ALEVİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

ALEVLK ARATIRMALARI DERGSALEVLK ARATIRMALARI DERGS ALEVLKARATIRMALARI DERGS

Journal of Alevism Studies

AAD

Yaz/Summer 2011 Say/Volume 1Uluslararas Hakemli Bilimsel Akademik Sreli Yayn

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS

Journal Of Alevism Studies


Journal Of Alevism Studies

HAKEML DERGYaz/Summer 2011, Say/Volume 1

Uluslararas Sreli Yayn - 6 ayda bir yaymlanr - cretsizdir.

ISSN 2146-4421

Ankara, Haziran - 2011

VAlevilik Aratrmalar Dergisine vermi olduklar katklardan dolay;

AKMAN KARAKLAH

ALAATTN ATE

AYEGL AKMAK

DEVRM BORA ZDORU

DURAN KARAAY

HAKAN KARABAY

HASAN ALTUN

LKER DOULU

SMET GELBAL

KEMAL DERMENC

MURAT ATE

MUSTAFA GLER

MUZAFFER BLGN

NDER YILMAZ

SADIK ATK

SATILMI DERMENC

SEYT AL AYDIN

SEYT ARDI

SLEYMAN EKNC

TEOMAN TRKOLU

TURAN DERMENC

TURGUT ATILGAN

YILMAZ KAYAASLANa

Teekkr ederiz.

VI

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS MTYAZ SAHBzgr Sava ZDORU

YAYIN KURULU BAKANIMehmet ELBOL

SORUMLU YAZI LER MDR VE EDTRCokun KKEL

EDTR YARDIMCISIMustafa DAIDIR

YAYIN KURULU YELERProf. Dr. Aynur KOAK Prof. Dr. Pakize AYTAProf. Temuin Faik ERTANDo. Dr. Medine SVRSeyhan KAYHAN KILI

GENEL KOORDNATRAykan Serkan KOER

LKE TEMSLCLERALMANYA Hasan Gazi TCABD Caroline HOOGENBOOM, Deniz MAZLUMBULGARSTAN Emel BALIKIYUNANSTAN Ahmet KARAHSEYN

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS YNETM MERKEZ ADRESALEVLK ARATIRMALARI DERGSAdres: 1201 Sokak No: 55 Ostim-ANKARA/TRKYETel: +90.312 267 35 51 Belge Geer: +90.312 267 35 59Elektronik Posta: [email protected]

BASKI Hermes Ofset Bask HizmetleriKazm Karabekir Cad. Murat ars No: 39/16 skitler-ANKARA/TRKYETel: +90.312 384 34 32 Belge Geer: +90.312 341 01 98Haziran - 2011 / 2.000 Adet

Gnderilen yazlar yayn ynergesi esaslarna gre deerlendirilir ve iade edilmez.

Yaz, sahibinin sorumluluundadr. Dergideki yazlar kaynak gsterilerek aktarlabilir.

VII

BLM-DANIMA VE HAKEM KURULUProf. Dr. Ali TORUN Dumlupnar niversitesi Prof. Dr. Aynur KOAK Kocaeli niversitesiProf. Dr. Mehmet AA Balkesir niversitesiProf. Dr. Mehmet Saffet SARIKAYA Isparta Sleyman Demirel niversitesiProf. Dr. Muhtar KUTLU Ankara niversitesiProf. Dr. Pakize AYTA Gazi niversitesiProf. Dr. Tayfun ATAY Ankara niversitesiProf. Dr. Temuin Faik ERTAN Ankara niversitesiProf. Dr. Yahya Mustafa KESKN Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Ali YAMAN Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Aye KAYAPINAR Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Esat HARMANCI Kocaeli niversitesiDo. Dr. Levent KAYAPINAR Abant zzet Baysal niversitesiDo. Dr. Medine SVR Eskiehir Osmangazi niversitesiDo. Dr. Mustafa EN Orta Dou Teknik niversitesiDo. Dr. Yusuf TEPEL Akdeniz niversitesiDo. Dr. Zekeriya KARADAVUT Akdeniz niversitesiYrd. Do. Dr. Adem KO Eskiehir Osmangazi niversitesiYrd. Do. Dr. Aykan ERDEMR Ortadou Teknik niversitesi Yrd. Do. Dr. Fatma Ahsen TURAN Gazi niversitesiYrd Do. Dr. Glgn UYAR Marmara niversitesiYrd. Do. Dr. Hasan TZEN Pamukkale niversitesiYrd Do Dr. Mustafa Kemal COKUN Ankara niversitesiYrd. Do. Dr. Zekeriya KAPTAN Cumhuriyet niversitesiDr. Doan KAYA Cumhuriyet niversitesi

ONUR KURULUAbbas NENAdem DAIDIRAhmet KARAHSEYNAli AKSUAli BYKAHNAli DNAli ERAli ERSZAli GVENAli hsan AKYOLAli ZDAMARAli Rza ALBAYRAK

Ali Rza KOYTAtilla ETNBaki Yaa ALTINOKBar KILIBekir MAZLUMCanan BAKAYADurdu ZPOLATDursun DRLErdal YILMAZErdoan OBANErgl SVRFidan ATMACA

VIII

Gltekin ERDOANHalil GEDKHasan Hseyin BATTALHasan Hseyin KSEHasan KOCAHasan Gazi TCHasan ZERHaydar ZERHseyin ALBAYRAKHseyin Gazi MAZLUMHseyin KOCAlyas AHNsmail ELBOLsmet ERDOANKemal TOZKOPARANKemal ZEYBEKMahmut DOLAMehmet Ali YALDIR

Mehmet GRBZMehmet PERNMersil BUDAKMine DAIDIRMuharrem DALKIMuharrem TEMZMustafa COKUNMustafa ALARNuriye YKSELOnur KAYASalih BOLATSelahattin AYDOANSeyfi OUZUur SMERmit GVENRVeli KESKNYolcu BLGNZeynel GL

DZG:

Serap BLG

KAPAK TASARIM:

Baak BAARAN

TRKE-DZELT:

Kadir Gkhan UUR

HALKLA LKLER VE ORGANZASYON:

Elif ELBOL, Eren Can YILDIRIM, Sercan YAAR, Sezgin ATE

NGLZCE EVR SORUMLUSU:

Selcen KKSTEL, Seyhan KAYHAN KILI

IX

BALARKEN ................................................................................................................................................. IX

TEEKKR .................................................................................................................................................... XI

BZDEN .......................................................................................................................................................... XI

EDTRDEN ..............................................................................................................................................XIII

MZDEK KNAT .................................................................................................................................. 1

Pakize AYTA

HACI BEKTA VELYETNAMESNDE BR KAHRAMAN ............................................................. 15

MODEL OLARAK SARU SALTUK

Aynur KOAK

TRKYEDEK BEKTA-ALEV KLTRNE DAR FARKLI BR EVRE: ............................ 25

BR RF RSALES ZERNE BAZI DEERLENDRMELER

Mehmet Saffet SARIKAYA

HAMZA BABA VE ESERLER ................................................................................................................. 39

M. Esat HARMANCI

YEMNNN FAZLET-NME ADLI ESERNDE GEEN ZEL ADLAR .................................... 49

Yusuf TEPEL

CNKLERDEN GN IIINA ................................................................................................................ 81

Doan KAYA

BR MONOMTOS RNE OLARAK DEMR BABA VLYETNAMES.................................. 99

Meri HARMANCI

NDEKLER

XEYHLER KASABASI VE KARAAA KYLERNN NAN .................................................... 107

MERKEZLER AISINDAN KARILATIRMASI

Erdal ADAY

SZL KLTR ORTAMINDA SARI SALTUK: TUNCEL- HOZAT RNE .................. 131

Birsel ALAR ABHA

ALEVLERDE VE SNNLERDE BENZER SEMBOLLER VE ....................................................... 149

SYLEMLER: K ANADOLU KYNDE RNEK OLAY ALIMASI

Seyhan Kayhan KILI

ANKIRI LNDEK ALEV KYLER HAKKINDA ....................................................................... 163

Cokun KKEL

AKKIRIK KYNDE TESPT EDLEN NAN UNSURLARININ .............................................. 205

SOSYOLOJK ANALZ

Mustafa DAIDIR

ANTALYA TEKKEKY, ABDAL MUSA TRBES ANMA TRENLER: .................................. 229

YERLEK HALK LE ZYARET TOPLULUK ZERNDEK ETKLER

Selma HANCI

YAZI TESLM KURALLARI .................................................................................................................... 251

XI

BALARKEN

13. yzylda Hac Bekta Velinin Anadoluya gelii ile Kk Asya olarak anlan bu topraklarda

insanlk ve aydnlanma adna yeni bir sre balad. Hnkr, Pir ve Sereme unvanlaryla anlan Hac Bekta

Veli, Horasanda Ahmed Yesevinin tarih-karizmatik temsilciliini yapt inan ve deerlerle yetimiti.

Ahmed Yesevi, temelini Ehl-i beyt ve On iki mam sevgisinde bulan bir tasavvufi bakn Trkistanda

asl temsilcisi olmutu. Ahmed Yesevinin gelitirdii reti dier taraftan, binlerce yllk kltrel un-

surlar da bnyesinde barndran bir zellie sahipti. Ahmed Yesevi dncesi, Trkmenlerin inansal-

dnsel ve kltrel kimlii olarak gelimiti. 13.yzylda Anadoluya gelen Horasan erenleri de Ahmed

Yesevi Derghnnbu dn-inan profi lini Anadolu corafyasnda temellendirmeye alt. Erenlere Pir,

Hnkr olarak nderlii Hac Bekta Veli yapm, Sulucakaraykte bu asil ve duru inanc tm insanl-

a aktaracak derviler yetitirmiti. Hac Bekta Velinin halifeleri, Pirden ald emaneti, Anadolunun,

Balkanlarn farkl blgelerine tad. Derviler ky, ocak ve tekke kurarak eren dncesini Avrasyann

temel dn-inan unsurlarndan biri hline getirdi. Yunus Emrenin Yaratlm ho grrz, Yaratandan

trilkesini temel alan erenler, sevgiyi ve hogry tm insanla tantt. Okunacak en byk kitap in-

sandr diyerek tm zamanlarn tesinde bir gerei insanla aktaran Hac Bekta Veli bize; insan olmay,

sevgiyi, birlii, beraberlii, paylamay ve eitlii retti. Telli Kuran olarak bilinen balama ile Hnkarn

klar bizi, bizim dilimizle irat etti. ah Hatayi, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet ve Virani Abdal gibi zakir-

ler, Hac Bekta Veli dncesini szn ulaabilecei en st estetik llerle bugnlere aktard. Ardahan-

Damaldan Arnavutluka, Bulgaristan-Deliormandan Antalya-Elmal-Tekkekye, Karadenizde yerleik

Gven Abdal ocakllarndan Urfa-Ksasa, Egede yaayan epnilerden Tuncelideki inan-dede ocak-

larna, Tokattaki Hubyar Sultan, Keeci Baba ve Kul Himmet ocaklarndan Malatya-Arguvan yresine,

Yunanistan-Bat Trakyadan Isparta-Senirkent-Ulubeydeki Veli Baba Ocana, Afyonkarahisar-uhut-

Kayabelendeki Hamza eyh Dede Ocandan Amasya-Suluova, Merzifon ve Gmhacky yrelerine,

Bat Anadoludaki Tahtac Trkmenlerden Gaziantepde yerleik Sar smail, Koluak Hacm Sultan ve

Baba Kaygusuz ocaklarna, Sivas-Banazdaki Pir Sultan Ocandan orum-Sungurlu ve Alaca blgeleri-

ne kadar tm bu geni corafyada canlar, erenlerin cemini, demini ve muhabbetini yapt. Bu asalet yz-

yllar at ve bugnlere ulat.

te bizler Hac Bekta Veli dncesinin, erenler yolunun insanmz, tarihimiz ve geleceimiz

iin byk nem ve ncelik tadn dnerek bu dergi almasn asil yolumuza mtevazi bir hizmet

olarak sunmak istedik. Bu almann erenler katarna dahil olmas tek temennimiz. Bilimsel ve akademik

almalarla Ehl-i beytin, On iki mamlarn, Hac Bekta Velinin ve erenler inancnn insanla doru

ekilde tantlmas ana hedefi mizdir. Erenlerin himmetiyle baladmz bu hizmete katk sunan, destek

veren tm canlara teekkr ederken bu yaynn insanmza ve lkemize hayrl olmasn diliyorum.

zgr Sava ZDORU

XIII

TEEKKR

Alevi ve Bektai toplumu tarih boyunca insan sevgisinden ve hogrden yana olurken dier taraf-

tan yaamlarnda, limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr szn her daim kendilerine rehber yapt.

Aleviler ilmin kaps olan mam Aliye olan sevgi, sayg ve ballklarn; akl, mant ve bilimi yaam ve

dncelerine klavuz yaparak gsterdi. Yzyllar boyunca Alevi ve Bektai toplumu Anadoluda iyilik,

gzellik ve dorunun yannda yer ald. Trkmenlerin yaamnda gerekler ve dorularn yeri her dua-

nn geree h diyerek dillendirilmesinde tm netliiyle ortaya konulmaktayd. Ehl-i beyt bir ilim, irfan

deryasyd. On iki mamlarn inancn yannda, ilm anlamda da snrsz bir donanm vard. Hac Bekta

Veli zahir ve batn ilminin sultanyd. Alevilik ve Bektailik ise ledn ilmi olan ve Hzrn temsil ettii

ummandan nasiplenmiti.

te erenler yolu byle bir bilincin karldr. Hakikat Alevi ve Bektai meclislerinde muhabbetin

amacdr. Bilim, Trkmenlerin gemite ve bugn temel kaynadr. Alevi ve Bektai toplumu iin gele-

cek de byle alglanacak ve yaanacaktr.

