เอกสารเผยแพร อันดับท่ี 45โดย ผศ.กระจาง วิสุทธารมณ

ภาควิชาสัตวบาล คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร

พิมพเผยแพรโดย ศูนยสงเสริมและฝกอบรมการเกษตรแหงชาติสํ านักสงเสริมและฝกอบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร

จัดทํ าโอมเพจโดย : สํ านักบริการคอมพิวเตอร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรจัดทํ าเอกสารเผยแพรโดย : ส ํานักสงเสริมและฝกอบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรสารบัญเนื้อหา

ประโยชนของการเล้ียงเปด ……………………………. 1พันธุเปด ……………………………. 1โรงเรือนเปด ……………………………. 5อุปกรณในการเล้ียงเปด ……………………………. 6การเตรียมตัว ……………………………. 10การเล้ียงดูเปด ……………………………. 11สูตรอาหารเปด ……………………………. 12โรคเปด ……………………………. 14

เพื่อใหไข เน้ือเปนอาหาร ชวยเพิ่มรายได ประหยัดทุน สามารถใชท่ีดินและแหลงน้ํ าใหเปนประโยชนมากขึ้น ใชเศษผัก เศษอาหารและปลาเปดใหเปนประโยชนได ไดมูลเปดเปนปุย

เปดท่ีเล้ียงกันอยูท่ัวไปมี 2 ประเภท คือ เปดพันธุไข เปดพันธุเน้ือ1. เปดพันธุไข

1.1 พันธุกากีแคมเบลล พัฒนาพันธุในประเทศอังกฤษ จนไดเปนเปดพันธุท่ีใหไขดกที่สุดในโลกพันธุหนึ่งโดยใหไขปละมากกวา 300 ฟอง เปดกากีมีขนสีน้ํ าตาล แตขนท่ีหลังและปกมีสีสลับออนกวา ปากดํ าคอนขางไปทางเขียวจงอยปากต่ํ า ตาสีน้ํ าตาลเขม คอสวนบนสีน้ํ าตาล แตสวนลางเปนสีกากี ขาและเทาสีเดียวกันกับขนแตเขมกวาเล็กนอย ตัวเมียเม่ือโตเต็มท่ีหนักประมาณ 2.0-2.5 กก. เร่ิมไขเม่ืออายุประมาณ4 1/2 เดือน สวนตัวผูจะมีขนสีเขียวที่หัว คอ ไหล และปลายปก ขนตัวสีกากีและน้ํ าตาลขาและเทาสีกากีเขม โตเต็มท่ีหนักประมาณ 2.5-2.7 กก.

1.2 พันธุอินเดียนรันเนอร เปนเปดขนาดเล็ก ตัวผูโตเต็มท่ีมีน้ํ าหนักประมาณ 1.7-2.5 กก. ตัวเมียมีน้ํ าหนัก 1.5-2.0 กก. เปดพันธุน้ีมีอยู 3 ชนิด คือ สีขาว สีเทา และสีลาย ลักษณะเดนประจํ าพันธุท่ีแปลกกวาเปดพันธุอ่ืนๆ คือการยืนคอตรงลํ าตัวเกือบต้ังฉากกับพ้ืนปากสีเหลือง แขงและเทาสีสม ตัวเมีย เร่ิมใหไขเม่ืออายุประมาณ 4 1/2 เดือน ใหไขฟองโตและไขทน

1.3 พันธุพ้ืนเมือง ที่นิยมเลี้ยง มี 2 พันธุ คือ เปดนครปฐม เล้ียงกันมากในเขตจังหวัดนครปฐม เพชรบุรี สุพรรณบุรี และในพ้ืนท่ีลุมซึ่งเปนเขตน้ํ าจืด ตัวเมียมีขนสีลายกาบออย ปากสีเทา เทาสีสม ตัวผูมีสีเขียวแกตั้งแตคอไปถึงหัว คอคว่ันขาว อกสีแดง ลํ าตัวสีเทา ปากสีเทา และเทาสีสม ตัวผูโตเต็มท่ีหนักประมาณ 3.0-3.5 กก.ตัวเมียหนัก 2.5-3.0 กก. เร่ิมใหไขเม่ืออายุประมาณ 6 เดือน

เปดปากน้ํ า เล้ียงกันมากในเขตจังหวัดสมุทรปราการ (ปากน้ํ า) สมุทรสาคร ฉะเชิงเทราและชลบุรี ตลอดจนจังหวัดท่ีอยูชายฝงทะเลอ่ืนๆ เปนเปดพันธุเล็ก ตัวเมีย มีปาก เทา และลํ าตัว สีดํ าอกสีขาว เฉพาะตัวผูจะมีขนสีเขียวบรอนซที่หัว ขนาดเล็กกวาเปดนครปฐม ขนาดไขก็เล็กกวาเร่ิมใหไขเม่ืออายุ 5-6 เดือน ตัวผูของเปดพันธุพ้ืนเมืองนิยมนํ าไปเล้ียงเปนเปดเน้ือ ในปจจุบัน เปดไขพันธุพื้นเมืองแทแทบจะหมดไปจากวงการเลี้ยงเปดไขแลว เน่ืองจากมีการผสมพันธุกันระหวางพันธุกากีแคมเบลลกับพันธุพ้ืนเมืองมาเปนระยะเวลายาวนาน จนกลายเปนเปดพันธุผสมแทบทั้งหมด พันธุแทสวนใหญเหลืออยูตามสถานีทดลองของกรมปศุสัตวเทาน้ัน

1.4 พันธุลูกผสมกากีแคมเบลลกับพื้นเมือง นิยมเลี้ยงกันมากกวาพันธุแท เพราะเลี้ยงงายทนทาน ใหเน้ือดี และใหไขดก ประมาณ260 ฟองตอป อายุท่ีเร่ิมไขประมาณ 5 1/2-6 เดือน

