktadýr.

Türkiye, topraklarýnda bu 34 sýcak noktanýn üçünü - Akdeniz, Kafkasyave Ýran-Anadolu - ayný anda barýndýrmasýyla göze çarpar. Elimizdeki bu bilgiTürkiyenin dünya ölçeðinde ne kadar önemli olduðunu kanýtlamakla birlikteülke dâhilinde gerçekleþtirilecek koruma çalýþmalarý için gerekli olan asýlbilgiyi temin edememektedir.

Elinizdeki bu yayýn, Önemli Doða Alanlarýný saptayarak sýcak bölgeleriniçinde biyolojik çeþitliliðin korunmasý açýsýndan önem taþýyan somut alan

koruma hedeflerini göstermektedir. Korunmasý gereken alanlar seçilirkensomut kriterlerin kullanýlmasý uluslar arasý ölçekte bir çýðýr açmaktadýr. Bukitap, tüm dünyadaki koruma çalýþmalarý için bir kilometre taþýdýr.

Birdlife Internationalýn uzun bir geçmiþi olan Önemli Kuþ Alanlarýnýbelirleme çalýþmalarý Önemli Doða Alanlarý kavramýnýn temelinioluþturmaktadýr. Bu çalýþma, kuþ türlerinin yanýnda diðer taksonomik gruplarýda deðerlendirerek dünyada bir ülke için yayýnlanan ilk Önemli Doða Alanlarýenvanteri olmuþtur.

Peki sýrada ne var? Önemli Doða Alanlarýna yönelik bu saptama veönceliklendirme bir katalogdan çok daha fazlasýdýr, bu çalýþma, hareketegeçmek için bir davettir. Zor olan, bu alanlarýn küresel anlamda önemli olanbiyoçeþitliliðini koruyacak ve savunacak yönetim faaliyetlerini uygulamaktýr.Bu mücadelenin aðýrlýðý ilk ve en öncelikli olarak doða koruma sektörününve hükümetlerin omuzlarýndadýr, ancak bununla sýnýrlý kalmamalýdýr. Buçalýþmanýn çýktýlarý, toplumun tüm sektörleri tarafýndan sahiplenilmelidir. Bu

sektörlere þu anda Kafkasya bölgesinde yapýlan doða koruma çalýþmalarý içinmilyonlarca dolar yatýran Kritik Ekosistem Ortaklýk Fonu dâhildir. BaküTiflis Ceyhan Boru Hattý Þirketi gibi hâlihazýrda faaliyet gösterdikleri yerlerdebiyoçeþitliliðe zarar vermekten kaçýnmak için kurumsal sorumluluk üstlenenkurumlara da büyük görevler düþmektedir. Tüm bunlarýn ötesinde, 305Önemli Doða Alaný ve çevresindeki insanlarýn katýlýmý büyük önemtaþýmaktadýr. Bu insanlarýn yaþamlarý ve refahlarý biyoçeþitlilikle yoðrulmuþturve bu nedenle Türkiyenin Önemli Doða Alanlarýnýn geleceði onlara emanettir.

Thomas BROOKSConservation International Koruma ve Bilim Departmaný Müdürü



13

Türkiye kuþlar ve biyoçeþitlilik açýsýndan çok zengin bir ülkedir. Kendimde dahil olmak üzere birçok ziyaretçi bunu yakýndan bilir, doðanýn, özelliklede kuþlar ve orkidelerin tadýný çýkarmak için bu ülkeye gelir. Ýnanýlmaz derecedezengin kültürel miras ile birleþen doða, turizm için çok önemli bir ekonomikdeðer teþkil eder. Tabiatý gereði kültürel miras korunmayý ne kadar hakediyorsa doða da korunmaya o kadar ihtiyaç duyar.

Bu doðal zenginlik Türkiyenin farklý biyocoðrafik bölgelerin geçiþnoktasýndaki konumunun bir sonucudur.

Genç ama bu ülkenin önde gelen derneklerinden biri, ayný zamandaBirdLife International Türkiye Temsilcisi olan Doða Derneði, Türkiyedearalarýndan 255i Önemli Kuþ Alaný olan 305 Önemli Doða Alaný saptamýþtýr.Bu alanlarýn çoðunun Avrupa Birliði (AB) Natura 2000 korunan alanlar aðýnadâhil olmasý beklenmektedir. Diðer yandan Türkiye son on yýldan bu yanaekonomisini geliþtirmek amacýyla çok sayýda stratejik faaliyet gerçekleþtirmiþtir.Bu hýzlý kalkýnma Türkiyenin eþsiz biyoçeþitliliði üzerinde büyük bir baskýoluþturmaktadýr. Ýspanya ile birlikte en fazla sayýda tehdit altýnda kuþ türünübarýndýran Türkiyede bu özelliðinden ötürü önümüzdeki yýllarda acil vebütüncül tedbirlerin alýnmasý gereklidir.

Aralýk 1999daki AB Helsinki zirvesinden bu yana Türkiye resmen ABadayýdýr. AB Katýlým Anlaþmasýný imzalayarak ulusal mevzuatýný AB mevzuatýnauyumlaþtýrmayý taahhüt etmiþtir. Kuþ ve Habitat Direktifleri ABde biyoçeþitliliðin

korunmasýnda en önemli yasal araçlardandýr. Bu Direktifler uyarýnca ABüyeleri Natura 2000 alanlarýný belirlemek ve korumakla sorumludur. Buna ekolarak bir aday ülke olarak Türkiye, Katýlým Ortaklýðý Belgesinin çevrebölümünde kurumsal, idari ve izleme kapasitesinin çevrenin korunmasýnýgüvence altýna alacak þekilde güçlendirilirken, özellikle çerçeve mevzuatýnve sektör mevzuatýnýn geliþtirilmesi yoluyla AB'nin çevre konusundakimüktesebatýnýn yürürlüðe konmasý ve uygulanmasý maddesini orta vadedeöncelik olarak benimsemiþtir.

Türkiyenin Önemli Doða Alanlarý Kitabý tüm dünyada yayýnlanan ilkulusal Önemli Doða Alanlarý kitabýdýr. Türkiye ve tüm dünyada alan korumaönceliklerini belirlemek isteyen tüm paydaþlar için eþsiz bir referans kitabýolacaktýr. Türkiyenin Önemli Doða Alanlarý Kitabý ayný zamanda TürkiyeninÖnemli Kuþ Alanlarý (ÖKA) envanterini Avrupa Birliði ölçeðinde önemesahip yeni Önemli Kuþ Alanlarýný da ekleyerek güncellemektedir. Bu kitapTürkiyedeki koruma stratejilerine ve Türkiyenin ABye katýlýmýna etkinbiçimde katkýda bulunacaktýr.

Þekiller, alan ve türlerin fotoðraflarý ve alanlarýn coðrafi ve bitki örtüsüharitalarýyla zenginleþen bu rengarenk kitap Türkiyedeki Önemli DoðaAlanlarýný tanýtmak için mükemmel bir araç teþkil edecektir.

Doða Derneðini bu kitabý hazýrladýðý için kutluyorum. Bu kitabýn Türkiyenindoðasýnýn korunmasýnda önemli bir rol oynayacaðýna ve bu yolda hem ulusalhem de uluslar arasý kaynaklarý harekete geçireceðine inancýmýz tamdýr.

Adri De GELDER *Vogelbescherming Nederland Genel Müdürü

* Bu çalýþmanýn yürütülmesine büyük katký veren Adri De Gelderi 2006 yýlý içinde bu kitap yayýnahazýrlanýrken kaybettik. Kendisini minnetle anýyoruz.

2005 yýlý baþlarýnda Türkiyeye geldiðimden bu yana bu ülkenin güzelliði,peyzajýnýn zenginliði ve farklý coðrafik alanlarda rastladýðým olaðanüstübiyoçeþitliliði beni fevkalade etkilemiþti. Anladým ki burada her yeni gün yenibir güzelliði keþfetmek mümkün. Ancak, ne yazýk ki bu güzel varlýklar hergeçen gün artan konut yerleþimleri, sanayi bölgeleri, endüstriyel projeler,yeni turizm alanlarý ve kirliliðin baskýsý altýnda. Öte yandan Çevre ve OrmanBakanlýðý biyolojik çeþitliliðin öne çýktýðý bu alanlarý korumak amacýyla yoðun

olarak çalýþmalar yürütmekte. Bu çok saygýdeðer görevi yerine getirirkenyalnýz olmamalarý ve bir sivil toplum kuruluþu olan Doða Derneðinin profesyonelkatkýlarýný alabilmeleri son derece sevindirici. Doða Derneði katýlýmcý bir süreçsonunda Türkiyenin 305 Önemli Doða Alanýný belirledi. Dernek öte yandan,resmi kurumlar, özel þirketler ve genel kamuoyu nezdinde Türkiyenin sahipolduðu bu olaðanüstü mirasýn korunmasý ihtiyacýna dikkat çekmek içindestekleyici çok sayýda çalýþmayý da yürütmekte. Tüm bu çalýþmalar,Ankaradaki sayýlý çalýþanýyla Doða Derneði ekibi ve onlarýn yereldeki heyecandolu gönüllüleri tarafýndan sürdürülmekte. Doða Derneðinin doða korumaamaçlý bu önemli çalýþmalarýna MATRA-KNIP aracýlýðýyla destek olmakAnkarada Hollanda Kraliyet Büyükelçiliði tarafýndan temsil edilen Hollandahükümeti için bir onurdur.

Bu yayýn, Türkiyenin biyolojik zenginliðini her yönüyle gözler önünesermektedir. Tüm bu güzelliklerin korunmasý yararýna yapýlacak çalýþmalardaDoða Derneði ve onu destekleyen herkese baþarýlar dilerim.

Carla J.M. KONSTENHollanda Büyükelçiliði Tarým Ateþesi



14

Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattý Þirketi (BTC), Türkiyede doða korumaadýna özel sektör cephesinde yeni bir yol açmaya çalýþýyor. Bundan dört yýlönce BTC, boru hattýnýn geçtiði doðal alanlarda doða korumaya anlamlý birkatký saðlamak için kollarýný sývadý. Bu katkýnýn nasýl olmasý gerektiði konusundaise ulusal ve uluslararasý arenadaki doða korumacý kuruluþlara danýþtý vekendine bir program çizdi. BTC, amacý BTC Boru Hattý bölgesinde biyolojikçeþitliliðin korunmasýna katkýda bulunmak olan bu programý uygulamayakoyarken, kendi çevre ekibini oluþturan kiþilerin de bilgi ve deneyimlerinedayanarak; özel sektörün verim odaklý sonuç alma yöntemlerini, bilimsel

anlayýþý ve sivil toplum kuruluþlarýnýn olanak ve kýsýtlarýnýn doðru algýlanmasýnýharmanlayarak olabilecek en güzel doða koruma sonuçlarýný çýkartmayýhedefledi.

