ประวัติศาสตร์ - smartssociety.com¸›ระวัติศาสตร์.pdf- ประวัติศาสตร์ - 2 SMARTS ครั้งที่

- ประวตศาสตร - 1

IX รายงานสบเนองจากการประชมวชาการระดบชาต SMARTS ครงท 9

ประวตศาสตร



การปรบตวของ ททบ. 5 กบวกฤตเศรษฐกจไทย พ.ศ. 25401 Adaptation of TV5 and Thailand’s Economic Crisis in 1997

ราสน สดเจรญ2 ณฐพร ไทยจงรกษ3 บทคดยอ สถานวทยโทรทศนกองทพบก (ททบ. 5) กอตงขนเมอ พ.ศ. 2501 เพอใชเปนสอทส รางความเขาใจอนดระหวางกจการของทหารกบประชาชน มหนาทในการสงสญญาณโทรทศนและวทยกระจายเสยงตามนโยบายของคณะกรรมการบรหารกจการโทรทศนกองทพบก ใหขาวสาร ความร และความบนเทง นโยบายในการบรหารงานสอดคลองกบนโยบายและความมงหมายของกองทพบกและรฐบาล ททบ. 5 มการพฒนากจการใหกาวหนาอยางตอเนองและขยายพนทการสงสญญาณใหครอบคลมทกพนทในประเทศ การด าเนนกจการนอกเหนอจากใหสาระความรแกผชมยงเปนน าเสนอภาพลกษณทดของทหารอกดวย พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหาวกฤตการณเศรษฐกจ องคกรสวนใหญไดรบผลกระทบจนถงขนปดกจการ โดยเฉพาะอยางยงธรกจดานอสงหารมทรพย และสถาบนการเงนตาง ๆ ประกอบกบรฐบาลตองการจดสรรคลนความถวทยโทรทศนเพอใหสอดคลองกบรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 ท าใหอตสาหกรรมโทรทศนตองปรบตวเพอความอยรอด สถานวทยโทรทศนกองทพบกจงไดจดตง บรษท ททบ. 5 จ ากด ขนเพอสนบสนนการด าเนนงานทางดานธรกจใหมความคลองตวและสามารถแขงขนกบสถานโทรทศนชองอน ๆ ได ทามกลางวกฤตเศรษฐกจ การศกษาเรอง การปรบตวของ ททบ. 5 กบวกฤตเศรษฐกจไทย พ.ศ. 2540 มวตถประสงคเพอศกษาการปรบตวของสถานวทยโทรทศนกองทพบกผานการจดตงบรษท ททบ. 5 จ ากด ในชวงวกฤตเศรษฐกจไทย โดยการศกษาดงกลาว ใชวธการวเคราะหขอมลทางประวตศาสตรจากหนงสอทระลกของ ททบ. 5 รวมกบบรบททางสงคมทเกดขนในสมยนน ผลการวจยพบวา การจดตงบรษท ททบ. 5 จ ากด เปนการเปลยนแปลงการด าเนนงานขององคกรทามกลางวกฤตการณเศรษฐกจ และแสดงใหเหนบทบาทใหมของทหารในการบรหารธรกจและการปรบเปลยนองคกรใหทนสมย โครงการตาง ๆ ทเกดขนในชวงเวลาน ไดแก โครงการ Thai TV Global Network (TGN) การสงสญญาณออกอากาศไปยงตางประเทศเกอบทวโลก และการจดตงเวบไซตหลกของสถานเพอใหผชมทใชงานผานระบบอนเตอรเนตสามารถรบชมรายการบนเวบไซตได ค ำส ำคญ : ททบ.5 กองทพบก วกฤตเศรษฐกจ ภาพลกษณ Abstract Royal Thai Army Radio and Television Station known as TV5 was founded in 1958 to be television media presenting good rapport between military affairs and population. Its responsibilities are sending

1 บทความวจยนเปนสวนหนงของวทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เรอง บทบาทของชอง 5 ในการสรางภาพลกษณทหาร (พ.ศ. 2500 - 2553): Roles of Channel 5 on creating image’s military (1957 - 2010) 2 นสตหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 3 อาจารย ดร. ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ อาจารยทปรกษา



broadcast television and radio signal following the policy of Board of Directors of TV5 including providing news, knowledge and entertainment, the policy of corporate management in accordance with the policy of Royal Thai Army and government. TV5 has constantly developed its business for the future progress and also expanded many areas for sending signal to all over areas in Thailand. Apart from providing beneficial knowledge for audience, its corporate business also has a purpose of showing a proper and good image of Thai Army. In 1997 , Thailand had experienced the economic crisis. Most organization were affected from this issue so much that they closed down, especially financial institutions. Moreover, Government of Thailand needed to manage television and radio waves in accordance with Constitution of the Kingdom of Thailand (1 9 97 ) , causing Thai television industries to adapt for their future progress. Then, Channel 5 ( TV 5 ) was founded by Royal Thai Army Radio and Television Station with the purpose of with the purpose of flexibility in business operations and ability to compete with other TV channels. This current study about the adaptation of TV5 and Thai economic crisis in 1997 was being conducted to investigate the role of Royal Thai Army Radio and Television Station when TV5 was founded during the crisis and the study used the historical data analysis of TV5’s memorial books and social context happening during that period to elicit the significant data needed. The findings are that when TV5 was founded, it seemed to be the change of corporate operations during the economic crisis and it presented the new role of Thai army to manage a business and adjust its corporate for modernness. There were many projects arising during this time such as Thai TV Global Network (TGN) project including sending broadcast signals abroad and almost all over the world and creating a main website of TV 5 station for online audience to be able to watch TV programs on its website. Keywords : TV5, Royal Thai Army, Economic Crisis, Image บทน า สถานวทยโทรทศนกองทพบก กอตงขนจากด ารของ จอมพลสฤษด ธนะรชต ผบญชาการทหารบก ในขณะนนทเลงเหนถงความเจรญกาวหนาทางดานเทคโนโลยและการสอสาร ซงกองทพบกจ าเปนตองเรยนรเทคนควทยาการใหม ๆ เพอฝกฝนใหเกดความช านาญ สามารถน าไปใชใหเกดประโยชนไดทงในยามปกตและยามสงคราม โทรทศนเปนเคร องมอการสอสารอยางหนงทเขาถงประชาชนไดงาย สามารถน าเสนอภาพและเสยงในเวลาเดยวกน ดวยเหตผลดงกลาวสถานโทรทศนกองทพบก (ชอในขณะนน) จงไดเกดขน และนบเปนสถานโทรทศนแหงท 2 ของประเทศไทย เมอวนท 25 มกราคม พ.ศ. 2501 วตถประสงคหลก 3 ประการ ไดแก 1. เพอใชในการฝกเจาหนาทใหมความร ความช านาญ สามารถตดตามความกาวหนาของวทยาการดานโทรทศน 2. เพอสงเสรมความรและความบนเทงใหแกประชาชนและทหาร 3. เพอใชเปนสอ ทสรางความเขาใจอนดระหวางกจการทหารของชาตกบประชาชนชาวไทย ตลอดระยะเวลาเกอบ 40 ป สถานวทยโทรทศนกองทพบกด าเนนกจการโดยค านงถงวตถประสงคหลกในการกอตง โดยเฉพาะอยางยงบทบาทหนาทในการเปนสอ ทสรางความเขาใจอนดใหแกประชาชนผานเหตการณส าคญตาง ๆ ทเกดขนในประเทศไทย การบรหารงานของสถานวทยโทรทศนกองทพบก ด าเนนการภายใตคณะกรรมการบรหารกจการโทรทศนกองทพบก โดยมผบญชาการทหารบกเปนประธานกรรมการ และมเจากรมการทหารสอสารเปนประธานอนกรรมการ มหนาทก าหนด



นโยบายและบรหารงานของกจการวทยโทรทศนกองทพบกใหสอดคลองกบนโยบายและความมงหมายของรฐบาลและของกองทพบก รวมถงอ านวยการและปรบปรงกจการของสถานโทรทศนกองทพบกใหเจรญกาวหนาและทนสมย แตยงคงอยภายใตกรอบการด าเนนงานของกองทพบก จากแนวคดในการจดตงสถานวทยโทรทศนกองทพบกตลอดจนแนวทางในการบรหารงาน จะเหนไดวา บทบาทหนาทของ ททบ.5 เปนสถานโทรทศนทด าเนนกจการภายใตนโยบายของกองทพบก คณะผบรหารเปนนายทหารทไดรบแตงตงจากผบญชาการทหารบกทงสน ประชาชนรบรภาพลกษณของ ททบ. 5 ในฐานะสถานโทรทศนของทหาร สถานวทยโทรทศนกองทพบกไดพฒนาและปรบปรงการด าเนนกจการ เพอใหสอดคลองกบวตถประสงคของ การจดตงสถาน รายไดสวนใหญมากจากคาโฆษณาและคาเชาเวลาจากผผลตรายการตาง ๆ ในเครอบรษทเอกชนทไดเชาเวลาในการออกอากาศเพอน าเสนอรายการตาง ๆ ทางสถานวทยโทรทศนกองทพบก นอกจากนไดมการขยายรศมการสงสญญาณโทรทศนไปยงภมภาคตาง ๆ เพอใหประชาชนในเขตพนทตางจงหวดไดรบรขาวสารอยางทวถงอกดวย รวมไปถงการขยายสวนงานตาง ๆ เพอใหการด าเนนกจการมประสทธภาพในมากขน สถานวทยโทรทศนกองทพบก ด าเนนกจการเรอยมาจนกระทง พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหาวกฤตเศรษฐกจ สงผลใหบรษทหางรานตาง ๆ ลมละลายและถงขนปดกจการ ในขณะทบรษทตาง ๆ ปดตวลง ไดมการจดตง บรษท ททบ. 5 จ ากด เพอปรบตวทามกลางวกฤตเศรษฐกจ และสนบสนนการด าเนนงานขององคกรใหมความคลองตว ในดานการบรหารงาน ผวจยจงตองการศกษาการปรบตวของททบ. 5 ในชวงวกฤตการณดงกลาวผานการจดตงบรษท ททบ. 5 จ ากด โดยบทความนเปนสวนหนงในงานศกษาหลกเรอง บทบาทของชอง 5 ในการสรางภาพลกษณทหาร พ.ศ. 2500 - 2553 วตถประสงค เพอศกษาการปรบตวของสถานวทยโทรทศนกองทพบกในชวงวกฤตเศรษฐกจในประเทศไทย พ.ศ. 2540 ผานการจดตงบรษท ททบ. 5 จ ากด วธการศกษา งานวจยนศกษาดวยวธการทางประวตศาสตร กลาวคอ ผวจยใชด าเนนการส ารวจและรวบรวมขอมลจากเอกสารชนตนและเอกสารชนรอง โดยพจารณาเนอหาทเกยวของกบการด าเนนกจการของสถานวทยโทรทศนกองทพบกในชวงวกฤตการณเศรษฐกจไทย โดยพจารณาควบคไปกบบรบททางสงคมทเกดขนในชวงเวลาดงกลาว และน าขอมลทไดมาวเคราะหเพอหาค าตอบของการวจย พรอมทงน าเสนอบทความวจยในรปแบบพรรณนาวเคราะห หลกฐานชนตนทใชการศกษา ไดแก หนงสอทระลกของ ททบ. 5 ซงรวบรวมขอมลเกยวกบนโยบายและการด าเนนกจการทผานมาในอดต หนงสอทระลกของ ททบ. 5 จดท าขนเปนรายปใชเปนทระลกเนองในโอกาสครบรอบปทกอตง ของ ททบ. 5 และแจกจายใหกบผมารวมงานฉลองทจดขนในวนท 25 มกราคม ของทกป หลกฐานชนรอง ไดแก หนงสอทเกยวของกบประวตศาสตรสงคมและการเมอง งานวจยนเปนการศกษาบทบาทหนาทของ ททบ. 5 ในชวงวกฤตเศรษฐกจไทย ซงไดใชการวเคราะหขอมลจากบรบททเกดขนในสงคมไทยช วง พ.ศ. 2540 ประกอบกบการวเคราะหขอมลจากการด าเนนกจการของ ททบ. 5 ในชวงเวลาดงกลาว ดงนน ผวจยจงไดใชหนงสอประวตศาสตรสงคมและการเมองไทยประกอบการศกษา เชน หนงสอ เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ (ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, 2546) หนงสอวกฤตเศรษฐกจและวกฤตทางการเมองในประเทศไทยในอดตและปจจบน (บวรศกด อวรรณโณ, 2553) เปนตน



วกฤตเศรษฐกจ พ.ศ. 2540 ทศวรรษ 2540 ประเทศไทยประสบปญหาวกฤตการณเศรษฐกจ หรอทเรยกกนวา วกฤตการณตมย ากง องคกรธรกจตาง ๆ ไดรบผลกระทบจากวกฤตการณดงกลาวจนถงขนปดกจการ วกฤตการณเศรษฐกจในประเทศไทยเกดขนจากหลายสาเหตดวยกนซงเปนผลสบเนองมาจากในอดต ยอนกลบไปในชวงทประเทศไทยเนนการพฒนาเศรษฐกจโดยใหความส าคญกบการผลตเพอการสงออก และพงพารายไดจากธรกจสงออกสนคา แมวาเศรษฐกจไทยจะมการเจรญเตบอยางตอเนอง แตกตองประสบกบปญหาการขาดดลบญชเดนสะพดอยางตอเนองเชนกน ซงเปนผลมาจากการใหความส าคญกบธรกจการสงออกเพยงอยางเดยว จนกระทง พ.ศ. 2539 ประเทศไทยประสบปญหาการขาดดลบญชเดนสะพดถง 14,350 ลานดอลลารสหรฐ เนองจากธรกจการสงออกลดลง การเปดเสรทางการคาเมอ พ.ศ. 2532 - 2537 ท าใหประเทศสามารถพงพาแหลงเงนทนจากตางประเทศได โดยไมมความเสยงในเรองของอตราแลกเปลยน เนองจากมการก าหนดอตราแลกเปลยนคาเงนบาทไวท 25 บาท ตอ 1 ดอลลารสหรฐ ท าใหผกสามารถยมเงนและคนเงนในสกลเงนตราตางประเทศในอตราดงกลาวได ซงเปนการเปดระบบการเงนของไทยสสากล เมอมการขยายตวของระบบการเงนทเอออ านวย ท าใหเกดหนดอยสภาพมากขนในสถาบนการเงน และการกเงนจากสถาบนการเงนตางประเทศเพอมาปลอยกใหกบธรกจในเมองไทย สงผลใหหนตางประเทศของไทยเพมสงขน ในชวงปลาย พ.ศ. 2539 สถาบนการเงนในประเทศประสบปญหาความไมนาเชอถอ ทงธนาคารพาณชยและบรษทเงนทนธนกจตาง ๆ รฐบาลจงสงปลดสถาบนการเงนทเปนบรษทเงนทนหลกทรพย นอกจากนกระบวนการในการพจารณาสนเชอของสถาบนการเงนเปนไปอยางหละหลวม โดยไมพจารณาความเปนไปไดของโครงการ หรอความสามารถในการช าระเงนคน รวมถงการปลอยสนเชอใหแกพวกพองหรอบคคลทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงนกการเมองและเมอลกหนไมสามารถช าระหนไดตามก าหนด โดยเฉพาะธรกจอสงหารมทรพยทมการลงทนเกนกวาความตองการซอ ท าใหธนาคารมปญหา สภาพคลองจากการมหนทไมกอใหเกดรายไดเปนจ านวนมาก จากเหตผลดงกลาวท าใหรฐบาลประกาศคาเงนบาทลอยตว เมอวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2540 ซงสงผลกระทบตอองคกรธรกจเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงธรกจดานอสงหารมทรพย (อดศร หมวกพมาย, 2561) การจดตงบรษท ททบ. 5 จ ากด การเกดขนของวกฤตเศรษฐกจสงผลใหอตสาหกรรมโทรทศนในประเทศไทยไดรบผลกระทบเชนเดยวกนกบอตสาหกรรมอน ๆ สถานโทรทศนตาง ๆ โดยเฉพาะชอง Free TV ซงไดแก ชอง 3 5 7 9 และ ITV ไดรบผลกระทบในเรองของการแขงขนเพอแยงชงสวนแบงทางการตลาด อนไดแก สวนแบงผรบชมและสวนแบงรายไดจากการโฆษณา สถานโทรทศนตาง ๆ จงตองปรบตวเพอความอยรอดโดยการเรยกคนเวลาจากบรษทผผลตรายการหรอผเชาเวลา และหนมาเรมผลตรายการโทรทศนดวยตนเอง นอกจากนในชวงเวลาดงกลาวรฐบาลตองการจดสรรคลนความถวทยโทรทศน เพอใหสอดคลองกบรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 ทใหความส าคญกบสทธและเสรภาพของสอมวลชนในการน าเสนอขาวสารและแสดงความคดเหนเพอประโยชนสาธารณะอยางแทจรง โดยปราศจากการครอบง าจากหนวยงานราชการทรบผดชอบ การปรบตวของอตสาหกรรมโทรทศนในประเทศชวงเวลานใชกลยทธส าคญ 4 ประการ ไดแก 1. การปรบโครงสรางการบรหารงานใหเกดความคลองตว 2. การปรบผงรายการและกจกรรมการสอสารทางการตลาดกบกลมเปาหมาย 3. การเพมจ านวนผผลตรายการ 4. การขยายธรกจไปยงธรกจทเกยวของ ในเวลานนสถานวทยโทรทศนกองทพบก เปนสถานโทรทศนทออกอากาศในระบบทวเสรมาเปนเวลา 39 ปเศษ โดยมสถานหลกอยทกรงเทพฯ และมสถานเครอขายจ านวน 30 สถาน กระจายอยทวประเทศ คณะผบรหารระดบสงของกองทพบกไดวเคราะหวา สถานวทยโทรทศนกองทพบกไดด าเนนงานทางดานธรกจแขนงหนงและในอนาคตธรกจโทรทศน มแนวโนมทจะมการแขงขนกนสงขน และสถานวทยโทรทศนกองทพบกอยในขายของการแขงขนในเชงธรกจนดวย แตดวย



ขอจ ากดทสถานวทยโทรทศนกองทพบกมไดเปนนตบคคลทถกตองตามกฎหมาย ดงนน การด าเนนการกบผจดรายการ ในการท าสญญาจงเปนการท าสญญาระหวางกองทพบกและผจดรายการ ซงท าใหเกดขอเสยเปรยบหลายอยางในแงมมของ การด าเนนธรกจและบอยครงทผจดรายการท าผดสญญาทางสถานวทยโทรทศน กองทพบกตองด าเนนการตามกฎหมาย โดยใหกองทพบกเปนโจทยฟอง ซงในทางกลบกนหากผจดรายการจะยนฟองทางสถานฯ กจะตองยนฟองในนามของกองทพบก ซงกลายเปนการน าเอาสถาบนกองทพบกเขามาเกยวของอยางหลกเลยงมได นอกเหนอจากน ระเบยบตาง ๆ ทใชในการปฏบตงานภายในสถานวทยโทรทศนกองทพบกโดยสวนมากจะเปนระเบยบทองกบทางราชการ ท าใหการด าเนนธรกจเปนไปอยางลาชา เพอใหสถานวทยโทรทศนกองทพบกมการบรหารจดการทคลองตวและมศกยภาพในดานธรกจ สามารถแขงขนกบสถานชองอน ๆ ได คณะผบงคบบญชาระดบสงของกองทพบกจงไดตกลงอนมตใหจดตง “บรษท ททบ. 5 จ ากด” เพอด าเนนการทางดานธรกจแทนสถานวทยโทรทศนกองทพบก เมอวนท 14 มนาคม พ.ศ. 2540 โดยเปนนตบคคลทถกตองตามกฎหมาย ตามระเบยบขอบงคบของกระทรวงพาณชย และประมวลกฎหมายเพงและพาณชย โดยใชเงนทนจดทะเบยนทงสน 250 ลานบาท มวตถประสงคและโครงสรางในการบรหารงาน ดงน 1. เพอใหเกดความคลองตวในการบรหารงานและการจดการเกยวกบกจการดานตาง ๆ ภายในสถานวทยโทรทศนกองทพบก ซงจะเปนการเออประโยชนกบบรษทตาง ๆ ทประกอบธรกจรวมกน และเปนผลดตอผบรโภคทจะไดชมรายการทดและมคณคาตอสงคม 2. เพอเปนองคกรในรปแบบของนตบคคลทถกตองตามกฎหมาย 3. เพอแสวงหาธรกจในการลงทน สนธศกยภาพของการเปนสถานวทยโทรทศนกองทพบก 4. เพอใหก าลงพลของกองทพบกและผปฏบตงานในสถานวทยโทรทศนกองทพบก มความรสกเปนเจาขององคกร โดยมการกระจายหนใหแกก าลงพล ท าใหก าลงพลมความรกและหวงแหนองคกร 5. เพอน ารายไดจากการประกอบการไปเปนสวสดการแกก าลงพลภายในกองทพบก

ภาพท 1 โครงสรางการบรหารงาน บรษท ททบ. 5 จ ากด ทมา: สถานวทยโทรทศนกองทพบก (2541)

บรษท ททบ. 5 จ ากด ด าเนนธรกจในลกษณะของบรษทแม (Holding Company) มการลงทนและจดตงบรษท ในเครอ จ านวน 4 บรษท รายละเอยด ดงน

ประธานกรรมการบรหาร

กรรมการผจดการ

รองกรรมการผจดการ

ฝายพฒนาธรกจ ฝายการตลาด ฝายบญชและการเงน



บรษท ททบ. 5 มารเกตตง จ ากด (บรษทดานการตลาด) วนจดทะเบยน 11 กนยายน พ.ศ. 2540 เปดด าเนนการ 1 สงหาคม พ.ศ. 2540 ทนจดทะเบยน 10,000,000 บาท ภารกจหลก ด าเนนการดานการตลาดและธรกจการขายสอโฆษณาใหกบสถานวทยโทรทศนกองทพบก และไดรบสทธเหมาเวลาโฆษณาชวงขาวภาคค าประจ าวนเพอเปนธรกจในการสรางรายไดหลก และการขายเวลาโฆษณารายการอน ๆ ทผลตหรอรวมผลตโดย ททบ. 5 นโยบายในการด าเนนงาน 1. ด าเนนธรกจหลกดานการขายเวลาโฆษณาททางสถานวทยโทรทศนกองทพบก หรอ บรษท ททบ. 5 จ ากด เปนผผลตรายการหรอรวมผลตรายการ 2. ด าเนนงานดานการตลาดและการขายเวลาโฆษณาสอโฆษณาทเปนการสนบสนนการบรหารงานของสถานวทยโทรทศนกองทพบก และ บรษท ททบ. 5 จ ากด 3. สรางความยดหยนในการบรหารงานดานการตลาดและการขาย เพอใหเกดความคลองตวและม ประสทธภาพในการบรหารงานสงสด 4. ก าหนดกลยทธทางการตลาดและการขาย ภายใตสภาพแวดลอมของการแขงขนทรนแรงทางการตลาดของธรกจสอโฆษณาในปจจบนภายใตกลยทธ “สรางจดแขง ลดจดออน” พรอมทงวเคราะหโอกาสและอปสรรคทางการตลาดทก าลงเผชญอย เสนอแนะตอสถานวทยโทรทศนกองทพบก และ บรษท ททบ. 5 จ ากด 5. สรางทมงานและพฒนาบคลากรใหมคณภาพ ท าอยางเปนระบบ สรางความนาเชอถอใหเกดแกลกคาและความมนใจของผปฏบตงาน โดยเนนการบรการดวยความมนใจ 6. สรางความสมพนธทดตอลกคา ทงในแงของสนคาผโฆษณาและบรษทโฆษณา รวมทงสนบสนนกจกรรมของกองทพบก เพอสรางภาพลกษณและคานยมทดตอสอมวลชนและสาธารณะทวไป 7. จดโปรแกรมการขายเพอรณรงคการสงเสรมการขายอยางตอเนอง และแผนรองรบการขายเวลาโฆษณาของสนคา ในชวงฤดกาล และธรกจการศกษาในชวงเปดภาคการศกษาใหม เปนตน 8. พฒนากลยทธการตลาดและจดแพคเกจการขายใหม ๆ เพอตอบสนองความตองการของลกคา ใหมรายไดคาโฆษณากระจายไปทวถงในทกรายการท บรษท ททบ. 5 จ ากด ขายเวลาโฆษณาอย 9. วเคราะหและวจยขอมลสถานการณทวไปในตลาดสอโฆษณาธรกจในแนวลก เพอพฒนาขดความสามารถ ในการแขงขนทเหมาะสม เพอน ามาวางแผนการตลาดและก าหนดกลยทธการตลาดในการแขงขนดานยทธศาสตรการขาย ทบรษทมความไดเปรยบเหนอคแขงในตลาด โดยพจารณาปจจยภายในและภายนอกและความสามารถในเชงเปรยบเทยบขององคกร บรษท ททบ. 5 เรดโอ จ ากด (บรษทดานวทย) วนจดทะเบยน 6 พฤศจกายน พ.ศ. 2540 เปดด าเนนการ 1 มกราคม พ.ศ. 2541 ทนจดทะเบยน 10,000,000บาท ภารกจหลก ด าเนนการผลตรายการและกระจายเสยงทางวทย คลนความถ เอฟ เอม 94.0 MHz. โดยผลตรายการขาวและรายการทมสาระและเปนประโยชน กระจายเสยงตลอด 24 ชวโมง



นโยบายในการด าเนนงาน 1. รายการดานเศรษฐกจ เปาหมายการด าเนนรายการ “ขอเทจจรงวนน” ภายใตการควบคมและก ากบรายการโดย คณดสต ศรวรรณ วฒสมาชกและทมนกวชาการชอดงจากสถาบนการศกษาทมชอเสยง 2. รายการดานสงคมและการศกษา เปาหมายการด าเนนรายการ “คยขาวกบ 94.0 เอฟ เอม” ภายใตการควบคมและก ากบรายการโดยคณสดาวรรณ วสวรรณ อดตบรรณาธการขาว จส.100 ผมประสบการณดานการเปนผด าเนนรายการทางสถานวทยหลายรายการ 3. รายการดานการเมองและขาวทวไป เปาหมายการด าเนนรายการ “ชวโมงขาว” ภายใตการควบคมและก ากบรายการ โดยคณกรรณกา ปทมชาต ผควบคมการผลตรายการและพธกรรายการ มมมองรฐสภา ทางสถานโทรทศนชอง 11 กรมประชาสมพนธ และคณอนชต มณชย ผประกาศขาว ยทว เคเบลทว และ ผบรรยายสารคดวทยและโทรทศน 4. รายการดานการพฒนาเมอง สงคม การจราจรอยางยงยน เปาหมายการด าเนนรายการ “Traffic Time กบ สจร.” ภายใตการควบคมและก ากบรายการโดย กองบรรณาธการขาว ททบ.5 เรดโอ 5. รายการดานสาธารณสขและคณภาพชวต ด าเนนรายการโดย คณะแพทยผเชยวชาญจาก โรงพยาบาลศรราช ในลกษณะเปนรายการใหความร ความเขาใจในสถาบนครอบครว การเรยนรการใชชวตรวมกนในสงคม การรบรขอมลดานสขภาพจตในรปแบบของรายการ “แมและเดก” 6. หมวดกจกรรมพเศษ น าเสนอโครงการเตรยมเอนทรานซ ในลกษณะของการใหขอมลการสอบเอนทรานซ ระบบใหม เพอประโยชนตอเยาวชนและผปกครอง และเปนการเปดมตใหมทางการศกษาผานสอวทยให เปนทรจก ของประชาชนทวไป และการจดงานสมมนากจกรรมพเศษรวมกบกลมองคกรและสถาบนตาง ๆ เพอสรางภาพลกษณทด และนาเชอถอ โดยไดรบความรวมมอจากนกวชาการและสถานบนการศกษาทมชอเสยงและเปนทยอมรบของสงคมในกจกรรมพเศษนน ๆ บรษท ททบ. 5 โปรดกชน แอนด เอนเตอรเทนเมนท จ ากด (บรษทดานผลตรายการ) วนจดทะเบยน 6 พฤศจกายน พ.ศ. 2540 เปดด าเนนการ 11 กนยายน พ.ศ. 2541 ทนจดทะเบยน 20,000,000บาท ภารกจหลก ด าเนนการผลต/รวมผลตรายการ และรวมทนกบบรษททผลตรายการโทรทศนตาง ๆ นโยบายในการด าเนนงาน ผลตรายการทมสาระและใหความบนเทงทหลากหลาย รวมทงพฒนารายการใหมรปแบบแปลกใหม และพฒนาบคลากรใหมคณภาพตามความตองการของอตสาหกรรมดานการผลตรายการในอนาคต การรวมพฒนารายการตาง ๆ กบบรษททมความช านาญเฉพาะดาน เพอสรางสรรคงานทมคณภาพใหแกสถานวทยโทรทศนกองทพบก บรษท ททบ. 5 พบลชชง (บรษทดานสอสงพมพ) วนจดทะเบยน 24 ธนวาคม พ.ศ. 2540 เปดด าเนนการ 1 มกราคม พ.ศ. 2541 ทนจดทะเบยน 5,000,000 บาท (เรมแรก) ตอมาเพมเปน 10,000,000 บาท เมอวนท 18 สงหาคม พ.ศ. 2542 ภารกจหลก ด าเนนการจดท าและจดจ าหนายนตยสาร “ทวบนเทง” และสงพมพตาง ๆ วตถประสงค 1. เพอเพมชองทางในการประชาสมพนธงานของกองทพบกและรายการตาง ๆ ของสถานฯ ใหเปนทรจก 2. เพอเพมทางเลอกใหมส าหรบผทชอบอานนตยสารบนเทง



เมอพจารณาจากชวงเวลาทจดตงบรษท ททบ. 5 จ ากด เมอวนท 14 มนาคม พ.ศ. 2540 หรอ ประมาณ 4 เดอนกอนทรฐบาลจะการประกาศคาเงนบาทลอยตว หลงเกดเหตการณวกฤตเศรษฐกจในประเทศไทย สถานวทยโทรทศนกองทพบกไดทยอยจดตงบรษทลกเพอสนบสนนการปฏบตงาน และรองรบการปรบเปลยนรปแบบองคกรใหการด าเนนกจการ มความคลองตวในเชงธรกจมากขน ผลการวจย บรษท ททบ. 5 จ ากด จดตงขนเพอสนบสนนการด าเนนงานของสถานวทยโทรทศนกองทพบกใหเกดความคลองตวและมประสทธภาพในแงมมของการบรหารงาน ในชวงเวลาเดยวกน สถานวทยโทรทศนกองทพบกไดเรมโครงการใหม ๆ เพอแสดงใหเหนถงการพฒนาอยางตอเนอง แมวาจะประสบปญหาวกฤตเศรษฐกจภายในประเทศแตสถานวทยโทรทศนกองทพบกยงคงมเงนทนหมนเวยนจากการประกอบธรกจทผานมาจากการใหเชาสญญาณออกอากาศ การขายโฆษณา เปนตน ซงรายการจากการประกอบธรกจเหลาน ยงสามารถน าไปใชเปนสวสดการใหแกกองทพบกอกดวย ดงนน สถานวทยโทรทศนกองทพบกจงไมประสบปญหาดานการเงนในการลงทนกบโครงการตาง ๆ เพอพฒนาความทนสมยของสถานฯ สถานวทยโทรทศนกองทพบกเปนสถานแรกในประเทศไทยทขยายเวลาออกอากาศ 24 ชวโมง ทงนเพอตอบสนองและเขาถงประชาชนทตองการรบรขาวสาร ความบนเทง และสาระประโยชนในชวงยามวกาล โดยน าระบบบรรจเทป แบบอตโนมตมาใชงานเพอรองรบการออกอากาศ โดยเจาหนาทจะพมพรหสตดไวทขางกลองเทปและน าไปใสไวในตเทป เมอถงเวลาออกอากาศหนยนตจะน ามวนเทปไปใสไวในเครองเลนเทป และเมอจบรายการหนยนตซงถกควบคมดวยระบบคอมพวเตอรจะน ามวนเทปทออกกอากาศแลวไปเกบเขาทโดยอตโนมต สถานวทยโทรทศนกองทพบกใหความส าคญกบความกาวหนาทางเทคโนโลยและการสอสาร และเลงเหนวาการรบรขอมลขาวสารในปจจบนใชเวลาไมนานเมอเทยบกบสมยกอนทมอปสรรคในเรองของเวลาและระยะทาง จงไดรเรมโครงการ Thai TV Global Network (TGN) เปนการแพรภาพรายการโทรทศนในระบบดจทลผานระบบดาวเทยมทครอบคลมเครอขายสญญาณสนานาประเทศทวโลก โดยไดรบความรวมมอจากบรษท ชนวตรแซทเทลไลท เพอสงสญญาณผานดาวเทยมในระบบดจทล ซงสญญาณการถายทอดจะครอบคลมทวปเอเชย แอฟรกา ยโรป ออสเตรเลย และสหรฐอเมรกา จ านวนทงสน 144 ประเทศทวโลก วตถประสงคหลกเพอเผยแพรขอมลขาวสารและสาระบนเทงของประเทศไทยใหแกคนไทยและ ชาวตางประเทศทวโลก อกทงยงเปนการประชาสมพนธเชงรก กลาวคอ เปนการเผยแพรขอมลขาวสารและวฒนธรรมของประเทศไทยไปยงหนาจอโทรทศนของชาวตางประเทศโดยตรง นอกจากนยงเปนสอทเชอมโยงคนไทยทอยตางแดนใหเกดความรสกใกลชดและผกพนกบประเทศไทยมากยงขน รายการทน าเสนอผานโครงการ Thai TV Global Network เปนรายการของสถานวทยโทรทศนกองทพบก ทออกอากาศในวลาปกต ทงรายการขาว รายการสาระความร และละคร เปนตน โดยแบงตารางการออกอากาศตามทวป และเนนไปทชวง Prime Time ของแตละทวปนน ๆ ส าหรบรายการทออกอากาศในชวง พ.ศ. 2540-2541 แบงเปนรายการขาว 4 ชวง รายการสาระความร เชน รายการบานเลขท 5 รายการไกลบาน รายการเรารกศลปวฒนธรรมไทย รายการจารกไวในแผนดน รายการโครงการพระราชด ารจากฟาสดน เปนตน



ตารางท 1 : แสดงตวอยางผงรายการทออกอากาศผานทาง THAI TV GLOBAL NETWORK (TGN) ทมา :สถานวทยโทรทศนกองทพบก (2541)

เวลา รายการ

THAILAND USA EUROPE AUSTRALIA จนทร องคาร พธ พฤหสบด ศกร เสาร อาทตย

1/1/98 31/12/97 31/12/97 1/1/98 22.00-00.00 ถายทอดสด

ศลปะมวยไทย นายขนมตม

00.00-01.00 เชาวนน

22.00-23.00 10.00-11.00 03.00-04.00 02.00-03.00 เชาวนน )สด( เชาวนน )สด( เชาวนน )สด( เชาวนน )สด( เชาวนน )สด( เชาวนน )สด(

23.00-23.05 11.00-11.05 04.00-04.05 03.00-03.05 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว

23.05-00.55

11.05-12.55

04.05-05.55

03.05-04.55

บานเลขท 5 ) สด(





ทาเทยวไทย

เรองของคาว

00.55-01.30 12.55-13.30 05.55-06.30 04.55-05.30 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว 01.00-01.30 ขาว ขาว

01.30-01.55 13.30-13.55 06.30-06.55 05.30-05.55 ไกลบาน เปดบนทกต านาน คฮาพาเทยว ใตฝากฟา ส านกไทย โจกกะจ พทธประทป

01.55-02.20 13.55-14.20 06.55-07.20 05.55-06.20 เผชญหนาภาวะ

แวดลอม แลเมองใต /อสาน

บานเฮา รอยแปดพนเกา ยอนทางรอยไทย ฟากวางแดนไกล โรงเรยนของหน แผนดนธรรม

02.20-02.45 14.20-514.4 07.20-07.45 06.20-06.45 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว

02.45-04.00 14.45-16.00 07.45-09.00 06.45-08.00 ละครกนตนา )สด( ละครกนตนา )สด( ละครอครมเดย

)สด( ละครอครมเดย

)สด( ละครแอกแซกท



)สด(

04.00-04.45 6.001-16.45 09.00-09.45 08.00-08.45 ขาว )สด( ขาว )สด( ขาว )สด( ขาว )สด( ขาว )สด( ขาว )สด( ขาว )สด(

04.45-05.10 16.45-17.10 09.45-10.10 08.45-09.10 ครอบจกรวาล แผนดนทอง หลายชวต โลกสวยดวยมอเรา สองโลก ศลปสยาม ตะลย ตลาด ตลก

05.10-05.20 17.10-7.201 10.10-10.20 09.10-09.20 เฮดไลนส เฮดไลนส เฮดไลนส เฮดไลนส เฮดไลนส หยาดน าพระทย

ดวยชวต หยาดน าพระทย

ดวยชวต

05.20-05.23 17.20-17.23 10.20-10.23 09.20-09.23 เรารก

ศลปวฒนธรรมไทย เรารก






ศลปวฒนธรรมไทย

05.23-05.30 17.23-17.30 10.23-10.30 09.23-09.30 โครงการ

พระราชด ารจากฟาสดน

โครงการพระราชด ารจากฟา

สดน


สดน


สดน


สดน


สดน


สดน

05.30-05.35 17.30-17.35 10.30-10.35 09.30-09.35 จารกไวในแผนดน จารกไวในแผนดน จารกไวในแผนดน จารกไวในแผนดน จารกไวในแผนดน จารกไวในแผนดน จารกไวในแผนดน

05.35-006.0 17.35-18.00 10.35-11.00 09.35-10.00 ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว ขาว

ในสวนของเทคโนโลยสารสนเทศ เรมเขามามบทบาทในชวตประจ าวนมากยงขน สถานวทยโทรทศนกองทพบกเลงเหนความส าคญและไดจดตง ศนยอนเตอรเนตสถานวทยโทรทศนกองทพบก เพอเผยแพรขอมลขาวสารตาง ๆ ผานระบบอนเตอรเนตทสามารถเขาถงไดจากทวทกมมโลก ผานโดเมนเนม www.tv5.co.th ซงรวบรวมขาวสาร ความบนเทง ผงรายการ บรการขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอสาธารณะชน ขอมลเกยวกบประเทศไทย และขอมลเกยวกบชอง 5 ซงมการพฒนาเวบไซตอยางตอเนอง ตวอยางทเหนไดชดคอ การน ารายการวทยคลนความถ 94.0 MHz. และรายการตาง ๆ ทออกอากาศบนจอโทรทศนมาออกอากาศผานทางระบบอนเตอรเนตบนเวบไซตเปนรายแรกในประเทศไทย โดยน าสญญาณภาพและเสยงทออกอากาศทางโทรทศนและวทยเขาสเครอขายอนเตอรเนตในลกษณะตอเนอง (Live Streaming) ซงผชมสามารถชมรายการตาง ๆ บนเวบไซตไดแบบ Real Time นอกจากน ภายในเวบไซตของสถานวทยโทรทศนกองทพบกยงรวบรวมเรองราวตาง ๆ ทเปนประโยชน อาทเชน ขอมลของประเทศไทย ประวตศาสตร ราชวงศ ประเพณ วฒนธรรม เปนตน ในสวนของความบนเทง ไดรวบรวมผงรายการและรายการตาง ๆ ทออกอากาศทางจอโทรทศน เรองยอละคร และเพลงจากศลปนหลากหลายคาย ส าหรบประชาชน ทตองการทราบขอมลทเกยวกบการทองเทยว เวบไซตของชอง 5 ไดรวบรวมขอมลสถานททองเทยวส าคญ ๆ ภายในประเทศ รวมถงโรงแรมและทพกตาง ๆ ทงนเพอเปนการกระตนและสงเสรมการทองเทยวในประเทศไทยอกดวย จะเหนไดวา การเกดขนของวกฤตเศรษฐกจในประเทศไทยสงผลใหสถานวทยโทรทศนกองทพบกตองปรบตว เพอใหองคกรสามารถด าเนนกจการไดอยางคลองตวมากขน การจดตงบรษท บรษท ททบ.5 จ ากด แสดงใหเหนถงการปรบตวเพอพฒนาองคกรใหมความทนสมย โดยใหความส าคญกบการสอสารทางการตลาดผานโครงการตาง ๆ ทเกดขนในชวงเวลาน อาท โครงการ Thai TV Global Network ทเผยแพรขาวสารจากในประเทศไทยไปส ทวปตาง ๆ ทวโลก การจดตงเวบไซตหลกของสถาน เพอเขาถงผชมทใชงานระบบอนเตอรเนตและสามารถรบชมรายการทออกอากาศทางโทรทศนบนเวบไซต



