Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

1/26

Ankara niversitesilahiyat Fakltesi Dergisi, 51:2(2010), ss. 215-240

Tabernin (v. 310/922) 96/Alak Suresi 15. Ayetlerin Tefsirinde YerVerdii Rivayetlerde

Nzul Srecine likin Veriler

BURHAN BALTACIDR., UKUROVA . LAHYAT [email protected]

zetBu aratrmada, nzul sreci asndan hakknda benzer rivayetler bulunan 96/Alak Su-

resi 1-5. ayetler ele alnmtr. lgili ayetler hakknda Tabernin yer verdii rivayetleredayal olarak ve rivayet tefsiri ekseninde ad geen rivayetlerin senet ve metinleri de-erlendirmeye tabi tutulmutur. Bu arada Tabernin tefsirinde (el-Cmi) yer alan ilgilirivayetler ayn mellifin Trhindeki ayn ayetlerle alakal rivayetlerle karlatrlm-tr. almamz ile hakknda daha fazla tartmal haberler bulunan sure veya ayetlereilikin rivayetlerin de bu ekilde deerlendirilmek suretiyle bu alanda yaplacak benzeraratrmalara bir numune tekil etmesi amalanmaktadr.Anahtar Kelimeler:Taber, el-Cmi, Alak Suresi, senet, metin, rivayet, nzul sreci, tefsir.

AbstractThe Data Related to The Process of Reasons of Revelation (Asbab Nuzul) in Tabars(d. 310/922) Tafseer (Example of 1-5 verses of 96/Alaq Surah)In this study, 1-5 verses of 96/Alaq Surah of the Quran about which there are generallysimilar narrations are evaluated according to the nuzul process. Basing on Tabars nar-rations about these verses, we evaluated the isnads and matns of these narrations in theaxis of narrative exegesis (tafseer riwayah). Meanwhile, we compared the narrationsabout these verses in Tabars Tafsir (al-Cmi) with the narrations about the same ver-ses in his Trikh. This study aims to get similar works started.

Keywords:Tabar, al-Cmi, Alaq Surah, isnad, matn, narration, nuzul process, tafseer.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

2/26

216 BURHAN BALTACI

GiriKurn- Kermin nzul sreci aratrmaclar tarafndan ilgi duyulan, builgiye ramen byk lde tasnif edilmemi malzeme ile karlalan ve busebeple de hareket kabiliyetini snrlandran bir alandr. Nzul srecine ait bumktesebat tefsirlerde pek sk tekrar edilmesine ramen tasnif edilememitir.Bunun sebepleri arasnda nakledilen haberleri senetleriyle beraber sunma an-lay da saylabilir. nk rivayetin bir metot olarak ilm disiplin ierisindegelitii dnemde esas olan bu haberleri senetleriyle beraber nakletmekti. Se-

netteki raviler ve isnat zinciri hakknda birikimi olanlar -haberi duyduklarnda/grdklerinde- bu haberlerin salam veya zayf olduu hakknda belirgin birgre sahip olmaktaydlar. Gnmzde ise eldeki mevcut verilerin fazlal,senet bilgisinin ilk dnemlerde olduu gibi gncel olmamas gibi nedenlerleilgili rivayetlerin deerlendirilebilmesi ve ulalacak sonulara itimat edilebil-mesi iin bu alanda mstakil almalara ihtiya duyulmaktadr.

Kurnn nzul srecine ilikin yaplacak aratrmalara bir rnek te-kil etmesi iin Eb Cafer Muhammed b. Cerr et-Tabernin (v. 310/922)

Cmiul-Beyn an Tevli yil-Kurn1 isimli tefsirindeki nzl srecineilikin verilerin incelenmesi dnlmtr. Alann geniliinden ve salklsonulara ulama hedefinin ncelenmesinden dolay aratrma Alak Suresi ilesnrl tutulmutur. ncelemenin ilerleyen safhalarnda, bu verilerin deerlen-dirilmesinin dahi makale boyutlarn aacak kadar geni olmas sebebiyle ko-nunun 96/Alak Sresi 1-5. yetlerle snrl tutulmas benimsenmitir.

Aratrmamzda incelemeye konu olan veriler Tabernin, Alak Suresi

96/15. ayetlerin tefsirinde sunmu olduu rivayetlerdir. ncelikle senet vemetin olarak bu rivayetler Tabernin yer verdii sralama esas alnarak takdimedilmi, ardndan senet ve metin deerlendirmelerine yer verilmitir.2 Ayr-ca Tabernin bir dier eseri olan Trhur-Rusul vel-Mulkadl eserindekinzul sreci ile alakal verilerle de karlatrma yaplmak suretiyle salklsonulara ulalmas hedeflenmitir.

1 bn Cerr et-Taber, Cmi, I-XXX (XV cilt halinde), (Beyrut: Drul-Fikr, 1988); Farkl bir

bask olarak kr. Cmi (2), tah. Abdullh b. Abdulmuhsin et-Turk, (Kahire: Dru Hicr, 1422/2001).2 Bu deerlendirmeler esnasnda eserlerinden istifade ettiimiz, tefsir kaynaklarnda isnat ko-

nusundaki almalar ile son dnemde bu alanda nemli bir boluu dolduran Mehmet Akif Kounalmalarn zellikle zikretmekte fayda vardr.snad Verileri erevesinde Erken Dnem Tefsir Faa-liyetleri, (Ankara: Kitbiyt, 2003); Tefsirde Bir Kaynakncelemesi, (Ankara: Kitbiyt, 2005).

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

3/26

Nzul Srecinelikin Veriler 217

I. Tabernin Alak Suresi 96/15. Ayetlerin Tefsirinde Yer VerdiiRivayetler

1.Rivayet: (Taber_) Ahmed b. Osman el-Basr3_Vehb b. Cerr4_babas

(Cerr)5_Numn b. Rid6_Zuhr7_Urve8_Hz. ie (58/678). Hz. ie (ra.)

yle anlatmtr: Rasulullahn (sav.) ilk vahiy almaya balamas sadk rya

eklinde idi. Bu (rya), sabahn aydnl gibi ortaya kard/gerekleirdi.

Sonralar ona yalnzlk sevdirildi. (Rasulullah) Hr Maarasnda inzivaya

ekilir, ailesinin yanna dnmeden (gn ve) gecelerini ibadetle geirirdi. Yine

bir o kadar zaman (orada kalmak) iin azk temin etmek zere ailesinin yan-na dnerdi. Hak (Cibril) ona anszn grnnceye kadar bu byle devam etti.

(Cibril) ona geldi ve Ey Muhammed! Sen Allahn Rasulsn/Peygamberi-

sin. dedi. Rasulullah (sav.) (sonrasnda olanlar) yle anlatyor: Ayaktay-

ken dizlerimin zerine yldm, aknlk iinde titremeye baladm, sonra

Haticenin yanna vardm ve Beni rtn, beni rtn. dedim. Bu durum kor-

kum geinceye kadar srd.

Daha sonra (Cibril yanma tekrar) geldi ve Ey Muhammed! Ben Cibrilim,sen de Allahn Rasulsn. dedi. Hz. Peygamber diyor ki: Kendimi bir da-

n zerinden atmay tasarladm. Ben tam bunlar tasarlarken (tekrar) bana

3 Ahmed b. Osmn b. Eb Osmn, Abdunnr b. Abdillh b. Sinn en-Nevfel, Eb Osmn el-Basr,Ebl-Cevz (246 h.). bn Hacer, Hafz Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askaln (852 h.), Tehzbut-Tehzb,I-XII, (Beyrut: Dru Sadr, 1325 h.), I, 61; Ad geen ravi sika (gvenilir) olarak tanmlanmaktadr. Aynmellif (a.mlf.), Takrbut-Tehzb, (Riyd, 1416 h.), s.95, nu.80; Hfz Safiyyuddn Ahmed b. Abdillhel-Hazrec el-Ensr,Hulsatu Tezhbi Tehzbil-Keml f Esmir-Ricl, (Bulak, 1301 h.), s.10.

4 Vehb b. Cerr b. Hzim b. Zeyd b. Abdillh b.uc el-Ezd, Ebl-Abbs el-Basr el-Hfz (206/821).Zeheb, Muhammed b. Ahmed b. Osmn (748 h.), Siyeru Almin-Nubel, tah. uayb el-Arnat,(Beyrut: Muessesetur-Risle, 1986), IV, 442; Sika bir ravidir. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, XI, 161162; a.mlf., Takrb, s.1043, nu.7522; Hazrec, Hulsa, s.418.

5 Cerr b. Hzim b. Zeyd b. Abdillh b. uc el-Ezd, Ebn-Nadr el-Basr (175 h. veya 170/786).bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, II, 6972; a.mlf., Takrb, s.196, nu.919.

6 Numn b. Rid el-Cezer, Eb shk er-Rakk. bn Hacerin tasnifinde sahabeye yetiemeyen-leri ifade etmek iin kulland tabaka olan altnc tabakadandr. Takrb, s.1004, nu.7204. Kaynaklardakendisinden rivayette bulunanlar arasnda yukardaki rivayette ad geen Cerr de saylmaktadr. a.mlf.,Tehzbut-Tehzb, X, 452.

7 bn ihb ez-Zuhr, Muhammed b. Muslim b. Ubeydullh b. Abdillh b. ihb b. Abdillhb. el-Hris b. Zuhre b. Kilb b. Murre el-Kura ez-Zuhr, Eb Bekr el-Hafz el-Meden (124/742 veya

125/743). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX, 445451.8 Urve b. Zubeyr b. el-Avvm b. Huveylid b. Esed b. Abdil-Uzz b. Kusay el-Esed, Eb

Abdillh el-Meden (94 h.). Annesi Hz. Eb Bekrin kz Esm, teyzesi ise Hz. iedir. bn Hacer,Tehzbut-Tehzb, VII, 180185; Kr. Zeheb, Siyeru Almin-Nubel, IV, 421; bn Hacer, Takrb, s.674,nu.4593.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

4/26

218 BURHAN BALTACI

grnd ve Ey Muhammed! Ben Cibrilim, sen de Allah

n Resulsn. dedi.Sonra Oku (ikra).9 dedi, Ne okuyaym?10 dedim. Beni tuttu ve defa g-cm kalmayncaya kadar skt. Sonra da Yaratan Rabbinin adyla oku. dedi,

ben de okudum. Haticeye geldim ve kendimden endieleniyorum dedim,ona bamdan geenleri anlattm. Mjdeler olsun, Allaha yemin ederim ki,kesinlikle Allah seni utandrmaz. Yemin ederim ki sen akraba ile iletiimi-ni salam tutarsn, doru sylersin, emaneti iade edersin, (ilerini grmektenaciz olanlara yardm etmek suretiyle onlarn) yorgunluu(nu) stlenirsin, mi-

safiri arlarsn, hak yolunda ile ekenlere yardm edersin. dedi. Sonra beniVaraka b. Nevfel b. Esede11 gtrd. (Ona:) Kardeinin olunu dinle. dedi.(Varaka) bana sordu, (ben de) bamdan geenleri anlattm. Bu, Musaya(as.) gelen Namustur (Cibrildir). Keke gen olsaydm. Keke kavmin seni(yurdundan) srgn ettiklerinde sa olsam. dedi. Beni srgn m edecek-ler? dedim. Evet, kendisine (peygamberlik) gelmesinden dolay dmanlkedilmeyen hibir kimse olmamtr. Eer o zamana ularsam sana destek ol-mak suretiyle yardmc olurum. dedi.