1.5 พันธุลูกผสม ไฮ-บริด พัฒนาพันธุโดยบริษัทเอกชนในตางประเทศเปนสวนใหญแลวนํ าเขามาเล้ียงใน เมืองไทย เร่ิมเขามามีบทบาทในวงการเล้ียงเปดมากข้ึน พันธุที่นิยมเลี้ยง เชนซุปเปอรด๊ัคลักษณะท่ัวไปของเปดท่ีใหไขดก - เปดมีลํ าตัวลึกและกวาง - ขนกรานไมสวยงาม ไมพองฟู - นัยนตานูนเดนเปนประกายสดใส - ชวงคอลึกและแข็งแรง - กนยอยหอยเกือบติดดิน - จับดูหนาทองจะบางและนุม - กระดูกเชิงกรานกวาง ทวารกวางและชื้น

2. เปดพันธุเน้ือ 2.1 พันธุปกกิ่ง มีตนกํ าเนิดจากประเทศจีน รูปรางใหญโต ลํ าตัวกวางลึกและหนา ขนสีขาวลวนปากสีเหลือง-สม แขงและเทาสีหมากสุก ผิวหนาสีเหลือง เล้ียงงาย ไมฟกไข ใหไขดีพอใชประมาณ160 ฟองตอป เปลือกไขสีขาว เม่ือโตเต็มท่ีตัวผูหนักประมาณ 4 กก. ตัวเมียหนัก 3.5 กก. เปดปกก่ิงมีนิสัยคอนขางต่ืนตกใจงาย ผูเล้ียงควรระวัง เพราะอาจกระทบกับการเจริญเติบโตได ใชเล้ียงไลทุงไมคอยไดผล ควรเล้ียงในเลาท่ีอากาศถายเทไดสะดวก จึงจะเติบโตดี นอกจากใหเน้ือแลว ขนเปดปกก่ิงยังเปนท่ีตองการของอุตสาหกรรมผลิตลูกขนไก และใชทํ าฟูกท่ีนอนไดดวย

2.2 เปดเทศ (Muscovy) มีตนกํ าเนิดมาจากทวีปอเมริกาใต เปนเปดอีกพันธุหน่ึงตางหาก เม่ือทํ าการผสม พันธุกับเปดพันธุอ่ืน จะใหลูกเปนหมัน เชน เปนพันธุปวฉาย เปดเทศใชอาหารพวกพืชสดไดดีคลาย ๆ กับหาน เปนเปดท่ีใหเน้ือดีแตใหไขนอย และโตคอนขางชา จึงไมคอยมีผูนิยมเลี้ยงเปนการคา เปดเทศชอบฟกไขและเลี้ยงลูกไก มีนิสัยชอบบิน เม่ือโตเต็มท่ีตัวผูจะมีน้ํ าหนักประมาณ 4-4.5 กก. ตัวเมียมีน้ํ าหนัก 3.0-3.5 กก. เปดเทศมี 2 ชนิด คือ ชนิดมีสีขาว และชนิดสีดํ า ทั้ง 2 ชนิด ที่บริเวณหนาและเหนือจมูก มีหนังยนสีแดง เปดเทศชนิดท่ีมีสีขาวจะมีขนสีขาว ผิวหนังสีขาว แขงสีเหลือง-สมออน ปากมีสีเน้ือ ชนิดสีดํ ามีขนที่หนาอก ลํ าตัและหลังสีดํ าประขาวปากสีชมพู แขงสีเหลืองหรือตะก่ัวเขม

2.3 พันธุปวฉาย เปนเปดพันธุผสมระหวางเปดเทศกับเปดธรรมดา พันธุพ้ืนเมืองของไทย ลูกเปดที่ไดจะเปนหมันทั้งเพศผูและเพศเมีย ลักษณะเปดพันธุนี้ที่สํ าคัญ คือโครงรางใหญ เล็บแหลมดํ าและวองไว กระโดดเกงกวาลูกเปดธรรมดา เล้ียงงาย โตเร็ว ไมเที่ยวหากินไกล ไมรองเสียงดัง รสชาติของเน้ือดีกวาเปดธรรมดา เน้ือแนน มีไขมันต่ํ า ชาวจีน นิยมบริโภคมานานนับรอยปแลว ในชวงตรุษและสารทจีนราคาดีกวาเปดธรรมดามาก การเล้ียงใชเวลาประมาณ 3.5-4 เดือน เปดตัวผูจะมีน้ํ าหนัก 3-3.5 กก. สวนตัวเมียจะหนัก2.5-3 กก. 2.4 พันธุลูกผสม ไฮ-บริด นํ ามาเผยแพรโดยบริษัทเอกชน มีเล้ียงกันอยูหลายพันธุในขณะน้ี เชนพันธุ เชอร่ีวอลเลย พันธุทีเกล พันธุฮักการด พันธุเลคการด เปนตน ซ่ึงสวนใหญมีการพัฒนาพันธุโดยมีพันธุปกกิ่งผสมอยูดวย 2.5 พันธุพ้ืนเมือง มีอยู 2 พันธุดวยกัน คือ พันธุนครปฐม เปนเปดตัวผูท่ีคัดออกจากเปดพันธุไข และนํ ามาเล้ียงเปนเปดเน้ือ ไดรับความนิยมจากผูเล้ียงมากท่ีสุด เพราะลูกเปดราคาถูก เล้ียงงาย และไดน้ํ าหนักดีกวาเปดพ้ืนเมืองพันธุอ่ืน ๆ ใชเวลาเล้ียง 3-4 เดือน ได น้ํ าหนักเฉล่ีย 1.6-2.0 กก. ตัวผูจะมีหัวสีเขียวคอคว่ันขาว อกสีแดงลํ าตัวสีเทา และเทาสีสม พันธุกากีผสม เปนเปดตัวผูท่ีคัดออกจากเปดไขพันธุกากีผสมและนํ ามาเล้ียงเปนเปดพันธุเน้ือ เปนเปดพันธุ เล็ก น้ํ าหนักไมคอยดี จึงไมนิยมเล้ียงกันมากนัก ใชเวลาเล้ียง 4 เดือน ไดน้ํ าหนัก 1.3-1.6 กก.

