ADİ VE TİCARİ İŞLERDE

FAİZE İLİŞKİN

YENİLİKLER

Prof. Dr. Mustafa ÇEKER Çukurova Üniversitesi

Hukuk Fakültesi

Ticaret Hukuku Anabilim Dalı

Öğretim Üyesi 31.10.2013

FAİZ KAVRAMI

Faiz, para alacaklısına parasından yoksun

kaldığı süre için bir hukuki işlem veya kanun

gereğince ödenmesi gereken karşılık,

tazminattır.

Faiz, çeşitli açılardan tasnife tabi tutulabilir:

* Anapara faizi - Temerrüt faizi

* Basit faiz – Bileşik faiz

* Akdi faiz – Kanuni faiz

FAİZ BORCUNUN

KAYNAKLARI Bir para borcunun varlığı zorunlu olarak

borçlunun faiz ödemesini gerektirmez.

Faiz ödeme yükümlülüğü, kişiler arasındaki

hukuki ilişkiden veya kanundan doğabilir.

Örneğin ticari nitelikte olmayan ödünç

sözleşmelerinde, taraflar faiz ödeneceğini

kararlaştırmamışlarsa, borçlu ödünç aldığı para

için faiz ödemekle yükümlü değildir

(TBK.m.387/1).

Buna karşılık ticari ödünçlerde şart edilmemiş

olsa bile faiz verilmesi gerekir (TBK.m.387/2).

AKDİ FAİZ

Akdi faiz, taraflar arasında bir sözleşme

ilişkisinin bulunduğu hallerde sözleşme

hükmüyle belirlenen faizdir.

Sözleşme ile faiz iki ayrı şekilde belirlenebilir:

Faiz ödeneceği zaman ile birlikte faiz oranının

da kararlaştırılması

Sadece faiz ödeneceğinin öngörülmesi

Akdi faiz, anapara faizi veya temerrüt faizi

şeklinde ortaya çıkabilir.

Akdi Anapara Faizi

TBK.m.88 uyarınca, faiz ödeme borcunda

uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede

kararlaştırılmamışsa faiz borcunun doğduğu

tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine

göre belirlenir.

Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı,

birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının

yüzde elli fazlasını aşamaz.

3095 sayılı Kanuna göre yıllık faiz oranı %9

olarak belirlendiğinden ticari olmayan işlerde

akdi faiz oranı en fazla %13,50 olabilir.

Akdi Temerrüt Faizi

TBK m. 120/2’ye göre sözleşme ile

kararlaştırılacak yıllık temerrüt faizi oranı,

3095 sayılı Kanun m. 1’e göre belirlenen

yıllık faiz oranının % 100 fazlasını aşamaz.

3095 sayılı Kanuna göre yıllık faiz oranı

%9 olarak belirlendiğinden ticari olmayan

işlerde akdi faiz oranı en fazla %18 olabilir.

Temerrüt Faizi Oranının

Belirlenmemesi TBK m. 120/3 ise sözleşmede akdi faiz

oranı kararlaştırılmakla birlikte temerrüt

faizi kararlaştırılmadığı durumlarda

temerrüt faizinin ne şekilde belirleneceğini

düzenlemiştir.

Buna göre yıllık akdi faiz oranı 3095 sayılı

Kanun’a göre belirlenen yıllık % 9

oranından fazla ise, temerrüt faizi oranı da

belirlenen akdi faiz oranıyla aynı olacaktır.

Ticari İşlerde

Akdi Anapara Faizi TTK m. 8/1’e göre ticari işlerde faiz oranı serbestçe

belirlenir.

Ne TTK’nda ne de 3095 sayılı Kanun’da ticari işlerde

akdi faizi sınırlayacak bir hüküm bulunmaktadır.

TTK m. 8’in gerekçesinde, ticari işlerdeki faiz oranı

serbestisinin temel bir ilke olarak benimsendiği ve bu

serbestinin ticari işlere özgü olduğu vurgulanmıştır.