BTC'nin ve uygulayýcý ortaklarýnýn Çevresel Yatýrým Programý, klasik bir"hibe veren (sponsor) - hibe alan" iliþkisinin dýþýndaki bir yapýya göre tasarlandýve yürütülüyor. Bu bir ortaklýk. Bu ortaklýk, gerek BTC'ye gerekse uygulayýcýortaklara önemli yararlar saðlýyor. Bu yararlar, tüm ortaklar için vizyon,uygulama ve topluma ve doðaya karþý sorumluluklarýný yerine getirmedekendilerini gösteriyor.

BTC'nin 2003 yýlýndan beri sadece maddi deðil ayný zamanda, teknik,politik ve manevi destek saðladýðý projelerin ilk aþamasý artýk sonuçlarýnývermeye baþladý. Önemli Doða Alanlarý (ÖDA) kitabý da Doða DerneðininBTC Çevresel Yatýrým Programý kapsamýndaki Önemli Kuþ Alanlarý projesininbir ürünüdür. Projenin sonunda Önemli Kuþ Alanlarý kitabýnýn çýkmasýtasarlanmýþken, Doða Derneði bu çalýþmayý daha da ileri götürmek istemiþ

ve BTCnin de rýzasýyla ÖDA kitabýný çýkartmýþtýr. Doða Derneðini bu çabalarýdolayýsýyla kutluyoruz.

Royal Society for the Protection of Birds (RSPB) ve BirdLife International,Çevresel Yatýrým Programýmýz kapsamýndaki Önemli Kuþ Alanlarý ve DaðHorozu projelerine ve dolayýsýyla ÖDA Kitabýna önemli destek saðlamýþtýr.Onlara da teþekkürlerimizi sunuyoruz.

Önemli Doða Alanlarý kitabýnýn Türkiyenin zengin doðasýna sahipçýkýlmasýnda ve korumasýnda en yüksek yararý saðlamasýný dileriz.

Cem ÇAKIROÐLUBTC Çevresel Yatýrým Programý ekibi adýna - Çevre Koordinatörü



15

Üretken olmak, beraberinde sürekli aktif olmayý, yaþamý tüm dinamikleriyleele almayý ve onu anlamak için çaba harcamayý gerektiriyor. Bu süreçteçevreye uyum saðlamanýn ve çevreye her zaman duyarlý davranmanýn gereðiaþikar. Biz de Motorola Türkiye olarak iletiþim teknolojileri dünyasýnýn güncelsüreçlerine odaklanmanýn önemine inandýðýmýz kadar, yaþadýðýmýz dünyanýndeðiþim süreçlerine odaklanmanýn gereðine de inanýyoruz. Dolayýsýyla, yaþamýndiðer kaçýnýlmaz süreçlerine katkýda bulunmak için gerçekleþtirilen iyileþtiricifaaliyetleri desteklemeyi, hem kurumsal vizyonumuz, hem de içinde yaþadýðýmýzdünyaya karþý duyduðumuz sorumluluklar açýsýndan bir borç biliyoruz.

Yaþamýn süreç içerisinde deðiþen koþullarýný doðanýn lehine kontrol altýnaalabilmek, bu koþullarý rasyonel çözümlerle iyileþtirme hedefini de içermektedir.Biz, Doða Derneðinin baþlatmýþ olduðu Sýfýr Yok Oluþ Projesini, giderekdeðiþen ve bozulan doðal yaþam alanlarýnýn korunmasý ve kalýcýlýðý için atýlmýþdoðru bir adým olarak görüyoruz. Ýþ performansýmýzý, çevre, saðlýk ve güvenlikperformansýmýzla bütünleþtirmek olarak tanýmladýðýmýz kurumsal vizyonumuz

ve doðal çevrenin yaþatýlmasý için gerekli olan fonlara katkýda bulunarakdünya ekosisteminin korunmasýna yardýmcý olma misyonumuz gereði, buanlamlý çabanýn desteklenmesi gerektiðine inanýyoruz.

Bu çerçevede, Motorola Türkiye olarak Doða Derneðinin geliþtirdiði buprojenin içinde yer almaya karar verdik. Doða Derneðinin Sýfýr Yok OluþProjesine katkýda bulunmayý, doðal çevrenin korunmasý ve geliþtirilmesi içinyaptýðýmýz çalýþmalarýn önemli bir parçasý olarak görüyoruz. Bu çalýþma,Önemli Doða Alanlarýný göz önüne alarak hazýrlanmýþ ilk ulusal envanterolma özelliðini taþýyor. Doða Derneði, Türkiyenin Önemli Doða Alanlarýný vebu alanlarýn barýndýrdýklarý biyolojik çeþitliliði kapsamlý ve uzun vadeli bir doðakoruma kampanyasý çerçevesinde ele alýyor. Türkiyede bugüne kadartanýmlanmýþ olan 305 Önemli Doða Alanýnýn her biri kitapta ayrýntýlý coðrafive biyolojik nitelikleriyle tasvir ediliyor, haritalarý yer alýyor ve her alandakikoruma önceliklerinin ve tehditlerin neler olduðu tartýþýlýyor. Doða Derneði,alanlarý ve barýndýrdýklarý canlý türlerini en iyi tanýyan akademisyenleri ve yurtçapýndaki uzmanlarý bu proje kapsamýnda bir araya getiriyor.

Ýçinde yaþadýðýmýz ancak çoðu zaman göz ardý ettiðimiz doða alanlarý,þüphesiz ki dünyanýn en deðerli hazineleri. Bu nedenle doða alanlarýnýn giderekküçülmesine ve bu hazinenin yaðmalanarak dünyanýn fakir bir gezegenedönüþmesine hiçbir koþulda göz yummamamýz gerekiyor. Motorola Türkiyeolarak bu projeye yaptýðýmýz katkýyla üzerimize düþen sorumluluðu bir parçada olsa yerine getirdiðimize inanýyoruz. Diðer kurumlara örnek olmak ve dahageniþ kesimlerin bu çok önemli projeye sahip çýkmasýný saðlamak için DoðaDerneðine destek olmaya devam edeceðiz.

Yücel KUBANÇMotorola Türkiye Genel Müdürü



16

Prof. Dr. Tuna EKÝMÝstanbul Üniversitesi

Türkiyede bu güne kadar yapýlan bitki çalýþmalarý, ülkemizin hem ÖnemliBitki Alanlarý (ÖBA), hem de Önemli Doða Alanlarýnýn (ÖDA) saptanmasýna

önemli ölçüde destek olmuþtur. Bu alanlar ülkemizin doðasýnýn korunmasýkonusunda çalýþan iki önemli sivil toplum kuruluþunun çabalarý ile ortayaçýkarýlmýþtýr. Bunlardan birisi Önemli Bitki Alanlarý envanterini hazýrlayanDoðal Hayatý Korunma Derneði (DHKD), diðeri ise bu yayýný hazýrlayan DoðaDerneðidir. Doða Derneðinin kurucularý ve araþtýrýcýlarý daha çok ülkemizkuþlarý konusunda çok ayrýntýlý ve önemli, bu satýrlarýn yazarýný kýskandýracak,çalýþmalar yapmakla birlikte ÖDAlarýnýn önemli bir parçasý olan bitkileri desaf dýþý býrakmamýþtýr. Derneðin idarecileri ve diðer çalýþanlarý hayvanlaryanýnda bitkilerimizi de iþin içine katarak ülkemizin ÖDAlarýný saptamýþlarve bunlarý bu kitapta yayýnlama baþarýsýný göstermiþlerdir. Hem ÖBA, hemde ÖDA çalýþmalarý konusunda ülkemiz dünyada örnek gösterilecek çalýþmalaryapmaktadýr ve bu çalýþmalarýn sivil toplum tarafýndan yapýlmasý dikkatçekicidir. Böylece Türkiye biyolojik (floristik ve faunistik) özellikleri ile önemlibir ülke olduðunu bir kere daha vurgularken bu çalýþmalar ülkemize tahminedilemeyecek kadar saygýnlýk kazandýracaktýr.

Bu alanlarýn saptanmasý her ne kadar zor, emek ve zaman tüketici bir iþ

olsa da, esas konu bu alanlarýn belirlenmesinden sonra baþlamaktadýr. Alanlarýnkorunmasý, korunma konusunda devlet kurumlarýnýn ve kamuoyunun desteðininsaðlanmasý, alanlarýn belirlenmesi kadar zor, hatta bundan daha da zor birkonudur.

Geliþmiþ ülkelerde, hatta dünya ülkelerinden maalesef ülkemizin de içindebulunduðu parmakla sayýlacak kadar az sayýdaki ülke dýþýnda, hemen hepsindedoða tarihi müzeleri ve ulusal botanik bahçeleri asýrlar evvel kurulmuþtur.Büyük kuruluþlar yardýmý ile o ülkelerin halklarý bir yandan ülkelerinde yaþayanbitki ve hayvanlarý öðrenirken, diðer yandan bunlarýn neden ve nasýl korunmalarýgerektiði konusunda bilgi sahibi olmaktadýr. Az sayýda ülke arasýnda yeraldýðýný maalesef diyerek vurguladýðýmýz ülkemizde ise cumhuriyetimizinkuruluþundan neredeyse bir yüzyýl geçmesine karþýlýk ne ulusal bir doða tarihimüzesi, ne de botanik bahçesi kurulabilmiþ deðildir. Bu nedenle halkýmýz,bütün kesimleri ile doðanýn tanýnmasý ve korunmasý konusunda ne yazýk kiçaðdaþ bir eðitim alamamaktadýr.

Ülkemizde doða korunma konusunda meraklý, hassas bir ufak bir kesimbulunmakla birlikte bunlarýn bu gayretleri bilimsel verilere dayanmaktan çokhissi davranýþlarla kendini göstermekte ve bu nedenle bu grubun çabalarýolumlu sonuçlar doðuramamak bir yana, tam tersine, sempati ilekarþýlanmamaktadýr.

Halen doða koruma amacý ile kurulmuþ çeþitli statülerde koruma alanlarýnýnne derecede amaca uygun korunduklarý þüphelidir. Halkýn bir parçasý olandevletin bu konu ile ilgili bürokrat ve araþtýrýcýlarý yanýnda, üniversitelerimizdekikonu ile ilgili elemanlarýn (profesöründen araþtýrma görevlisine kadar) da bukonularda yeteri kadar hassas ve de bilgili olduklarý þüphelidir. Floristik vefaunistik veriler çok gözlem yapýp bilgi toplayarak elde edilebilir ve bu damümkün olduðunca çok yer gezilip - görülerek elde edilebilir. Ülkemizde çoðuüniversitelerimizde çalýþan doða bilimciler ancak çalýþtýklarý yer ve yöreler ilesýnýrlý bilgilere sahiptir ki, bu sýnýrlý bilgiler çoðunlukla bu elemanlarýn özelliklebitkilerin tehdit ve tehlike kategorilerinin saptanmasý açýsýndan yanlýþ kararlarüretmesine neden olmakta ve bu nedenle inandýrýcý olamamaktadýr. Bu

nedenle, özellikle biyologlarýn çok ayrýntýlý ve geniþ doða gözlemleri yaptýktansonra karar üretmeleri çok önemlidir. Son yýllarda botanikçilerimiz yurt sathýndaçeþitli projelerde çalýþarak daha yaygýn gözlemler yapabilmekteyseler de butip çalýþmalar yapanlarýn sayýsý henüz istenilen düzeye ulaþamamýþtýr.