การเล้ียงเปดตัวผูเปนเปดพันธุเน้ือเดิมทีเดียว ไมไดนิยมกันมากนัก จนกระทั่งเกษตรกรแถบนครปฐม สุพรรณบุรี ฉะเชิงเทรา อยุธยา อางทอง หลังจากทํ านาแลว ก็ลองซ้ือลูกเปดตัวผูมาเล้ียง จนกลายเปนความนิยมทั่วไป โดยสวนมากนิยมเล้ียงเปดพ้ืนเมือง การเล้ียงก็โดยอาศัย ใหเปดหากินเก็บขาวตกและลูกกุง ลูกปลาตามหนอง คลอง บึง ตางๆ

ลักษณะท่ัวไปของโรงเรือนเปดท่ีดี ควรมีคุณสมบัติดังตอไปน้ี - กันลม แดด ฝน ได - อากาศภายในโรงเรือนสามารถระบายถายเทอากาศไดดี - สามารถรักษาความสะอาดไดงายไมเปนท่ีขังน้ํ า - พื้นควรเปนพื้นทราย หรือพ้ืนซีเมนต จะทํ าใหท ําความสะอาดไดงายและควรปูแกลบเปนวัสดุรองพ้ืน - ในบริเวณที่วางภาชนะใหนํ้ าควรมีท่ีระบายน้ํ า พ้ืนคอกตรงบริเวณท่ีใหน้ํ าควรใชพ้ืนไมระแนงหรือใชแผนซีเมนตแบบเดียวกับที่ปูคอกหมู ซ่ึงเปนชองจะสามารถระบายน้ํ าไดดี หรือทํ าเปนตะแกรงลวดเพ่ือวางท่ีใหน้ํ า - สรางงาย ราคาถูก และใชวัสดุกอสรางท่ีมีในทองถ่ิน - หลังคาควรเปนหลังคาจ่ัว 2 ชั้น เพราะจะชวยใหระบายอากาศไดดี - ไมควรเล้ียงแนนจนเกินไป

อัตราสวนในการเล้ียงตอพ้ืนท่ีคือ เปดเล็ก 6-8 ตัว ตอ 1 ตารางเมตร เปดรุน 5-6 ตัว ตอ 1 ตารางเมตร เปดไข 4-5 ตัว ตอ 1 ตารางเมตร เปดเน้ือ 7 ตัว ตอ 1 ตารางเมตร ทุกขนาด

1. เคร่ืองกกลูกเปด ลูกเปดเม่ือยังเล็กๆ ยังไมมีความอบอุนหรือเคร่ืองก้ันความหนาวเพียงพอ เม่ือถูกอากาศเย็นในเวลากลางคืนหรือตอนเชาๆ ก็จะหนาวสั่น ถาปลอยไวเชนน้ีนานๆ ลูกเปดจะตายหรือแคระแกรนได จึงตองมีเครื่องกกใหลูกเปด การกกลูกเปด สามารถท ําได 3 ลักษณะคือ ใชแมเปดกก ใชเครื่องกกที่ใชไฟฟา และใชเครื่องกกที่ไมใชไฟฟา 1.1 การกกดวยแมเปด เปนวิธีแบบธรรมชาติใชไดสํ าหรับกรณีที่เลี้ยงเปดจํ านวนไมมาก หรือในการเล้ียง แบบหลังบาน มีลูกเปดไมก่ีตัววิธีการกกที่นอกเหนือจากการใชวิธีธรรมชาติ เปนการกกท่ีตองใชเคร่ืองมือเขาชวย ซ่ึงมีหลายวิธี ดังน้ี 1.2 วิธีกกลูกเปนแบบงายๆ เปนการกกท่ีนิยมใชในชนบท กกโดยไมใชความรอนชวย โดยแบงลูกเปดออกเปนฝูงๆ ละ 100 ตัว สํ าหรับใสคอกนอนในเวลากลางคืน คอกนอนตองปดมิดชิดพอควรเพื่อกันลมโกรก ภายในคอกแบงออกเปนชอง ๆ ขนาดกวาง 1 เมตร ยาว 2 เมตร สํ าหรับเปด 100 ตัวใชไมกระดานหรือไมไผก้ันสูงจากพ้ืนคอกประมาณ 25-30 เซนติเมตร ดานบนท่ีนอนปดดวยกระสอบปาน เพ่ือเก็บความรอนจากตัวลูกเปด 1.3 วิธีกกดวยถานไฟหรือตะเกียงรั้ว โดยใชเตาอ้ังโลใสถานไฟเปนแหลงใหความรอนทํ าใหภายในคอกอบอุน และตองมีท่ีก้ันรอบๆ เตาเพ่ือกันไมใหลูกเปดพลัดเขาไปถูกเตาอ้ังโล อาจใชถังน้ํ ามันขนาด 200 ลิตร ตัดใหสูง 20 เซนติเมตร หรือจะใชลวดตาขายหรือไมไผสานก้ันโดยรอบก็ได การใชตะเกียงร้ัวน้ํ ามันกาดเปนแหลงใหความรอนในการกกลูกเปดก็ไดผลดี เพื่อใหเก็บและแผกระจาย ความรอน ไดดีข้ึนควรมีฝาชีสังกะสีหรืออลูมิเนียมครอบ หยอนใหขอบฝาชีสูงจากพ้ืนประมาณ20 เซนติเมตร รอบนอกควรมีแผงลอมกกอีกช้ันหน่ึง หากปูพื้นคอกดวยแกลบ ควรมีแผนโลหะรองใตเตาเพื่อปองกันไมใหเกิดไฟไหม