แบบ Real Time ได ซงการด าเนนการตาง ๆ เหลานแสดงถงความสามารถในการบรหารงานเชงธรกจของทหาร อกทงยงเปนการสงเสรมภาพลกษณของทหารทนอกเหนอจากการปกปองประเทศชาตและบานเมองแลว ยงสามารถแสดงบทบาท ในเชงการบรหารธรกจไดเปนอยางด บทสรป เมอพจารณาระยะเวลาของการกอตง บรษท ททบ.5 จ ากด และบรษทในเครออก 4 บรษท พบวา เปนชวงระยะเวลาเดยวกนกบการเกดวกฤตเศรษฐกจในสงคมไทย โดยบรษทแม (Holding Company) จดตงขนกอนทรฐบาล จะประกาศคาเงนบาทลอยตว หลงจากนนอก 2 เดอน บรษทในเครอกทยอยจดทะเบยน และจดตงขนตามล าดบ ดงน บรษท ททบ. 5 มารเกตตง จ ากด จดทะเบยนวนท 11 กนยายน พ.ศ. 2540 บรษท ททบ. 5 เรดโอ จ ากด และ บรษท ททบ. 5 โปรดกชน แอนด เอนเตอรเทนเมนท จ ากด จดทะเบยน วนท 6 พฤศจกายน พ.ศ. 2540 และ บรษท ททบ. 5 พบลชชง จดทะเบยนวนท 24 ธนวาคม พ.ศ. 2540 จากการเกดขนของบรษท ททบ. 5 จ ากด และบรษทในเครอ ซงเปนการจดตงขนในชวงระยะเวลาทบานเมอง ใหความส าคญกบนโยบายพลเรอน กลาวคอ จากผลของเหตการณ พฤษภาทมฬ พ.ศ. 2535 บทบาทของทหารถกจ ากด ในการบรหารบานเมอง และลดบทบาทในการเขาแทรกแซงทางการเมอง โดยใหความส าคญกบพลเรอนในการขนมาบรหารประเทศแทน ซงท าใหทหารพยายามหาแนวทางในการแสดงบทบาทของตนเองขนอกครงหนง และเมอพจารณาจาก หวงระยะเวลาทประเทศไทยใหความส าคญกบการลงทนของนกธรกจ ดงนน กองทพบกจงเลงเหนวาหากกองทพบกไดเขามา มบทบาทเปนสวนหนงในวงการธรกจอาจจะสงผลดใหแกกองทพบกในอนาคต และเปนการเปดมมมองใหมทแสดงใหเหนถงศกยภาพของทหารในการประกอบธรกจ อกทงยงเปนการชวยลดภาพลกษณทไมดของทหารทเขาไปเกยวของกบการเมอง และพยายามแสดงความเปนมตรกบประชาชนมากขน เราจะเหนไดวา บทบาทของสถานวทยโทรทศนกองทพบกในชวงระยะเวลาดงกลาวเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะอยางยงเมอพจารณารวมกบสถานการณภายในประเทศทใหความส าคญกบระบบเศรษฐกจของไทย ท าใหสถานวทยโทรทศนกองทพบกหนมาใหความส าคญกบเศรษฐกจในประเทศมากยงขน ด าเนนกจการและรเรมโครงการตาง ๆ ใหสอดคลองกบความตองการทางดานเศรษฐกจและเทคโนโลยททนสมย เชน โครงการ Thai TV Global Network และการจดตงเวบไซตหลกของสถานฯ เปนตน แมแนวทางในการจดตง บรษท ททบ. 5 จ ากด และบรษทในเครอจะเปนเพอการสนบสนนงานดานตาง ๆ ของสถานวทยโทรทศนกองทพบกใหเกดความคลองตว สามารถด าเนนการไดอยางราบรนเหมอนกบองคกรธรกจอน ๆ แตนนเปนเพยงแคการเปาหมายทตองการใหเกดขนเทานน เพราะในทางปฏบตจรง บรษท ททบ. 5 จ ากด และบรษทในเครอด าเนนกจการไดไมถง 5 ป กตองยบไป โดยคงเหลอเพยงแค บรษท ททบ. 5 จ ากด ซงแสดงใหเหนถงความไมเชยวชาญในการประกอบกจการเชงธรกจ ประเดนหนงทนาสนใจนอกเหนอจากการททหารตองการแสดงบทบาทในการเปนเจาของธรกจ กลาวคอ การเกดขนของบรษท ททบ. 5 จ ากด อาจเปนผลมาจากบทบญญตมาตรา 40 แหงรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 ทใหความส าคญกบบทบาทหนาทของสอมวลชนในการเสนอขาวและแสดงความคดเหนเพอประโยชนสาธารณะอยางแทจรง โดยปราศจากการครอบง าจากหนวยงานราชการทรบผดชอบ จากบทบญญตมาตรา 40 ไดกลายมาเปนจดก าเนดของ คณะกรรมการก ากบกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศนแหงชาต (กสช.) องคกรอสระมอ านาจหนาทในการจดสรรคลนความถ และก ากบดแลการประกอบกจการวทยและโทรทศนใหเปนไปดวยความเรยบรอย อยางไรกตาม การสรรหาและคดเลอกคณะกรรมการก ากบกจการกระจายเสยงและกจการโทรทศนแหงชาต ยงไมเสรจสมบรณ สถานวทยโทรทศนกองทพบกจงหาแนวทางในการก าหนดสถานะขององคกรใหเปนไปในรปแบบของบรษท



เพอสะดวกในการประกอบธรกจดานสอมวลชน แตการก าหนดสถานะหรอเคลอนยายรปแบบองคกรไมสามารถกระท าการไดภายในเวลาอนรวดเรว เพราะตองค านงถงปจจยหลายดาน โดยเฉพาะอยางยงดานผลประกอบการหรอผลประโยชนทองคกรอาจจะตองสญเสยไป เหนไดจากการทบรษทลกในเครอของ ททบ. 5 จ ากด ไมประสบความส าเรจในการจดตง โดยคงเหลอไวแคเพยงบรษท ททบ. 5 จ ากด (บรษทแม) เทานนทยงคงด าเนนกจการอยจนถงปจจบน

เอกสารอางอง หนงสอ ดวงทพย วรพนธ. (2549). 50 ป โทรทศนไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. บวรศกด อวรรณโณ. (2553). วกฤตเศรษฐกจและวกฤตทางการเมองในประเทศไทยในอดตและปจจบน. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : ส เจรญ การพมพ จ ากด. ผาสก พงษไพจตร และครส เบเคอร. (2546). เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โอ. เอส. พรนตงเฮาส สถานวทยโทรทศนกองทพบก. (2541). 40 ป สถานวทยโทรทศนกองทพบก. กรงเทพฯ: มาย พบลชชง จ ากด. สถานวทยโทรทศนกองทพบก. (2542). ครบรอบ 41 ป. กรงเทพฯ: อรณการพมพ. สถานวทยโทรทศนกองทพบก. (2543). ครบรอบ 42 ป. กรงเทพฯ: อรณการพมพ. สถานวทยโทรทศนกองทพบก. (2544). ครบรอบ 43 ป. กรงเทพฯ: อรณการพมพ. สถานวทยโทรทศนกองทพบก. (2545). ครบรอบ 44 ป. กรงเทพฯ: อรณการพมพ. อษณย เกษมสนต ณ อยธยา. (2542). 60 ป ในความทรงจ า พลเอก แปง มาลากล ณ อยธยา. กรงเทพฯ: ส านกงาน ทปรกษากองทพบก. สออเลกทรอนกส อดศร หมวกพมาย. (2561). การเมองเรองการปลอยคาเงนบาทลอยตว ป 2540. สบคนจาก https://shar.es/aaGU8N. BUFFETTCODE ADMIN. (29 มนาคม 2560). เกดอะไรขนในวกฤต 2540? SET ลงจาก 1,789 เหลอ 204. สบคนจาก http://buffettcode.com/วกฤต-2540/.



การววฒนเขาสสงคมยคใหมของสตรชนน าในสมยรชกาลท 6 – รชกาลท 7

The Evolution of Upper Class Women to Modern Thai Society in the reign of King Rama VI to King Rama VII

ปยะนาถ องควาณชกล1

บทคดยอ บทความวจยน มวตถประสงคในการศกษา 2 ประการ คอ 1. เพอศกษาปจจยทท าใหเกดการววฒนของสตรชนน าในสมยรชกาลท 6 – รชกาลท 7 2. เพอศกษาบทบาทของสตรชนน าทมตอสงคมยคใหมในสมยรชกาลท 6 – รชกาลท 7 ผลทเกดจากการปฏรปประเทศในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว การเปลยนแปลงของประเทศสยามสความทนสมย ไดสงผลกระทบไปยงสตรไทย โดยเรมจากกลมสตรชนสง ผอยในราชส านกและมความสมพนธใกลชดกบพระมหากษตรย และเปนกลมคนสวนหนงทสนองรบนโยบายการปรบเปลยนสความทนสมย มการเรยนรวฒนธรรมตะวนตกในการเปลยนแปลงวฒนธรรม ไดแก การแตงกาย การเขาสมาคม การเรยนรเรองการตอนรบแขก การศกษาภาษาองกฤษ ในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว สตรชนน าทเปนชนชนสงผใกลชดพระมหากษตรยและมบทบาทในการววฒนสความทนสมย ไดแก พระราชมารดา พระคหมน พระมเหส และพระญาตวงศ เมอเขาสรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เปนสมยทการปฏรปการศกษาของสตรไดเจรญรดหนา มสตรทงกลมสตรชนสงและสตรชนกลาง ไดมโอกาสเขาศกษาในระดบอดมศกษา จงเรมมการประกอบอาชพของสตรเพมขน เชน ทนาย บรรณาธการ เปนตน การเปลยนแปลงทางการเมองและสภาพเศรษฐกจทตกต า ท าใหสตรชนกลางทอยในตระกลทท าธรกจหรอการคาและสตรชนสงทตองปรบตวจากผลของการเปลยนแปลงระบบการปกครองทมรายไดลดลง เรมผนตวมาประกอบกจการคาขาย โดยเฉพาะการเปดรานขายอาหารและขนม อนเปนสงทสตรมความถนดและไดรบการฝกอบรมมาแตเดม ค ำส ำคญ : สตรชนน า สมยรชกาลท 6 สมยรชกาลท 7 Abstract

This research article there are 2 objectives in the study: 1. To study the factors that led to the evolution of leading women in the reign of King Rama VI - King Rama VII 2. To study the role of leading women towards modern society in the reign of King Rama VI - King Rama VII. The result of the country reform in the reign of King Rama V was the change of Siam to modernity., which has affected on Thai women by starting from high-class women. Actually the people in the royal court and have a close relationship with the king and a group of people who meet the modernization policy. There is a learning of western culture in cultural change, including dress, association, learning about hospitality and English education in the reign of King Rama VI. Those causes were leading women who are high-class, close to the King, and have a role in evolving into modern times, including the royal mother, the fiancé, the wife and the family. 1ภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ



When entering the reign of King Rama VII is the time, when women's education reform has progressed there, are women, both high class women and middle class women. Have the opportunity to study in higher education Therefore began to increase the occupation of women, such as lawyers, editors, etc. Political changes and the economic downturn had made the causing middle-class women who are in the family, business or trade and women of the upper class who have to adapt from the consequences of changing the regime with lower income. They began to divide into a trading business especially the opening of food and snack shops which is what women have the aptitude and have been trained in the past. Keywords : Upper Class Women, in the reign of King Rama VI, in the reign of King Rama VII บทน า

ปจจยทมอทธพลตอการปฏรปมทงปจจยภายในและภายนอกประเทศ ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวนน การรกษาความปลอดภยของประเทศใหพนจากการคกคามของชาตมหาอ านาจตะวนตก ทรงตระหนกด วา

ประเทศสยามตองปรบเปลยนโครงสรางของประเทศ โดยการรวมอ านาจเขาสศนยกลางเพอใหเกดความมนคงทางการ

ปกครอง มการปฏรปประเทศหลายดานเพอใหเกดการยอมรบตอชาตมหาอ านาจตะวนตก ทงการเมองการปกครอง เศรษฐกจ

สงคมและวฒนธรรม นอกจากการบรหารประเทศของพระมหากษตรย พระบรมวงศานวงศ และขนนาง ในการขบเคลอน

ประเทศสความศวไลซหรอทนสมย สตรชนน า หมายถง สตรชนสง ทงผด ารงต าแหนงราชน อครบรมราชเทว พระสนม พระ

ราชธดา พระบรมวงศานวงศฝายใน รวมไปถงบตรของเหลาขนนาง กลมสตรเหลานเปนผมส วนสนองรบนโยบาย ดวยการ

ปรบตว สนบสนน และสรางภาพลกษณแหงความทนสมย ทงการแตงกาย การปรบเปลยนธรรมเนยมประเพณ เปนภาพลกษณ

ภายนอกทสามารถแสดงถงการรบและปรบเปลยนใหมความทนสมยหรอความศวไลซไดอยางรวดเรว ดงนน สตรชนสงภายใน

ราชส านกสยาม จงเปนผมบทบาทและรบภาระหนาทถงการเปนสวนหนงในการพาประเทศสยามสความทนสมย เมอเขาสรช

สมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (รชกาลท 6) จนถงรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว (รชกาลท 7) ม

จ านวนสตรชนสงทไดรบการศกษาแบบตะวนตกและไดเรยนรวฒนธรรมตะวนตกเพมขน จนสามารถน ามาใชในการพฒนา

ประเทศหรอกาวเขามาเปนมบทบาทในสงคมไทย นอกจากสตรชนสงแลวนน ยงไดเกดกลมสตรชนกลางทงกลมผมโอกาส

ไดรบการศกษาสมยใหมและกลมทเตบโตจากโอกาสในทางเศรษฐกจ ทงสตรชนสงและสตรชนกลางเปนผมสวนในการววฒน

น าพาสตรไทยใหเขาสการเปลยนแปลงในสงใหมๆ ออกจากกรอบแนวคดเดมทสตรไทยไดถกก าหนดสถานภาพและบทบาทอน

จ ากดมาตงแตสมยจารต การศกษาและฐานะทางสงคมเปนปจจยส าคญทน ามาซงความเปลยนแปลงดงกลาว การววฒนของ

สตรชนน าทง 2 กลมน เปนผบกเบกการปรบเปลยนทางสงคมยคใหมของสตรไทยในสมยนนทงดานแนวคด ทศนคต การ

ก าหนดบทบาทและสถานภาพของตน และการประกอบอาชพ อนเปนจดเรมตนและสงผลใหเกดการววฒนของสตรไทยใน

สมยตอมา

วตถประสงค 1. เพอศกษาปจจยทท าใหเกดการววฒนของสตรชนน าในสมยรชกาลท 6 – รชกาลท 7 2. เพอศกษาบทบาทของสตรชนน าทมตอสงคมยคใหมในสมยรชกาลท 6 – รชกาลท 7



วธด าเนนการวจย งานวจยฉบบนเปนงานวจยเชงคณภาพ โดยวธการทางประวตศาสตรทม ขนตอนดงน คนควาขอมลจากเอกสารชนตนและชนรอง น ามาวเคราะห ตความ และสงเคราะหเพอใหไดขอสรปจากการวจยทเปนองคความรใหมเพอขยายกรอบความรทมอยในการศกษาประวตศาสตรใหกวางขวางออกไป แลวจงน าเสนอผลงานวจย

ผลการวจย ปจจยในการววฒนเขาสสงคมยคใหม

ปจจยทมอทธพลตอการปฏรปมทงปจจยภายในและภายนอกประเทศ ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนน นบเปนชวงเวลาทตองเผชญสภาวะคบขนเกอบตลอดรชกาล ตองใชสตปญญาและการตดสนพระทยทยากล าบาก เพอรกษาความสงบ สรางความมนคงและสามคคภายในประเทศ รกษาความปลอดภยของประเทศใหพนจากการคกคามของชาตมหาอ านาจตะวนตก ทรงตระหนกดวาประเทศสยามตองปรบเปลยนโครงสรางของประเทศ โดยการรวมอ านาจเขาสศนยกลางเพอใหเกดความมนคงทางการปกครอง มการปฏรปประเทศหลายดานเพอใหเกดการยอมรบตอชาตมหาอ านาจตะวนตก ทงการเมองการปกครอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม สตรชนน า หมายถง สตรชนสงและสตรชนกลาง กลมแรก คอ สตรชนสง ทงผด ารงต าแหนงราชน อครบรมราชเทว พระสนม พระราชธดา พระบรมวงศานวงศฝายใน รวมไปถงบตรของเหลาขนนาง กลมสตรเหลานเปนผมสวนสนองรบนโยบายจากพระมหากษตรย ในกระแสความนยมตะวนตก ดวยการปรบตว สนบสนน และสรางภาพลกษณแหงความทนสมย ทงการแตงกาย การปรบเปลยนธรรมเนยมประเพณ เปนภาพลกษณภายนอกทสามารถแสดงถงการรบและปรบเปล ยนใหมความทนสมยหรอความศวไลซไดอยางรวดเรว ดงนน สตรชนสงภายในราชส านกสยาม จงเปนผมบทบาทและรบภาระหนาทถงการเปนสวนหนงในการพาประเทศสยามสความทนสมย กลมทสอง คอ สตรชนกลาง หมายถงกลมบตรของขนนางหรอขาราชการในระดบลางทไดรบโอกาสทางการศกษาแบบสมยใหม หรอกลมบตรของพอคา เปนผทอยในตระกลทมบทบาททางเศรษฐกจจากการท าการคาหรอการประกอบอตสาหกรรม ความคาดหวงตอสตรไทยในสมยปฏรปประเทศ (สมยรชกาลท 5 – รชกาลท 7)

ในสมยปฏรปประเทศ ไดกอใหเกดบทบาทใหมแกสตรไทยในฐานะการเปนผมสวนสนบสนนและสงเสรมความเจรญของประเทศ วถชวตบางอยางทเปลยนไปเปนผลใหสตรโดยเฉพาะชนชนสงและชนชนกลาง ถกคาดหวงใหปรบภาระในบานใหสอดคลองไปกบการพฒนาประเทศสความทนสมย บทบาทของสตรมการเปลยนแปลงแตในขณะเดยวกนกยงคงจ ากดบทบาทสตรอยภายในบาน ในสมยปฏรปประเทศนน ผชายชนสงและชนกลางตองรบผดชอบงานใหมๆ ท าใหผทมฐานะเปนภรรยาไดตระหนกถงความเปลยนแปลงของสงคม สามารถพดคยกบสามในฐานะเพอนคคดได ถาเปนสตรชนสงทไดมโอกาสเลาเรยน สามารถชวยแบงเบางานสามไดบาง อาจชวยตรวจทานหนงสอ ถามความรความสามารถมากกวานน กสามารถชวยเรยงความไดพรอมไปกบการเลยงดอบรมบตร แสดงใหเหนสถานะของภรรยาในยคปฏรปประเทศวาตองการมากกวาการท าหนาทภรรยาแบบเดมเหมอนในสมยจารตทมหนาทดแลบานเรอนใหเรยบรอย แตในสมยปฏรปประเทศทมการเปลยนแปลงหลายดานอยางรวดเรวนน มความคาดหวงใหสตรทเปนภรรยา สามารถเปนเพอนคคด ชวยรบฟงและชวยคดตอสงทก าลงเปลยนแปลงในสงคมได การเรงพฒนาประเทศท าใหเกดการวางแผนในการพฒนาสยามสความเปนอารยะ ความจ าเปนอยางเรงดวนเพอรองรบการพฒนาประเทศ คอ การพฒนาการศกษาใหแกทงเดกชายและเดกหญง แตโรงเรยนของเดกหญงยงมจ านวนนอยกวาโรงเรยนของเดกชาย มความคาดหวงใหผเปนมารดาสามารถใชฝกอานและอบรมแกบตรธดาได เปนแนวคดวา



การศกษาควรมทงทบานและทโรงเรยน แมจงเปรยบเสมอนครคนแรกของเยาวชนดวย1 การเขามาของชาตตะวนตกท าใหเกด

การรบวฒนธรรมตะวนตกมาปรบเปลยนในสงคมไทย เปนวฒนธรรมของกลมชนชนสงและชนชนกลางในการดแลและปรบเปลยนบานเรอนทอยอาศยตามความรและความนยมแบบตะวนตก ทงเรองของจดทอยอาศยใหถกสขอนามย การตอนรบ

แขก การท าบญชดแลรายรบรายจายของครอบครว รวมถงขาวของเครองใชในครวเรอน2 นอกจากขาวของเครองใชตางๆ แลว

สงจ าเปนอยางยงทสตรชนสงและชนกลางจะตองรอบรและท าการฝกฝน คอการเขาสมาคมกบชาวตะวนตก ทงการแตงกาย ธรรมเนยมการทกทาย มารยาทบนโตะอาหาร การจดงานเลยง รวมถงการเตนร า ในประเดนการปรบเปลยนของสตรชนชนน าตามอทธพลการเขามาของตะวนตก นบเปนจดเรมตนแหงการววฒนของสตรชนชนน าสความทนสมย

กลมสตรชนสงทมบทบาทในการปรบตวใหทนสมยในสมยปฏรปประเทศ

1. สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร ทรงด ารงต าแหนงสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ ซงเปนผไดรบการยกยองในต าแหนงสมเดจพระราชนองคแรกของสยาม เนองดวยเปนสตรชนสงทมสตปญญาด มความเฉลยวฉลาด ไหวพรบด สามารถรบฟงและใหค าปรกษาตอรชกาลท 5 ตามความคาดหวงของสงคมตอสตรในสมยปฏรปประเทศ เมอมาถงรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงอยในฐานะสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง ผเปนพระราชมารดาของพระมหากษตรย ถงแมจะทรงเปนสตรททรงเจรญพระชนษาสงขน แตบคลกทาทางททรงสงางาม แสดงถงความเฉลยวฉลาดของพระองคยงทรงสรางความประทบในตอชาวตางชาตเชนเจาชายวลเลยมแหงสวเดน (H.R.H. Prince William of Sweden) ซงทรงเปนหนงในบรรดาพระราชอาคนตกะทเสดจมารวมในพระราชพธบรมราชาภเษกสมโภช (พระราชพธบรมราชาภเษกครงท 2) ของพระบาทสมเดจพระ

มงกฎเกลาเจาอยหวใน พ.ศ. 2454 ไดทรงบนทกถงวาทรงมลกษณะทดฉลาดเฉลยวและทรงมบคลกทสงางาม3

ทศนะของสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง ทมตอการปรบเปลยนใหทนสมยตามอทธพลตะวนตกเมอลวงมาถงสมยรชกาลท 6 ยงคงปรากฏอยในบางดาน เชน ความนยมในการรกษาแบบแพทยแผนตะวนตก การแตงกาย เปนตน ภายหลงเหตการณสวรรคตของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ท าใหพระองคตกอยในความเศราโศก และมการเปลยนแปลงกจวตรประจ าวน ทรงโปรดฯ เขาบรรทมในเวลากลางวนและตนบรรทมในเวลากลางคน ในสมยรชกาลท 6 บทบาทของพระองคในฐานะสตรชนน าลดนอยลง ทงนเพราะทรงมพระชนษามากขน ทรงมอาการประชวร และมความสนพระทยหวงใยในพระราชโอรสทเปนองคพระมหากษตรย จงเปลยนไปแสดงบทบาทในฐานะแม ภายใตปจจยหลายประการดงกลาว ท าใหบทบาทการเปนผน าความทนสมยลดนอยลงถาเทยบกบบทบาทการเปนมเหสในสมยรชกาลท 5 อยางไรกตาม ถงแมวาสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชชนน ทรงด ารงชพอยภายในพระราชวง ไมไดออกไปด าเนนพระราชกรณยกจตางๆ สสงคมภายนอก แตพระองคยงคงแสดงถงอปนสยในการตดตามการเปลยนแปลงในดานตาง ๆทเกดขนในสงคมสยาม ซงพระองคจะซกถามจากผทไปเขาเฝา ตามทพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษกลาวถง ดงน “...ยานนแมทานเกอบจะไมเสดจไปไหนเลย ทานโปรดทรงทราบเหตการณทบงเกดขนทวไปหมด ฉะนน ทาน

จงโปรดซกถามเรองราวตางๆ มากกวาอะไรอน .ๆ...”4

1เปรมสร ชวนไชยสทธ .(2539) .ผหญงกบอาชพครในสงคมไทย พ.2479 – ศ.2456. หนา .15 2เปรมสร ชวนไชยสทธ .(2539) .เลมเดม. หนา .16 3เจาชายวลเลยม .(2542) .ดนแดนแหงแสงตะวน บนทกความทรงจ าจากการเดนทางในดนแดนตะวนออก. แปลโดย เสาวลกษณ กชานนท.26-25 หนา . 4พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ. (2554). เกดวงปารสก สมยสมบรณาญาสทธราชย และสมยประชาธปไตย. หนา 51.



2. พระองคเจาวลลภาเทว ในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว สตรชนสงอกผหนงทมแนวความคดกาวหนาและล าสมยกวาสตร

ในยคสมยเดยวกน คอพระองคเจาหญงวลลภาเทว ทรงเปนทรจกตอบคคลทวไปในฐานะพระคหมนของรชกาลท 6 ซงทรงมพระราชด ารไมแตงงานกบพนองของพระองคและทรงตองการเลอกคดวยพระองคเอง ภายหลงจากทรชกาลท 6 ไดทรงมโอกาสพบและพดคยกบพระองคเจาหญงวลลภาเทวเพยงไมนาน กไดทรงประกาศหมน ดงทพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษไดกลาวไวในเกดวงปารสกวา “...ภายในไมกวนกมประกาศอนนาตนเตนกนทวประเทศวา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงหมนกบหมอมเจาหญงองคนน ทรงสถาปนาเปน พระวรกญญาปทาน พระองคเจาวลลภาเทว โปรดใหไป

ประทบอยทพระต าหนกจตรลดารโหฐาน ทลหมอมลงประทบอยทวงพญาไทใกลๆ...”1

พระองคเจาหญงวลลภาเทวมพระนามเดมคอ หมอมเจาหญงวรรณวมล วรวรรณ พระญาตเรยกกนวา ทานหญงขาว เปนพระธดาใพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ พระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ซงเปนตนตระกลของราชสกล วรวรรณ กบพระมารดาคอหมอมอนทร วรวรรณ ประสตเมอวนท 25 ตลาคม พ.ศ.2435 เมอในวยเยาวโรงเรยนกลสตรวงหลงไดเปดเปนโรงเรยนสตรแหงแรกและประกาศรบสมครนกเรยนหญง กรมพระนราธปประพนธพงศ จดเปนเจานายพระองคแรกๆ ในการสนนสนนใหพระธดาของทานไดรบการศกษาตะวนตก พระธดาองคโตๆ ของทานซงรวมถงทานหญงขาวจงไดเขารบการศกษาแบบตะวนตกในโรงเรยนกลสตรวงหลง สวนพระธดารนหลง ทานไดสงไปศกษายงโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนตซงเปนโรงเรยนสตรทกอตงโดยมชชนนารในชวงปลายรชกาลท 5 เหตการณทท าใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงไดพบกบทานหญงขาวเปนงานประกวดภาพเขยนทพระธดาในพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ ไดเขารวมงานหลายคน รวมถงทานหญงขาวหรอในขณะนนเปนหมอมเจาหญงวลลภาเทว และทานหญงตวหรอหมอมเจาหญงลกษมลาวณ หลงจากนนจงเปนการประกาศหมนแลวทรงพระราชทานใหทานหญงขาว

เปน พระวรกญญาปทาน พระองคเจาวลลภาเทว2

ภายหลงจากการแตงตงพระองคเจาวลลภาเทวขนเปนพระคหมนแลว พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงโปรดฯ ใหพระคหมนรวมแสดงละครกบพระองค พรอมกบหมอมเจาลกษมลาวณ และเจาพระยารามราฆพ ผเปนขาราชบรพารผใกลชด ในการทตองรวมแสดงละคร นบวาเปนกจกรรมใหมส าหรบสตรในยคนน แตเดมการแสดงละครในวงจะมแตผแสดงเปนชายทงหมด การแสดงละครรวมกนระหวางชายและหญงภายในราชส านกและการทพระมหากษตรยทรงแสดงละครดวยพระองคเองเกดขนครงแรกในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว แตดวยทงพระองคเจาวลลภาเทวและหมอมเจาลกษมลาวณ เปนบตรในตระกลวรวรรณของพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ ผซงมความชนชอบการละครและมคณะละครของพระองคเอง อกทงพระองคเจาวลลภาเทวและหมอมเจาลกษมลาวณ เปนบตรทบดาไดสงไปเลาเรยนในโรงเรยนมชชนนารตามการศกษาแบบตะวนตก จงไดมความรดานวฒนธรรมตะวนตกและสามารถปรบตวตอวฒนธรรมใหมนได ละครพดเรองโพงพางเปนละครทสตรทงสองพระองคไดแสดงรวมกบพระบาทสมเดจพระมงก ฎเกลา

เจาอยหว ณ วงสราญรมย3

เหตการณส าคญทเปลยนแปลงสถานภาพการเปนพระคหมนของพระองคเจาวลลภาเทว มขอสนนษฐานวาเปนผลจากการเขยนบทความเรอง “ด ารหญง” ของพระวรกญญาปทาน พระองคเจาวลลภาเทว ซงไดตพมพในหนงสอพมพดสตสมธ เปนบทความทตองการกระตนใหสตรในสมยนนตระหนกในคณคาของสตร สตรสามารถท าอะไรหลายอยางไดเชนดงบรษใน

1พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ .(2554) .เลมเดม. หนา .54 2อานเพมเตมไดท ปยะนาถ องควาณชกล – 5 อทธพลตะวนตกทมผลตอการปรบเปลยนของสตรในราชส านกในสมยรชกาลท .(2556) .รชกาลท .6ในวารสารประวตศาสตร 2556 .หนา 68 - 80. 3พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ .(2558) .เจาชวต พงศาวดาร ๙ รชกาล แหงราชวงศจกร. หนา .329



ขณะทสตรนนยงคงรบผดชอบท าหนาทของสตรตามทมมาแตเดม และสตรสามารถท าประโยชนใหแกประเทศชาตบานเมองได จากเนอหาทไดนพนธขนประมาณ 5 หนา แนวการเขยนเปนการสอนและเชญชวนใหปฏบตตามมากกวาการเรยกรองในเชงตอตาน จะมเพยงแตประโยคขนตนทอานผวเผนหรออานไมตลอดจนจบ อาจท าใหคดวาสตรผเขยนมหวรนแรงเกนกวาค าวาหวกาวหนา โดยพระองคเจาวลลภาเทวไดขนตนบทความไวดงน “...ขาพเจาผหนงเปนหญง มประสงคจะสนทนาระหวางเพอนหญงดวยกน วาเราควรจะเลกกระท าตวอยางทเขาเรยกกนวา “ผหญงเปนควาย ผชายเปนคน” เสยสกท, เพราะความจรงเราก

คนผหนง มไดผดจากมนษธรรมดาไปดวยประการใดเลย...”1

ภาษาและถอยค าทใชในบทความนเปนลกษณะการเปดตนเรองของบทความใหมความนาสนใจและแสดงถงประเดนทจะกลาวในบทความตอไป ในแงมมน นบวาพระองคเจาวลลภาเทวมความสามารถในการเขยนเทยบเทากบบรษ สวนขอความเปรยบเทยบ “ผหญงเปนควาย ผชายเปนคน” กเปนกระแสพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทเกดจากการทพระองคทรงอนญาตใหถวายฎกาและทรงออกรบฎกาพจารณาดวยพระองคเอง จงทรงเปรยบเทยบกฎหมายจารตทใชมาแตเดมวา กฎหมายเดมนน “เสมอนหนงผหญงเปนควาย ผชายเปนคน” นอกจากนนพระองคเจาวลลภาเทวยงไดแสดงความคดเหนในสวนทายของบทความ ถงการททกคนสามารถท าประโยชนใหชาตบานเมองไดรวมถงสตร สตรสามารถท าทงงานภายในบานและการท างานนอกบานเชนเดยวกบบรษ เชน อาชพคร อาชพพยาบาล ภายใตความนมนวลและออนโยนของสตรทมมากกวาบรษเพศ อาจท าใหเกดการเปลยนแปลงและไดผลด “...ขอเพอนหญงทกคนเมอไดด ารจงอม

ใจ, ชวยกนคดเลกเปนควาย จะไดชวยกนบ ารงชาตบานเกดเมองมารดรของเราใหเจรญ...” ลงนาม วลลภาเทว2 เปนขอความ

ทงทายในบทความทสะทอนใหเหนแนวคด ทศนคต ทกษะการเขยน ทผเขยนเขาใจทงบรบททางส งคมในอดต และบรบทสมยใหมทเกดขนในสมยนน และท าใหเหนชดเจนวา การไดรบโอกาสศกษาเลาเรยนตามหลกสตรตะวนตก ไมไดเพยงไดรบความรทางวชาการตามแบบตะวนตกหรอสามารถพดภาษาองกฤษไดเทานน แตไดสรางแนวคดและทศนคตทกาวหนาแกสตรในยคนน ประกอบกบบคลกทมความเชอมนและซอสตยตอความคดของตนเอง ท าใหพระองคเจาวลลภาเทวกลาทจะแสดงความคดเหนทแตกตางจากสตรในยคสมยเดยวกน เพราะจะเหนไดวาหมอมเจาลกษมลาวณ พระขนษฐาทไดรบการศกษาแบบตะวนตกเชนเดยวกน กลบเปนสตรทอยตามขนบธรรมเนยมเดม เรยบรอยและอยในโอวาทของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

3. พระนางเธอลกษมลาวณ ภายหลงจากทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดทรงถอนหมนพระองคเจาวลลภาเทว กไดทรงแตงตง

หมอมเจาหญงลกษมลาวณเปนพระมเหส โดยในวนท 4 เมษายน พ.ศ.2464 ไดรบการสถาปนาเปน “พระเจาวรวงศเธอ

พระองคเจาลกษมลาวณ” และในวนท 27 สงหาคม พ.ศ.2465 ไดรบการสถาปนาเปน “พระนางเธอลกษมลาวณ”3 พระนาง

เธอลกษมลาวณ เปนพระธดาในพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ กบหมอมหลวงตาด มนตรกล มประสตเมอวนท 3 กรกฎาคม พ.ศ.2442 พระนามเดมเมอแรกประสตวา หมอมเจาหญงวรรณพมล วรวรรณ หรอทานตว ในวยเยาวพระบดาไดถวายใหชวยงานอยในความดแลของสมเดจพระนางเจาสขมาลมารศร พระอครราชเทว หมอมเจาหญงวรรณพมล เปนผทมความสนใจงานวรรณกรรมและทรงพระนพนธโคลงกลอนอยเสมอ เมอชนษาได 21 ป ไดมโอกาสเขาเฝาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวในการประกวดภาพเขยน ณ โรงละครวงพญาไท จงท าใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงชกชวนใหไปแสดงละครในวงหลวง มโอกาสแสดงละครรวมกบพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวและพระเชษฐภคน

1พระองคเจาวลลภาเทว .(2541) .ดสตสมธ ฉบบพเศษ. หนา .8 2พระองคเจาวลลภาเทว .(2541) .เลมเดม. หนา .12 3พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ .(2554) .เลมเดม.551 หนา .



และทรงพระราชทานนามใหเปน หมอมเจาหญงลกษมลาวณ ตอมารชกาลท 6 ไดโปรดเกลาฯ ใหแสดงเปนนางเอกในละครบทพระราชนพนธ เชน เรองววาหพระสมทรในบทนางเอก เจาหญงอนโดรเมดา เรองกศโลบาย ในบทเจาหญงแอนเจลา เปนตน หมอมเจาหญงลกษมลาวณนบเปนสตรไทยทานแรกทไดรบบทนางเอกในละครพด พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดทรงพระราชนพนธบทอาเศยรวาทพระราชทานแดพระมเหส โดยเนอหาเปนการใหโอวาทถงการท าหนาทภรรยาทด พระนางเธอลกษมลาวณไดทรงพระนพนธถวายค ากลอนวา “อนพระองคทรงฝากพระชพไว หมอมฉนขอรบใสในดวงจต อกทรงฝากความสขทกชนด ขอถวายไมคดขดจ านง อะไรเปนความสขสราญวานรบสง จะถวายไดดงประสงค ขอแตเพยงทรงเลยงใหเทยงตรง อยาผลกสงเขาขงวงหลวงเอย” ในค ากลอนน ไดแสดงถงความสามารถในการประพนธของพระนางเธอลกษมลาวณ และบงบอกถงอปนสยทแตกตางกบพระองคเจาวลลภาเทว ทรงไมแสดงออกถงความรสกนกคด สงบเรยบรอย จบทายกลอนดวยการฝากชวตไวและไมพงปรารถนาจะเปนเชนเดยวกนกบพระเชษฐภคน พระนางเธอลกษมลาวณ เปนสตรชนน าผมความสามารถดานการประพนธ ไดทรงพระนพนธบทรอยกรอง บทละคร นวนยาย เชน บทละครเรองหาเหตหง เบอรหก ปรดาลยออนพาเหรด เปนตน นวนยายเรอง เรอนใจทไรคา ชวตหวาน โชคเชอมชวต ยวรก เปนตน และยงมนวนยายทรงแปล คอเรอง His Hour โดยใชนามแฝงวา ปทมะ และ วรรณพมล ภายหลงในพ.ศ.2476 พระนางเธอลกษมลาวณเปนผดแล

กจการคณะละคร “ปรดาลย” ตอจากพระราชบดา พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธปประพนธพงศ1

4. สมเดจพระราชปตจฉา เจาฟาวไลยอลงกรณ กรมหลวงเพชรบรราชสรนธร สตรชนชนสงทไดถกกลาวถงในฐานะผน าแฟชนของสตรสยามในยคนน คอ สมเดจพระราชปตจฉา เจาฟาวไลย

อลงกรณ กรมหลวงเพชรบรราชสรนธร เปนพระราชธดาในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกบสมเดจพระศรสวรน- ทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา ในขณะทเจาฟาวไลยอลงกรณทรงพระเยาวนน สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ ทรงมพระราชประสงคจะรบเจาฟาวไลยอลงกรณไปเลยงเนองดวยพระราชธดาของพระองคไดสนพระชนมในเวลา ไลเลยกน การศกษาในวยพระเยาวของเจาฟาวไลยอลงกรณทรงไดรบการศกษาตามแบบเดม คอทรงศกษากบพระยาศรสนทรโวหาร (นอย อาจารยางกร) ครและนกปราชญในสมยรชกาลท 5 เมอทรงเจรญวย ไดรบการศกษาจากครฝรง สามารถพดภาษาองกฤษและภาษาฝรงเศสไดด อกทงทรงสนพระทยในการศกษามาก เจาฟาวไลยอลงกรณเปนผมสวนสนบสนนการด าเนนการพฒนาในดานตางๆ ของโรงเรยนราชน ซงสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถเปนผกอตง นอกจากนนทรงอปถมภโรงเรยนฝกหดครเพชรบรวทยาลงกรณและโรงเรยนเบญจมเทพอทศ จงหวดเพชรบร ส าหรบโรงเรยนฝกหดครเพชรบรวทยาลงกรณนน ในพ.ศ.2474 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาวไลยอลงกรณ กรมหลวงเพชรบรสรนธร ไดประทานบานของพระยาแพทยพงศาฯ ซงตงอยทถนนประแจจน คอถนนเพชรบรฯ ในปจจบน ใหแกกระทรวงธรรมการ โดยมพระ

ประสงคใหเปนโรงเรยนฝกหดคร มครนลรตน บรรณสทธวรสาสน เปนอาจารยใหญ ในพ.ศ.24752

นอกจากการศกษาแลว เจาฟาวไลยอลงกรณเปนทจดจ าในฐานะสตรผน าทางแฟชน ไดรบการกลาวถงวาเปนสตรทแตงตวทนสมยทสด ในขณะทรงพระเยาว สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ โปรดฯ ใหแตงฉลองพระองคแบบฝรง ดวยการสวมกระโปรง ซงพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ ไดกลาววา ทรงไดรบสมญาจากชาววงวา ทลกระหมอมฟา

หญงแหมม และทรงเปนสตรสยามคนแรกทไวพระเกศายาวและปลอยผม3 พระองคมความสามารถในการแตงกายเปนท

ยอมรบคอการเปนผชนะเลศในการประกวดแตงกายชดแฟนซในงานพระราชสมภพพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

1คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต .(2547) .สตรส าคญในประวตศาสตรไทย. หนา 245-.246 2เปรมสร ชวนไชยสทธ .(2539) .เลมเดม. หนา .104 3พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาจลจกรพงษ .(2558) .เลมเดม. หนา .318



เมอครงทรงด ารงพระยศสมเดจพระเจาลกยาเธอ ในวนท 1 มกราคม พ.ศ.2436 โดยสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชรณหศ สยามมกฎราชกมาร ทรงบนทกไววา “...วนเกดโต เรามปาตเลยงขาวกลางวนใหเจานายทมาแตงตวแฟนซดวย อยขางสนก มรางวลแตงตว ผตดสน 5 คน คอ อากรมด ารง อากรมขนนรศ อาสมมต อาไชยนต พระยาเทเวศร นองหญงไดท

1 แตงตวเปนลาว...”1

5. สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงแตงตงหมอมเจาหญงร าไพพรรณขนเปน สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชน ทรงมพระนามเดมวา หมอมเจาหญงร าไพพรรณ สวสดวตน เปนพระธดาในพระเจาวรวงศเธอ กรมพระสวสดวตนวสษฎ พระบดา กบพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาอาภาพรรณ พระมารดา ในวยเยาวหมพระญาตเรยกหมอมเจาร าไพพรรณวา ทานหญงนา พระบดาไดทรงพาไปถวายตวอยในความดแลของสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ ซงขณะนนประทบอยทสวนสฤดในพระราชวงดสต ไดเขารบการศกษาทโรงเรยนราชน และตอมามพระอาจารยมาถวายการสอนทพระต าหนกเมอพระองคตามเสดจมาอยทพระราชวงพญาไท หมอมเจาหญงร าไพพรรณเปนพระนดดาทสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวงทรงโปรดปราน เมอเจาฟาประชาธปกศกดเดชนขนครองราชสมบตเปนพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ไดทรงแตงตงหมอมเจาหญงร าไพพรรณ เปนสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ บรมราชน และทรงเปนพระมเหสเพยงพระองค เดยวของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว นบเปนพระมหากษตรยและพระบรมราชนคแรกในสมยรตนโกสนทรทด าเนนตามแนวทางลกษณะครอบครวแบบผวเดยวเมยเดยว บทบาทของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ บรมราชน ในการเปนพระราชนเคยงคกบพระสวาม ทรงตามเสดจพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวไปทกหนทกแหง ทงการเสดจเยยมเยอนราษฎรในถนทรกนดารตงแตภาคเหนอไปเชยงราย จรดภาคใตไปปตตาน ซงสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ ไดทรงใฝพระราชหฤทยเปนพเศษในการสาธารณสขและการศกษา และการเสดจตดตามพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเมอทรงมพระราชกรณยกจตางประเทศ อาทเชน ประเทศสหรฐอเมรกา แคนาดา กลมประเทศยโรป ญปน อนโดนเซย เปนตน จงทรงเปนสมเดจพระ

บรมราชนองคแรกของสยามทเสดจยงตางแดน สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณทรงวางตนและมพระจรยวตรทงดงาม2

ความขดแยงในแนวทางการปกครองจงท าใหในทสดพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงประกาศสละราชสมบต ณ ประเทศองกฤษ ในวนท 2 มนาคม พ.ศ.2477 ภายหลงการสละราชสมบตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ ทรงปรบตวในการด าเนนชวตอยางเรยบงายในหมบานชนบท ณ ประเทศองกฤษ จนกระทงในชวงเวลาสงครามโลกครงท 2 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงเสดจสวรรคตดวยอาการประชวรพระโรคหทย ตลอดระยะเวลานบจากการพธอภเษกสมรสทงสองพระองคทรงด าเนนชวตรวมเคยงขางกน แมจะอยในสภาวะเศราโศกแตสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณมความกลาหาญและเดดเดยว โดยเสดจเสยงภยระเบดเพอไปทรงจดบรรจหบหอยาของหนวยงานกาชาดพระราชทานแดทหารและพระราชทานก าลงใจใหแกขบวนการเสรไทย ภายหลงสนสดสงครามโลกครงท 2 สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ ไดทรงอญเชญพระบรมอฐของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวนวตกลบสประเทศไทยเพอประดษฐานในพระบรมมหาราชวง ในบนปลายพระชนมชพ สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ เลอกทจะทรงประทบ ณ สวนบานแกว จงหวดจนทบร ไดทรงทดลองท าสวนเพาะปลกพชผลตางๆ นอกจากนนยงทรงฟนฟมรดกภมปญญาของจงหวดจนทบร คอ การทอเสอจนทบร

1คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต .(2547) .เลมเดม . หนา .217 2ม .(2547) .พฤทธสาณ ชมพล.ว.ร.ก าหนดการกจกรรมเฉลมพระเกยรต เนองในโอกาส ๑๐๐ ป พระราชสมภพ สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗ พทธศกราช ๒๕๔๗. หนา 2.