Bu nedenle sivil toplum kuruluþlarýnýn bu alanlarý zaman ve emek harcayaraksaptamalarý çok önemli ve takdire þayandýr. Umarým ileride bu alanlarýnkorunmasý ile ilgili kararlar alma durumunda olan bürokratlar da konuyla siviltoplum kuruluþlarý kadar ciddi ilgilenerek olumlu çalýþmalar yaparlar veböylece ülkemiz sivil toplumunun dünyaya örnek olacak düzeyde yaptýklarýbu çalýþmalarýn sonuçlarý alýnmýþ olur.



17

Elinizde tuttuðunuz bu kitap benzer amaçlar için çalýþan insanlarýn ürünüdür.Ortak noktalarý bu topraklara koþulsuz katký vermek olan resmi veya sivil çoksayýda kurum, yýllarýný bu kitaptaki eþsiz bilgileri toplamaya adamýþ biliminsanlarý, Türkiye doðasýný fotoðraf veya yazýlarýyla belgelemeye çalýþan çoksayýda fotoðrafçý veya araþtýrmacý, bu envanterin oluþumuna büyük katkýkoymuþtur.

Doða Derneði yönetim kurulu üyeleri Güneþin Oya Aydemir, Sancar Barýþ,Solmaz Karabaþa, Nilgül Karadeniz ve Serkan Yalçýn kitabýn tüm hazýrlýkaþamalarýný hem yönetsel hem de kiþisel olarak destekleyerek bu yayýnýnortaya çýkabilmesi için gerekli kurumsal zemini hazýrladýlar.

Bu iki ciltlik envanterin tasarýmý ve baskýya hazýrlanmasý gibi çok zorlu

görevleri üstlenen SVStudios ve deðerli ekibi Kutberk Kargýn, Amaç Ukav,Ozan Ayýtkan, Gülay Yeþilyurt, Engin Oralgül, Onur F. Kapancýoðlu, SüleymanUkav ve Özge Kendirci yüzlerce insanýn emeðinin okuyuculara en anlaþýlýr vegüzel þekilde sunulmasý için hem mükemmel bir profesyonellik, hem de eþsizbir gönüllülük anlayýþýyla çalýþtý.

Seksensekiz deðerli fotoðrafçýmýz Türkiye doðasý fotoðraflarýný bizimlepaylaþarak ÖDA kitabýnýn görsel açýdan da güçlü olmasýný saðladýlar. AliÝhsan Gökçen, kitabýn en zor bölümlerinden biri olan fotoðraflarýn derlenmesive temini sürecinde çok zor bir sorumluluk üstlendi ve bu yorucu çalýþmanýnbaþarýyla tamamlanmasýný saðladý. Öte yandan, Ýbrahim Baþtuð kendisineilettiðimiz kitap sayfalarýný büyük titizlikle, hýzlý ve eksiksiz okuyarak yayýnýmýzýndilini zenginleþtirdi ve anlatýmýný kolaylaþtýrdý.

Bu kitabýn temelini oluþturan Önemli Kuþ Alaný kavramýnýn yaratýcýlarýAlistair Gammel ile Eduard Osieck, buluþlarý sayesinde Önemli Doða Alaný(ÖDA) yöntemini þekillendirmek için gerekli bilimsel ve yasal zemini de

hazýrlamýþ oldular.Conservation International, BirdLife International ve McArthur Foundationýn

desteðiyle; Thomas Brooks, Leon Bennun, Will Darwall, Lincoln D. C. Fishpool,Matt Foster, David Knox, Penny Langhammer, Paul Matiku, Elizabeth Radford,Paul Salaman, Wes Sechrest, Michael L. Smith, Sacha Spector ve AndrewTordoff, ÖDA yönteminin bilimsel olarak kabul görmesini ve yayýnlanmasýnýsaðladý.

BirdLife International, Derneðimizi büyük bir doða koruma ailesinin parçasýolarak kabul ederek, ÖDA kitabý gibi pek çok çalýþmamýzýn hayatageçirilmesinde maddi ve manevi destek verdi. BirdLife International AvrupaBölümünün eski baþkaný Canan Orhun, hem bu görevi süresince, hem deöncesinde, Türkiyenin ÖDAlarýnýn belirlenmesi ve korunmasý için büyük birkatký koydu ve bu kitabýn hazýrlanma sürecini ilk günden itibaren destekledi.

Ýngiltere Kraliyet Kuþlarý Koruma Derneði (RSPB), bu kitabýn hazýrlanmasý

TEÞEKKÜRLER

için gerekli paha biçilmez deneyimlerini büyük özen ve incelikle bizlere aktardý.RSPB Avrupa Bölümü Baþkaný Norbert Schäffer Doða Derneðine kurulmaaþamasýndan bu yana aralýksýz destek verdi ve bu kitabýn oluþmasýný saðladý.RSPBnin Doða Derneðine olan desteðini hayata geçirmekten sorumlu JosePedro Tavares hiç þüphesiz bu çalýþmanýn en önemli gizli kahramanlarýndanbiri. Kendisi bu süreçte böylesine büyük bir heyecan ve dayanýþma ile bizimleçalýþmamýþ olsaydý Doða Derneðinin bu envanteri tamamlayacak kurumsalolgunluða ulaþmasý daha çok uzun yýllar sürerdi.

Doða Derneðinin kurumsal destekçilerinden Atlas Dergisinin Genel YayýnYönetmeni Özcan Yüksek, ÖDA yaklaþýmýnýn ilk örneðini Türkiyede uygulamafikrini heyecanla kendi kurumuna taþýdý ve Miras Coðrafyalar adýyla yayýnlananilk ÖDA haritasýnýn hazýrlanmasýna destek verdi. Atlas Dergisi çalýþanlarýndan

Nazlý Keçe, Tülay Zihli, Gökhan Tan, Zühre Güldoðdu, Mustafa Türker Erþen,Bahadýr Erþýk bu yayýnda ve diðer tüm Doða Derneði çalýþmalarýnda heyecanve emeklerini ortaya koydular.

Çevre ve Orman Bakanlýðý Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüðü,baþta Genel Müdürümüz Prof. Dr. Mustafa Yalýnkýlýç ve Genel MüdürYardýmcýlarýmýz Osman Öztürk ve Mustafa Akýncýoðlu olmak üzere, DoðaDerneðinin kurumsal geliþimi boyunca sýnýrsýz teknik ve manevi destek verdi.Doða Koruma Dairesi eski baþkaný Reyhan Akarsu ve Sulak Alanlar ÞubeMüdürü Yusuf Ceran, bu kitapla ilgili çalýþmalarý da içeren devlet dernekiþbirliði projemizin en iyi þekilde ilerlemesi için büyük katký koydu.

Orman Genel Müdürlüðü Harita ve Fotogrametri Müdürlüðü BiyolojikÇeþitlilik Ýzleme Birimi çalýþanlarý, ÖDAlarýn sýnýrlarýnýn belirlenmesi içincoðrafi bilgi sistemleri konusunda destek oldu. Özellikle, Fotogrametri MüdürüCemil Ün çalýþmamýzýn teknik açýdan hýz kazanmasýný saðladý.

BTC Boru Hattý Þirketi, bu proje kapsamýnda bir destekçi olmanýn çokötesine geçerek çalýþmanýn bir ortaðý gibi hareket etti. BTC, Çevre YatýrýmlarýProgramý kapsamýnda yeni alanlarýn belirlenmesi veya daha önce ÖnemliKuþ Alaný olarak belirlenmiþ alanlarla ilgili bilgilerimizin güncellenmesikonusunda sýnýrsýz destek verdi. Cem Çakýroðlu bu süreçte her zaman ekibimizinbir üyesi gibi hareket etti ve BTC adýna getirdiði yapýcý önerileriyle bu yayýnýndaha güçlü hale gelmesini saðladý.

Doðal Hayatý Koruma Derneði, benzer nitelikteki ilk önemli alan belirlemeçalýþmalarýný gerçekleþtirerek bize yol gösterdi. Türkiyenin ilk Önemli KuþAlaný envanterlerini hazýrlayan Murat Yarar, Gernant Magnin, Aygün Kýlýç,Asaf Ertan ve Max Kasparek ÖDA çalýþmasýný hazýrlayan ekibe örnek oldu.

Doðal Hayatý Koruma Derneði eski çalýþanlarýndan Andrew Byfield, ÖnemliKuþ Alaný kriterlerinin benzerinin diðer canlýlar için de uygulanabileceði fikriniTürkiye ölçeðinde ortaya atan ilk insandý ve bu fikriyle ÖDA projesinin yolunuaçmýþ oldu.



18

ÖDA kitabý ülkemizin önde gelen bilim insanlarý tarafýndan en baþýndanbu yana sahiplenildi. Prof. Dr. Tuna Ekim, Prof. Dr. Mecit Vural, BarbarosDemirci ve Serdar Aslan bitkiler; Prof. Dr. Ýbrahim Baran, Prof. Dr. Varol Tok,Dr. Çetin Ilgaz, Doç. Dr. Ertan Taþkavak ve Dr. Ali Fuat Canbolat sürüngenlerve çift yaþamlýlar; Prof. Dr. Füsun Erkakan, Doç. Dr. Mustafa Sarý ve Doç.Dr. Ahmet Karataþ içsu balýklarý; Doç. Dr. Ahmet Karataþ, Yrd. Doç. Dr.Mustafa Sözen, Bahar Suseven, Thomas Schmitz, Harun Güçlüsoy, NurayGüven Veryeri ve Özgün Emre Can memeliler; Vincent Kalkman kýzböcekleri;Evrim Karaçetin ve Dr. Ahmet Baytaþ kelebekler; Prof. Dr. Murat Biricik, Yrd.Doç. Dr. Metehan Özen, Ortaç Onmuþ, Esra Per, Geoff Welch ve Hilary Welchkuþlar konusundaki hazýrlýklarý yönlendirdi ve ÖDA yaklaþýmýnýn gerektirdiðikriterler uygulamalarý, literatür analizi, arazi çalýþmalarý gibi pek çok çalýþmayýyürüttü.

Kuþ Gözlem Topluluklarý, çalýþmalarýmýzýn en temel unsurlarýndan biriolan ülkemizin her noktasýndan güncel ve saðlýklý bilgilerin bize ulaþtýrýlmasýndayeri doldurulamaz bir rol üstlendiler.

Sualtý Araþtýrmalarý Derneði Akdeniz Foku Araþtýrma Grubu (SAD-AFAG),kuruluþumuzdan bu yana ÖDA kavramýný sahiplendi ve Akdeniz fokuyla ilgilitüm birikimini bu yayýnýn kullanýmýna sunmaktan çekinmedi. Cem OrkunKýraç, SAD-AFAG adýna verdiði katkýlarla hiç þüphesiz bu kitabýn en büyükdestekçilerinden biri oldu.