TTK’nun ticari faize ilişkin hükümleri, TBK ile aynı anda

yürürlüğe giren özel hüküm niteliğinde düzenlemeler

olduğundan, TBK. m. 88/2 düzenlemesiyle akdi faize

getirilen sınırlama ticari işlere uygulanmaz.

Ticari İşlerde

Akdi Temerrüt Faizi TTK m. 8 uyarınca bir sözleşmenin

tarafları ticari işlerde faiz oranını serbestçe

belirleyebilirler.

Bu düzenlemede bahsi geçen faiz ifadesi,

hem akdi hem de temerrüt faizini

kapsamaktadır.

Dolayısıyla taraflar ticari işlerde temerrüt

faizini de serbestçe belirleyebilirler.

KANUNİ FAİZ

6098 sayılı TBK, bir hukuki ilişkide tarafların

aralarında uygulanacak akdi ve temerrüt faizini

sözleşmeyle belirlememiş olmaları halinde

uygulanacak faiz oranının belirlenmesini

yürürlükteki faiz mevzuatına bırakmıştır.

Burada atıf yapılan mevzuat 3095 sayılı Kanuni

Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’dur.

Buna göre faiz ödenmesi gereken hallerde,

miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse faiz

oranı yıllık % 9 olarak düzenlenmiştir (m.1/1).

Ticari İşlerde Kanuni Faiz

TTK m. 9/1, ticari işlerde kanuni faiz hakkında ilgili

mevzuat hükümlerinin uygulanacağını düzenlemiştir.

Bu maddedeki “ilgili mevzuat” 3095 sayılı Kanuni

Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’dur.

Buna göre 3095 sayılı Kanun hükümleri, ticari

işlerde uygulanacak kanuni faiz bakımından da

geçerli olacaktır.

Adi işlerden farklı olarak ticari işlerde, faiz oranının,

TCMB’nin kısa vadeli avanslara 31 Aralık itibarıyla

uyguladığı avans faizi oranı üzerinden uygulanması

talep edilebilir (3095 s.K.m.2/3) (2013 yılı için

%13,75).

BİLEŞİK FAİZ

Ticari olmayan işlerde faizin anaparaya

eklenmesi suretiyle bulunan tutara yeniden

faiz yürütülmesi şeklinde işletilen bileşik

faiz yasaklanmıştır (TBK m. 388/3).

Aynı şekilde 3095 sayılı Kanun m. 3/1’de

de kanuni faiz ve temerrüt faizi

hesaplanırken mürekkep (bileşik) faiz

yürütülemeyeceği vurgulanmıştır.

Faize Faiz Yürütülmesi

Adi işlerde kanun, sadece bir durumda

faizin anaparaya eklenmesine cevaz

vermiştir (TBK.m.121/1).

Buna göre, faiz borcunu ödemekte

temerrüde düşen borçlu, icra takibine

girişildiği veya dava açıldığı günden

başlayarak, temerrüt faizi ödemekle

yükümlüdür.

Ancak TBK.m.121/3 uyarınca, temerrüt

faizine, ayrıca temerrüt faizi yürütülemez.

Ticari İşlerde Bileşik Faiz

Ticari işlerde bileşik faiz kural olarak yasaktır.

Bununla birlikte bileşik faizin ticari işlerde

uygulama bulabileceği iki istisnai hal vardır (TTK

m. 8/2).

Cari hesap sözleşmeleri

Her iki taraf bakımından ticari iş niteliğindeki ödünç

sözleşmeleri

Bu sözleşmelerde bileşik faiz

kararlaştırılabilmesi için hesap dönemleri

arasındaki süre en az üç ay olmalıdır.

FAİZE YÖNELİK DİĞER

SINIRLAMALAR Tüketici Kanunu (TKHK.m.10)

Kredi Kartları (BKKK.m.26)

Ticari İşletmeler Arasındaki Mal ve Hizmet

Tedarikine İlişkin Sözleşmeler

(TTK.m.1530/2)

BORÇLAR KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELERİN

TİCARİ İŞLERE ETKİSİ

Konu doktrinde tartışmalıdır.