ไดทรงทดลองการสาน การออกแบบลวดลาย การยอมเสอจนทบรใหสไมตก การดดแปลงผลตภณฑ เพอสงเสรมเปนอาชพเพมเตมใหแกชาวบาน ผลงานดงกลาวนบวาสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ บรมราชน เปนราชนองคแรกททรงงานฟนฟศลปาชพเพออนรกษมรดกภมปญญาของชาวจนทบรไมใหสญหาย และสามารถสรางรายไดใหแกราษฎรไดดวย ในระหวางทประทบอยจงหวดจนทบร ทรงมบทบาททางดานสาธารณสข ดวยทรงหวงใยราษฎรถงความขาดแคลนดานการรกษาพยาบาล จงทรงบรจาคทรพยสวนพระองคในการสรางตกประชาธปก ณ โรงพยาบาลจนทบร และกอตงทนประชาธปก โดยไดเกดการกอตงโรงพยาบาลประชาธปกจากทนน สดทายไดทรงขายบานทไดประทบ ณ สวนบานแกว ในราคาถกใหแกรฐบาลเพอเปนกอตง

สถาบนทางการศกษาในระดบสงของจงหวดจนทบร คอ วทยาลยร าไพพรรณ เปนวทยาลยฝกหดคร1 และพฒนามาเปน

มหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณในปจจบน เรมแนวคดทางเสรภาพตามแบบตะวนตก นบตงแตรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระองคไดเรมการใหอสระแกสตรอยางทไมเคยปรากฏมากอนในสงคมสยาม ทรงเหนวาสตรในวงทไดถวายตวมาเปนพระสนมมจ านวนหลายคน เปนชวตทเงยบเหงาและขาดอสรภาพ จงทรงอนญาตใหพระสนมทยงไมมพระโอรสพระธดากบพระองค สามารถถวายบงคมลาออก แลวไปเรมตนชวตใหมนอกเขตพระราชวงได เปนธรรมเนยมทยงไมมพระมหากษตรยพระองคใดเคยปฏบตมากอน นบเปนการใหอสรภาพแกสตรชนสงภายในวงเปนครงแรก แสดงใหเหนถงการรบแนวคดเสรภาพแบบตะวนตกและการมพระทยกวางของรชกาลท 4 อกทงในสมยรชกาลท 4 ไดมผถวายตวเปนเจาจอมจ านวนมาก เนองจากเปนชวตทสขสบายทางกายและไดรบเงนเบยหวดรายป มสตรเขาถวายตวจ านวนมากขนจนทอยภายในวงแออดและสนเปลองเงนเบยหวด อยางไรกตามในแนวพระราชด ารนเมอแรกประกาศยงเปนทสงสยไมแนใจแกสตรในวงและคนทวไปจนตองมการประกาศย า ดงน “...กระแสพระบรมราชโองการดงน กไดมพระราชด ารสมาหลายครงแลว แตดทจะหามใครเชอไม ดวยเขาใจวาตดเลนกด ประชดกด การอนนเปนสจรตสจจรง จง

โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหตพมพประกาศพระราชทานเปนส าคญ สญญาไวใหมนคง...”2 นอกจากนนการททรงรบการถวาย

ฎกา ท าใหทราบจากคดความหลายคดถงการไมมสทธทางกฎหมายของสตร ตามทเคยมพระราชด ารสถงกฎหมายจารตทก าหนดสถานภาพของสตรในสมยนนไววา เสมอนหนงผหญงเปนควาย ผชายเปนคน พระองคจงไดท าการแกไขกฎหมายบางประการ เชน เมอสามตาย ใหภรรยามสทธในการไดรบมรดก และทรงประกาศหามบดามารดาขายบตรเปนทาส หรอสามขายภรรยาเปนทาสโดยเจาตวไมไดสมครใจ เปนการใหสทธและเสรภาพแกสตรในการคงไวซงอสรภาพ

เมอถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดปรากฏการใหสทธการตดสนใจแกสตรชนสงในเรองการถวายตวเปนพระสนมหรอเจาจอมมารดา เชนในกรณของหมอมศรพรหมา กฤดากร อตชวประวตเดมเจาศรพรหมาเปนธดาของพระเจาสรยพงษผรตเดช เจาผครองนครนาน มารดาคอ เจาศรค า ชาวเวยงจนทน ตอมาพระยามหบาลบรรกษ ไดเดนทางไปราชการทเมองนานพรอมกบภรรยาคอคณหญงอน ซงเปนสตรทไดรบการศกษาดและมความคดกาวหนากวาสตรในสมยเดยวกน คณหญงอนเคยศกษาทประเทศฝรงเศส จงสามารถพดภาษาฝรงเศสและภาษาองกฤษไดด พระยามหบาลบรรกษและคณหญงอน ไดขอเจาศรพรหมาเปนบตรบญธรรมซงพระเจาสรยพงษผรตเดชไดโปรดอนญาตให เจาศรพรหมาจงไดเดนทางตดตามบดามารดาบญธรรมมาเรยนหนงสอทโรงเรยนสกลสนนทาลย เปนโรงเรยนสตรรฐบาลแหงแรก จากนนเจาศรพรหมาไดมโอกาสตดตามบดามารดาไปประเทศรสเซย ประเทศองกฤษ เมอกลบจากตางประเทศไดมโอกาสเขาถวายงานในสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร บรมราชนนาถ ดวยความเฉลยวฉลาด มจตใจด และเปนคนโอบออมอาร พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงมพระราชประสงคจะใหรบราชการในต าแหนงเจาจอม แตเจาศรพรหมาไดท าการกราบบงคมทล

1ม .(2547) .พฤทธสาณ ชมพล.ว.ร.เลมเดม. หนา 4 .6 - 2ล าพรรณ นวมบญลอ .)2519( .สทธและหนาทของสตรตามกฎหมายไทยในสมยรตนโกสนทร. หนา .105



ปฏเสธเปนภาษาองกฤษวา ใหความเคารพพระองคในฐานะพระมหากษตรย มไดรกใครพระองคทานในทางชส าว

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระเมตตาโปรดใหเปนไปตามอธยาศย1 ซงภายหลงเจาศรพรหมา ไดสมรสกบ

หมอมเจาสทธพร กฤดากร

การปฏรปการศกษาของสตรไทย การปฏรปการศกษาของสตรไทยในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเรมจากการสนบสนนการจดตงโรงเรยนสตรของคณะมชชนนาร ซงนบวาน าความเปลยนแปลงมาสระบบการศกษาของสตรไทยเปนอยางมาก คณะมชชนนารมความคดเหนวา สตรนนนอกจากจะเปนแมศรเรอนแลว กมความจ าเปนในการทจะตองรหนงสอดวย การรหนงสอจะเปนเครองมอในการคนควาหาความรวทยาการสมยใหม อกทงยงเปนผชวยสาม และสงสอนความรขนพนฐานใหแกบตรหลานดวย ใน พ.ศ. 2417 คณะมชชนนารจงไดเรมจดตงโรงเรยนกลสตรวงหลง (วฒนาวทยาลยในปจจบน) และในปตอมาก

ไดจดตงโรงเรยนทจงหวดเชยงใหมขนตอมาพระราชทานนามวา โรงเรยนพระราชชายา (ดาราวทยาลย)2 ในปลายรชกาลท 5

ไดมการกอตงโรงเรยนสตรของมชชนนารโดยมคณะภคนเซนตปอล เดอ ชารตร เปนผด าเนนกจการเพมอกสองแหง คอ โรงเรยนซางตาครสคอนแวนท กอตงใน พ.ศ. 2446 โดยพระสงฆราชเวย (Mgr. Vey) เพอใหการอบรมเยาวชนไทยใหพรอมดวยคณธรรมและศลปะวทยาการตางๆ โดยมอธการณ อองแซล ลากรองซ (Sr. Anglel Lagrange) เปนอธการณคนแรกของโรงเรยนซางตาครสคอนแวนท และโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต ในพ.ศ. 2450 โดย แมรแซงตซาเวย (Mere Saint Xavier) แหงคณะภคนเซนตปอล เดอ ชารตร และไดสถาปนาโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนตใหเปนศนยกลางของคณะเซนตปอล เดอ ชารตรในประเทศไทย นอกจากนนไดมการจดตงโรงเรยนสตรโดยรฐบาล ไดแก โรงเรยนสตรสนนทาลย โรงเรยนเสาวภา โรงเรยนราชน และเขาใหกระทรวงธรรมการเขาไปดแลโรงเรยนเอกชนบางโรงเรยน ไดแก โรงเรยนสตรวทยา โรงเรยนศกษานาร

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว กระทรวงธรรมการพยายามจดใหเดกหญงและเดกชายไดมโอกาสในการศกษาอยางทวถงทกมณฑล ในพ.ศ.2458 กระทรวงธรรมการไดออกโครงการศกษาใหม แตแผนการศกษาแหงชาตในระยะแรกยงไมประสบความส าเรจเทาทควร ในการจะชกจงใหสงเดกหญงมาเลาเรยนในระบบโรงเรยน อนเนองจากคานยมและทศนคตในสงคมแบบจารตทมตอสตร ในยคเรมแรกสงคมยงไมเหนความจ าเปนตอการศกษาของสตร ทท าหนาทเปนเพยงแมบานแมเรอน รวมถงเปนความเคยชนในการทเกบสตรใหอยแตในบานในเรอน อกทงสถานทตงโรงเรยนในระยะแรกมกจะอยในวดซงสงคมมองวาเปนสถานททเหมาะกบเดกชายเทานน และขาดครผสอนทเปนสตร อยางไรกตามเมอมาถงพ.ศ.2460 กระทรวงธรรมการไดรวบรวมรายชอโรงเรยนในสงกดทงในเขตมณฑลกรงเทพฯ และมณฑลภมภาค ตงแตเรมจดตงโรงเรยนสตรขนมาจนถงพ.ศ.2460 รวบรวมรายชอไดประมาณ 40 แหง ดงนนเพอใหนโยบายขยายการศกษาแกเดกหญงและเดกชายบรรลเปาหมาย ในวนท 1 ตลาคม พ.ศ.2464 ไดมการประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษาบงคบ ระบวา ใหเดกทกคนตองเขาโรงเรยน ตงแตอาย 7 – 14 ขวบ โดยไมตองเสยคาเลาเรยน จ านวนเดกหญงทเขาโรงเรยนเพมมากขนอยางเหนไดชด จ านวนการเพมจากพ.ศ.2458 – 2468 ในรอบ 10 ป ตวเลขจ านวนเดกหญงเพมขนถง 230,354 คน และในพ.ศ.2461 กระทรวงศกษาธการไดประกาศใชพระราชบญญตโรงเรยนราษฎรเปนครงแรก เพอจดวางระเบยบการปกครองของโรงเรยนราษฎรใหรดกม ท าใหจ านวนนกเรยนหญงเพมมากขนกวาเดม ผลของการจดการศกษาส าหรบสตรอยางตอเนองในสมยรชกาลท 6 จนมาถงรชกาลท 7 ท าใหเกดกลมสตรชนชนใหม คอสตรชนชนกลาง ผผานการศกษาเรยนรอยางดและเหนความส าคญของการไดประกอบอาชพตามแผนการศกษาของตน

1ส .(2550) .ศวรกษ.อตชวประวต หมอมศรพรหมา กฤดากร. หนา .28 2เปรมสร ชวนไชยสทธ .(2539) .เลมเดม. หนา .10



อาชพทเปดโอกาสใหสตรในระยะแรกๆ ไดแก อาชพคร พยาบาล และชางตดเสอ จนกระทง พ.ศ.2470 มการจดตงคณะอกษรศาสตรในจฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงเปดสอนสาขาวชาทเหมาะสมกบการศกษาของสตร เปนการเรมตนของสตรไทยทไดเขาเรยนเปนนสตหญงรนแรกของคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และปตอมาสตรไทยคนแรกไดรบอนญาตใหเขาศกษาในโรงเรยนกฎหมาย สตรเรมมโอกาสในการประกอบอาชพในสาขาวชาตางๆ มากขน ท าใหสตรสามารถมบทบาทในดานอนเพมขน การยอมรบจากสงคมกดขนเชนกน การศกษาเปนปจจยส าคญทท าใหสตรเรมตระหนกถงความเปนรองทางสถานภาพของเพศตน และเรมเรยกรองสทธสตรซงนบเปนจดเรมตนของขบวนการเพอสทธสตรทมพฒนาการมาจนถงปจจบน ในสมยเจาพระยาพชยญาตเปนเสนาบดกระทรวงยตธรรม ไดเปดโอกาสอนญาตใหสตรเขาเรยนกฎหมายทโรงเรยนกฎหมายของกระทรวงยตธรรม คอ คณแรม พรหโมบล เปนธดาคนท 2 ของ พ.ต.อ.พระยาบเรศผดงกจ (รวย พรหโมบล) อธบดกรม

ต ารวจสมยรชกาลท 6 และรชกาลท 7 พ.ศ.2471 คณแรมสมครเขาเรยนวชากฎหมาย1

เมอเขาสการเปลยนแปลงการปกครองในระบอบประชาธปไตย รฐบาลไดก าหนดแผนการศกษาแหงชาต พ.ศ.2475 โดยวางแนวทางไววา “หญงตองไดรบความเสมอภาคกบชายในการรบการศกษา แตหลกสตรการศกษาของหญงมวชาแตกตางกบชายในบางสวนตามลกษณะธรรมชาตของหญง” เมอพจารณาหลกสตรการศกษาของสตร จะพบวาวตถประสงคของการศกษาสตรยงคงเพอใหสตรไดเลอกเรยนวชาทเหมาะกบเพศและทองถน มใชเพอแขงขนกบชายในงานอาชพ ในสมยพระสารสาสนประพนธด ารงต าแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงธรรมการ (พ.ศ.2477 – 2478) มนโยบายใหสตรทกคนในโรงเรยนทวๆ ไปไดรบความรในเรองการเรอนพอควรกอนจบออกไป สวนหลกสตรการศกษาดานการฝกอาชพทงหนวยงานของรฐและเอกชนทจดเพอสตร ใหเลอกวชาทเหมาะแกเพศและทองถน วชาทเปดสอนส าหรบสตรโดยเฉพาะ ไดแก การครว การทอผา ชางเยบปกถกรอย การศกษาในระดบอดมศกษา มการขยายโอกาสมากขน ไดมการจดตงคณะอกษรศาสตรและคณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย มการกอตงมหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมอง จตตมา พรอรณ (2538) ไดกลาวถงจ านวนสตรทเขาเรยนในระดบอดมศกษา ในพ.ศ.2477 ปรากฏจ านวนสตรทส าเรจการศกษาจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย คณะแพทยศาสตร มจ านวน 3 คน คณะอกษรศาสตร มจ านวน 12 คน คณะวทยาศาสตร มจ านวน 1 คน และส าเรจวชากฎหมาย มหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมองใน พ.ศ.2477 จ านวน 1 คน ในพ.ศ.2478 จ านวน 4 คน และในพ.ศ.2479 มจ านวน 2

คน สตรทจบในระดบอดมศกษาน มสวนชวยผลกดนใหเกดการเรยกรองสทธสตรจากประสบการณโดยตรงของตน2

บทบาทของปญญาชนหญง : นสตนกศกษาในรวอดมศกษา

หลงจากทในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษาภาคบงคบใน พ.ศ.2464 และสงเสรมการเปดโรงเรยนสตรทวทกภมภาค จ านวนเดกหญงทไดเลาเรยนมจ านวนเพมขนเรอยๆ ความจ าเปนในการฝกหดครผหญงเพอใหเหมาะสมกบการสอนหนงสอสตรจงมมากขนตามจ านวนนกเรยน ไดมการเปดโรงเรยนฝกหดครผหญงหลายแหงจนมาถงเปดโรงเรยนเบญจมราชาลยโดยมวตถประสงคเพอตองการใหนกเรยนทจบการศกษาสามารถไปท าการสอนยงตางจงหวดได นบวาเปนโรงเรยนฝกหดครผหญงทเรมประสบความส าเรจ และมพระราโชบายจดตงเพมเตม คอโรงเรยนฝกหดครมธยมทจฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนการเพมเตมวฒการศกษาใหแกอาชพครผหญงดวยการไดรบประกาศนยบตรครมธยม เปรมสร ชวยไชยสทธ ไดกลาวไววา ในระหวางพ.ศ.2470 – 2474 ครผหญงทสอบเลอนความรในการเปนครมธยมมจ านวน 19 คน และในพ.ศ.2470 ไดมการจดตงคณะอกษรศาสตรและวทยาศาสตร ของจฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนการเปดรบนสตหญงเปนครงแรกในการกาวเขาสระดบอดมศกษาเทยบเทานสตชาย

1จตตมา พรอรณ .(2538) .การเรยกรองสทธสตรในสงคมไทย พ.2519 – ศ.2489. หนา .35 2แหลงเดม. หนา .51 – 50



การประกอบอาชพของสตรไทย จากปจจยการเขามาของชาตตะวนตกในยคจกรวรรดนยม เปนแรงผลกดนส าคญทท าใหเกดการปฏรปโครงสรางประเทศใหทนสมยตามแบบตะวนตก โดยมสตรชนสงทเปนผสนบสนนสนองนโยบายของพระมหากษตรยตามภารกจทสตรสามารถด าเนนการได มการปรบตวและเรยนรจากระบบการศกษาแบบตะวนตก ซงมผลตอแนวคดและปรบเปล ยนทศนคต ทงส านกในหนาทการเปนผสนบสนนใหเกดภาพลกษณความศวไลซของสยามในทศนะของชาวตะวนตก เกดจตส านกในสถานภาพและบทบาทของตนเองทก าลงเขาสยคแหงความเปลยนแปลง มการรบรถงการใชความสามารถทางการศกษาด าเนนกจกรรมใหมๆ เทยบเทากบบรษ เชน การเขยนบทความ การเขยนหนงสอ การแปลหนงสอ การประกวดวาดภาพ เปนตน สตรชนสงเรมมการประกอบอาชพบางตงแตสมยรชกาลท 5 เปนกลมเจานายระดบลาง สวนใหญเปนการประกอบอาชพ ครและพยาบาล เชน หมอมเจาพจตรจราภา เทวกล เปนคร หมอมเจาพรพลาศ ดศกล เปนพยาบาล เปนตน ซงเปนอาชพในลกษณะของการรบราชการและเปนสวนหนงของงานพฒนาประเทศ สวนกลมสตรชนกลางนบเปนกลมบกเบกการประกอบอาชพนอกบานเพอเปนรายไดเลยงตนเองและครอบครว เปนอาชพทตองใชความรความสามารถและเปนทยอมรบในลกษณะเดยวกบการท างานของผชาย มสถานะเปนลกจางทงในหนวยงานราชการและเอกชน เชน งานเสมยน งานธรการ งานเลขานการ เปนตน ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ไดมการเปลยนแปลงการประกอบอาชพของสตรชนสง ในลกษณะงานทเปนลกจางเชนเดยวกบสตรชนกลาง และมการผนมาประกอบอาชพคาขาย เนองจากการเผชญสภาวะเศรษฐกจตกต าทวโลกในสมยรชกาลท 7 การถกลดทอนรายไดทเคยไดรบเปนเงนป (เงนเบยหวดรายป) รวมถงคสมรสถกออกจากราชการหรอไมมต าแหนงและอาชพ ความจ าเปนในการทตองค านงถงการด ารงชพท าใหสตร ชนสงสามารถกาวขามการด ารงไวซงเกยรตยศ รวมถงเกดการเปลยนแปลงคานยมในการประกอบอาชพ ดงนนเมอภาระรายจายสงกวารายไดจงเปนความจ าเปนทท าใหสตรชนสงหนมาสนใจประกอบอาชพคาขายซงในสมยจารตมเพยงสตรสามญชนทประกอบอาชพคาขาย อยางไรกตาม สตรชนสงทเรมประกอบอาชพคาขายหรอเปนแมคา ยงคงอยในความถนดรอบรของสตรทไดรบการฝกฝนมาโดยตลอด คอ การเปดรานขายอาหาร รานขายขนม เชน หมอมเจาเราหนาวด ดศกล “ขนมเคกทานหญงเปา” พระองคเจาจไร

รตนศรมาน เปดรานขายอาหาร เปนตน1

ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองในพ.ศ.2475 อาชพครของสตรไทยไดถกยกระดบสงขนกวาเดม โดยการออกพระราชบญญตระเบยบขาราชการพลเรอนในพ.ศ.2479 ไดมการพจารณาความสามารถในการปฏบตหนาทในต าแหนงและปรบปรงบญชอตราเงนเดอนขาราชการพลเรอนใหม โดยก าหนดอตราเงนเดอนของขาราชการแตละชนไวอยางชดเจน ท าใหครสตรไดรบบ าเหนจบ านาญเชนเดยวกบครผชาย นบไดวาในสายงานอาชพคร สตรไทยเรมไดรบสทธความเสมอภาคในดานการประกอบอาชพ ผลจากการขยายการศกษาของสตรดงกลาว ท าใหเกดสตรชนน ากลมใหม คอสตร ชนชนกลาง เปนกลมสตรทไดรบการศกษากาวหนาทเรยกวา สตรกลมปญญาชน เปนผทไดรบโอกาสและเหนความส าคญของการศกษา สตรทไดรบการศกษาเหลานจงเปนผรเรมใหสตรเรมท างานอาชพนอกบานและเปนอาชพทใชความร ไมไชอาชพทใชแรงงานเหมอนในอดต

อยางไรกตาม ส าหรบการประกอบอาชพของสตรไทยนน ถงแมวาโอกาสในการศกษาขยายกวางขน โดยเฉพาะดานกฎหมาย แตโอกาสในการประกอบอาชพของสตรยงถกจ ากดสทธมากกวาชาย พจารณาไดจากโอกาสของสตรในการเขารบราชการ สตรยงไมมสทธเทากบชายในต าแหนงหนาท ราชการบางต าแหนง ทงนเปนเพราะชนชนน าในสมยแรกเรมประชาธปไตยยงคงยดถอคานยมเดมทเชอวา สตรเปนเพศทออนแอตองพงพาชาย ไมสามารถเลยงตวเองหรอรบผดชอบคนอนได ดงเหนไดจากมการออกกฎหมาย ระบเกณฑการบรรจสตรเขารบราชการดงกลาว อาชพของสตรทขยายเพมเตมทสงคมให

1วระยทธ ปสาล) .2558“ .(แมคาศกดนา ”: การปรบตวสการประกอบอาชพของเจานายสตรหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พศ..2475 .ศลปวฒนธรรม .36 (10), 83 – 85.



การยอมรบในการประกอบอาชพ ไดแก เนตบณฑต บรรณาธการณ (บรรณาธการ ซงในสมยกอนจะมค าเฉพาะเพอระบวาเปนผชายหรอผหญง เชนเดยวกบค าวา เลขานการณ) นกประพนธหรอนกวรรณกรรม ครในบางสาขาวชาทแตเดมมแตคร ผชาย คอ ครสอนวชาศลปะ

การเรยกรองสทธของกลมสตร

จากการทสตรไดมโอกาสเขาศกษาถงระดบอดมศกษา ท าใหสตรชนกลางทเปนกลมปญญาชนไดเปนสตรชนน าอกกลมหนงทน าพาทางความคดใหเกดการเปลยนแปลงหลายอยาง โดยเฉพาะเกดการเรยกรองทางดานสตร การเรยกรองความเทาเทยมทางเพศในกลมสตรทไดรบการศกษามากขน อกทงการตนตวของสตรไทยในยคนยงเปนผลมาจากนโยบายหลก 6 ประการของคณะราษฎร การประกาศใชรฐธรรมนญมผลท าใหสตรมสทธทางการเมองเทาเทยมกนกบผชายทางนตนย ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง มการกลาวถงสทธสตรในการเลอกตงวา คณะราษฎรออกกฎหมายเลอกตงใหสตรไดรบสทธเลอกตงและสมครรบเลอกตงพรอมกนกบชาย โดยระบวาราษฎรชายหญงทมอาย 20 ปบรบรณ และมสญชาตไทยตามกฎหมาย เลอกผแทนต าบล และผแทนต าบลเลอกผแทนราษฎรได อยางไรกตาม การทรฐบาลเปดโอกาสใหสตรมสทธเลอกตง เปนการรกษาฐานอ านาจของรฐบาลมากกวาจะเปนการยกระดบความเทาเทยมกนหรอเปนการใหสทธแกสตรซงแตเดมสตรไทยถกจ ากดสทธทางดานการเมองในระดบทองถนมาเปนเวลานาน การก าหนดสทธสตรดงกลาวในรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ.2475 นบไดวาเปนฉบบทกาวหนาเกยวกบสทธของสตร สตรไดรบสทธทางการเมอง เลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรโดยผานผแทนต าบลไดเปนครงแรก ท าใหสตรไทยเกดความตนตวเรองสทธสตร ไดมการเคลอนไหวแสดงความคดเหนตอประเดนสทธสตรขนอกครง โดยเฉพาะในกลมปญญาชนสตร มการจดท าหนงสอพมพ หญงไทย ระหวางพ.ศ.2475 – 2476 เรยกรองสทธสตรในประเดน การปรบปรงระบบเศรษฐกจ สทธทางการเมอง ซงเกยวของกบชนชนกลางเปนสวนใหญ วธการเรยกรองสทธสตรจะด าเนนการผานทางสอหนงสอสตรทตพมพ มการเรยกรองดานการศกษา คอ ขอใหเปดโอกาสทางการศกษาแกสตรใหมมากขน โดยเฉพาะการจดหลกสตรการศกษาในระบบโรงเรยนสตรใหเทากบนกเรยนชาย อกทงยงชกจงใหพอ แม ผปกครองและตวสตรเองใหเหนความส าคญของการศกษาหาความร สตรยคนเรมมมมมองใหม คอ ปญหาทางเศรษฐกจ และ

มองประเดนทเกยวของกบคนระดบพนฐานหรอระดบลางของสงคม1 มความเหนใจกรรมกรทถกนายจางเอารดเอาเปรยบ ซง

เปนยคเรมแรกในการแสดงบทบาททางสงคมของสตรทไดรบการศกษาในระดบอดมศกษา และไดพฒนาบทบาทการเรยกรองของสตรเพมมากขนในยคประชาธปไตยเบงบานในรปแบบขบวนการเคลอนไหวของนสตนกศกษาในระหวาง พ.ศ.2516 – 2519 สรปและอภปรายผล การเปลยนแปลงประเทศสความทนสมยนบตงแตรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนตนมา ท าใหอทธพลจากการเขามาของตะวนตก ไดเปลยนมมมองตอบทบาท หนาท และสถานภาพสตรไทย สงคมมความคาดหวงใหสตรท าหนาทมารดาและภรรยาเพมเตมจากทเคยเปนมา โดยหวงใหภรรยาเปนเสมอนเพอนคคด เปนแมเรอนผรอบร และเปนมารดาทเปรยบเปนครคนแรก สตรไทยในชวงเวลานมการปรบตวอยางยง โดยผทขบเคลอนการเปลยนแปลงกลมแรก คอกลมสตรชนสง เนองจากโอกาสทางสงคมทเปนกลมทมความใกลชดกบพระมหากษตรยและเปนสตรกลมแรกทไดรบโอกาสทางการศกษาแบบตะวนตก ท าใหสตรชนสงไดรบสนองนโยบายในการพฒนาประเทศสความทนสมยอกทางหนง มการปรบตวทงการแตงกาย การตอนรบชาวตะวนตก การเขาสมาคม การเรยนรวฒนธรรมและธรรมเนยมแบบตะวนตก

1จตตมา พรอรณ .(2538) .เลมเดม .หนา .48 – 44



ในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว การบมเพาะทางการศกษาภายในโรงเรยนทสอนตามหลกสตรแบบตะวนตกของกลมสตรชนสง ผลกดนใหเกดสตรนกคดเฉกเชนพระองคเจาวลลภาเทว แตในขณะเดยวกนสตรในตระกลเดยวกน และไดรบการศกษาในโรงเรยนตะวนตกเชนกนอยางพระนางเธอลกษมลาวณ ยงไมไดกาวขามกรอบทสงคมไดก าหนดสถานภาพสตรไว สงคมมความปรารถนาจะใหสตรมความทนสมยขน แต ไมเหนดวยทสตรจะล าสมยหรอมความคดกาวหนาไปกวาผชาย เมอสตรไทยไดเขารบการศกษาในระดบอดมศกษา สตรปญญาชนเหลานเปนกลมสตรอกกลมหนงทไดสรางการววฒนสความทนสมยใหแกสตรไทย ในหมนสตนกศกษาหญงเรมเกดการเคลอนไหวของสตร มการรวมตวกนในรปแบบสมาคมตางๆ สตรทมการศกษาบางสวนเรมมองเหนปญหาการเอาเปรยบสตรยากจนในโรงงาน ควบคกบปญหาการกดขสตรของระบบชายเปนใหญ มความคดค านงถงประชากรระดบลาง และเปนจดเรมตนในการแสดงความคดเหนผานหนงสอพมพและแนวความคดในการเรยกรองสทธสตร ประเดนขอเรยกรองทส าคญ ไดแก การเพมเตมอาชพของสตร การแกไขกฎหมายผวเดยวเมยเดยว การมสทธในการรบเลอกตง ขอเสนอแนะ หากสนใจศกษาเพมเตมสามารถคนควาขอมลตามเอกสารอางอง หรอสอบถามมาท [email protected] กตตกรรมประกาศ

บทความวจยน เปนผลจากการไดรบทนสนบสนนงานวจยจากเงนงบประมาณเงนรายไดคณะสงคมศาสตร ป 2560คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

เอกสารอางอง

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต. (2547). สตรส าคญในประวตศาสตรไทย. กรงเทพฯ : กรมศลปากร จลจกรพงษ, พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจา. (2554). เกดวงปารสก สมยสมบรณาญาสทธราชย และสมย

ประชาธปไตย. พมพครงท 14. กรงเทพฯ: ส านกพมพรเวอร บคส. _________. (2558). เจาชวต พงศาวดาร ๙ รชกาลแหงราชวงศจกร. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: ส านกพมพรเวอร บคส. จตตมา พรอรณ. (2538). การเรยกรองสทธสตรในสงคมไทย พ.ศ.2489 – 2519. วทยานพนธปรญญาอกษร

ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร, คณะอกษรศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ปยะนาถ องควาณชกล. (2556). อทธผลตะวนตกทมตอการปรบเปลยนของสตรในราชส านกสมยรชกาลท 5 – รชกาล

ท 6. วารสารประวตศาสตร 2556, 68 – 80. เปรมสร ชวยไชยสทธ. (2539). ผหญงกบอาชพครในสงคมไทย พ.ศ.2456 – 2479. วทยานพนธปรญญาอกษร

ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร, คณะอกษรศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย. พฤทธสาณ ชมพล, ม.ร.ว. (2547). ก าหนดการกจกรรมเฉลมพระเกยรต เนองในโอกาส ๑๐๐ ป พระราชสมภพ สมเดจ พระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท ๗ พทธศกราช ๒๕๔๗. กรงเทพฯ : คณะกรรมการ ประสานงานกจกรรมเฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณฯ. ล าพรรณ นวมบญลอ. (2519). สทธและหนาทของสตรตามกฎหมายไทยในสมยรตนโกสนทร. วทยานพนธปรญญา

อกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร, คณะอกษรศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

mailto:[email protected]



เอกสารอางอง วลลภาเทว, พระองคเจา. (2541). ดสตสมธ ฉบบพเศษ. กรงเทพฯ : มลนธมหามกฎราชวทยาลยในพระบรมราชปถมภ.

(จดพมพโดยเสดจพระกศล สมเดจพระเจาภคนเธอ เจาฟาเพชรรตนราชสดา สรโสภาพณณวด ทรงบ าเพญเนองในวนคลายวนสวรรคตพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ณ พระอโบสถวดบวรนเวศวหาร วนท 26 พฤศจกายน พทธศกราช 2541 ครบ 73 ป)

วลเลยม, เจาชายแหงสวเดน. (2542). ดนแดนแหงแสงตะวน บนทกความทรงจ าจากการเดนทางในดนแดนตะวนออก. แปลโดย เสาวลกษณ กชานนท. กรงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

วระยทธ ปสาล. (2558). “แมคาศกดนา” : การปรบตวสการประกอบอาชพของเจานายสตรหลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475. ศลปวฒนธรรม, 36 (10), 83 – 85.

ส.ศวรกษ. (2550). อตชวประวต หมอมศรพรหมา กฤดากร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ส านกพมพสารคด.



บทบาทของนางสาวไทย ระหวาง พ.ศ. 2477-24971 The role of Miss Thailand during 1934 - 1954

ธนสรณ สมงคละกล2 ณฐพร ไทยจงรกษ3 บทคดยอ

การประกวดนางสาวไทยเรมตนขนเมอ พ.ศ. 2477 เปนกจกรรมทจดขนโดยรฐบาล ภายใตการด าเนนงานของกระทรวงมหาดไทย เพอหาสตรมาเปนศรสงาแกรฐธรรมนญ รวมทงเปนกจกรรมความบนเทงเพอดงดด ความสนใจจากประชาชนใหมารวมงานฉลองรฐธรรมนญ ตอมาในพ.ศ. 2482 เมอจอมพล ป. พบลสงคราม ด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร ไดมการก าหนดนโยบายรฐนยมขน โดยเฉพาะเนอหาทเกยวของกบสขภาพ อนามย และการแตงกายของสตรตามรปแบบสากลนยม ท าใหนางสาวไทยเปนแบบอยางแกสตรไทยใหหนมาดแลเอาใจใสสขภาพรางกายของตนมากยงขน

ผลการศกษาพบวา บทบาทของนางสาวไทยระหวาง พ.ศ. 2477 - 2497 มงเนนไปทการชวยเหลอกจการตาง ๆ และการสนบสนนนโยบายของรฐบาลเปนหลก ในขณะเดยวกนต าแหนงทไดรบนนท าใหนางสาวไทยเปนบคคลทมชอเสยง เปนทรจกของคนในสงคม สงผลใหนางสาวไทยไดรบเกยรตใหเขารวมงานดานการกศลตาง ๆ มากมาย ในสวนบทบาทดานการบนเทงและการโฆษณาสนคานนปรากฎบาง ซงลวนเกยวของกบงานดานการกศลเชนกน จากบทบาทดงกลาวสงผลใหภาพลกษณของนางสาวไทยในยคนไดรบการยกยองเสมอนบคคลตนแบบของประชาชน เปนผด ารงเกยรตและศกดศรของชาต ค ำส ำคญ : บทบาท นางสาวไทย Abstract

The contest of Miss Thailand started in 1934 by the government and ministry of interior. The purposes of this competition are to find a proper lady to be presented the dignity of the constitution and also entertain audients in the celebration of constitution. In 1939, Field Marshal Plaek Pibulsongkram the prime minister established the state convention especially the content related to health and the dressing of women according to the western style. Consequently, Miss Thailand became a national prototype of Thai women to be taking care of their health than before.

The study indicated that the role of Miss Thailand during 1934-1954 focus on providing support the government activities and various policies. During her reigning, The winner of Miss Thailand was popular and was honorably invited to attend in many charity events, some entertainments and advertisements still relating with charity as well. From the duties, the image of Miss Thailand during 1934 – 1954 was mentioned and recognized as a role model, It was preserved to the honor and dignity of the nation.

1 บทความวจยนเปนสวนหนงของวทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เรอง การเปลยนแปลงบทบาทของนางสาวไทยระหวาง พ.ศ.2477 – 2542: The changing role of Miss Thailand during 1934 - 1999 2 นสตหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 3 อาจารย สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ อาจารยทปรกษา



Keywords : role, Miss Thailand บทน า

นางสาวไทยถอเปนบคคลทมบทบาทตอสงคมไทยและมความส าคญในการเปนแบบอยางแกสตรไทย ในดานความงาม สตปญญาและสขภาพพลานามยมาโดยตลอด จากจดเรมตนของการคนหาสาวงามผเปนเปนศรสงาแกรฐธรรมนญเสมอนขาราชการคนหนง สการเปนสญลกษณและตวแทนแหงสตรไทยในระดบนานาชาตในเวลาตอมา เวทนางสาวไทยเปนเวทการประกวดนางงามทส าคญและมพฒนาการควบคกบสงคมไทยมาอยางยาวนาน ดงเหนไดจากพนธกจทส าคญอยางหนงของผทด ารงต าแหนงนางสาวไทยคอการปฏบตกจกรรมทางสงคมตาง ๆ ทงดานการเมอง เศรษฐกจ งานสาธารณกศล การเผยแพรวฒนธรรมไทย และเปนสญลกษณแหงคณคาทแสดงความส าคญของสตรตอสงคมไทย

การประกวดนางสาวไทยถกจดขนเปนครงแรกเมอ พ.ศ. 2477 โดยกระทรวงมหาดไทย ถอเปนงานระดบชาตงานหนง ทคดสรรสตรทมคณสมบตเหมาะสมเปนไทยแทและมความเปนกลสตรมาด ารงต าแหนง มรฐบาลเปนผรบผดชอบจดงานเนองในกจกรรมวนฉลองรฐธรรมนญ ซงเกดขนหลงจากการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 โดยการประกวดนางสาวไทยในขณะนนใชชอวา “การประกวดนางสาวสยาม” มจดประสงคหลกเพอดงดดความสนใจของประชาชนใหมารวมงานฉลองรฐธรรมนญ รวมทงเผยแพรความรเกยวกบการปกครองระบอบประชาธปไตยอกทางหนง ตอมาในพ.ศ. 2482 เมอครงทจอมพล ป. พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร ไดมนโยบายเปลยนชอประเทศจากสยามเปนประเทศไทย ท าใหชอการประกวดนางสาวสยามตองเปลยนชอเปนการประกวดนางสาวไทย ทงยงมการปรบเปลยนรปแบบการประกวดใหมความทนสมยมากยงขน เปลยนสถานทจดงานและเครองแตงกายของผเขาประกวดนางสาวสยามใหสอดคลองกบนโยบายรฐนยม ในขณะเดยวกนการประกวดนางสาวไทยภายใตการจดงานของรฐบาลนน จะมลกษณะการจดงานทไมตอเนองขนอยกบสถานการณและความพรอมทางดานการเงนของประเทศ ในชวงเวลาดงกลาว

ภายหลงจากไดรบต าแหนงแลวนางสาวไทยจะตองเปลยนเปลยนแปลงตวเองครงยงใหญ ในดานวถชวตของตนเอง และการปฏบตตนตอสงคมเนองจากการทมรฐบาลเปนผจดงาน บทบาทหนาทของนางสาวไทยระหวาง พ.ศ. 2477 - 2497 จงขนอยกบนโยบายของรฐบาลเปนหลก ทงการสงเสรมนโยบายตาง ๆ รวมถงกจกรรมดานสาธารณะประโยชน สวนบทบาทดานงานบนเทงและการโฆษณาสนคานน ถอเปนกจกรรมทนางสาวไทยมสวนรวมเพยงเลกนอย ในขณะเดยวกนการปฏบตหนาทของนางสาวไทย ถอเปนการแสดงออกใหสงคมรบรและสะทอนภาพลกษณของนางสาวไทยกลบมาเชนกน

งานวจยนจะแสดงใหเหนถงความส าคญของต าแหนงนางสาวไทย ผานการแสดงบทบาทในดานตาง ๆ รวมถงปจจยทเปนตวก าหนดบทบาทเหลานนใหปรากฎชดเจนมากขน โดยไดแบงการประกวดออกเปน 2 ชวง คอ ชวงท 1 ยคนางสาวสยาม ระหวาง พ.ศ. 2477-2481 ชวงท 2 ยคนางสาวไทย ตงแต พ.ศ. 2482-2497 โดยจะศกษาถงประเดนความสมพนธของพฒนาการทางสงคมไทย จดประสงคการจดการประกวด รปแบบการประกวด บทบาทของผด ารงต าแหนงนางสาวไทย ไปจนถงภาพลกษณของนางสาวไทยทสะทอนจากสงคม

วตถประสงค

1. เพอศกษาปจจยตาง ๆ ทสงผลตอบทบาทของผด ารงต าแหนงนางสาวไทยระหวาง พ.ศ. 2477-2497 2. เพอศกษาบทบาทของผด ารงต าแหนงนางสาวไทยระหวาง พ.ศ. 2477-2497



วธด าเนนการวจย งานวจยนมแนวทางการศกษาคนควาตามวธการทางประวตศาสตรคอ การวเคราะหจากหลกฐานชนตน

ประกอบดวยเอกสารจากส านกหอจดหมายเหตแหงชาต หอสมดวชราวธานสรณ สอสงคมออนไลน เทปบนทกภาพการประกวดนางสาวไทย ส านกขาวไทย และหนงสอพมพจากส านกพมพตาง ๆ ตงแต พ.ศ.2477 – 2497 รวมไปถงขอมลจากการสมภาษณบคคลทเกยวของกบการประกวดนางสาวไทย เชน อดตนางสาวไทย ผเขยนหนงสอเกยวกบนางสาวไทย คณะกรรมการผตดสนการประกวด ผรายงานขาว ฯลฯ ควบคกบ หลกฐานชนรอง ไดแก หนงสอ ต ารา สารคด วารสาร และงานวทยานพนธ เปนตน

โดยหลกฐานดงกลาวนนจะแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงบทบาททางสงคมของผด ารงต าแหนงนางสาวไทยในยคตาง ๆ ทเกดขนจากการเปลยนแปลงทางสงคม การเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรม ทสงผลตอการประกวดนางสาวไทย บทบาทของนางสาวไทยและภาพลกษณตาง ๆ ของนางสาวไทย ถอเปนสาระส าคญของการน าเสนอบทความวจยในรปแบบพรรณนาวเคราะห การประกวดนางสาวสยามระหวาง พ.ศ. 2477-2481 การประกวดนางสาวไทยเกดขนครงแรกในพ.ศ. 2477 เนองในงานวนฉลองรฐธรรมนญ ภายใตการด าเนนงานของรฐบาลซงม พระยาพหลพลพยหเสนา เปนนายกรฐมนตร และมกระทรวงมหาดไทยเปนหนวยงานหลกทรบผดชอบการจดงานน โดยภายในงานมการแสดงมหรสพตาง ๆ ทง ลเก ละคร โขน งว เพลงจ าอวด ภาพยนตร และการบรรเลงแตรวง ซงจดขนอยางยงใหญ1 เปาหมายทส าคญของการจดงานฉลองรฐธรรมนญคอการประชาสมพนธรฐธรรมนญของไทย สรางความเขาใจอยางถกตองเกยวกบรฐธรรมนญใหกบประชาชน เนองจากในยคนนประชาชนบางคนยงคดวารฐธรรมนญคอ พระยาพหลพลพยหเสนา2 หรอในขณะทบางคนยงเรยกรฐธรรมนญวาเปนลกมะนน3 และมองวาเปนเพยงแคพาน 2 ชน ไววางคมภรส าหรบพระอาจารย เพอเอาไวเทศนา4

การทจะท าใหประชาชนเกดความสนใจและอยากมารวมงานไดนน รฐบาลตองหากจกรรมทแปลกใหม สรางความตนตาตนใจใหกบผรวมงาน ดงนนการประกวดนางสาวสยามจงถอเปนหนงในกจกรรมทสามารถดงดดความสนใจของประชาชน ใหมารวมงานฉลองรฐธรรมนญนได โดยทนททมการประชาสมพนธการประกวดนางสาวสยามตามหนาหนงสอพมพออกไปแลวนน ประชาชนไดตนตวกบขาวใหมใหความสนใจเปนอยางมาก แตคานยมดงเดมของส งคมไทยทมกอบรมสงสอนสตรใหอยกบเหยาเฝากบเรอน ไมนยมสงบตรสาวของตนมาเดนเปดเผยตวในทสาธารณะ อาจท าใหไมมสตรไทยมาเขารวมการประกวดในครงน ทางกระทรวงมหาดไทยจงไดออกหนงสอไปยงผวาราชการจงหวดทวประเทศ ใหจดหาสาวงามเพอเขารวมประกวดนางสาวสยาม ใหไดมากทสด โดยมการโฆษณาวา “การจดงานครงนเปนงานของชาต ซงจะเปนเกยรตแกสตรผเขาประกวดเอง นอกจากนยงเปนศรสงาแกบานเกดเมองนอน และบดามารดาของสตรผเขาประกวดทกคน”5

ผด ารงต าแหนงนางสาวสยามระหวาง พ.ศ. 2477-2481 กนยา เทยนสวาง เปนผด ารงต าแหนงนางสาวสยามคนแรก ประจ าป พ.ศ. 2477 โดยการประกวดนางสาวสยาม

รอบสดทาย จดขนในคนวนท 12 ธนวาคม พ.ศ. 2477 ณ พระราชอทยานสราญรมย มผเขารวมการประกวดทงสน 16 คน

1 ส.พลายนอย. (2543). วนกอนคนเกา: ชวตชาวไทยสมยบานยงดเมองยงงาม. หนา 128. 2 วศเวศ วฒนสข. (2553). กนยาเทยนสวาง เปดต านานนางสาวสยาม. หนา 32. 3 ชาตร ประกตนนทการ. (2548). คณะราษฎรฉลองรฐธรรมนญ: ประวตศาสตรการเมองหลง 2475 ผานสถาปตยกรรม “อ านาจ”. หนา 128,149. 4 ส.พลายนอย. (2543). หนาเดม. 5 สจรา อรณพพฒน. (2550). เศรษฐศาสตรการเมองวาดวยการผลตนางงาม: กรณศกษาการประกวดนางสาวไทย. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (เศรษฐศาสตรการเมอง) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา. 63.



กนยาในฐานะนางสาวสยามคนแรก ไดรบของรางวลประกอบดวย มงกฎ ขนเงนสลกชอ “นางสาวสยาม ๗๗” ลอกเกตหอยคอทองค า และเขมกลดทองค าลงยา อกษรวา “รฐธรรมนญ ๗๗”

ผไดรบต าแหนงนางสาวสยามคนตอมาคอ วณ เลาหเกยรต หรอชอเดมวา เอเวอลน เลาหเกยรต เปนนางสาวสยามประจ าป พ.ศ. 2478 โดยการประกวดปนมการก าหนดชดใหนางงามสวมใสคอ ชดไทย หมสไบเฉยง นงผาซนยาวกรอมเทา และไมใหสวมใสรองเทาเดน ส าหรบวณนนไดรบการสวมมงกฎโดย หมอมกอบแกว อาภากร ณ อยธยา ชายาพระองคเจาอาทตยทพอาภา ผส าเรจราชการ ไดรบมงกฎ สรอยเพชร และ เงนรางวล 1,000 บาท วงเดอน ภมรตน ถอเปนนางสาวสยาม คนท 3 ส าหรบการประกวดในปน มการใหคณะหนงสอพมพสามารถสงสาวงามเขารวมการประกวดได โดย วงเดอน เปนตวแทนจากหนงสอพมพสยามราษฎร เมอถงวนท 12 ธนวาคม พ.ศ. 2479 ซงเปนคนวนตดสน วงเดอน ภมรตน สามารถเอาชนะผเขาประกวดกวา 200 คน และไดรบต าแหนงนางสาวสยามคนท 3 ไดในทสด ไดรบ มงกฎ ลกโลกเงน เขมกลดเพชร เสมารฐธรรมนญทองลงยา เงนรางวล 800 บาท และแพรปกรปววจากผแทนหนงสอพมพอาซาฮ ชมบนของญปน1 นอกจากนน วงเดอนยงไดรบของรางวลเปนผลตภณฑเสรมความงามตาง ๆ อกมากมาย

นางสาวสยามคนท 4 คอ มยร วชยวฒนะ เปนนางสาวสยามประจ าป พ.ศ. 2480 มยรไดรบการเชญจากขาหลวงจงหวดพระนครศรอยธยาใหเขารวมการประกวดนางสาวสยาม โดยไดใหสมภาษณไววา “ทานขาหลวงอยธยาตองการหาคนเขาประกวดชนดดวนหนอย จะไปจดประกวดสาวทอยธยากไมทน กขอรองใหชวยแกหนาทเถอะ...นกวาชวยชาตหนอย ค าวา นกวาชวยชาตหนอย ท าใหเราตกลงมาประกวด”2 และเมอการประกวดมาถง มยร สามารถเอาชนะใจกรรมการและไดครองต าแหนงนางสาวสยามคนท 4 ประจ าป พ.ศ. 2480 ในทสด โดยไดรบมงกฎผาก ามะหยปกเลอม ถวยเงน เสมาทองลงยา เขมกลดทองลงยาฝงเพชร เงนรางวล 1,000 บาท และของรางวลเกยวกบผลตภณฑเสรมความงาม

ตอมาในพ.ศ. 2481 ผไดรบต าแหนงนางสาวสยามคอ พสมย โชตวฒ ซงเคยเขารวมการประกวดนางสาวสยามมาแลวใน พ.ศ. 2480 แตไมไดรบต าแหนงนางสาวสยาม แตดวยความมงมนท าใหพสมยกลบมาลงประกวดใหมในฐานะตวแทนจงหวดพระนคร และสามารถเอาชนะผเขาแขงขนคนอน ๆ และเปนนางสาวสยามคนท 5 ไดส าเรจ ซงการประกวดนางสาวสยามในปน ไดมการเพมต าแหนงรองนางสาวสยามขนอก 4 ต าแหนง โดยรางวลทนางสาวสยามไดรบคอ มงกฎ ถวยรางวล ตวเรอไปประเทศญปน และ เงนสด 1,500 บาท ซงเพมขนจากปกอนหนาน 500 บาท การประกวดนางสาวไทยระหวาง พ.ศ. 2482-2497

เมอจอมพล ป. พบลสงคราม ขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรใน พ.ศ.2481 และไดเปลยนชอประเทศจากสยามมาเปนไทย ท าใหการประกวดนางสาวสยามเปลยนมาใชชอวา การประกวดนางสาวไทยครงแรกใน พ.ศ. 24823 จอมพล ป. พบลสงคราม มนโยบายใหสตรเปนแมพมพของชาต4 และเปนก าลงส าคญในการพฒนาประเทศเชนเดยวกบสภาพบรษ ดงนน สภาพสตรจงตองมวฒนธรรมอนด มวนย มสขภาพอนามยแขงแรง และแตงกายสวยทนสมย 5 ซงการสงเสรมสถานภาพและบทบาทของสตรดงกลาว เปนแรงกระตนใหรฐบาลจดการประกวดนางสาวไทย เพอเฟนหาสตรทเปนตนแบบแหงแมพมพของชาต และเปนตวแทนแหงการสงเสรมฐานะทางสงคมของสตรเพศ ทงดานการปฏบตตนและการมสขอนามยทด

1 สพตรา กอบกจสขสกล. (2532). การประกวดนางสาวไทย(พ.ศ.2477-2530). ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ประวตศาสตร). บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 113. 2 อรสม สทธสาคร. (2533). ดอกไมของชาต จากเวทความงามสเวทชวตอลบมชวต 13 นางสาวไทยยคแรก. หนา. 44. 3 เอกจตรา ค ามศรสข. (2550). ความสมพนธของทนวฒนธรรมกบทนนยม: กรณศกษาการประกวดนางสาวไทย (พ.ศ.2477-2549). ปรญญานพนธ ศศ.ม. (เศรษฐศาสตรการเมอง) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา. 46. 4 แหลงเดม. หนา 107-108. 5 แหลงเดม. หนา 79



นอกเหนอจากการสงเสรมสขภาพอนามยของสตรแลว รฐบาลยงใชเวทการประกวดนางสาวไทย สงเสรมนโยบายรฐนยม ฉบบท 10 วาดวยเรองการแตงกายของชาวไทย น ามาซงการเปลยนแปลงชดการประกวดนางสาวไทย โดยในป พ.ศ. 2483 นนไดมการปรบชดผเขาประกวดนางสาวไทย ใหสอดคลองกบนโยบายรฐนยม ทตองการใหสตรไทยแตงกายทนสมยเหมาะสมกบเวลาและโอกาส ซงจอมพล ป. พบลสงครามมความเหนวา การแตงกายทเหมาะสมนนเปนเกยรตแกประเทศชาตรปแบบหนง1 ในเวลาตอมา ไดมเปลยนแปลงชดผเขาประกวดใหสอดคลองกบสากลมากยงขน มการน าเครองแตงกายแบบตะวนตกเชน ชดกฬา และชดวายน า มาใชในการประกวด

การประกวดนางสาวไทยภายหลงจากการเปลยนแปลงชอประเทศนนด าเนนมาจนถง พ.ศ. 2483 ซงเปนชวงเวลาทสงคมไทยตกอยในภาวะของสงครามโลกครงท 2 เปนชวงขาวยากหมากแพง รฐบาลจงไดยกเลกการประกวดนางสาวไทย ระหวางพ.ศ. 2484-2490 เปนการชวคราว2 จนมาถงพ.ศ. 2491 ไดมการรอฟนการประกวดนางสาวไทยขนมาอกครง และไดรบความสนใจจากประชาชนเปนอยางมาก ตอมาใน พ.ศ. 2492 ไดยตการจดงานฉลองรฐธรรมนญและการประกวดนางสาวไทย เนองจาก มการจดงานฉลองยวชนขนแทน รวมทงเปนการประหยดคาใชจายในการบรหารประเทศ ตอมาในพ.ศ. 2493 - 2497 มการจด การประกวดนางสาวไทยในงานฉลองรฐธรรมนญขนอกครง มการเปลยนแปลงเครองแตงกายโดยใหนางงามสวมใชชดวายน า ซงเกดเสยงวพากย วจารณเปนจ านวนมากวาไมเหมาะสม มผกลาววา “...การประกวดนางงามเปนความสขทางใจของบคคลบางสวนเทานน...”3 แตในทางตรงขามกลบมาใหความสนใจเขาชมการประกวดนางสาวไทยในปนเปนจ านวนมากจนทนงไมพอ

ผด ารงต าแหนงนางสาวไทยระหวาง พ.ศ. 2482-2497 เรยม เพศยนาวน เปนผด ารงต าแหนงนางสาวไทยใน พ.ศ. 2482 และเปนนางสาวไทยคนแรกทนบถอศาสนา

อสลาม การประกวดในปนมการเปลยนแปลงสถานทจดงานจากพระราชอทยานสราญรมยมาจดงานทสวนอมพร ซงเรยม เพศยนาวน ในวย 16 ป สามารถครอบครองต าแหนงนางสาวไทยได ไดรบรางวลประกอบดวย มงกฎ ถวยเงน เงนสด 2,000 บาท ชดกโมโนจากสถานทตญปน โตะเครองแปง และขาวของเครองใชอน ๆ ภายหลงเรยมไดอภเสกสมรสกบรายาฮารน ปตราแหงรฐปะลสเมอ พ.ศ. 2495 ไดรบพระราชทานอสรยยศเปน เชปวน หรอ รานซดพตรา ชามาลลลาอล ตวนมาเรยม ตอมาใน พ.ศ. 2483 ผไดรบต าแหนงนางสาวไทยคอ สวางจตต คฤหานนท ซงการประกวดนางสาวไทยในปน มผสมครทงสน 133 คน ซงการแตงกายเปลยนแปลงไปตามนโยบายรฐนยม โดยผเขารวมการประกวดจะใสชดกางเกงกฬา ขาสน และตองใชผาททอภายในประเทศทงหมด ซงสวางจตตสามารถครองต าแหนงนางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2483 ไวได ไดรางวล คอ มงกฎ ถวยเงน และเงนสด 2,000 บาท สวนต าแหนงรองนางสาวไทยไดรบเงนสดรางวลละ 250 บาท หลงจากไดมการรอฟนการประกวดนางสาวไทยขนอกครงในพ.ศ. 2491 ผทครอบครองต าแหนงนางสาวไทยในปนคอ ลดดา สวรรณสภา โดยการประกวดปนแตกตางจากทกปทผานมา เนองจากมการใชเพลงสาวนอยรอยชง ประกอบการเดนบนเวท เพอเพมสสนในการประกวดมากยงขน ซงลดดา สวรรณสภา กสามารถครอบครองต าแหนงนางสาวไทยประจ าปพ.ศ. 2491 ไวได ของรางวลทนางสาวไทยไดรบคอ มงกฎ ถวยเงน จกรเยบผา เครองรบวทย และเงนสด 8,000 บาท สวนรองทง 4 ไดรบ ถวยเงน และเงนสด 2,000 บาท

นางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2493 คอ อมพร บรารกษ ไดรบการทาบทามจากผวาราชการ สงเขาประกวดในนามของจงหวดเชยงราย ส าหรบการประกวดนางสาวไทยปน เปนปแรกทใหสาวงามผเขารวมการประกวดสวมชดอาบน าขนบนเวทซงเปนผลจากการทรฐบาลสงเสรมใหมการแตงกายททนสมยยงขนตามหลกสากลนยม เมออมพรไดรบต าแหนงนางสาวไทย

1 ส านกนายกรฐมนตร. (2484). การแตงกายสมยสรางชาต. หนา 129-130. 2 สจรา อรณพพฒน. (2550). เลมเดม. หนา 61-62. 3 สยามนกร. (2493, 11 ธนวาคม). หนา 9.



ในขณะอาย 18 ป ซงถอเปนสตรชาวเหนอคนแรกทไดครองต าแหนงนางสาวไทย ซงรางวลทนางสาวไทยไดรบคอ มงกฎ สายสะพาย ถวยเงน เงนสด 10,000 บาท และตวการเดนทางเทยวรอบโลก 2 ทนง บรษทอาคเนยประกนภยมอบประกนชวตนางสาวไทย 20,000 บาท1 รวมทง จกรเยบผา วทยเครองใหญ และเครองส าอางตาง ๆ โดยมทานผหญงละเอยด พบลสงครามเปนผสวมมงกฎให นางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2494 คอ อษณษ ทองเนอด ทสามารถเอาชนะสาวงามคนอน ๆ และไดด ารงต าแหนงนางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2494 ในทสด โดยไดรบรางวล มงกฎ ถวยเงน เงนสด 20,000 บาท กรมธรรมประกนชวตจากบรษทไทยประสทธประกนภยแกนางสาวไทย จ านวน 20,000 บาท2 หลงพนจากต าแหนงนางสาวไทยได 2 ป อษณยไดสมรสกบ ม.ร.ว.พงษดศ ดศกล ซงด ารงต าแหนงเปนทตทหารบกทองกฤษ ท าใหอษณยและครอบครวตองยายตามไปอยดวย และไดมโอกาสท ากจกรรมส าคญเชน ไดเขาเฝาสมเดจพระราชนนาถอลซาเบท และเจาฟาชายชารลสแหงองกฤษ เปนตน

ผด ารงต าแหนงนางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2495 คอ ประชตร ทองอไร ซงการประกวดนางสาวไทยในปน จดขนทสวนลมพนทมเนอทกวางขวางมากกวาซง ประชตร ทองอไร สามารถความงกฎนางสาวไทยประจ าปพ.ศ. 2495 ไปครอง และไดรบรางวลเปน มงกฎ ถวยเงน เสอคลมก ามะหยสแดง เงนรางวล 20,000 บาทและกรมธรรมประกนชวตจากบรษทไทยประสทธประกนภยแกนางสาวไทย จ านวน 20,000 บาท

ตอมาผด ารงต าแหนงนางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2496 คอ อนงค อชชวฒนา โดยการประกวดนางสาวไทยในปนมผเขารวมการประกวดทงสน 130 คน ในสวนของการปรบรปโฉมนางงามนน ไดมการอนญาตใหใชแปงทาเพอปกปดสวนดอยของรางกายได ในขณะเดยวกนไดมการแตงเพลงประจ าการประกวดขนใหมคอเพลง นางฟาจ าแลง โดยม ครเออ สนทรสนาน แหงวงสนทราภรณ เปนผประพนธค ารองและท านอง เมอถงคนวนตดสนอนงคสามารถครอบครองต าแหนงนางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2496 ไดส าเรจไดรบรางวล มงกฎ ถวยเงน เสอคลม เงนสด 20,000 บาท บานใหอยเปนเกยรตยศ และ รถยนต3

นางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2497 คอ สชลา ศรสมบรณ ในปนมผเขารวมประกวดถง 241 คน เนองจากมของรางวลทดงดดใจใหสาวงามทวประเทศอยากครอบครองคอ รถเบนซราคาหลกแสน รวมถงมการเปดคายการฝกฝนนางงามเกดขน เชน คายบางขนเทยน คายบางกะป เปนตน ซงเปนววฒนาการอกขนของการประกวดนางสาวไทย ซงสชลาสามารถเอาชนะผเขาประกวดคนอนและเปนนางสาวไทยประจ าปพ.ศ. 2497 ไดส าเรจ ของรางวลทไดรบไดแก มงกฎ ถวยเงน เสอคลม เงนสด 20,000 บาท4 รวมทง แหวนเพชร จกรเยบผา เขมขดนาก และ ทอง 4 บาท ในระหวาง พ.ศ. 2482 - 2497 เปนชวงเวลาทผด ารงต าแหนงนางสาวไทยจะตองปรบตวกบการเปลยนแปลงตาง ๆ ทงนโยบายของรฐบาล สภาพทางสงคม สถานททใชจดการประกวด รางวลทนางสาวไทยไดรบมมากขน จงท าใหเกดการเรมตนของธรกจการฝกฝนนางตามมา ในดานหนาทความรบผดชอบนน นางสาวไทยในชวงเวลานมภาระหนาทเพมมากขน จงท าใหเปนทสนใจของสงคมมากขน ท าใหภาพลกษณของนางสาวไทยในฐานะผมเกยรตและศกดศรของประเทศจงเรมเปลยนแปลงไป

1 สยามนกร. (2493, 15 ธนวาคม). หนา 7. 2 สยามนกร. (2494, 19 ธนวาคม). หนา 5. 3 วกร. (2528, มกราคม). เปดอก “นางสาวไทยทง 7”. ดฉน. 8(189): 43. 4 หนงสอพมพไทย. (2497, 31 ธนวาคม). หนา 12.



บทบาทของนางสาวไทยระหวาง พ.ศ. 2477-2497 บทบาทของนางสาวไทยจะขนอยกบรฐบาลเปนหลก ซงเปนลกษณะการท างานจะเปนแบบขอความรวมมอโดยไมมพนธะหรอขอผกมดใด ๆ กบกองประกวด1 ท าใหการท ากจกรรมทางสงคมตาง ๆ จะไมเดนชดเทากบการไดรบเกยรตยศและศกดศรจากการควาต าแหนง สอดคลองกบค ากลาวททานผหญงละเอยด พบลสงคราม ไดกลาวแก อษณย ทองเนอด ขณะมอบมงกฎนางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2494 วา “ขอใหรกษาเกยรตของนางสาวไทยไว”2 รวมทงการเปนทรจกของประชาชน โดยบทบาททนางสาวไทยจะตองกระท านนประกอบดวย บทบาทตอตนเอง บทบาทดานการเมอง บทบาทดานกจกรรมสาธารณะประโยชน บทบาทดานงานบนเทง และบทบาทดานการโฆษณาสนคา

บทบาทตอตนเอง

ภายหลงจากไดรบต าแหนงนางสาวไทยแลว ผด ารงต าแหนงนางสาวไทยในแตละป จะตองออกเยยมรานคา และถายรปเพอเปนเกยรต โดยจากรายงานของหนงสอพมพในวนรงขนมกมการถายภาพนางสาวไทยขณะอยทามกลางประชาชนจ านวนมากออกเผยแพร ตองปฏบตหนาทตาง ๆ มากมาย สอดคลองกบท วณ เลาหเกยรต นางสาวไทย ประจ าป พ.ศ. 2478 ไดกลาวไววา

“ทจรงถกหลอกมาประกวดนะ เพราะคณหญงขางบานทานบอกจะใหลกสาวมาประกวดดวย จะไดเดนเปนเพอน แตเอาเขาจรงไมไดมาปลอยใหเราเดนคนเดยว ไมเคยคดวาตวเองจะไดต าแหนง ไมเคยมใครมาบอก พอไดต าแหนงแลวเหนอยมาก แตกภมใจ รสกเปนเกยรต คอรสกตนเองเปนผใหความรวมมอกบรฐบาล...”3

ซงแสดงถงการเปลยนแปลงบทบาทจากผหญงธรรมดา สการเปนตนแบบของผหญงไทยในสงคม บทบาทแรกทนางสาวไทยจะตองปฏบตคอบทบาทตอตนเอง นางสาวไทยจะตองปฏบตตน เปนแบบอยางแกสตรไทย ตองเปลยนแปลงตวเองตงแตหวจรดเทา รวมทงการวางตวเมอปรากฎตวตามงานตาง ๆ สอดคลองกบท กนยา เทยนสวาง นางสาวสยามประจ าป พ.ศ. 2477 ไดใหสมภาษณไววา “การวางตวหลงไดรบต าแหนงตองระวงตวแจ ผดจากครงเปนผหญงธรรมดามากทเดยว ความสนเปลองกมากขน ปแรกหมดเงนสวนตวไปมาก”4 แสดงถงการเลอนขนทางสงคม สต าแหนงอนทรงเกยรต ในขณะทภารกจหลงไดรบต าแหนงแมจะมมาก แตสวนใหญ จะไมไดรบเงนคาตอบแทนเพราะถอเปนหนาทของนางสาวไทยทจะตองท า ในขณะเดยวกนผด ารงต าแหนงนางสาวไทยจะตองรบภาระคาใชจายทง คาแตงหนา คาเสอผาเครองแตงกาย และเครองประดบตาง ๆ ดวยตนเอง สอดคลองกบเรยม เพศยนาวน นางสาวไทยประจ าปพ.ศ. 2482 ทไมสนบสนนให โสภ เพศยนาวน ผเปนนองสาวลงเขาประกวดนางสาวไทยในพ.ศ. 2483 เนองจากมองวาภาระหนาทของนางสาวไทยมมมาก เงนรางวลทไดไมเพยงพอตอคาใชจายหลงจากไดรบต าแหนง5

1 สพตรา กอบกจสขสกล. (2532). เลมเดม. หนา 118. 2 อรสม สทธสาคร. (2533). เลมเดม. หนา. 105. 3 แหลงเดม. หนา. 27. 4 พมพไทยรายวน. (2491, 12 ธนวาคม) 5 อรสม สทธสาคร. (2533). เลมเดม. หนา. 67.



บทบาทในกจกรรมทางการเมอง บทบาททางการเมองเรมขนเมอนางสาวไทยไดรบต าแหนงแลว รฐบาลจะขอความรวมมอใหนางสาวไทย มอบเงน

รางวลเพอสนบสนนรฐบาล โดยนางสาวไทยมองวาเปนหนาทอยางหนง สอดคลองกบ ค ากลาวของ วณ เลาหเกยรต นางสาวสยามประจ าป พ.ศ. 2478 ทกลาววา “รางวลเปนเงน 1,000 บาท หลงไดมารฐบาลขอบรจาคหมด แตมงกฎกบถวยยงอยเวลาไดรบเชญไปไหนกไปกบญาตผใหญภาระหนาทหลงไดต าแหนงมากมายจรง ๆ”

ในขณะเดยวกนนางสาวไทยตองท าหนาท ประชาสมพนธและเผยแพรงานตาง ๆ ของรฐบาล โดยเฉพาะในสมยจอมพล ป. พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร ไดมการออกนโยบายรฐนยม 12 ฉบบ และตงสภาวฒนธรรมขน ท าใหนางสาวไทยเปนหนงในบคคลทมบทบาทประชาสมพนธและสงเสรม นโยบายสงเสรมการแตงกายของสตร โดยใชการแตงกายตามงานตาง ๆ มการสวมชดทแตกตางกนในเวลากลางวนและกลางคน ผลทเกดขนคอ สภาพสตรจ านวนมากตนตวในการแตงกายตามแบบทนางสาวไทยแตง1

เมอรฐบาลก าหนด นโยบายสงเสรมใหสตรรกษาสขภาพอนามย ในวาระด ารงต าแหนงของ สวางจตต คฤหานนท นางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2483 ไดมการกลาวปราศรย เชญชวนใหสภาพสตรไทยรกษาสขภาพอนามย ดงขอความตอไปน

“การทขาพเจาไดรบเลอกเปนนางสาวไทยประจ าพ.ศ. 2483...ขาพเจามความพยายามอยเสมอท

จะบ ารงรกษาสขภาพอนามย รางกายใหสมบรณ...ขาพเจารสกยนดทไดเหนเพอนสตรเปนอนมากเลงเหนถงประโยชนของการรกษาความงามและการบ ารงรกษาสขภาพและอนามยใหสดชนอยเสมอ”

ซงนอกจากการปราศรยเชญชวนแลวนางสาวไทยจะตองดแลตนเอง และปฏบตตนเปนแบบอยางแกสตรไทยในการรกษาสขภาพรางกายอกดวย

นอกจากนนยงม บทบาทในการเขารวมกองอาสากาชาด จดตงขนใน พ.ศ. 2483 เพอเปนองคการบรรเทาทกขในยามทประเทศชาตประสบภยตาง ๆ เชน สงคราม สาธารณภย ภยธรรมชาต เปนตน ซงมการเชญชวนใหกลมสตรตาง ๆ เขารวมเปนสมาชก รฐบาลจงใหนางสาวไทยเปนผประชาสมพนธองคการน โดยการใหนางสาวไทยและรองนางสาวไทย เขาสมครเปนอาสากาชาด เชน เรยม แพศยนาวน สวางจตต คฤหานนท เปนตน2 ตลอดจนมหนงสอพมพเปนผเผยแพรภาพการท ากจกรรมของเหลานางสาวไทยและรองนางสาวไทย เพอเปนการประชาสมพนธแกประชาชนอยางทวถงอกทางหนง3

ในชวงสงครามอนโดจน เมอวนท 12 ตลาคม พ.ศ. 2483 เรยม เพศยนาวน นางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2482 ไดเขารวมเดนขบวนกบอ าเภอยานนาวาในการเรยกรองดนแดนอนโดจนคนจากฝรงเศส มการมอบดอกไมผกโบวลายธงชาตใหกบนายกรฐมนตร รวมทงไดกลาวปลอบขวญใหก าลงใจแกทหารผกลา สวนสวางจตต คฤหานนท นางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2483 ไดกลาวปราศรยทางวทยกระจายเสยง ในวนท 13 ธนวาคม พ.ศ. 2483 เปนขอความปลกใจแกสตร ทใหระลกถงความเขมแขงและความส าคญของสตรกบการสนบสนนการท างานของทหาร ในชวงสงครามอนโดจนโดยมใจความส าคญวา

“ในประวตศาสตรของชาตเรา มตวอยางซงปรากฏอยชดแจงแลววา ในยามฉกเฉนของบานเมอง

นน ผหญงไทยไมเคยเสยขวญ ไมเคยออนแอตอเหตการณ...และผหญงไทยในปจจบนจะไมยอมใหบรรพบรษตองเสยใจดวยเรองนเปนอนขาด...ขาพเจาขอถอโอกาสนพดในนามของเพอนสตรทงหลาย เพอระบายความรสกของผหญงไทย ไปยงเหลาทหารหาญของชาต...”

1 สพตรา กอบกจสขสกล. (2532). เลมเดม. หนา 77. 2 ศรกรง. (2483, 21 สงหาคม). หนา 16. 3 นนทรา ข าภบาล. (2530). นโยบายเกยวกบผหญงไทยในสมยสรางชาตของจอมพล ป.พบลสงคราม พ.ศ.2482-2487. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ประวตศาสตร) กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 205.



นอกจากบทบาทดงทกลาวมาแลว นางสาวไทยยงตอง ชวยงานฉลองรฐธรรมนญ ดวย ทงการเปนผมอบของรางวลแกนางสาวไทยปถดมา การรวมท ากจกรรมตาง ๆ กบคณะผจดงานและโดยเฉพาะงานฉลองรฐธรรมนญในป พ.ศ. 2481 ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ไดเสดจพระราชด าเนนทรงเปดงานฉลองรฐธรรมนญ และเสดจไปยงเวทการประกวดนางสาวสยาม ซงมอดตนางสาวสยามทง 4 คน ประกอบดวย กนยา เทยนสวาง, วณ เลาหเกยรต, วงเดอน ภมรตน และ มยร วชยวฒนะ รอรบเสดจและมพระราชปฏสณฐานแกนางสาวสยามทง 4 โดยทวกน1

กลาวโดยสรปบทบาททางดานการชวยเหลอกจกรรมตาง ๆ ของรฐบาลนน นบวาเปนบทบาททเดนชดทสดของนางสาวไทยในระหวาง พ.ศ. 2477-2497 สบเนองมาจากรฐบาลเปนผจดการประกวดนางสาวไทย ท าใหนางสาวไทยมพนธะผกพนกบรฐบาล ภาพลกษณของนางสาวไทยในยคนจงเปนผมเกยรต เสมอนขาราชการคนหนงทมความสมพนธกบประชาชนไทย

บทบาทตอสงคมและกจกรรมสาธารณะประโยชน

นางสาวไทยถอเปนต าแหนงทเปนทรจกของคนในสงคม ดงนนงานดานการกศลถอเปนกจกรรมทนางสาวไทยจะตองปฏบต เพอสรางภาพลกษณทดแกตนเองและเวทการประกวดโดย จะเนนไปทงานสงคมสงเคราะห ซงไมมคาตอบแทน และตองออกคาใชจายเองในเรองเครองแตงกาย และ การเสรมความงามตาง ๆ อนประกอบดวยกจกรรมดงตอไปน

การรวมกจกรรมในการแขงขนกฬา นางสาวไทยในยคนจะไดรบเกยรตรวมเปนผเปดการแขงขนกฬาทางการกศลมากมาย ประกอบดวย การแขงขนฟตบอลชงถวยนางสาวสยาม จดขนโดยอสสมชญสมาคมและสมาคมเทพศรนทร เพอน ารายไดไปสมทบทนบ ารงขาราชการทหารบกแผนกสอสาร ซงมการเชญ กนยา เทยนสวาง เปนผท าการเขยลกฟตบอลเปดสนาม และเปนผมอบถวยรางวลแกผชนะ ซงในปตอมา วณ เลาหเกยรต กไดรบเกยรตนเชนกน วณใหสมภาษณไววา “...ภาระหนาทหลงไดรบต าแหนงมากมายจรง ๆ อยางมการแขงขนกฬาตามสถาบนตาง ๆ กตองไปเตะบอลเปดการแขงขน เขามาขอถวยใหทมชนะกตองใหไป”2 ในขณะท วงเดอน ภมรตน ไดใหสมภาษณวา “เปนนางสาวสยามนเขาพาไปดมวยบอยนะคะ มเวทมวยทสวนเจาเซตนชกกนบอย เขาเชญนางสาวสยามทกคนไป แหมคนแนนเอยด...” ซงถอเปนการใหนางสาวสยามเปนผดงดดใจใหประชาชนเขามารวมชมการแขงขนมากขน รวมไปถงการไดรบเชญเปนผเปดการแขงขนเนองในงานฟตบอลประเพณจฬาลงกรณมหาวทยาลยและมหาวทยาลยธรรมศาสตร ระหวาง พ.ศ. 2478-2480 สวนลดดา สวรรณสภา กไดรวมงานชกมวยการกศลเพอชวยเหลอคนตาบอด

นอกจากการถกเชญไปในงานกฬาแลว นางสาวไทยยงได เดนทางไปยงสถานทตาง ๆ ทงภายในประเทศและตางประเทศ ทงนการเดนทางของนางสาวไทยแตละคนนนมจดประสงคทแตกตางกน ประกอบดวย เดนทางเพอรวมประชาสมพนธและเพอ การกศล โดยเรมจากการรวมประชาสมพนธรถไฟเลกของ ลดดา สวรรณสภา ซงสถานมทตงอยใกลนาวกโยธน ซงมผคนจ านวนมากไปรอชนชมความงามของลดดา ถอเปนการประชาสมพนธกจการรถไฟอกทางหนง นอกจากนนลดดา ยงไดรบเชญไปจงหวดตาง ๆ เพอประชาสมพนธจงหวดนน ๆ เชน ภเกต ปตตาน และเชยงใหม โดยทจงหวดเชยงใหมไดจดการตอนรบอยางยงใหญ หนงสอพมพทองถนเชยงใหมไดแพรภาพถายลดดากบนางสาวเชยงใหมออกไป จนเปนทคนตาของประชาชนในชวงเวลานน ในขณะท อมพร บรารกษ ไดเดนทางไปเทยวรอบโลกและไดใหสมภาษณถง

1 วศเวศ วฒนสข. (2553). เลมเดม. หนา 101. 2 อรสม สทธสาคร. (2533). เลมเดม. หนา. 36.



ความรสกในการเดนทางครงนนวา “หลงจากไดรบต าแหนงสก 3 เดอนพกไป ยคนนการไปเทยวรอบโลกไมใชเรองงาย ตนเตนมาก...”1

นอกจากกจกรรมทกลาวมาแลว นางสาวไทยยงไดรบเชญใหเขารวม รบประทานอาหารในงานสงคม เชน ลดดา สวรรณสภา ไดรบเชญไปรบประทานอาหารเปนเกยรตยศทสมาคมพอคาไทย โดยบรษทรวมแพทยและบรษทเทพนครพาณชยรวมกนจด2 โดยหนงสอพมพไทย ไดรายงานวา

“ลดดา...ไดไปปรากฏตวในบรเวณงาน ทเขาดนวนาประชาชนพากนหอมลอมวงตามดกนแทบจะ

เหยยบกนตาย พรอมดวยคณะกรรมการประกวดนางสาวไทยลดดา กบญาต 5 คนไดเขาไปรบประทานอาหาร ในรานของราชนาวกสภากองทพเรอ...ทหารเรอตองจด โตะยาวใหเปนพเศษและเชอเชญใหนางสาวไทยนงตรงหวโตะ มดนตรวงดรยางคทหารเรอบรรเลงครกครนตลอดเวลา...”3

นางสาวไทยในยคนปฏบตบทบาทดานการกศลตาง ๆ มากมาย และจะไดรบเกยรตใหเปนประธานในงานนน ๆ อย

เสมอ การท ากจกรรมสาธารณะกศลเหลาน เปนการแสดงภาพลกษณทดและเปนทชนชมของนางสาวไทยทกยคทกสมย

กจกรรมดานความบนเทง กจกรรมความบนเทงถอเปนบทบาททนางสาวไทยในระหวาง พ.ศ. 2477-2497 มสวนรวมเพยงเลกนอย ซงมกจะเปนกจกรรมความบนเทงทสนบสนนการท างานของรฐบาลและการกศลเปนหลกมากกวาการบนเทงทางพาณชย ซงประกอบดวย บทบาทดานการเปนนกแสดง บทบาทดานการเปนนกรอง และบทบาทดานการโฆษณาสนคา ดงตอไปน

บทบาทดานการเปนนกแสดง เรมจาก กนยา เทยนสวาง ไดแสดงละครการกศลเรอง ตอนรบคณหญง ดวยจดประสงคเพอหาเงนใหกบพทธสมาคมไดน าไปใชเกยวกบศาสนกจ ตอมา มยร วชยวฒนะ ไดรบเชญไปปรากฏตวบนเวทละครเรอง “เลอดสพรรณ” ทอยธยาและเคยแสดงละครรวมกบนกเรยนการเรอนจากอยธยาเรอง “รกชาตยงชพ” ทโรงละครวงบานหมอ ในขณะท เรยม เพศยนาวน และ มาล พนธมจนดา ไดแสดงละครการกศลเรอง เสยสละ โดยออกแสดงทสวนมสกวนเพอเกบเงนบ ารงการปองกนภยทางอากาศไดอยางมหาศาล4 อนงค อชชวฒนา ไดรวมแสดงละครเรอง ปรศนา และสชลา ศรสมบรณ ไดแสดงภาพยนตรเรอง ยอดมนษย คกบ สรยน ซงสชลาถอเปนนางสาวไทยคนแรกทไดรบบทนางเอกภาพยนตร ในบทบาทดานการเปนนกรอง มยร วชยวฒนะ ไดขบรองเพลงอดบนทกแผนเสยงชอวาเพลง เนตรนาร และ เพลง คลนสลม ออกวางจ าหนายในพ.ศ. 2481 ซงไดรบความนยมจากประชาชนเปนอยางมาก สามารถขายหมดในเวลาไมนาน พสมย โชตวฒ ไดรองเพลงบนทกลงแผนเสยง 2 แผนซงแผนแรกประกอบดวยเพลง 2 เพลง คอ เพลงใจชายใจหญง และ เพลงตะวนลบฟา สวนแผนท 2 ประกอบดวยเพลง กลอมยวด เพลงเมอวนจนทรเพญ และ เพลงใจชายใจหญง ซงเพลงใจชายใจหญง เปนเพลงทมกจะมผน ามารองใหมเสมอ แตหลายคนใหความเหนวา พสมยรองไดไพเราะทสด โดยไดรบการยกยองจากครเพลงวาเปนผมพรสวรรคในการขบรองสงสดในบรรดานกรองทเปนนางงาม5

1 อรสม สทธสาคร. (2533). เลมเดม. หนา. 98-99.

