Szeciolatek w I klasie:

jak wspomaga jego rozwj?

Anna Izabela Brzeziska, Joanna Matejczuk

Instytut Psychologii

Wydzia Nauk Spoecznych

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Akredytacja Pastwowej Komisji Akredytacyjnej

(Uchwaa Nr 474/2010 z dn. 27.05. 2010r.)1111

Brzeziska, A., I., Matejczuk, J. (2012). Szeciolatek w

I klasie: jak wspomaga jego rozwj?

2

Kiedy Krzy znika na cae poranki i przyjaciele ze stumilowego lasu prbowali dowiedzie si, dokd chodzi Krzy i co robi Kapouchy powiedzia:

- Chcesz wiedzie, co robi Krzy co dzie przed poudniem? Uczy si. Ksztaci si. Wyczerpuje zdaje si, e to jest sowo, ktrego uy - wyczerpuje, czy czerpie Wiedz.

A. A. Milne, Chatka Puchatka

Jaka wizja szkoy?

Uczy, ksztaci, bawi czy wyczerpuje?

Jaka w oczach dziecka?

EFEKTY ROZWOJU w okresie dziecistwa:

kluczowe kompetencje osobiste

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bazowe zaufanie do innych ludzi, wiata i siebie

Autonomia i wasne terytorium psychiczne

Fantazja, inicjatywa, tworzenie

Przedsibiorczo

zanik

dziecicego

egocentry-

zmu

autonomia

moralna

pocztki

refleksji

wiadomo

wasnych

przey

Reguy

relacje z

dorosymi

Reguy

relacje z r-

wienikami

rozwj

samodziel-

noci

postawa

pracy

Kompetencje

i poczucie

kompetencji

Rozwj

spoeczny

Rozwj

poznawczy

Rozwj

emocjonaln

y

Rozwj

moralny

EFEKTY ROZWOJU w okresie dziecistwa:

kluczowe kompetencje poznawczo - spoeczne

5

Ciekawy wtek tutoringu

rwieniczego

Nagle Krzy zacz opowiada Puchatkowi o rozmaitych rzeczach: o ludziach zwanych Krlami i Krlowymi, o czym co nazywao si Mnonikiem, i o miejscu zwanym Europ (), o tym jak si napenia basen (..) i o tym jak za dawnych czasw pasowano modziecw na rycerzy.

- Czy to trudno zosta takim .. (Rycerzem?)

- Tak trudno jak krlem to nie jest powiedzia Krzy, a poniewa Puchatek wydawa si by rozczarowany, doda szybko ale duo trudniej ni Mnonikiem.

A. A. Milne, Chatka Puchatka

Jak dziecko sobie wszystko ukada w gowie?

Na ile dorosy jest w stanie zrozumie, jak myli dziecko?

6

Jakie kompetencje rozwijaj si

we wczesnym wieku szkolnym ?

Pat czoowy

kory mzgowej

U 6-latka

jest to obszar niedojrzay

U 9-10-latka

jest to obszar prawie dojrzay

7

Rozwj kory mzgowej w dziecistwie

Kora

przedczoowa:

mylenie,

planowanie

6 10

czas na

dojrzewanie

8

Najistotniejsza zmiana midzy 6/7 a 9/10 r..

dotyczy stopnia dojrzaoci funkcjonalnej kory przedczoowej (prefrontal cortex)

Kora przedczoowa to :

orodek decyzyjny mzgu (uwolnienie od kontekstu)

generator dziaa wolicjonalnych (opartych na woli)

generator myli abstrakcyjnych (planowania)

9

Za co odpowiada kora

mzgowa przedczoowa?

planowanie

dziaa

ustalanie

priorytetw

generowanie

alternatyw

przewidywanie

konsekwencji

Dojrzaa kora przedczoowa

10

Modsze dzieci maj problem

z kontrol wasnych dziaa

Niedojrzaa kora przedczoowa sprawia, e:

modsze dzieci reaguj w sytuacjach spoecznych odruchowo

dominujcym funkcjonalnie fragmentem ich mzgu jest

ciao migdaowate ukadu limbicznego, zwizane z emocjami

Mniej dojrzaa kora przedczoowa u dzieci 6/7-letnich oznacza

niszy poziom w porwnaniu z 9/10-latkami - kilkunastu

kluczowych kompetencji psychicznych odpowiedzialnych

za skuteczne realizowanie zada szkolnych

U dziecka 6-letniego dopiero rozwija si 11

kluczowych dla nauki szkolnej kompetencji

11

11. kompetencje metapoznawcze zdawanie sobie sprawy

1. hamowanie reakcji = powstrzymywanie

2. kontrola wasnych emocji =

panowanie nad sob

3. koncentracja uwagi mimo

dziaania dystraktorw

5. pami operacyjna

(aktywowana tu i teraz)