Alevilerin ak, net ve samimi bu tutumlarna karn gnmzde kimi evreler, Alevi-Bektai toplu-

mu hakknda ve onlarn inan ve kimliklerine dnk ciddi bir bilgi kirlilii oluturmaktadr. Bu zihniyet,

szm ona yaplan bilimsel-akademik alma ve aratrmalarla asil yolumuza byk zarar ve hasar ver-

mektedir. Dier taraftan lkemizde konu ile ilgili nemli donanma sahip bilim insanlar bulunmaktadr.

Bu deerli aratrmaclara destek vermek, konu zerine yapacaklar yeni almalar tevik etmek, her

Alevi-Bektai cann zerine den nemli bir grevdir. Bizler Alevi ve Bektai toplumunun mensuplar

olarak bu sorumlulukla hareket edip bu deerli kardelerimizin hizmetlerinde her vakit yanlarnda olma-

lyz. Bu yolu suistimal edenlere kar yaplmas gereken doru tavrn bu olduu kanaatindeyim.

Byle bir srete Alevilik Aratrmalar Dergisinin nerini, son derece stratejik ve doru bir giriim

olarak grmekteyim. Alevi-Bektai edebine yakr slpta ve kmillikte yaayan, hizmet reten bu de-

erli ekibe daim baarlar diliyorum. ah- Merdan mam Ali, Hakikat bir nokta idi, cahiller onu oaltt. O

nokta, be harfi nin altndaki noktadr. O da benim sznn bu kardelerimize rehber olmasn temenni edi-

yorum. Alevilik Aratrmalar Dergisinin hazrlanmasnda emei geen canlara, bilim insanlarna, Alevi-

Bektai inan nderi olan dede ve babalara, yolumuzun gelecei genlere bu nokta k olsun, klavuz

olsun. Erlerin, velilerin ba Hnkr Hac Bekta Veli hizmetlerinizi kabul etsin.

Uur SMER

Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Vakf Bakan

XV

BZDEN

Biz Alevi ve Bektailer olarak yzyllardan beri Anadolu topraklarnda sevgiden, hogrden ve

eitlikten yana olduk. Bizim duruumuz insanlk deerlerinin varl adna ve temsili adna bir duru

oldu. Horasandan Anadoluya Trkmenler olarak kalktk, skn eyledik. Sulucakaraykte Pirimiz

Hnkrmz Hac Bekta Velinin derghna vardk. Kk Asya olarak anlan Anadoluda Seremenin

kurduu dergh, era ve rehber oldu bize. Derghn karakazan amz, sofradaki ekmeimiz ve lok-

mamz oldu. Pir buyurdu, tasn dklmesin, artsn eksilmesin. Ulu Hnkrn bu duas verdi Anadoluya

bitmeyen bereketi. Bu bir devrimdi. Bu devrimin bir yan da kadn erkek sorulmaz muhabbetin dilinde diye

haykran hitapt. Erenler deta sesleniyordu, Ortaan karanlnda bitmi tkenmi olan szm ona

insanla ve aydnlanmadan bahsedenlere... Bu devrim alyordu merkezine insan, Okunacak en byk

kitap insandr diyerek. Sadece geree teslimiyet vard erenler yolunda. Tm bu sr her kmilin duasnda

geree h eklinde gsteriyordu kendini. La feta illa Ali la seyfe illa Zlfi kar diyerek alyorduk ah gnl-

mze ve onun evlad, Kerbelnn ehidi mam Hseyni.

Erenler, bize kalan miras ite bu. Ehl-i beytten On iki mamlara, oradan erenlere ve Pire geti bu

emanet. Derviler ald bu emaneti, sat tm kinata insan adna. Kimi Gven Abdal oldu, kimi Sar Sal-

tk, kimi Garib Musa oldu, kimi Auan, kimi Kureyan oldu, kimi Baba Mansur, kimi de Hubyar... Sek-

sen bin, doksan bin, says sr olan erenler verdi bize bu gzellii. Bize okul oldu cemimiz. Ne bo geldik

ne bo gittik. Dolu geldik dolu gittik. Ak ettik cotuk, pervaz ettik, btn evrenin semah ettii gibi.

Atalarmzdan bize intikal eden bu gzellikleri tm insanlara ulatrmak yol ehlinin grevi. Bu vesile

ile bizler bir araya gelip bu dergi almasn balattk. Hibir iddiamz yok. Tek amacmz yola hizmet

etmek. Erenlere hizmet iin tm doru ve gzel dnen canlar bu birliktelie davet ediyoruz.

Mehmet ELBOL

Yayn Kurulu Bakan

XVII

EDTRDEN

Bu dnyann evvelini sorarsan

Allah bir Muhammed Alidir Ali

Sen bu yolun sahibini ararsan

Pirim Hac Bekta Velidir Veli

Pir Sultan Abdal

13. yzylda Hnkr, Sereme, Pir Hac Bekta Veli ile beraber uyanan era, Anadolunun drt bir

yann, Balkan corafyasn insanlk, sevgi, bar ve hogr adna aydnlatt. Sulucakaraykte dervile-

re Ehl-i beytten, mam Aliden ve mam Hseyinden gelen emanet aktarld. Hnkrn dervileri Pirin

telkiniyle gittikleri diyarlarda kurduklar ocak ve derghlarla Ehl-i beytin, On iki mamlarn inancn

insanlara aktard. Gven Abdal Karadenizde, Karadonlu Can Baba Sivas-Erzincan blgesinde, Sar Sal-

tk Balkanlarda, Seyyid Ceml Sultan ve Resul Baba Afyonkarahisar-Ktahya corafyasnda, Koluak

Hacm Sultan Uakta, Sar smail Denizlide; Hnkrdan aldklar inanc, muhabbeti ve lokmay canlarla

paylat. Dede ve babalarn duasnda seksen bin Anadolu Abdal, doksan bin Horasan Piri eklinde anlan

Ehl-i beyt talipleri, insanlara sadece inanc deil insan olarak var olmann anlamn da tantt. klar, za-

kirler erenler yolunun dbn, erknn Hak sznn blbl olarak nefes, deme, deyi ile verdi. a,

Telli Kuran olan balama elik etti. Telli Kuran ve gerein sz, n dilinde birleti. Muhabbet

kaps ald. Meydan grld. Erenlerin hizmeti tamam oldu.

Dervilerin kurduu inan-dede ocaklar bu katarn okullar oldu. Gven Abdal, Hubyar Sultan,

Keeci Baba, Baba Mansur, Hac Kurey, ryan Hzr, Sultan Gzkzl, Yalncak Sultan, Dede Kar-

gn, ah brahim Veli, Hdr Abdal, Garib Musa, Hasan Dede, Mehmet Dede, Kalender Veli, Seyyid Ali

Sultan(Kzldeli), Veli Baba ve daha niceleri Anadoluda Alevi inancnn yzyllar boyu temeli inan-

dede ocaklar oldu. Ocaklarda erenlerin srei yaad.

Alevilik ile ilgili bilimsel almalarda da ocaklar ncelikli nem tamaktadr. Biz, Alevilik Aratrma-

lar Dergisi olarak inan-dede ocaklar zerine bilimsel-akademik almalar nemseyen ve destekleyen

bir yaklam benimsiyoruz. Bu noktadan hareket ederek bu dergi almasn balattk. Birok deerli

canmz, bilim insanmz bu hizmette bir araya geldi. Hepsinin ok emekleri var. Maddi ve manevi olarak

bu hizmete, bu katara dhil olan tm erenlere teekkr ederiz. Yceler ycesi Pirimizin himmetiyle.

Cokun KKEL

1MZDEK KNAT

THE UNIVERSE INSIDE US

Pakize AYTA1

Varln Birlii lkesince; evren tablosu-

nun her varl

Btnn bir parasdr ve her para

Btnn bilgisini tar.

ZET

Evrenin ve insann yaratl ile ilgili

devriyeler, Alevi ve Bektai dncesinin

en girift konusudur. Devran, ilim, nokta fel-

sefesi, varolu emberi kavramlar eliinde

ele aldmz yazmz, devriye metinleriyle

btnletirilmitir.

Anahtar Kelimeler: Devir, Devriye, Ev-

ren, nsan, Varolu emberi.

ABSTRACT

The devriyes that are about the creation

of the universe and human is the most comp-

lex issue of Alevi and Bektasi conception.

Our paper that has been discussed in terms

of devran, knowledge, nokta philosophy and

existence circle concepts has been integrated

with devriye texts.

1 Prof. Dr., Gazi niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.

Key Words: Devir, Devriye, Universe,

Human, Existence Circle.

Felsefi adan varlk dncesinin geir-

dii evreleri ve geliim safhalarn ele almak,

bir varlk zmlemesi yapmak, Bat dn-

ce tarihinin varoluu teoloji bal altnda

ciddiye ald bir konu olmutur. Makro

lemden, mikro leme kadar kusursuz ve

inceden inceye hesapl bir sistemin varl-

n, kaos iinde hkim olan dzeni aratrma

yoluna gitmilerdir. Doadaki mhendislik

ilgilerini ekmitir.

Kinat yoktan m var edildi, yoksa mev-

cut varlklara ekil mi verildi? Tanr evreni

serbest iradesiyle yokluktan varla geiren

yaratc g mdr? Bu yaratc g, bu z-

gr irade, bu sonsuz kuvvet herhangi bir

modele tbi midir? Evrenin doas nedir?

Onun iindeki yerimiz ne?

Bu sorular, yzyllarca insanolunu ce-

vap aramaya sevk etmitir. Newton, Einste-

in, Kuantum Fizii, Hologram Kuram vb.

bulgular dnyann gzn, zihnini, kalbini

yle bir sona doru tamtr. Evrendeki

her eyin birbiriyle bal ve birbirine z-

de olduu aktr. Btn var edilmilerin

ayn btnn paralar olduu, dolaysyla

hepsinin zlerinin birbirine e olduu, her

birimin btnn bilgisini iinde tad

2ALEVLK ARATIRMALARI DERGS

ve ona uygun gelime salanrsa, btnn

tam grntsn yanstabilecei ileri s-

rlmtr. Btn evrenin birbirinin kar-

dei hatta insann kendisi olduu bilgisini

simgeleyen Evrendeki teklii ve birlii

gstermitir(Ayta, 2006:5).

Hologram kuram, hepimiz ayn btnn

paralaryz ve iimizde ayn z tayoruz, bil-

gisini bize vermektedir.

Bilginin sorumluluunu kabul ediyorsak

hepimiz birbirimize ve tm evrene kar so-

rumluyuz; nk biz btnn paralaryz.

Hologram dncesine gre, her ey

kendi doas iinde, onu amakszn hudut-

suz bir tekmle davetlidir. Dnya mimari-

si budur.

Bu konu, Trk dnce tarihinde de

Farabiden itibaren incelenmi ve nemli

tespitlere ulalmtr. Bir sonraki yazmzda

derinliine ele alnacaktr.

Alevi-Bektai retisine gre; Tanr,

evreni serbest iradesiyle yokluktan varla

geiren yaratc gtr. Big Bang Teorisi, Ale-

vi - Bektai inan ve felsefesinde, Tanrnn

bilinmek iin zuhur etmesi olarak yorumlan-

maktadr. Sdr, tecelli ve devriyelerde bu

problem ilenmektedir.

Deveran-Devir-Devriyye

Deveran, Arapa(d-v-r) kknden t-

retilmi bir mastar olup dnmek anlamn-

da kullanlr. Evrenin oluumu, insann

geirdii yetkinlik aamalarn gsteren bir

kavramdr. Devretmek, devir; dnp dola-

p balang noktasna gelmektir. lem-i

Gayptan lem-i uhuda inen varln koz-

mik bilince ulama abasdr.

Devriye konusunu anlamak iin ie

nokta felsefesinden balamak gerekir.

lim Bir Nokta di, Cahiller Onu

oalttlar

te billur kvamnda bir beyan, ite Hz.

Alinin damgasn tayan ilahi bir hikmet!

Hi mbalaasz, hakknda ciltler dolusu ki-

tap yazlacak bir cmledir bu. lim bir nokta

idi, cahiller onu oalttlar! Yaratln srr

bundan daha iyi ifade edilemez, bu tr cev-

her ancak ilim ehrinin kapsnn azndan

ortala salabilir!

Bu yargnn en nemli yan, vahdet-i

vcuda(vcut birlii) yapt vurgudur. Ca-

hiller, yani tekin gerek, okun illzyon

olduunu anlamayanlar, onu paralara b-

lp kendi varlklarn abartma eiliminde-

dir, yaratl ormanna bakp her varla hay-

ran olur, ama varl varlk yapan gizli z

gremezler! Yaratl o denli eitli, o denli

albenilidir ki, hemen her zaman Yaradan

gzlerden gizler; ancak Hz. Ali apnda bir

ermi o okluun ardndaki gerei temaa

edebilir ve ilmin(Tanrnn) bir nokta ol-

duunu syleyebilir. Bu nokta o kadar en-

gindir ki, gelmi gemi tm yaratllar

kuatr! Bu cmleleri okuduumuzda, ko-

nuya ilgimiz artmt. Noktatl- Beyanlar

arama-aratrma arzusu byle dodu. Niya-

zi Msri;

32011 / Yl: 1 Say: 1

Ol noktada gizli nice bin derya

derken byk bir fi krin, derin bir felse-

fenin kapsn ayordu.