Ege Doðal Yaþamý Koruma Derneði (EgeDoða) ve Samsun - Doða veYaban Hayatý Koruma Derneði, kitabýn hazýrlýk sürecinde ÖDAlar hakkýndakibilgilerin bir araya getirilmesine büyük katký saðladý. Yüzüncü Yýl Üniversitesi,ÖDA kriterlerini dikkat ve özenle deðerlendirerek Doðu Anadolu Bölgesindeyeni ÖDAlarýn belirlenmesinde önemli rol oynadý.

Ekolojik Araþtýrmalar Derneði, özelikle deniz kaplumbaðasý konusundakideneyimlerini ve güncel verilerini bizimle paylaþarak çalýþmamýzý zenginleþtirdi.TEMA ve ODTÜ iþbirliðinde yürütülen Aþaðý Kafkas Ormanlarý Boþluk Analiziprojesinin sonuçlarýný paylaþan Doç Dr. Can Bilgin ve Uður Zeydanlý bubölgedeki ÖDAlarýn belirlenmesine büyük katký saðladý.

Burada adlarýný sýralamakta zorlanacaðýmýz yüz kýrküç yazar, bu yayýnýnbelkemiðini oluþturan ÖDAlarý birer birer kaleme aldý. Kitabýmýzýn yazarlarý,gerek arazi, gerekse literatür çalýþmalarýyla eksik bilgileri derledi, alan sýnýrlarýnýbelirleyebilmemizi ve tür tablolarýmýzý zenginleþtirmemizi saðladý.

Doða Derneði çalýþanlarýndan Bahtiyar Kurt ve Burcu Meltem Arýk, alanmetinlerinin yazýlmasý baþta olmak üzere pek çok konuda ÖDA kitabýnýnhazýrlýk sürecine katký koydu.

ÖDA kitabý proje ekibinde olmasa da tüm Doða Derneði çalýþanlarý buenvanterin tamamlanmasýna büyük katký koydu. Ferdi Akarsu, Damla Akyýldýz,

Asuman Aydýn, Özge Balkýz, Esra Baþak, Önder Cýrýk, Eray Çaðlayan, TuranÇetin, Sezgin Erdoðan, Engin Gem, Hasan Gümüþ, Çaðlar Ýnce, Özgür Koç,Petek Olcay, Esra Per, Hatice Dinç Sarýsoy, Bahar Suseven ve Can Yeniyurtkitabýn sizlere kadar ulaþabilmesi için sayýsýz görev üstlendi.

Doða Derneði gönüllüleri ve manevi destekçileri her zaman olduðu gibibüyük bir aile gibi hareket imkaný saðladý. Tuba Akoðlu, Nursen Aksan, LaleAktay, Hülya Alkan, Pýnar Altun, Nilüfer Araç, Selçuk Armaðan, MelekBozdoðan, Nil Bozdoðan, Cem Dalyan, Murat Gülsaçan, Esra Kartal, UðurErhan Kaya, Ufuk Özbek, E. Gülce Özkan, Burcu Parmak, Iþýl Sevingüler,Necla Türemez, Hade Türkmen, Hatice Þen, Yakup Can Yýkýlgan ve EminYoðurtçuoðlu kitap hazýrlýk sürecinde veri toplama, bilgi tarama, habitatsýnýflandýrma ve buna benzer pek çok zorlu konuda yardýmlarýný esirgemedi.

Avrupa Birliði, Sivil Toplum Kamu Ýþbirliði (SKÝP) Programý kapsamýndamaddi desteði yanýnda kitabýmýzýn hayata geçiþ sürecini dikkat ve sabýrlaizledi. Projenin yürütülme sürecinde Filiz Köksal ve Burak Erdenir teknik vemanevi desteklerini vermekten kaçýnmadý.

Hollanda Kuþlarý Koruma Kurumu Vogelbescherming Nederland adýnayakýn zamanda aramýzdan ayrýlan Adri De Gelder bu yayýnýn hazýrlanmasýnabüyük destek verdi. Hollanda Büyükelçiliði küçük hibe programý kapsamýndaTarým Ataþesi Carla J. M. Konsten yayýnýmýzýn hayata geçirilmesi ile ilgili heradýmýmýzý destekledi. GEF Küçük Destek Programý kapsamýnda bu projenindesteklenmesi fikrini ortaya atan Z. Bilgi Buluþ ve Özge A. Gökçe ÖDAenvanterinin zamanýnda yayýna girebilmesini saðladý. Motorola Türkiye, buçalýþmayý son derece önemli bir adým olarak deðerlendirerek Türkiyedekiözel sektöre örnek oldu. Bu süreçte Genel Müdür Yardýmcýsý Sevim Kartal veExcel PR çalýþanlarý, kitaba olan inançlarýyla kiþisel katkýlarýný esirgemedi.

Ayþegül Domaç, önemli doða alanlarýnýn bitki örtüsü analizlerinigerçekleþtirdi. Bu süreçte HAT Coðrafi Bilgi Sistemleri A.Þ. teknik altyapýnýnoluþturulmasýna destek oldu.

Mas Matbaa ve Kitap Yayýnevi, bir yayýncý kuruluþ olarak bu çalýþmayadaha en baþýnda inandý ve her türlü zorluða ve zaman kýsýtlamasýna raðmenÖDA kitabýna maddi ve manevi destek verdi.

Adýný istemeden de olsa eksik býraktýðýmýz kiþi veya kurumlarýn, doðanýnbirleþtirici gücü sayesinde tamamladýðýmýz bu kitabý bir özür olarak kabuletmelerini diliyoruz.

Bu kitap bizi bir araya getirdi, artýk hiç birimiz bu yolda yalnýz deðiliz.



19

Doða Derneði, Hollanda Kuþlarý Koruma Derneði(Vogelbescherming Nederlands) ve Dünya Kuþlarý Koruma Kurumu(BirdLife International) Avrupa Bölümü Ofisi ortaklýðýyla ve HollandaTarým, Doða ve Gýda Kalite Bakanlýðý desteðiyle 2005-2006 yýllarýarasýnda Önemli Doða Alanlarý (ÖDA) yerel destekçiler aðý projesiniyürütmüþtür.

Projede, Türkiyenin ÖDAlarý hakkýndaki bilimsel verilerinderlenmesi ve analizi için çalýþýlmýþtýr. Bu projeyle ayný zamandaÖDAlarýn korumasý için kullanýlabilecek pratik yöntemleri içeren

Doða Okulu eðitim programý oluþturulmuþtur.

Önemli Doða Alanlarý: Yerel Destekçiler Aðý Projesi

BU ENVANTERÝN YAYINLANMASINI DESTEKLEYEN PROJELER

Doða Derneði, Çevre ve Orman Bakanlýðý - Doða Koruma veMilli Parklar Genel Müdürlüðü, Dünya Kuþlarý Koruma Kurumu(BirdLife International) ve Ýngiliz Kraliyeti Kuþlarý Koruma Derneði

(Royal Society for the Protection of Birds) ortaklýðýyla ve Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattý þirketinin desteðiyle 2003-2006 yýllarýarasýnda Dað Horozu (Huþ Tavuðu) Koruma Projesini yürütmüþtür.

Proje süresince, hakkýnda yeterli bilgi sahibi olmadýðýmýz daðhorozunun (Tetrao mlokosiewiczi ) daðýlýmý, sayýsý ve koruma durumuhakkýnda güncel bilgi toplanmýþtýr. Türün geleceði için, yeni korumaalanlarýnýn daðýlýmý konusunda öneriler geliþtirilmiþ ve bu önerilerÖnemli Doða Alanlarý kitabýna altlýk oluþturmuþtur. Projeninsonuçlarý, kuþ verilerinin güncellenmesi ve vejetasyon sýnýflandýrmasýçalýþmalarý için kullanýlmýþtýr.

BirdLifeDað Horozunu Koruma Projesi

Doða Derneði, Dünya Kuþlarý Koruma Kurumu (BirdLifeInternational) ve Ýngiliz Kraliyeti Kuþlarý Koruma Derneði (RoyalSociety for the Protection of Birds) ortaklýðýyla ve Bakü-Tiflis-CeyhanBoru Hattý þirketinin desteðiyle 2003-2006 yýllarý arasýnda Önemli

Kuþ Alanlarý Projesini yürütmüþtür.

Doða Derneði, proje süresince boru hattý bölgesindeki ÖnemliKuþ Alaný (ÖKA) araþtýrmasýný tamamlamýþ, bu kapsamda ilkolarak Türkiyenin Önemli Kuþ Alanlarý 2004 güncellemesi basýlmýþtýr.Ardýndan ülkemizde ilk kez Avrupa Birliði ölçeðinde Önemli KuþAlanlarý belirlenmiþtir. Bu iki çalýþmanýn sonuçlarý Önemli DoðaAlanlarý kitabýnda bir bütün olarak yer almýþ, bu proje altýndayürütülen çalýþmalar kitaptaki kuþ verilerinin analizlerininyapýlmasýndan alan sýnýrlarýnýn çizimine kadar birçok konuda temeloluþturmuþtur.

Baku-Tiflis-Ceyhan Boru HattýndakiÖnemli Kuþ Alanlarý Projesi BirdLife

Doða Derneði, T.C. Çevre ve Orman Bakanlýðý ortaklýðýyla,Avrupa Birliði Türkiye Temsilciliði Merkezi Finans ve Ýhale BirimiSKÝP Programý desteðiyle 2005-2006 yýllarý arasýnda TürkiyeninNatura 2000 Aðý Projesini yürütmüþtür.

Proje kapsamýnda, Türkiyede Natura 2000 Aðýnýn oluþturulmasýiçin sivil toplum ve devlet kurumu paydaþlarýnýn ulusal ve yerelölçekte birlikte çalýþmasýnýn saðlanmasý hedeflenmiþtir. Bu amaçla,

Türkiyede Natura 2000 aðýnýn oluþturulmasý için sivil toplum vekamu kurumlarý arasýndaki uzun dönemli iþbirliði baþlatýlmýþtýr.

Devlet ve Sivil Toplum Ortaklýðý Projesi

Doða Derneðinin Türkiyenin Önemli Doða Alanlarýnýnbelirlenmesi, korunmasý ve tanýtýlmasý yolundaki çabalarýna Hollanda

Büyükelçiliði Tarým Ataþeliði ve Motorola Türkiye A.Þ. bu kitabýnbasýmýna maddi katký saðlamýþlardýr.

Doða Derneðinin kurumsal destekçisi olan Atlas Dergisi isekitabýn hazýrlanmasýnda görsel arþivinin kullanýlmasýna olanaktanýyarak bu projeyi de desteklemiþtir.

Birleþmiþ Milletler Kalkýnma Programý (UNDP) GEF KüçükDestek Programý (GEF-SGP), bu envanterin baský masrafýnýn önemlibir bölümünü desteklemiþtir.

Wageningen Üniversitesi (SENSE) ve Conservation International,bu envanterin bilimsel sonuçlarýnýn yayýnlanmasý için gerekliçalýþmalarý desteklemektedir.