1.4 วิธีกกดวยแกส เครื่องกกดวยการใชแกส ประกอบดวยเตา ฝาชีหรือตัวกกและถังแกสพรอมดวยอุปกรณสํ าหรับควบคุมความรอนในระดับท่ีตองการตามอายุลูกเปด 1.5 การกกดวยไฟฟา นับวาเปนวิธีที่สะดวกที่สุด ซ่ึงอาจจะเปนเคร่ืองกกแบบฝาชี ใชหลอดไฟธรรมดาเปนแหลงใหความรอน หรือใชลวดรอนเปนแหลงใหความรอน หรือจะใชหลอดไฟอินฟราเรด2-3 หลอด แขวนใหสูงจากพ้ืนคอกประมาณ 18-20 เซนติเมตร จะเพียงพอสํ าหรับการกกลูกเปดประมาณ 100 ตัว

1.6 การกกลูกเปดแบบกรง การเล้ียงลูกเปดสามารถทํ าอยางงาย ๆ โดยใชไมไผหรือลวดตาถี่ปูพื้น ถาใชไมไผปูพ้ืนควรใชลวดขนาด 1/2 น้ิว ปูทับอีกชั้นหนึ่ง ลวดท่ีใชควรเปนลวดตาส่ีเหล่ียมเพราะไมคม ซึ่งอาจตํ าเทาลูกเปดได ถาหากไมไดตองใชลวดตาหกเหล่ียม ควรเปนลวดขนาดใหญ ถามีกรงเล้ียงลูกไกอยูแลวก็ใชเล้ียงลูกเปดได กรงขนาด 1 x 2 เมตร เล้ียงลูกเปดได 50 ตัว จนถึงอายุไมเกิน 1เดือน หรือจนโตพอท่ีจะเอาลงเล้ียงปลอยฝูงได กรงกกควรกั้นทึบ 3 ดาน ประมาณ 1 ใน 3 ของกรงดานใดดานหน่ึง ดานท่ีก้ันทึบควรเปดสวนบนติดกับขอบกรงลงมาประมาณ 10 เซนติเมตร เปนชองระบายอากาศ โดยเฉพาะถาใชตะเกียงรั้วกกชองน้ีจะเปนชองระบายแกสหรือควันเสียออกดวย สวนอีก 2 ใน 3 ของกรงดานบนควรเปดหรือปดดวยลวดตาขาย เพ่ือใหโปรงดานขางจะปดทึบหรือจะใชลวดตาขายก็ได ดานหนาของสวนท่ีใชกกควรใชผาหรือกระสอบปานตัดเปนร้ิว ทํ าเปนมานก้ันใหขอบสูงจากพื้นกรงประมาณ 5 เซนติเมตร เพ่ือเก็บความอบอุนภายในกก ถาอากาศหนาวจัดอาจตองใชผาหรือกระสอบปานปดขางกรงโดยรอบก็ได อุณหภูมิท่ีเหมาะสมในการกกลูกเปดน้ัน ควรจะสังเกตจากปฏิกิริยาของลูกเปด เพราะลูกเปดจะบอกไดดีกวาวาไดรับความอบอุนทีพ่อดีหรือไม ถาลูกเปดสุมกันเปนกลุมและมีเสียงรอง แสดงวาอุนไม

พอตองเพิ่มความรอน ถาลูกเปดกระจายอยูนอกกกยืนอาปากหอบและกางปกแสดงวารอนเกินไป ตองลดความรอนลง ถาอุณหภูมิกํ าลังพอดีลูกเปดจะนอนราบกับพ้ืนกระจายอยูท่ัวไปในกกและริมกก

ขอควรพิจารณาในการกกลูกเปด 1. จํ านวนลูกเปดท่ีกกตอคร้ัง หากกกลูกเปดจํ านวนไมมาก อาจใชลังไมดัดแปลงเปนกรงกกก็ไดโดยสุมฟางไวรอบๆ ลังไม เพ่ือใหลูกเปดอบอุน ไมจํ าเปนตองสรางกรงกกอยางมาตรฐาน 2. ความสะดวกในการใชไฟฟา หากบริเวณที่เลี้ยงเปดมีไฟฟาถึงอาจใชหลอดไฟฟาเปนแหลงความรอนในการกกลูกเปดไดหลอดไฟฟา 60 แรงเทียน 2 หลอด สามารถกกลูกเปดได 120-150 ตัวถาไมมีไฟฟาก็อาจใชตะเกียงรั้วแทนหลอดไฟก็ได นอกจากน้ีแลวเตาถานอ้ังโลหรือตุมเกาๆท่ีใสถานไมไวขางในก็อาจใชเปนแหลงใหความอบอุนแกลูกเปดไดดีเชนกัน

3. ฤดูที่เขาลูกเปด หากเขาลูกเปดในฤดูรอนก็อาจไมจํ าเปนตองสรางกรงกกดีนัก แตถาเขาลูกเปดในฤดูหนาว กรงกกลูกเปดควรสรางใหไดมาตรฐาน เพ่ือใหกรงกกน้ันเก็บความรอนไดอยางมีประสิทธิภาพ ซึ่งจะขวย ประหยัดคาไฟฟาาหรือคาน้ํ ามันเปนอันมาก 4. ภัยอันตรายจากสัตวอ่ืน หากบริเวณท่ีเล้ียงเปดมีสุนัข นกฮูก หนู แมว และงูมาก ควรลอมกรงกกดวย ตาขายลวด