(Hz. Peygamber (sav.) yle devam etti:) kradan sonra bana Kurndanilk nazil olanlar: Nn, kaleme ve yazdklarna yemin olsun ki sen Rabbininnimeti yznden mecnun olmadn. Mutlaka senin iin bitip tkenmeyen birmkfat vardr. Ve sen elbette yce bir ahlak zeresin. Yaknda greceksin,

onlar da grecekler.12 Ey brnm olan, kalk da uyar.13 Kuluk vaktine veskna erdiinde geceye yemin ederim.14 (ayetleridir.) 15

9 95/Alak 1.10 Metinde eklinde yer alan ibare hadis kaynaklarnda olarak da rivayet edilmitir. Okuma

bilmem. eklinde yaplan eviriler ikinci ibareyi esas almaktadr. Bkz. Zebd, Zeynuddn Ahmed b. Ah-med b. Abdillatf, Sahh-i Buhr Muhtasar Tecrd-i Sarh Tercemesi ve erhi, I-XIII, trc. ve erh. Ahmed

Naim (I-III), Kamil Miras, (Ankara: Diyanet leri Bakanl Yay., 1988), I, 11.11 Varakann ne zaman vefat ettiine dair eitli grler bulunsa da genel kanaat onun biset-

ten hemen sonra vefat ettii ynndedir. Bu konudaki grler iin bkz. Kastaln, Ebl-Abbsihbuddn Ahmed b. Muhammed (923 h.), rdus-Sr li erhi Sahhil-Buhr, I-X, (Beyrut: Druhyit-Tursil-Arab, 1304 h.), I, 67.

12 68/Kalem 15.

13 74/Mddessir 12.14 93/Duh 12.15 Taber, Cmi, XXX, 251252; a.mlf., Trhur-Rusul vel-Mulk, I-XI, tah. Muhammed Ebl-Fadl

brhm, (Kahire: Drul-Merif, 1967), II, 298299. Benzer rivayetin Hz. ieden farkl bir senetlenakli iin bkz. Abdurrezzak,Musannef, V, 321-323, nu.9719; Buhr, Sahh, I, 4 (Bedul-Vahy 3).

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

5/26


2. Rivayet: (Taber_) Ynus16

_bn Vehb17

_Ynus18

_bn ihb_Urve_Hz. ie. Hz. ie, (kradan sonra nazil olanlara yer verildii) ...sonraKurndan ilk nazil olan u idi. ile balayan ve sonuna kadar devam edenksm hari, (yukardaki birinci rivayetin) bir benzerini anlatmtr.19

3. Rivayet: (Taber_) bn Eb-evrib20_Abdulvhid21_Suleymn e-eybn22_Abdullh b. eddd23. (Abdullh b. eddd:) Cibril (as.) Hz.Muhammede (sav.) geldi. Ey Muhammed, oku. dedi. Hz. Peygamber Neokuyaym? dedi. (Cibril) onu kucaklad (barna bast). Cibril Ey Muham-

med, oku. dedi. Hz. Peygamber Ne okuyaym? deyince de (Cibril) Yara-tan Rabbinin adyla oku. (ile balayan ayetleri) nsana bilmediini retti.24ayetine kadar tebli etti.

Rvi diyor ki: (Hz. Peygamber) Hz. Haticeye geldi ve Hatice, sanrmbana cin musallat25 oldu. dedi. Hatice ise: Olamaz, Allaha yemin ederimki Rabbin bunu sana yapmaz. Sen hibir ktlk yapmadn ki. dedi. Hati-

16 Ynus b. Abdil-Al b. Ms b. Meysera b. Hafs b. Habbb, Eb Ms el-Msr (264/878). bn

Hacer, Tehzbut-Tehzb, XI, 440441.17 bn Vehb, Abdullh b. Vehb b. Muslim el-Kura (198/814). Zeheb, Siyeru Almin-Nubel,

IX, 223; bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VI, 7174; a.mlf., Takrb, s.556, nu.3718.18 Ynus b. Yezd b. Ebn-Necd el-Eyl, Eb Yezd Mevl Muaviye b. Eb Sufyn (159 h.).

Zeheb, Siyeru Almin-Nubel, VI, 297; bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, XI, 450452; a.mlf., Takrb,s.1100, nu.7976.

19 Taber, Cmi, XXX, 252; a.mlf., Trh, II, 299. Ayn isnad ve benzer metin iin bkz. Ebvne, Yakub b. shk el-sferin (316 h.),Musnedu Eb vne, I-II, (Beyrut: Drul-Marife, tsz.),I, 110-111. bn Vehb ve devam eden isnad ve benzer metin iin bkz. Muslim b. Haccc el-Kueyr en-

Neysbr (206-261 h.), Shh, (Beyrut: Dru hyit-Tursil-Arab, tsz.), I, 139-141 (Bedul-Vahy160).

20 bn Eb-evrib, Muhammed b. Abdilmelik, Muhammed b. Abdillh b. Eb Osman b.

Abdillh b. Hlid b. Esed b. Ebl-Ays b. Umeyye el-Kura el-Emev el-Basr (244 h.). bn Hacer,Tehzbut-Tehzb, IX, 316317; a.mlf., Takrb, s.873, nu.6138.

21 Abdulvhid b. Ziyd el-Abdiy, Eb Ubeyde el-Basr (179 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VI,434435.

22 Suleymn e-eybn, bn Eb Suleymn, Frz, Eb shk (141 veya 142 h.) bn Hacer,Tehzbut-Tehzb, IV, 197198.

23 Abdullh b. eddd b. el-Hd el-Leys, Ebl-Veld el-Meden (81-82/700) Hz. Peygamberzamannda domu olduuna dair rivayetler bulunmasna ramen Ahmed b. Hanbel (241/855) onun Hz.Peygamberden herhangi bir hadis iitmediini bildirilmektedir. Tabiinin byklerinden kabul edilmi-tir. Pek ok sahabiden rivayeti bulunmaktadr. Bu aratrmada incelediimiz rivayetler asndan deer-lendirdiimizde ise, ilk nzule dair en bilinen rivayetlerin Hz. ieden gelmesi sebebiyle kaynaklardaAbdullh b. edddn Hz. ieden rivayette bulunduuna dair bilgi bizim iin olduka nemlidir.

bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, V, 251252; a.mlf., Takrb, s.514, nu.3403.24 95/Alak 15.25 ifadesinin bu anlamda kullanld ile ilgili olarak bkz. bnul-Esr, Mecduddn el-Mubrek b.

Muhammed el-Cezer (544-606 h.), en-Nihye farbil-Hads vel-Eser, I-V, (Beyrut: Drul-Fikr,tsz.), III, 211.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

6/26

220 BURHAN BALTACI

ce Varakaya gitti, olay

anlatt

. Varaka: Doru sylyorsan kocan kesinliklepeygamberdir ve mutlaka kendi milletinden iddete maruz kalacaktr. Ben ozamana erersem kesinkes ona iman ederim. dedi.

Rvi diyor ki: Daha sonra Cibril (as.) (Hz. Peygambere bir sre) gel-medi. Hz. Haticenin Hz. Peygambere Bence Rabbin mutlaka sana darld.demesi zerine Allah, Duhya ve skna erdiinde geceye yemin ederim ki

Rabbin seni brakmad ve sana darlmad.26 (ayetlerini) indirdi.274.Rivayet: (Taber_) brhm b. Sad el-Cevher28_Sufyn29_

Zuhr_Urve_Hz. ie. (Ayrca bu rivayetin) brhm_Sufyn_bn shk30(eklinde balayan bir isnad da vardr.) Kurandan ilk inzal olan (ayetler)Yaratan Rabbinin adyla oku.dur.31

5.Rivayet: (Taber_) Abdurrahmn b. Bir b. el-Hakem en-Neysbr32_Sufyn_Muhammed b. shk_Zuhr_Urve_Hz.ie. Hz.ieden:Kurann ilk nazil olan suresi Rabbinin adyla oku.(ayeti ile balayansuredir).33

6.Rivayet: (Taber_) bnul-Musenn34_bn Eb Adiyy35_ube36_Amr

26 93/Duha 13.27 Taber, Cmi, XXX, 252; a.mlf., Trh, II, 299300.28 brhm b. Sad el-Cevher, Eb shk et-Taber el-Badd el-Hfz (249 veya 250 h.). Riva-

yetlerinde sdk sahibi ve sika olarak anlmakta ayrca kendisine bir de kitap nispet edilmektedir. bnHacer, Tehzbut-Tehzb, I, 123125.

29 Sufyn b. Uyeyne b. Eb Imrn Meymn el-Hill, Eb Muhammed el-Kf el-Mekk(198/814). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IV, 117122. Buradaki isnatta ad geen Sufyan, bn Uyeyneolsa gerektir. Sufyn es-Sevrnin de Zuhrden rivayetleri bulunmakla beraber (bn Hacer,Fethul-

Br, I-XIII, (Beyrut: Drul-Marife, 1379 h.), I, 273.) Sufyn b. Uyeynenin Zuhrden rivayetleriolduka fazla ve mehurdur. (bn Hacer,Fethul-Br, IX, 12; XI, 85.) Ayrca Hkim, el-Mustedrek

alas-Sahhayn adl eserinde lk nazil olan surenin Alak Suresi olduuna dair rivayetin isnadndaaka Sufyn b. Uyeyne ismini zikretmektedir. Bununla birlikte Hkim, bn Uyeynenin Zuhrden

bizzat hadis almadn belirtirken bn Uyeynenin Muhammed b. shk yoluyla Zuhrden rivayetinede yer vermekte ve bu rivayetin sahih olduunu deerlendirmektedir. Hkim, Muhammed b. Abdillhen-Neysbr (321-405 h.), el-Mustedrek alas-Sahhayn, I-IV, (Beyrut: Drul-Kutubil-lmiyye,1411/1990), II, 576, nu.3953. bn shk tarikine de yukardaki rivayette yer verilmektedir.