4. gotowo do powice

na rzecz nadrzdnego celu

7.

inicjowanie

dziaania

6. planowanie

dziaa krok-

po-kroku

8. organizacja

dziaania

w przestrzeni

9. organizacja

dziaania

w czasie

10.

elastyczno

dziaania

12

Kompetencja 1: hamowanie reakcji

Problemy

1. wyskakuje z czym jak filip z konopi

czsto palnie co bez zastanowienia

mwi za duo i nie zawsze potrafi oceni wpyw wasnego dziaania na sytuacj, w ktrej si znalaz

ma problemy z zaakceptowaniem kadej dla siebie niekorzystnej opinii

ma trudnoci z rozpoczynaniem zadania zaczyna bez zastanowienia, robi byle co

Co robi?

uczy hamowania reakcji poczekaj; zatrzymaj si na chwil; zamykamy oczy ; a teraz ciszej ; kady po kolei; Twoja kolej za chwilk; zaczynamy wszyscy rwno uwaga start!; zaczynamy na mj znak; zatrzymujemy si wszyscy, gdy zrobi tak

wykorzystywa gry i zabawy dziecice, rymowanki i wyliczanki

Czego nie robi?

nie zawstydza

nie omiesza

nie pogania

13

Kompetencja 2: kontrola emocji

Problem

przez dugi okres czasu nie potrafi ukry rozczarowania

atwo ujawnia niepokj

nie umie opanowa zoci

nie umie opanowa radoci

Co robi?

rozmawia o emocjach jakie s i jak si wtedy zachowujemy

zastanawia si, co przeywaj bohaterowie opowiadanych bajek, czytanych ksiek, ogldanych filmw

bawi si w udawanie i zgadywanie emocji na podstawie np. min, gestw, postawy ciaa

Czego nie robi?

nie zawstydza

nie omiesza

nie porwnywa dzieci ze sob

nie stawia za wzr i za przykad innych dzieci

14

Kompetencja 3: koncentracja uwagi

Problem

Moliwe jest ok. 5 minutowe pene skupienie uwagi na realizacji uciliwego obowizku (dodatkowo z pomoc dorosego) w porwnaniu z 1-2 godzinami skupionej uwagi u nastolatka

bardzo czsto rozpoczyna nowe zadanie zanim skoczy poprzednie

Co robi?

specjalnie nie dba o komfort pracy dzieci, raczej dawa im atrakcyjne zadania, aby zadanie wcigao

zachca do rozmawiania ze sob, gdy tego potrzebuj

zachca, by szukay sobie miejsca dla nich najbardziej dogodnego

Czego nie robi?

nie zawstydza, nie omiesza

nie pogania

nie wycisza, gdy co robi razem

nie przerywa, gdy pracuj a chcemy poda dodatkow informacj

jak najrzadziej mwi do caej grupy

15

Kompetencja 4: gotowo do

powice na rzecz nadrzdnego celu

Problem

jest mniej gotowy do powice na rzecz osignicia nadrzdnego celu

moe mie trudnoci z dostosowywaniem si do pracy w grupie, gdy pracuje si nad wsplnym zadaniem

ma problemy z uzasadnianiem sensownoci wasnych dziaa, woli robi co po swojemu

Co robi?

stosowa zmienno form pracy: indywidualnie, w parach, trjkach, grupkach 4-5 osobowych

pozwala na dobieranie si w zespoy, ale take dobiera przez losowanie (odliczanie, losowanie kolorowych kulek, zabawek, pocitych pocztwek)

jak najwicej zada wymagajcych wsppracy jedna budowla, jeden wielki rysunek

Czego nie robi?

nie zawstydza, nie omiesza

nie moralizowa

nie wycisza, gdy co robi razem

nie uruchamia rywalizacji midzy osobami ani midzy zespoami

stosowa rne kryteria oceny tej samej pracy

16

Kompetencja 5: pami robocza

Problem

pamita wskazwki dla

zaledwie jedno-

i dwu-etapowych dziaa

ma problemy z

zapamitaniem wielu

oczekiwa ze strony

rodzicw i nauczycieli, np.:

posprztaj pokj i wynie

mieci za p godziny

sprawdz

Co robi?

wprowadzi rne obrazki / symbole, gesty jako przypominajki

krtkie polecenia

zanim dzieci rozpoczn prac mwimy sobie, co teraz bdziemy robi

wprowadzi rytmizowanie, dwuwiersze, rymowanki i wyliczanki, piosenki jako sygnay czynnoci np.. pinko panko za chwile mae czytanko