2 แหลงเดม. หนา 82. 3 แหลงเดม. หนา 83. 4 ประเสรฐ เจมจตธรรม) .2545). สาวงาม สาวมงกฎ หนา .118. 5 ประเสรฐ เจมจตธรรม. (2545). เลมเดม. หนา 140.



บทบาทดานการโฆษณา ในเชงพาณชยยงไมมมากนก สอดคลองกบค ากลาวของ อษณษ ทองเนอด ทกลาววา “กมคนมาทาบทามใหไปโฆษณาประปรายเหมอนกน สมยนนรสกวาเขาเกรงใจ งานการกศลกมแตไมถงมากเหมอนสมยน”1 โดยบทบาทดานการโฆษณาเรมจาก วงเดอน ภมรตน ซงถอเปนนางสาวไทยคนแรกทมบทบาทดานการโฆษณาสนคา โดยบรษทศรส าอาง ไดใชชอวงเดอนเปนยหอครมทาหนา พรอมทงใหเปนพรเซนตเตอรโฆษณาสบซกผา 2 พศมย โชตวฒ ไดโฆษณาแผนเสยง และ ครมทาหนายหอพศมย3 ประชตร ทองอไร ไดเปนนางแบบโฆษณาสนคาเกยวกบเสนผม ชอวา สโนวแฮรทนก รวมทง อนงค อชชวฒนา และ สชลา ศรสมบรณ ไดเปนแบบใหผลตภณฑ ยาบ ารง นโอโค ไวตามน นอกจากนน สชลา ยงเปนพรเซนตเตอรใหรานขายทองยานเยาวราช โดยอนญาตใหน ารปไปตดไวทของแถม ประกอบดวย แกวน าและจานกระเบอง

กจกรรมดานความบนเทงทมนางสาวไทยมาเกยวของลวนประสบความส าเรจ เนองจากประชาชนตางตองการยลโฉมความงามของนางสาวไทย รวมถงสภาพสงคมในเวลานนทมดารานกแสดงเปนทรจกนอย บทสรป

การเปลยนแปลงทางสงคมทเกดขนระหวาง พ.ศ. 2477-2497 มปจจยมาจากรฐบาล ทงการมงประชาสมพนธรฐธรรมนญ ไปจนถงนโยบายรฐนยมทสงเสรมสถานภาพและบทบาทของสตร ซงสงผลตอรปแบบการประกวดนางสาวไทย และบทบาทของผด ารงต าแหนงนางสาวไทย โดยบทบาทตาง ๆ ลวนมความสมพนธกบการเมองเปนหลก มฐานะเปนสญลกษณของการประชาสมพนธรปแบบการปกครองระบอบประชาธปไตย เปนศรสงาแกรฐธรรมนญ และเปนเสมอนขาราชการคนหนง ในสมยตอมามการโชวตวเพอสงเสรมการแตงกายของสตร การแสดงภาพยนตร การสนบสนนกจการดานการเมองของรฐบาล เพอระดมทนดานการกศล และบทบาทดานการโฆษณา ซงลวนแลวแตเปนพนธกจทเกยวของกบรฐบาลเปนหลก ความสมพนธนเองสงผลใหภาพลกษณของนางสาวไทยในยคนเปนเสมอนบคคลตนแบบของประชาชน เปนผด ารงเกยรตและศกดศรของชาต

เมอรปแบบการประกวดเรมเปลยนแปลงไปตามหลกการสากลมากยงขนในเวลาตอมา มการแสดงสรระรางกายของผเขาประกวดนางสาวไทยผานการแตงกายดวยชดอาบน า ซงสวนทางกบคานยมดงเดมของสงคมไทยทเนนใหสตรรกนวลสงวนตว ท าใหเวทนางสาวไทยเรมถกสงคมวพากษวจารณถงความไมเหมาะสม รวมไปถงสภาวะความไมสงบทางการเมอง ท าใหการประกวดนางสาวไทยมลกษณะไมตอเนอง จนไดยตการประกวดลงภายหลงจากไดผด ารงต าแหนงนางสาวไทยประจ าป พ.ศ. 2497 และกลบมาฟนฟการประกวดขนอกครง ในพ.ศ. 2507 ซงเปนชวงเวลาทสงคมไทยมการตดตอสอสารกบโลกภายนอกในเวลาตอมา

1 วกร. (2528, มกราคม). เปดอก “นางสาวไทยทง 7”. ดฉน. 8(189): 40. 2 ประชาชาต. (2479, 11 มนาคม). หนา 30. 3 ประมวญวน. (2481, 8 มกราคม). หนา 18.




หนงสอ

ชาตร ประกตนนทการ. (2548). คณะราษฎรฉลองรฐธรรมนญ: ประวตศาสตรการเมองหลง 2475 ผานสถาปตยกรรม “อ านาจ”. กรงเทพฯ: มตชน.

ประเสรฐ เจมจตธรรม ) .2545 .( สาวงาม สาวมงกฎ . กรงเทพฯ: พรนโพร .

วศเวศ วฒนสข. (2553). กนยาเทยนสวาง เปดต านานนางสาวสยาม. กรงเทพฯ: ดแอสไพเรอรสกรป จ ากด. ส.พลายนอย. (2543). วนกอนคนเกา: ชวตชาวไทยสมยบานยงดเมองยงงาม. กรงเทพฯ: พมพค า. ส านกนายกรฐมนตร. (2484). การแตงกายสมยสรางชาต. พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพ นายพนตรหมอมเจา

ประสบศรจรประวต. พระนคร: ไทยพณชยการสลม.

อรสม สทธสาคร. (2553.). ดอกไมของชาต จากเวทความงามสเวทชวตอลบมชวต 13 นางสาวไทยยคแรก. กรงเทพ: รวมทรรศน.

บทความ/วารสาร

วกร. (2528). นางสาวไทยทงเจด. ใน ดฉน ปท 8 (ฉบบท 189 มกราคม): หนา 16 5-173 .

งานวจยและวทยานพนธ

นนทรา ข าภบาล. (2530). นโยบายเกยวกบผหญงไทยในสมยสรางชาตของจอมพล ป.พบลสงคราม พ.ศ.2482-2487. ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ประวตศาสตร) กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร .

สจรา อรณพพฒน. (2550). เศรษฐศาสตรการเมองวาดวยการผลตนางงาม: กรณศกษาการประกวดนางสาวไทย. ปรญญานพนธ ศศ .ม) . เศรษฐศาสตรการเมอง .(กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย .

สพตรา กอบกจสขสกล) .2532). การประกวดนางสาวไทย (พ.ศ.2477-2530). ปรญญานพนธ ศศ.ม. (ประวตศาสตร) กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร .

องคเรศ บญทองลวน ) .2537 .( กระบวนการเปลยนแปลงภาพลกษณความงามทางสรระของผหญงในสงคมไทย : ศกษาเฉพาะกรณการประกวดนางสาวไทย. กรงเทพฯ: กระทรวงศกษาธการ .

เอกจตรา ค ามศรสข. (2550). ความสมพนธของทนวฒนธรรมกบทนนยม: กรณศกษาการประกวดนางสาวไทย (พ.ศ.2477-2549). ปรญญานพนธ ศศ .ม) . เศรษฐศาสตรการเมอง .(กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

หนงสอพมพ ประชาชาต. (2479, 11 มนาคม). หนา 30. ประมวญวน. (2481, 8 มกราคม). หนา 18. พมพไทยรายวน. (2491, 12 ธนวาคม) ศรกรง. (2483, 21 สงหาคม). หนา 16. สยามนกร. (2493, 11 ธนวาคม). หนา 9. ___________. (2493, 15 ธนวาคม). หนา 7.



เอกสารอางอง ___________. (2494, 19 ธนวาคม). หนา 5. หนงสอพมพไทย. (2497, 31 ธนวาคม). หนา 12.



พฒนาการการจดการงานราชทณฑ (พ.ศ. 2433-2479)1 The Revolution of Correctinal Management (1890-1936)

พนทสร เรองยงม2

ณฐพร ไทยจงรกษ3

บทคดยอ

งานวจยนมงศกษาพฒนาการการจดการงานราชทณฑ ตงแต พ.ศ. 2433 ถง พ.ศ. 2479 ในฐานะหนวยงานราชการหนงของกระบวนการยตธรรมทมสวนส าคญในการสรางภาพลกษณใหกบประเทศ บนพนฐานการเปลยนแปลงตามแบบตะวนตก และผลจากการปฏรปท าใหโครงสรางของหนวยงานเกดความเปนปกแผน มความเปนระเบยบเรยบรอย ทแสดงใหเหนวาการคก การตะราง มความส าคญในการเปนเครองมอของรฐทใชในการจดการปกครองราษฎร

จากการศกษาในครงนผวจยใชหลกฐานชนตน เอกสาร หนงสอและสอสงพมพของกรมราชทณฑเปนหลก งานชนนจงมลกษณะแสดงมมมองภาพลกษณจากรฐเพยงดานเดยว และพบวาพฒนาการการจดการงานราชทณฑทเนนระเบยบแบบแผนใหสอดคลองกบการปฏรปประเทศกลบประสบปญหา เนองจากงานราชทณฑมลกษณะการจดการแตกตางไปจากกรมกองอนๆ ทงบรบททางสงคม เศรษฐกจ การเมองและการปกครอง ท าใหงานดานการราชทณฑมการยบเลก จดตงและยายกรม กองอยบอยครง อกทงการปฏรปงานราชทณฑประสบกบขอจ ากดและความยงยากตาง ๆ เชน การขาดแคลนบคคลทมความรความสามารถ ระบบบรหารราชการแบบรวมศนยไมมความเปนอนหนงอนเดยวกน และการขาดแคลนงบประมาณในการปฏรป เปนตน ท าใหการศกษาพฒนาการการจดการงานราชทณฑในชวงเวลาดงกลาว ถอเปนชวงหวเลยวหวตอ กอนทงานราชทณฑจะมความมนคงในเวลาตอมา ค ำส ำคญ : ราชทณฑ พฒนาการ การจดการ Abstract This research studies the development of corrections management in 1890 to 1936 as a government agency of justice. Important In creating a brand image for the country based on Western-style changes and the results of the reform make the structure of the agency solidarity orderly and neat shows that prison and jail are important in being a state tool used to manage the government. From this study. The researcher uses early evidence, document, book and main publications from the Department of Corrections. This work therefore shows the perspective and image only one side. And found development of corrections management emphasize order and pattern in accordance with the country reform but experiencing problems due to corrections have a different

1บทความวจยนเปนสวนหนงของวทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เรอง พฒนาการการจดการงานราชทณฑ (พ.ศ. 2433-2479) The Development of Correctinal Management (1890-1936)

2นสตหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 3อาจารยภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ



management style than other agencies. With social, economic, political and administrative context. Causing corrections to be dissolved, establish and move often. Corrections reform suffer limitation and difficulties such as lack of budget, individuals lack knowledge, ability public administration system centralized not one and lack of budget for reform. Making corrections management during this time is a cumbersome before correction work is stable. Keywords : Corrections, Development, Management บทน า ราชทณฑเปนองคกรหนงในกระบวนการยตธรรมของรฐ มหนาทรบผดชอบปฏบตตอผตองขงตามค าพพากษาของศาลและค าสงของผมอ านาจตามกฎหมาย งานราชทณฑมประวตและววฒนาการเปลยนแปลงไปตามสงคม การเมองการปกครองและสภาพเศรษฐกจ มความสมพนธเกยวเนองกบกระบวนการทางกฎหมาย กระบวนการการลงโทษของรฐ ซงนบเปนหนวยงานขนสดทายในกระบวนการยตธรรม มคก ตะรางและเรอนจ าเปนสถานทคมขงผกระท าความผด

การจดการการราชทณฑของไทยไดมการปรบปรงเปลยนเปลยนแปลงไปตามยคสมย จากเอกสารหลกฐานทผวจยสามารถคนควาไดในเวลาน ไมสามารถทจะทราบรายละเอยดของการจดการงานราชทณฑตงแตเดมมาโดยตลอด เพราะเทาทปรากฎใหเหนในกฎหมายเกา คงมแตบทบญญตก าหนดโทษไว ไมไดมกฎหมายมอบองคกรใดองคกรหนงใหด าเนนการลงโทษผกระท าความผดอยางชดเจน ผวจยจงเรมศกษาตงแต พ.ศ. 2433 ทถอวาเปนการปฏรปงานราชทณฑ เนองจากในปนไดเรมสรางเรอนจ าขน เพอเปนสถานทรวมนกโทษทเคยแยกยายอยตามกรมกองตางๆ เขามารวมไวในแหงเดยวกน ซงนบเปนครงแรกของการจดการราชทณฑอยางเปนระบบ โดยยดระเบยบแบบแผนตามแบบอยางตะวนตก จนมาสนสดระยะเวลาการศกษา พ.ศ. 2479 ซงรฐไดมนโยบายใหมการตราพระราชบญญตราชทณฑขนแทนพระราชบญญตลกษณะเรอนจ า ร.ศ. 120 (พ.ศ.2444) เพอใชเปนแนวทางในการจดการงานราชทณฑใหเหมาะสมกบลกษณะงานในปจจบนมากขน

วตถประสงค

1. ศกษาพฒนาการการจดการงานราชทณฑ ระหวาง พ.ศ. 2433-2479 2. ศกษาผลของการจดการงานราชทณฑ ระหวาง พ.ศ. 2433-2479

วธด าเนนการวจย

งานวจยเรอง การจดการงานราชทณฑ ระหวาง พ.ศ. 2433-2479 มแนวทางการศกษาคนควาตามวธการทางประวตศาสตรและเสนอรายงานในรปแบบพรรณนาวเคราะห โดยใชหลกฐานประกอบการศกษาคนควา ดงน

1. เอกสารหลกฐานชนตน ไดแก หนงสอราชการ พระราชหตถเลขา พระราชบญญต ราชกจจานเบกษา ประกาศกรมราชทณฑ รายงานการประชมจาก กระทรวงมหาดไทย กระทรงยตธรรม กรมนครบาล และกองมหนตโทษ

2. เอกสารหลกฐานชนรอง ไดแก หนงสอทระลก หนงสอฌาปนกจศพ บทความ วารสารราชทณฑ และวทยานพนธ

ผลการวจย

ราชทณฑเปนองคกรสดทายในกระบวนการยตธรรม ด าเนนการแทนรฐในการปฏบตตอผกระท าความผด ใหเปนไปตามค าพพากษาของศาล ท าใหคก ตะราง เรอนจ าและทณฑสถาน ถกน ามาใชเปนสถานทส าหรบควบคม คมขง



ผกระท าความผด เพอเปนการลงโทษใหแยกออกจากสงคม ผลการศกษาพฒนาการการจดการงานราชทณฑ ระหวาง พ.ศ. 2433-2479 ผวจยไดแบงการศกษาออกเปน 2 ชวง ดงน

ชวงท 1 พฒนาการจดการการราชทณฑภายใตระบอบการปกครองแบบเกาคอ ระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย ระหวาง พ.ศ. 2433 - 2474

การจดการงานราชทณฑของไทยยคแรกกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทมการปรบปรงปฏรปประเทศ งานราชทณฑอยในความรบผดชอบของหนวยงานหลายฝาย กจการงานคก ตะรางและเรอนจ าสงกดอยตามสวนราชการตาง ๆ ตามหลกการปกครองแบบจตสดมภ โดยแบงเปน ในเขตกรงเทพฯ และในเขตหวเมองชนนอก

สถานทคมขงนกโทษในเขตกรงเทพฯ แบงออกเปน 2 ประเภท คอ1 1. คก ใชเปนสถานทคมขงผตองขงทมโทษจ าคกตงแต 6 เดอนขนไป ขนตรงตอกรม นครบาล กลาวคอ

นกโทษทมความผดรายแรงจะถกสงมาคมขงทคกในกรงเทพฯ คกในสมยนนมอยสองแหงคอ คกทตงอยหนาวดพระเชตพน (ตรงทตงกรมการรกษาดนแดนในปจจบน) ชาวบานทวไปเรยกคกนวา “คกหนาวดโพธ” สวนคกอกแหงหนงคอ คกวงหนาไมคอยจะมชอเสยง เพราะประชาชนสวนใหญไมคอยไดพดถงคกวงหนา แมแตในประวตศาสตรกเขยนบอกไวแตเพยงวา มคกวงหนาอยทหนาวดชนะสงคราม มเสนบดกรมนครบาลเปนผบงคบบญชาสงสด มหลวงพศดกลางเปนผควบคมดแลกจการภายในคกทงหมด

2. ตะราง ใชเปนสถานทคมขงผตองขงทมโทษจ าคกต ากวา 6 เดอนลงมา หรอใชเปนสถานทคมขงผตองขงทไมใชโจรผราย ขนตรงตอกรมทบงคบกจการนนๆ เชน ตะรางกลาโหม ตะรางมหาดไทย ตะรางกรมทาซาย ตะรางกระทรวงวง ตะรางกรมนครบาล เปนตน ตะรางกรมนครบาลมอยทงสน 12 ตะราง โดยแยกไปสงกดในบงคบบญชาของกรมนครบาล 8 ตะราง และสงกดกรมพระตระเวนอก 4 ตะราง การทตะรางแยกสงกดหลายแหง เนองจากการศาลสมยนนไดแยกสงกดไมไดรวมอยในกระทรวงเดยวกน

ในสมยนนคกกบตะรางมการควบคมทแตกตางกน คอ คกนนตองเปนทมนคง แขงแรง และนกโทษทอยในคกไมไดรบอนญาตใหออกไปท างานภายนอก บงคบใหท างานหนกอยแตบรเวณในคกเทานน เพราะคมขงไวเฉพาะนกโทษอกฉกรรจและนกโทษส าคญ ผดกบตะรางทใชคมขงนกโทษทมก าหนดโทษไมไดรายแรงมากนก และใชคมขงผทกระท าผดตามพระราชอาญาทขงไวระหวางพจารณาคด2 กรมหลวงราชบรดเรกฤทธทรงอธบายไวในกฎหมายราชบรวา “คกและตะรางผดกนอยางไรไมมอะไรเปนสาระส าคญนกและในหวเมองกมการจ าขงแหงเดยว จะเรยกจ าคกหรอจ าตะรางกไดทเขาใจนนกคอจ าคกตองใสพวงคอ เพมเตมโซตรวน และเมอจะขนคกตองเฆยน 60 ทและบางทคกจะสกปรกและอจาดมากกวาตะรางสกหนอย”3

สถานทคมขงนกโทษในเขตหวเมองชนนอก คอ เรอนจ า ใชเปนสถานทคมขงผตองขงทอยในเขตหวเมอง มชอเรยกอกอยางวา “ตะรางประจ าเมอง” อยในเขตความรบผดชอบของผวาราชการเมองนนๆ หากเมองใดมอาณาเขตกวางขวางและพลเมองมากกใหสรางทคมขงยอยขนตามอ าเภอไวส าหรบควบคมผตองหาคดทมโทษหลวง หรออาจสงตอใหกรมกองมหาดไทยและกลาโหมรบไปคมขงตามแตกรณโทษ และถามนกโทษคดมหนตโทษทเปนภยตอราชอาณาจกรจะสงมายงคกในกรงเทพฯ หรอยงกระทรวงเจาสงกดคอ หวเมองฝายเหนอขนอยกบกระทรงมหาดไทย และหวเมองฝายใตขนอยกบกระทรวงกลาโหม4

การจดการงานราชทณฑกอนการปฏรปประเทศประสบกบปญหานานปประการ ทงในดานรปแบบและวธการ

1 ประสาร ทองภกด( .2502 .)ระบบการราชทณฑแหงประเทศไทย. หนา 57. 2 กระทรวงมหาดไทย กรมราชทณฑ. )2525(. ประวตการราชทณฑ 200 ป. หนา 282. 3 แลงกาต โรแบรต( .2494 .)ประวตศาสตรกฎหมายไทย .หนา 230. 4 ประดษฐ พานชการ. )2495(. การราชทณฑแหงประเทศไทย. หนา 2.



ด าเนนการลงโทษทยงไมไดรบความสนใจจากรฐมากนก อนเนองมาจากการราชทณฑในสมยนนมระบบทไมแนนอน ไมไดมการจดตงหนวยงานใดหนวยงานหนงขนมารบผดชอบโดยตรง การพจารณาคดและการคมขงผกระท าผดมความลาชา เนองจากไมมพระราชบญญตและกฎขอบงคบส าหรบนกโทษ ไมมการก าหนดระยะเวลาการจ าคกทแนนอน อ านาจในการพจารณาลงโทษผกระท าผดทงหมดตกอยภายใตพระบรมราชโองการของพระมหากษตรย อกทงธรรมเนยมในการลงโทษของคก ตะรางและเรอนจ ายงมความแตกตางกนออกไปขนอยกบกฎขอบงคบตามกรมกองหรอบานเรอนของเจาขนมลนายทเปนผบงคบบญชาหนวยงานนน ในสวนของการพจารณาคด ผตองหาจะตองน าเงนมาจายแกเจาพนกงานเพอใหเจาพนกงานน าความขนกราบบงคมทลฯ ขอใหพจารณาโทษหรออภยโทษ1 ไมอยางนนจะถกคมขงรออยเปนเวลานานหรอขงจนลมบางกม

ในดานการด าเนนงานของการราชทณฑนนกยงมการกาวกายสบสนกนอยระหวาง คก กบ ตะราง นกโทษขนมหนตโทษหรอนกโทษทกระท าความผดรายแรงจ านวนมากไดรบการจองจ าอยในตะรางแทนคก สวนนกโทษขนลหโทษบางคนถกจองจ าจนสนชวตทงทกระท าความผดเพยงนอย2 ดงพระราชหตถเลขาของสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวถงพระยารตนบดนทร (เสนาบดกรมเกษตราธบด) ตอนหนงวา

“...เหนวาผตองหาฆาคนตายแลปลน เคยฝากคกท าไมจงไดขงไวทตะรางมากและการทวาโจทยไมมนนจะเปนโจทยตายแลละคดไป ฤาเจาเมองกรมการจบสงดวยรวาเปนผรายแขงแรงกไมไดความชด การทวาโจทยไมมเชนนแปลวาไมไดรบพจารณา อนใดเปนอนตองขง ตะรางไมมก าหนดพนโทษ ถาผซงมโทษเลกนอย เชน อยางยองเบาทตองตดตะรางอยจนสนชวตกเปนการไมยตธรรม สวนทโทษหนกจนถงฆาคนตายเปนทสด กควรจะมโทษ

หนกมากยงกวาทขงตะรางไวนงๆ เชนนน...”3

อกทงสภาพเรอนจ าทขาดการดแลเอาใจใสเนองจากขาดแคลนเจาพนกงาน และสวนของขาราชการทไมไดรบเงนเดอน ไดรบเพยงเบยหวดซงรฐจายใหเพยงปละครงซงไมเพยงพอ การจดการงานราชทณฑของไทยกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทมการปรบปรงปฏรปประเทศ งานราชทณฑอยในความรบผดชอบของหนวยงานหลายฝาย กจการงานคก ตะรางและเรอนจ าสงกดอยตามสวนราชการตาง ๆ ตามหลกการปกครองแบบจตสดมภ

การจดการงานราชทณฑในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ระหวาง พ.ศ. 2433 ถง พ.ศ. 2453 ไดมการปรบปรงงานราชทณฑขน เพอใหสอดคลองกบการทสยามมการปรบปรงปฏรปการปกครอง โดยมเปาหมายคอ การรกษาเอกราชของประเทศใหพนจากการคกคามของลทธจกรวรรดนยม จงเกดแนวคดพฒนาประเทศตามแบบตะวนตก และมเปาหมายการปกครองทใหความส าคญกบการทะนบ ารงบานเมองและราษฎรไปสความเจรญรงเรองควบคกบการรกษาความสงบเรยบรอย เพอปองกนการอางถงความลาสมยของประเทศอนเปนสาเหตแหงการตกเปนอาณานคม แรงผลกดนจากอทธพลตะวนตกมผลตอการด าเนนนโยบายปฏรประบบบรหารราชการแผนดน สงผลใหรฐตองสรางกลไกและองคกรใหม ๆ ขนมา เพอรบผดชอบภารกจของรฐ สการจดการงานดานกระบวนการยตธรรมซงเปนอกหนงภารกจทรฐตองปฏรป ท าใหงานราชทณฑถกยกระดบใหมความส าคญมากขน โดยการพฒนาเอาใจใสทงดานสถานท รวมถงการแกไขปรบปรงกฎระเบยบ ขอบงคบและวธการตาง ๆ ในกจการงานราชทณฑ นบไดวาผลจากการใหความส าคญกบกระบวนการยตธรรมมสวนสงผลใหกจการงานราชทณฑเปลยนแปลงไปเปนอยางมาก

ผลจากการทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเหนถงความส าคญของงานราชทณฑ ท าใหเกดการปฏรปงานราชทณฑขน โดยเรมแรกไดมพระราชด ารความวา “การคก การตะรางเปนความส าคญของประเทศ สมควรจะ

1 เสาวลกษณ คณประยร .)2529( .นโยบายของรฐบาลสยามตอผกระท าความผดทางดานการศาลและการราชทณฑ พ .2458 – 2434 .ศ. หนา 1-2. 2 สจช .ร .5 น .6.2/153. พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวถงเจาพระยารตนบดนทร . ลงวนท 1 มถนายน ร .ศ.110 . 3 อมรา ขนอาสา. )2525(. สภาพสงคมไทย : ศกษาจากงานการราชทณฑ ระหวาง พ.ศ. 2433-2476. หนา 45. )อางองจาก กจช. ร. 5 น. 6.2/153. ลงวนท 1 มถนายน ร.ศ. 110(.



ไดกอสรางสถานทและใหมระเบยบเปนปกแผน”1 จงไดมการปรบปรงเรอนจ าใหเปนสถานทควบคมนกโทษทมความมนคง แขงแรงและปลอดภยมากยงขน โดยโปรดเกลาฯ ใหซอทดนต าบลตรอกค า (ถนนมหาชย) สรางคกใหมเรยกวา “เรอนจ ากองมหนตโทษ” หรอเรอนจ าพเศษกรงเทพมหานครในปจจบน แลวเสรจใน พ.ศ. 2433 ทงยงทรงโปรดเกลาฯ ใหสรางตะรางขนใหม ทรมศาลพระราชอาญา เรยกวา “เรอนจ ากองลหโทษ” และยายนกโทษเขามาใน พ.ศ. 2434 แลวรวมเรยกคกและตะรางทงสองแหงนวา “กรมนกโทษ” สงกดในกรมนครบาล2 การททรงมพระราชด ารใหสรางคกกบตะรางขนมาใหมนน เปนผลสบเนองมาจากพระบรมวงศเธอกรมพระนเรศวรฤทธ (คอมมตตกรมพระนครบาล) ไดน าความขนกราบบงคมทลความวา “ดวยการควบคมผตองขงระหวางพจารณาความในทกวนนนน ควบคมปนอยกบนกโทษ ขาพระพทธเจาเหนดวยเกลาวาคนจ าพวกน ไมควรใหปนกบนกโทษ เพราะเหตเปนคนยงไมมความผด บางทมการพจารณาความตอไปไมไดความจรง เปนการเสมอนเอาคนทไมมความผดไปลงโทษอยางเดยวกบนกโทษ ควรเปนทรงเกยจแกผตองขง” อกประการหนง นกโทษจ าพวกทตองโทษคมขงโดยลหโทษในทกวนน ตะรางทคมขงแยกยายกนไปอยในทตางๆ ไมเปนการแนนหนามนคง การทจะตรวจ ปองกน รกษาไมใหนกหลดรอดไปไดกเปนการล าบาก และการทคมขงอยางนมกเปนชองทางใหผคม กระท าการกดขขมแหงนกโทษโดยผดยตธรรม เพราะขอบญญตการคมขงนนยงไมม จงทรงมพระบรมราชานญาตใหยกเลกธรรมเนยมเจาพนกงานไดรบผลประโยชนจากนกโทษทตองเสยคาธรรมเนยม ประโยชนทไดรบจากการใชแรงงานนกโทษ เจาพนกงานใหไดรบเงนเดอนจากรฐเปนการตอบแทน สวนประโยชนจากการใชแรงงานนกโทษใหตกเปนของหลวง และใหยกเลกธรรมเนยมพนธนาการนกโทษทก าหนดลงพระราชอาญา ใหเจาพนกงานมอ านาจจ านกโทษและถอดเครองพนธนาการไดตาม “ขอบงคบส าหรบคมขงนกโทษ ร.ศ. 110” การคมขงนกโทษตลอดจนคาใชจายในการเลยงด คารกษาพยาบาล เครองนงหมเปลยนมาเปนของหลวงทงสน ขนตรงตอกกรมพระนครบาล

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงด ารงต าแหนงเสนาบดกระทรวงมหาดไทย ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรวมการเรอนจ าหวเมองทงหมดขนตรงตอกระทรวงมหาดไทย ใน พ.ศ. 2435 ยกเวนแตเรอนจ าเมองปทมธาน นนทบร นครเขอนขนธ (พระประแดง) และสมทรปราการ ยงคงขนตรงกบกระทรวงนครบาล ครนใน พ.ศ. 2440 ไดมพระบรมราชโองการด ารสประกาศใชพระราชบญญตวาดวยหนาทราชการ ร.ศ. 116 ใหกรมนกโทษจากกระทรวงนครบาลไปสงกดกระทรวงยตธรรม โอนการไตสวนคดมโทษหลวงและการท าโทษผลวงพระราชอาญาไปรวมอยในหนาทตลาการ อยในบงคบของกระทรวงยตธรรม รวมถงการยกเลกการใชไพรหลวงส าหรบอยยามในรกษาการณนกโทษ คงใหทหารอยยามรกษาการณตามปอมก าแพงคกและตะราง สงกดกระทรวงกลาโหม และการตราขอบงคบลกษณะคมขงนกโทษเรอนจ าหวเมอง ร.ศ. 116 ใหผวาราชการเมองเปนผบงคบบญชาเรอนจ า พรอมทงบญญตวธรบนกโทษเขาคมขง การกนอย การรกษาพยาบาล เครองนงหม การใชแรงงานนกโทษ สงผลใหกจการเรอนจ าตามหวเมองมความเปนระเบยบยงขน ใน พ.ศ. 2442 โปรดเกลาฯ ใหตรา “ขอบงคบลกษณะคมขงนกโทษเรอนจ าหวเมอง ร.ศ.118” แทนขอบงคบเรอนจ าหวเมอง ร.ศ. 116 มทงหมด 5 หมวด 83 ขอ คอ

หมวดท 1 วาดวยหนาทเจาพนกงานบงคบการคมขงนกโทษ หมวดท 2 วาดวยลกษณะคมขงนกโทษ หมวดท 3 วาดวยลกษณะปลอยนกโทษ หมวดท 4 วาดวยลกษณะอาญานกโทษ หมวดท 5 วาดวยขอบงคบนกโทษ ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว กจการราชทณฑไดรบการปรบปรง ใน พ.ศ. 2454 มพระ

บรมราชโองการใหยายกรมนกโทษตกกองมหนตโทษและกองลหโทษ จากสงกดกระทรวงยตธรรมไปสงกดยงกระทรวงนคร 1 กรมราชทณฑ( .2556 .)ตลาคม ,พระเจตคปตกบกรมราชทณฑ. วารสารราชทณฑ หนา .5. 2 สจช. มท. 4/63. เรอง หวขอโครงการกรมราชทณฑ พ.ศ. 2476. ลงวนท 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2476. หนา 4.



บาล ถอนทหารยามรกษาการณก าแพงเรอนจ า และใชต ารวจนครบาลอยยามรกษาการณแทน ตอมาไดทรงมพระราชด ารเหนเปนการสมควรใหจดการแกไขการคมขงนกโทษใหดดยงขน จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรวมคกกองมหนตโทษและตะรางกองลหโทษกบเรอนจ าทงหลายทกลาวไวในพระราชบญญตลกษณะเรอนจ า ร.ศ. 120 (พ.ศ. 2444) นนขนเปน โดยตรา “พระราชบญญตจดตงกรมราชทณฑ” ขน1 ในวนท 13 ตลาคม พ.ศ. 2458 สงกดอยกบกระทรวงนครบาล มพระราชโองการโปรดเกลาฯ ใหมหาอ ามาตยเอกพระยาชยวชตวศษฎธรรมธาดา (ข า ณ ปอมเพชร) ด ารงต าแหนงอธบดคนแรกมหนาทบงคบบญชากรมราชทณฑ โดยมการวางระเบยบขอบงคบไว ดงน วางระเบยบรายงานประจ าเดอน กฎขอบงคบการใชแรงงานนกโทษ ขนาดเครองพนธนาการ การใชเงนทนและการท าบญชตางๆ การลงโทษทางวนยนกโทษ และการลดโทษ เปนตน ในดานความสมพนธระหวางประเทศ กรมราชทณฑไดสงขาราชการไปสงเกตการณราชทณฑ ณ สหรฐมะลายา

ประเทศสงคโปร ใน พ.ศ. 24602 เพอจะน าความรและวธการมาใชปรบปรงกจการราชทณฑของประเทศไทย ใน พ.ศ. 2462

ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดการยายเรอนจ ากองมหนตโทษไปตงทต าบลบางขวาง จงหวดนนทบร ตามพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทมพระประสงค ใหรวมนกโทษหวเมองชนในและภาคกลางมาไวแหงเดยวกน จงตองการใหเรอนจ ากลางบางขวางมความมนคงแขงแรงระดบสง ครนตอมาเมอวนท 1 สงหาคม พ.ศ. 2465 มการประกาศรวมการปกครองทองทและแบงปนหนาทราชการระหวางกระทรวงมหาดไทย กบกระทรวงยตธรรม ท าใหกจการงานราชทณฑไดยายจากกระทรวงนครบาลไปสงกดยงกระทรวงยตธรรม ซงทรงมพระราชด ารเหนวามหนาทเกยวพนอยกบศาลยตธรรม

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ประเทศไดรบผลกระทบจากภาวะเศรษฐกจโลกตกต า พระองคไดด าเนนพระราโชบายลดภาระรายจายของประเทศ ปลดขาราชการ สงยบหนวยงานราชการบางหนวย ซงสงผลตอกจการงานราชทณฑ ททรงเหนวากรมราชทณฑไดวางระเบยบขอบงคบไวเปนทเรยบรอยแลว จงสมควรใหยบกรมราชทณฑและโอนกจการทงปวงในกรมน เปนผลท าใหกรมราชทณฑ กองมหนตโทษ กองลหโทษและเรอนจ าทงหลายทวราชอาณาจกรถกยบเลกไป และไปขนตรงตอกรมบญชาการกระทรวงยตธรรม ตงแต 1 พฤศจกายน พ.ศ. 2469 เปนตนไป3 ใหโอนการเรอนจ าจากกระทรวงยตธรรมไปขนกบกระทรวงมหาดไทย คงฐานะ “แผนกราชทณฑ” สงกดกรมพล าภง โดยใหเหตผลวา กระทรวงมหาดไทยมหนวยงานมาก และไดรบเงนงบประมาณมากกวากระทรวงยตธรรม สามารถทจะเจยดจายใหกรมราชทณฑไดใชจายได ในทางปฏบตแมวาการทกรมราชทณฑสงกดกระทรวงมหาดไทยอาจจะมขอดในดานการควบคมผตองขงเพอมใหหลบหน การปลอยตวผตองขง การพกการลงโทษ แตกย งมขอเสยปรากฏใหเหนคอ ภารกจหลกของระทรวงมหาดไทยเนนเรองการเมองการปกครองเปนหลก ท าใหงานราชทณฑถอเปนภารกจรอง งานบางสวนซ าซอนกบกรมคมประพฤต การจดสรรงบประมาณจากกระทรวงเจาสงกดมนอย หนวยงานทมสวนเกยวของกบการตรวจสอบหนวยงานราชทณฑนนกสงกดอยกระทรวงยตธรรม ท าใหยากตอการตรวจสอบอ านาจหนาทของกรมราชทณฑได ใน พ.ศ. 2472 ไดสรางเรอนจ ามหนตโทษขนทต าบลบางขวาง จงหวดนนทบร (ปจจบนเรอนจ ากลางบางขวาง) อนเปนผลมาจากพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ททรงเลงเหนวาบานเมองก าลงเดนสความเจรญควรจะยายเรอนจ ากองมหนตโทษออกไปตงอยนอกพระนคร4 เหนไดวาในชวงเวลาดงกลาวงานราชทณฑไดรบการปรบปรงใหกลบคนสสภาพเดมอกครงหนง ท าใหงานดานการราชทณฑเปนระบบระเบยบมากขน ภายใตการจดกา รรปแบบการบรหารใหสอดคลองกบอารยประเทศ ประจวบกบมการเปลยนแปลงระบอบการปกครองประเทศใน พ.ศ. 2475 จากสมบรณาญาสทธราชยมาเปนการปกครองระบอบประชาธปไตย

1 กรมราชทณฑ( .2538 .)80 ป กรมราชทณฑ . หนา 2. 2กรมราชทณฑ( .2497 .)รายงานประจ าปกรมราชทณฑ ประจ าพทธศกราช 2496. ลงวนท 28 กรกฎาคม 2497 ท 282/2497 หนา 22. 3 กลน สตะธน( .2512 .)การบรหารงานเรอนจ ากลางบางขวาง. หนา 28. 4 นทธ จตสวาง( .2554 .)จากคกมหนตโทษสพพธภณฑราชทณฑ.)ออนไลน( .



ชวงท 2 พฒนาการการจดการงานราชทณฑภายใตระบอบการปกครองแบบใหมคอ ระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

หลงการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 รฐบาลไดเลงเหนความส าคญของงานราชทณฑวาเปนภารกจทส าคญของชาตทสมควรทจะไดรบการปรบปรงแกไข โดยยดหลกอาชญาวทยาและทณฑวทยาทใชกนอยในอารยประเทศมาเปนแนวทางในการด าเนนงานดานการราชทณฑ จงไดตราพระราชกฤษฎกาจดวางระเบยบราชการส านกงานและกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2476 มาตรา 14 ยกฐานะแผนกราชทณฑในกรมพล าภงขนเปนกรมราชทณฑอกครงหนง1 ซงแตเดมนนงานราชทณฑคงมแตการเรอนจ าเพยงอยางเดยว เมอยกฐานะขนเปนกรมแลวจงไดเพมงานกกกนผมสนดานเปนโจรผรายและโอนงานดดสนดานเดกจากกรมต ารวจเพมขน ซงไดจดแบงสวนราชการไวดงตอไปน คอ

1. ส านกงานเลขานการกรม มหนาทในการสารบรรณ ด าเนนการตามพระราชบญญตระเบยบขาราชการพลเรอน เรองราวการรองทกข การคลง การทะเบยน และงานอนๆ ซงไมไดอยในหนาทกองหรอแผนกใด

2. กองผลประโยชนมหนาทควบคมการด าเนนการใชแรงงานผตองขง ผตองกกกน และเดกสถานฝกและอบรม (โรงเรยนฝกอาชพ) ควบคมการจางเจาพนกงานผลประโยชน และควบคมการเงนผลประโยชน ตลอดจนจดการจ าหนายผลตภณฑทเกดจากการใชแรงงานนน

3. กองทณฑวทยา มหนาทสบคนรวบรวมความรทเกยวกบวชาการราชทณฑ พจารณารางกฎหมาย ระเบยบขอบงคบ และโครงการราชทณฑ ควบคมการปฏบตงานตามกฎหมาย พจารณารายงานการตรวจการราชทณฑ อ านวยการจดตงทณฑสถานและสถานฝกอบรม ควบคมการสงเคราะหผตองขง ผตองกกกนและด าเนนงานเกยวกบสถานฝกอบรม

4. เรอนจ ากลาง เชน เรอนจ ากลางบางขวาง มหนาทด าเนนการควบคมกกขงผตองขงทมค าพพากษา ก าหนดโทษจ าคกตงแต 10 ปขนไป หรอตองโทษประหารชวต

5. เรอนจ ากลางประจ าเขต เชน เขตคลองเปรม เขตนคร เขตคลองไผและเขตหนาเมอง มหนาทด าเนนการควบคมกกขงนกโทษเดดขาด ทยงเหลอโทษตองจ าคกตอไปอกตงแต 1-10 ป ขนไป ซงยายมาจากเรอนจ าตางๆ ภายในเขต

6. เรอนจ าพเศษ เชน เรอนจ าวณโรคคลองไผ มหนาทในการควบคมกกขงนกโทษเดดขาดทปวยเปนวณโรค เพอด าเนนการรกษาพยาบาล

เพอใหเปนไปตามนโยบายของรฐทพจารณาเหนวา พระราชบญญตลกษณะเรอนจ า ร.ศ. 120 มการใชมาเปนเวลา 35 ป มระเบยบขอบงคบเรอนจ าทยงยากสบสนยากแกการด าเนนงาน จงไดยกรางพระราชบญญตขนใหม ประกาศใชในรชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอนนทมหดล ด าเนนงานภายใตพระราชบญญตราชทณฑ พ.ศ. 2479 ซงมการก าหนดหลกการปฏบตตอผตองขงใหสอดคลองกบมาตรฐานขนต าในการปฏบตตอผตองขงขององคการสหประชาชาต โดยมวตถประสงคทจะแกไขฟนฟผกระท าความผดใหกลบตวเปนคนด โดยใชวธการตาง ๆ เชน การใหการศกษาอบรม การฝกอาชพ และการอบรมจตใจ เปนตน อกทงยงไดมการสรางเรอนจ าบางขวางซงถอวาเปนเรอนจ าทมความทนสมยมาก รวมถงมการจดตงกองตางๆ เชน กองเรอนจ า กองนคมฝกอาชพ กองอาชญาวทยา กองแพทย เปนตน สรปและอภปรายผล จะเหนไดวา งานราชทณฑในอดตทสงกดอยตามสวนราชการตาง ๆ โดยใชชอเรยกวา คก ตะราง เรอนจ า ม

1 สระศร จนทรแรม( .2539 .)การพฒนาองคกรในกระบวนการยตธรรม : ศกษากรณการโอนกรมราชทณฑไปสงกดกระทรวงยตธรรม .หนา 32อางอง( .