30 Muhammed b. shk b. Yesr el-Meden, Eb Bekr (151/767). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX,3846; a.mlf., Takrb, s.825, nu.5762.

31 Taber, Cmi, XXX, 252.32 Abdurrahmn b. Bir b. el-Hakem b. Habb b. Mehrn el-Abd, Eb Muhammed en-Neysbr

(260, 262 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VI, 144145.33 Taber, Cmi, XXX, 252.

34 bnul-Musenn, Muhammed b. el-Musenn b. Ubeyd b. Kays b. Dnr el-Anez, Eb Ms el-Basr el-Hfz (251, 252 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX, 425427; a.mlf., Takrb, s.892, nu.6304.

35 bn Eb Adiyy, Muhammed b. brhm b. Eb Adiyy el-Basr (194 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX, 1213.

36 ube b. el-Haccc b. el-Verd el-Atek el-Ezd el-Basr (160/777). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb,

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

7/26


b. Dnr37

_Ubeyd b. Umeyr38

. Ubeyd b. Umeyr: Allah

n ResulMuhammede (sav.) nazil olan ilk sure Yaratan Rabbinin adyla oku. (ayetiile balayan suredir).39

7.Rivayet: (Taber_) [?]40Abdurrahmn b. Mehd41_ube_Amr b.Dnr_Ubeyd b. Umeyrden yukardaki (rivayette yer alan) metnin bir ben-zerini iittiini ifade etti. 42

8.Rivayet: (Taber_) Halld b. Eslem43_Nadr b. umeyl44_Kurra45_EbRac el-Utrid.46 Eb Rac el-Utrid dedi ki: Byk bir mescitte idik.

Eb Ms el-Ear47 bize (Kuran) okutuyordu. ki para beyaz elbisesininaltnda onu hala grr gibiyim. Eb Rac dedi ki: Yaratan Rabbinin ady-la oku. (ile balayan) bu sureyi ondan aldm. Hz. Muhammede nazil olanilk suredir.48

IV, 338346.

37 Amr b. Dnr el-Mekk, Eb Muhammed el-Esrem el-Cumah (125, 126 h.). bn Hacer,Tehzbut-Tehzb, VIII, 2830.

38 Ubeyd b. Umeyr b. Katde b. Sad b. mir b. Cunda b. Leys el-Leys el-Cunda, Eb smel-Mekk (68/687). Ubeyd b. Umeyrin kendisinden rivayette bulunduu isimler arasnda Hz. ie veEb Ms el-Earnin saylmas bizim iin nemlidir. nk ilk nazil olan ayetler ile ilgili rivayetlergenelde bu iki isme dayanmaktadr. Ubeyd b. Umeyrin de ilgili rivayeti/bilgiyi bu iki isimden birin-den veya her ikisinden alm olma ihtimali yksektir. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VII, 71.

39 Taber, Cmi, XXX, 252. ube ve devam isnad ve sonra Nn (Suresi nazil oldu) ilavesi ilealt, yedi ve on birinci rivayetler iin bkz. bn Eb eybe,Musannef, VII, 254, nu.35813.

40 [?] imgesi metinde belirtilmeyen iki ravi arasndaki kopuklua iaret etmektedir ki bu hususasenetlerle ilgili yaplacak olan deerlendirmede deinilecektir.

41 Abdurrahmn b. Mehd b. Hassn b. Abdirrahmn el-Anber el-Ezd, Eb Sad el-Basr (198

h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VI, 279281.42 Taber, Cmi, XXX, 252.43 Halld b. Eslem el-Badd, Eb Bekr es-Saffr, el-Mervez (249 h.). bn Hacer, Tehzbut-

Tehzb, III, 171172.44 Nadr b. umeyl el-Mzin, Ebl-Hasen en-Nahv el-Basr (203 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb,

X, 437438.45 Kurra b. Hlid es-Seds, Eb Hlid, Eb Muhammed el-Basr (154 h.). bn Hacer, Tehzbut-

Tehzb, VIII, 371-372.46 Eb Rac el-Utrid, mrn b. Milhn, bn Teym, bn Abdillh el-Basr (105/723). Hz. Pey-

gamber dnemine ulam olmasna ramen onu grememitir. Hz. ie ve bn Abbsn da iindebulunduu sahabeden rivayette bulunduu kaynaklarda yer almaktadr. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb,VIII, 140.

47 Eb Ms el-Ear, Abdullh b. Kays b. Suleym b. Haddr b. Harb, mir b. Anez b. Bekr b.mir b. Azer b. Vil b. Nciye b. el-Cemhir b. el-Ear (42/662663). Hz Peygamberden rivayette

bulunmu mehur sahabilerdendir. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, V, 362363.48 Taber, Cmi, XXX, 252. Ravilerden Kurradan sonras ayn isnat ve ayn ierik olmak zere

bkz. Hkim,Mustedrek alas-Sahhayn, VI, 499, nu.2826.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

8/26

222 BURHAN BALTACI

9.Rivayet: (Taber_) bn Humeyd49

_Seleme50

_Muhammed b. shk51

_Akranlarndan / arkadalarndan biri_At b. Yesr.52 At b. Yesr demi-tir ki: Kurann nazil olan ilk suresi Rabbinin adyla oku. (ile balayansuredir).53

10. Rivayet: (Taber_) bn Ber54_Yahy55 ve Abdurrahmn b. Mehd56_Sufyn57_bn Eb Nech58_Muchid.59 Muchid demitir ki: lk nazil olan

49 bn Humeyd, Muhammed b. Humeyd b. Hayyn et-Temm el-Hfz, Eb Abdillh er-Rz

(248 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX, 127131.50 Seleme b. el-Fadl el-Ebra el-Ensr, Eb Abdillh el-Ezrak (191 h.). Sadk ve sika vasflaryla

tavsif edilmesi yannda Nes gibi zayf olduunu syleyenler de olmutur. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb,IV, 153154.

51 Muhammed b. shk b. Yesr el-Meden, Eb Bekr (150, 151/767). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb,IX, 3846; a.mlf., Takrb, s.825, nu.5762.

52 At b. Yesr el-Hill, Eb Muhammed el-Meden (103/721). Pek ok sahabiden rivayette bu-lunmutur. Nzul srecine ilikin olarak incelediimiz Alak Suresi 15. ayetlere dair rivayetler a-sndan nemli olan ise Hz. ieden rivayette bulunmu olmasdr. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VII,217218.

53 Taber, Cmi, XXX, 252.54 bn Ber, Muhammed b. Ber b. Osmn b. Dvd b. Keysn el-Abdiy, Eb Bekr el-Hfz

el-Basr Bundr (252 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX, 7073.55 Yahy b. Sad b. Ferrh el-Kattn et-Temm, Eb Sad el-Basr el-Hfz (198 h.). bn Hacer,

Tehzbut-Tehzb, XI, 216220. Yahy b. Sad-Sufyn es-Sevr irtibat iin bkz. a.mlf.,Fethul-Br, I,473.

56 Abdurrahmn b. Mehd b. Hassn b. Abdirrahmn el-Anber el-Ezd, Eb Sad el-Basr (198h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VI, 279281.

57 Sufyn b. Sad b. Mesrk es-Sevr, Eb Abdillh el-Kf (161/778). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IV, 111-115. Muchid-bn Eb Nech-Sufyn b. Uyeyne tarikine kaynaklarda rastlansa da(bn Hacer,Fethul-Br, VIII, 438, 604; Taber, Cmi, XXVII, 21.) Tabernin Muchid-bn Eb

Nech-Sufyn es-Sevr tarikini oka kulland zikredilmektedir (bn Hacer,Fethul-Br, VIII, 554).Ayrca bn HacerFethul-Brde Duhda geen Sevr idi. derken (IX, 8.) kastedilen kanaatimizce

bu isnattaki Sufyndr. Tabernin tahkikini yapan Ahmed Muhammed kir Muchid-bn Eb Nech-

Sufyn isnadnn getii baz yerlerdeki Sufyn isminin bn Uyeyne veya es-Sevr olabilecei ih-timalini belirtirken (Taber, Cmi(3), I-XXIV, tah. Ahmed Muhammed kir, (Muessesetur-Risle,2000), VIII, 261.) genelde tercihte bulunmay yelemitir (rnek, Taber, Cmi(3), VII, 486). Biz dedrt ve beinci rivayetlerde yer alan ismin Sufyn b. Uyeyne olduuna dair kanaatimize ilgili dipnottamdellel olarak yer vermekle beraber; on, on ve on drdnc rivayetlerde yer alan ismin Sufynes-Sevr olduunu dnmekteyiz. Ayrca Abdurrahman b. Mehd-es-Sevr tariki iin bkz. bn Hacer,

Fethul-Br, II, 525.58 bn Eb Nech, Abdullh b. Eb Nech Yesr el-Mekk, Eb Yesr (101/719.). bn Hacer,

Tehzbut-Tehzb, VI, 5455; a.mlf., Takrb, s.552, nu.3686; Abdullh b. Eb Nech ve isnadlar hakkn-da bkz. Ko,Erken Dnem Tefsir Faaliyetleri, s. 72-73.