Czego nie robi?

nie stosowa dugich i zoonych polece

nie gada za duo

17

Kompetencja 6: planowanie dziaa

Problem

potrzebuje pomocy osoby

dorosej, aby np. pomyle o

sposobach rozwizania

konfliktu w grupie

rwieniczej

yje przede wszystkim

obecn chwil

trudno mu ustali, co jest

waniejsze

Co robi?

wprowadzi duo rutynowych dziaa jako sygnaw tego, co bdzie dalej dobry plan dnia

przypomina: za chwil bdziemy malowa wielki obraz na papierze na pododze, to co musimy sobie przygotowa?

oznacza rysunkami / sowami, co bdziemy robi

Czego nie robi?

nie zawstydza, nie omiesza

nie pogania

18

Kompetencja 7: inicjowanie dziaania

Problem

odkada najmniej przyjemne zadania na sam koniec, mimo, e zna ich priorytetowy status

uwielbia zwleka i wyczekiwa do ostatniej chwili

przekraczanie terminw kocowych to jego specjalno

Co robi?

dawa zadania / zajcia do wyboru w kolejnoci wykonania (karteczki z rnymi rysunkami na rnych stolikach)

tworzy sytuacje, w ktrych wykorzysta si specyficzne umiejtnoci i pomysy kadego dziecka (zabawy naladowcze)

Czego nie robi?

nie zawstydza, nie omiesza

nie pogania!!

nie ocenia przez porwnywanie dzieci ze sob

nie uruchamia rywalizacji

nie zachca do naladowania gwiazd w grupie

19

Kompetencja 8: organizacja dziaania w przestrzeni fizycznej i spoecznej

Problem

trzeba mu przypomina, aby odoy zabawki na swoje miejsce albo posprzta po jedzeniu

sabo chwyta zwizki przyczynowe (a b; najpierw potem) i logiczne (nadrzdne podrzdne) w przyjtej przez nauczyciela strategii dziaania

Co robi?

ksztatowa nawyk przynoszenia zabawek/przedmiotw do dziaania na miejsce pracy i potem odnoszenia (najlepiej mie taki pokoik, skrzyni skarbw, kcik, z ktrego zabieramy i odnosimy)

zachca do cichego mwienia do siebie i uczy tego: teraz mam zrobi to, teraz to

Czego nie robi?

nie ucisza dzieci, gdy si bawi lub pracuj (praca w ciszy hamuje dziaanie w tym wieku)

nie przynosi przedmiotw za dzieci

nie sprzta za nie

20

Kompetencja 9:

organizacja dziaania w czasie

Problem

nie dotrzymuje zobowiza, zapomina o nich

nie potrafi oszacowa czasu potrzebnego do realizacji zadania

nie wyznacza sobie zmiennego tempa pracy w zalenoci od okolicznoci

dorosy musi wyznacza (i pilnowa!) terminy kocowe realizowanego zadania: masz na to 10 minut; za chwil koczymy

Co robi?

powiesi duy zegar w sali

przyczepia do niego symbole/obrazki rnych czynnoci

czsto odwoywa si do zegara

wprowadzi umowne znaki (np. dzwoneczek, wkadanie kapelusza w czerwonym kolorze) oznaczajce zblianie si do koca pracy / zabawy

Czego nie robi?

nie planowa skomplikowanych zada, gdy jest mao czasu

nie pogania

pozwoli dokoczy zadanie / zxabaw w innym czasie

21

Kompetencja 10:

elastyczno dziaania

Problem

sabo dopasowuje si do zmiennych okolicznoci realizacji zadania

z trudnoci i niechci poddaje rewizji swoje dotychczasowe plany; zoci si w sytuacji gdy np..: niestety, nie bdziesz mg obejrze bajki, bo zadzwonia babcia i musimy do niej zaraz jecha

jest cigle czym zaskakiwany

czsto odczuwa rozczarowanie, zo - nie potrafic dopasowa si do nowych sytuacji

Co robi?

czsto zmienia - losowo skad pracujcych zespow

dawa zadania wymagajce pracy w rnych miejscach i wykorzystania rnych przedmiotw

zachca do niestandardowego wykorzystywania przedmiotw

Czego nie robi?

nie dostarcza dzieciom zawsze wszystkich potrzebnych przedmiotw

w pracy zespoowej nie dawa wszystkim zespoom tego samego zestawu przedmiotw

22

Kompetencja 11:

kompetencje metapoznawcze Problem

rzadko zadaje sobie pytania: - jak mi idzie? - jak mi poszo? - co zrobi, eby to byo lepsze? -dlaczego mi si nie udao?