จาก กระทรวงมหาดไทย . 2525.)



พฒนาการทดขนอยางเหนไดชดในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทไดมการปรบปรงระเบยบราชการใหม มลกษณะการพฒนาแบบคอยเปนคอยไป ภายใตระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย ซงพบวาการบรหารจดการกจการราชทณฑเปนไปอยางลาชา เนองจากระบบการด าเนนงานของระบบราชการไทย สงผลใหกจการงานราชทณฑยงมขอบกพรองอยทงในดานการประสานงาน ภาระหนาทของกรมกองยงมความซ าซอนกนอยบอยครง เนองจากมการยาย ยบเลก จดตง กรม กองอยตลอดเวลา อกทงงบประมาณทมไมเพยงพอตอการพฒนากจการงานราชทณฑ ท าใหกจการงานราชทณฑขาดความตอเนองในการปรบปรงปฏรป

จากการศกษาพฒนาการจดการการราชทณฑ ระหวาง พ.ศ. 2433-2479 เรมจากการทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเลงเหนถงความจ าเปนทจะตองแกไขสภาพการเมอง การปกครอง โดยเฉพาะหนวยงานทท าหนาทเกยวกบความยตธรรม ใหเปนทยอมรบของอารยประเทศและพฒนาประเทศใหมความเปนสากล เพอใหประเทศรอดพนจากภยคกคามจากจกรวรรดนยม โดยเรมจากการปรบปรงสถานทควบคมนกโทษ การจดระเบยบคก ตะราง เรอนจ าการตรากฎ ขอบงคบภารกจหนาทความรบผดชอบของเจาพนกงานราชทณฑ การแบงสวนราชการโครงสรางการท างานภายในกรมราชทณฑ การปรบปรงกฎ ระเบยบ ขอบงคบของการราชทณฑ การใชแรงงานนกโทษ ฯลฯ ท าใหกจการงานราชทณฑไดถกยกระดบใหเปนรปธรรมมากยงขนถอไดวาเปนยคทองของการราชทณฑในเวลานน ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข สภาพสงคมไทยผนแปรไปไมนอย กจการงานราชทณฑไดน าองคความรเกยวกบอาชญาวทยาและหลกทณฑวทยาของตะวนตกมาปรบใชรวมกบพระราชบญญตราชทณฑ พ.ศ. 2479 ใหมความเปนระเบยบแบบแผนสบตอไป

เอกสารอางอง เอกสารชนตน สจช. ร. 5 น. 6.2/153. พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวถงเจาพระยารตนบดนทร . ลงวนท 1 มถนายน

ร.ศ. 110. สจช. มท. 4/63. เรอง หวขอโครงการกรมราชทณฑ พ.ศ. 2476. ลงวนท 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2476. กรมราชทณฑ. (2497). รายงานประจ าปกรมราชทณฑ ประจ าพทธศกราช 2496. ลงวนท 28 กรกฎาคม 2497. หนงสอ กระทรวงมหาดไทย กรมราชทณฑ. (2525). ประวตการราชทณฑ 200 ป. นนทบร : โรงพมพกรมราชทณฑเรอนจ ากลาง

คลองเปรม. กรมราชทณฑ. (2538). 80 ป กรมราชทณฑ. ประดษฐ พานชการ. (2495). การราชทณฑแหงประเทศไทย. พระนคร : กรมราชทณฑ. แลงกาต โรแบรต. (2494). ประวตศาสตรกฎหมายไทย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร บทความ/วารสาร กรมราชทณฑ. (2556, ตลาคม). พระเจตคปตกบกรมราชทณฑ. วารสารราชทณฑ. 61(1) : 5.



เอกสารอางอง งานวจยและวทยานพนธ กลน สตะธน. (2512). การบรหารงานเรอนจ ากลางบางขวาง. วทยานพนธพฒนบรหารศาสตรมหาบณฑต (รฐศาสน

ศาตร). กรงเทพฯ : สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. ประสาร ทองภกด. (2502). ระบบการราชทณฑแหงประเทศไทย. วทยานพนธรฐศาสตร (อาชญาวทยาและทณฑวทยา).

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สระศร จนทรแรม. (2539). การพฒนาองคกรในกระบวนการยตธรรม : ศกษากรณการโอนกรมราชทณฑไปสงกด

กระทรวงยตธรรม. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามค าแหง. เสาวลกษณ คณประยร. (2529). นโยบายของรฐบาลสยามตอผกระท าความผดทางดานการศาลและการราชทณฑ

พ.ศ. 2434 – 2458. ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต (ประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต). นครปฐม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

อมรา ขนอาสา. (2525). สภาพสงคมไทย : ศกษาจากงานการราชทณฑ ระหวาง พ.ศ. 2433-2476. วทยานพนธ อกษรศาสตรมหาบณฑต (สาขาประวตศาสตร). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร.

แหลงขอมลอเลกทรอนกส นทธ จตสวาง. (2554) . จากคกมหนตโทษส พพธภณฑราชทณฑ . สบคนเมอ 11 กมภาพนธ 2561. จาก

www.gotoknow.org.posts.com.



การเปลยนแปลงความหมายของกามโรคในสงคมไทยทศวรรษ 2400-2440 The Changing Concept of SexuallyTransmitted Disease in Thai Society, 1860s-1900s

ชาตชาย มกสง1 บทคดยอ บทความนศกษาดวยวธการทางประวตศาสตรวเคราะหหลกฐานชนตนคมภรเวชศาสตรโบราณของโรคเกยวกบอวยวะเพศอยางคมภรประเมหะ ทราวสา และเอกสารการแพทยแผนตะวนตกรวมสมยในศตวรรษท 19 โดยประสงคจะอธบายใหเหนถงความเปลยนแปลงของการใหความหมายจากโรคทางกายทเกดกบอวยวะเพศทอธบายตามทฤษฎธาตตามแนวคดการแพทยแผนไทยวาเปนเพยงความผดปกตของโรคทไมเกยวกบความประพฤตผดทางศลธรรมเกยวกบเรองเพศดงค าอธบายภายหลงไดรบมมมองการอธบายตามแบบการแพทยแผนตะวนตก ทใหความส าคญกบสาเหตของโรคมาจากการมเพศสมพนธทนอกเหนอบรรทดฐานของสงคมหรอผดศลธรรม และท าใหความเจบปวยกลายเปนกามโรคทถกใหความหมายเชงตตราวาเกดจากความเสอมทางศลธรรมอนดของผปวยทท าใหเกดโรคขน จนกลายเปนมาตรฐานทางศลธรรมทท าใหกามโรคกลายเปนมาตรวดทางศลธรรมของสงคมไทยขนในราวกลางครสตศตวรรษท 19 เปนตนมา ค ำส ำคญ: กามโรค คมภรเวชศาสตร ศลธรรม Abstract

This article uses historical methodology to analyze primary sources - in this case - the traditional medical treatise concerning the genital diseases, to be named, the book Parahmeha and Turawasa. Apart from this, western medical documents from the 19th century could be counted as primary source for this article. This article tries to explain the changing meaning of the genital diseases from a normal disease according to Thai medical theory to a disease causing by sexual wrongdoing according to western medical theory. Sexual wrongdoing thus was seen as a cause of genital diseases, which in turn were interpreted as a moral decline of the patients. This can explain, how SexuallyTransmitted Disease (STD) or venereal disease turned to be a moral measure in the Thai society around the middle of the 19th century.

Keywords: SexuallyTransmitted Disease (STD), Thai traditional medicine treatise, Moral บทน า การศกษาประวตศาสตรของโรคแนวทางหนงทนยมกนในแขนงของประวตศาสตรการแพทยคอการสบสาวหาความเปนมาของโรคทเปลยนแปลงมาในอดต โดยเฉพาะการคนหาการใหความหมายและค าอธบายโรคของผปวยในอดตทเขาใชท าความเขาใจและจดการความสมพนธทางสงคมทเกดจากความเจบปวยดวยโรคนน คอเปนแนวทางการคนหาค าอธบายหรอการจ าแนกของโรคทปรากฏในเอกสารในอดตวา เปนโรคใดและตรงกบโรคใดในปจจบน หร อเปลยนความหมายหรอการ

1 อาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ



จ าแนกไปเปนโรคใดไปแลว รวมทงการหาการเปลยนแปลงความหมายของโรคในชวงเวลาตางๆ ดวย ( John Burnham, 2005. pp. 71-76)

ในสงคมไทยการคนหาความหมายในอดตของโรคจากหลกฐานรวมสมยทใชสอบทานถงการอธบายความหมายแกกนกอนจะมความหมายในปจจบนนนมการศกษากนนอยมากเทาทมกคอการคนหาวาบคคลส าคญเชนกษตรยและผน าปวยดวยโรคอะไรและมผลตอสถาบนทางการเมองของชนชนน าอยางไรมากกวา ดงปรากฏวามงานบกเบกของการมองดวยมมมองทางการแพทยงานของ นพ. วชย โชควฒน เรอง เจาฟากงประชวรดวยพระโรคใดกนแน แมจะเปนงานเขยนเชงสารคดกตาม แตทนาสนใจกคอการน าอาความรทางการแพทยไปวเคราะหโรคจากทปรากฏในหลกฐานประวตศาสตร ซงนบไดวาเปนการบรณาการความรมาใชในการศกษาอยางนาสนใจ และอาจเปนแนวทางใหมการท างานรวมกนระหวางหมอและนกสงคมศาสตรกได ซงเสนอขอถกเถยงวาโรคทเจาฟากงประชวรดงทปรากฏในพงศาวดารและบนทกชาวตางชาตนาเปนกามโรคทเกดจากเชอซฟลสอนเปนโรคทตดตอทางเพศสมพนธของชนชนสงในยคการคาของเอเชยตะวนออกเฉยงใตและทวโลกในศตวรรษท 16 เปนตนมา (วชย โชคววฒน, 2542, 83-90)

สวนงานวทยานพนธของ มธรส ศรสถตยกล (2544) เรอง การเมองในการสรางอตลกษณของกลมผตดเชอเอชไอวในจงหวดเชยงใหม ซงมอยหวขอหนงทเปนการทบทวนประวตศาสตรการเขามาและการแพรกระจายของโรคเอดสในสงคมไทยผานการตดตอทางเพศสมพนธทมการตตราทางศลธรรมของคนเปนโรคในชวงประมาณทศวรรษ 2530-2540 ไวดวย แมวาเนอหาจะเปนการล าดบเหตการณใหเหนถงพฒนาการการแพรกระจายของโรคเอดสไดดมขอมลทชใหเหนถงการเปลยนแปลงของการแพรระบาดและนโยบายรฐทใชในการจดการปญหานอยางชดเจนกตาม แตยงขาดการตความหรอวเคราะหทางประวตศาสตรเกยวกบโรคเอดสใหเหนในมตของเวลาแตละชวงของการระบาดและอธบายการเปลยนแปลงความหมายของกามโรคสมยใหมนในบรบททางวฒนธรรมใหเหน บทความนมความประสงคทจะคนหาและอธบายความหมายของกามโรคในทางสงคมและวฒนธรรมไทยในชวงหวเลยวหวตอของการรบการแพทยแผนตะวนตกเขามาในสงคมไทยแทนแนวความคดการแพทยแผนไทยหรอแผนโบราณแตเดมโดยมเนอส าคญ 3 ประเดนดงตอไปน สวนแรก จะเปนวตถประสงคของการศกษา วธการด าเนนการศกษาและวเคราะหท ใชเปนระเบยบวธวจยทางประวตศาสตร สวนทสองจะเปนภาพรวมววฒนาการของประวตศาสตรวฒนธรรมกามโรคในสงคมไทย และสวนทสาม เปนเนอหาการวเคราะหความหมายของกามโรคจากหลกฐานชนตนจ าพวกคมภรเวชศาสตร สวนทสเปนสวนสรปใหเหนถงความเปลยนแปลงความหมายของกามโรคในสงคมไทยครงส าคญ วตถประสงคของการวจย

เพอวเคราะห สงเคราะห และอธบายความหมายทเปลยนแปลงไปของกามโรคในสงคมไทย รวมทงความรความเขาใจทางสงคมและวฒนธรรมทเกดขนจากการเผชญหนาตอสและรบมอกบการระบาดของโรคตดตออยางกามโรค สมมตฐานของการวจย ความหมายของกามโรคในสมยจารตทปรากฏในหลกฐานชนตนคมภรการแพทยแผนไทยเปลยนแปลงไปอยางไรเมอรฐรบเอาการแพทยแผนตะวนตกมาเปนเครองมอจดการสขภาพอนามยประชาชน และสงผลตอการนยามความหมายทางวฒนธรรมของกามโรคในสงคมไทยอยางไร ขอบเขตของการวจย

1. การศกษาวจยจะใชวธการทางประวตศาสตรทเนนศกษาจากคมภรการแพทยแผนไทย ต าราเวชศาสตร ต ารายา ทเกยวกบกามโรคในหอสมดแหงชาต จากแผนกตวเขยนเกยวกบต ารายาและต าราแพทยไทย หองหนงสอหายาก หองหนงสองานศพ และเอกสารทางราชการทเปนหลกฐานชนตนเกยวกบความรบรและการจดการของรฐไทยสมยใหมเกยวกบกามโรค



รวมทงหนงสอและงานวจย หรอต าราในหองสมดมหาวทยาลยตางๆ ดวย เพอเกบรวบรวมขอมลชนตนเกยวกบกามโรคเอาไวทงหมด และสดทายจะวเคราะหและเรยบเรยงเปนงานเขยนทางประวตศาสตรขนเปนฐานขอมลและองคความรประวตศาสตรกามโรคในสงคมไทย

2.ขอบเขตดานระยะเวลาของการวจยจะเนนการศกษาในสมยโบราณหรอยคจารตกอนการรบการแพทยแผนตะวนตกเขามาคอราว พทธศตวรรษท 25 ลงไป (กอนพ.ศ. 2400) เพอใหเหนถงกามโรคในระบบการแพทยแผนไทยกอนจะเปลยนแปลงมารบรและอธบายตามแนวคดการแพทยตะวนตกทเขามาในยคการท าสยามใหทนสมย

กรอบความคดทใชวจย

แนวคดทใชในการวเคราะห ตความ และอธบายขอมลทศกษาในงานวจยชนน ใชวธการศกษาประวตศาสตรในแนวการวเคราะหตวบท (textual Analysis) ทเปนคมภรการแพทย ต าราเวชศาสตร ต ารายาและต าราการแพทยแผนไทยทงหลาย เอกสารทางราชการทเปนหลกฐานชนตน เพอตความใหสมพนธกบบรบททางประวตศาสตรสงคมและวฒนธรรมของสงคมไทยตามมตของเวลาทต ารานนถกผลตและใชกนในสงคมไทยแตละชวง วธด าเนนการวจย การวจยนเปนการวจยและวเคราะหจากเอกสารเปนหลก เรมตนจากการส ารวจและคดเลอกรวบรวมเอกสารทจะใชหลงจากนนกจะน ามาสขนตอนการวเคราะหและสงเคราะหเอกสารหลกฐานแลวมาเรยบเรยงน าเสนอเปนงานวจยกอนจะน าเสนอเปนบทความวจยน ผลการวจย กามโรคในสงคมไทยจากหลกฐานตะวนตก จากมมมองลาลแบรทเขามากรงศรอยธยาเมอราวตนพทธศตวรรษท 23 ไดใหภาพของกามโรคในสยามวาไมไดเปนโรคทรนแรงนกและอาจจะเปนสงทเขามากบการคาและการตดตอกบชาตตะวนตกน าเขามาเผยแพรเสยมากกวา ดงความวา “กามโรคกมมใชนอย แตไมมใครทราบวาโรคชนดนมอยตงแตดงเดมแลว หรอวาเพงมแพรเขามาเมอไมนานน” (ลาลแบร, 2546, 195) ในขณะทปาลเลอกวซทคลกคลกบชาวสยามทงชนชนสงและชาวบานเปนเวลากวา 30 ปในชวงปลายพทธศตวรรษท 24 ไดชใหเหนวาโรคทตดตอทางเพศสมพนธของชาวสยามนนยงอยในปรมาณไมมากนก และไมมการมองทางศลธรรมเขามาใชในการตตราคนปวยจากโรคนแตอยางใด แมวาจะเปนคาธอลกทเครงตอศลธรรมทางเพศไมนอยกตาม แตปรากฏวาทานไดรายงานถงการจดทะเบยนโสเภณทเปนทมาของรายไดส าคญในสมยรชกาลท 4 ถง 50,000 บาท มากกวาภาษหลายประเภททรจกกนด เชน ไมสก กระวาน น าตาลโตนด เรว คลง งาชาง เปนตน (อางจาก ดารารตน 2526, 60-61). แตความเปลยนแปลงของการมองและใหความหมายของโรคตดตอทางเพศสมพนธเกดข นเมอมชชนนารโปรเตสแตนตชาวอเมรกนเกนทางเขามาเผยแพรศาสนาครสตในสยามโดยใชการแพทยและการศกษาเปนสอกลางในการประกาศเกยรตคณของพระครสตในหมชาวจนและชาวไทยทยากจนรวมทงการน าเสนอวทยาการจากตะวนตกสชนชนสง ความแพรหลายของความรทางการแพทยของตะวนตกทสงคมไทยหนไปรบมาเปนค าอธบายหลกถงโรคและควบคมจดการโดยรฐตอมา ท าใหการใหความหมายและจดการกบกามโรคเปลยนแปลงอยางมากในเวลาตอมา ในมมมองของมชชนนารอเมรกนอยางหมอบรดเลยเอง แมจะเผยแพรมาตรฐานทางศลธรรมใหมจากจดยนของชาวตะวนตกเองในเรองความนารงเกยจของอบายมกอยางการพนน การสบฝนและการดมสราทเปนเหตแหงความเสอมเสยทางศลธรรมของชาวสยามหลายครงในหนงสอจดหมายเหตกตาม แตกลบไมพบการกลาวถงประเดนเดยวกนนกบเรองโสเภณ



อยางชดเจนนก เพยงแตปรากฏน าเสยงใหเหนตามค าเรยกของคนไทยรวมสมยทปรากฏในรายงานกองตระเวนจบกมผกระท าผดจบคนรายกอเหตในซองโสเภณ ซงหมอบรดเลยกเรยกวา “โรงหญงคนชว” (หนงสอจดหมายเหต 1865 (พ.ศ.2408)) หรอทศนะหมอสมธผานหนงสอพมพในทศวรรษ 2420 แมจะมองสรา ฝน บอนเบยการพนนและโรงรบจ าน าวาเปน “การชว” และเปนเหตแหงความเสอมศลธรรมแตไมไดพดถงโสเภณเชนกน (จดหมายเหตสยามไสมย, 2425) นอกจากนยงไมปรากฏมมมองทางการแพทยทเกยวกบศลธรรมทางเพศไปใชมองประเดนนชดเจนนก แตนาจะมาปรากฏขนในทศวรรษ 2440 ดงจะอธบายขางหนา มมมองกามโรคจากหลกฐานไทย จากหลกฐานกฎหมาตราสามดวง “พระไอยการลกษณภยาน” ซงเปนกฎหมายเกาสมยอยธยาทช าระขนในป พ.ศ. 2348 สมยสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก รชกาลท 1 แหงราชวงศจกรแสดงรองรอยใหเหนถงมมมองของคนสมยจารตทวาดวยความนาเชอถอของคนทจะอางเปนพยานในการสความกน ซงจะใหความหมายของคนทสามารถอางเปนพยานได และทไมสามารถอางเอาเปนพยานได 33 จ าพวก สวนใหญจะเปนคนทถกสงคมตดสนวาไมนาเชอถอและอกสวนคอคนทถกตตราทางศลธรรมบางประการ เชน คนเปนโรคมาก คนเปนโจร หญงนครโสเภณ หญงแพศยา เปนกระเทยคอมมมองจากสงคมจะไมนาเชอถอหรอสงคมไมคอยยอมรบ ถงแมจะมหญงโสเภณรวมอยดวยทถกตตราทางศลธรรมจนสงคมไมยอมรบและคนทเปนโรครวมอยดวย (ราชบณฑตยสถาน, 2550, 601,625) แตปรากฏวาคนทเปนกามโรคไมถกตดสนทางสงคมใหกลายเปนคนทบกพรองหรอไมไดรบการเชอถอจากสงคม อาจตความไดวายงไมตดสนตตราทางศลธรรมของคนทเปนกามโรควานารงเกยจ ค าเรยกโสเภณทปรากฏในสงคมจารตทยนอยบนพนฐานของความคดทางพระพทธศาสนากคอค าวา “หญงคนชว” ซงนาจะมความหมายถงคนชวตามมาตรฐานการตดสนเชงศลธรรมในทางพระพทธศาสนาทหมายถงการประพฤตผดและมวเมาในกามทเปนอปสรรคตอการบรรลนพพานตามอดมการณหลกของพระพทธศาสนา มมมองของการตดสนวาเปนหญงคนชวจงเปนศลธรรมเชงพทธศาสนามากกวาจะเปนศลธรรมทางเพศทหมายถงความส าสอนทกอใหเกดโรคทเกดจากกามกจจนกลายเปนกามโรคขนในเวลาตอมา เมอรบเอาแนวคดของการแพทยแผนตะวนตกมาอธยายเรองโรคทเกดจากการตดตอทางเพศสมพนธทสยามรบเอาแนวคดนเขามาควบคมจดการโรคในตนพทธศตวรรษท 25 คมภรเวชศาสตรโบราณกบค าอธบายโรคจากความผดปกตของธาต เนอหาสวนนจะเปนการเสนอถงการปรวรรตคมภรในหมวดของโรคทเกดกบอวยวะเพศแลวสงผลใหเกดอาการผดปกตของอวยวะเพศทงชายและหญงใหเกดน าปสสาวะเกดการเปลยนแปลงไปผดปกต ขน เปนหนอง มสผดปกต จงเกดต าราขนมาอธบายสาเหตการเกดโรคทเกดจากธาตลม เลอด เสมหะ ด ทเกดพการ หยอน ก าเรบและอธบายผานทฤษฎธาตของการแพทยแผนไทย เนองจากโรคทเกดและอธบายนนเกดทอวยวะเพศและแสดงอาการออกผานน าปสสาวะเปนส าคญจงไดเอามาเทยบกบกามโรคในปจจบน เพราะเกดทอวยวะเพศเปนหลก จงเลอกเอาคมภรดงกลาวมาศกษา เอกสารทน ามาใชนนเกบรกษาไวทหองเอกสารโบราณและตวเขยนในหอสมดแหงชาต ในทนน ามาศกษาจ านวน 3 ฉบบดวยกนคอ คมภรประเมหะ คมภรมจฉาชนตถาและคมภรทราวสา ในหมวดเวชศาสตร ซงแมจะมชอตางกนแตเนอความนนอธบายในสงเดยวกนคอโรคเกยวกบอวยวะเพศและทวารหนกอนเปนระบบขบถาย แตเนนหนกไปทความผดปกตของปสสาวะและอวยวะเพศ ลกษณะคมภรเปนสมดไทยและใบลานทเขยนดวยลายมอทยงไมมมาตรฐานแบบพมพดด จงคาดวานาจะเปนรองรอยทางกายภาพทบอกถงเวลาอยางชดเจนคอไดเขยนขนในสมยจารตกอนหรอตนพทธศตวรรษท 25 เปนอยางนอย และหากวพากษถงจากการไดรบการจดเขาเกบทหอสมดแหงชาตกเกากวาทศวรรษ 2460 ทงหมด ซงพอจะก าหนดอายใหเปนคมภรกอนสมยใหมหรอสมยจารตของสยาม



โดยการคดลอกและอธบายเบองตนใน 3 คมภรดงตอไปน ฉบบท 1 คมภรประเมหะ ต าราเวชศาสตร, เลม 1 เลขท 140 มดท 13 ต 112 ชน1/2 หอสมดซอจากนายตวน 9 สงหาคม 2459 สมดไทยด า มเนอความส าคญสวนทอานออกชดเจนวา (จดวรรคตอนใหม)

...(เลอนอานไมได)... กนแกโรค ๑๒ ประการ ครทราวะษา ๔ มตะฆาต ๔ มตะกรต ครน ามกเปนบพโพฯ โลหตแดงขาวไหลซรมไป บ าบดซงโรคแหงสตรแลปะระเมหะ ครน าไปเบานน พกลอนเกดแตไขมนขนไหลออกมานน หายเปนอรรมากแลฯ ...(เลอนอานไมได)... บดนจะกลาวลกขะณะปะระเมหะ คร น าเบาไหลออกมาเปนมนคน ครนไหลออกมาตามทางปะสาวะนนกด แหงโรค อนชอวา ปะระเมหะ อนวาอาจารยทานส าแดงไววา ดงน ครโทษปะระเมหะไหรากอาหารออกมา ครใหเรอออกมาเหมนคาวคอ แลใหเสมหะตตไนยล าคอ ครใหนอนไมลบ ไหมดออกมากหนก ครโอสถทจะรกสาโรคปะระเมหะนนจะไดเปนอนมาก โรคปะระเมหะนมทอนกลาดงพษงอลางทไหรอนใหเยน ใหหาว ใหสะทอนรอนสะทารหนาว อาจารยะ จะกลาวโทษแหง ลกขะณะประเมหะนนไวดงน ปะระเมหะจะใหโทษแตเทานนหาหมได อนปะระเมหะใหโทษคร ใหสวงสะวายในหดไทวดถ ครไมเสยบไปในอะวยวะทงปวง ครใหอทระธาตขนใหไอยใหจบหตใหขยหะถานฟกบวมใหทวงหวนาว ครใหขตเบา ครใหล าลาบเปอยตามทางปะษา

วะโทษดงน เกษเพราไคลทนขนเปนพกลกลบกลาย เลอดไหลออกมาตามทางปะษาวะ จงไดชอวาประเมหะและ ฯ//៚

៙ อนวาโรกเมหะครใหผอมให แลฤษะดวงและเปนฝพล คอใหเรอรงอนพระอาจารยะทานส าแดงไวนม ๒๐ ประการ คอ ปะระเมหะ ๙ ประการ คร ปะระเมหะเกษเพอดม ๖ ประการ คร ปะระเมหะเกษเพอลมม ๔ ประการ คร ปะระเมหะ เกดเพอเสมหะ เกษเพอดเปนคกน จดเปนหนง จงเปน ปะระเมหะ ๒๐ ประการ และ ๒๐ ประการอนใดอนหนง ครนไปถง อะสาทะยะ ครเบาออกมาดงน าผง หมมะแลงวนมดตอมอยดงนน จะลกษาหมได อนวาปะระเมหะ กม ๙ ประการ ครน าเบาดจจะน าทา ครน าเบาดจะน าลาย ครน าเบาดจจะสน าออย น าเบาดจจะเทราเขา (ซาวขาว-ผวจย) ครน าเบาดจจะน าตมสรา ครน าเบาดงน าขะมน และน าเบาดงดจจะน าเขาเดอษ ครน าเบาหมไดสะดวก และเสมหตดออกมาแตละหน ...(เลอน) ครน าเบานนเยนเปนเสมหะตดออกมา ๑ ครน าเบานนรอน เปนโลหตตษออกมา ๑ ปะระเมหะเกษเพอเสมหะ ๙ ประการ ดงกลาวมาน

ฯ// ៚

៙อรรวาปะระเมหะ เกดเพอดกมง เกดม ๖ ประการคร น าเบานนดจจะน าพองลม ๑ ครน าเบาดจจะดงน าออยหบ ๑ ครน าเบาอจจะน าคราม ครน าเบาดจจะน าขะมน ครน าเบาดจจะน าราชพรก ๑ มรดสะขมฝาด ๑ ครน าเบานนเปนเลอดเปนหนองปนกนดจจะน าองชน ๑ อนวาปะระเมหะเกษ เพอก าเดาน ๖ ประการ ไนก าภแพรด (คมภรแพทย-ผวจย) นน วา

มนขนและมนเหลว และโลหตชอวาก าเดาแลฯ//៚ อนวาประละเมหะ อนบงเกดเพอลมม ๔ ประการ ครน าเบานนดจจะน ามนในลงชาง ๑ ครน าเบาดจจะน าเปนน ามน ๑ ครน าเบานนไสดงน าสปป ๑ ปะระเมหะเกดเพอลมม ๔ ประการๆ ดงกลาว

มานแล ฯ//៚ อนวาปะระเมหะอนวาพระอาจารยะส าแดงไวชอวาทวนทะวะโทษ ครเสมหะแลดระคะได มชอวาทวนทะวะเมหะอน ๑ ทวนทะวะเมหะใหโทษนครใหขยหะถานฟกบวม๑ เปน หด หอบ ไอย โทษแหงทวนทะวะ ปะระเมหะกมอย

ดงกลาวมานฯ// ៚

៙อนวาปะระเมหะหนงบงเกษมากระกนบดามารดาสบสายกนมากชอวา อะษาทะยะประเมหะ แลจะเยยวยารกสานนหมได อนปะระเมหะครน าเบาดงน าผงและมแมลงวนตอมกนอย กมชอวาอะษาทะยะแลจะรกษานนหมได แลปะระเมหะ ๒๐ ประการ ครเกษเพอเสมหะ ๙ ประการ เกษเพอลม ๔ ประการ เกศเพอเสมหะแลก าเดาจงจดเปน ๒๐ ประการ ดงกลาว

มาน ฯ// ฯ// ៚....ในคมภรแพรดเปนต าลาหาบาฬหมได วาปะระเมหะใหเกดพญาทเปนเหอ กนอาหารหมได จงใหเรอให



รากใหนอนหมหลบ ใหขดเบาบางทงนกเกษเพอก าเดาและเสมหะ เกษเพอลม จงใหเมอยขบในทอง แตตะโภกแลบานเอว ใหระส าระสาย สะบดรอนสะบดหนาว บางทใหสนอยในใจทกๆ ใหไหวไปทงตว ใหทองขนใหเกดเพอไอเสย ทองขดหวหนาว และเบาขางฟกบวม โทษดงนเปนเพอเสมหะ แลก าเดาไดชอวา ทวนตะวะโทษบางทใหตะโภกนนฟกเกษเพอลมโรคนนกงอะษาทะยะจะยานนหมได แลปะระมะเมหะหนงแลโรค ๑๒ ประการ บงเกษตดพนกนมาแตตระกล บดามารดาแพรดจะรกษานนหมได ยากนกแล ปะระเมหะอนหนงอะษาทะยะ ครเบาออกมามหมมะแลงวนตมอยนนจะรกษาหมได” (หสช.ต าราเวชศาสตร, คมภรประเมหะเลม 1 เลขท 140) ค าอธบาย: เนอหาคมภรนไดกลาวถงลกษณะของ ปะระเมหะ คอ อาการปสสาวะผดปกตทงหลายท าใหเกดอาหารของโรคตามมาใหสามารถวนจฉยโคจากอาการทเปนชนดตางๆ กน ซงใหพจารณาจากน าปสสาวะและอาการทแสดงออกมาทางกายอยางชดเจน ทงนยงเปนการการอธบายลกษณะของน าปสสาวะทผดปกตของสและความเขมขนทเกดจากความผดปกตของธาตตามทฤษฎการแพทยแผนไทยใหเหนถงความผดปกตและอาการทจะเกดกบผปวยทตางกนไปตามสมหฐานของธาตทกอใหเกดโรคนนขนคอด ลม เสมหะ ก าเดา โดยจ าแนกเอาไวเปนกองๆ ทรวมกนไดทงหมด 32 ประการ รวมทงกอใหเกดอาการทางกายของโรคขนจากความผดปกตของปสสาวะใหเหนและชวยวนจฉยโรคนนอกดวย

ฉบบท 2 คมภรมจฉาขนตกา หมวดเวชศาสตร ม.1/ก เลขท 1149 มดท 11 ต 112 ชน ¾ ลกษณะเปนจารกในใบลาน นางวาศ นายกระจาง นายทองออนภวะวภาต ใหหอพระสมด แตวนท 25 มนาคม 2468

ใบแรก ៙ก าภประเมหวาดวยโรคบรษ ฯ สตรอนบงเกดในปสาว (ปสสาวะ-ผวจย) ใหวปลาตทานกลาวยาไวแกหาย ฯประสาวพการตางๆ อมทมและเปนหนองในทวารเบา

วาดวยทเลรวสา องคสต มตคาด แลช ารว มตกด โรคส ารบบรษ ตรสนทคาด ใหถวาน (ทวาร-ผวจย) วปลาดตาง ๆ

ใบท 3 เปนอกษรเขมร ไปจนบรรทดแรกของใบท 4 ครงบรรทด ตอจากนนเปนภาษาไทยดงน ...วาดวยโทสแหงปะสาวะอนพการตางฯ แลโลภะแหงขวทยทงหลาย อนเกดขนพายนอกแลพายใน ทวารนก ทวาร

เบาทง 32 จ าพวกนแล แพดทงหลายพพฏบารในทานให พจะระณาจงทองแทแมนย าอนจกลาวไปดคางนานนแลฯ ...ภาษาเขมร... อนวาโรคชวประเมหะนมนยอมเกดดวยวาโยทาตพการเปนตน จวาแตประสาวมนเกดเพอเสมหะเกาก าเดา ๖ วาโย ๔ โลหตษ ๘ ทง ๒๙ ประการนนกอนแล มนใหเกดเพอเสมหะทง ๙ ประการ ประสาวนนตงน าทามนกนมวอนนง ดงน าเทราเขา ดงน าซาเลา (สาเหลา-ผวจย) ดงน าขมนอนนง ถาปะสาวมสดวกใหเปนเสมหออกมาแตนอยอนนงประสาวนนเยนเปนเสมหอนนง ประสาวเปนสายเลอดอนนง ทงเกาประการนทารวาเกดเพอเสมหะฯ อนลกะนะเปนเพอก าเดานนครโลหตมน คนมนเลว 3 ประการนชอก าเดา ประเมหะใหเกดก าเดาทงหกประการนน ประสาวดงน าเปนฟองลงนง ดงน าออยหบเปนมแลงวนตอมอนนง ดงน าดอกองชน ดอกครามอนนง ดงน าเปลอกราชพรกอนรศขมฝาดอนนง ดงน าโลหตอนนง เปนโลหตแลนองปนกนออกมาอนนง เปนหกประกานดวยกน มนใหเกศเพอก าเดาแล

៙อนวาประเมหมนเกดเพอวาโยนนม ๔ ประการ ครประสาวดงน ามนซงตกจากลงอนนง ดงน ามคทงอนนง ดงน าปะสาวคงอนนง ดงน าเคาปนน ามนอนนง ทง ๔ ประการ มนเกดเพอวาโยแลฯ ทลาวสานมนใหเกดเพอโลหตทง ๔ ประการอนประสาวแดงดงน าขมนอนนง ประสาวปนขาวอนนง เปนนองอนนง ประสาวด าแลรขรคนกนเขาอนนง ประสาวใหแดงดงเลอดอนนง ทง ๔ ประการนเอาเสมอกจกชอทลาวสาสนแลฯ อนงโรคอนบงเกดแหงกระสตรนนเปนเพอโลหดษใหใสเยนมกลนอน



เหมนดงน าปลาเนาอนนง เปนนองคนอนนง เปนหนองเลวขาวดจดงน าเทราเขาอนนง ลคะนะทง ๔ ประการนชอวามทกรด วามาทงน แตสวนลคะนะประสาวอนนงลคะนะโรคปะสาวน ซงตดยานนมใดแลวฤา โรคอนเกดมาแตกอนแหงบดามารดาแล ประการนงน าประสาว นนทตกออกมานนประดจดงวาพงแลมแลงวนตอมกนยนน ๒ ประกาน นงถงสาทยทารวายามใดเลย ลคะนะปะสาวทง ๒๙ ประการ จบแตเพยงนแลฯ

៙แตนจวาดวยมดฉายขนตกานนอาจารยเขาจดแจงไวทง ๓๒ ประการตอใป ทารวาทลาวสานเปนลคะนะทง ๔ ประการ คอน าปะสาวเมอเบาออกมานน ขาวคนทดงเคาเชด (ขาวเชดน า-ผวจย) อนนง เลองดงน าขมนสดอนนง มนใหเปน เลอดสดๆ อนนง แดงดงน าฝางตมกคอนนง ดงน าคร าอนนง มนยอมใหปวดนกขดหวเนามนใหแปลบ ในรองคชาต มนใหเจบสทารรอบ (สะทาน-ผวจย) สะบดหนาวเปนเพลา มนใหเปนตางๆ นนแลฯ ...(ตอจากนเปนต ารายา)... ทานจายยาเอาการบร เทยน (เทยน-ผวจย) ด า ลกเอน ล าพน แหวม ขงแหง เอาเทากน ต าพอละลาย น าพงกนแกโรค อนเขาทง? เบาขาวดงน าเคาเชดหายแลฯ ขนานนงแกเบาเลอง (เหลอง) ดงน าขมน เอาสมอไท มหาหง รากจอมบนเพลง สารสม กามถนแดง ยาทงนเอาสงลสวน เทยนด า ๔ สวน เดอกด าใทแปดสวน ต าผงลายน ามนาวกนแกเบาเหลองหายฯ

៙อนนงวาดวยมตะคาด 5 ประการ เมอเบาออกมามนใหปวดขดเจบเปนก าลงใหเปนโลหต ท ๒ เปนนองคนด าประดจจดงน าครามนนชอวาการมทคาดแล อนนเกดเพราะกทบจงเปนตางๆ ดงนนแลวมนใหขดสควง ปตะคาดมนใหเสยดแทงในอก จไวตวมสดวก จกนอาหารมใด มนรากลมเปลาโทด ดงนมทนรวาฝเกดขนพายในถาจแก เอาสเนยด? โกดทง ๕ การพล การบร รากแตงน ใบสเดา ไพล น าประสารทอง วานน า กรกตก รากลหงแดง ประเพช เกลอสนเทา แหวม ขมนออย ชลด ภมเสน ยาทงน ต าผงลายน ามนาวกนบ ารงบ าบดมทะคาดหายฯ

៙ในประสาวครเปนเลอดเปนน าอนแดงมทะกรตและช ารวโรคแหงสตรแลเปนเสมหอปะทมแลรศดวง พระอาจารกลาวไวพงรเทดฯ จบมทะกรดมทะคาดฯ อนงมทกรดนนม ๔ ประการ ๒ บงเกดเพอโลหตมนใหช าออกมาเมอนน าปลาเนา บางทเปนนองแลบางทเปนน าเทราขาวบางทเปนมกเลอดยดยด (หยดหยาด-ผวจย) ออกมาแตลนอย มนใหปวด มวนขดในหวเนามนใหเจบบกตะโพกแสบในอก กนอาหารมรจกรถโทดนเปนเพราะโลหดชฯ (ตอจากนต ารายา)

៙นงกาละอนชอวาสนตะคาด ยอมเกดแกบรษสตรทงหลายทางสตรเกดเพราะระดแหงโลหตแหงแขงย ในก าภพรมะปะโรหต ตดยในกระดกสนหลงเทาฟองโพโลหตนชอสนลทโลหต มนใหเจบสนลงบดตวยประมาร 14-15 วน เมอมนจกลกเอามนกใหเปนลมจกแดกแนนอกดงจขาดใจตาย ครนกนยารอนยารเคาไป มนลงเปนโลหตเปนกอนเปนลมเปนแทงออกมามากทตกทวารนกเบา บางทกใหเปนน าปนแดงปนขาว หาไมรยาตาย ทางบรดโทดดงนทารกลาวไวเมอแรก จเกดนนมนยอมเกดเพอใขพดปฤทครตกตนไมตกถงมาโคกระบ ลมกทบทกทขดขวางกด ทามดงนนเกดเพอไขโอปกะมกาถาษ เปนอ านาฏ แกบคลเขาทบตโบยถงสาหด ฝกช ายในอกในใจ โลหตจงคมกนเคาเปนกอนดารย ใหชอวาสนลทโลหตมนยอมเจบยในอกใหเสยบ (เสยบ) แทงยอกสลกท าเพดตางๆ ครนรมถงวาเปนฝพายในครนวางยาผดโลหตแลนตามกระดกสนหลง ลงสทะวารนก เขาใดชอวา สตะคาดเพราะเปนไขอพดาศะปสาฏมนยอมลายท าเปนโทดทามรแกตายแลฯ ยาแกสรตคาตเกดขนมาแตสตร ครวาโลหดแหงตดกระดกสนหลงใหพการตางๆ ดงกลาวมาชน เอากระวาร การพล ขงแหง ดปล เทยนด า เทยนขาว ลกจน ตอดจน สมนละแวง ยาทงนเอาสงลสวน เอาพรกไท ๕ สวน ต าผงจงเอาสารสม ๑๔-๑๕ สวน เอาน าใสกทกอนเคยวขนใหลาย แลวเอายาผงใสกวนใหแหงแลวจงบดดวยน าพงรวงกนนก ๑ แกโลหตพการแลเลอดพการ ตกมกยในทองในสนหลง ยในทะวารนกเขากด เลอดเปนกอนยในรองคะชาดกด ยงเปนช ารวกด คลอดลกยไฟมไดกดใหเปนลมโหกจกเสยดกด รศดวงงอกในทะวารทงเกากด กนยานหายแลฯ ยาแกโลหตเคาฟกแหงกรงตดกระดกสนลงและหวเขา ถาโลหตดงนนยอมแลนเคาจบเอาหวใจ จงใหคลงเพอไปดงผเขา ใหจกเสยด ลางทเปนฝหวคว า ลางทกลายเปนมารเลอด กลายไปตางๆ ทงนเพราโทดสรตคาด หากผใดเปนดงนทารวาคายในมอของมจราดแล ทารจงประกอบยาไวใหแกเอาน ายา ไทรโศรก เถาวนเปรยง เถาบวบขม