59 Muchid b. Cebr, Ebl-Haccc el-Mahzm el-Makarr, bn Ebs-Sib (103/721). Tefsire dairrivayetleri ile mehur, kaynaklarda ise sika bir ravi ve tefsir otoritesi olarak anlan Muchidin bn

Abbs ile yaknl tabakat kitaplarnda konu edilir. bn Abbsn tefsire dair rivayetlerinin fazlalile Muchidin bu konuda otorite olmas bir arada deerlendirildiinde aralarndaki yakn irtibat ortayakmaktadr. Bununla beraber kaynaklarda Muchidin Hz. ieden de rivayette bulunduuna dair

bilgi mevcuttur. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, X, 4244; a.mlf., Takrb, s.921, nu.6523. Sebeb-i nzuledair kendisine isnat edilen rivayetler bu erevede deerlendirilmelidir.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

9/26


Kuran (metni) Rabbinin adyla oku.dur. bn Mehd, (rivayetinde) Nnvel-Kalem.60 ilavesi yapmtr.61

11.Rivayet: (Taber_) Eb Kureyb62_Vek63_ube_Amr b. Dnr_Ubeydb. Umeyr. (Rvi,) Ubeyd b. Umeyrin yle dediini rivayet eder. lk nazilolan Kuran (ayetleri) Yaratan Rabbinin adyla oku.dur.64

12.Rivayet: (Taber_) [?] Vek_Kurra b. Hlid_Eb Rac el-Utrid. EbRac el-Utrid yle der: (u anda sanki) zerinde iki (kat) beyaz elbisey-le Basra Mescidinde Kuran okuyan Eb Msya bakyorum. Ben Yaratan

Rabbinin adyla oku. (ayetini) ondan aldm. Bu, Hz. Muhammede (sav.) in-dirilmi ilk suredir. 65

13.Rivayet: (Taber_) [?_] Vek_Sufyn66_bn Eb Nech_Muchid.Muchid yle demitir: Nazil olan ilk sure Yaratan Rabbnn adylaoku.dur. Sonra Nn, vel-Kalemdir.67

14.Rivayet: (Taber_) bn Humeyd68_Mihrn69_Sufyn_bn Eb Nech_Muchid. (Bir nceki metnin) ayns (bu senetle de) rivayet olunmutur.70

II. Rivayetlerin Senet zellikleriRivayetleri ierik asndan deerlendirmeden nce senetleri asndan de-

erlendirmek yerinde olacaktr. Kaynak ravileri itibariyle rivayetleri deer-

60 68/Kalem 1.61 Taber, Cmi, XXX, 252.62 Eb Kureyb, Muhammed b. el-Al b. Kureyb el-Hemedn el-Kfi el-Hfz (248 h.). bn Ha-

cer, Tehzbut-Tehzb, IX, 385386.63 Vek b. el-Cerrh b. Melh er-Rus, Eb Sufyn el-Kf el-Hfz (196 h.). bn Hacer, Tehzbut-

Tehzb, XI, 123131.

64 Taber, Cmi, XXX, 252.65 Taber, Cmi, XXX, 253. Vek ve devam isnad ile bkz. bn Eb eybe, Musannef, VI, 254,

nu.35815.66 Bkz. Onuncu rivayetin isnadnda geni olarak yer verilmitir. Ayrca kaynaklarn ifadesine gre

Vek-Sufyn b. Uyeyne rivayeti ok az olmasna ramen Vek-Sufyn es-Sevr rivayeti mehur-dur. bn Hacer,Fethul-Br, I, 204.

67 Taber, Cmi, XXX, 253. Ayn isnad ve ayn ierikte metin iin bkz. bn Eb eybe, Musannef,VI, 254, nu.35816.

68 bn Humeyd, Muhammed b. Humeyd b. Hayyn et-Temm el-Hfz, Eb Abdillh er-Rz(248 h.). bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, IX, 127131.

69 Mihrn b. Eb mer el-Attr, Eb Abdillh er-Rz. Rivayette salam olmadna dair bilgilerbulunmasna ramen ounluk sika olarak nitelendirmektedir. Sufyndan (Sevr) yapt nakiller ise

problemli bulunmutur. bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, X, 327328. bn Hacer onu, afi, Abdurrezzk,Eb Dvd et-Taylis vb. etbaut tabiinin genleri iin kulland dokuzuncu tabakadan kabul etmekte-dir. A.mlf., Takrb, s.976, nu.6982.

70 Taber, Cmi, XXX, 253. Tabernin Alak Suresi tefsirinde yer verdii dier rivayetler nzulsrecine ilikin veri iermedii iin burada yer almamtr.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

10/26

224 BURHAN BALTACI

lendirdiimizde bir, iki, drt ve be numaral

rivayetlere Zuhr (124/742) veUrve (94 h.) vastasyla Hz. ie (58/678) kaynaklk etmektedir. Bu ekil-de sahabede son bulmu isnatla gelen rivayetlere mevkuf denilmektedir.71Her ne kadar anlan rivayetlereklen mevkuf olarak deerlendirilse de metintahlili yaptmzda ilgili rivayetlerin konu edindii olayn vahyin ilk geliiile alakal olmas hasebiyle Hz. Peygamberin bildirmesi olmakszn sahabetarafndan bilinmesinin imknszl ortadadr. Bu ve benzeri durumlar hadistetkiki esnasnda da gz nnde bulundurulmutur. Kaynaklarn ifadesiyle,

Sahabye kadar ulaan isnatla rivayet edildii halde mevkuf olmayan hadis-ler de vardr. Sz gelii sahbenin Biz Hz. Peygamber (sav.) zamannda yleyapardk; ununla emrolunduk; undan menedildik gibi ifadelerle rivayet et-tii hadisler mevkf deil, hkmen merfudur.72 Kaynaklarda yoruma msaitolmayan konularda sahabi szlerinin merfu kabul edilmesi gerektii sonucunavarlmtr.73 Kurn- Kerm ayetlerinin sebeb-i nzulleri hakkndaki bilgilerde bu alana dhildir.74 Hz. Peygamberden tefsir maksadyla gelen rivayetler-den sonra en yetkin kaynak sahabenin esbb- nzule dair rivayetleridir.75

Dier rivayetleri de ksaca deerlendirecek olursak karmza yle birtablo kmaktadr. Sekiz ve on ikinci rivayetler, kaynak ravisi Eb Rac el-Utrid (105/723) tabiinden olmas itibariyle maktudur.76 Fakat zikri geen burivayetlerde sahabeden olan Eb Musnn (42/662-663) bir eyleminden bah-sedildii de gz ard edilmemelidir. Alt, yedi ve on birinci rivayetler Ubeyd

b. Umeyr (68/687); on, on ve on drdnc rivayetler ise Muchiddennakledilmeleri ve bunlarn da tabiinden olmalarndan dolay kaynak ravileri

a

s

ndan maktudur.

71 Mevkuf, hadis stlahnda sahablerden rivayet edilen szler ve fiiller iin kullanlan bir te-rimdir. bnus-Salh, Eb Amr Osmn b. Abdirrahmn (643 h.), Ulmul-Hads, (Beyrut: Drul-Fikr, 1986), s.46; Ahmed Muhammed kir, el-Bisul-Hass erhuhtisri Ulmil-Hads, (Beyrut:Drul-Kutubil-lmiyye, 1994), s.43; Uur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, (Ankara: TDV.Yay., 1992), s.225; Koyiit, Talt,Hadis Istlahlar, (Ankara: Ankara . lahiyat Fakltesi Yay., 1985),s.224.

72 Uur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, s.225. Ayrca bkz. Koyiit, Hadis Istlahlar,s.217-218.

73 Suyt, el-Hfz Celluddn (911 h.), Tedrbur-Rv, (Beyrut: Muessesetur-Rayyn, 2005),

s.145-146.74 Uur,Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, s.133.75 Ko,Erken Dnem Tefsir Faaliyetleri, s.123-125.76 Maktu genel anlamda tabiilerden gelen ve onlara ait szlerden veya fiillerden ibaret haberlere

denilmektedir. Uur,Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, s.209; Koyiit,Hadis Istlahlar, s.210.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

11/26


Tabernin s

ralamas

esas al

nd

nda nc s

rada yer alan rivayet iseAbdullh b. eddda (81-82/700) dayanmaktadr. Bu zatn vefat kaynaklar-da hicri 81-82 yllar olarak belirtilmekte ve Hz. Peygamber zamannda do-mu olduuna dair rivayetler bulunmaktadr. Buna ramen Ahmed b. Hanbel(241/855) onun Hz. Peygamberden herhangi bir hadis iitmediini bildiril-mektedir. Bu sebeple tabiinin byklerinden kabul edilmektedir. Tabernintefsirindeki konumuz olan rivayetleri deerlendirdiimizde ise -Kurnn ilkdefa nzul ile ilgili en bilinen rivayetlerin Hz. ieden gelmesi sebebiyle-

kaynaklarda Abdullh b. edddn Hz. ieden rivayette bulunduuna dairbilgi bizim iin olduka nemlidir.77 Dokuzuncu rivayetin kaynak ravisi olanAta b. Yesr (103/721) da tabiindendir. Bu sebeple bu rivayetleri de maktuolarak deerlendirmemiz gerekmektedir.

Taberde yer alan ve almamza konu edindiimiz rivayetleri isnat zin-ciri asndan deerlendirdiimizde ise ortaya kan durum u ekildedir. stermerfu, ister mevkuf veya maktu olsun, isnad kesiksiz olan rivayetlere mut-tasl denir.78 Bu adan baktmzda bir, iki, , drt, be, alt, sekiz, on, on

bir ve on drt numaral rivayetler muttasldr. Genel anlamda isnad ilk ravi-sinden sonuna kadar muttasl ve ayn zamanda merfu olan hadislere msneddenilmitir.79 Yukarda saylan rivayetlerden Rasulullaha aidiyetini kabulederek merfu saydmz bir ve ikinci rivayetler bu tre rnek verilebilir.

Tabernin on birinci rivayette Vek (196 h.) ile kendi arasndaki ravi olanEb Kureybi (248 h.) zikrederken on iki ve on nc rivayetlerde dorudanVekden nakilde bulunmas manidardr. Yedinci rivayette de Abdurrahman

b. Mehd (198 h.) ile Taber aras

nda yine ayn

duruma rastlamaktay

z. BuTabernin rivayeti kendisinden ald hocasnn durumunu shhat asndanyeterli grmediini ve bu sebeple adn zikretmediini gstermektedir ki buduruma rivayet ilminde inkta denilmektedir.80

77 bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, V, 251252; bn Hacer, Takrb, s.514, nu.3403.78 Uur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, s.296. Semitu, haddesen, ahberan lafzlar bu

ittisale delalet eder. Kale, zekere, an tabirleri tedlis olmad veya talebenin eyhle bulutuuna dairbir bilgi olursa kabul edilirler. Bkz. Koyiit,Hadis Istlahlar, s.349.

79 Uur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, ss.281-282; Koyiit, Hadis Istlahlar, s.313.

Msnedin artlar ile ilgili geni bilgi iin bkz. Koyiit,Hadis Istlahlar, s.314 vd.80 snatta tabiin nesline varmadan nceki bir veya birka ravisinin pe pee olmamak kaydyla-

senetten dmesi sonucu oluan isnada munkat denir. Uur,Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl,ss.270-271; Koyiit, Hadis Istlahlar, s.286-287. Birbirini takip eden raviler olursa bunlar durumagre mudal veya muallk diye isimlendirilirler (bkz. ayn yer).

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

12/26

226 BURHAN BALTACI

snatta ismi a

klanmaks

z

n baduhum, raculun, fulan tabirleri ile iaretolunan ravilerin yer ald rivayetler iin mubhem kavramkullanlmaktadr.81

Buna rnek de dokuzuncu isnatta yer alan Muhammed b. shk (151/767),

an badi ashbih ibaresidir ki ravinin kim olduu belli deildir.