5. เน้ือท่ีกรงกก ไมวาจะเลือกใชกรงแบบไหน ควรสรางกรงกกใหมีเน้ือท่ีพอเหมาะกับจํ านวนลูกเปดที่ตองการจะกก ในเน้ือท่ี 1 ตารางฟุต ไมควรกกลูกเปดเกิน 7 ตัว หรือ 1 ศอกส่ีเหล่ียมตอลูกเปด10 ตัว อัตราสวนน้ีใชสํ าหรับกกลูกเปดจํ านวนเกิน 100 ตัวตอคร้ัง ถากกเปดจํ านวนนอย เน้ือท่ีตองเพิ่มมากข้ึน หากเนื้อที่กกแคบไป ลูกเปดจะไมสามารถหนีความรอนได แตถาเนื้อที่กกกวางไป ลูกเปดบางตัวอาจหนาวตายเพราะอยูไกลจากบริเวณ ท่ีความรอนไปถึง

2. รางอาหาร

ควรทํ า 3 ขนาด คือ ขนาดเล็กสํ าหรับลูกเปด ขนาดกลางสํ าหรับเปดรุน และขนาดใหญ สํ าหรับเปดไข ภายในรางอาหารควรยารอยตอกันร่ัว เพราะเรานิยมเล้ียงเปดดวยอาหารเปยก

3. รางนํ้ า

สํ าหรับลูกเปด ควรใชแบบกระติกนํ้ า ซ่ึงหาซ้ือไดในทองตลาด หากหาซื้อลํ าบากก็อาจทํ ารางอาหารขนาดเล็กที่ยารอยรั่วอยางดีใชแทนก็ได ขอสํ าคัญคือ ตองมีรางไมกันไมใหลูกเปดลงเลนน้ํ าไดเพราะจะทํ าใหลูกเปดหนาวตาย ถาบริเวณท่ีเล้ียงเปดมีตนไผมาก อาจจะใชตนไผลํ าโตๆ ผาเปนรองแลวฝงดินใชเปนรางน้ํ าสํ าหรับลูกเปดก็ไดผลดี และเปนการประหยัดดวย คอยเติมน้ํ าสะอาดอยูเสมอและทํ าความสะอาดกระถางน้ํ าวันละคร้ัง สวนรางน้ํ าสํ าหรับเปดใหญน้ันอาจใชอางดินเผาหรือกะบะไมท่ียารูร่ัวไวเรียบรอย ควรมีไมกันไมใหเปดลงไปเลนน้ํ าได ถาเล้ียงเปดเปนจํ านวนมากอาจสรางรางน้ํ าขนาดใหญดวยซีเมนต แลวปลอยใหน้ํ าไหลผาน น้ํ าจะสะอาดอยูตลอดเวลา ถึงแมเปดจะลงไปเลนน้ํ าก็ตาม รางน้ํ าควรวางใหหางจากรางอาหารพอควร เพ่ือบังคับใหลูกเปดไดเดินไปกินน้ํ าและอาหารเปนการออกกํ าลังกาย

กอนลูกเปดมาถึงควรเตรียมตัวในเร่ืองตางๆ ที่จํ าเปนไวใหพรอม ดังน้ี 1. ทํ าความสะอาดโรงเรือนและอุปกรณการเล้ียง พรอมท้ังฆาเช้ือโรคท้ิงไวไมนอยกวา 7 วัน 2. ใสแกลบหรือส่ิงรองพ้ืนอ่ืน ๆ ที่ใหมและสะอาด รองพ้ืนคอกใหหนาประมาณ 4 น้ิว 3. จัดวางเคร่ืองกกพรอมเคร่ืองใหความอบอุน เชน ตะเกียงร้ัว หรือหลอดไฟ และใหเคร่ืองกกอบอุนเพียงพอเม่ือลูกเปดมาถึง 4. มีแผงลอมเคร่ืองกก กันไมใหลูกเปดออกหางจากเคร่ืองกกมากเกินไป แผงลอมเคร่ืองกกอาจใชลวดตาขายไมกระดานหรือสังกะสีแผนเรียบ สูงประมาณ 50 เซนติเมตร วางหางจากเคร่ืองกกประมาณ 2 ฟุต ในระยะการกก 2-3 วันแรก 5. เตรียมที่ใหนํ้ าและอาหารไวใหพรอม และมีปริมาณเพียงพอ มีน้ํ าสะอาดไวใหกิน วางท่ีใหน้ํ าและอาหารใหทั่วถึง 6. เพ่ือใหลูกเปดกินอาหารเปนเร็วข้ึน ควรปูพ้ืนบริเวณเคร่ืองกกดวยกระสอบปานเกาๆ ที่สะอาดแลวโรยอาหารใหกินอยาใชกระดาษปูเพราะกระดาษจะลื่นทํ าใหลูกเปดขาเสียได