៙อนงจวาดวยโทดสนตะคาดบรศสตรทงหลายเหมอนกน จวาแตบรศกอน โทดสนตะคาดนนเปนเพอ ปตะคาฏ กลอนแทงเจบเสยดใหเปนพรรดก ใหบงเกดลมเปนกอนขนในทอง มนใหเจบหวสารพาง มตนตายใหเจบหวใหเมอยขมขดหวเคานาตโพกเจบสองราวคาง เจบทองลงไปทวารเขา เบาออกมาเปนโลหด ยอมใหปวดมวนสสะวงเวยน ใหปากเปอย ใหเสยงนนแหบ ในตานนมดในหนก ใหขดยในอก ใหทองขนทองพองแลกนอาหารมใด ไมรจกรศ โทดดงนเกดเพอโลหต เพอเสมหะ แลยนอกโสรเมอจเปนใหเมอยตว ถอยอาหาร บางทใหจบสทารรอนสทารษบด ขาวใหยากแตของแสลงมชอบดวยโรคะศรแปรปรวน โทษทงนบรศสตรกเหมอนกนแลฯ (มต ารายาตอ) (หสช. คมภรมจฉาชนตถา หมวดเวชศาสตร ม.1/ก เลขท 1149) ค าอธบาย: คมภรนมทงอาการทเกดกบทวารหนกและทหารเบาและสงผลใหเกดอาการส าแดงออกของลกษณะของโรคทเกดนนตางไปดวย แตจะใหความส าคญกบปสสาวะพการตางๆ ซงแสดงอาหารของโรค แตก าเนดแหงโรคนนเกดจากความวปรตของเลอดและลมเปนส าคญ ซงท าให เสลด เสมหะ และก าเดาวปรตก าเรบไปดวย โดยเรยกชอโรคทเกดจากธาตสมฐานตางกนกเรยกไมเหมอนกน ทงทอาการทแสดงออกมาเชนปสสาวะเปนเลอดปนออกมาหรอเปนหนองเหมอนกน แตจ าเปนตองสงเกตลกษณะของหนองและเลอดทตางกน ทงยงเรยกโรคของสตรทเกดจากความผดปกตของโลหตวาเปนมตกรตและช ารว แตถาเกดจากลมกจะเรยกวามตคาด แตในกรณสนตะคาดทเกดทงผหญงและผชายเหมอนกนอาการและวธการรกษากใชเชนเดยวกนกจะไมแยก ฉบบท 3 คมภรทราวสา หมวดเวชศาสตร ผก 2 เลขท 32 มดท 5 ต 112 ชน 2 ประวตหอสมดฯ ไดมาเมอ พ.ศ. 2450 หนา 2 ใบลาน ท.เลขท 3 คมภรทราวสา ผก 2 วาดวยน าปสสาวะ 32 จ าพวก ฉบบเชลยศกด หอสมดไดมาเมอ พ.ส. 2450 (เรมตนภาษาเขมร)... พนจวาดวยก าภทลาวษาพกสองตอไปย

อนวาน าเบา อนรายอนชวตางๆ อนบงเกดแกฝงยงชาทงหลายนน อนวามเพศ ๓ นน คฤจงอนโดยบายดงน อนวาพนาไลย ดาวบทเมอจส าแดงทรงเพดแลอาการ ๓๒ นน อนมเพศตางๆ กน จวาดวยน ามกนนครเปนมวก ๒ เปนกอง ๒ เปนสาม ๓ ทง ๓๒ จ าพวกนนอนมตางๆ ดงน ดกอนตวเรา ครบรดกด คฤผยงกด คฤก าเรบดวยธาตทงบรกหยประพด ทเปนไปตางๆ ดวยประการดงนแล

สทธการยะพนาไลยดาบทเธอไวยในก าภทลาวษา คอวาดวยน าเบาอนมประการตางๆ คอวาดวยธาตน านนก าเรบกด พการกด เปนเหตดวยธาตไฟย ก าเรบกลานนพนประมาร จงเผาเอาธาตน านนแหงเขาแลว มนกใหท าตางๆ คอ ใหคดอจาปสาว ไหน าประสาวนนแปรปรวนเปนวปรตไปตางๆ ถาผชายคอเปนโรคอปทม ๑ ไสยดาน ๑ ไสลาบ ๑ องฆสคถนฑสต กาลสต สนณคาด วามาทงฝายบรต ฝายสตรนนคร มทกรฑ ๑ มทคาษ ๑ สณคาษ ๑ ช ารว ๑ กรมรทด ๑ คาดเลอด ๑ ครกานมท ๑ เปน ๑๕ ประการ ดงน จงแตงยาไวไหเปนอปทม ทารใหแตงยาพายรสเลดน าเลองเสยกรร ทารไหเอาหสคณเทด +๓ รากเจตบนเพลง +๓ พรกไท +๑ กานพล +๓ ลกจน +๑ ดปล +๑ ไขแมงจนทอง + ๑ ขงแหง + ๒ เทยนเขาวภาน +๒ เปลอกอบเชยเทด +๑ ย าด า +๑ รงทองปง +๑ ยาทงนต าเปนแปงแลวจงเอาน ามนเยน+๑ น าผง +๑ คลกกนดวยกเอาเปนกระสายบทยานนกนดนก ๑ กอนธาตหนกกน+๑ กอน กนชนไปจน +๑ พายลงสะดวกแกหนองเหนาไนยองคชาดแกขดเบา ๘ ประกานหายแล ยาขนานนงใหกนแกโรคทลาวษาทง ๑๕ประการดงกลาวแตหลงนนวเสดนกแลฯ

៙แลวจงท ายาไหขบหนองไหออกสดวกนน ทานไหเอา ฉมทเชยง+๑ จแมงสาบ+๑ หวงเหา+๑ กดองปทเล+๑ กดองแมงดา+๑ หนงกเบนเผา+๑ ลกเบญภาณ+๑ ลนทเล+๑ ก ามทนแดง+๑ มกหอม+๑ เปลอกไขฟก+๑ เบยผเผา+๑ กดกอน+๑ บทเปนแทงลายน ามากนหายคาด (ขาด) ทเดยว ยาชอเจยรนยเพชร เอาลกชะพล ๑ ลกจน ๑ กระวาน ๑ กานพล ๑



เอาสง ๑ ดปล ๑ เทยนด า ๑ ลกไนเภา ๑ สคาน ๑ ผกแผวแดง ๑ สหสคณเทดเทายาทงหลาย พรกไทเทายาทงหลาย ต าเปนผงแทรกการบรบทเขาดวยเหลา ลายน ารอนกได น าซมมนาวกนแกเลอดองคชาตหายแลฯ ใบน าเตา ๑ ไคลตดทองเรอ ๑ รากบวหลวง ๑ โคนกลอยตนเหนา ๑ ดนประสวขาว ๑ น าซาวขาวเปนกระสาย บทแลวเอาพอกหวเหนา ขดหวเหนาเทาใด ๒ กออกแล ยาแกมทคาษ เอารากเบญมาษ ๑ รากนมสวน ๑ ฝกราชพฤกษ ๑ ยาด า ๑ ตม ๓ เอา ๑ กนมทกตมทคาษแล

៙ทาองคชาษเปนหนองแลเปอยออกมา เปนหนองน าเหลอง ถาสตรเปนคาดออกทางโยนแลไหเจบปวดแสบรอนเปนก าลง ทางทวานหนกทวานเบากด เปนเลอดอยกด เปนหนองเหนากด ถาจะแกใหเอาใบคนฑสอ ๑ ใบก าเพรา ๑ ใบจงจอนอย ๑ ใบผกเคษ ๑ ใบสเดา ๑ ใบต าลงตวผ ๑ ใบตะไครน า ๑ ใบพงจาบ ๑ ใบตาลมอน ๑ ใบตาลเสยว ๑ ใบตาลขโมย ๑ เปลอกเพกา ๑ เปลอกพทรา ๑ เปลอกมะเดอทมพอน ๑ ลกมเขอขน ๑ รากถวภ (ถวพ) ๑ ขมนออย ๑ อยาทงหมดนต าเอาน าสงละทนานเอาน ามพราวไฟทนาน ๑ หงใหคงแตน ามน แลวปรงดงเหลอม ๑ ดงเหา ๑ ฝน ๑ ยาสามสงนเอาพอบงควรปรงลงใสเถด ถาเปนไสลามน าหนองนนลามไปใหเอาน ามนมแพวด าปรงพมเสนนอยนงใสเถดหายแล เราไดท ามากอยแลว ยาสนเขาเลย (หสช. คมภรทราวสา ผก 2 เลขท 32) อธบาย: คมภรนไดบงบอกอยางชดเจนถงโรคทเกดจากปสสาวะผดปกตของชายและหญงทออกมาเปนเล อดเปนหนอง อาการทเกดแมวาจะเกดจากธาตแปรปรวนไปเหมอนกนกตาม แตกมการเรยกชอโรคและอาการตางกน กลาวคอถาผชายเรยกเปนโรคอปทม ไสยดาน ไสยลาบ องฆสคถนฑสต กาลสต สนณคาด ฝายสตรนนเรยกวา มตกรด มตคาด สณคาษ ช ารว กรมรทด คาดเลอด และครกานมท สวนอาการทเกดกบองคชาตเปนหนองเปนแผลเปอยและทโยนคออวยวะเพศหญงนนเกดหนองเนาหรอเลอดออกทางทวารเบากจะตองรกษาดวยการวางยาสมนไพรซงเปนสตรเดยวกน แมวาคมภรทงสามเลมขางตนจะมชอตางกนแตกกลาวถงประเมหะวาคออาการของโรคทเกดกบอวยเพศจนท าใหเกดอาการแสดงคอปสสาวะผดปกตหลายประการ ซงแตละประการจะมค าอธบายของโรคทแตกตางกน จงมการใหต ารายารกษาแตละประเภทเอาไวตางกนดวย จงเหนไดชดเจนวาเปนแคการอธบายลกษณะอาการของโรคบรษและสตรทเกดกบอวยวะเพศทมอาการตางกนไปและการใชยารกษากตางกน แตไมไดบรรยายอาการหรอก าเนดแหงโรควาสพนนธกบการรวมเพศหรอโรคจากเพศสมพนธกนแตอยางใดเลย เพราะสาเหตส าคญมงอธบายไปทธาตสมดลของรางกายทธาตลมและไฟผดปกตจนกอใหเกดอาการขนและใชยาขบปรบธาตในการรกษา ซ ายงไมพบการใชคาถาอาคมและสงศกดสทธเหนอธรรมชาตอนใดในการอธบายและรกษาโรคทเกดความผดปกตทอวยวะเพศเหลานเลย สรปและขอเสนอแนะ การเปลยนแปลงมมมองของโรคภยไขเจบของสงคมไทยกามโรคเกดขนเมอรฐไทยหนมาใชการแพทยแผนตะวนตกในการจดการกบสขภาพของประชาชน ดงจะเหนจดเปลยนนมาตงแตทศวรรษ 2420 เปนตนมาและเหนชดเจนเมอตงโรงพยาบาลศรราชขนเปนแหงแรกมาท าหนาทดแลรกษาสขภาพประชาชนของรฐทเลอกใชการสรางโรงพยาบาลและการบ ารงรกษาและควบคมโรคและความเจบปวย พรอมกนกบการปฏรประบบราชการใหมหนวยงานดานการแพทยขนมาอยางชดเจนของรฐในทศวรรษ 2430 มาท าหนาทดแลรกษาความสะอาดและปองกนควบคมโรคระบาดทเปนปญหาใหญของเมองในสมยนนอยางอหวาตกโรค (Chatichai Muksong, 2016) ไขทรพษและกาฬโรค เปนตน จากการศกษาหลกฐานคมภรเวชศาสตรในสมยจารตของไทยขางตนนนปรากฏวาการใหความหมายของโรคทเกยวกบอวยวะเพศและเพศสมพนธนนไดถกอธบายตามหลกทฤษฎธาตของแพทยแผนไทยเหมอนอยางกบโรคทเกดในอวยวะอน แตจะมการแบงอวยวะเพศของบรษและสตรในการนยามและใหความหมายของโรคทเกดจากเลอดและลมทตางกนเทานน แตไมมการอธบายทสมพนธกบการมความสมพนธทางเพศไมวาจะเปนประเวณปกตหรอกบโสเภณคอคนทเปนแหลงแพรเชอโรคใหกบบรษคนทจะมารวมเพศดวยดงทปรากฏขนในราวทศวรรษ 2440 ในการรางกฎหมายมาควบคมการคาโสเภณของรฐดวยเหตผลของการปองกนโรคตดตอทางเพศคอรางพระราชบญญตคณกาภบาล ร.ศ. 117 (พ.ศ. 2441) จนกระทงกฎหมาย



ฉบบนผานการรางเกอบ 10 ปทายทสดจงถกเปลยนชอใหชดเจนถงการปองกนโรคทประกาศใชในป พ.ศ. 2451 ในชอพระราชบญญตปองกนสญจรโรค ร.ศ. 127 (สจช. ม ร.5 น/6; ดารารตน 2526, 74-76) การออกพระราชบญญตปองกนสญจรโรค ร.ศ. 127 ถอเปนจดเปลยนครงส าคญของการใหความหมายของโรคทเกดจากการตดตอกนจากการมเพศสมพนธทท าใหมการแพรเชอโรคกนได โดยเฉพาะโสเภณถกมองดวยความหมายใหมวา เปนแหลงแพรเชอโรค จงถกมองอยางรงเกยจจากการใหความหมายใหมผานการเปนแหลงโรคทสมพนธกนกบความเสอมทางศลธรรมทางเพศทมองวาการส าสอนทางเพศเปนมลเหตใหเกดกามโรคระบาดแพรหลายขน ทงยงนบเปนชวงทศวรรษเดยวกนกบการยอมรบและแพรหลายของความร เกยวกบทฤษฎเชอโรคทท าใหเกดโรคตดตอขนและกลายเปนปฏบตการทางดานการแพทยส าคญในรฐไทย (ชาตชาย 2560, 92-100 ; ทวศกด 2550, 90-101) ถงกบมการตงโรงพยาบาลหญงหาเงนขนทพลบพลาไชยในป 2440 เพอตรวจรกษาและควบคมกามโรคทระบาดในหญงโสเภณเปนการเฉพาะ (ทศนย 2522, 19) แตเดมนนรฐไทยจะก ากบควบคมการคาประเวณใหถกกฎหมายเพอผลประโยชนทางภาษมาตงแตรฐกาลท 3 เปนตนมาและชดเจนในสมยรชการท 4 และตนรชกาลท 5 ทการออกใบอนญาตคาโสเภณจะตองเสยภาษบ ารงถนน ถอวาเปนแหลงรายไดของรฐ และการใหโสเภณขนทะเบยนนนกเพอประโยชนการเกบภาษเปนส าคญ แมวาจะมขบวนการเคลอนไหวทางศลธรรมไปทวโลกในพทธศตวรรษท 25 และรณรงคมาถงการท าใหโสเภณถกกฎหมายและรฐควบคมมากขนดงทรฐสยามใหทปรกษาชาวองกฤษเปนผรางกฎหมายนขน แตการมองเปนหญงคนชวกอนหนานนนจะผานแวนทางศลธรรมทมพนฐานมาจากมมมองทางพทธศาสนาหรอครสตโดยมชชนนาร มากกวาจะมองวาเปนแหลงแพรเชอโรคทเกดจากการมเพศสมพนธกบโสเภณทเปนโรคและจะแพรเชอโรคใหกบชายทเทยว ซงเปนจดประสงคของการตราพระราชบญญตปองกนสญจรโรค ร.ศ.

1271 ทนอกจากจะใหบทบาทรฐปองกนการทะเลาะววาทจากการตงโรงโสเภณกนเองแลว ยงอางวา “อกประการหนง หญง

บางคนปวยเปนโรค ซงอาจจะตดตอเนองไปถงผชายทคบหาสมาคมได กมไดมแพทยตรวจตรารกษาโรครายนน อาจจะตดเนองกนไปจนถงเปนอนตรายแกรางกายและชวตมนษยเปนอนมาก...จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตราพระบญญตขนไวสบไปดงน” (ราชกจจานเบกษา 23 มนาคม 126(2549), 1365) ดวยการบงคบใหหญงโสเภณทกคนรบการจดทะเบยนจากเจาพนกงาน ซงตองสอบสวนคณสมบต 3 ขอ (มาตรา 22) คอ อายเกน 15 ป (เปลยนจากรางเดม 20 ป) เปนผสมครใจดวยตนเอง และ “เปนผไมมโรคทจะตดตอกนได” ทงเจาพนกงานยงมอ านาจสงให “แพทยตรวจโรคหญงนครโสเภณผนนเวลาใดเมอใดกได” ซงนายโรงตองยนยอมเพอปองกนโรคอกดวย (สจช. มร.5 น/86) ขอสงเกตวาในพระราชบญญตนใชค าวา “โรคทจะตดตอกนได” หรอ “โรคตดตอกนได” ยงไมปรากฏค าวากามโรคซงมาปรากฏในกฎหมายครงแรกหลงจากนน 20 ปคอในป 2470 ประกาศกระทรวงมหาดไทยตามพระราชบญญตคนเขาเมองทหามคนทเปนโรค 4 โรคนเขาเมองคอ โรคเรอน รดสดวงตา และกามโรค (Venereal Disease) (ราชกจจานเบกษา 2470) โดยกามโรคนนมนยของการตตราวาประพฤตผดทางเพศและเสอมเสยทางศลธรรมดงทปรากฏวากลายเปนบคคลตองหามในทางสงคมขนมา ซงจะตองมการศกษากนตอไป เมอพจารณาถงนโยบายของรฐไทยแลวจะเปนวารฐบาลไดยอมรบการมโสเภณไมไดเปนสงผดหมาย แตตองลงทะเบยนเสยกอนใหรฐสามารถจดเกบภาษไดอยางเตมเมดเตมหนวยและรฐยงสามารถใชเปนเครองมอควบคมและปองกนการแพรระบาดของกามโรค อนเปนโรคทความหมายเปลยนไปเปนสวนหนงของโรคทเกดจากการมเพศสมพนธนอกสมรสอนเปนบรรทดฐานทางสงคมทก าลงสรางสถาบนครอบครวขนรฐสมยใหมชวงเดยวกน และโสเภณถกตตราใหความหมายใหมเปนแหลงแพรเชอโรคทเกดจากการมเพศสมพนธผดบรรทดฐานทางสงคมทสรางขนมาใหมน ซงสมพนธกนกบการสรางมาตรฐานทางศลธรรมทางเพศทไมเกยวกบพทธศาสนาโดยตรงแตเกยวกบการแพทยแบบวทยาศาสตรขนมาควบคมทางสงคมในเรองเพศทศาสนาเคยท าหนาทเปนแหลงอางองค าอธบายถงการประพฤตผดทางเพศมากอนหนานโดยตลอด

1 พระราชบญญตปองกนสญจรโรค ร 127 .ศ.ทลงปนเนองจากประกาศใชในวนปใหม 127 .ศ.เมษษยน ร 1แตประกาศในราชกจจานเบกษามาตงแตวนท 23 มนาคมแลว (สจช .น5มร/86 )มองในปเปนการประกาศบงคบใชเฉพาะในเขตกรงเทพฯ ตอมาขยายไปยงหวเ 2456 (ราชกจจา

นเบกษา 2456)



กตตกรรมประกาศ

บทความนเปนสวนหนงของโครงการวจยเรอง ประวตศาสตรสงคมและวฒนธรรมของโรคระบาดในสงคมไทย: ศกษากรณกามโรค ทนอดหนนวจยจากเงนรายได คณะสงคมศาสตร ประจ าปงบประมาณ พ.ศ. 2561 และขอขอบคณ นางสาวชไมพร กกฝาย นสตภาควชาประวตศาสตรในความชวยเหลอคนขอมลในหอจดหมายเหตแหงชาต

เอกสารอางอง เอกสารยงไมไดตพมของ หสช. สจช. กรมสขาภบาล รชกาลท 5 กระทรวงนครบาล. มร.5 น/86. เรองตรวจและปองกนโรค (ร.ศ. 127) หสช. คมภรประเมหะ ต าราเวชศาสตร, เลม 1 เลขท 140 มดท 13 ต 112 ชน1/2 หอสมดซอจากนายตวน 9 สงหาคม 2459

สมดไทยด า หสช. คมภรมจฉาชนตถา หมวดเวชศาสตร ม.1/ก เลขท 1149 มดท 11 ต 112 ชน ¾ หสช. คมภรทราวสา หมวดเวชศาสตร ผก 2 เลขท 32 มดท 5 ต 112 ชน 2 หอสมดฯ ไดมาเมอ พ.ศ. 2450. หนงสอ ซมอน เดอ ลาลแบร. (2546). ราชอาณาจกรสยาม จดหมายเหตลาลแบรฉบบสมบรณ. แปลโดย สนต ท. โกมลบตร.

นนทบร: ตนฉบบ. ทวศกด เผอกสม. (2550). เชอโรค รางกาย และรฐเวชกรรม: ประวตการแพทยสมยใหมในสงคมไทย. กรงเทพฯ

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ราชบณฑตยสถาน. (2550). กฎหมายตราสามดวงฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. วทยานพนธ/งานวจย ชาตชาย มกสงและคณะ. (2560). รายงานการศกษาฉบบสมบรณประวตศาสตรและววฒนาการของโรคมาลาเรยใน

ประเทศไทย. นนทบร: กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. ดารารตน เมตตารกานนท. (2526). โสเภณกบนโยบายของรฐบาลไทย พ.ศ. 2411-2503. วทยานพนธอกษรศาสตรมหา

บณฑต ภาควชาประวตศาตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. มธรส ศรสถตยกล. (2544). การเมองในการสรางอตลกษณของกลมผตดเชอเอชไอวในจงหวดเชยงใหม. วทยานพนธศลป

ศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการพฒนาสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

ทศนย ทองประเสรฐ. (2522). สวสดการของลกจางในโรงพยาบาลของกรมการแพทย. วทยานพนธพาณชยศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บทความในวารสาร/หนงสอพมพ จดหมายเหตสยามไสมย. (2425). เลมท 1 แผนสองวนพฒเดอนสบขนค า 1 ปมะเมยจตวาศก 1244. หนงสอจดหมายเหต, เลม 1. (1865). บางกอกเดอนหกขนเจดค าจลศกราช 1227 วนท 1 พฤษภาคม 1865. ราชกจจานเบกษา. (2449). เลม 25 หนา 1365 วนท 23 มนาคม 126 (2449).



เอกสารอางอง ราชกจจานเบกษา. (2449). เลม 24 หนา 1385 วนท 29 มนาคม 126 (2449). ราชกจจานเบกษา. (2456). เลม 30 หนา 278 วนท 14 กนยายน 2456. ราชกจจานเบกษา. (2470). เลม 44 หนา 121 วนท 31 กรกฎาคม 2470. วชย โชคววฒน. “เจาฟากงประชวรดวยพระโรคใดกนแน,” ศลปวฒนธรรม, ปท 20 ฉบบท 5 (มนาคม, 2542), 83-90. ภาษาองกฤษ Burnham, John C.. (2005) . What is medical history. Cambridge: Polity Press. Chatichai Muksong. “In the Time of Facing and Fear: The Case of Cholera Breakout in the Siam in the

1880s”. ( paper present in 2 0 1 6 International Symposium on Economics and Social Science – Summer Session, Kyoto: Japan, 12-14 July 2016).



โลกทศนของสโหม วชย ในยคเปลยนผานของสงคมลานนา พ.ศ.2432-2481 Simo Vijaya’s worldviews in the transitional period of Lanna during 1889-1938.

กมลธร ปาละนนทน1 บทคดยอ สโหม วชย เปนครสเตยนรนแรก ๆ ของลานนาทมประสบการณชวตในชวงการเปลยนแปลงจากสงคมจารตสความเปนสมยใหมในชวงพ.ศ.2432-2481 งานวจยนมงศกษาโลกทศนของสโหมและความเชอมโยงกบบรบทสงคมในชวงเปลยนแปลง โดยศกษาผานประสบการณชวตของสโหม ผลการศกษาพบวา ชวตในชวงแรก สโหมมความใกลชดกบนายแพทยชค มชชนนารอเมรกนทเขามาท าพนธกจในลานนาและตอมาลาออกไปท าธรกจจนกลายเปนชนชนน าผกวางขวาง สโหมจงมโอกาสเรยนรวฒนธรรมและว ธคดแบบตะวนตกจากหมอชค เมอสโหมเดนทางไปสหรฐอเมรกาในพ.ศ.2432 โลกทศนของสโหมจงมกรอบคดเกยวกบความเจรญของโลกสมยใหมในศตวรรษท 19 ท าใหเขาไดเรยนรและปรบตวจนกาวไปเปน “พอเลยงคาไม” ชวตชวงหลง สโหมหนมาท างานดานศาสนาจนไดรบแตงตงเปน “ศษยาภบาล” ผน าครสตจกรเมองเหนอ สโหมมทศนะวาถงเวลาทครสตจกรควรเปนอสระจากมชชนนารคอสามารถดแลและบรหารเอง เพอใหครสตจกรเปนของชนในชาตทผสมผสานแนวคดของครสตศาสนากบพนฐานทางสงคมวฒนธรรมลานนา และยงท าใหเกดความรสกวาครสตศาสนาไมใช “ตางชาต” สโหมจงเปนหนงในปญญาชนครสเตยนทพยายามเคลอนไหว แมจะยงไมส าเรจในเวลานนแตกแสดงใหเหนจตส านกของผน าครสเตยนพนเมอง ค ำส ำคญ: โลกทศน สโหม ครสเตยน ลานนา Abstract This research aims to study the Seemoh Vijaya’s worldviews, the first generation of Lanna Christian who had life experiences during the 1889-1938. By studying through his life experiences to show that how his worldviews linked to the social context in the transitional period. The results found that his early life, his worldviews was influenced by the Dr.Marion Cheek, American missionaries who transformed into businessman. When Seemoh went to U.S.A. in 1889 , his worldviews was The Modern City in 19th century. He lerarned and adapted to become a businessman successful. Later life, he turned to work for the church till being appointed as a pastor. His worldviews that the churchs should not rely on missionaries and should manage themselves in order to be truly of the Indigenous Church. He had the one of the new Christian intellectual groups by trying to do that Although still unsuccessful, but it represented the consciousness of the local native leader. Keywords : worldviews, Seemoh Vijaya, Christian, Lanna

1 นสตระดบบณฑตศกษา สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ บทความนเปนสวนหนงของปรญญานพนธเรอง โลกทศนของสโหม วชย ในยคเปลยนผานของสงคมลานนา พ.ศ.2432-2481 โดยไดรบทนวจยมหาบณฑตสกว. ดานมนษยศาสตร-สงคมศาสตร ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)



บทน า ลานนาเปนดนแดนอสระทปกครองตนเอง มการสบทอดวฒนธรรม ประเพณและความเชอทางพทธศาสนาผสมผสานกบความเชอแบบดงเดมคอความเชอเรองผและสงเหนอธรรมชาต วถชวตในสงคมเปนแบบจารตทพงพาเกษตรกรรมเปนหลก มระบบเศรษฐกจแบบพอยงชพเลยงตวเอง เหลอจากนนจงน ามาแลกเปลยนกบส งของทขาดแคลนโดยเปนการแลกเปลยนสนคา ในชวงทศวรรษ 2410 ถงกลางทศวรรษ 2481 ไดเกดความเปลยนครงส าคญทงทางสงคม เศรษฐกจ การเมองและการปกครอง อนเกดจากปจจยทส าคญ ไดแก การเขามาท าธรกจปาไมของชาตตะวนตก การเผยแพรครสตศาสนาของมชชนนารอเมรกน และนโยบายของสยามทเปลยนแปลงลานนาจากการเปนเมองประเทศราชใหเปนสวนหนงของสยาม ความเปลยนแปลงทเกดขนยอมสงผลตอวถชวตและโลกทศนของบคคลในสงคม งานศกษาทางดานประวตศาสตรความเปลยนแปลงของลานนามกเปนการกลาวถงบทบาทของมชชนนาร ชาวตะวนตกและสยามซงเปนผน าความเปลยนแปลงเขามายงลานนา สงทขาดหายไปคอไมมการกลาวถงงานศกษาผานเรองราวของบคคลในทองถนทมปฏสมพนธกบความเปลยนแปลงทเกดขนในสงคม ซงจะท าใหเหนทศนะและมมมองผานสายตาคนในทองถนทามกลางกระแสการเปลยนแปลงนน งานวจยนจงเลอกศกษากรณของสโหม วชย (พ.ศ.2411-2481) เนองจากสโหมเปนบตรของหนานศรวชย ชาวพนเมองเชยงใหมทเขารตเปนครสเตยนในยคแรก ๆ ของลานนาจงมโอกาสใกลชดและเรยนหนงสอกบมชชนนารอเมรกนตงแตวยเดกและเมอโตขนกยงไดชวยพอท างานปาไมกบชาวตะวนตก ท าใหมประสบการณการท างานและคนเคยกบความทนสมยทก าลงเขามาสสงคมลานนา สโหมในวย 21 ปจงมความพรอมทงรางกาย จตใจ และทนทรพยในการเดนทางไปสหรฐอเมรกากบซาราห ชค ภรรยาของหมอชค มชชนนารอเมรกน พรอมกบของลก ๆ ในวยเดกของครอบครวชค จดหมายหลกคอไปเรยนรโลกกวางและยงไดเปนพเลยงเดก ๆ ระหวางเดนทาง สโหมไดเขยนจดหมายภาษาลานนากลบมาถงบดามารดารวม 24 ฉบบ ทนาสนในกคอการบอกเลาเรองราวของสงคม วฒนธรรมและวทยาการตะวนตกซงเปนความรบรใหมในสงคมลานนา รวมทงความรสกนกคดและทศนะมมมองตอสงทไดพบเจอดวยภาษาทองถน เพอสอสารใหคนพนเมองดวยกนเขาใจไดมากทสด (วชระ สนธประมา, 2523) เมอสโหมเดนทางกลบถงเชยงใหมในพ.ศ.2433 กไดท าธรกจปาไมเพราะเปนยคทเศรษฐกจอตสาหกรรมปาไมรงเรอง ตอมาสโหมเลกท าปาไมหนมามงมนท างานดานศาสนาจนกระทงพ.ศ.2454 สโหมในวย 43 ปไดรบต าแหนงเปนศษยาภบาล2 หรอผน าของครสตจกร3 ทหนงเชยงใหมซงเปนศนยกลางของครสตจกรเมองเหนอ ดวยประสบการณทเพมพนตามเวลา ท าใหเขามแนวคดใหเกดการพฒนาและความเปลยนแปลงในชมชนครสเตยน จากประวตโดยยอของสโหม จะเหนวาสโหมมประสบการณชวตทเกยวของในชวงเวลาทสงคมลานนามความเปลยนแปลงทส าคญ ทงในแงของการเขารตเปนครสเตยน การศกษาเลาเรยนกบมชชนนาร การเดนทางจากโลกสงคมเกษตรกรรมไปสมผสและโลกความเจรญของสงคมอตสาหกรรมในยคศตวรรษท 19 การเปนพอเลยงธรกจปาไม และเปนผน าครสเตยนเมองเหนอทมบทบาทส าคญในการสรางชมชนครสเตยน โลกทศนของสโหมเปนการสะทอนใหเหนถงปฎสมพนธของบคคลในทองถนทเผชญกบความเปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจและการเมองการปกครอง ท าใหเหนการเรยนรและการปรบตวของคนพนเมองลานนาทเปน “คนใน” ซงมแบบแผนวฒนธรรมของตวเองและยงสะทอนใหเหนบางแงมมของประวตศาสตรสงคมวฒนธรรมลานนาผานประสบการณชวตของบคคลหนงทอาจถอวาเปนปญญาชนลานนาทมความเปนคน “สองวฒนธรรม” ทงความเปนสมยใหมแบบตะวนตกและความเปนตวตนคนลานนาในยคเปลยนผานจากสงคมจารตสความเปนสมยใหมในลานนา

2 ศษยาภบาล แปลจากค าภาษาองกฤษวา Pastor หมายถงผดแลรบผดชอบฝายวญญาณของสมาชกครสตจกร และในระบบการปกครองครสตจกรของเพรสไบทเรยนซงถอวา ศษยาภบาลเปนผน าสงสดของครสตจกร สวนใหญผทไดรบการสถาปนาจะเปนศาสนาจารยทตอผานการศกษาทางดานศาสนศาสตร (Theology) และผานการสอบจากคณะกรรมการทรบผดชอบ 3 คณะบคคลผท าหนาทรวมกบศษยาภบาลในการดแลและปกครองสมาชกในครสตจกรโดยมศษยาภบาลเปนประธาน



วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาโลกทศนของสโหม วชย 2. เพอศกษาความเชอมโยงโลกทศนของสโหม วชยกบบรบทสงคมลานนาในชวงพ.ศ.2432-2481 ขอบเขตของการวจย

งานวจยนศกษาโลกทศนของสโหม วชยใน 2 ชวงเวลาทเกยวของกบบรบทสงคมลานนาในชวงการเปลยนแปลง คอ 1. ชวงพ.ศ.2432-2433 เปนชวงชวตในวย 21-22 ปทสโหมเดนทางไปสหรฐอเมรกาโดยศกษาผานจดหมายสโหม 24 ฉบบทเขยนถงบดามารดา 2. ชวงพ.ศ.2434-2481 เปนชวงชวตทสโหมกลบมาท าธรกจปาไมและหนไปท างานดานศาสนาจนวาระสดทายของชวตในพ.ศ.2481 โดยศกษาผานประสบการณชวตของสโหมในชวงดงกลาว กรอบความคดทใชวจย งานวจยนเปนการศกษาประวตศาสตรความคดเรองโลกทศน จงไมเนนศกษาตวเหตการณ แตศกษาโดยวเคราะหผานงานเขยนและประสบการณชวตของสโหมเพอใหเหนโลกทศนและความสมพนธกบบรบทสงคมในแตละชวงเวลา วธด าเนนการวจย วธด าเนนการวจย ใชการวจยเชงเอกสารเปนหลก ประกอบกบขอมลทางสงคมวทยาและมานษยวทยามาใชเพอวเคราะหตความ ซงจดกลมเอกสารในเบองตนดงน 1. เอกสารชนตน 1.1 จดหมายสโหม 24 ฉบบ หนงสอศาสนาสองฝายเลม (งานเขยนของสโหม) จดหมายทบดาและญาตเขยนถงสโหมทปรวรรตจากภาษาลานนาเปนภาษาไทยทตพมพและยงไมตพมพ บนทกชวประวตตระกลวชย 1.2 เอกสารจากหอจดหมายเหตมหาวทยาลยพายพ ไดแก บนทกบทสมภาษณบคคลทเกยวของกบสโหมทยงไมไดตพมพ บทความในวารสารของครสตจกรเมองเหนอ บทความและเอกสารของมชชนนารเพรสไบทเรยน รายงานการ ประชม 2. เอกสารชนรอง ไดแก หนงสอ วารสาร บทความ วทยานพนธและอน ๆ ทใหบรบททางประวตศาสตรทเกยวของในชวงเวลาทศกษา 3. ขอมลจากการสมภาษณครสตชนของครสตจกรในเชยงใหม และบคคลในวงการศกษาผใหขอมลเรองของสโหม 4 .วเคราะหและตความขอมลดวยวธการทางประวตศาสตร (Historical Method) และอธบายขอมลในรปแบบการพรรณาเชงวเคราะห ผลการวจย 1. ภมหลงสโหม สโหม (สกลวชย)4 เกดวนท 16 มกราคม พ.ศ. 2411 (ค.ศ.1868) เกดในครอบครวและหมบานบานเมองสาด เชยงใหม สโหมเปนบตรชายคนเดยวของหนานศรวชยกบแมวรรณด หนานศรวชยเปนผทผานการบวชเรยนเปนพระเมอสก

4 นามสกล นาจะมาจากชอพอหนานศรวชย ผเปนบดาสโหม นามสกลนจดตงในครงรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ผประกาศใช ”วชย“นามสกลทวพระราชอาณาจกร สโหมไดรบพระราชทานอนญาตใหใชนามสกล “วชย ”๔๒เลขท ไดตามทะเบยนอนญาต ๑ลงวนท กมภาพนธ พ.๒๔๕๘.ศ )ด

พงษาวดารตระกล “วชย(”



ออกมาจงเรยกวา“หนาน” สโหมบนทกเรองราวของหนานศรวชยในตอนหนงของ “พงศาวดารตระกลวชย”5 วา “พอหนานศรวชย เปนผมความรสงทางหนงสอดวย...นอกจากนทานยงเปนอาจารยประจ าวดอกดวย” ไมเพยงแตรหนงสอเทานน หากยง “มวชาการชางดวยมออกหลายอยาง เชน ชางแกะสลกลวดลายตาง ๆ...เมอเจานายองคไหนมงานตองการ กเรยกตวไปท างานทในคมในวงบอย ๆ” หนานศรวชยจงเปน “ชางฝมอ” ทนาจะถกเกณฑในฐานะไพรหลวงของเจานายใหเดนทางจากบานเมองสาดมาท างานในฐานะชางฝมอในคมเจานาย ดงปรากฏในบนทกวา “เมอเจานายองคไหนมงานตองการ กเรยกตวไปท างานทในคมในวงบอย ๆ” สโหมยงบนทกเรองการหนมานบถอครสตศาสนาของหนานศรวชยวา ในราวพ.ศ.2411 (ตรงกบปเกดสโหม) เปนเวลาทดร.แดเนยล แมคกลวาร ด.ด. (Dr.Daniel McGilvary D.D.) และโซเฟย (Mrs.Sophia Bradley) บตรสาวของหมอบรดเลย มชชนนารอเมรกนครอบครวแรกทขนมาท างานเผยแพรศรสตศาสนาในตวเมองเชยงใหม เมอหนานศรวชยไดพบเจอการท างานเผยแพรศาสนาครสตของแมคกลวาร เปนไปไดวาพนฐานความเปนผมความรสงในพทธศาสนาและฝกใฝหาความรอน ๆ เพมเตมนาจะชกน าใหพอหนานศรวชยสนใจค าสอนครสตศาสนา ซงเปนความรบรใหมททาทายหลกธรรมค าสอนพทธศาสนาพนเมองทส าคญ

บนทกพงษาวดารตระกลวชย6ระบวาในพ.ศ.2417 นายแพทยมาเรยน เอ ชค (Dr.Marion A. Cheek) หรอหมอชค