Bir görüşe göre, 6098 sayılı Kanunla getirilen sınırlamalar, sadece adi işler için hüküm ifade etmekte olup, ticari işlerde serbestiyet ilkesi geçerlidir.

Aksi fikre göre ise, sözü edilen TTK.m.9’da faize yönelik olarak ilgili mevzuata yapılan atfın içinde Borçlar Kanunu da bulunmaktadır. Böylece ticari işlerde de akdi faiz ve temerrüt faizi oranları sınırlandırılmıştır. Akdi faiz oranı (avans oranı + %50) ve akdi temerrüt faizi oranı (avans oranı + %100) ile sınırlı olarak tespit edilmelidir.

HSYK TOPLANTILARI

Konu HSYK tarafından düzenlenen Hukuki Müzakere

Toplantılarında da değerlendirilmiştir (Hatay, 23-26 Mayıs 2013).

Toplantı sonrası düzenlenen tutanakta görüşler şu şekilde ifade

edilmiştir (http://hmt.hsyk.gov.tr/toplantilar/2013/adli-

yargi/bahar/hatay/raporlar/ozel3.pdf):

“Yukarıda anılan yasal düzenlemeler grubumuzca

değerlendirildiğinde; tacirler arası ticari işlerde, tacirlerin basiretli

tacir olması gerekmesi nazara alınarak, kamu düzenine ilişkin Türk

Borçlar Kanunu’nun getirdiği sınırlamaların tacirler arasında

uygulanamayacağı 8 kişilik grubumuzun yarısınca benimsenmiştir.

Diğer yarısı ise, Türk Borçlar Kanunu genel bir kanun olup, buradaki

düzenlemelerin tacirlere uygulanmayacağına dair yasada açıkça bir

düzenleme bulunmadıkça, tacirler arası ilişkilere de uygulanmasının

kaçınılmazdır. Örneğin, Türk Borçlar Kanununda kefalete ilişkin

hangi hükümlerinin tacirlere uygulanmayacağı belirlenmiştir…

“Türk Hukuk sisteminde, ticari ve adi işlerde uygulanacak faiz

tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmanın sonuçlandırılması için,

öncelikle faizin niteliğinin kamu düzenine ilişkin olup olmadığını

belirlemek gereklidir. Grubun diğer yarısı olarak, faizin kamu

düzenine ilişkin olduğunu benimseyerek, Türk Borçlar Kanununun

88 ve 120. maddelerine göre, uygulanacak faizin oranı ve 6101

sayılı Türk Borçlar Kanununun Yürürlüğü Ve Uygulama Şekli

Hakkında Kanunu’nun 7. maddesi de nazara alınarak, görülmekte

olan davalara da uygulanacağı şeklindeki düzenlemenin bu görüşü

kurulumuzda oluşmasına sebep olmuştur. TTK’nın 8. maddesinde

faiz oranının rızaen serbestçe tayin edebileceği yönündeki

düzenlemenin, bu sınırlar kapsamında ve sınırlamalarla TTK’nin 9.

maddesi gereğince uygulanacağı sonuç ve kanaatine varılmıştır. Bu

hususun çözümü yasal düzenleme ile ya da doktrindeki görüşler de

değerlendirilmek suretiyle bir an evvel yargısal içtihatlarıyla

uygulamadaki belirsizliğin giderilmesi önerilmektedir”.

YARGITAY’IN GÖRÜŞÜ

Y. 13. HD. 22.12.2012 Tarih ve E.2012/17865

K.2012/26319 sayılı kararı:

“... Uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede

kararlaştırılmışsa, bu oran (sözleşme ile kararlaştırılacak

yıllık temerrüt faizi oranı), birinci fıkra uyarınca belirlenen

yıllık faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamaz. (TBK m.