Kuran nokta ile balar, bu nokta her e-

yin iinde olduu tohum anlamnda olduu

gibi; mutlak varln bilinmesi iin, ortaya

karlan yokluk anlamndadr. Nokta tm

varln kendisi ve zetidir.

nsann kalbindeki nokta-i sveyda, bir

kara nokta, o da gnln esrardr. Evren bir

kum tanesinde sakldr. Hi phe yok ki,

noktadan konumak daireden sz etmekten

daha zor. Yaratl teorisine gre; glgenin

uzad noktann elif olduu bilgisini feh-

medersek, varln bir ufak ekirdee, bir

tohum tanesine gizlenmesindeki srr da -

zebiliriz. Tohumdan koca bir aacn kma-

s, aacn tohumdaki mevcudiyeti, binlerce

sayfalk bilginin kck bir tohum iinde

depolan, bunlar byk hikmetlerdir. Hil-

mi Dede Babann u drtl syledikleri-

mizi zetlemektedir:

Her eya bir harf olmu

Hem zarf hem mazruf olmu

Acep ilim sarf olmu

Bir nokta bin sz olmu

nsan Allahn kudretinin bir mucizesi,

yaratln neticesi ve hayret verici bir sanat

eseri olarak dnyaya gnderilmitir.

Bir ekirdee benzer. Nasl ki, o ekir-

dee kudretten manevi ve ehemmiyetli ci-

hazat ve kaderden ince ve kymetli program

verilmi. Ta ki toprak altnda alp o dar

lemden kp, geni olan hava lemine gi-

rip, kendine lyk bir keml ile menzile var-

sn diye(Sunar, 2007:230).

Noktadaki Bilgi - nsan ve Evren

nsan zahirden batna, suretten manya,

kabuktan ze yrmek, grnen yollar aa-

rak grnmeyen duraklara gemek, kendin-

de gizli olana ulamaya almakla grev-

lendirilmitir.

Aslnda kendinde olann tesinde hibir

ey yok, aradn tede deil, zndedir.

zne yol bul, ona ynel, zne nazar kl.

Evrenin, varln merkezine kendini koy;

aradn sende. Mutlaka ze ulama yolcu-

luu. Hakka, ana kaynaa yaplan kutsal

yolculuk; hem nokta felsefesinin hem de

devriyelerin konusudur.

Bu yolculukta ama nedir? Perdeyi ara-

lamak, yapayln ardna geip doruyu ve

gerei bulmak, kinatn mansn kavra-

maktr. nsan iindeki z itibariyle ilahi

bir varlktr. Istfa olunmu, seilmitir.

nsan zahiren(d) mikro cosmos,

batinen(i) makro cosmostur. z varl-

nn srrna eren insan, btn evreni kendi-

sinde seyreder. Zerre-okyanus mecaznda

da ayn durum sz konusudur. Zerre-damla

deryadandr ve deryann btn nitelikleri

onda gizlidir. Bu bilgi ancak gnlle kavra-

nabilir.

Mutasavvfl ara gre yeryzndeki b-

tn varlklar tek tek Cenab- Hakkn bir s-

fatna; insan ise eref-i mahlkat olduun-

dan dolay mutlak varln(yani Allahn)


btn sfatlarna, yani dorudan doruya

Zatna mazhardr; ancak Cenab- Hakkn

sfatlar insanda tecelli edinceye kadar basit-

ten mkemmele doru bir sra takip eder ve

kinattaki btn varlklardan geerek deta

szlp gelir. nsan, insan olarak bu leme

gelmeden nce ata belinde ve ana rahminde

bir para sudan(meni) ibarettir. Ana ve ba-

bann vcudundaki o su ise, onlarn yiyip

itikleri maddelerden meydana gelmitir.

u hlde insan meni hline gelmeden nce,

maddi bakmdan kinatta dank hlde

durmakta, her zerresi ayr bir varlkta bu-

lunmaktadr. te insan da bu yzden b-

tn kinatn hlasas, yani lemin(kinat)

z(zbde-i lem), kabul edilmitir. te bu

mutlak varln sfatlarnn btn kinattan

szlp en sonunda insanda tecelli etmesi

grne tasavvufta devr nazariyesi; mut-

lak varlktan insan ve insandan tekrar aslna

dne kadar sren bu devir hadisesini anla-

tan manzumelere de tekke edebiyatnda dev-

riye ad verilmektedir(Glpnarl, 1992:71).

Allah insan, kendi kudretini bilecek

seviyede yceltmitir. Hak ile insan ara-

snda kurulan bu bilgi ba bireyi kmil

insan(evrensel insan) mertebesine karr.

Vcudumuzun her zerresinde o kozmik

g, ilim ve irade ayn orijinal yapsyla bu-

lunmaktadr. Tmn bilgisi, her zerrede

z itibariyle mevcuttur; i, bu potansiyelin

farknda olmak ve bunu aa karmaktr.

Levh-i mahfuz disketine kaytl bilgiler insa-

nn DNAsnn btn hcrelerinde vardr.

Kuantum insan, cevher ile z ve iletiim

iinde olduundan gerek znedir. Ben bilinci-

ni yok etmi, Zat bilgiye ulama yolundadr.

Sdr ya da Seyr-i Slk teorisinde in-

sann byk evren olabilmesi iin, on sekiz

bin lemi gemesi gerekir. Bu on sekiz bin

lem udur:

On sekiz bin lemin kt ana kaynak,

ilahi nur srasyla:

Akl- kll

Ukl-i tisa

Nfs- tisa

Teb-y Erbaa(drt miz)

Ansr- Erbaa(toprak-hava-su-ate)

Mevlid-i Selse(madde-bitki-

hayvan)

nsan

nsan- kmil

Kavs-i Nzl

Devir nazariyesine gre maddi leme

intikal eden ilahi nur; madde leminden

balayarak tekml ede ede insana varr.

CANSIZLAR LEM NEBAT HAYVAN NSAN

nsan- kmil olabilmek iin de nefsin,

yedi mertebeden gemesi gerekir.

52011 / Yl: 1 Say: 1

indeki zn(okyanusun) bilincine var-

mak iin, yaamn dik yamalarna trman-

mak, varolu sorununu srtlanmak gerekir.

Kaplar gemek, perdeler amak gerekir.

Benlik zrhlarn paralamak gerekir.

Sorumluluktan kaan insann boyutu

beer boyutudur. Kendini sorgulayan in-

san beer boyutundan bir st dzeye ge-

mi; takntlarn, ihtiraslarn terk etmeye

balamtr(terk-i dnya). II. aama olan terk-i

ukb, manda derinlemektir; ancak, aslolan

terk-i terk makamdr ki burada insan- kmil

olma, bilgelik sz konusu olur.

Varolu emberi - nsan ve Evren:

Evrenin yaratlndaki Kn! emri,

Zatn sfat elbisesine brnerek grnmesi

demektir. Kaf, sfat; nun ise nuru tem-

sil eder. Kaf Da insan- kmildir. Allahn

nuru onun zerine dounca Ol! emri gel-

mitir.

nsann dnyaya gelii, tamamlanm

bir evrende yer al, bir daire hareketi olarak

dnlmtr. Devir nazariyesine gre,

man leminden madde lemine(evrene)

gelen ruhlar, tekrar ilk ve asli vatanlarna

geri dnerler. Madde lemine inen ruhlarn

izledii yola kavs-i nzul, ka kavs-i uruc

denir.

Tm evrende en temel hareketin dnme

hareketi olduunu sezgisel olarak hissede-

riz. Dnen semazenler, gezegenleri; eyh,

Gnei(sabit) temsil eder. Bu simetrinin

ezoterik anlam; aas yukarya, yukars

aaya benzer; yani yaratl tek bir pren-

sipten, tek bir kavramdan kaynaklanmtr.

Dier tm yaratklar o tek prensibin tekra-

r, yansmasdr. Bu bilgileri tablolatrrsak

yle bir ema ortaya kar:


Haktan halka, iten da inen kavse va-

hidiyet; halktan Hakka, dtan ie ykselen

kavse ahadiyet kavsi denir.

Bu tablo; kulun hakikate ynelmesi,

benliin terki, Hakta yok olu, kmil olduk-

tan sonra tekrar kullua dn tablosudur.

nisiyatik retilerin hedefi , insanda

tekml salamaktr. uurlanma ve aydn-

lanma adna eitli sylem ve riteller bizi

kozmik bilince tar. Kinat oluturan cev-

her zerinde kuantum felsefesi, yeni bulgu-

lar sunmaktadr. Kozmik irade, evrendeki

bilim, dnsel tabanmzn yeni kavram-

lar. Bu kavramlarla derinleerek, geri d-

np Alevi ve Bektai retisinin devriyeleri

zerinde younlamak bize ilgin bilgiler

salayacaktr.

Bu dorultuda ktmz yolda nce,

devriye metinlerini yaynlamay amalyo-

ruz.

Bir sredir devriyeler ve nokta felsefesini

aratrmaktayz. Elimizde otuzu akn cnk

ve yazma bulunmaktadr. Bu metinlerin ak-

tarm devam etmektedir. Yakn bir zaman-

da Trk Alevi-Bektai Devriyeleri bal

altnda kitap olarak neretmeyi planlamak-

tayz. Bu yazmzda 13 devriye rnei sunu-

yoruz.

Bekabillah KN

Tecell-i Zt- lhiye Kll-i Akl nsn- Kmil Terk- Terk

FEN BEK

Vahidiyet Kavsi Ahadiyet

Tenezzl Terakki

Kavs-i Nzl Kavs-i Urc

Mebde Med

Feriyye Ariyye Fark Cem

Fenafillah

Tevhid-i Efl (ilmel-yakn)

Tevhid-i Sfat (aynel Yakn)

Tevhid-i Zt (Hakkal-yakn)

Ceml-Cem (Dnyadan hibir eyi idrk etmemek. Kabe Kavseyn Ev Edna Btn-Zhir hep Hakk.)

Hz. Cem (Halk Zhir, Hakk btn. Hakk her eye ayna olmutur.)

VAHDETTEN KESRETE

Cem (Btnla zahiri birletirme makamdr. Hakk zhir, halk btn. Halk aynasndan Hakk zhir olmutur.)

KESRETTEN VAHDETE

HEREY ASLINA RCU EDER

Varlk dairesinin ini ksm uursuz idi. k irad ve uurludur (2. doum).

72011 / Yl: 1 Say: 1

Devriye rnekleri

rnek: 1Teh grmen siz beni dost yzin grp geldm

Bk devrn-rzigr dostla srp geldm

Ne var sylenen dilde varlk Hakkundur kulda

Varlgum hep ol ilde ben bunda garp geldm

Bezirgnam metam ok dest-grm stdum Hak

Ben ziynum assya anda denip geldm

Yir gk yaradld kla bnyd old

Topraga nazar kld aksurd durup geldm

Grdm yidi Tamusn sekiz Umak kamusn

Korkdan gnhum andan szrup geldm

dem olup Turmadn nefsm boynn burmadn

Yanldum bugday yidm umakdan srlp geldm

Nh oldum Tfn in ok dridm dnin

Dnme dnmeyeni suya gark idp geldm

Yalan degldr szm bak yzme a gzn

Dahrtlmedi izm u yoldan urup geldm

Eyyb oldum tenme cef kldum cnma

agurdum Sbhnuma kurtlar toyurup geldm

Zekery oldum kadum irdm agaca gedm

Kanum drt yana sadum depem deldrp geldm

Msyla Tra kdum bin bir kelime kldum

Bu halyk bilsnler anda bulnup geldm

s oldum kudretden bahne bir avratdan

nyet old Hakdan l dirgrp geldm

Cercs olup basldum Mansr oldum asldum

Hallc panbug gibi bunda atlup geldm

Muhammedi bir gice Hak okd Mirca

Ser-te-ser utan uca bile yz srp geldm

Yalunuz Sbhnd peygamberler cnd

Ynus hd pinhnd sret denrp geldm

(Tatc, 1990:202-203).

Ynus Emre rnek: 2Hak bizi yoktan var etti

kr yoktan vara geldim

Yedi kat arta asl

Kandildeki nura geldim

Eyyb ile ter erittim

Ll mercan gevher tuttum

Vuslat ile ta arttm

Be bu yolu sregeldim

Ynusla ummana daldm

Krk gn balk ile kaldm

Davudla demirci oldum

rse eki alageldim

Sahabelere uradm

Kudret lokmasn yedim

Er bir dedim Hak bir dedim

Bini sdm bire geldim

Ganimet ilen atldm

Ana rahmine yitildim

brahimle oda atldm

Glistanda nara geldim

Bir muazzam byk arda

Nistersen bulunur varda

Kapusu on iki yerde

stediim ara geldim


D altn ii gm

Suyu baldr eker yemi

Yer yer bedesten dirilmi

Dilediim yere geldim

Deniz bldm as ile

Ge utum s ile

Tr danda Ms ile

Mnctta dura geldim

Pir Sultan Abdal cokuna

Gel otur gnl kkne

On iki mamn akna

Ben bu seri veregeldim(Glpnarl, 1992:74-75).