III. Metin zelliklerine Gre Rivayetler

A. Esbab- Nzl Rivayetlerinin Kalplar

Kurnn anlalmasnda esbab- nzuln nemi ile ilgili mstakil bir

alma yapan A. Nedim Serinsu sebeb-i nzul kalplarnn nemini, Hadismecmualarnda, tefsirlerde, tarih kitaplarnda sebeb-i nzul rivayetleri zikre-

dilirken kullanlan rivayet cmlesi (kalb) nemlidir. cmlesi ile zetlemek-

tedir. Bu kalplar asndan bakldnda elimizdeki mevcut rivayetler sebep

ifade etmede nass olan ve olmayan rivayetler olarak tasnif edilmektedir.82

Sebep ifade etmede nass olan rivayetler genel olarak sebeb kelimesi veya

sebep ifade etmede kullanlan f harfi bulunan rivayetlerdir. Konu edindii-

miz birinci ve ikinci rivayetlerin metninin ayn olduunu daha nce de belirt-mitik. Bu rivayetlerdesebeb-i nzlveyafus-sebebiyye ile ifade edilen bir

cmle bulunmamasna ramen anlatlan olay itibariyle ilk nzul hakknda bil-

gi verilmektedir. Yani ilk nazil olan ayetlerin inii konusu ve inen ayetler konu

edilmekte ve Hz. Peygamberin Cibrl ile ilk karlamas anlatlmaktadr. Bu

durum sebep ifade etmede nass olan rivayetlerden saylmaktadr. nk kay-

naklarda Sebep ifadesinin kelamn geliinden ve ibaredeki ak bir delilden

(karnetun vdhatun) anlalaca rivayetler... Bu grup rivayetlerde sebeb-i

nzl ibaresi ve f zikredilmeyebilir. denilmektedir.83 nc rivayettede baka bir isnat ve baz metin farklaryla ayn durum haber verilmektedir.

Bu rivayet iin de senetteki durumu farkllk arz etmekle beraber- yukardaki

deerlendirmeyi yapmamz yerinde olacaktr.

81 Uur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, ss.243-244; Koyiit, Hadis Istlahlar, s.243.Mubhem olan ravilerin aklanmas iin yazlm olan kaynaklar hakknda geni bilgi iin bkz. Uur,age., ss.244-245; Koyiit, age., s.245-246.

82 Serinsu, Ahmet Nedim, Kurann Anlalmasnda Esbb- Nzlun Rol, (stanbul: le Yayn-lar, 1994), s.105. Sebep ifade etmede nass olan ve olmayan rivayetlerin kalplar ile ilgili olarak geni

bilgi iin bkz. Serinsu, age., ss.109-116.83 rnek olarak bkz. Serinsu, Kurann Anlalmasnda Esbb- Nzlun Rol, s.110, Sebep ifade

etmede nass olan rivayetlerin dier kalplar iin bkz. age., ss.109-111.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

13/26


Dier rivayetler sebep ifade etmede nass olmayan rivayetlerin kal

pla-rna tekabl etmektedir ki rivayetler sz konusu ayetlerin sebeb-i nzulne

dair bir bilgi iermemektedir. Bu rivayetler sahabe ve tabiin tarafndan ha-

ber verilmelerinin yannda onlarn aklen bilmeleri mmkn olmayan ve Hz.

Peygamberden alnan bir bilgi sonucu bilinebilecek bir husus olan ilk inen

surenin hangisi olduunu haber vermektedirler.

B. Metinlerdeki Benzerlikler ve Farklar

1. Benzer Metinlere Sahip RivayetlerTabernin Alak Suresi 1-5. ayetlerin tefsirinde bize sunduu rivayetleri

incelediimizde ikinci rivayetin, son bir cmlesi hari tamamen birinci riva-

yetle ayn olduunu bizzat mfessirimiz ifade etmektedir. nc rivayet ise

ilk vahyin nzuln ayrntyla anlatan son rivayettir. Baz farklarla beraber bu

adan ad geen rivayet nemli lde benzer zellikler tamaktadr.84

Drdnc ve beinci rivayetler Hz. Aie_Urve_Zhri_Muhammed. b. s-

hak_Sufyn (198/814) vastasyla gelmekte ve daha sonraki ravileri itibariyleiki kola ayrlmaktadr. Metinlerinde de ilk inen surenin Alak Suresi olduunu

ifade etmesi ynyle bir tek cmleden olumaktadr ki ierik itibariyle ayndr.

Altnc, yedinci ve on birinci rivayetler Ubeyd b. Umeyr (68/687)_Amr

b. Dnr (125, 126 h.)_ube (160/777) isnadyla gelmekte olup farkl raviler

vastasyla Taberye ulamaktadr. Bu rivayetlerden altnc ve yedincinin me-

tinlerinin ayn olduunu bizzat Taber ifade etmektedir.85 On birinci rivayette

de ayn bilgi mevcuttur. Altnc ve yedinci rivayetlerde Rasulullaha inen ilk

sure denilirken on birinci rivayette Kurndan ilk inen vahyin Alak Suresiolduu bildirilmektedir.

Sekizinci ve on ikinci rivayetler hakknda da durum byledir. Ebu Rac

el-Utrid (105/723), Alak Suresini Ebu Ms el-Ear mescitte okurken

ondan rendiini haber vermekte ve bu surenin Hz. Peygambere indirilen

ilk sure olduunu sylemektedir.

Onuncu, on nc ve on drdnc rivayetler de Mchid (103/721), bn

Eb Nech (101/719) ve Sufyn (161/778) kanalyla gelmektedir. On nc

84 Bkz. Taber, Cmi, XXX, 252.85 Taber, Cmi, XXX, 252.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

14/26

228 BURHAN BALTACI

ve on drdnc rivayetlerin metinleri ayn

d

r. Onuncu rivayet ise iki kanaldanAbdurrahmn b. Mehd (198 h.) ve Yahy (198 h.) vastasyla bn Besra(252 h.) gelmektedir. Bunlardan Abdurrahman b. Mehd Nn vel-Kalemilavesiyle on nc ve on drdnc rivayetlerle ayndr. Yahydan gelenrivayette ise bu ilavenin olmad anlalmaktadr.

Dokuzuncu rivayetin senedi farkl olmasna ramen nazil olan ilk Kurnsuresi Rabbinin adyla oku metniyle ierik itibariyle dier rivayetlerle r-tmektedir.

2. Farkl Metinlere Sahip Rivayetler

Birinci rivayetin sonunda Alak suresinden sonra inen sureler saylmakta vebunlarnNn vel-Kalem, Mddessir ve Duh sreleri olduu belirtilmektedir.kinci rivayette ise bu blm yoktur.

nc rivayette Alak Suresinden sonraDuh Suresinin nazil olduu ifa-de edilmektedir. Bu surenin, Hz. Haticenin Hz. Peygambere Rabbin sanadarld demesi zerine nazil olduu belirtilmektedir. Burada Hz. Haticeye

nispet edilen bu szn mrikler tarafndan sylendii kaynaklarda rivayetedilmektedir.86 Birinci ve ikinci rivayetler bu konuda daha geree uygun g-rnmektedir. nk her zaman kendinse destek olan ve ilk vahiy esnasnda daHz. Peygamberi rahatlatmaya alan hanm Hz. Haticenin byle sylemesidier rivayetler ve bilgilerle elimektedir. Bunun dndaki farklar ise anlamaetki etmeyen farklardr.

3. Alak Suresinden Sonra Nazil Olan Sureler

nc rivayetin sonunda Alak Sresinden sonra Duh Sresinin nazil oldu-ufe enzelellh ifadesiyle fus-sebebiyye kullanlarak bildirilmektedir. bare-nin bu ekilde nakledilmesi, rivayetin sebep ifade etmede nass olan rivayetlerdenolduunu gstermektedir. nk olay anlatldktan sonra f harfi ile balayan

ibareler sebep ifade etmede nass olan rivayetlerin zelliklerinden birisidir.87

86 Konu ile ilgili olan rivayetlerin ounda fetret-i vahiyden sonra Duh Suresinin nazil olmas-na sebep olan hadisenin mriklerin szleri ile Hz. Peygamberi zor durumda brakmaya almalar

olarak gsterilir. Abdullh b. eddda isnat edilen rivayette ise yine bu olayn ierisinde Hz. Haticebulunmaktadr ki bu fark ad geen raviden kaynaklanmaktadr. Her iki tr rivayet iin bkz. Taber,Cmi, XXX, 231-232. Kr. Suyt, Celluddn,Lubbun-Nukl f Esbbin-Nuzl, (Tefsrul-Celleynile birlikte), (stanbul: Pamuk Yay., tsz.), ss.339-342.

87 Serinsu,Kurann Anlalmasnda Esbb- Nzlun Rol, s.109.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

15/26


On nc ve on drdnc rivayetlerde Alak Suresinden sonra smmeibaresiyle Nn vel-Kalem Suresinin nazil olduu belirtilmektedir. Burada

daha sonra anlamna gelen smme lafznn kullanlmas arada baka su-

reler/ayetler indikten sonra bu surenin inmi olmas ihtimalini dourmaktadr.

Onuncu rivayetin Abdurrahmn b. Mehd tarikinde Nn vel-Kalem fazlal

vardr. denilmektedir. Sonra anlamnda kullanlan ibare hakknda ise bilgi

verilmemektedir.

Sadece birinci rivayette Alak Sresinden sonra Hz. Peygamberin ifadesiy-

le smme kalb kullanlarakNn vel-Kalem ...,MddessirveDuh surele-rinin nazil olduu nakledilmektedir.

4. Metinlerdeki Anlama Etki Etmeyen Farklar

Konu edindiimiz rivayetlerde anlama etki etmeyen baz farklar da bulun-

maktadr. lk rivayet hari ki bu rivayetlerde olay bizzat anlatlmaktadr-

ilk nazil olan ayetleri ifade ederken Kurndan ilk nazil olan ifadesi kulla-

nlmtr. Bu ifade drdnc rivayette ey kelimesi ile yer alrken, onuncuve on birinci rivayetlerde ise m ifadesi kullanlmtr. Dier rivayetlerde

ilk sre ifadesi yer almaktadr.

Sekizinci rivayette Eb Ms el-Earnin Kurn okuduu ism-i fil kal-

byla anlatlm, Kurn okuduu mescit hakknda ise el-Mescidul-Cm

ibaresi yer almtr. On ikinci rivayette ise ayn husus fiil kalbyla ifade edilir-

ken mescide Mescidul-Basra denilmektedir. Sekizinci rivayette bu sreyi

ondan aldm ibaresine karn on ikinci rivayette ondan kray aldm ifade-

si vardr. Yine Eb Msnn zerindeki beyaz elbise iki rivayette de farkl birslupla ifade edilmitir. ki rivayet birbirini aklar mahiyettedir.