Diðer projeler



20

UygulamaAlanlarýn bütüncül bir yaklaþýmla korunabilmesi için somut çözüm önerilerine

ve savunma çalýþmalarýna dayanak oluþturmak;ÖDAlarda yürütülen koruma ve eðitim çalýþmalarý için bilgi alt yapýsý

oluþturmak;Doðal alanlarýn yönetim ve kullaným planlarýna güncel veri saðlamak.

Bu kitapta 305 Önemli Doða Alaný tanýmlanmýþtýr. Bu alanlarýn toplamyüzölçümü 20 milyon 280 bin 149 hektardýr ve bu alan Türkiyenin %26sýnýkaplamaktadýr. Bu alanlar bitki, kuþ, memeli, sürüngen, çiftyaþamlý, içsubalýðý, kelebek ve kýzböceði türleri için küresel ve/veya bölgesel ölçekte önemtaþýmaktadýr. Alanlarýn 292si küresel ölçekte bir veya daha fazla tür grubuiçin ÖDA kriterlerini saðlamaktadýr. 13 tanesi ise yalnýzca bölgesel ölçekteönemli alanlardýr.

Türkiyede bitki, çiftyaþamlý, içsu balýðý, kelebek, kýzböceði, kuþ, memelive sürüngen tür gruplarýndan ÖDA kriterlerini küresel ölçekte saðlayan 2246tür bulunmaktadýr. 750 takson ise ÖDA kriterlerini bölgesel ölçektesaðlamaktadýr. Küresel ölçekte ÖDA kriterlerini saðlayan türlerin büyükçoðunluðunu bitkiler oluþturmaktadýr.

Ülkemizde 2036 bitki, 36 kuþ, 28 memeli, 32 sürüngen, 11 çiftyaþamlý,69 içsu balýðý, 25 kelebek, 7 kýzböceði taksonu küresel ölçekte ÖDA kriterlerinisaðlamaktadýr. Bu kapsamda bitkiler için 223, kuþlar için 106, memeliler için95, sürüngenler için 108, çiftyaþamlýlar için 29, içsu balýklarý için 61, kelebekleriçin 66, kýz böcekleri için 29 alanýn ÖDA kriterlerini küresel ölçekte saðladýðýbelirlenmiþtir.

Bu alanlardaki popülasyonlarýn yaný sýra pek çok tür veya alttürpopülasyonunun ÖDA kriterlerini saðladýðý saptanmýþtýr. Ancak bupopülasyonlar hakkýnda bir ÖDA tanýmlayacak kadar güncel veribulunmadýðýndan bu taksonlarla ilgili daðýlým bilgileri noktasal olarak buenvanterin Ek 6sýnda verilmiþtir. Zaman içerisinde güncel bilgiler toplandýðýndabu popülasyonlar için yeni ÖDAlarýn belirlenmesi veya var olan ÖDAlarýngeniþletilmesi söz konusu olacaktýr.

451 canlý türünün dünyada sadece Türkiyede tek bir alanda yaþadýðý vebu alanda da tehlike altýnda olduðu belirlenmiþtir. Bu canlý türlerinin büyükbir kýsmýný bitkiler oluþturmaktadýr. Bu türlerin 394 tanesi (%87si) 125 ÖDAnýniçinde yer almaktadýr. 57 tanesi (%13ü) ise nokta olarak belirlenmiþtir ve butürlerin yaþadýðý alanlar veri yetersizliði nedeni ile henüz ÖDA olaraktanýmlanmamýþtýr.

Geçtiðimiz yýllarda Seyfe Gölü, Eþmekaya Sazlýðý, Hotamýþ Sazlýðý, SultanSazlýðý ve Ereðli Sazlýklarý tümüyle kuruyarak restorasyon aþamasýna gelmiþtir.305 ÖDAnýn dörtte biri Çok Acil veya Acil statüsünde olup tamamenveya kýsmen yok olma tehlikesiyle karþý karþýyadýr. 100 ÖDA ise KorumayaBaðýmlý statüsüne yerleþtirilmiþtir ve müdahale yapýlmadýðý takdirde önemlibir bölümü yok olma tehlikesi altýndadýr.

305 ÖDAdan sadece iki alanýn (Hodulbaba Daðý ve Nallýhan Tepeleri)durumu geçtiðimiz yýllarda ilerleme göstermiþtir. Geçtiðimiz on yýlda 143ÖDAnýn durumunda ciddi deðiþiklikler olmamýþ, 125 ÖDAdaki doðal yaþamise nispeten düþük zararlar görmüþtür.

ÖDAlar üzerindeki tehditlerin baþýnda su politikalarý ve bu çerçevedeyapýlan büyük barajlar ile tarým alanlarýný geniþletme, sulama ve kurutmaçalýþmalarý gelmektedir. Bu çalýþmalar sonucunda çok sayýda sulakalan vebozkýr ÖDAsý yok olmuþ, bir kýsmýnýn da ekolojik bütünlüðü büyük ölçüde

zarar görmüþtür. Öte yandan, özellikle büyük kentlerin yakýnýnda ve Ege Akdeniz kýyýlarýnda ikinci konutlar ve plansýz yapýlaþma birçok ÖDAnýn geridönüþsüz yok olmasýna neden olmaktadýr. ÖDAlar üzerindeki diðer tehditlerinbaþýnda yol yapýmlarý ve aþýrý otlatma gelmektedir.

Doða Derneði, Çevre ve Orman Bakanlýðý ve diðer pek kurumla iþbirliðiiçinde ÖDAlarýn korunmasý için somut çalýþmalar yürütmektedir. AncakTürkiyenin biyolojik çeþitliliðinin korunmasý için tüm bu alanlarýn bütüncülbir yaklaþýmla korunmasý gerekmektedir. Bu, doða koruma için çalýþan tümdevlet kuruluþlarýnýn, özel sektörün, sivil toplum kuruluþlarýnýn, basýnýn,akademik kuruluþlarýn ve uluslar arasý kuruluþlarýn ortak hareketi ile mümkünolacaktýr.

Türkiye'nin doðasýndaki sýra dýþý çeþitlilik birçok biyocoðrafik etkeninsonucudur. Bulunduðu konum, yer þekilleri ve iklimdeki deðiþkenlik nedeniyleülkemiz çok sayýda canlýya ev sahipliði yapmaktadýr ve üç kýta arasýnda köprüiþlevi görmektedir. Türkiye'nin biyolojik çeþitliliðini þekillendiren bir diðerönemli süreç 1 milyon 800 bin yýl ile 10 bin yýl öncesi arasýnda yaþanmýþ olanbuzul çaðlarýdýr. Anadolu'nun bugünkü doðasý tüm bu nedenlerin birleþimisonucunda her bir taþý ayrý bir tarihsel olayý tarif eden bir mozaik halinedönüþmüþtür ve küresel ölçekte öneme sahiptir.

Türkiye, en son revizyonu Conservation International (Dünya Doða KorumaKurumu) tarafýndan yapýlan sýcak bölgeler (hotspots) analizine göre dünyadaki34 sýcak bölgenin üçünün kesiþim noktasýnda yer almaktadýr. Bu bölgeler;Kafkasya, Akdeniz Havzasý ve Ýran Anadoludur. Ýran Anadolu sýcak bölgesi,2005 yýlýnda Doða Derneði ve Conservation International araþtýrma ekiplerininortak çalýþmasý sonucunda belirlenmiþtir.

Günümüzde insan faaliyetlerinden kaynaklanan bitki ve hayvan türü yokoluþlarý çok yüksektir, ancak, dünyada ve ülkemizde bu yok oluþudurdurabilecek yeterli zaman ve kaynaklar mevcut deðildir. Bu nedenle pekçok korumacý kurum ve kuruluþ kýsýtlý kaynaklarla doða koruma çalýþmalarýndanen yüksek geri dönüþü almak için çalýþmaktadýr. Önemli Doða Alaný (ÖDA)yaklaþýmý, kýsýtlý kaynaklarýn en öncelikli alanlarda kullanýlabilmesi içingeliþtirilmiþ yöntemlerden biridir.

ÖDA yaklaþýmý Doða Derneðinin de içinde olduðu dünyanýn önde gelen

doða koruma kuruluþlarýnda görev yapan bir uzman ekip tarafýndangeliþtirilmiþtir. ÖDAlar uluslararasý öneme sahip olduðu kanýtlanmýþ alanlardýrve alan korumaya ihtiyaç duyan türlerin daðýlým ve nüfuslarýný esas alanstandart, küresel ölçekte uygulanabilir ve eþik deðerlerine baðlý bilimselkriterler vasýtasýyla seçilir. Bu kriterler alan koruma önceliklerini ortayaçýkarýrken iki önemli noktaya vurgu yapmaktadýr; hassaslýk ve benzersizlik.Hassaslýk kriterini saðlayan ÖDAlar, nesli tehlike altýnda olan canlý türlerininönemli popülasyonlarýný barýndýran alanlardýr. Benzersizlik kriteri ise daryayýlýþlý türler, yoðunlaþan türler ve biyoma özgü türler için önem taþýyanalanlarý belirlemek için kullanýlýr.

Türkiyenin ÖDAlarý, Doða Derneðinin önderliðinde, Doða Koruma veMilli Parklar Genel Müdürlüðü ve bilim insanlarýnýn katkýsýyla tanýmlanmýþtýr.Bu çalýþma dünyada, ÖDA metodolojisinin ülke ölçeðinde yapýlmýþ ilkuygulamasýdýr. BirdLife International ve ortaklarý tarafýndan yürütülen ÖnemliKuþ Alanlarý çalýþmalarý kapsamýnda elde edilen deneyimler, bu kitaplabirlikte yedi farklý canlý grubunu daha (bitkiler, memeliler, sürüngenler,

çiftyaþamlýlar, içsu balýklarý, kelebekler ve kýzböcekleri) içerecek þekildegeniþletilmiþtir.