Pir Sultan Abdal

rnek: 3Katre idim Ummanlara kartm

Ka bulandm ka duruldum kim bilir

Devre edip lemleri dolatm

Bir sanata ka sarldm kim bilir

Bulut olup adm bilirim

Boran ile yadm bilirim

Alt anadan doduumu bilirim

Ka ebeden ka soruldum kim bilir

Ka kez gani oldum ka kere fakir

Ka kez altn oldum ka kere bakir

Bilmem ki ka ktip ismimi okur

Ka defterde ka drldm kim bilir

Baz nebat oldum toprakta srdm

Bilmem ka atann slbnde durdum

Ka defa Cennet-i lya girdim

Cehenneme ka srldm kim bilir

Ka kez alet oldum elde bakldm

Semadan ka kere indim ekildim

Balck olup kerpi kerpi dkldm

Ka bozuldum ka kuruldum kim bilir

Dnyay dolatm hep karabatak

Grmedim bir karar bilmedim durak

stm ka rt bu kara toprak

Ka serildim ka dirildim kim bilir

Gufraniyim tarikatm bo deil

yi bil ki kara barm ta deil

Felek ile hi hatrm ho deil

Ka bartm ka darldm kim bilir

(nder, 1989:297-300).

Gufran

rnek: 4hum ge boyand gk ge boyanmadn

Yandum o em evkna pervne yanmadn

fte olup ol gze hayrn u zr idm

Nergis henz hb- demden uyanmadn

Hnn olup akard yaum rma mdm

C u hur ile sular akup bulanmadn

Dne dne tolanur idm kyn anun

arha girp felek dahi dokuz dolanmadn

Mihr ile raks iderdi tozum zerreve benm

Girbl ile bu hk-i vcdum elenmedin

Bki yanard te-i ak ile odlara

Tk- felekde meale-i mihr yanmadn

(Yldrm, 2000:211-212).

Bk

92011 / Yl: 1 Say: 1

rnek: 5Kurn yazlrken Ar- rahmnda

Sr kudret ktibi elinde idim

Kandil aslrken nr- meknda

Blbl idim gonca glnde idim

Krklar Ar stne kurdular cemi

Muhabbet Hak oldu srdler demi

Balktan yaratt Mevl demi

Ben ol zaman atam belinde idim

Ynus batn- hta dald zaman

Krk gn hem krk gece kald zaman

hm Zlfi kar ald zaman

Haybar Kalasnda kolunda idim

Yeksniyem buldum akn varsn

Mnkir mnfka vermen yarsn

Bir kua seksen bin ehrin darsn

Tayn verilirken yannda idim

(Glpnarl, 1992:77-78).

Yeksni

rnek: 6Gh denizlere derem mevc-urup tara taaram

Ndn eline derem kem bahya alnuram

Gh karm bu gklere dnerem arh ile bile

Gh ay ile bedr oluram gh gn ile dolanram

Gh Arafata karam lebbeyk urup ba aaram

Gh kurban yerine gelp ko olur boazlanuram

Gh hnkahta sfyem gh meyhnede fskam

Gh raksa girp dnerem gh saz alup alunuram

Gh onaram gh azaram bu halk iinde gezerem

Gh h olup ahbz olup ikr edp avlanuram

Gh deniz gh gl oluram gh sultan gh kul oluram

Gh bahar gh gl oluram elden ele ylinrem

Ne menzil vardr ne makam ne vcud vardr ne dem

Hktan gayr yok vesselm ya ben kande dolanuram

(Kprl, 1976:345).

Erefolu

rnek: 7Zt- ezelim sfata geldim

Nutk- ahadm cihana geldim

Mesken bana ar- lmekndr

Seyretmeye kinata geldim

Si v d y mfred-i kadmim

Krk gnde mrekkebta geldim

altnda msiv grndm

On drtle muhakkemta geldim

Grdm Hakk ar- stvda

On yedi kere salta geldim

Drt unsur ve mevlid ire

Bin cme giyib hayta geldim

Aryim ve mazhar- kelamm

Kerrt ile bu bista geldim

(Uman, 1982:201).

Ar

rnek: 8Sual eyler benim srrmdan

Cmlemizi var eyledi varndan

Yaratt Muhammed Al nrundan

Hakk ile Hakk olan ardan gelirim

10


Cebrail er alr eline

Seyretmeye gider dostun iline

Hayrnm akyan tuti diline

Rdvan kap at ardan gelirim

Teni sual etme ten kuru tendir

Cn ann iinde gevher-i kndr

Bu ilmin deryas bahr-i umandr

Srr kal eyleyen srdan gelirim

Mansr ile varub dra ekildim

Yusufla kul olub bile satldm

amda s ile ge ekildim

Musa ile dahi Trdan gelirim

(Noyan, 1998:130).

Kul Nesm

rnek: 9Makam- Vahdetten dtm yabana

Peymne yollarn getim de geldim

rifi m esrr amam ndna

rifl erin srrn setim de geldim

Ansr libsn giydirdi Ana

Melik mnendi dtm seyrna

Henz dem olup geldim cihna

Yedi kat gkleri atm da geldim

Muhabbet Cemidir erenler Cemi

Erenler Ceminde srerler demi

Krklarn Ceminde buldum demi

Hk-i pye yzm srdm de geldim

rif isen dinle ey kalbi selm

Cnn mride edegr teslm

Grh-u Nciye olunca nedm

Ceml-i hazreti grdm de geldim

Bosnavyim szm gitti zmden

k olan kmaz kmil sznden

Bu ilmi okudun btn yznden

Bin yllk namz kldm da geldim

(Noyan, 1998:134).

Bosnav

rnek: 10unlar ki grp yzn bu dara gelrler

Ol ahde vefa eyleyp ikrra gelrler

Anlar ki ezel gzleri saunda kalubdur

Bunda seni hi bilmeyb inkra gelrler

emn kadehin n iden abdl- ilh

Ol ak ile bu lem-i devvra gelrler

Zlfn teline anda kimin gnl dolad(ise!)

Mansr gibi meydna girb dra gelrler

ol dneleri gr, biter ecr olur ol

Seyr ile iinde yine esmra gelrler

Hibiri izinden kub har yola gitmez

Her birisi bir yol ile bzra gelrler

Yollar ne var ayr ise! Hep sana k!

Cmle seni ister, sana ddra gelrler.

Elbette bu b iinde kim girse Niyz

Hrn gezb evvel, sonu glzra gelrler

(Uman, 1993:555-556).

Niyz Msr

11

2011 / Yl: 1 Say: 1

rnek: 11Seyran ettim erenlerin demini

Kudret kandilini yanarken grdm

Burk olup itim b-u hayattan

Hazret Peygamberi kanarken grdm

Gnde bin kez Hakka kr ederken

Veysel erenler katarn yederken

Msa Hakkn didarna giderken

Hzr mkilini ararken grdm

Hall Kbe yapt insan gelmee

phesiz gnahlar kabul olmaa

smail uruna kurban klmaa

Bir melek bir koyun yederken grdm

Nerden dman gelir ise duyard

Dost uruna cn-u b koyard

Her gn Hamza ikre gezerdi

Alyi Dldle binerken grdm

Vefs yok imi unda fennn

Hisb yok imi mlke konann

Yavrusun aldrm garip anann

Parlay parlay yanarken grdm

Pr Sutnm eder unda gelmiler

Dizilmiler duasn almlar

Birbirinin eteini tutmular

Mkilin mrde tnarken grdm

(Noyan, 1998:129).

Pr Sultn Abdal

rnek: 12Atamz hazret-i demden evvel

Srr- Kibriyda pinhan idim ben

Hi b- engra nn eylemeden

Revn- emimden seyrn idim ben

Hazine-i km dildedir lezzet

Deil bir demden, Hakktan inayet

Arsa-i vcda yetmi millet

Hi ayak basmadan bir cn idim ben

simim bu lemde dmeden dile

Akn defterine yazldk hele

Atamz hazret-i demle bile

Vcd ikliminde cevln idim ben

Kf Nn la halk halk eyledi Hakk

Uryn Hlikin esrrna bak

Nazargh- Hud basmadan ayak

Bir mahf makamda mihmn idim ben

(Noyan, 1998:132-133).

Uryn

rnek: 13Canan elinden geliriz candan haber sor bize

Semaya seyran eyledik gnden haber sor bize

Gelecekten haber vermek ehl-i keramet ii

Bugn grdk yaadk dnden haber sor bize

Dnden gsterdi bugn rya ile her gece

lm-i ledn bilmeyeler manya der bilmece

Ak stne kara yazp okumadm bir hece

oktan fayekn olmuuz knden haber sor bize

Kn emriyle sevdiini kudretiyle var etti

leme em-i emadr bir kandile nur etti

Ol habib-i Kibriyay Ahmed-i Muhtar etti

Levh-i kalem esrardr nundan haber sor bize

12


Nundan nuru halk eyledi bezm-i elest mekndr

O lem ruhlar lemi bir uluca meydandr

O diyarda umman zerre burada zerre ummandr

Milyarlarca yl saniye ondan haber sor bize

O anda dtk Turaba orda ektik ok ile

ireyi lezzet olarak evvel uradk dile

demin ekli cismine girdik nebatat ile

Gidadan hayata dndk kandan haber sor bize

Kan ile girdik demin cisminde ekil aldk

ntikal edip Havvay nice hayrete saldk

Dokuz ay dokuz saat ki misafi r etti kaldk

Kalesi et suru kemin handan haber sor bize

Biz o handa yaar iken ne ah ne de vah vard

O diyarda lem mehul, baka bir sabah vard

Orada ne hayr ne sevap ne er ne gnah vard

Menzil uzak, mekn yakn, ynden haber sor bize

yle bir yne geldik ki lem iinde lem

Herkesin kalbi kitaptr iradesiyse kalem

On yl yaa, yz yl yaa bin yl yaa vesselam

Gelen gitti giden gelmez sondan haber sor bize

Bu son yle bir yolculuk muhit berzah sahas

lk o meknda duyulur melekl mevt nidas

Ya olur cennetten bir kk ya cehennem gayyas

Maher mizan srat nedir bundan haber sor bize

Bundan sonra nihayetsiz bir menzile varlr

Emri Bari kudretiyle cmle ruhlar dirilir

Burda yaptn kalba mutlak girilir

O benden o vcuttan tenden haber sor bize

O bedende o vcutta biz o tende sr idik

Ka bin kere srafi l sur fl ediin dinledik

Mansurun ak lisanyla Enel Hakk biz dedik

eriat tarikat nedir, dinden haber sor bize

Dinle verdik ruha cila nice srdk dem hayat

Ka kere padiah olduk ka bin kere kem zevat

Gnlm nusret zemininde yere erdi nihayet

Ya o nedir, ya bu nedir, senden haber sor bize

Senlik benliksiz klar halk iinde sufl idir

Vahdet-i vuslat olanlar Burak- refrefl idir

Melek gkte huri, glman bunlar cennet ehlidir

eytan ateten halk oldu, cinden haber sor bize

Gnl mlknde kyamet koptuunu kere

Seyreyledik can gzyle canan ile ekere

Tende ldk, kandan ldk, ruhta ldk ka kere

Ak burcunda ehit dtk andan haber sor bize

Hlden hle dolatm srr bahane idi

Bel mlknde yaarken hayat ahane idi

Feyman olarak geldim evvel adm ne idi

Hangi sfat nihayetim ondan haber sor bize

(zsoy, 2005:211-213).

Osman Feyman

KAYNAKLARALBAYRAK, Nurettin.(2010). Ansiklopedik

Halk Edebiyat Szl. stanbul.

AYTA, Stk.(2006). Evrenin Srlar. stanbul.

BUDAK, Ali.(2007). nsan Byk Evrendir. stanbul.

DEMREL, ener.(2003). 16. Yzyl Divan airlerinden Hayretnin Devriyye Benzeri Bir Gazelinin Aklamas. Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi. Say:13/1.

DLN, Cem.(1999). rneklerle Trk iiri Bilgisi. Ankara.

GLPINARLI, Abdulbaki.(1992). Alevi-Bektai Nefesleri. stanbul.

13

2011 / Yl: 1 Say: 1

GRAY, Cenk.(2010). Semadan Semaha Bir Sonsuz Devir. Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi. Say: 56. Ankara.

GZEL, Abdurrahman. Devriye. Trk Dili. Say: 445-450.

KPRL, Mehmet Fuat.(1976). Trk Edebiyatnda lk Mutasavvfl ar. Ankara.

KISAKREK, Necip Fazl.(2002). Bat Tefekkr ve slam. stanbul.

NOYAN, Bedri Dedebaba.(1998). Btn Ynleriyle Bektailik ve Alevilik l. Ankara.

NDER, Mehmet.(1989). Halk Ozan Gufran ve Bir Devriyesi. III. Uluslararas Trk Halk Edebiyat Semineri. Eskiehir.

ZSOY, Bekir Sami.(2005). Balangcndan Gnmze rnekleriyle Trk iiri. Ankara.

PAKALIN, Zeki.(1993). Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl. stanbul.