Birinci ve ikinci rivayetlerde Hz. Haticenin, Hz. Peygamberi Varakaya

gtrd rivayet edilmekte; Varaka, Hz. Peygambere hitaben hayatta

kalmas durumunda- yardm edeceini sylemektedir. nc rivayette Hz.

Haticenin Varakaya gittii ve olay ona bizzat kendisinin haber verdii anla-

tlmakta; Varakann ise Hz. Haticeye hitaben, eer yaarsa, Hz. Peygambere

iman edeceini syledii belirtilmektedir. nc rivayette kavminin, Hz.Peygamberi memleketinden karacaklarna dair bir ifade bulunmamaktadr.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

16/26

230 BURHAN BALTACI

IV.TaberninTrh

indeki Rivayetlerle Kar

lat

rmaSalkl sonulara ulamak adna Tabernin Trhinde ayn konu ile ilgili

yer verdii rivayetlere de deinmek isabetli olacaktr. Tabernin Trhinde

yer verdii ilk rivayet, tefsirinde yer alan ilk rivayetle ayndr.88

Drdnc, beinci ve altnc rivayetlerbn Humeyd_Seleme_Muhammed

b. shk tariki ile balamakta, bu adan tefsirinde deerlendirdiimiz doku-

zuncu rivayetin senedinin bir ksm ile benzerlik arz etmektedir.89 Drdnc

rivayette Abdullah b. Zubeyrin sorusu zerine Ubeyd b. Umeyr ilk vah-

yin geli servenini anlatmaktadr. Vahyin geliinden nce Hz. PeygamberinHrya gidip gelmeleri ile balayan bu rivayet Cibrlin kendisine geldii

andan itibaren Hz. Peygamberin azndan anlatlmaktadr. Bu rivayette Hz.

Peygamber Alak Suresi ilk be ayetinin kendine okunduunu, ardndan da

kendisinin kalbine yazlmasna rendiini ifade buyurmaktadr. Yine Hz.

Peygamberin yolda gelirken her bir yeri kaplarcasna tekrar Cibrli grd

belirtilir. Eve dndnde durumu ei Hz. Haticeye anlatr, o da kendisinin

peygamber olduunu syler. Hz. Haticenin Varakaya gitmesi ve ona durumuanlatmasnn ardndan Varaka, onun en-Nmusul-Ekber90 lafz ile Cibrl oldu-

unu tebrikli ifadelerle anlatr. Hatice dner ve durumu Hz. Peygambere an-

latr. Hz. Peygamber sakinlemesinin ardndan gittii Kbeyi tavaf esnasn-

da Varaka ile karlar. Varaka olanlar bir daha anlattrr ve Hz. Peygamberi

tebrik ederek peygamber olduunu ifade eder ve nasihatlerde bulunur. Hz.

Peygamber de evine dner.91

Beinci rivayette ise yukarda anlatlanlardan Hz. Peygamberin Hz. Ha-

tice ile karlamasndan itibaren olan ksmna farkl bir adan yer verilir.

Bu rivayette Hz. Hatice bir dizi teste tabi tuttuktan sonra Hz. Peygambere

88 u kadar farkla ki, ilk rivayette Ms (as.)dan Ms b. mrn ifadesi ile bahsedilir. ncrivayette ise Cibrl Hz. Peygambere iki defa deil de defa Oku. demekte ve Ne okuyaym?karln almaktadr. Ayrca Varakann ad Varaka b. Nevfel olarak bu rivayette yer bulmaktadr.Bunlar anlama tesir etmeyen farklar olmas hasebiyle sadece deinilmekle yetinilmitir. Kr. Taber,Trh, II, 298-300.

89 Kr. Taber, Trh, II, 300-303.90 Cibril iin en-Nmus ifadesinin kullanlmas hakknda Tabernin Trihinin muhakkiki Mu-

hammed Ebl-Fadl brhmin yorumu iin bkz. Taber, Trh, II, 302, dpn.1; Kr. Tatl, Bekir, CibrlHadisi veslm Dncesine Yansmalar, (Adana, 2009), s.25.

91 Taber, Trh, II, 300-302.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

17/26


gelenin eytan deil melek olduunu anlar ve tebriklerini ifade eder.92

Alt

nc

rivayet farkl bir senetle beinci rivayetin zeti gibidir.93

Tabernin Trhinde yer verdii yedinci rivayette ise (dier ravileri fark-

l olmak zere- tefsirinde yer alan altnc rivayetteki gibi) bnul-Musenndan

nakledilmektedir. Bu rivayette Eb Selemeye Hangi Kuran (suresi) nce

nazil oldu? diye sorulmu o da Y eyyuhel-muddessir eklinde cevap ver-

mitir. Ravi Yahy (bn Eb Kesr) kra bismi Rabbikdiyorlar, deyince

Eb Seleme u aklamay yapmtr. Cbir b. Abdillha (70/689) kendisinin

de ayn soruyu sorduunu ve Mddessir cevabn almas zerine aynekil-de itiraz ettiini, Cbirin ise bizzat Hz. Peygamberden naklen unu anlatt-

n belirtir. Hz. Peygamber Hirdan dnnde -g ve yeri kaplarcasna-

Cibrili grm, korkarak Hz. Haticeye gelmi ve Beni rtn, beni rtn.

demesi zerine Y eyyuhel-muddessir kum fe enzir nazil olmutur.94

Taber sekizinci rivayeti ise -dier ravileri farkl olmak kaydyla tefsirde

on birinci rivayette yer alan- Vek ve Eb Kureybden nakletmektedir. Bu

rivayette de Eb Seleme ile Cbir b. Abdillh diyalogu yer almaktadr.95

Dokuzuncu rivayet ilk vahyin kra olduu, krk yanda Hz. Peygambere

geldii ve zaman ile ilgilidir.96 Onuncu rivayette Eb Zerril-frnin Hz.

Peygambere Y Rasulallah, ilk defa ne zaman peygamber (nebi) olduunu

anladn? sorusu zerine Hz. Peygamber kendisine iki melein geldiini

ve devamnda kaynaklarda akk- sadr olarak isimlendirilerek nakledilen

olay anlatr.97

On birinci rivayette Zuhr, fetret-i vahiy denilen ve Hz. Peygambere ilk

vahyin geliinden sonra kesilen vahyin sonradan tekrar gelmeye balamasn

ifade eden olay anlatmaktadr. Ona gre fetret-i vahiyden sonra ilk gelen va-

hiy Y eyyuhel-muddessirdir. Zuhrye gre ilk nazil olan ayetler ise kra

92 Taber, Trh, II, 303.93 Taber, Trh, II, 303.94 Taber, Trh, II, 303-304. Taber, Mddessir Suresi tefsirinde farkl bir senetle ayn hususu yine

bnul-Musenndan nakletmektedir. Kr. Cmi, XXIX, 143.95 Taber, Trh, II, 304. Ayn rivayet iin bkz. Taber, Cmi, XXIX, 143.96 Taber, Trh, II, 304.97 Taber, Trh, II, 304-305. akk- Sadr (Hz. Peygamberin gsnn yarlmas) ile ilgili riva-

yetlerin tenkidi iin bkz. Tatl, Bekir,yet ve Hadislerdesr ve Mira Olay, (Adana, 2008), s.54-58.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

18/26

232 BURHAN BALTACI

ile balayan Alak Suresi ilk be ayetidir.98

On ikinci rivayetin isnad

tefsirinikinci rivayetindeki isnadn Taberden Zuhrye kadar ksm ayndr. Sonra-

snda Eb Seleme b. Abdirrahmn-Cbir b. Abdillh el-Ensr eklinde Hz.

Peygambere ular. Bu rivayetin metninde Hz. Peygamber fetret-i vahiy-

den sonraya dair bir nceki rivayette anlatlan hususlar zikretmektedir. lk

nazil olan sure aklamas yoktur.99

Bu rivayetlerin ardndan Taber Trhinde Duh Suresinin sonundaki Rab-

binin nimeti100 ibaresinin nbvvet/peygamberlik olduunu aklar ve bu hu-

susu destekleyen bir rivayete yer verir ki bu on nc rivayettir.101 On drdn-c rivayet de Hz. Haticenin ilk Mslman olan kimse olduuna dairdir.102

Yedinci ve sekizinci rivayetler ilk nazil olan ayetlerin Mddessir Suresinin

ilk ayetleri olduu bilgisini vermektedir. Dier rivayetlerin tamam -ilk

rivayet tefsirindeki rivayetlerle ayn olmak zere- ilk nazil olan ayetlerin

Alak Suresinin ilk ayetleri olduu bilgisini iermektedir. On birinci rivayette

Zuhrden fetret-i vahiyden sonra Mddessir Suresi ilk ayetleri nazil olmasna

ramen ilk nazil olan ayetler Alak Suresi ilk ayetleridir, bilgisine ulayoruz.On ikinci rivayet ise ilk nazil olan ayetlere dair iki ayr gr telif etme-

miz iin olduka dikkate deer bilgiler iermektedir. Bu rivayet de Mddessir

Suresinin ilk nazil olan sure olduunu ifade eden yedi ve sekizinci rivayetler

gibi Eb Seleme vastasyla Cbir b. Abdillhtan nakledilmektedir. Fakat

on ikinci rivayette fetret-i vahiyden sonra ilk nazil olan ayetler Mddessir

Suresi ilk ayetleridir. denilmektedir. Bu husus genel kabul edilen bir husustur

ve dier rivayetlerle rtmektedir. Kanaatimizce yedi ve sekizinci rivayet-

lerde ilk nazil olan ayetler olarak ifade edilen Mddessir Suresi ilk ayetleri

fetret-i vahiyden sonrakileri ifade etmektedir.103 Cbir b. Abdillhn on ikin-

98 Taber, Trh, II, 305-306. Ayn rivayet iin bkz. Taber, Cmi, XXIX, 143-144.99 Taber, Trh, II, 306. Ayn rivayet iin bkz. Taber, Cmi, XXIX, 143.100 93/Duh 11.101 Taber, Trh, II, 306-307. Bu rivayetin isnadbn Humeyd-Seleme-bn shkeklindedir ve Tabernin

tefsirinde yer verdii dokuzuncu rivayetin senedinin bir blm ile metin farkl olmakla beraber- ay-ndr. Bkz. Cmi, XXX, 252.