การเล้ียงดูเปด 1. ลูกเปดอายุ 1 วันถึง 3 สัปดาห ควรใหความอบอุน อาจใชหลอดไฟฟากก หรือกกดวยตะเกียงน้ํ ามันกาด 2. อยาใหลูกเปดเล็กลงเลนน้ํ า หรือภาชนะใสน้ํ าควรมีท่ีก้ันไมใหเปดลงไปเลน เพราะลูกเปดเล็กขนเปยกงายเพราะยังไมมีตอมน้ํ ามันท่ีชวยใหขนเปดเปนมันจึงเปยกน้ํ าไดงาย จะทํ าใหเปดหนาวและเปดปอดบวมไดงาย หรือตายได 3. ลูกเปดอายุ 1 วัน อาหารท่ีใหควรเปนน้ํ าและกรวดหรือทรายหยาบ และใหกินพวกปลายขาวละเอียดหรือขาวโพดปนบาง 4. เม่ือลูกเปดอายุ 2-6 วัน ใหอาหารออนท่ียอยงาย ใชขาวสุก 2 สวนผสม อาหารลูกไก 1 สวนคลุกน้ํ าพอหมาดโปรยใสถาดใหกิน หรือจะใหอาหารผสมสํ าหรับลูกเปดกินเลยก็ได 5. เม่ือลูกเปดมีอายุ 1-4 สัปดาห จะเติบโตแข็งแรงควรห่ันผักสดหรือหญาขนห่ันฝอยปนดวยคอยลดจํ านวนขาวสุกลง ใหอาหารผสมมากข้ึน หรือจะใชรํ าละเอียดตมกับปลาเปดหรือถ่ัวเขียวตมห่ันผักผสมคลุกใหกิน การใหอาหารลูกเปดควรใหกินคราวละนอยๆ ในตอนแรก เม่ือลูกเปดกินอาหารเกงแลวใหอาหารทุก 2-3 ชั่วโมง และตอไปลดลงใหวันละ 3 คร้ัง ใหมากพอท่ีลูกเปดจะกินไดเกือบตลอดเวลาเม่ืออายุได1 อาทิตย แตอยาใหจนเหลือ และตองคอยดูความสะอาดอยาใหเศษดินและส่ิงสกปรกลงไปในอาหารหรือมดข้ึน 6. อาหารเปดระหวางอายุ 1-4 เดือน ระยะน้ีเปนระยะของการเจริญเติบโตเร็ว อาหารที่ใหจะเปนอาหาร ผสมท่ีขายตามรานขายอาหารสัตวก็ได หรือจะใชปลายขาวรํ าหยาบ รํ าละเอียด ผัก เศษปลาตม หรือปลาปนผสมลงไปกับใบกระถินปนเล็กนอย คลุกใหเขากัน 7. เม่ือเปดอายุ 4 เดือนข้ึนไป จะสาวเต็มท่ีและรอการไข อายุราว 4 1/2-5 เดือน ควรใหอาหารพวกปลาเปด หอยเล็กๆ รํ าหยาบ รํ าละเอียด ปลายขาว หรือถาไมมีปลาเปดก็ใชปลาปนผสมลงไปกับใบกระถินปนเล็กนอย

การเล้ียงดูเปดไข 1. การยายเปดสาวท่ีจะเขาเล้ียงในคอกเปดไข ควรยายกอนท่ีเปดจะเร่ิมไขประมาณ 2-3 อาทิตยเพือ่ใหเปดเคยชินกับคอกใหม 2. การใหน้ํ าเปดไขควรมีน้ํ าสะอาดใหกินตลอดเวลาท่ีใหน้ํ าควรทํ าเปนลานคอนกรีต ปองกันพ้ืนคอกช้ืนแฉะเพราะเปดเวลากินน้ํ าชอบใชทํ าใหพื้นคอกเปยกที่ใหนํ้ าควรมีท่ีรองพ้ืนและมีท่ีระบายน้ํ าไดดี 3. การใหอาหาร ถาเล้ียงแบบในน้ํ าหรือลํ าคลองเปดสามารถหาลูกกุง ลูกปลาและหอยเล็กๆกินได ใหอาหารพวก รํ าหยาบ รํ าละเอียด ปลายขาว หรือขาวเปลือกผสมใหกิน หรือถาอยูในแหลงท่ีมีปลาเปด ใชปลาเปดตม หรือสับหรือบดผสมกับรํ าหยาบ รํ าละเอียดปลายขาวหรือ ขาวโพดใหกิน หรืออาจจะใหอาหารผสมตามสูตรท่ีใหมาก็ได หรือซ้ือหัวอาหารเปดมาผสมกับพวกรํ า ปลายขาว ขาวโพด ใหเปดไขกินก็ไดเชนกัน แลวแตผูที่จะเลี้ยง

4. การใหแสงสวาง ในระยะเปดไข ควรใหแสงสวางวันละ 16-18 ชั่วโมง เพื่อชวยในการทํ าใหเปดไขดีข้ึนโดยใชแสงไฟนีออนหรือหลอดไฟธรรมดา หรือใชแสงสวางตามธรรมชาติประมาณ 12ชั่วโมง แลวตอนหัวค่ํ าเปด แสงไฟนีออนประมาณ 2 ชั่วโมง และเชามืดเปดอีก2-3 ชั่วโมง หลอดไฟแสงสวางควรติดสูงจากพ้ืนดินประมาณ 2.4 เมตร หรือ 8 ฟุต ควรแขวนหลอดไฟใหกระจายทั่วคอก 5. ควรมีรังไข ขนาดกวาง 12 x 14 น้ิว สูง 12 น้ิว ดานบนและดานหนาเปด ใชฟางหรือแกลบรองพื้น รังไข ใชอัตรา 1 รังตอเปด 3-5 ตัว