PALA, skender.(1995). Ansiklopedik Divan iiri Szl. Ankara.

ENER, H. brahim.(2003). Trk slam Edebiyat. stanbul.

TATCI, Mustafa.(1990). Ynus Emre Dvan Tenkitli Metin. Ankara.

UMAN, Abdullah.(1982). Rza Tevfi kin Tekke ve Halk Edebiyat ile lgili Makaleleri. Ankara.

UMAN, Abdullah.(1993). Devriyyeler zerine Rza Tevfi kin Yaymlanmam Bir Makalesi. Trklk Aratrma Dergisi. Say 7. stanbul.

ULUDA, Sleyman.(2005). Tasavvuf Terimleri Szl. stanbul.

YILDIRIM, Ali.(2000). Bakinin Devriyye Trnde Yazd Bir Gazeli. Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 10, say 1. Elaz.

14


15

Aynur KOAK1

() Hnkr: Haydi seni Rum lkesine

saldk!2

ZET

Dnyann zerine kurulu olduu bir

dzen: kaos- kozmos, karmaadan dze-

ne gidiin ifadesidir. Bir ztlk yanstan bu

manzara ruhsal lemden d leme kadar

her yerde insanolunu kuatr. nsanolu bu

zorunlu yapnn karsnda kaostan kozmo-

sa doru seyreden bir kurtulu mcadelesi

sergiler. Ferd anlamda her birey, kolektif

anlamda da her toplum iin bir kahraman

olmadan dzene ulamak zordur, belki de

imknszdr. Joseph Campbell, kahraman,

kendini baz eyler iin feda edebilen birey

olarak nitelendirir ve snamalara tabi tutu-

lan kahraman iin unlarn sorulmas ge-

rektiini vurgular: O, gerekten bu greve

uygun mu, tehlikelerin zerinden gelebili-

yor mu? Cesaret, bilgi, kapasite ve hizmet

1 Prof. Dr., Kocaeli niversitesi, Fen-Edebiyat Fakl-tesi Trk Dili ve Edebiyat Blm.

2 Vilyetnameden.

etmek iin imkna sahip mi? Snamalar

bireyi bir st bilin dzeyine, yani dzene

ulatrr. O hlde Velyetnamedeki Sar Sal-

tuk da kaos- kozmos dzleminde snama-

l bir hareket plan olmal ve sonunda yeni

bir hayatn tlsmna ulaabilmelidir.

Anahtar Kelimeler: Hac Bekta Veli

Velyetnamesi, Sar Saltuk, Kahraman Mo-

deli, Kahraman Arketipi.

ABSTRACT

The order on which the world has been

founded chaos- cosmos is the expression

of movement from disorder to orderliness.

This outlook refl ecting confl ict covers human

beings everywhere from the inner world to

the extarnal world. In view of such an ine-

vitable formation, mankind gives struggle

for salvation leading from chaos to cosmos.

It is unlikely or perhaps impossible for a

society collectively or for each person indi-

vidually to get organized without a hero.

Joseph Campbell describes an archetype hero

as an individual sacrifying himself for cer-

tain things and emphasis that criteria based

questions such as Is he relly appropriate

HACI BEKTA VELYETNAMESNDE BR KAHRAMAN

MODEL OLARAK SARU SALTUK

SARI SALTUK FROM HACI BEKTAS VELAYETNAME AS A

SAMPLE HERO

16


for the task?, Can he overcome the dangers?

Does he have the potentiality in terms of

spirit, intelligence, ability and attendance?

should be asked for the probationary hero.

The tests promote an individual to the next

stage of awareness, which is`the order

.Thus, the hero inVelayetname , Sari Sal-

tuk must also have an action plan depended

upon trial on the platform of chaos-cosmos

and can achieve the charm of a new life in

the end. The previous order is attained due

to Sari saltuk in Velayetname. After his vari-

ous trials he does not only obtain the order

but he takes the next stage of task as a chief

backgammon player as well.

Key Words: The hagiography of Haci

Bektash Veli Velayetname, Sari saltuk,

model of hero, hero archetype.

Vilyetnme-i Hac Bekt- Veli adyla bi-

linen eser, Hac Bekta Velinin menkabevi

hayatn anlatr3. Glpnarlya gre, bu eser

edebiyatmzda din tesiri altnda meydana

getirilen dier velyetnamelerle benzerlik

3 Vilyetnme-i Hac Bekt- Veli adl eserde Hac Bek-ta Velinin olaanst hayat, kerametleri anlatl-maktadr. Bu eser, tahminen Uzun Firdevsi tarafndan Hac Bekta Velinin lmnden iki yzyldan fazla bir zaman sonra yazlmtr. Bu konuda Velyetname zerine alma yapan Abdulbaki Glpnarlnn dnceleri dikkate deerdir. Glpnarlya gre, Vilayet-name, Hac Bekta hakknda doru-yanl; fakat hemen hepsi olaanst olaylar ihtiva ettiinden, bu eser,

hi phe yok ki kendisinden bir hayli sonra ve menkbevi

hayat, kendisini grenlerden duyanlarn daha sonrakilere

eklentilerle bildirerek, onlar tarafndan eklentileri de nakle-

derek mayalanp yourulduktan, Bektai gelenei adamakl-

l meydana gelip de dal budak saldktan sonra yazlmtr.

bkz. (Glpnarl, 1990).

gstermektedir. Velyetnamede olaans-

t olaylar, ayr alarda ayr yerlerde yaa-

m erenlerin buluup grmeleri, tarih

gereklie uymasna imkn bulunmayan

eyler en ok rastlanan unsurlardr. Yazar,

btn bunlarn ocuka-safa bir dnce-

nin rn olduu grndedir (Glpnar-

l, 1990: VIII-IX); ancak bnyesinde olaa-

nstlklerle hayatn gereklerine aykrlk

barndran olaylarn bulunmas ve bunlarn

yzyllar boyunca insanlar tarafndan ger-

ek olarak kabul edilmesi, yalnz ocuka

bir safl kla aklanamaz. Bu tr eserlerde

kolektif bilin dna ait bilgiler ve ifrele-

rin gizlendiini sylemek gerekir. ifreleri

zmleyerek insanln bin yllardr sre-

gelen ifrelerini zmek mmkndr. Ola-

anstlkler tayan bu anlatlarda kar-

latmz imgeler, insanln saf ocuksu

inanlarnn tesinde, kolektif bilin dnn

yansmalar olarak deerlendirilmeli ve bu

tr anlatlarda bulunan olaanstlkler,

insanln byle imgelere ihtiya duymasna

balanmaldr.

Velyetnamede bata Ahmed Yesevi ol-

mak zere Yunus Emre, Ahi Evran, Gven

Abdal ve bunun gibi velilerle ilgili anlatlar

mevcuttur. Anlatlardaki bu kahramanlar

gerek birer kahraman olarak deerlendiri-

lebilir miyiz? Bunlar, kahramanlarn izledii

yolu izleyerek onlar gibi yolculuk etmiler

midir? Alperenlerden biri olan Sar Saltuk

da byle bir yolculua km mdr? Ka-

ostan kozmosa bir seyir takip etmi midir?

Yani Sar Saltuka da bir kahraman diyebilir

miyiz? Bu sorulara kahraman zerine ana-

17

2011 / Yl: 1 Say: 1

lizler yapan aratrmaclarn grlerinden

yararlanarak psikanalitik bir yaklamla

cevap aramaya allacaktr. Bilindii gibi

Sar Saltukla ilgili szl ve yazl kltr or-

tamlarnda pek ok anlat bulunmaktadr4;

ancak bu makalede yararlanlacak metin

sadece Velyetnamede yer alan Sar Saltuk

anlats olacaktr.

Genel tanm itibariyle kahraman, insan-

lk iin kendini feda edebilen kiidir. nand-

deerler ve sevdii insanlar iin her trl

fedakrl yapandr. Birbirinden farkl kah-

raman tipleri olmasna karn bunlarn ortak

yn, fedakrlklardr. Campbell, kahrama-

n, kendinden daha byk bir ama uruna

yaamn feda eden kii olarak tanmlar. Her

kahramanca macerann temel balangc

korkusuzluk ve baardr. Kahraman toplu-

mun ve evrenin engellerine taklr, pek ok

sknt, mihnet ve ile eker; ancak dinamik

ve azimli olan bu tip, yaptklarndan emin-

dir, kararldr. En zor annda bile brakp git-

meyi, ihanet etmeyi dnmez, mitsizlie

kaplmaz. Yaama her an yeniden balayabi-

lecek gl yapya sahiptir(Eliuz, 2000:141).

O, bir ama iin mcadele edendir. Campbell,

kahramanlar yerel kahramanlar ve evrensel

kahramanlar olarak ayrr. Kabile kahraman-

lar ya da yerel kahramanlar, eylemlerini tek

bir halk iin gerekletirir. Muhammed, sa

ve Buda gibi evrensel kahramanlar ise ok

uzaklardan bir mesaj tar. Bu din kahra-

4 Yazl kltr ortam iin bkz. (Yce, 1987), (Ebl-Hayr- Rm, 1987); (Ebl-Hayr- Rm, 1988); (Ebl-Hayr- Rm, 1990). Szl kltr ortam iin bkz. (alar, 2005).

manlar Tanrnn planyla deil, mucizesiy-

le geri gelmitir(Campbell, 2010b:185).

nsanolu, evrenin yaratl srlarn bil-

me/bildirme gayesiyle elde ettii bilgi ve de-

neyimleri kozmik mitlerde dile getirmitir.

Evrenin yaratm tasarmlarnda yokluk, be-

lirsizlik, karmaadan sonra evren ve evrene

ait dzenden bahsedilir. Milletlerin kozmik

mitleri birbirinden farkl olsa da ortak nokta-

lar kaos- kozmos ynl deime/ilerleme

ilkesidir. Bu nedenle herhangi bir karmaa,

belirsizlik, sava ve hastalk, kaos ortam

olarak yaratlr; ardndan evrenin daha nce

ulam olduu kozmosa doru bir seyir iz-

lenir. Anlatlarda da kahramann, karmaa-

nn ardndan sahneye kt grlr. Kiinin

kahraman olarak bir varlk gstermesinden

nce, kahramanlk yolu iin bir itici g ola-

rak karmaa yaanr. ok eitli olaylardan

kurgulanm olabilen bu karmaa hli, kah-

ramanlk serveni iin bir ardr. Kahra-

man, tpk evren gibi kaos ortamndan san-

cl bir mcadeleyle varla doru hareket

eder. Eer kaos/ karmaa/ serven ars

olmazsa kii, onu harekete geirecek bir etki

bulunmadndan ayn kalr.

Yeni bir kahraman, yeni bir hayat, yeni

bir dzen yaratmak veya deimek/

ilerlemek hedefi gden anlatlar, kaos-

kozmos ynl deime/ ilerleme ilkesi

balamnda hareket eder; nk bunlarn

hepsinin temelinde bir yaratm sz ko-

nusudur. Yaratm sz konusu olduunda

da Eliadenin vurgulad kozmolojik eylem

tekrarlanmak zorundadr. Aratrmac, Her

18


yaratl, her eyin ncesindeki kozmolojik eyle-

mi, Dnyann yaratln tekrarlar.(Eliade,

1994:32) diyerek yaratm, yenileme, de-

ime senaryolarnda bu ilkenin korun-

duunu ifade eder. Neumann, kahramann

doumunu ya da varln kavga, atma,

karmaayla balatr. Onun tanmlamasnda

kahraman, insanln arketipsel haberci-

si/ nderidir. Neumanna gre balangta

kahraman miti yalnzca kozmik sembollerle

temsil edilmi ve artk, insanlk ve kiisellik

dnemine girilmitir(Neumann, 1973:131).

Tm mitlerin konu ald ey, eitli e-

killerde bilin dnmleridir. Bilin, snav-

lar yoluyla ya da aydnlatc ilhamlar yoluy-

la dnm geirir(Campbell, 2010a:167).

Kahraman bilinlenme srecinde; birey-

selleme, zgnleme ve kendi iinde b-

tnleme aamalarn yaar. Kahraman yol

alrken, kendi bireysel mitini de oluturur.

Anlatlardaki kahramanlar da yaratmdan

kaynakl olarak kaos- kozmos ynl eyle-

mi tekrarlar. Campbelle gre kahramanlarn

bir ksm yolculua kmay kendi tercih

eder, bir ksm da zorunlu olarak kar yol-

culua. Kahraman belli bir tr macerada so-

rumluluk sahibi bir ekilde yola koyulur ve

eylemi kendi iradesiyle gerekletirir. Bir de

onun iine itildii maceralar vardr. Bu, kah-

ramann ne yaptnn farknda olmad ve

kendini birdenbire bambaka bir dnya-

da bulduu bir macera trdr(Campbell,

2010a:170). Yazar, dnyann farkl yerle-

rinde grlen bu eit kahramanlarn ortak

ynnn, yolculukta ayn dairesel dng-

y takip etmeleri olduuna vurgu yaparak

kahramann kanlmaz yolculuuna dikkat

eker(Campbell, 2010a).