102 Taber, Trh, II, 307.

103 Kaynaklarda da Cbir b. Abdillhtan nakledilen bu rivayetin fetret-i vahiy kaydn iermeyenlerinede rastlamaktayz. bn Hibbn, Sahh, I, 221, nu.35; Buhr, Sahh, IV, 1875, nu.4640. Bununla beraberayn rivayetin fetret-i vahiy kayd tayanlar ekseriyeti tekil etmektedir. rnek olarak bkz. EbAvne,Musned, I, 112; Buhr, Sahh, III, 1182, nu.3066; IV, 1875-1876, 1895, nu.4641, 4642, 4671;Muslim, I, 143; Beyhak, es-Sunenul-Kubr, VII, 51, nu.13113; Tirmiz, V, 428, nu.3325.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

19/26


ci rivayette bu hususa iaret ederken yedi ve sekizinci rivayetlerde baka birifade kullanmas ile dier rivayetlere de ters dmesi bu durumun Cbir b.

Abdillhtan deil de senette yer alan rvilerden kaynaklanan bir husus oldu-

u sonucuna bizi gtrmektedir.

V. Deerlendirme ve Sonu

Kurnn nzul srecine dair yaanan ilk olay Hz. Peygambere vahyin

gelmeye balamasdr. Bu olay nakleden rivayetler de ilk nazil olan ayetlere

yer veren rivayetlerdir. Bu aratrmada konu edilen ise nzulde ilk ayetlerolarak bilinen Alak 96/1-5. ayetlerin tefsirinde Tabernin yer verdii rivayet-

lerdir. almamzda on drt rivayet incelenmi ve ncelikli olarak -daha son-

raki aamalarda karkla meydan vermemek iin- rivayetler senet ve me-

tinleriyle Tabernin sraladekilde numaralandrlarak sunulmutur. Ara-

trmann takip eden safhalarnda rivayetler bu numaralandrma ile anlmtr.

Rivayetlerde ad geen rvilerin tam adlar ile vefat tarihleri ve aklamalar

metnin akcln bozmamak adna dipnotlarda gsterilmitir. Konunun dahaiyi anlalmas iin ilgili rivayetlerin isnat emalar da ekte takdim edilmitir.

Rivayetlerin senet ve metin zelliklerine ayr blmlerde yer verilmi, metin-

lerde yer alan farklar zihinlerde karkla sebep olmamas iin anlama tesir

eden ve etmeyen farklar olmak zere ayrlmtr. Tabernin dier bir eseri

olan Trhindeki ayn konu ile ilgili rivayetler de tefsirindeki rivayetlerle kar-

latrlmas iin zet olarak aktarlm ve deerlendirilmitir.

ncelediimiz rivayetlerden drdnn kayna farkl senetlerle ve Zuhr-

Urve-ie eklinde ortak bir yolla Hz. iedir. Hz. ie Hz. Peygamberinhanmdr. lk vahyin geldiine tanklk etmemesine ramen bu olayla ilgili

ayrntlar ondan veya dier sahabeden duymutur, eklinde yorumlamak hi

de yanl olmaz. Kendi ahitlii ile bilmesi mmkn olmayan bu hadiseyi ilk

iki rivayette ayrntl birekilde anlatyor olmas da bunu gstermektedir. Dr-

dnc ve beinci rivayetlerde ise -muhtemelen Hz. ie ayn olay nakletmi

olmakla beraber- sadece ilk nazil olan vahyin Alak Suresinin ilk be ayeti

olduuna dair bilgi yer almaktadr.nc rivayet Abdullh b. eddda dayanmaktadr. Daha nce de de-

indiimiz zere 81 veya 82 h. ylnda vefat eden Abdullh b. edddn

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

20/26

234 BURHAN BALTACI

Hz. Peygamber zaman

nda domu olduuna dair rivayetler bulunmas

naramen Ahmed b. Hanbel (241/855) onun Hz. Peygamberden herhangi bir

hadis iitmediini bildirilmektedir. Tabiinin byklerindendir ve pek ok sa-

habiden rivayeti bulunmaktadr. lk nzule dair en bilinen ve ayrntl olarak

olayn anlatld rivayetlerin Hz. ieden gelmesi sebebiyle Abdullh b.

edddn Hz. ieden rivayette bulunduuna dair tabakat kaynaklarnda

yer alan bilgi,104 bizi onun bu rivayeti Hz. ieden alm olabilecei sonu-

cuna gtrmektedir.

Altnc, yedinci ve on birinci rivayetler farkl senetlerle ube-Amr b.Dnr-Ubeyd b. Umeyrden nakledilmektedir. Ubeyd b. Umeyrin kendisin-

den rivayette bulunduu isimler arasnda Hz. ie ve Eb Ms el-Earnin

saylmas bizim iin nemlidir.105 nk ilk nazil olan ayetler ile ilgili rivayet-

ler genelde bu iki isme dayanmaktadr. Ubeyd b. Umeyrin de ilgili rivayeti/

bilgiyi Hz. ieden alm olma ihtimali yksektir. Rivayette ilk nazil olan

ayetlerin 96/Alak 1-5. ayetler olduu bilgisinden bahsedilmektedir.

Sekizinci ve on ikinci rivayetler Kurra vastasyla Eb Rac el-Utridyedayanmaktadr ki her iki rivayette de rvi kaynak olarak Eb Ms el-Earyi

gstermektedir. Eb Rac el-Utrid Hz. Peygamber dnemine ulam ol-

masna ramen onu grememitir. Hz. ie ve bn Abbsn da iinde bulun-

duu sahabeden rivayette bulunduu kaynaklarda yer almaktadr.106 Eb Ms

el-Ear Hz Peygamberden rivayette bulunmu mehur sahabilerdendir.107

Fakat burada ravi, Eb Ms el-Earden Alak Suresini rendiini beyan

etmesine ramen ilk nazil olan sure olduu bilgisini ifade ederken ondan -

rendiini sylememektedir. Eer bu bilgiyi Eb Ms el-Earden renmi

ise o da sahabidir ve nzul srecine ilikin verdii bilginin Hz. Peygamberden

geldii kabul edilmelidir. Aksi takdirde Eb Rac el-Utridnin Hz. ie ve

bn Abbstan rivayette bulunduuna dair yukarda verdiimiz bilgiye isti-

naden onun bu haberi Hz. ieden alm olduu sonucuna ulam oluruz.

Bu rivayette de ilk nazil olan ayetlerin sure lafzyla- 96/Alak 1-5 ayetler

olduu Ubeyd b. Umeyr tarafndan belirtilir.

104 bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, V, 251252; a.mlf., Takrb, s.514, nu.3403.105 bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VII, 71.106 bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VIII, 140.107 bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, V, 362363.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

21/26


Onuncu, on nc ve on drdnc rivayetler Sufyn-bn Eb Nech-Muchid tarikiyle rivayet mktesebat ierisinde ska rastladmz yaygn

bir senetle nakledilmektedir. Bu senette yer alan Sufynn aratrmalarmz

neticesinde -drdnc ve beinci rivayetlerde yer alan Sufyn b. Uyeynenin

aksine- Sufyn es-Sevr olduu kanaatine ulatk.108 Bu rivayetin kayna olan

Muchid ise tefsire dair rivayetleri ile mehur, kaynaklarda ise sika bir ravi ve

tefsir otoritesi olarak yer almaktadr. Onun bn Abbs ile yaknl tabakat

kitaplarnda konu edilir. bn Abbsn tefsire dair rivayetleri ile Muchidin

bu konuda otorite olmas bir arada deerlendirildiinde bu tespit ok do-ru grnmektedir. Yine kaynaklarda Muchidin Hz. ieden de rivayette

bulunduuna dair bilgi mevcuttur.109 Kendisine isnat edilen rivayetleri deer-

lendirdiimizde onun bu bilgiyi yksek bir ihtimalle bn Abbstan110 veya-

hut daha dk bir ihtimalle de olsa Hz. ieden ald zerinde durmamz

gerekmektedir. Muchide dayanan ilgili rivayetlerin hepsinde Sonra Nun

(Suresi nazil oldu) ilavesi dikkat ekmektedir.

Dokuzuncu rivayet At b. Yesra dayanmaktadr. Bu rivayette Muham-med b. shkn hocasnn ismi kapal olarak zikredilmektedir. Bu ise is-

natta mbhem diye ifade edilen bir durumdur. Tabakat kaynaklarna gre

At b. Yesrn Hz. ieden rivayette bulunmu olduuna dair bilgi a-

lmamz asndan nemlidir.111 103 veya 104 h. ylnda vefat eden At b.

Yesrn kendi bilgi birikimi ile vakf olamayaca bu bilgiyi ondan alma

ihtimali yksektir.

ncelediimiz rivayetler lafz itibariyle sahabe ve tabiine dayanyor olsa da

ierdii bilgiler nzule ilikin olmas hasebiyle onlarn bu bilgiyi kendi biri-

kimleri ile nakletmelerinin imknszlndan dolay ilk etapta sahabeye ve pek

tabii olarak da Hz. Peygambere dayanmaktadr. nk ilk nazil olan vahyin

servenini en salkl birekilde tespit etme ve bilebilme durumunda olan Hz.

108 Bkz. Onuncu rivayette yer alan Sufyn dipnotu.109 bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, X, 4244; a.mlf., Takrb, s.921, nu.6523; Muchidin bn Abbs tefsirin-

deki yeri ve otoritesi ile bn Eb Htim tefsirindeki isnatlar hakknda bkz. Ko,Erken Dnem Tefsir

Faaliyetleri, ss.70-71.110 bn Abbstan da ilk nazil olan ayetlerin -istiazeden sonra- Alak Suresinin ayetleri olduuna dair

rivayetlere rastlamaktayz. (rnek olarak bkz. Taber, Cmi, I, 50.) Bu rivayetler bize Muchidin bubilgisinin bn Abbsa dayanma ihtimalini kuvvetlendirmektedir.

111 bn Hacer, Tehzbut-Tehzb, VII, 217218.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

22/26

236 BURHAN BALTACI

Peygamber ve sahabedir. Tabiin nesli de baz

durumlarda Hz. Peygamberinve sahabenin ismini zikretmeksizin muhataplarn bilgilendirmek maksadyla

bu ekilde nakillerde bulunmulardr.

Konu edindiimiz rivayetler zelinde durum tespiti yapacak olursak, ad

geen rivayetler yukarda da ifade edildii zere Hz. ieye dayanmaktadr.

O, ilk nzule dair yaanan olay Hz. Peygamberden duyduu gibi teferruatl

birekilde naklederken kendisinden nakleden dier raviler bazen bir ksm-

n bazen de ierdii bilgilerden herhangi birisini muhataplarna iletmilerdir.

Bunun sonucu olarak ortaya, farkl rivayetlermi gibi grnen, fakat farklynleri nakledilen bir tek rivayet kmaktadr. Bunun yannda Muchid ri-

vayetlerinin yine Hz. ieye ulama ihtimali olsa da- bn Abbsa nispet

edilmesi kuvvetle muhtemeldir.