zachowuje si troch jak bokser w cigym zwarciu: - sabiej analizuje rezultaty wasnej pracy - mniej si uczy na popenionych bdach

czsto ignoruje sygnay / wskazwki pynce ze strony dorosego / innego dziecka

rzadko koryguje wasne zachowanie pod wpywem wskazwek

Co robi?

jak najwicej rozmawia z dziemi pogaduszki np. przy jedzeniu, ubieraniu si, myciu rk, sprztaniu

zachca dzieci do rozmawiania ze sob, porwnywania swoich dokona, ogldania rysunkw czy zeszytw

analizowa razem z nimi ich wytwory stosujc rne kryteria analizy

prosi o uzasadnienia

samemu stosowa tzw. kod rozwinity typu: dlatego, e; bo .; no skoro to

Czego nie robi?

nie moralizowa

nie wygasza tyrad, nie monologowa

nie stosowa kodu ograniczonego (gwnie proste zdania pojedyncze)

23

Konieczne jest zrwnowaone podejcie

do nauczania czyli stymulowanie wszystkich

obszarw kory mzgowej ucznia

Tradycyjne podejcie podajce (= transmisja wiedzy) kadzie nacisk na tyln cz mzgu

czyli nauka przez suchanie i zapamitywanie (wykad):

dostarczanie informacji

sabe ich porzdkowanie (sabe zwizki przyczynowe, sabe zwizki logiczne)

saba integracja z ju posiadanymi informacjami

owocuje to brakiem rozumienia istoty rzeczy

ksztatuj si piguki wiedzy i piguki umiejtnoci

Nowoczesne podejcie odkrywcze (= konstruowanie wiedzy) kadzie nacisk na przedni cz mzgu czyli nauka przez uruchamianie wasnej

aktywnoci (warsztaty):

gwnie w formie zabawy i gier, w tym gry ze sowami i gra sw

gry komputerowe

zachcanie do eksperymentowania indywidualnie, w parach, w triadach, w zespoach rnej wielkoci

zachcanie do planowania i tworzenia - metoda projektw w zespoach rnej wielkoci

24

6-latek bardzo potrzebuje poznawczego rusztowania

(scaffolding), ktre bdzie wzmacnia od zewntrz

jego jeszcze nie w peni dojrza kor przedczoow

Mae dziecko przed 3/4 r. ycia:

potrzebuje dobrego bliskiego kontaktu z dorosym fizycznego i emocjonalnego

jest to baza do podjcia eksploracji otoczenia dziecko ma bowiem poczucie bezpieczestwa

w trakcie dziaania dziecko stale konsultuje si wzrokowo z bliskim mu dorosym, aby upewni si, e nie grozi mu niebezpieczestwo i kontynuuje eksploracj otoczenia

bliski dorosy jako osoba znaczca to OPIEKUN

OPIEKUN staje si zewntrznym funkcjonalnym ekwiwalentem (uzupenieniem, protez) jeszcze niedojrzaej funkcjonalnie kory przedczoowej dziecka

Przedszkolak i ucze I klasy:

potrzebuje dorosego w roli funkcjonalnego bystrego

narzdzia dorosy musi by

kompetentny

pozwala mu to zrekompensowa brak 11 kompetencji, ktre u starszych dzieci generowane s przez kor przedczoow

bliski dorosy jako osoba znaczca to NA - UCZYCIEL

dorosy w roli NAUCZYCIELA staje si wewntrzn funkcjonaln

czci umysu dziecka

wymaga to od niego umiejtnoci decentracji i kooperacji z dzieckiem z jego perspektywy

dorosy musi postawi wymagania i pomaga w ich spenianiu (wsparcie emocjonalne, intelektualne i rzeczowe)

25

To troch o nas dorosych: rodzicach i nauczycielach ...

Czasami - chyba - lepiej nie mie ROZUMU przez due R

Wiatr d teraz z tyu, wic nie musieli ju krzycze.

- O, krlik jest mdry powiedzia Puchatek w zamyleniu.

- Tak przyzna Prosiaczek Krlik jest mdry. - I ma Rozum rzek Puchatek. - Tak zgodzi si Prosiaczek Krlik ma Rozum. Nastpio dugie milczenie.

- I myl cign Puchatek e on wanie dlatego nigdy nic nie rozumie.

A. A. Milne, Chatka Puchatka

26

To jest lew. Lew ma

cztery apy i grzyw.

Tanie loty do Afryki?

Dzikujemy

za uwag !