Bir mitik kahramann hayat birok yer-

de kopyalanr. Bir oban ya da bir veli kah-

raman olabilir. Bu durumun en iyi rneini,

Velyetnamede Hac Bektaa atfedilen ke-

rametlerin5, baka velilere ait olarak anlatl-

masnda buluruz. Bu durum Campbelle gre

kahramann sradan bir kii olmamasyla

balantldr: Sz konusu kahraman byk bir

egemen, byc-hekim, peygamber ya da enkar-

nasyon olduu zaman mucizelerin snrszca ge-

limesine izin verilir(Campbell, 2010a:363).

Velyetnamedeki kahramanlarda, zelde

de Saru Saltukta kozmik kurgu devam etse

de kahraman temsil eden kozmik sembol-

lerin yerini kiinin -dnemin toplumsal ya-

psnda nemli bir yeri olan veli- ald g-

rlr.

Velyetnamedeki Sar Saltuk anlatsna

gre Hac Bekta, bir gn Arafat dandaki

ilehaneden kp imdi Zemzem Pnar de-

nilen bir yere gelir ve bir obann koyun ot-

lattn grr. Burada Arafat Da, Zemzem

Pnar gibi adlarla anlan meknlar kutsiyet

kazanm yerlerdir. Da ycelik, su ise ya-

ratl, arnma ve yeniden dou imgeleriy-

5 Velyetname, Hac Bektan bir kahraman olarak oto-ritesini glendiren saysz kerametle doludur: Kahra-mann bir baryla yzlerce kii lebilir, eren denize postunu sererek stne oturur ve karya geer, sra-s gelince doan, gvercin, ahin donuna girer, icap edince yeniden insan ekline dnr, bir anda birok yerde grlebilir, atee girer yanmaz, suda kaynasa da lmez, kayay hamur gibi yourur, talar kerametine tanklk eder, hayvanlar keremiyle dile gelir, kayalar yrr, iradesi tabiat kanunlarnn zerindedir.

19

2011 / Yl: 1 Say: 1

le deerlendirildiinde kutsal meknlardr.

Mitolojilerde de yaratmn gerekletii bu

meknlar, merkezi temsil eder ve kutsal-

drlar. Bu meknda yal bilge adam olarak

karmza kan Hac Bektan bir obana

ynelmesi ve onu grevlendirmesi de bou

bouna deildir.

Hnkr, obann yanna gidip srt-

n svazlar ve adn sorar. obann cevab,

Adm Sar Saltuktur6, ne emrederseniz

hizmette olaym eklindedir. Hac Bekta,

bir kahraman semitir. Lider, baarlabi-

lecek olan grr ve onu baaran kii ola-

rak analiz edilebilir(Campbell, 2010b:167).

Burada obann hi tereddt etmeden hiz-

mete hazr olduunu ifade etmesi de Hac

Bektan seiminin doruluunu kantlar

niteliktedir. Campbell, kahramanlk kariye-

rinde sahip olunmas gerekenlerin sadakat,

lllk ve cesaret gibi erdemler olduunu

vurgular(Campbell, 2010b:167). Caryleye

gre cesur olmak, gnmzde bile geerli olan

ebedi bir grevdir. Yiitliin hl byk bir

deeri vardr. Bir insann balca grevi korku-

yu yenmektir(Caryle, 2004:51). oban Sar

Saltuk da cesaretle ve korkusuzca, hizmete

hazr olduunu beyan eder. Hnkr, Sar

Saltuka, Haydi seni Rum lkesine saldk di-

6 Sar Saltuk, Anadolu ve Rumelinin fethinde gazala-ra katlan, cengverlii ve velayeti ile efsane v bir ah-siyet hline gelen bir kahramandr. Gerek hayat ile menkbev hayat i ie gemitir. Sar Saltukun destan ahsiyeti ile ilgili bilgileri eitli menakpnamelerde

ve velayetnamelerde bulabilmek mmkndr; ancak onunla ilgili en nemli yazl kaynak, dorudan do-ruya Sar Saltukun hayatn konu alan Saltuk-nme adl eserdir. bkz. (Ebl-Hayr- Rm, 1987).

yerek onu grevlendirir. Onun bu sz Sar

Saltukun seilmi bir kahraman 7 olduunu

gsterir. Bylece Rum lkesine dzen ver-

mek zere Sar Saltuk gnderilir.

Eer baarlacak bir ey yoksa kahra-

manlk eylemi de olmaz. Burada seilen

kii, greve gerekten uygun mudur? O,

tehlikelerin stesinden gelebilir mi? Ge-

rekli cesarete, bilgiye ve kapasiteye sahip

mi? oban Sar Saltukun yolculuu bura-

da balar. Velyetnamede neden bir oban

kahramana ihtiya duyulmutur? oban

kimdir? Mitolojik ve din anlatmlarda saf-

l, masumiyeti, tinsel yazgy temsil eden

hayvanlar ve onlarn fedakr bakclar o-

banlara yer verilir8. Toplum kahraman za-

7 Anlatlarda Sar Saltuk, bir destan kahramannda bu-lunmas gereken btn zelliklere sa hip tir. Son derece gldr, korkusuzdur. Tek bana dman kalelerini fethetmektedir. Bu zellikler dnda Sar Saltukun olaanst gleri de olduu, Saltuk-nmede m-balaal bir ekilde anlatlmaktadr. ok uzaklarda aleyhinde sylenenleri iitebilmekte, oturduu yer-den bir kl darbesiyle bir baka diyardaki dmann ldrebilmekte, gz ap kapayncaya kadar bir diyar-dan bir baka diyara gidebilmek te dir. D man lar bir trl Saltuku ldrememektedir; ok atarlar batmaz, kl vurur lar kesmez, by yaparlar tesir etmez, suya atarlar boulmaz, atee atarlar yanmaz. Btn cinler ve melekler Sar Saltukun yardmcsdr. Hatta bu cinlerden birisi ile ahiret kardei bile olmutur. Btn bu zellikler gz nnde bulundurulduunda, Sar Saltukun alp-eren kiiliinin yan sra, baz menkbe-lerde bir masal kahraman kimliiyle karmza kt da grlmektedir.

8 Bat Asya mitolojisinde Dumuzi Tammuz obanla-rn ve srlerinin koruyucu tanrsdr. Vens yldz ve ak tanras olan nanna oban Dumuzi ile evle-nerek yazgsn deitirir (Eliade, 2007:85). Kuran- Kerimde ad geen peygamberlerden Hz. smail, s-

20


mann ihtiyalarna duyarldr. Pek ok tarz

ve dnce gibi kahraman tipi de zamanla

evrim geirir. Halk anlatlarnda oban tipi-

ne sklkla rastlanr. Mezarda doan ocuu

bulan obandr, dervie saf gnlle ibadeti

gsteren obandr. Kahraman olarak bir o-

bann seiminde, toplum yaamyla birlikte

iinde bulunulan etkileimler ve gemiten

gelen kltrel birikimlerin de etkisi olduu

sylenebilir(Koak, 2010).

Hac Bekta tarafndan Rum lkesine

gnderilmek istenmesi zerine bir oban

olan Sar Saltuk, koyunlar ne yapaym?

diye sorar. Bu durum, Rankn tanmlad,

hayatn maddi hedefl erini gerekletirme-

ye alan kahraman fi gr(Rank, 2001) ile

Campbell ve Jungun tanmladklar, hayatn

manevi hedefl erini gerekletirmeye al-

an kahraman rolleri(Jung, 2003; Campbell,

2010a) arasnda bir seim yapma zorunlu-

luunu ifade eder; ancak, Hac Bektan,

sahipleri gelene kadar koyunlarn orada

otlayabileceini sylemesi zerine Sar Sal-

tuk, manevi hedefe ynelir. Bu an, maddi

hedefl eri bir kenara brakan Sar Saltuk iin

aydnlanma andr. Akl hocalar ounluk-

la tanrsal bilgelik ve manevi bir kavrayla

konuurlar. Bu anlatmda Hac Bektan da

hak, Salih, Yakup, Musa ve Hz. Muhammed hayatla-rnn baz blmlerinde obanlk yapmlardr. Tasav-vuf literatrnde de obanlara rastlanmaktadr. Ali Fakih, Fatih Sultan Mehmetin oban-badr. Kendisi hem din ilminin byk stad bir lim hem de oban-dr. Fakih, hayvanlara obanlk yapamayann insanla-ra hi obanlk yapamayaca dncesiyle ve nefsini terbiye etmek amacyla obanlk yapmtr. Veysel Karaninin de obanlk yapt bilinmektedir.

Sar Saltuk iin yksek bilin olma zellii

dikkat ekicidir.

Kahramanda var olan stn nitelikleri,

yce deerleri ortaya kartacak olan akl

hocasnn varl, kahramann daha yksek

bir bilin durumuna eriebileceinin gs-

tergesidir. Akl hocas, kahramana eitli

bilgiler retir, kahraman ileride karlaa-

ca zorluklara kar uyarr ve kahramana

armaanlar verir. Bu armaanlar genellikle

anahtar, silah vb. maddi armaanlar olur-

ken kimi zaman da manevi deer tayan bir

t, ipucu olabilir(Tecimer, 2005:126-127).

Velyetnamede yal bilge arketipi ere-

vesinde deerlendirebilen Hac Bekta, ay-

dnlanma yolculuunu gerekletirecek Sar

Saltuka bir yay, yedi ok ve tahta bir kl ile

deniz stnde batmadan yzebilecek bir

seccade hediye eder.

Kahraman bir kuyuya, balinann midesi-

ne, bir zindana veya yeraltnda bir maaraya

debilir. Bu karanlk yerler, yeni enerjilerin

oluturulduu yerlerdir. Sar Saltukun yolu

bir kaleye der. Kale, bir ejderhann eline

gemitir ve kahramann yedi bal ejderha

ile mcadele etmesi gerekmektedir. Kah-

raman, bu kalede yeni enerjiyle dolacaktr.

Sar Saltukun kaleyi ele geirmek istedii

bu zaman, kaosun ortasdr. Kahramanlar

iin ejderha, yenilmez bir semboldr. Tm

kltrlerde kahramann yapt en nemli

eylemlerinden biri de fi ziksel eylemdir. Or-

talkta dolap canavarlar ldren, tipik bir

erken dnem kltr kahraman vardr. Bu,

insann dnyasn tehlikeli ve biimsiz bir el

21

2011 / Yl: 1 Say: 1

dememi ormann ierisinde ekillendirdi-

i, tarih ncesi bir dnemden gelen bir ma-

cera formudur(Campbell, 2010: 177).

Tipik kahraman anlatlarnda kahra-

man, yolunun bir noktasnda kmaza girer,

yardm bekler. Bu yardma ulamadan da

yolunu bulamaz. Sar Saltuk, Lazoullarn-

dan bir kfi r beyinin kalesinde ejderhayla9

savarken klcn kullanmay unuttuunda

ise bu durum oradan ok uzakta olan Hac

Bektaa malum olur ve Hac Bekta, Hzr

Sar Saltuka yardm etmesi iin gnderir. Bu

da bilin d alanda yol gsterici bilgeden

beklenen bir davran kalbdr. te yandan

bilinlenmeye doru atlan admda ejderha,

kahramann glgesini temsil eder ve onun,

benliini byl bir ekilde ele geiren te-

kilemi duygularn tesirinde olduunu

gsterir. Anlatda ejderi ldrmek iin kul-

lanlan kl tahtadr. Bunun da sembolik bir

anlam olabilir. Kahraman, akl hocas ve

rehberi Hac Bektan ve Hzrn yardmy-

la bilinaltna ait bu g tarafndan yok edil-

9 Campbelln ejderhaya ilikin ilgin yorumlar mev-cuttur: Bizim Batl ejderhalarmz hrs temsil edi-yor, ancak inli ejderha farkl. inli ejderha bataklkl topraklarn canlln temsil ediyor ve gbeine vu-rup Ha haha haa diye bararak geliyor. Bu sevimli ejderha, nemli ve byk bir hediye olan suyun bere-ketini getiriyor; ama bizim Batl hikyelerimizdeki ej-derha, her eyi toplayp kendine saklamaya alyor. Gizli maarasnda gizledii eyler oluyor, yn yn altnlar ve bazen de tutsak bir gen kz. kisini de ne yapacan bilmiyor; o yzden yalnzca onlar saklayp koruyor. Buna benzer insanlar vardr; byle insanlara antika deriz. Hibir hayat belirtisi, verdikleri hibir ey yoktur. Yalnzca size yaprlar, etrafnzda dola-nrlar ve sizden enerji almaya urarlar(Campbell, 2010b:195).

mekten kurtulur. Sar Saltukun onunla m-

cadelesi ve onu yenmesi kendisine bir g

kazandrr. Baka anlatlarda da Hzr bir

yol gsterici olarak grlr. Bu durum g-

nmz dnyasnda da Hzrn bir kurtarc,

yol gsterici olarak insanlarn bilinaltnda

yal bilge arketipinin yansmas olarak var-

lk bulduunu kantlar niteliktedir.

Sar Saltuk, ejderhay ldrdkten son-

ra ejderha savanda pek susadm diyerek

drt be yeri kazar ve kazd yerlerden, bir

deirmeni dndrecek kadar ar duru bir

su kar. Burada su, kahramann tekile-

mi, bilinalt elerden arndn sembo-

lize eder. Metaforik adan su, bilinaltdr

ve sudaki canl bilin kiiliini bastran ve

gsz braklmas, yenilmesi ve kontrol

edilmesi gereken bilinalt yaam ya da

enerjisidir(Campbell, 2010:190); nk su,

arketipsel nesneler arasnda arnmay sala-

yan bir edir. Su, psikolojik adan bilinal-

tnda sakl olan yaam gcn temsil eder.