Bu kitabýn iþlevleri aþaðýda özetlenmiþtir;

Önceliklerin belirlenmesiTürkiyede Sýfýr Yok Oluþa ulaþmak için üzerinde çalýþýlmasý gereken

alanlar ve türler için kaynak teþkil etmek ve yeni koruma alanlarýnýnbelirlenmesine katký koymak;

AraþtýrmaTürkiyede kýrmýzý listelerin hazýrlanmasýný teþvik etmek;Üniversiteleri Türkiyenin az bilinen önemli doðal alanlarý ve canlý türleri

üzerinde çalýþmak için teþvik etmek;Türkiye doðasýný ve ÖDAlarý izleme çalýþmalarý için temel oluþturmak;

Tanýtým ve bilinçlendirme

Türkiyenin biyolojik zenginliðini yerel, ulusal ve uluslar arasý düzeydetanýtmak;

Doða koruma politikalarýPlanlayýcý ve uygulayýcý kurumlarýnýn proje ve çalýþma alanlarýný belirleme

sürecinde doða koruma ile ilgili altlýk oluþturmak;Giriþimcilerin yatýrýmlarýný doðaya zarar vermeyecek þekilde planlamalarýna

destek olmak;Gerek resmi kurumlarýn, gerekse danýþman firmalarýn Çevre Etki

Deðerlendirme (ÇED) sürecinde ihtiyacý olan verilere kolayca eriþimlerini vebu yolla ÇED sürecinin saðlýklý iþlemesini saðlamak;

Avrupa Birliði üyelik sürecinde Natura 2000 korunan alanlar aðý gibigerekli koþullarýn saðlanmasý için veri kaynaðý oluþturmak;

Doðal kaynak yönetimi politikalarýnýn oluþturulmasýna yön vermek ve bukapsamda, ulusal enerji, tarým ve turizm stratejilerinde doðal deðerlerin dikkatealýnmasýný saðlamak;

ÖZET



21

SUMMARY

The exceptional diversity encountered in Turkeys nature is a result of various biogeographic reasons. Due to its crossroads location and diversityof its geographic features and climatic conditions Turkey hosts a rich andirreplaceable biodiversity. Another factor that has shaped Turkeys biodiversityis the ice ages ranging from 1 million 800 000 to ten thousand years ago.The global map of biodiversity hotpots clearly reflects this richness. Threeout of 34 biodiversity hotspots meet in Turkey: Mediterranean, Caucasusand the IranoAnatolian.

The present extinction rate of plants and animals due to human activitiesis tremendous, yet sufficient time and resources to reverse this trend is hardlyavailable in the world and in Turkey. Therefore, many conservation organisationsand institutions work towards obtaining optimal results from activities thatrely on very limited resources. The Key Biodiversity Area (KBA) approachis a method developed in order to use these limited resources in the highestpriority areas of the world.

The KBA approach has been developed by an expert team representingthe leading conservation institutions globally, among which Doða Derneðihas been active. KBAs are areas of international importance and are selectedby using standard, globally applicable and threshold based criteria taking intoaccount the distribution and population of species for which site conservationis appropriate. These criteria are built on two main principles of selection of sites conservation: vulnerability and irreplaceability. KBAs selected under thevulnerability principle host significant populations of threatened specieswhereas the irreplaceability principle is used for determining sites importantfor restricted range, congregatory and biome restricted species.

Turkeys KBAs have been identified with the leadership of Doða Derneðiand the contribution of several institutions and scientists. This work is the firstapplication of the KBA methodology on a national scale. In this book,experiences gained through Important Bird Areas approach by BirdLifeInternational and its global partners have been expanded to include sevennew taxonomic groups: plants, mammals, reptiles, amphibians, freshwaterfish, butterflies and dragonflies.

The main functions of this book can be summarised as follows:

Priority settingConstitute a reference for sites and species that require work in reaching

the zero extinction goal in Turkey and contribute in identification of newprotected areas;

ResearchEncourage the preparation of national red lists in Turkey;Encourage the universities in Turkey to conduct reseach on little known

KBAs and species;Lay the infrastructure for monitoring Turkeys nature and KBAs;

Public awarenessContribute to the promotion of Turkeys rich biodiversity on local, national

and international scales;

Nature conservation policiesProvide building blocks for conservation in the process of planning and

implementation of projects of development organisations;Support the planning of environmentally-friendly investments;Provide easy to use and easy to access data to both governmental and

private institutions that deal with Environmental Impact Assessments (EIA)

and thus ensure healthy functioning of the EIA process;Provide data for adhering to conditions such as Natura 2000 protected

areas network in the European Union accession process;Guide national natural resource management policies and in this framework,

ensure that natural values are taken into account within national energy,agriculture and tourism strategies;

On the ground actionsProvide advocacy tools and concrete solutions towards holistic conservation

of the sites;Constitute knowledge-basis for hands on conservation and education

work undertaken within the KBAs;Provide data for the management plans of these natural areas.

This book identifies 305 KBAs which cover 20280149 hectares, equivalentto Turkeys 26% surface area. These sites are selected for plants, birds,

mammals, reptiles, amphibians, freshwater fish, butterflies and dragonflies.Among all sites, 292 fulfil the KBA criteria for one or more taxonomic groupon a global scale. Thirteen sites are important on a regional scale.

Among plants, birds, mammals, reptiles, amphibians, freshwater fish,butterflies and dragonflies, Turkey hosts 2246 species that trigger the KBAcriteria on a global scale while 750 taxa trigger the KBA criteria on a regionalscale. The majority of the trigger species consist of plants.

Analysed in more detail, 2036 plant, 69 freshwater fish, 36 bird, 32 reptile,28 mammal, 25 butterfly, 11 amphibian and 7 dragonfly species trigger theKBA criteria on the global scale. The following numbers of KBAs of globalimportance have been identified for each taxonomic group: 223 sites forplants, 29 sites for amphibians, 61 sites for freshwater fish, 66 sites forbutterflies, 29 sites for dragonflies, 106 sites for birds, 95 sites for mammalsand 108 sites for reptiles.

During this study, several trigger species populations have been identifiedfor which, currently, no KBAs are designated due to insufficiency of informationto deliniate site boundaries. However, location information on these triggerspecies populations are provided in Annex 6.

Furthermore, 451 species have been identified that occur solely at a singlesite in Turkey and that they are threatened from extinction. The majority of these species consist of plants. A total of 394 species of these species (87%)occur within 125 KBAs, while site boundaries were not drawn and KBAs werenot selected for 57 of these (13%) due do to data insufficiency.

The conservation state of the KBAs is less than favorable. Over the pastten years, five wetland KBAs; Seyfe Lake, Eþmekaya Marshes, HotamýþMarshes, Sultan Marshes and Ereðli Marshes have completely dried and nowthey require restoration. Respectively, 22 and 46 KBAs are classified as VeryUrgent and Urgent in terms of the need for conservation action. In otherwords, one fourth of the 305 KBAs face immense threats that may result inpermanent loss of these sites. 100 sites are classified as ConservationDependent, meaning a significant part of these KBAs are under risk unlessconservation action is taken urgently.

Only two sites conservation status among the 305 KBAs (HodulbabaMountain and Nallýhan Hills) have improved over the past ten years.Conservation status of 143 KBAs are thought to have not changed over thepast ten years, while 125 sites have partially lost their natural integrity.

The leading threat pertaining to the KBAs is water policies, and in particularlarge dam constructions and land conversion for agriculture. As a result of these pressures, several wetlands and steppe KBAs have disappeared or theirecological integrity is lost severely. On the other hand, development fortourism and urbanisation near cities and the Aegean and Mediterranean coastshave resulted and continue to result in the loss of biodiversity at many KBAs.Overgrazing and road constructions are among other major threats affectingthe sites.

With the collaboration of the Turkish Ministry of Environment and Forestryas well as other institutions, Doða Derneði implements on the ground projectsin order to conserve Turkeys KBAs. However, the objective of conservingTurkeys biodiversity can only be made possible through collective effort andmotion of all institutions that shall contribute in conservation including stateauthorities, private sector, non governmental organisations, media, academicinstitutions and international institutions.





23

Önemli Doða Alaný Nedir?Alan koruma, canlý türlerinin saðlýklý topluluklar oluþturmalarý ve yaþam

döngülerini devam ettirmeleri için gerekli tüm coðrafyalarýn doðal özellikleribozulmadan saklanmasýný esas alýr. Önemli Doða Alaný (ÖDA) kavramý builkeyi esas alarak doðadaki canlý türlerinin nesillerini sürdürebilmeleri için özelönem taþýyan coðrafyalarý tanýmlar. Bu kavram, canlý türleri ve doðal kaynaklarlabirlikte yeryüzünün en özel doðal alanlarýnýn korunmasýný amaçlamaktadýr.

ÖDAlarýn en güçlü yaný, uluslararasý ölçekte önemli olan alanlarý iþaretetmeleridir. Bu alanlar, Conservation International, BirdLife International vePlanlifeýn önderliðinde 15 uzman tarafýndan geliþtirilen bilimsel kriterlere göreuluslararasý öneme sahip olduðu kanýtlanmýþ alanlardýr (Eken ve ark . 2004).Alanlarý belirleme sürecinde ölçülebilir ve somut kriterlerin kullanýlmasý, ÖDAfikrini güçlendiren en temel noktadýr. ÖDA kriterleri bu güne kadar geliþtirilmiþen bütüncül ve kolayca uygulanabilen korunan alan tanýmlama yöntemi olarakkabul edilmektedir.

ÖDA metodolojisi kaynaðýný IUCN Kýrmýzý Liste verilerinden yararlanýlarakbelirlenen tür koruma hedeflerinden ve bunlarla bütünleþmiþ daha geniþ ölçeklikoruma yaklaþýmlarýndan almýþtýr. ÖDAlar, alan korumaya ihtiyaç duyantürlerin daðýlým ve nüfuslarýný esas alan standart, küresel ölçekte uygulanabilirve eþik deðerlerine baðlý somut kriterler vasýtasýyla seçilir. Bu kriterler alankoruma önceliklerini ortaya çýkarýrken iki önemli noktaya vurgu yapmaktadýr;hassaslýk ve benzersizlik . Öte yandan, ÖDAlarýn belirlenmesinde bazý niceleþik deðerleri kullanýlmaktadýr. Bu deðerler, günümüze deðin uygulanmýþyaklaþýmlarýn ve ekolojik teorilerin gözden geçirilmesi ile oluþturulmuþtur.

Dünyanýn Ýlk Ulusal ÖDA EnvanteriTürkiyenin ÖDAlarý Doða Derneðinin önderliðinde, pek çok kuruluþun

ve bilim insanýnýn katkýsýyla tanýmlanmýþtýr. Bu çalýþma, sadece Türkiye içindeðil, tüm dünya için öncü niteliðini taþýmaktadýr. Elinizde tuttuðunuz kitap,dünyada ÖDA metodolojisinin ülke ölçeðinde yapýlmýþ ilk uygulamasýdýr. Bunedenle çalýþma sýrasýnda küresel standartlara dayalý bir yöntemin ulusal veyayerel ölçekte uygulanmasýna dair pek çok sorunun yanýtý aranmýþtýr. ÖDAmetodolojisi, küresel standartlara dayanmasýna raðmen, bölgesel veya ulusalölçekte çalýþma yapan pek çok uzmanýn bilgisinden en verimli þekildeyararlanmamýzý ve bu uzmanlarý alan belirleme sürecine dâhil etmemizisaðlamýþtýr.

BirdLife International ve ortaklarý tarafýndan yürütülen Önemli Kuþ Alanlarýçalýþmalarý kapsamýnda elde edilen deneyimler, bu kitapla birlikte yedi farklýcanlý grubunu daha (bitkiler, memeliler, sürüngenler, çiftyaþamlýlar, içsubalýklarý, kelebekler ve kýzböcekleri) içerecek þekilde geniþletilmiþtir. Þüphesizki bu sonuçlar Madagaskar, Kenya, Filipinler ve benzeri ülkelerde yürümekteolan ÖDA çalýþmalarýna ýþýk tutacaktýr. Türk bilim adamlarýnýn birikimi veemeði sayesinde ortaya çýkan bu envanterin bilimsel sonuçlarý, Hollanda Wageningen Üniversitesinde yürütülen doktora çalýþmasý kapsamýnda bilimdünyasýna tanýtýlmaktadýr. Türkiyenin biyolojik çeþitlilik açýsýndan dünyaölçeðindeki deðeri, bu çalýþmanýn doða koruma bilimleri açýsýndan öneminidaha da artýrmaktadýr.