การเลี้ยงดูเปดเนื้อ การเล้ียงเปดเน้ือ เปนการคาเพ่ิงเร่ิมตนในประเทศไทยไมนานมาน้ีเอง เดิมน้ันใชเล้ียงเปดพ้ืนเมืองหรือลูกผสม โดยคัดเอาตัวผูเปนเปดเน้ือสงตลาด ปจจุบันเน่ืองจากมีพันธุไฮบริดเขามามาก ซ่ึงเปนพันธุที่เล้ียงงายโดยเร็ว จึงนิยมเล้ียงกันมากและการซ้ือขายปจจุบันเปล่ียนแปลงมาจากการขายเหมาตัวแบบสมัยกอน มาช่ังขายตามน้ํ าหนักทํ าใหผูเล้ียงไมขาดทุน 1. การเล้ียงดูเปดเน้ือ การเล้ียงดูเปดเล็ก ๆ ในชวงอายุ 1-4 อาทิตยก็เล้ียงเชนเดียวกับเปดไข มีการกก ใหอาหารผสมสํ าหรับลูกเปด(โปรตีน 20-22 เปอรเซ็นต) 2. เม่ือเปดเน้ือมีอายุได 4 อาทิตย จึงเร่ิมใหอาหารระยะขุน ซ่ึงมีโปรตีน 16-18 เปอรเซ็นตอาหารพวกพืชผักสดคงใหกินตามเดิม อาจจะใหอาหารผสมท่ีขายตามทองตลาด หรืออาหารอัดเม็ดใหเปดเน้ือกินก็ได เม่ือเปดอายุ 6-7 อาทิตย จึงจับสงตลาดได 3. ขอควรระวังสํ าหรับการเล้ียงเปดเน้ือพวกลูกผสมไฮบริด เน่ืองจากเปดพวกน้ีโตเร็ว ควรจะใหแรธาตุพวกแคลเซี่ยม ฟอสฟอรัสผสมในอาหารพรอมท้ังไวตามินดีใหเพียงพอ หรืออาจจะเพิม่เปลือกหอยใสรางแยกใหกินตางหาก ในระยะขุนเพ่ือชวยไมใหเปดขาออนหรือขารับน้ํ าหนักตัวไมไหว 4. การเล้ียงเปดเน้ือควรเลือกพันธุเปดท่ีมีขนสีขาวเพราะสะดวกในการถอนขนและขายงาย แตพันธุเปดเน้ือปจจุบันน้ีขนมักจะสีขาวตามความนิยมของตลาดอยูแลว

วัสดุที่ใช (กก.)เปดเล็ก

(0-8 สัปดาห)เปดรุน

(0-2.0 สัปดาห)เปดไข-พันธุ

ปลายขาว 26.0 15.0 23.0รํ าละเอียด 20.0 20.0 20.0รํ าหยาบ 20.0 40.0 20.0กากถ่ัวเหลือง 10.0 8.0 8.0ใบกระถินปน 3.0 3.0 6.0ปลาปน 16.0 10.0 10.0กระดูกปน 1.5 2.5 3.5

วัสดุที่ใช (กก.)เปดเล็ก

(0-8 สัปดาห)เปดรุน

(0-2.0 สัปดาห)เปดไข-พันธุ

ไดแคลเซ่ียมฟอสเฟต - - 1.0เปลือกหอยปน 2.0 - 7.0เกลือปน 0.5 0.5 0.5ไวตามิน-แรธาตุ 1.0 1.0 1.0

รวม 100.0 100.0 100.0หมายเหตุ เปนสูตรอาหารเปดของภาควิชาสัตวบาล

สูตรอาหารเปดไข แบบใชหัวอาหารเปดไข เปดสาว

วัสดุที่ใช (กก.) สูตรที่ 1 สูตรที่ 2 สูตรที่ 3 สูตรที่ 4 (กอนไข)หัวอาหารเปดไข 30.0 30.0 30.0 30.0 20.0ขาวโพดหรือปลายขาว 30.0 - 15.0 - -ขาวเปลือก - 90.0 - - -มันเสน - - 15.0 30.0 40.0รํ าละเอียด 45.0 - 40.0 35.0 25.0รํ าหยาบ 45.0 - 40.0 - 10.0ใบกระถินปน - - - 5.0 5.0

รวม 150.0 120.0 140.0 100.0 100.0

สูตรอาหารเปดไขและเปดผสมพันธุวัสดุที่ใช เปดไข (กก.) เปดผสมพันธุ (กก.)

มันแหง 30* (มันเสน) 15** (มันเสนบด)รํ าละเอียด 40 35ใบกระถินแหงปน 15 5ปลายขาว - 20หัวอาหารเปดไข 15 -หัวอาหารเปดพันธุ - 25

รวม 100 100

* อาจใชมันหมัก 90 กก. หรือ มันตม 90 กก. ** อาจใชมันหมัก 45 กก. หรือ มันตม 45 กก.