Bu son mcadeleyle artk kaos ortamnn

karmaas zlm, kozmosun dzenine

ulalmtr. Sar Saltk, Hac Bektan iare-

tiyle yola km, nne kan zorluklar a-

maya alm, onu gelecee hazrlayan, er-

ginleyen bir dizi snav baaryla vermitir.

Bu snavlar sayesinde slamiyeti yaym,

insanlar zorluklardan kurtarm ve bun-

lar sayesinde olgunlam, bilinlenmitir.

Kahraman; eitli snavlara tabi tutulmu,

bilin d alann karanlk glerine kar

sava vermi, sonunda da hem fi ziksel hem

de ruhsal yolculuunda baarya ulaaca

srlar elde etmitir.

22


Kahraman, maceralar yaayarak bilgi

ve erdem sahibi olur. Sar Saltuk girdii zor-

lu mcadelede eitli snavlardan geerek

bireyleme srecini tamamlar ve tekkeye

dner. Kendisine icazetname10 verilir. Hac

Bekta Veli, szne inanlr kiidir. Bektai-

likte, inanlan, gvenilen kiiye mrit olunur

sz mevcuttur. Sar Saltuk da Hnkrn bir

iaretiyle yola koyulmu, icazetname alacak

seviyeye ulamtr. Bilindii gibi kiinin

mrit olabilmesi iin, onun inanlrln

gsteren bir diplomas, icazetnamesi olmas

gerekir(Temren, 1995:58). Sar Saltuka ica-

zetname verilmesi onun bu mevkiye ulat-

nn, yani aydnlandnn gstergesidir.

Sar Saltuka era11 ve sofra da verilir.

era aydnlanmann sembol olarak kulla-

nlr. Bektailer, dervi de era gibidir. Hiz-

metini grrken (aydnlanrken), kendisi erir.

(kendinden verir, fedakrdr) derler(Temren,

1995:214). Jung, kahraman babo dolaan

bir gne olarak deerlendirir. Ona gre

kahraman ylece orada duran, ama varly-

10 cazetname, ruhsatname karldr. rnek ola-rak; babalk icazetnamesi, babalk ruhsatdr. Bu grevi lykyla yerine getirebileceine ilikin yetki belgesidir(Temren, 1995: 218).

11 Belks Temrenin, Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu adl eserinde era konusundaki tespitleri y-ledir: Bugnn Bektaileri de, Horasan erandan zerre (ule) alarak Meydan Evinin eralarn uyan-drmak suretiyle Kutsal Trende (Meydanda) aydn-lanmay sembolize etmektedirler ki, bu bize Ahmet Yeseviyi ve ardalarn hatrlatmaktadr. Bu ardalar arasnda Avar Baba, Pir Dede, Akyazl, Kademli Sul-tan, Geyikli Baba, Abdal Musa (.) Hac Bekta Veliyi Anadoluya gnderen Lokman Pirende ve Dobrucaya gnderilen Sar Saltuk bulunmaktadr(Temren, 1995:59).

la hayat baheden bir gnetir(Jung, 2003:5).

Sar Saltuk da erala n yayabilme vas-

fn elde etmitir. Sofra da eitim krss,

muhabbet sofras, irfan pazardr(Temren,

1995:213). Bunlar, onun yolculuunu ta-

mamladktan sonra elde ettikleridir ve ger-

ek bir kahraman olarak tescil edildiinin

maddi gstergeleridir.

Kahramann biyografi sinde son eylem,

lm ya da ayrlktr. Yaamn tm anlam

kusursuzca bu aamada rneklenir. lm

aamasnda kahraman iin ilk koul ise me-

zarla bartr. Yaamnda ikili perspektifi

temsil eden kahraman, lmnden sonra da

kaynatrc bir imgedir(Campbell, 2010:388-

389). Sar Saltuk anlatmasnda da karmza

kan son keramet, kahramann lm any-

la ilgilidir. Buna gre, Sar Saltuk lrken

bana muhip olanlarnz bir tabut yaptrsn,

koyup gitsin; birbirinizle ekimeyin, ben he-

pinizin tabutunda bulunurum(Glpnarl,

1990:47) diye vasiyet eder ve gerekten de

her bir beyin tabutunda grnr. Bu anlat

kahramann lm fi kriyle de bark oldu-

unu gsterir. Burada tabutun anne rahmini

sembolize ettii dnlrse lm, aslnda

yok olu deildir. lm, ikinci bir doum-

dur. Grld gibi kahraman, lmnden

sonra da insanlk iin kaynatrc bir imge

olmaya devam etmitir.

Sonu olarak bu anlat da kozmolojik

eylemin yaratma ilkesinden kaynakl olarak

bir kahraman yaratmtr. Sar Saltuk bir al-

peren, bir kahraman olarak bugn bile ha-

fzalarda yaamaktadr. Sar Saltukun Ana-

23

2011 / Yl: 1 Say: 1

dolu ve Balkanlardaki mezar ve makamlar-

nn byk bir blm varln korumakta-

dr. Sar Saltukun menkbelerinin hl anla-

tlyor olmas ve kutsal bir Trk kahraman

olarak bilinmesi, onun bir kahraman olarak

yolculuunu baaryla tamamladnn ak

bir gstergesidir.

Bireyler her eyden nce kendilerini

koruma isteklerini bir yana braktklarnda,

kahramanca bir bilin dnmn yaaya-

bilirler. Sar Saltuk yeni bir dzen kurmak

zere yolculua kmtr. Aslnda onun

toplumsal hayatta salamaya alt dzen

ve verdii bireysel mcadeleler, dier btn

kahramanlarn verdii mcadelelere benzer.

Her birey de znde kendi kendinin kahra-

mandr ve her insan yaad deneyimlerle

ruhunu dzene sokmaya alr. Bu anlam-

da ister eren, ister tarih kahraman, isterse

de zorba kahraman olsun; dairevi olgunluk

emas tm insanlarda kopyalanr.

KAYNAKLARCAMPBELL, Joseph.(1991). The Power of The

Myth. New York.

CAMPBELL, Joseph.(1993). The Hero With a Thousand Faces. London.

CAMPBELL, Joseph.(2010a): Kahramann Sonsuz Yolculuu. ev. Sabri Grses. stanbul.

CAMPBELL, Joseph; Moyers, Bill.(2010b). Mitolojinin Gc. ev. Zeynep Yaman. stanbul.

CARYLE, Thomas.(2004). Kahramanlar. ev. Behzat Tan. stanbul.

ALAR, Birsel.(2005). Szl Kltr Ortamnda Sar Saltuk Anlatlar zerine Bir nceleme. Kocaeli niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Baslmam Mezuniyet Tezi. Kocaeli.

EBL-HAYR-I RM.(1987). Saltuk-nme I (1987). Haz. Dr. kr Halk Akaln. Ankara.

EBL-HAYR-I RM.(1988). Saltuk-nme II (1988). Haz. Dr. kr Halk Akaln. stanbul.

EBL-HAYR-I RM.(1990). Saltuk-nme III (1990). Haz. Do. Dr. kr Halk Akaln. Istanbul.

ELADE, Mircea.(1994). Ebedi Dn Mitosu. ev. mit Altu. Ankara.

ELADE, Mircea.(2007). Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi. ev. Ali Berktay. stanbul.

ELUZ, lk.(2000). Dede Korkut Hikyelerinde Tipler. Uluslararas Dede Korkut Bilgi leni Bildirileri. Ankara.

GLPINARLI, Abdulbaki.(1990). Vilyet-nme Menkb- Hac Bekt- Vel. stanbul.

JUNG, C. Gustav.(2003). Aspect of the Masculine. Edited With an Introduction by John Beebe. Translated by R.F.C. Hull. London and New York.

JUNG, C. Gustav.(1991). Psychology of the Unconscious. New Jersey.

JUNG, C. Gustav.(1968). The Archetypes and the Collective Unconscious. Trans. R.F.C. Hull. New Jersey.

JUNG, C. Gustav.(1970). Four Archetypes; Mother, Rebirth, Spirit, Trickster, Princeton. New Jersey.

JUNG, C. Gustav.(2005). Drt Arketip. ev. Zehra Aksu Ylmazer. stanbul.

24


KOAK, Aynur.(2010). Bir Kahraman Modeli Olarak Karauk oban. Dede Korkut ve Gemiten Gelecee Trk Destanlar Uluslararas Sempozyumu, Yaynlanmam Bildiri. 25-28 Ekim 2010. Yakn Dou niversitesi, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti.

NEUMANN, Erich.(1973). The Origins and History of Consciousness. New York.

RANK, Otto.(2001). Doum Travmas. ev: Sabri Ycesoy. stanbul.

TECMER, mer.(2005): Sinema: Modern Mitoloji. stanbul.

TEMREN, Belks.(1995). Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu. Ankara.

YCE, Keml.(1987): Saltuk-nmede Tarih, Din ve Efsanev Unsurlar. Ankara.

25

1 Mehmet Saffet SARIKAYA2

ZET

Makalede BB Atatrk Kitapl Bel.Yz-

00543 numarada kaytl Tarikat- Rifiyye

adl, muhtemelen 19. yzyla ait eserin ie-

rii deerlendirilecektir. zellikle yazma

eserdeki On iki mam ve On drt Masum ka-

bulnn Anadoludaki Bektai geleneine

uygun olarak dillendirilmesi Anadoludaki

Rifai gelenek asndan nemlidir. Bu du-

rum Anadolu tasavvuf geleneinde Ehl-i

beyt sevgisi eksenli baz inan motifl erinin

farkl tarikat evrelerinde ortak kullanldk-

larn gstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Rifiyye, Bektaiy-

ye, On iki mam, On drt Masum.

1 Bu alma TBTAK 110K317 proje erevesinde hazrlanmtr.

2 Prof. Dr., Sleyman Demirel niversitesi, lahiyat Fakltesi, slam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dal, Is-parta.

ABSTRACT

In this article, the content of the manusc-

ript, which is called Tarikat-i Rifaiyye

and registered with the registration number

Bel. Yz-00543 in IBB Ataturk Library ,and

which probably remains from the 19 th. cen-

tury will be assessed. Specially the expressi-

on of the work Twelve Imam and Fourteen

Innocent in the manuscript according to the

Bektashi tradition in Anatolia, is important

for Rifai tradition in Anatolia. This aspect

shows the common use of some belief pat-

terns about love of ahl-i bayt in different ta-

riqas in Anatolian tradition of misticism.

Key words: Rifaiyya, Bektashi, Twelve

Imam, Fourteen Innocent.

GR

zerine deerlendirme yapacamz

eser, stanbul Bykehir Belediyesi Ata-

trk Kitapl Bel. Yz-00543 numarada ka-

ytl, 53 varaklk, her sayfada 10 satrl gzel

ve harekeli, nesih yazldr. Herhangi bir ta-

TRKYEDEK BEKTA-ALEV KLTRNE DAR

FARKLI BR EVRE: BR RF RSALES ZERNE

BAZI DEERLENDRMELER1

A DIFFERENT ENVIRONMENT ABOUT BEKTASHI AND

ALEVI CULTURE IN TURKEY: EVALUATIONS ABOUT A

RISALA OF RIFAI

26


rih, mellif ve mstensih kayd bulunmayan

eser, ktphane kaydnda Tarikat- Rifiyye

diye adlandrlmtr. Eserin kapak sayfa-

snda rika olarak Tarikat- Rifiyyeye Girme

dap bal yer almaktadr. mlsndan

hareketle eserin 19. yzyla ait olduu sy-

lenebilir. erii itibaryla bir Ftvvetname

nshas olarak kabul edilebilir.

Eserde dikkatimizi eken husus, tarih bo-

yunca Snn gelenek iinde yer alan ve Sn-

nilii teslim edilen Rifai tarikat geleneinde

Alevi unsurlarn yer almas ve bu unsurlarn

tevell-teberra inanc erevesinde iman un-

suru olarak kabul edilmesi gereidir. Tari-

katn kurucusu olarak kabul edilen Seyyid

Ahmed er-Rifainin Ehl-i beyte mensubiyeti

veya tarikatn Alevi silsilesi dikkate alnarak

bir deerlendirme yaplabilir; ancak benzer

nispetlere sahip Kadirilik, Halvetilik gibi ta-

rikatlarn bulunuu, bu nispetlerin farkllk

unsuru olmadna iaret etmektedir. Bu-

nunla birlikte risaledeki On iki mam ve On

drt Masum kabulnn Anadoludaki Bek-

tai geleneine uygun olarak dillendirilmesi

Rifai gelenein Anadoludaki durumunu ve

etkileim evrelerini gstermesi bakmndan

nemlidir. Bir baka ifadeyle Anadolu ta-

savvuf geleneinde Ehl-i beyt sevgisi eksen-

li olarak baz inan motifl erinin farkl tarikat

evrelerinde mterek olarak kullanldklar

anlalmaktadr.

Deerlendirmelerimize risalenin geni

bir zetiyle balamay uygun buluyoruz.

Metinde aynen aldmz yerleri italik ve

trnak iinde, metnin imlsna uygun olarak

naklettik. Dier ksmlarda ise, zet niteli-

inde olduu iin, gnmz imlsn kul-

landk. Baz yerlerde parantez iinde verilen

gerekli aklamalar, bize aittir.