120/f.2 atfıyla 3095 sayılı Yasa m. 2- adi işlerde %9 +

yüzde yüz fazlası yani %9 =18'i; ticari işlerde avans

faizinin yüzde yüz fazlasını yani avans faizinin iki katını,

(01.01.2011 tarihinden 31.12.2012 tarihine kadar avans

faizi %15 olduğundan iki katı olan %30'u)

aşamayacaktır”.

YARGITAY’IN GÖRÜŞÜ Y. 13. HD. 20.02.2013 Tarih ve E.2012/23677 K.2013/3886 sayılı

kararı:

“Yukarıda yapılan tüm açıklamalar değerlendirildiğinde, TBK'nın 88

ve 120. maddelerinin emredici nitelik taşıdığı ve taraflar ileri

sürmese de re' sen gözetileceğinin kabulü gerekir. O halde faize

ilişkin TBK'nın 88 ve 120. maddelerinin uygulama şeklinin

irdelenmesi gerekmektedir. Buna göre, TBK 88. maddesinden de

açıkça anlaşıldığı gibi; faiz (anapara faizi) ödeme borcunda

uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz

borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan 3095 sayılı Kanunî Faiz ve

Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'a göre belirlenecektir.

Hal böyle olunca mahkemece yukarıdaki açıklamalar ve yasal

düzenlemeler ışığında gerekirse bilirkişiden ek rapor alınarak karar

verilmesi gerekirken, yazılı şekilde asıl alacak olan 7.712,19 TL'ye

takip tarihinden olmak üzere yıllık %61.68 temerrüt faizi

uygulanmasına karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma

nedenidir.”

YARGITAY’IN GÖRÜŞÜ

Y. 13. HD. 17.04.2013 Tarih ve E:2013/9, K:2013/10102 sayılı Kararı:

“… Davacı banka davalının kredi kartı borcu nedeni ile 7.733,25 TL asıl

alacak ve işlemiş faizi ile birlikte toplam 8.893,59 TL'nin tahsili için yaptığı

icra takibine davalının itiraz ettiğini belirterek, itirazın iptali talepli bu davayı

açmıştır. Davacı dava konusu icra takibinde 7.733,25 TL asıl alacak ile

birlikte %27,12 akdi işlemiş faiz ve ayrıca % 33 temerrüt faizi işletilmesini

istemiştir. Mahkemece davanın kabulüne karar verilmiştir.

TBK.nda " temerrüt faizi" başlıklı düzenlemede de (m. 120) şu şekilde bir

çözüme gidilmiştir: Uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede

kararlaştırılmamışsa, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat

hükümlerine göre belirlenir. TBK m.120/f.2 atfıyla 3095 sayılı yasa m.2 adi

işlerde %9 + %100 fazlası yani %18'i aşamayacaktır. Hal böyle olunca

mahkemece asıl alacağa temerrüt tarihi olan 26.01.2011 den itibaren icra

takip tarihine kadar %18 temerrüt faizi yürütülmesine karar verilmesi

gerekirken, icra dosyasında talep edildiği gibi %33 faizle tahsiline karar

verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir”.

YARGITAY’IN GÖRÜŞÜ

Y. 23. HD. 23.01.2013 Tarih ve E:2012/6076,

K:2013/308 sayılı Kararı:

“… Somut olayda, davaya konu aidat borcu kooperatif

genel kurul kararlarıyla belirlendiğinden ve genel kurul

kararları da sözleşme niteliğinde olduğundan davacının

takip konusu alacak kalemlerine uygulanması gereken

azami faiz oranı TBK’nun 120/2. maddesinde

düzenlenmiş yıllık temerrüt faiz oranı olup, davacı

kooperatifin genel kurullarında kabul edilmiş temerrüt

faiz oranı, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan

mevzuata yani 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt

Faizine İlişkin Kanun'un 2/1. maddesine göre belirlenen

yasal faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamayacaktır.”.