Envanterin ÝþlevleriHer ilk gibi bu kitabýn da eksikleri ve geniþletilmesi gerekli yönleri

bulunmaktadýr. ÖDA kriterlerinin küresel, bölgesel ve Avrupa Birliði ölçeðindekiuygulamalarý yapýlýrken pek çok sorunla karþýlaþýlmýþtýr ve bu sorulara bukitap kapsamýnda pratik çözümler üretilmeye çalýþýlmýþtýr. Hiç þüphesiz ki,benzer sorunlar diðer ülkelerde de yaþanacaktýr ve bu sorunlara kalýcý çözümlerüretilebilmesi için ÖDA yönteminin daha fazla coðrafi bölgede uygulanmasýgerekecektir. Öte yandan, Türkiye doðasýnýn araþtýrýlmasý ve korunmasý içinçalýþan uzmanlarýn bu kitabýn yayýnlanmasýný takip eden yýllarda TürkiyeninÖDA envanterini çok daha eksiksiz bir noktaya taþýyacaðýna inanmaktayýz.

Geliþtirilmesi gereken yanlarýna raðmen ÖDA kitabýnýn aþaðýdaki temeliþlevleri yerine getireceðine inanmaktayýz;

Önceliklerin belirlenmesiTürkiyede Sýfýr Yok Oluþa ulaþmak için üzerinde çalýþýlmasý gereken

alanlar ve türler için kaynak teþkil etmek ve yeni koruma alanlarýnýnbelirlenmesine katký koymak;

AraþtýrmaTürkiyede kýrmýzý listelerin hazýrlanmasýný teþvik etmek;Üniversiteleri Türkiyenin az bilinen önemli doðal alanlarý ve canlý türleri

üzerinde çalýþmak için teþvik etmek;Türkiye doðasýný ve ÖDAlarý izleme çalýþmalarý için temel oluþturmak;

GÝRÝÞ

Tanýtým ve bilinçlendirmeTürkiyenin biyolojik zenginliðini yerel, ulusal ve uluslar arasý düzeyde

tanýtmak;

Doða koruma politikalarýPlanlayýcý ve uygulayýcý kurumlarýnýn proje ve çalýþma alanlarýný belirleme

sürecinde doða koruma ile ilgili altlýk oluþturmak;Giriþimcilerin yatýrýmlarýný doðaya zarar vermeyecek þekilde planlamalarýna

destek olmak;Gerek resmi kurumlarýn, gerekse danýþman firmalarýn Çevre Etki

Deðerlendirme (ÇED) sürecinde ihtiyacý olan verilere kolayca eriþimlerini vebu yolla ÇED sürecinin saðlýklý iþlemesini saðlamak;

Avrupa Birliði üyelik sürecinde Natura 2000 korunan alanlar aðý gibigerekli koþullarýn saðlanmasý için veri kaynaðý oluþturmak;

Doðal kaynak yönetimi politikalarýnýn oluþturulmasýna yön vermek ve bukapsamda, ulusal enerji, tarým ve turizm stratejilerinde doðal deðerlerin dikkatealýnmasýný saðlamak;

UygulamaAlanlarýn bütüncül bir yaklaþýmla korunabilmesi için somut çözüm önerilerine

ve savunma çalýþmalarýna dayanak oluþturmak;ÖDAlarda yürütülen koruma ve eðitim çalýþmalarý için bilgi alt yapýsý

oluþturmak;Doðal alanlarýn yönetim ve kullaným planlarýna güncel veri saðlamak.

Envanterin Tarihçesi ve KapsamýTürkiye'de uluslar arasý öneme sahip ÖDAlar ve sýnýrlarýnýn belirlenmesine

yönelik çalýþmalarýn tarihçesi 1980'lerin sonlarýna dayanýr. Ýlk olarak 1989yýlýnda Doðal Hayatý Koruma Derneði (DHKD) ve BirdLife International (ozamanlar ICBP) Türkiye'nin ilk Önemli Kuþ Alanlarý kitabýný yayýnlamýþtýr(Ertan ve ark. 1989). Bu çalýþmayý nesli dünya ölçeðinde tehlike altýnda olandenizkaplumbaðalarý (Yerli ve Demirayak 1996) ve Akdeniz fokunun ( Savaþve Kýraç 1991) yaþadýðý alanlarla ilgili envanterler izlemiþtir. Türkiye'ninÖnemli Kuþ Alanlarý envanteri 1997'de DHKD (Yarar ve Magnin 1997),2004'te ise Doða Derneði tarafýndan revize edilmiþtir (Kýlýç ve Eken 2004).Türkiye'nin Önemli Kelebek Alanlarýný içeren bir envanter 2003 yýlýndaHollandalý bir sivil toplum kuruluþu tarafýndan hazýrlanmýþtýr (van Swaay veWarren 2003). Ayný yýl içinde WWF-Türkiye tarafýndan Türkiye'nin ÖnemliBitki Alanlarý (Özhatay ve ark . 2003) envanteri ve denizkaplumbaðasýalanlarýnýn güncellemesi (Oruç ve ark. 2003) yayýnlanmýþtýr. Karataþ (2004)kapsamýnda ise ÖDA kriterleri ilk defa Türkiyenin memeli türleriyle ilgiliverilere uyarlanarak Türkiyenin taslak Önemli Memeli Alanlarý çalýþmasýyayýnlanmýþtýr. Türkiye'nin Önemli Doða Alanlarýyla ilgili bölgesel çalýþmalarda bulunmaktadýr. Bugüne kadar ayrýntýlý bir þekilde araþtýrýlan bölgeler,Ýstanbul ilini (Özhatay ve ark. 2000), Konya Kapalý Havzasýný (Eken veMagnin 1999) ve Güneydoðu Anadolu'yu (Welch 2004) kapsamaktadýr.

2003 yýlýnda Yeþil Atlas dergisinde yukarýdaki çalýþmalar deðerlendirilerektek bir harita halinde yayýnlanmýþ ve bu haritada 264 ÖDA tanýmlanmýþtýr(Yeþil Atlas 2003). Bu haritada ayný zamanda pek çok uzmanýn katkýsýyladünyada sadece Türkiye üzerindeki tek bir noktada yaþayan ve nesli tehlikealtýnda olan bitki, memeli, sürüngen, çiftyaþamlý, balýk ve kelebek türleriyleilgili veriler de bir araya getirilerek ÖDAlarýn en acil korunmasý gereken altgurubunu oluþturan Sýfýr Yok Oluþ Alanlarý tanýmlamýþtýr.

Elinizdeki yayýn, yukarýda adý geçen tüm alan belirleme çalýþmalarýylaoluþan temelin üzerine inþa edilmiþtir. Ancak bu kapsamlý envanter hazýrlanýrkenyalnýzca önceki çalýþmalarýn sonuçlarýyla yetinilmemiþ, binlerce yeni tür verisiÖDA kriterlerinin süzgecinden geçirilmiþtir. Bu çalýþmalar sonucunda Türkiyedebinlerce türün vazgeçilmez yaþam alaný olan 305 ÖDA tanýmlanmýþtýr. 305ÖDA ile ilgili bulgular bundan sonraki bölümlerde ayrýntýsýyla verilmiþtir.



24

Türkiyenin Önemli Doða Alanlarý kitabý ve haritasýresmi bir belge niteliði taþýmamakla beraber Türkiyeninönemli doða alanlarýnýn belirlenmesine yönelik taslakbir çalýþmadýr. Gelecek yýllar içerisinde bu çalýþma detaylýolarak gözden geçirilerek çok büyük alanlarý kapsayanve bir bütün olarak haritalara yansýyan alanlar yapýlacakdetaylý teknik çalýþmalarla küçültülerek 1/25.000 ölçekliharitalar üzerinde tür ve habitat bazýnda sýnýrlar yeniden

belirlenecektir.



25

TÜRKÝYENÝN ÖNEMLÝ DOÐA

ALANLARI HARÝTASI

Türkiyede 305 Önemli Doða Alanýtanýmlanmýþtýr. Bu alanlarýn toplam yüzölçümü20 milyon 280 bin 149 hektardýr ve Türkiyeninyüzde 26sýný kaplamaktadýr. ÖDAlar bitki,çiftyaþamlý, içsu balýklarý, kelebek, kýz böceði,kuþ, memeli ve sürüngen türleri için küreselve/veya bölgesel ölçekte önemli alanlardýr.

© D

o ð a D e r n e ð i C o ð r a f i B i l g i S i s t e m l e r i Ü n i t e s i



26

doðal ceylan popülasyonunun güçlenmesini saðlamak amacýyla 75. Yýl Ceylan ÜretmeÝstasyonunda yetiþtirilen ceylanlardan 82sini Akçakale bozkýrlarýna býrakmýþtýr. 2006 yýlýndabu alanýn yaban hayatý geliþtirme sahasý olarak ilan edilmesine yönelik süreç devam etmektedir.Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüðü ile Doða Derneði, alandaki ceylanlarýn korunmasýiçin ulusal bir kampanya baþlatmýþtýr.

Koruma Statüleri : Yok

Akçakale Bozkýrlarý

128

Yüzölçümü : 108703 ha Yükseklik : 380 m - 800 m

Boyla m : 38,70ºD Ý l( ler) : Þanlýurfa

E nl em : 36,96ºK Ýlçe(ler) : Suruç, Akçakale, Þanlýurfa merkez

YerelÝlgiSahipleriUrfaValiliði,UrfaÝl Çevreve OrmanMüdürlüðü,Doða Derneði.

SüreyyaÝsfendiyaroðlu,FehmiYüksel

GDA008AcilAyný (0)

Alanýn Tanýmý: ÖDA, Þanlýurfa il merkezi, Suruç ve Akçakale arasýnda kalan ve Suriye sýnýrýnakadar uzanan geniþ taþlýk bölgeyi kapsar. Kireçtaþlarýyla kaplý alanlar güneyden kuzeye doðruyükselerek küçük tepeler oluþturur. Tepelerinarasýnda Suriyeye doðru uzanan mevsimseldereler ÖDAnýn güneyindeki alüvyal çöküntü ovasýný oluþturur.Habitatlar: ÖDAnýn kuzeyindeki kireçtaþý tepeleri ince bir toprak örtüsü ve cýlýz otsu bitkilerlekaplýdýr. Bu alan tarýma uygun olmadýðýndan doðal bozkýr özelliðini korumaktadýr. Güneydekiçöküntü ovasýný dolduran alüvyal topraklarda ise kuru tarým alanlarý uzanýr. Özellikle yüksekkesimlerinde, kuru dere yataklarý boyunca bodur çalý topluluklarý yer alýr.Türler: Ülkemizin bozulmadan kalmýþ zengin bozkýr alanlarýndan biridir. Alan kuþlar için küresel,bitki, sürüngen, memeli ve kelebek türleri içinse bölgesel ölçekte öneme sahiptir. ÖDA, çölvaraný (Varanus griseus ) ve kýlkuyruklu baðýrtlaðýn (Pterocles alchata ) yaþadýðý son alanlardandýr.Ayrýca toyun (Otis tarda ) Türkiyedeki en önemli kýþlama alanlarýndan biridir.