Risalenin zeti

Tarikat- Rifaiyyeye Girme dab

Eser mukaddimeden sonra, talip ol-

mak isteyen kimseye dab- tarikat-

Muhammediyyeyi bilmek farz- ayn oldu-

unu beyan ile balar(1b) ve tarikat fukara-

snn muhibb-i tark; nim-tark; ehl-i tark

diye ksm(2a) olduunu ifadeyle bunla-

rn daplarn aklamaya giriir.

Muhibb-i tark iin eyh tarafndan nce

bir nakb veya can rehber olarak grevlen-

dirilir. Rehber, muhibbi intisap iin hazr-

lar.(2b-4a). eyhin oluru alndktan sonra

merasime getirilen muhibbe, rehber nce:

Erkn- tarikat drttr: eriatta edeb, tari-

katta edeb, hakikatta edeb ve marifette edeb

Eline diline beline sadk ve mstakim ol. Yani

elini her eye sunma ve belini muhafaza eyle

ve dilini her kelma uzatma. Zira teslimiyet

gassal elinde meyyit gibidir Hizmet ehli ol.

Zira Hz. Resul, Seyyidl-kavmi hdimhm

buyurmutur.(5a-7a) gibi tlerin yer al-

d uzunca bir nasihat verir.

Nasihat fasln takiben, kap eiinde

bekleyen talibin tevazu ve sabra iareten

eie basmamas hatrlatlr. Bu edep, Hz.

Sleyman (a.s.)dan kalmtr. O, Beytil-

Makdisi yaptrrken kavminin gururunu

krmak iin mabedin kapsn alak yaptra-

27

2011 / Yl: 1 Say: 1

rak insanlarn ne doru eilip ieri girme-

lerini salar; bu ise, Allah Telnn houna

gider(7ab). Mridin de bu minval zere ta-

rikata girerken her arzusunu kalbinden -

karp kap darsnda brakarak Hak kaps

olan Ehlullah kapsna, Hakka layk tevazu

ile girmesi gerekir, bu kapdan yokluk ile gi-

ren var olur(9b-10a).

eyhin huzuruna kacak muhib, niyz

duruuyla durur(10ab), sonra sol dizini yere

koyup sa dizini dikerek selmlamadan

sonra geri geri ekilip mnasip bir yerde

niyz duruuyla drda durur(11a).

Sonra muhibbin oturmas gerekirse, na-

sl oturaca ve fukaraya ate, su ve kahve

verirken nasl hizmet etmesi gerektii tafsi-

latyla anlatlr(11b-12b). Trenden sonra a-

lan sofra Muhammed Ali sofrasdr(13b).

Yemee tuz ile balanr, tuz ile sona erdi-

rilir. Bu dap Hz. Muhammed-Hz. Ali yo-

luyla teselslen gelmitir. Yemekten sonra

Glbeng-i Muhammed Ali okunur(14b).

Tarikata girmek isteyen muhibde bu-

lunmamas gereken sfatlar; hamr imek,

zina etmek, livata, gammazlk, mnafklk,

tekebbrlk, merhametsizlik, haset, buz

ve dmanlk beslemek, sznde durma-

mak, hyanet, cimrilik, gybet, hrszlk,

haramzdelik(15b-16a) olarak sralanr.

Tarikata girmek isteyen muhibde bu-

lunmas gereken vasfl ar ise;

Salihler, sofi ler, azizler ve derviler-1.

le muhabbet eylemek,

Yaramaz ilerden ictinab eylemek,2.

eyhine ve fukarasna hizmet et-3.

mek,

Allah iin hizmet etmek,4.

Hizmetinde kehil/tembel olmamak,5.

Her kiiye meskenet tevazu, hilm, 6.

gzel ahlak hsl edip kendinden

kimseyi incitmemek,

Gler yzl olmak,7.

Dervileri ve garipleri Allah iin 8.

sevmek,

Dervilerin ve gariplerin gnllerini 9.

almak, isteklerini yerine getirmek,

Gnlnde Allah zikrini nak edip 10.

enbiy ve evliyy her zaman hazr

bilmek,

Daim temiz olarak gezmek(16b-17a) 11.

eklinde sralanr.

Bundan sonra nim-tarkle ilgili dap ve

onun huzura kmas anlatlr. Muhiblie

benzer ekilde rehberden hazrlk yaplmas

istenir(17a).

Rehber onu tenhaya ekip unu telkin

eder: Ya ahi, eyhinin sfat- zahiriyyesini kis-

ve addedip ol kisveye suret-i dimiyyede gizlen-

melidir. Bu szn mahiyeti, telkin olarak,

eyhe balanmann gereklilii dorultusun-

da genie aklanr(17b-18a).

Sonra fukara birka gn bu telkin zere

baz eyleri mahede eder ve mahedele-

28


rini rehberle paylar. Rehber bu anlatlan-

lar sr olarak kabul edip kimseye sylemez.

Mellif, burada yaanan manevi hllerle il-

gili uzun izahlar yapar(18b-19b). Bu hlleri

yaayanlara sabi/ocuk, yiit, er ve eyh

denildiini belirtip bunlarn aklamasn

yapar(19b-20a). Daha sonra dem-Havva,

baba-ana ilikisi ve ocuun yetimesinden

hareketle salikin eyhinin baba, rehberinin

ana mesabesinde olduunu, Cennet anala-

rn ayaklar altndadr hadisinden bunlarn

murat edildiini aklar(21ab).

Derviliin yeniden dou anlamna

geldii eserde yle belirtilir: Bu lame do-

u tr;

Cenb- Hak kendi nurundan nr- 1.

Muhammediyyeyi yaratp o nur

mcmelen deme tecelli olundukta

demde hayat bulup teselslen peder-

lerimize gemesidir.

Pederlerimizin telezzz-i nefsaniyele-2.

rini icra edip bizleri lem-i ervhdan

lem-i berzha getirmeleridir.

Ehlullah, verset-i Muhammediyyeden 3.

bulunduklar iin bizleri berzhdan

alp lem-i ervha getirmeleridir(22b-

23a).

Bundan sonra nim-tarkn evliy kar-

snda uymas gereken dap aklanr. u

yorumlar dikkat ekicidir: Niyz duruu

() elife, ba emesi () dala, dizini bkp durmas () mime, dolaysyla deme iarettir ki; huzur- erenlere sfat- hayva-

niyetten mnsalih olub srr- deme nail

oldum demektir. demin) elifi Allaha,

() dal Cebraile, () mimi Muhammede

iarettir(23b-24a). Elif gibi drda durmak

bin hakka iarettir ki huzr- Hakta do-

rular makam olup ben dahi zm Hakka

dorultup geldim demektir. Bu erkn Hz.

Hseyinden kalmtr(25a). Buna gre;

Hz. Peygamber su ister. Hasan ve Hse-

yin birlikte koarlar. Hseyin suyu getirir;

ancak acele ettii iin ayan bir nesneye

vurmu ve yaralamtr. Hz. Peygamberin

huzurunda bu durumun belli olmamas

iin sa ayann baparman, yarala-

nan sol ayann baparma zerine ko-

yar. Selmn, Peygambere hizmet byledir

diye Hz. Hseyinin snnetini kendine farz

eder(25a26a).

ki ellerini sa ve sola koymann sebebi,

msivdan teberr ve Ehl-i beyte tevelldr.

Teberr: Hanedan- l-i Rasln sevmedii

ahlak sen dahi sevmeyb onlara ziyadesiyle bi-

gayri hak zinet-i dnya in buz ve eda edenle-

re buz etmek yani onlarn efl-i kabhalarndan

yz evirdim ve o kavm zerine teberr oldum,

demektir(26b). Tevell: Hanedan- l-i

Rasln yoluna giden ehlullahn erknlar u-

runa bil-iftihar can ve ban feda edb huzur-

larna yz srmekde mstakim olmak yani Ehl-i

beyti Rasln muhabbetlerinin ateiyle her dem

esrr- aliyyelerine mahrem olmakla tevell

oldum, demektir. Hanedan- Ehl-i beyti

Rasulllah sevmek ve bilmek her bir m-

min muvahhid zerine farz- ayndr(27ab).

u ayet ve hadisler buna delalet eder.

29

2011 / Yl: 1 Say: 1

Hadis: efaat li-mmet men ehabbe ehle

beytin3(27b).

Hadis: Mesel muhabbeti ehl-i beytin ke-

meseli sefi neti Nuhin, men rakibe fi ha neca ev

men tehallefe anh arakaha4(27b).

Ayet: Kul eselkm aleyhi ecran illel-

meveddeti fi l-kurba5(27b-28a).

Hadis: Zeyyin lisnekm bi-zikri Ali b.

Ebi Talib6(28a).

Konuya, Zira Ehl-i beyti Rasul esas- din-

dir. Esas- dini bilmeyen kimse nasl o dindenim

diye dava edebilir(28a), diye devam eden

eserde Ehl-i beyt yle aklanr ve srala-

nr:

Ehl-i beyt: Rasulullahn pak sulbnden,

neslinden kz Fatma Hz. Aliyle evlendirmesin-

den zuhur eden On iki mam ve On drt Masum

zuhur ettiler.(28b).

On ki mam:

mam Ali el-Murtaza 1.

Hasan el-Hulk er-Rza 2.

Hseyin ah- ehid-i Kerbel3.

Ali Zeynel bidin 4.

3 Mans: Benim efaatim mmetimden Ehl-i beyti sevenler iindir.

4 Mans: Ehl-i beyti sevmek hususu Nuhun gemisi gibidir. Kim ona binerse kurtulur, kim ondan yz e-virirse helak olur.

5 Mans: De ki: Ben bunun zerine sizden akrabalk sevgisinden baka bir cret istemiyorum(ura, 23).

6 Mans: Dillerinizi Ali b. Eb Talibin zikriyle g-zelletirin.

Muhammed Bkr 5.

Cafer es-Sdk 6.

Msa Kzm7.

Ali Rza 8.

Muhammed et-Tak el-Cevad9.

Ali en-Nak el-Hdi 10.

Hasan el-Asker 11.

Muhammed Mehd Sahib ez-Zaman 12.

ve Kutb ed-Devran(28b-29a).

On Drt Masum:

Muhammed el-Ekber b. Aliyel-1.

Murtaza

Abdullah b. Hasan el-Hulk er-Rza2.

Abdullah b. Hseyin ehid-i Det-i 3.

Kerbel

Hasan b. Zeynel-bidin4.

Kasm b. Zeynel-bidin5.

Abdullah b. Cafer es-Sdk6.

Beyyaz b. Cafer es-Sdk 7.

Aliyyl-Eftar b. Muhammed el-8.

Bkr

Cafer b. Muhammed el-Bkr9.

Salih b. Musa el-Kzm10.

Tayyar b. Musa el-Kzm11.

Cafer b. Muhammed et-Tak12.

30


Cafer b. Hasan el-Asker 13.

Kasm b. Muhammed 14.

Mehd(29b30a).

Ehl-i beyti Rasulillaha muhabbet ve

ehid iden melnlar bilb lanet ve buz-

fi llah olunmak gerekdir.

Emir el-Mminin mam Ali el-1.

Murtaza: Peygamberin doumu-

nun 30. Yl 12 Receb Cuma gn

Kbede domu, Hicr 17 Ramazan

40da (7.2.661) Pazar gn, 62 yan-

da iken Kufede Gulam- Mlcem

tarafndan ehit edilmitir. Kabri

bir rivayete gre Necefte, bir riva-

yete gre Medinede Peygamberin

yannda Ravza-i Mutaharradadr.

Hilafeti 5 senedir(31a).

Hasan el-Hulk er-Rza: Hicr 15 2.

Ramazan 3te Sal gn Medine-i

Mnevverede domu, 40 yanda

iken (douma gre 46 olmal) 5 Re-

biulevvel 50 (2 Nisan 670) Perem-

be gn Medine-i Mnevverede

kars melun Cade el-Kind tara-

fndan zehirlenerek ehit edilmi-

tir. mamet ve hilafeti 9 sene 5 ay 18

gndr(31a-b).

Hseyin ah- ehid-i Kerbel: Hicr 3.

5 aban 4te Sal gn Medine-i


iken 10 Muharrem 61 (10.10.680)

Cuma gn Kerbelda Yezid Pelid

b. Muaviyenin emirleri dorultu-

sunda melun imir tarafndan ehit

edilmitir. Kerbelda medfundur.

mamet ve hilafeti 10 sene 10 ay 5

gndr(31b-32a).

Ali Zeynelbidin: Hicr abann 4.

banda, 38de, Perembe gn

Medine-i Mnevverede domu, 56

yanda 12 Muharrem 94 (18.10.712)

Cumartesi gn, Medine-i

Mnevverede melun Abdulmelik

b. Mervan tarafndan ehit edilmi-

tir. Medinede Bakyede medfun-

dur. mamet ve hilafeti 32 sene 2

gndr(32b).

Muhammed Bkr: Hicr 3, Sa-5.

fer 60da, Cuma gn Medine-i


7 Zilhicce 117 (28.12.735) Pazartesi

gn Medine-i Mnevverede me-

lun Hiam b. Abdulmelik tarafndan

ehit edilmitir. Bakye -i erifte

medfundur. mamet ve hilafeti, 20

Documents

ALEVİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