Rivayetlerin ortak ierii, ilk nazil olan ayetlerin Alak Suresi 1-5. ayetler

olmasdr. Olayn anlatl ve nakledili ekilleri deiik olsa da bu ortak

ierik ayn kalmaktadr. Bu husus ilgili rivayetlerde ilk nazil olan Kurn

ifadeleri ile olduu gibi; sekiz, dokuz, on iki, on ve on drdnc rivayet-te ilk sure lafz ile de ifade edildii olmutur. Alak suresinin altnc ayeti

ve sonrasnn, nceki ayetlerin nzul sebebi ile balantsnn bulunmad

bilinen bir husustur.112 Alak Suresi bir btn olarak nazil olmadna gre,

aratrmamza konu olan rivayetlerde ifadesini bulan lk nazil olan sure

ibaresinden, sure kavramnn ilk dnemde ayet gruplarn ifade etmede

kullanld kanaatine ulalmaktadr.

Alak Suresinin ilk be ayetinden sonra nazil olan sureler birinci rivayete

gre Nn vel-Kalem, Mddessir ve Duhdr. Bu surelerinin fetret-i va-

hiyden sonra nazil olduu anlalmaktadr. Tabernin Trhindeki rivayet-

ler ile tefsir ve hadis klliyatnda geen, yukarda kendilerine iaret edilmi

olan rivayetler bu hususu desteklemektedir. Muchid kaynakl rivayetlerde

ilk rivayette olduu gibi Nn vel-Kalem ilavesi bulunmaktadr. Bu ifadede

sonra kelimesi ile beraber kullanlmasndan bu surelerin Alak Suresinin

ilk be ayetinin hemen ardndan deil de fetret-i vahiyden sonra nazil oldu-

u anlalmaktadr. Rivayetlerin genelinden kan sonu Alak Suresinin ilk

112 Taber, Cmi, XXX, 253 vd.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

23/26


ayetlerinin ard

ndan fetret-i vahiy olarak isimlendirilen bir fas

lan

n meydanageldiidir. Bu arann ardndan ad geen surenin ilgili ayetleri nazil olmu-

tur. Muchid kaynakl rivayetlerde bu surenin isminin sadece Nun olarak

yer almasnn sebebi, bu rivayetler ilk nazil olan surenin ismine dair ksa bilgi

ierdii iin ilk rivayette saylan surelerden ilki olan Nunun saylmas, dier

ikisinin ise zikredilmemesi olabilir.

Dier bir adan deerlendirecek olursak, birinci rivayette yer verilen s-

ralamann nzul sras deil de bu surenin ilgili ayetlerinin nazil olduu-

na dair verilen bir bilgi olarak kabul edilebilir. Ad geen sureyi ierikitibariyle de deerlendirdiimizde yaplan itirazlara ve ithamlara kar Hz.

Peygamberi teselli eden, ona moral ve destek veren ayetlerle karlamakta-

yz ki bu durum gnn artlar ile de birebir rtmektedir.

lk dnemde nzul srasna gre tertip edilmi olan Hz. Osmn, bn Abbs

ve Cafer es-Sdkn mushaflarnda ortak olan zelliklerden birisi ilk nazil

olan surelerin Alak ve Nn vel-Kalem olmasdr. Bu bilgi de deerlendir-

meye tabi tuttuumuz rivayetlerle rtmektedir. (Mzzemmil ile) Mddessirve (arada birka sure olsa da) Duh ise ad geen mushaflarda bunlar takip

etmektedir.113 Bu durum verilerin fiili durum tarafndan da teyit edildiini gs-

termektedir.

Bu aratrmada, nzul sreci ynnden, hakknda farkl rivayetlerden zi-

yade benzer rivayetler bulunan 96/Alak Suresi 1-5. ayetler temel alnmtr.

Bu ayetlerle ilgili olarak Tabernin tefsirinde yer verdii rivayetler konu edi-

lerek rivayet tefsiri ekseninde senet ve metin asndan bir deerlendirme

yaplmtr. Bu rivayetler, ayn mellifin Trihinde yer verdii konu ile ilgili

rivayetlerle de karlatrlmtr. Hedefimiz, hakknda daha fazla tartmal

haberler bulunan sure veya ayetlere ilikin rivayetlerin de bu ekilde deer-

lendirilmelerine katk salamak ve bir rnek oluturmaktan ibarettir. Bu ve

benzeri almalar ile son dnemde pek deerlendirmeye tabi tutulmayan tef-

sir rivayetlerinin -senet ve metin itibariyle- ieriinde sakl kalan pek ok hu-

susun ortaya kaca kanaatindeyiz.

113 Cerraholu, smail, Tefsir Usl, (Ankara: TDV Yay., 1989) s.86.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

24/26

238 BURHAN BALTACI

VI.

Rivay

etlerinsnatTablosu

*

Hz.

ie

EbMus

Urve

bneddd

Ubeyd

EbRac

Atb.Yesr

Muchid

Zuhr

Suleymn

Amr

Kurra

X

bnEbNech

Numn

b.Rid

Ynus

M.bn

shk

Abdul-

Vh

id

ube

Nadrb.

umeyl

Vek

Muhammed

b.

shk

Sufyn

Cerr

bn

Vehb

Sufyn

bnEb

-

evrib

bnEb

Adiyy

A.b.

Mehd

Vek

Halldb.

Eslem

?

Seleme

A.b.

Mehd

Yahy

Vek

Mihrn

3

8

12

Vehbb.

Cerr

Ynus

brhm

b.Sad

A.b.

Bir

Taber

bn

Musenn

?

Eb

Kureyb

bnHumeyd

bnBer

?

bnH

umeyd

Taber

2

4

5

6

7

11

9

10

13

1

4

Ahmed

Taber

1

Taber

Taber

Taber

*

Tablo,Tabernintefsirindeyeralanrivayetlerinkayna

kkiisiesasalnarakhazrlanmtr.Herbirisnadnsonundakinumaralararatrmann

birinciblmdeyerverilenrivayetlerinTab

ernin

tefsirindezikrettiisralamayaistinadenverilmisranumaralardr.Tablodaki?imgesirivayetteyerverilmeyenisimlersebebiyle

meydanageleninktalara,Xisesenetteisim

belirtilmedenkaalbirtarzdaifadeedilenmbhemlieiaretetmektedir.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

25/26


KAYNAKACerraholu, smail, Tefsir Usl, Ankara: TDV Yay., 1989.Eb vne, Yakub b. shk el-sferin (316 h.),Musnedu Eb vne, I-II,

Beyrut: Drul-Marife, tsz.Hkim, Muhammed b. Abdillh en-Neysbr (321-405 h.), el-Mustedrek

alas-Sahhayn, I-IV, Beyrut: Drul-Kutubil-lmiyye, 1411/1990.Hazrec, Hfz Safiyyuddn Ahmed b. Abdillh el-Ensr, Hulsatu Tezhbi

Tehzbil-Keml f Esmir-Ricl, Bulak, 1301 h.

bn Hacer, Hafz Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askaln (852 h.), Tehzbut-Tehzb, I-XII, Beyrut: Dru Sadr, 1325 h.

_____,Fethul-Br, I-XIII, Beyrut: Drul-Marife, 1379 h._____, Takrbut-Tehzb, Riyd, 1416 h.bnul-Esr, Mecduddn el-Mubrek b. Muhammed el-Cezer (544-606 h.),

en-Nihye farbil-Hads vel-Eser, I-V, Beyrut: Drul-Fikr, tsz.bnus-Salh, Eb Amr Osmn b. Abdirrahmn (643 h.), Ulmul-Hads,

Beyrut: Drul-Fikr, 1986.

Kastaln, Ebl-Abbs ihbud-Dn Ahmed b. Muhammed (923 h.),rdus-Sr li erhi Sahhil-Buhr, I-X, Beyrut: Dru hyit-Tursil-Arab, 1304 h.

Ko, Mehmet Akif,snad Verileri erevesinde Erken Dnem Tefsir Faaliyet-leri, Ankara: Kitbiyt, 2003.

_____, Tefsirde Bir Kaynakncelemesi, Ankara: Kitbiyt, 2005.Koyiit, Talt,Hadis Istlahlar, Ankara: Ankara . lahiyat Fakltesi Yay.,

1985.Muslim, b. Haccc el-Kueyr en-Neysbr (206-261 h.), Shh, Beyrut: Dru

hyit-Tursil-Arab, tsz.Serinsu, Ahmet Nedim,Kurann Anlalmasnda Esbb- Nzlun Rol, s-

tanbul: le Yaynlar, 1994.Suyt, el-Hfz Celluddn (911 h.), Tedrbur-Rv, Beyrut: Muessesetur-

Rayyn, 2005._____, Lubbun-Nukl f Esbbin-Nuzl, (Tefsrul-Celleyn ile birlikte),

stanbul: Pamuk Yay., tsz.kir, Ahmed Muhammed, el-Bisul-Hass erhu htisri Ulmil-Hads,

Beyrut: Drul-Kutubil-lmiyye, 1994.

7/31/2019 Alak 1-5 Tefsir 26 Sh

26/26

240 BURHAN BALTACI

Taber, Eb Cafer Muhammed b. Cerr (310/922) Cmiul-Beyn an Tevliyil-Kurn, I-XXX (XV cilt halinde), Beyrut: Drul-Fikr, 1988._____, Cmi (2), tah. Abdullh b. Abdulmuhsin et-Turk, Kahire: Dru

Hicr, 1422/2001._____, Cmi (3), I-XXIV, tah. Ahmed Muhammed kir, Muessesetur-

Risle, 2000._____, Trhur-Rusul vel-Mulk, I-XI, tah. Muhammed Ebl-Fadl brhm,

Kahire: Drul-Merif, 1967.

Tatl, Bekir,yet ve Hadislerdesr ve Mira Olay, Adana, 2008._____, Cibrl Hadisi veslm Dncesine Yansmalar, Adana, 2009.Uur,Ansiklopedik Hadis Terimleri Szl, Ankara: TDV. Yay., 1992.Zebd, Zeynud-Dn Ahmed b. Ahmed b. Abdil-Latf, Sahh-i Buhr Muh-

tasar Tecrd-i Sarh Tercemesi ve erhi, I-XIII, trc. ve erh. AhmedNaim (I-III), Kamil Miras, Ankara: Diyanet leri Bakanl Yay.,1988.

Zeheb, Muhammed b. Ahmed b. Osmn, Siyeru Almin-Nubel, tah.

uayb el-Arnat, Beyrut: Muessesetur-Risle, 1986.

Documents

Alak 1-5 Tefsir 26 Sh