โรค คือ อาการที่ทํ าใหรางกายของสัตวผิดไปจากสภาพปกติ รางกายไมสามารถปฏิบัติงานในทางสรีรวิทยาได เชน ไมกินอาหาร หงอยซึม รางกายซูบ ผอม ทํ าใหเปดถึงแกความตายได จํ านวนเปดปวยในฝูงยิ่งมากขึ้น เทาใดยอมหมายถึงการสูญเสียมากข้ึนเทาน้ัน โรคระบาดรายแรง อาจทํ าใหการเล้ียงเปดตองเลิกลมได สาเหตุของโรคเปดแบงไดเปน 1. โรคติดตอ เปนโรคท่ีเปนแลวจะติดตอกันและระบาดถึงกันไดอยางรวดเร็ว สวนมากจะเปนโรคที่ติดจากเชื้อไวรัส แบคทีเรีย โปรโตซัว เช้ือราและพยาธิตางๆ 2. โรคท่ีไมติดตอ ไดแกโรคที่เปนเฉพาะตัว เชน โรคขาดธาตุอาหาร และไวตามิน เกลือแรตางๆ โรคที่เกิดจากการบาดเจ็บ โรคที่เกิดจากสิ่งที่เปนพิษ โรคเปดที่สํ าคัญคือ 1. โรคตับอักเสบติดตอของลูกเปด (Duck virus hepatitis) 1.1 สาเหตุ เกิดจากเชื้อไวรัส มีอัตราการตายสูง มักเกิดกับลูกเปดอายุ 1 วันจนถึง 4 อาทิตยสวนลูกเปดอายุ 1 เดือนมักไมเปนโรคเพราะมีความตานทาน 1.2 อาการ ลูกเปดแสดงอาการโรคน้ีชนิดเฉียบพลัน คือ ไมเคล่ือนไหวช่ัวขณะแลวจะลมลงนอนตะแคง ชักอกแอน คอหงาย เทาทั้งสองแสดงทาพุยนํ้ าไปขางหลัง และตายภายใน 30 นาที ลูกเปดอายุ1 วันหากไดรับเช้ือจะแสดงอาการของโรครวดเร็วมากภายใน 26 ช่ัวโมงหลังรับเช้ือ 1.3 การปองกันโรค ใหทํ าวัคซีนโดยใชแทงที่พังผืดเทาเปดจะไดคุมโรคไดภายใน 2 วัน หรืออาจใชซีรัมฉีดปองกันโรคระบาด โดยเก็บโลหิตจากเปดที่เคยปวยและหายจากโรคนี้แลวนํ ามาแยกเอาซีรัมใชสํ าหรับฉีดปองกันและรักษาโรคน้ีได หรือใชพันธุที่ตานทานโรค 2. โรคเพล็ก (Duck plague) เกิดข้ึนคร้ังแรกในประเทศไทยป 2519 โรคน้ีระบาดรวดเร็วมากและมีอัตราการตายสูง 2.1 สาเหตุ เกิดจากเชื้อไวรัส 2.2 อาการ เปดจะแสดงอาการขาออน นอนหมอบ ตัวส่ัน ตอมาไมชาจะเกิดอาการอัมพาต เปดกระหายน้ํ าจัด บางทีมีน้ํ าลาย (dischrge)เหนียวๆ ไหลออกจากปาก ตาแฉะ จมูกสกปรก หายใจมีเสียงครืดคราด ทองเดิน อุจจาระสีขาว และจะตายภายใน 24 ชั่วโมง ระยะฟกตัวของโรคต้ังแตตนจนแสดงอาการเหลาน้ีประมาณ 1 สัปดาห 2.3 การปองกัน - ทํ าวัคซีนปองกันโรคเพล็ก - ปองกันพาหะนํ าเชื้อ - มีการจัดการสุขาภิบาลในฟารมท่ีดี - ใหอาหารคุณภาพดี เพื่อใหเปดแข็งแรง

2.4 การทํ าวัคซีน คร้ังแรกเม่ือเปดอายุ 1 เดือน-คร้ังท่ี 2 อายุ 3 เดือน คร้ังท่ี 3 อายุ 6 เดือนและทํ าซํ้ าทุกๆ 6 เดือน โดยฉีดเขากลามเน้ือหนาอกหรือขา ตัวละ 1 ซีซี. 3. โรคอหิวาตเปด (Duck cholera) เปนโรคระบาดท่ีสํ าคัญโรคหน่ึงของเปด 3.1 สาเหตุ เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย 3.2 อาการ เบ่ืออาหาร กระหายนํ้ าจัด มีไขสูง อุจจาระมีลักษณะเปนมูกขาวตอมามีสีเขียวออนปน อัตราการตายสูงถึง 50 เปอรเซ็นต เปดอาจตายโดยกระทันหัน มีผิวหนาคล้ํ า มักพบขอหัวเขาและขอเทาบวมในเปดบางตัว โรคน้ีพบมากในเปดท่ีมีอายุต้ังแต 4 สัปดาหข้ึนไป 3.3 ปองกัน - ทํ าวัคซีนปองกันอหิวาต ฉีดตัวละ 1-2 ซี.ซี. ตามขนาดของเปด - การสุขาภิบาลในฟารมท่ีดีเปนส่ิงท่ีจํ าเปน - ปองกันพาหะนํ าเช้ือโรค - ใหอาหารอยางสม่ํ าเสมอ เพียงพอ และมีคุณภาพดีเพ่ือใหเปดแข็งแรงสามารถตานทานโรคได - ใชยาพวกซัลฟา ละลายน้ํ าใหกินหรือผสมในอาหาร 3.4 การทํ าวัคซีนอหิวาต ทํ าเม่ือเปนอายุได 1 เดือน และฉีดซํ้ าทุกๆ 3 เดือน โดยฉีดเขากลามตัวละ 2 ซี.ซี. 4. โรคบิด (Coccidiosis) โรคน้ีเปนอันตรายมากกับลูกเปด ถาพ้ืนโรงเรือนช้ืนแฉะมีโอกาสเปนโรคไดงายเพราะเปดชอบน้ํ า 4.1 สาเหตุ เกิดจากเชื้อโปรโตซัว 4.2 อาการ ทองรวงและอาจมีโลหิตปนมากับอุจจาระ เน่ืองจากลํ าไสอักเสบอยางแรง 4.3 การปองกันรักษา - การจัดการสุขาภิบาลในฟารมใหดีเปนวิธีท่ีดีท่ีสุด และหมั่นดูแลรักษาพื้นคอกใหแหงอยูเสมอ ที่ใหนํ้ าควรมีตะแกรงรอง และมีชองระบายน้ํ าออก - อยาเล้ียงเปดตางอายุปนกัน - ใหอาหารกินใหเต็มที่ - ใชยาพวกซัลฟาผสมนํ้ าหรืออาหาร เชน ซัลฟานอกซาลีน, ซัลฟาเมทาซีน หรือไนโตรฟวราโซน