Türkiyenin en nadir memelilerinden ceylanýn (Gazelle subgutturosa ) ülkemizdeki son üçyabani popülasyonundan biri ve en büyük olaný bu alanda yaþamaktadýr. Yabani ceylanpopülasyonunun 80 civarýnda olduðu tahmin edilmektedir. Akçakale bozkýrlarý Asya bahçeyediuyuru (Eliomys melanurus ) için bölgesel ölçekte öneme sahiptir.Alan Kullanýmý: Alanýn tarýma elveriþli olmayan yüksek kesimlerinde hayvancýlýk, daha alçakrakýmlardaki ovalarda ise kuru tarým yapýlýr. Mercimek, buðday ve arpa bölgede yetiþtirilenbaþlýca tarým ürünleridir.Tehditler: ÖDAdaki en ciddi tehdit ceylanlar ve kuþ türleri üzerindeki yasadýþý avcýlýk baskýsýdýr.Öte yandan, alanýn güneyinde yapýlmasý planlanan sulama projeleri bölgedeki bozkýr türleriniolumsuz yönde etkileyebilir.

Küçükbaþ hayvan sürülerinden kaynaklanan aþýrý otlatma, tepelerdeki hassas bozkýr bitkiörtüsünün bozulmasýna ve ceylanlar baþta olmak üzere alandaki doðal otçullar için uygunyaþam alanlarýnýn küçülmesine neden olmaktadýr.Koruma Çalýþmalarý: 2005 yýlýnda Doða Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüðü, alanda bulunan

Ceylan (Gazellasubgutturosa) ©Gertrud&HelmutDenzau

Toy (Otistarda) ©FranzKovacks

Koruma Önceliði

Her bir ÖDA, koruma önceliðine göre sýnýflandýrýlmýþtýr.Kýsa vadeli ve reaktif (tepkisel) koruma çalýþmalarý, öncellikleÇok Acil ve Acil kategorilerindeki alanlarda yoðunlaþýlmalýdýr. Yeterince Bilinmiyor kategorisindeki alanlar hakkýnda, oradayaþayan insanlarla birlikte en kýsa sürede gerekli araþtýrmalaryapýlmalýdýr.

Çok Acil: 12 ay içinde kapsamlý bir koruma planý uygulanmadýðýtakdirde, tamamý veya büyük bir bölümü, geri dönüþümsüzolarak yok olma tehlikesinde olan alanlar.

Acil: En geç iki yýl içinde, kapsamlý bir koruma planýuygulanmadýðý takdirde, tamamý veya büyük bir bölümü, geridönüþümsüz olarak yok olma tehlikesinde olan alanlar.

Korumaya Baðýmlý: Düzenli olarak gözaltýnda tutulmadýðý ve tek

tek ortaya çýkan sorunlara yönelik müdahaleler yapýlmadýðýtakdirde, önemli bir bölümü yok olma tehlikesinde olan alanlar.

Ýzlenmesi Gerekli: Henüz geri dönüþümsüz zararlar veren birtehditle karþý karþýya olmayan ancak düzenli olarak izlenmesigereken alanlar.

Restorasyon Aþamasý: Tamamý veya büyük bir bölümü en az üçyýldan beri artýk ÖKA özelliði taþýyamayacak kadar bozulmuþalanlar.

Yetrince Bilinmiyor: Koruma önceliðini belirlemek için yeterinceveri bulunmayan alanlar.

Geçtiðimiz on yýl içinde ÖDAlarýn pek çoðunun doðal özelliklericiddi zarar görmüþtür. Alanlardaki deðiþimin sýnýflandýrmasý,aþaðýdaki kriterler kullanýlarak yapýlmýþtýr. Deðerlendirmesüresi, 1995 ve 2005 aralýðýný kapsamaktadýr.

Gerileme (-3): Alan geçtiðimiz on yýl içinde doðal yapýsýnýneredeyse tümüyle yok kaybetmiþtir.

Gerileme (-2): Alanýn büyük bir bölümü geçtiðimiz on yýl içindeciddi ancak geriye dönüþü olan zararlar görmüþ veya küçükama önemli bir bölümü geri dönüþsüz kaybedilmiþtir.

Gerileme (-1): Alanýn bir bölümü gerekli koruma çalýþmalarýyapýldýðý takdirde düzelebilecek veya doðal yaþam üzerindeetkisi nispeten düþük zararlar görmüþtür.

Ayný: Geçtiðimiz on yýl içinde alanýn doðal yapýsýnda ciddi bir

deðiþim yaþanamamýþtýr.

Ýlerleme (+1): Alanýn üzerindeki bütün önemli tehditler gereklikoruma çalýþmalarý yapýlarak ortadan kaldýrýlmýþtýr.

Ýlerleme (+2): Alan üzerindeki tehditlerin tamamý geçtiðimizon yýl içinde ortadan kalkmýþtýr ve ÖDA, uygun bir korumastatüsüne kavuþmuþtur. Alandaki bazý türlerinpopülasyonlarýnda belirgin bir iyileþme gözlenmiþtir.

Ýlerleme (+3): Alanýn tamamý geçtiðimiz on yýl içinde etkili birþekilde korunmaya baþlanmýþtýr ve bir daha zarar görmemesiiçin gerekli tüm altyapý çalýþmalarý tamamlanmýþtýr. Alandakikuþ popülasyonlarýnda ve doðal dostu alan kullanýmþekillerinden elde edilen ekonomik gelirde belirgin bir iyileþmegözlenmiþtir.

Bilinmiyor (?): Alanýn deðiþimi hakkýnda karar verebilmek için

yeterince veri yoktur.

Alanýn Deðiþimi

ÖDAlarýn merkez noktalarýnýgösteren koordinatlar ondalýk derece(decimal degree) sistemindehazýrlanmýþtýr. K , kuzey enlemlerini;D, doðu boylamlarýný gösterir.

Alan Koordinatlarý

Sayfa anahtarý:



129

AkçakaleBozkýrlarýönemlidoða alanýtopografyaharitasý AkçakaleBozkýrlarýönemlidoða alanýbitki örtüsüharitasý

Takson Adý E TE Popülasyon Büyüklüðü ÖDA KriteriKýrmýzý Liste

K B

Akçakale© Hillary& GeoffWelch

ÖDA kodlarý bölge bazýnda verilmiþtirve açýklamalarý aþaðýdaki gibidir:

AKD: Akdeniz BölgesiDKD: Doðu Karadeniz BölgesiDOG: Doðu Anadolu BölgesiEGE: Ege BölgesiGDA: Güneydoðu Anadolu BölgesiMAR: Marmara Bölgesi

OBK: Orta ve Batý Karadeniz BölgeleriORT: Orta (Ýç) Anadolu Bölgesi

Alan Kodu

Alan Metni Yazar(lar)ý

Bitki

Kuþ

Memeli

Çiftyaþamlý

Sürüngen

Ýçsu balýðý

Kelebek

Kýzböceði

Takson Adý: Yedi tür grubunun (Bitki, kuþ, memeli, çiftyaþamlý,sürüngen, içsu balýðý, kelebek, kýz böceði) bilimsel tür veya alttürisimleridir. Türe ait meta (alt) popülasyon yada bölgeselpopülasyon söz konusu olduðunda o türün bulunduðu bölgeninadý, tür adýnýn yanýna yazýlmýþtýr.

E (Endemik): Tür veya alttürün ülkemize endemik olup olmadýðýnýgöstermektedir.

TE (Tek Nokta Endemiði): Dünya üzerinde tek bir noktada yaþayanve o noktada nesli tehlike altýnda olan türleri belirtmektedir.

K (Küresel Kýrmýzý Liste): IUCNin (Dünya Doðayý Koruma Birliði)www.redlist.org sitesinde yer alan kýrmýzý liste kategorisi. Kýrmýzýliste kategorilerinin açýklamasý Ek 2de verilmiþtir. Eðer birtaksonun kategorisi olarak iþaretlenmiþse bu o taksonunkýrmýzý liste kriterleri açýsýndan henüz deðerlendirilmediðinigöstermektedir.

B (Bölgesel/Ulusal Kýrmýzý Liste): Taksonlar için hazýrlanmýþ engüncel bölgesel veya ulusal kýrmýzý liste kategorisi. Paranteziçinde gösterilen kategoriler, bu kitabýn editörlerinin uzmangörüþüyle atanmýþtýr.

Popülasyon Büyüklüðü ve Yýl: ÖDA kriterlerini saðlayan türpopülasyonlarýnýn büyüklüðünü tanýmlar. Tür gruplarýnýn verilerininbulunduðu tüm çalýþmalar Doða Derneði biyolojik çeþitlilik

veritabanýnda toplanmýþtýr. Bazý türlerin alandaki sayýsý her yýldeðiþtiðinden, popülasyon büyüklükleri aralýk olarak verilimiþtir.Bu aralýklar, veri toplama süresinde farklý yýllarda yapýlmýþsistematik sayýmlarýn alt ve üst deðerlerine karþýlýk gelmektedir.

Üreme: Türün alanda kesin olarak veya çok büyük olasýlýklayuvaladýðýný gösterir.Kýþlama: Türün alaný kýþý geçirmek için kullandýðýný gösterir. Yazlama: Tür alanda yaz aylarýnda düzenli olarak görülmektedirancak kesin olarak burada ürememektedir.Üreme sonrasý: Tür alaný üreme dönemi ardýnda tüy deðiþtirmekve/veya sonbahar göçü öncesinde beslenmek içinkullanmaktadýr.Göç: Türün sonbahar ve/veya ilkbahar göçü sýrasýnda alanýkonaklamak için kullandýðýný veya uçuþ esnasýnda alanüzerinde büyük sayýlarda toplandýðýný gösterir.Üreme dýþý: Tür alanda üreme dýþý dönemlerin herhangi birinde

görülmüþtür ancak alaný mevsimsel döngüsünün hangiaþamasýnda kullandýðý tam olarak bilinmemektedir.

Eðer bir tür için yýl bilgisi verilmemiþse, bu durum o türün alandaveri toplama periyodu boyunca düzenli olarak görüldüðünü veyadüzenli olarak bulunduðunun tahmin edildiðini göstermektedir.Bir popülasyon için yýl bilgisinin verilmesi, türün ÖDA kriteriniyalnýza verilen yýl ve mevsimde saðladýðýný ifade eder. Bu türlerinalanda düzenli olarak ÖDA kriterlerini saðlayýp saðlamadýklarýnýnaraþtýrýlmasý gerekmekredir.

Tür Tablosu

Documents

Anadolu'nun Doğa Alanları 5 ONYAZI