มชชนนารหนมจากสหรฐอเมรกาเดนทางขนมาเชยงใหม แมคกลวารไดแนะน าใหหนานศรวชยเปนครสอนภาษาพนเมองใหแกหมอชค ขณะเดยวกนหนานศรวชยกไดเรยนภาษาไทยกบแมคกลวารดวยเพอจะไดเรยนรค าสอนศาสนาเพรสไบทเรยนทพมพเปนภาษาไทยภาคส าหรบใชในกรงเทพฯ อยกอนแลว หนานศรวชยพรอมภรรยาและสโหมไดยายจากบานเมองสาดมาอยกบครอบครวหมอชค ครอบครวหนานศรวชยไดรบศลเขารตเปนครสเตยนรนแรก ๆ ของลานนาในพ.ศ.2421 หนานศรวชยเปนชางฝมอชนสง ท างานชางแกะสลกและรบใชงานกอสรางในคมเจานายในสถานะไพรทถกเกณฑแรงงานในระบบมลนาย-ไพรในสงคมลานนาทไมมคาตอบแทนทางรายได เพยงแตไดรบความคมครองจากมลนายตนสงกดไมใหอ านาจมลนายอนเขามาบงคบเกณฑแรงท างาน บนทกพงษาวดารประวตตระกล “วชย” ยงปรากฏความวา “ครนถงปค.ศ.1878/2421ไดรบใบปลอยออกจากจาว” คอการยกเลกสถานะไพรในสงกดมลนายทเปนเจานายเมองเหนอ ครอบครวสโหมจงเปนราษฎรเสรทหลดพนจากการเปนไพรแตตองช าระภาษแกขาราชการสวนกลางกรงเทพฯ แทน ท าใหมเวลาอสระในการประกอบอาชพและไดรบคาจางตอบแทน หนานศรวชยใชเวลารบจางท างานชางกอสรางอาคารและสงกอสรางพนฐานในตวเมองเชยงใหม ทก าลงเตบโตกลายเปนเมองสมยใหมภายใตเศรษฐกจการคาอตสาหกรรมปาไมสกและคาขายและไดรบคาตอบแทนเปนเงนตรา ในชวงเวลาทครอบครวหนานศรวชยไดยายเขามาอาศยกบครอบครวหมอชค เวลานนหมอชคไดแตงงานกบซาราห ชค(Ms.Sarah Bradley) หรอแหมมชคบตรสาวอกคนหนงหมอบรดเลย แหมมชคใหก าเนดบตร 3 คน “แมวรรณด” มารดาสโหมจงไดท าหนาท “แมนม” ซงนาจะไดรบคาตอบแทนเปนเงนรายไดและมสถานะเปนคนใน “บานหมอชค” ตอมาในพ.ศ.2428 หมอชคไดลาออกจากการเปนแพทยประจ าคณะมชชนนารและเรมอาชพธรกจสมปทานปาไมขอนสกในพนทสมปทานเมองเชยงใหม ล าพน ล าปางและแพร การศกษาเลาเรยนของสโหมในวยเดก เวลานนในสงคมลานนายงเปนการเรยนวชาหนงสอในวดพทธศาสนากบพระทสอนอกขระพนเมองและโลกไตรภม เวลานนการเรมตนขบวนการเผยแพรครสตศาสตรของคณะมชชนนารกยงไมไดจดการศกษาระบบโรงเรยนขน แมคกลวารและโซเฟยไดเปดการสอนหนงสอทบานตนเองโดยเรมสอนเดกหญงกอน เพราะสมยนนเดกหญงไมมโอกาสเรยนหนงสอเหมอนเดกชายทสามารถไปเรยนทวด สโหมวย 8 ขวบในฐานะทเปนครสเตยนกไดเรยนหนงสอกบแมคกลวาร ตอมาในพ.ศ.2422 มสเอดนา โคล (Ms. Edna Cole) และมสแคมเบล (Ms.Mary Campbell) ไดขนมา 5 “พงษาวดารตระกล วชย” งานเรยบเรยงชวประวตตระกลของสโหม วชย ระบชวงเวลาทเขยนคอ 1 กนยายน พศ..2473 เปนภาษาพนเมองเหนอ และนายถาวร วชย บตรของสโหมไดเรยบเรยงใหเปนภาษาไทยภาคกลางเมอวนท 1 กนยายน พ ..ศ 2475



ชวยดแลจดตงโรงเรยนทเชยงใหม สโหมไดเรยนทโรงเรยนแหงนราว 3 ป จนในพ.ศ.2424 โรงเรยนกปดตวเองเพราะครตองเดนทางไปชวยงานโรงเรยนทกรงเทพฯ ความรวชาหนงสอวยเดก เปนการเรยนรทยงไมอยในระบบโรงเรยน กลาวคอนาจะเปนวชาพนฐานทวไปอยางคณตศาสตร ภมศาสตรจากแผนทโลก วทยาศาสตรเบองตน หลกครสตธรรมเบองตน ทส าคญคอทกษะการพด อาน เขยนภาษาองกฤษเบองตน สโหมมประสบการณการเดนทางออกนอกนครเชยงใหม ดวยมารดาสโหมในฐานะเปนแมนมไดเดนทางตดตามครอบครวชคลงมากรงเทพฯ สโหมขณะมอายเพยง 9 ขวบจงมประสบการณการเดนทางพ านกในกรงเทพฯ สโหมยงมโอกาสเรมตนรบผดชอบการท างานในโลกธรกจดวยการชวยงานหนานศรวชย ซงรบผดชอบการชวยเหลอธรกจปาไมของหมอชคในต าแหนงผจดการดแลแทนหมอชคทวไป ไดไปตรวจการปาไมทกททกต าบลคอในเขตสจงหวดทนายแพทยชคไดรบอนญาตสมปทานท าไมขอนสกในเขตจงหวดเชยงใหม ล าพน ล าปาง และแพร สโหมในฐานะผชวยงานพอนาจะไดตดตามเดนทางส ารวจปาไมดวยเชนกน และยงไดท าหนาท ๆ ส าคญ ๆ หลายต าแหนงเชนเกยวกบการเงนเปนตน ท าใหเขาเรยนรระบบรหารจดการธรกจ หมอชคยงไดน าวทยาการสมยใหมแบบตะวนตกเขามาใชในโรงเลอยไมและงานอตอเรอเพอลดการใชแรงงานคน (คารล บอค, 2550 : 199) สโหมจงรจกเครองจกรกลทใชในโรงเลอยตลอดจนเครองจกรและเครองใชไฟฟาบางชนดทหมอชคสงเขามาจ าหนายใหแกชาวเมองเชยงใหมอกดวย จากประสบการณทผานมาจงเปนปจจยพนฐานท าใหสโหมในวย 21 ป มความพรอมส าหรบการเดนทางสโลกกวางขามทวปเพอการเรยนรครงส าคญในชวต ในเดอนกรกฎาคม พ.ศ.2432 สโหมและแหมมชคกบบตรในวยเดกอก 3 คน ไดเดนทางลองเรอจากเชยงใหมสกรงเทพฯ เพอลงเรอเดนสมทรสจดหมายปลายทางทเมองโอคแลนด ซานฟรานซสโก รฐคาลฟอรเนย ประเทศสหรฐอเมรกา โดยไปถงในราวตนเดอนกนยายน พ.ศ.2432 แหมมชคมจดประสงคหลกเพอสงลก ๆ ไปเขาเรยนและฝากอยกบญาตและพชายตางมารดาของแหมมชคคอ คอเนเลยส (Mr.Cornelius Bradley) บตรชายของหมอบรดเลยซงพ านกอยทนน สโหมจงเดนทางออกสโลกกวางผานมหาสมทรทางเรอเดนทะเลมงสเมองซานฟรานซสโก ทวปอเมร กาดนแดนตางทวปซงอยอกซกโลกหนงทแตกตางกนทงพนท ผคนและวถชวตความเปนอย การเดนทางครงนและตลอดชวงเวลาพ านกในสหรฐอเมรกาประมาณ 1 ปเศษ สโหมเขยนจดหมายทคณะมชชนนารเรยกวา “หนงสอฝากสโหม 24 ฉบบ” กลบบานถงพอแมและญาตพนองทเชยงใหม 2. วธการเลาเรองในจดหมายสโหม : กรอบคดแบบวฒนธรรมตะวนตก บนทกประสบการณการเดนทางของนกเดนทางและผเผยแพรครสตศาสนาชาวตะวนตกในครสตศตวรรษท 19 มกเปนการเขยนทใหความส าคญกบสงทเปนสาระความรตาง ๆ และความจรงเชงประสบการณในแงมมทหลากหลายทงทางกายภาพและสงคมวฒนธรรม ดงจะเหนไดจากจดหมายฉบบแรกจากคณะกรรมการมชชนเพรสไบทเรยนโพนทะเลถงมชชนนารทเดนทางไปปฏบตงานในสยามพ.ศ.2398 (ค.ศ.1846) ไดแนะน าวา “...เราจะรสกยนดมากถาไดรบขาวจากคณเดอนละครง หรอในชวงเวลาประมาณน.. ควรมรายละเอยด...ทแสดงทก ๆ อยาง ทจะท าใหบรรดามตรสหายของคณทนกบครสตจกรโดยสวนรวมมความคนเคยกบดนแดนทมแสงสวางรบหรแหงน” เรองราวบนทกจะเปนเรองเกยวกบสภาพสงคมวฒนธรรม ชวตความเปนอย เทคโนโลย วทยาการตาง ๆ รวมทงสภาพเศรษฐกจและการเมองการปกครอง เปนตน อกประการหนงทศนะการมองโลกแบบตะวนตกมกจะบนทกเรองราวทคนทองถนไมเหนวาส าคญหรอควรคาแกการบนทกอยางละเอยด เชน สภาพดนฟาอากาศ สภาวะขาวยากหมากแพง (รตนาพร เศรษฐกล, 2539) สโหมเขยนหนงสอฝากหรอจดหมายถงพอแมโดยเปนการเขยนแบบไมเปนทางการ คอเขยนเหมอนจดหมายสวนตวโดยทว ๆ ภาษาทใชเหมอนภาษาพดคยกนในครอบครวตามปกต แตเนอหาในจดหมายมความหลากหลายตงแตบอกเลาถงสารทกขสกดบ สงทไดประสบพบเจอตลอดการเดนทางตงแตออกจากเชยงใหมผานเมองตาง ๆ จนไปถงเมองโอคแลนด ประเทศสหรฐอเมรกา การสโหมเดนทางไปกบแหมมชค จงนาจะไดทจะไดรบค าชแนะในเรองของการฝกสงเกตและจดบนทก



ประกอบกบอปนสยทเปนคนใฝเรยนรของเขาดวย ในสมยนนคนลานนาทวไปยงไมนยมการเขยนบนทกเรองราวตาง ๆ เพราะความรในสงคมลานนาตงแตสมยดงเดมนนเปนการศกษาในวด การเลาเรยนจะเนนการทองจ าเนอหาจากในต าราและการถายทอดแบบมขปาฐะ คอถายทอดกนแบบปากตอปาก จดหมายสโหมจงเปนกรอบการเลาเรองทคลายกบขนบในการเขยนบนทกของมชชนนารอเมรกนทงในดานเนอหาและจ านวนหนงสอคอเฉลยเดอนละ 2 ฉบบรวม 24 ฉบบในเวลาหนงปเศษ 3. โลกทศนเกยวกบโลกสมยใหมในศตวรรษท 19 นบแตทศวรรษ 2410 ทมชชนนารอเมรกนเขาไปเผยแพรครสตศาสนาในสงคมจารตลานนาพรอมกบวทยาการตะวนตกและสงประดษฐสมยใหมทใหความรเรองภมศาสตร เชน ลกโลกจ าลอง แผนท สงผลตอโลกทศน ของคนในสงคมลานนาทรบเอาวธคดและการปฏบตแบบใหมทเปลยนจากจากศาสนาพทธไปเขารตเปนครสเตยน และเชอมนในความรแบบวทยาศาสตรและความเจรญแบตะวนตก การทสโหมไดเรยนหนงสอและใกลชดมชชนนารจงไดรบความรวชาการสมยใหมรวมถงเรองราวเกยวกบสหรฐอเมรกาบานเกดของมชชนนาร ซงมชชนนารยอมตองพยายามถายทอดความเปนบานเมองของตนทเจรญศวไลซ เพอเปนการแสดงวาพวกตนเหนอกวาคนลานนา เพราะมชชนนารท เขามาเผยแพรศาสนาในลานนาลวนมโลกทศนจากวฒนธรรมและศาสนาของพวกเขา คอโลกทศนแบบ “ทวนยม” (Dualism) ทแบงโลกเปนสองฝายเทานน คอฝายสวางของพระเจา และฝายมดบอดของซาตาน (สวอนสน, 1992 ) มชชนนารมองวาสงคมลานนาเปนสงคมทมความเชองมงายเรองเหนอธรรมชาต อนแสดงถงความมดบอด สนหวงและลาหลง ดงนนมชชนนารจงตองพยายามน าเสนอความร ความจรงทางวทยาศาสตร และความเจรญของวทยาการตะวนตกในบานเมองตนเองมาเปนเครองก าจดความเชอผด ๆ การเดนทางไกลของสโหมครงนจงเปนการทจะไดสมผสและมประสบการณจรงในโลกสมยใหมทถกหลอหลอมจากมชชนนารวาทนนคอ “ดนแดนของพระเจา” สโหมเดนทางไปถงทาเรอเมองซานฟรานซสโก สหรฐอเมรกาในราวตนเดอนกนยายน พ.ศ.2432 เปนชวงเวลาทสหรฐอเมรกาเพงจะผานพนชวงหลงสงครามกลางเมอง (The Civil War ค.ศ.1861-1865/พ.ศ.2404-2408) จงเปนชวงเวลาทมการบรณะฟนฟดานการเกษตรกรรม อตสาหกรรมและดานเศรษฐกจของประเทศ ถอเปนชวงทอตสาหกรรมรงเรองมากทสดเรยกวายคทองของอตสาหกรรม (พ.ศ.2408-2433/1865-1900) จดหมายสโหม 24 ฉบบจงเปนการเขยนทเกดขนในทามกลางบรรยากาศของความเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจทงในสหรฐอเมรกาและเปนชวงเดยวกบลานนาในยคเปลยนผานจากสงคมจารตสความเปนสมยใหมแบบตะวนตก เนอหาและความหลากหลายจงสะทอนใหเหนถงกรอบคดในดานตาง ๆ ของคนเชยงใหมคนหนงซงเปนชาวพนเมองจากโลกเกษตรกรรมไปสมผสกบโลกอตสาหกรรมในดนแดนทถอวาเปนโลกใหม ท าใหเกดประสบการณและการรบรใหมซงมผลตอโลกทศนของสโหม 3.1 อาคารทสรางดวยอฐหนปน ถนนทราบเรยบ ความสะอาด : บานเมองทเจรญในทศนะของสโหม เมอสโหมไดพบเหนและสมผสกบเมองซานฟรานซสโกและเมองโอคแลนดซงเปนทพ านกตลอดระยะเวลาหนงปเศษ สภาพของบานเมองทสโหมมองเหน คอเตมไปดวยอาคารตกสงทสรางดวยอฐหนปนในขณะทบานเรอนทเชยงใหมสวนใหญเปนเปนไมไผหลงคามงจาก สวนคมเจานายกเปนไมสก จะมกแตวดวาอารามเทานนทสรางดวยอฐหนปน ถนนหนทางทปราบเรยบดเปนสะอาดเปนระเบยบงามตาเทยบไมไดกบถนนในกรงเทพฯ ทสกปรกเตมไปดวยขยะเรยราดหรอถนนในเชยงใหมทมน าหมากเลอะเทอะเปรอะเปอน และในเมองยงมสวนสาธารณะท าใหสโหมรสกวา “แซน แฟนซสะโก เปนเมองใหญ เปนเมองงาม อนนงทอกแลนดทเราอยกเปนเมองใหญเมองงามเหมอนกน ถนนหนทางกกวางขวางงามด สะอาด ผอสดสายตา ทกถนนเปนตกทงมวล” (หนงสอฝากสโหมใบท 3) สโหมมองวาตกรามทสรางดวยอฐหนปนและถนนทดราบเรยบนนคอลกษณะทางกายภาพของเมองสมยใหมทแสดงถงความเจรญ โดยเฉพาะความสะอาดทสโหมนาจะไดรบการปลกฝงจากการทเขาไปอยกบครอบครวหมอชค มชชนนารมองวาความสะอาดแสดงถงการเปนผเจรญ “ศวไลซ” ดงเชนมสซสแมตตน (Mrs.Mattoon)



มชชนนารอเมรกนทเคยประจ าอยกรงเทพฯ ไดบนทกวา “...พวกเราไดเขาเยยมบานพกของเหลาสตรฝายใน บานเหลานไมใชบานทสะอาด สวยงาม นาอยตามทศนะของครสตศาสนกชนทมสตปญญา” (Matton, 2557) สโหมยงใหความสนใจกบวธการและสงทน ามาใชกอสรางตก เขาสงเกตและอธบายอยางละเอยดลออถงลกษณะตงแตประต ไมกระดานปพน เสา บนได และสงทน ามาใชสรางทมทงไม หน ดนจหรออฐ เหลกและและยงเปรยบเทยบวาหนบางอยางกคลายกบหนทมทเชยงใหม แสดงถงการถายทอดของผมความรและคนเคยกบงานชางกอสรางอยางชดเจน

“อนนง ใครหอพอแมไดหนในตกนแทๆ ตกน อนทเปนไมอยกมแตแปนพนกบประตเทานน นอกนนเปนแตเหลกกบหนกบดนจ ทางลมนนเปนเสาเหลกทงมวลใหญเทาเสาวหารวดเมองสาด ทางในนนประดบดวยแผนหนขาว แมขนไดกเปนเหลกทงมวล แปนขนไดนนกเปนหนขาว ตองขนไดกเอาหนเขาตด หนทเขาเอาใสน เปนหนคลายกบหนทโปงตะกอน แตแขงกวานนเขาเอามาเปนแผนใหญหนาสองนว ลางทกวางสหาศอก เขาเอาไหนมาบร เขาเอามาปดเลอมเหมอนแผนแกวฉนนน” (หนงสอฝากสโหมใบท 17)

อาจกลาวไดวาสโหมคดวาประสบการณนนาจะเปนประโยชนกบงานกอสรางในเมองเชยงใหม เพราะในชวงเวลานนหมอชคเปนผทมบทบาทส าคญในดานการกอสรางพนฐานในเชยงใหม อาท สะพานไมสกขามน าปงบรเวณหนาวดเกตการาม รวมทงการรบผดชอบดแลงานกอสรางของมชชนนาร เชน โรงเรยนสตร บานพกมชชนาร เปนตน (Mc Gilvary, 2001) สโหมและบดาในฐานะทอยใกลชดและท างานกบหมอชค นาจะเหนวาเขาจะไดใชประสบการณนท างานกอสรางอาคารตกรามทแขงแรงดทนสมยงามตาและแสดงออกถงความเจรญของเมองเชยงใหม แมสโหมจะเหนวาเมองซานฟรานซสโกเตมไปดวยอาคารตกรามสง ๆ แสดงถงความเจรญ แตเขากคดวานนคอสงทดไมฉลาดทตองสรางใหสงเกดความจ าเปนขนาดนน ไมเหมอนกบคนเชยงใหมทด าเนนทางสายกลาง (สทธ บตรอนทร, 2534) รจกความพอด พออยพอกน “อนนง ขาตงวาเขางาวล าไป บเหมอนชาวเรา บเยยะอะสงนกหนา กพออยพอกน” (หนงสอฝากสโหมใบท 17) สะทอนใหเหนวาสโหมมองดวยสายตาของคนเชยงใหมทไมใชสงคมเมองทแออด พนทกมมากมายในขณะทในเมองซานฟรานเวลานนมการอพยพของผคนเขามามาก ท าใหทดนในเมองมราคาแพงจงจ าเปนตองสรางตกสงเพอใหใชประโยชนคมคากบการลงทนและการใชพนทใหมากทสด อกประการหนงกคอสโหมเหนวาการเปนสงคมเมองนนแมจะดวาเจรญทนสมยแตกแออดจนไมนาอยอาศย “ไปแอวเวยงแลวบมวน ไดหนคนทกเชอชาตทกภาษา ไดหนคนมงมเศรษฐและคนทกขคนจนกนาสงเวชแท ๆ ทเมองนนมความสขกนก คนทกขกนก” (หนงสอฝากสโหมใบท1 19) นาจะท าใหสโหมยอนกลบมามองวาแมเมองเชยงใหมอาจยงดไมเจรญดวยวตถตกรามแตกมความสขกวาสงคมเมองทเจรญ อนเปนลกษณะของ คนในสงคมจารตทชอบความเปนอยทในสงคมไมแออด สงทนาสนใจอกประการหนงกคอ การทสโหมไดสมผสกบความเจรญของสงคมเมองสมยใหม ซงสงนเปนสงทมชชนนารพยายามสรางมโนทศนใหคนลานนาเหนวาบานเมองของพวกเขาเปนบานเมองทเจรญไปดวยวทยาการ สงประดษฐ เทคโนโลยสมยใหมอนเปน “พระพรจากพระเจา” ใน “แผนดนของพระเจา” ซงหลายครงทสโหมกดวาจะรสกเชนนน เมอครงทเขาไปเทยวชมพพธภณฑแลวเหนภาพวาดเสมอนจรงทแสดงประวตศาสตรการสรบในสงครามกลางเมองของสหรฐอเมรกา ส โหมถงกบบอกวา “ปญญาแลสมอเขาเขยน เหลอปญญามนษย” (หนงสอฝากสโหมใบท 8) หรอเมอไดไปเหนเครองจกรขนาดใหญในโรงงานอตสาหกรรม สโหมกลาววา “ดเหมอนทจกเหลอก าลงมนษย” (หนงสอฝากสโหมใบท 5) ดวยหลกความเชอของครสเตยนทกลาววาพระเจาเปนผทรงสรางนน สโหมกมความเชอและศรทธาตอพระเจาเชนเดยวกบครสตชน แตดวยโลกทศนแบบ “ทวนยม” ทมชชนนารมองวาผทไมไดนบถอพระเจาเชนตนนนเปนคนมดบอดลาหลง สโหมนาจะไมยอมรบในวธคดทสดโตงน เขาคดวาปจจยส าคญทท าใหเกดความเจรญนนกคอ “ปญญาของมนษย” แมเมองนนจะมใชแผนดนทมคนนบถอพระเจา กม



ความเจรญเชนกน ดงเชนเมอสโหมแวะพก 4 วนทเมองโยโกฮามา ประเทศญปนเพอเปลยนเรอเดนสมทรล าใหญในการเดนทางตอมายงสหรฐอเมรกา เขามโอกาสเทยวดชมสภาพบานเมอง ไดเหนตกราม ถนนหนทางและสงประดษฐทนสมยหลายอยาง เขาเลาวา “ไดหนของดหลายอยาง ดวยชาวญปนเปนคนมปญญาด” (หนงสอฝากสโหมใบท 2) ซงทศนะแบบนคอโลกทศนแบบมนษยนยม (Humanism) ทถอมนษยเปนศนยกลาง เปนมาตรฐาน เปนผก าหนดทกอยางดวยความร ความคดและคณธรรมในตวเอง อนเปนโลกทศนพนฐานของคนลานนาทแมจะมรากฐานมาจากพทธศาสนาทวา “มนษยเปนผท ากรรม และรบผดชอบตอผลการกระท า” แตกเปนปรชญาทท าใหสโหมซงแมจะมใชพทธศาสนกชน แตกเปนจตวญญาณลานนาทไดรบการสงสมและถายทอดจากการเรยนรทางสงคม (สทธ บตรอนทร, 2522) 3.2 ตลาดสนคา เครองจกร โรงงานอตสาหกรรม : โลกเศรษฐกจสมยใหมในทศนะสโหม การเขามาท าธรกจของชาตตะวนตกและการเผยแพรศาสนาของมชชนนารอเมรกนซงมาพรอมกบวฒนธรรมตะวนตกและความเจรญตาง ๆ สลานนา รวมทงระบบเศรษฐกจแบบใหมทเปลยนจากเศรษฐกจในระบบเกษตรกรรมแบบพอยงชพไปสระบบเศรษฐกจแบบอตสาหกรรมทผลตเพอการคา โดยกลมคนทไดรบผลของการเปลยนแปลงนในล าดบแรกคอกลมเจานายและขนนางกบกลมทนบถอศาสนาครสต (เนอออน ขรวทองเขยว, 2553) เศรษฐกจแบบใหมสงผลตอชนชนกลางใหมความรสกนกคดทมงทจะเรยนรวทยาการสมยใหมรวมถงการปรบตวเพอมโอกาสเขาท างานกบชาตตะวนตก ครอบครวของสโหมนบวาเปนชนชนกลางในสงคมเชยงใหมทมโอกาสยกระดบฐานะตนเอง ทงในฐานะท เปนคนพนเมองทเขารตและโดยเฉพาะอยางยงเปนคนภายใตอปถมภของหมอชค หนานศรวชยและสโหมจงมโอกาสรวมคาและท างานกบหมอชค ท าใหสโหมมมมมองของคนในโลกสงคมอตสาหกรรมทใหความสนใจกบประสทธภาพการผลต ดงจะเหนไดจากการทสโหมใหความสนใจในการไปเทยวชมการใชเครองจกรและเทคโนโลยสมยใหมหลายแหง เชน ไปดอซอมเรอและโรงงานอตสาหกรรมเหลกทใชเครองจกรตาง ๆ ในการผลตเหลกและทองเหลองทตองท าการรด กลงและเจาะเหลกทท าใหการท างานดงายเสมอนวาเหลกเปนแผนขผง “ผอเขาท างายเหมอนขเผง” (หนงสอฝากสโหมใบท 5) แมเขาจะเคยเหนเครองจกรทกรงเทพฯ หรอทเชยงใหมซงหมอชคเรมน าเขาไปนนกเทยบกนไมได “แตกอนไดหนอแลเครองจกรทบางกอกกวาใหญเตมทแลว เดยวนไดหนทตนเคา มแท ๆ ซ าใหญกวาบางกอกหลายเทา เหลอทจกพรรณาบอกเลาได เครองจกรทเชยงใหมเหมอนของเลนบดาย” (หนงสอฝากสโหมใบท 5) สโหมคงมองเหนภาพวาถาเชยงใหมมเครองจกรเชนนบางจะท าใหการท างานในอตอเรอของหมอชคงายและมประสทธภาพมากขนหลายเทาตว และท าใหอตสาหกรรมในเมองเชยงใหมไดพฒนากาวไปอกขนหนงดวย ดงทไดกลาวขางตนแลววาชวงเวลาดงกลาวเปนยคทองของอตสาหกรรมของสหรฐอเมรกาทมการพฒนาและขยายตวทงดานเศรษฐกจ การคมนาคมขนสงรวมทงพฒนาการทางเทคโนโลยและวทยาการสมยใหมซงมผลตอการเตบโตของอตสาหกรรม เกดการผลตสนคาเขาสตลาดทละมาก ๆ และตองมตลาดเพอเปนแหลงระบายสนคา สโหมไดไปดตลาดซงเปนอาคารทเตมไปดวยรานรวงขายสนคานานาชนด ตกไหนขายอะไรกจะมหลายรานขายเหมอนกนทงตก “ถาคนใดขายเสอขายเตยว (กางเกง) กมแตเสอมแตเตยวเตมตกนน ถาขายเกบ (รองเทา) กขายเหมอนกน” (หนงสอฝากโหมใบท 18) การไปเทยวชมตลาดน สโหมยงไดพรรณนาถงสนคาจ าพวกผาไหมแพรพรรตาง ๆ รวมทงเครองประดบ เครองเงนทเปนของมาจากยโรป จนอยากใหเจานายทางเหนอไดมาดนาฬกาเรอนเงน เรอนทอง “ไคหอเจานายเมองเหนอเชยงใหมไปหน นาละกาเงน นาละกาค า..ทเมองอเมรกานนเพนใชพลอย ใชเงน ใชค า ใชไหม ใชแพร ใชแตของด ๆ ทงนน” (หนงสอฝากโหมใบท 18) เพราะเจานายทางเหนอนยมของประดบตกแตงทมาจากยโรป สอดคลองกบบนทกของคารล บอคเมอครงเดนทางไปเชยงใหมและไดเขาเฝาเจาอนทวชนนทเจาหลวงเชยงใหมทคมวา “บางสวนกแตงดวยเครองเรอนแบบยโรป” (คารล บอค, 2550) สโหมอาจมองไปถงวาถาหมอชคสงสนคาเหลานเขามาในเชยงใหมคงเปนทสนใจของเจาทางเหนอเปนแนแท เพราะชวงเวลานนนอกจากหมอชคจะเปนแพทยแลว ยงสงสนคาแปลกใหมทนสมยจากยโรปมาขายใหกบเจานายทกรงเทพฯ และเจาหลวงเชยงใหมดวย



และตอมาหมอชคกกาวขนไปเปนตวแทนจ าหนายสนคาจากตางประเทศเขามาในเชยงใหม (Sarah Cheek) สโหมจงคนเคยกบสนคาเหลานและอยากใหเชยงใหมมตลาดขายสนคาแบบนบางเพราะคงมเจานายทางเหนอเปนลกคารายใหญ สะทอนถงวธคดของคนทจะอยในโลกอตสาหกรรมและโลกธรกจในอนาคตทก าลงมาถง 4. โลกทศนเกยวกบการด าเนนชวต 4.1 สโหม “พอเลยงปาไม”: การท างานและการใชชวตแบบวถครสเตยน สโหมกลบมาถงเชยงใหมในราวเดอนพฤศจกายน พ.ศ.2433 และยงไดเขาท างานปาไมกบหมอชคอกทงไดรวมกนท าการคาชางควบคไปดวย ตอมาในพ.ศ.2438 หมอชคลมปวยและเสยชวตลง บนทกพงศาวดารตระกลวชยระบวาในปถดมาหลงการเสยชวตของหมอชค สโหมไดท าธรกจสมปทานปาไมโดย “เอาชางของหมอชค 8 เชอกไปท าการตดฟนลากไมขอนสกทหวยปงหอม ในต าบลเมองออนขายใหหางบอมเบยเบอรมา” สโหมยงท าปาไมทเมองงาวซงนาจะเปนพนทสมปทานของสโหม การท าปาไมของสโหมนาจะสงผลใหเขามฐานะมนคงจนกาวมาเปน “พอเลยงคาไม” และสามารถสละก าลงทรพยและก าลงกายเพองานศาสนาไปดวย ดงจะเหนไดจากบนทกตอนหนงของฟรแมน (Rev.Jhon H. Freeman) มชชนนารผเดนทางมาตรวจงานศาสนาในดนแดนแถบนไดกลาววา “สโหมยงเปนผอาวโสในครสตจกรเชยงใหม เปนพอคาไมสงออก บางทนาจะเปนบรษฐานะดทสดในโบสถทองถน...และยงเปนผอ านวยการโรงเรยนสอนศาสนาวนอาทตย เขายงไดรบแตงตงใหเปนประธานคณะกรรมการศษยาภบาลทดแลและสนบสนนโรงเรยนครสเตยนชมชน” (Freeman, 1910) สงนแสดงใหเหนวถชวตของสโหมทอทศตนทงก าลงกายและก าลงทรพยเพอศาสนกจตามวถของครสตชนทดทมความเชอมนและศรทธาตอพระเจา การทเขาท าปาไมจนมความมนคงในฐานะ สโหมจงเปนก าลงส าคญในการชวยเหลอกจกรรมทางศาสนาและโรงเรยนครสเตยนชมชนดวย สงนเชอแนวาสโหมไดเหนแบบอยางทดของครอบครวแมคกลวารผทใหการอบรมสงสอนสโหมตงแตวยเดก ความเคารพและศรทธาของสโหมและคนลานนาทมตอแมคกลวาร ท าใหแมคกลวารไดรบการยกยองใหเกยรตเรยกวา “พอครหลวง และ แมครหลวง” บนทกพงศาวดารสโหมระบวา ในพ.ศ.2447 เวลานนมชางเหลออย 2 เชอกจงไดพาไปตดฟนชกลากไมเคยน ไมยมทปาแมงด แตครงนน าไมมาเพอปลกบานหลงใหมทบานสนปาขอย บรเวณทางดานใตของโบสถครสตจกรท 1 รมฝงตะวนออกแมน าปง และไดขายชางทงสองเชอกอนเปนการเลกท าธรกจสมปทานไมปนนและมาซอทนาเพอท านาขายขาว การทสโหมเลกท าปาไมนาจะมเหตผลส าคญ 2 ประการ ประการแรกคอเมอรฐบาลสยามจดตงกรมปาไมขนทเชยงใหมในพ.ศ.2439 ตอมาในชวงพ.ศ.2440-2443 รฐบาลไดโอนกรรมสทธพนทและการท าสมปทานปาไมจากเจาเมองตาง ๆ ใหเปนสมบตของแผนดนเพอรฐบาลเขาไปด าเนนการท าไมสกเอง สงผลใหรายไดของผท าปาไมลดลงในขณะทการท าปาไมมตนทนมาก สโหมคงคดค านวณวาอาจไมคม จงตดสนใจเลกท าปาไม เหตผลอกประการหนงกคอในเดอนเมษายน พ.ศ.2446 ครสตจกรเชยงใหมไดมการจดกจกรรมการชมนมทางศาสนาของครงใหญ มการวางแผนและจดประชมครงแรกทเชยงใหมเปนเวลาถง 4 วนเพอสรางความรความเขาใจในแนวคดและวถปฏบตทางศาสนา มครสเตยนทงจากครสตจกรในเมองเชยงใหมและจากชนบทเขารวมประมาณ 900 คนและจดอกครงในปตอมาทเชยงใหมโดยมครสเตยนเขารวมประมาณ 1,000 คน (ประสทธ พงศอดม, 2550) ดวยบรรยากาศดงกลาวจงเปนการปลกเราและตอกย าใหครสเตยนพนเมองเกดความศรทธาและเชอมนในชวตครสเตยน และยงเปนการสรางอตลกษณและความรสกรวมของชมชนครสเตยนทองถน อกทงยงเปนการใหโอกาสครสเตยนพนเมองไดมสวนเขามาก าหนดวถชวตของครสตจกรทองถนมากขนดวย (สวอนสน, อางในประสทธ พงศอดม, 2550) และคงเปนเพราะเหตนเองทท าใหในปตอมาสโหมจงผนตวเองจาก “พอเลยงปาไม” ส “ศาสนาจารย” ของครสตจกร



4.2 “ บานสนปาขอย”: ภาพสะทอนศกยภาพความเปนผน าของครสเตยนชาวพนเมอง สโหมเลกท าปาไมในพ.ศ.2447 เขาไดขายบานอยอาศยทบานแมขา ฝงตะวนตกแมน าปงซงเปนบรเวณทเคยอาศยตงแตสมยอยกบครอบครวหมอชค สวนบานหลงใหญของหมอชคหลงจากทหมอชคเสยชวต บานกตกไปเปนกรรมสทธของหลยส เลยวโนเวนสสหายหมอชคซงตอมากลายเปนคแขงทางการคา ตอมาเจาแกวนวรฐ เจาหลวงเชยงใหมองคท 9 กไดครอบครองเปนคมเจาแกวนวรฐ สโหมบนทกในพงศาวดารตระกลวชยวา “เวลาทท างานปาไมทเมองงาวนน บานเรอนตงอยฝงตะวนตกแมน าปงทขางคมเจาหลวงเดยวน...ไดขายบานใหเจาหลวงเชยงใหม และไดมาซอเอาบานฝงตะวนออกแมน าปงใตโรงสวดทบานสนปาขอย” และไดสรางบานหลงใหม “บานสนปาขอย” ขนบรเวณทดนหลงบานทมาซอไว ฟรแมนไดบรรยายเกยวกบบานสโหมหลงนวา “เขาเปนเจาของบานทอยสบายทสด สรางตามแบบตะวนตกทปรบพนทใชสอยใหเขากบการใชงานในทองถน” (Freeman, 1910) บานสนปาขอยเปนบานใหญโตและดโดดเดนในยานนนซงเปนชมชนครสเตยน และอยไมไกลจากโบสถครสตจกรทหนงเชยงใหมซงเปนโบสถศนยกลางของครสตจกรภาคเหนอ สโหมอาจตองการแสดงวา “บานสนปาขอย” ทดทนสมยโออาในยานส าคญของชมชมครสเตยนน คอภาพของความมนคงในฐานะทางเศรษฐกจเปนทพงพาของครสเตยนทองถนและชวยเหลอกจกรรมศาสนาได และยงท าใหชวนคดวาเ ขาตองการเทยบเคยงกบบานของมชชนนารเพอแสดงถงศกยภาพของเขาในฐานะ “ศาสนาจารยพนเมอง” เหตผลทนาจะสนบสนนขอสนนษฐานนคอ สโหมตองการปพนฐานไปสความเปนผน าครสเตยนพนเมองทมศกยภาพไมแพมชชนนาร ดงนนบานสนปาขอยนอกจากเปนบานพกอาศยของครอบครวสโหมกบแมวรรณดภรรยาและบตรชายหญงทง 9 คนแลว ยงใชเปนสถานทปฏบตพนธกจครสเตยนดวยตามรปแบบของงานเผยแพรศาสนาผานสถาบนทส าคญ 3 อยาง (ศรพนธ นนสนานนท, 2547) คอ 1) สถาบนการศกษาโดยใชพนทบางสวนของบานเปดเปนโรงเรยนสอนหนงสอใชชอวา “โรงเรยนพฒนา” สอนทงนกเรยนขายหญงตงแตชนประถมศกษา 1-4 โดยมบตรชายหญงของสโหมเปนครผสอน (จนดา สงหเนตร, 2522) เดกคนไหนไมมเงนเรยน กจะไดรบการอปการะชวยเหลอดานการศกษารวมทงหาเสอผาให เพอใหเดกมโอกาสเรยนและไดรบการสงสอนใหมระเบยบวนยทด 2) สถาบนสงคมสงเคราะห บางครงมครสเตยนจากชนบทหางไกลมาเสยชวตทโรงพยาบาลในเมองเชยงใหม มเพยงภรรยาและลกทตองรบภาระตามล าพง บานสนปาขอยถกใขเปนสถานทจดงานนมสการพระเจาตามพธกรรมทางศาสนาและเปนผชวยจดการดแลเรองสสานทฝงใหอกดวย และ 3) สถาบนศาสนา ทใชจดกจกรรมทางศาสนาในการพบปะพดคยแลกเปลยนกน (Kenneth E. Well, 1942) และยงเปนสถานทใชรบรองมชชนนารทเขามาเยยมเยยนครสตจกรดวย เจรญ วชย บตรชายสโหมใหภาพเกยวกบบานสนปาขอยวา

“บานของเราอยหางจากครสตจกรทหนงประมาณ 300 หลา บานของเราเปนศนยกลางรบรองแขกคอผมาเยยมและผรบเชญในวนอาทตย...ครสตศาสนกชนทมารวมการการนมสการในเวยงคอครสตจกรทหนงเชยงใหม กไปรบประทานอาหารกลางวนทบานของผม โดยค าเชญของคณพอ โดยมากมาจากหมบานไกล ๆ อาทตยละไมต ากวา 50 คนเสมอ” (เจรญ วชย, 2511)

ในพ.ศ.2454 สโหมในวย 43 ปไดรบแตงตงใหเปน “ศษยาภบาล” คนท 3 ของครสตจกรทหนงเชยงใหมตอจากศษยาภบาลคนท 2 คอศาสนาจารยปญญา ไชยวณณ ซงปฏบตหนาทตงแตพ.ศ.2439-2454 เปนเวลา 15 ป ปญญา ไชยวณณยงมสายสมพนธทางเครอญาตคอเปนนาชายของสโหมดวย เขาเปนผทเคยตดตามแมคกลวารไปท าการประกาศศาสนาตามทตาง ๆ หลายปจนไดรบการสถาปนาเปนศาสนาจารยและศษยาภบาลครสตจกรทหนงเชยงใหม จงไดรบความรและประสบการณทหลอหลอมจากแมคกลวารมากพอสมควร (ประสทธ พงศอดม, 1892) และในปเดยวกนน แมคกลวาร มชชนนารคนแรกผบกเบกพนธกจครสตศาสนาในลานนาและเปนมชชนนารผอาวโสทสดไดเสยชวตลง



ไมมขอมลทแนชดวาการน าครสตจกรทหนงเชยงใหมชวงทสโหมเขามารบต าแหนงในชวงแรก ๆ นนเปนอยางไร เขาใจวาสโหมนาจะมแนวคดในการบรหารดแลตางกบครสตจกรเมองเหนอแหงอน ๆ กลาวคอตงแตครสตจกรทหนงเชยงใหมเรมกอตงในเดอนเมษายน พ.ศ.2411 และชมชนครสเตยนกมการขยายออกไปตามชนบทตาง ๆ ทงใกลและไกล สถานภาพของมชชนนารมกเปนผอปถมภและผน าของครสตชนพนเมอง มชชนนารมกจะฝกผน าพนเมองใหเปนเพยงผท างานชวยในการประกาศแตไมไดฝกใหเปนผน าทสามารถบรหารจดการและดแลครสตชนทองถนของตนเอง ย งตองอยภายใตการดแลของมชชนนาร เมอสโหมเขามาเปนศษยาภบาลของครสตจกรทหนงเชยงใหมซงเปนศนยกลางของครสตจกรเมองเหนอ จากปจจยทเปนลกษณะของสโหมหลายประการ อาท ประสบการณการท างานในระบบตะวนตกท าใหมวธการ ทกษะและวสยทศนในการท างานศาสนาทมระบบบรหารจดการแบบตะวนตก (เชนบนทกการประชม ซงคนพนเมองมกไมคนเคย) และยงมสายสมพนธอนดกบคนทองถนท าใหสโหมมคณสมบตโดดเดนกวาผน าพนเมองคนอนในเวลานน เขาจงเหนความส าคญและความจ าเปนของการทผน าตองเรยนรและบรหารจดการเอง เพอใหความคดทางครสตศาสนาทผสมผสานอยางเหมาะสมกบสภาพสงคมประเพณทองถนเพอเปนศาสนาของชนในชาต ซงสงนเปนสงทมชชนนารมกมองขามดวยพนฐานทศนคตลบวาคนพนเมองยงไมพรอมและไมมศกยภาพเพยงพอ จงควรตองอยภายใตการบรหารจดการของมชชนนาร สโหมนาจะมความคดนมาตงแตเรมสรางบานสนปาขอย จนกระทงพ.ศ.2466 สโหมมความพยายามในการเคลอนไหวของครสตศาสนกชนพนเมอง อนเปนการแสดงถงความปรารถนาจะมสวนรวมในพนธกจครสตจกรทสามารถชวยเหลอตนเอง ปกครองตนเองและประกาศดวยตนเอง การรณรงคดงกลาวอางเหตวานบแตมชชนนารเขามาวางรากฐานและเปนผเลยงดครสตจกรในลานนานานถง 50 ป จงสมควรแยกออกมารบผดชอบตนเองได “การทจะใหพอแมเลยงดตอไปจนแกเฒานนกเปนการยากและเปนการผดธรรมดาและเปนการไมสมควรยง” (ประสทธ พงศอดม, 2527) จงควรจดตงครสตจกรอสระภายใตการรบผดชอบของครสตชนพนเมองเอง ซงแนวคดนทางคณะมชชนจากตางประเทศพยายามสนบสนนใหเกดขนตงแตพ.ศ.2436 แตยงไมเปนผลส าเรจ เพราะมชชนนารและคนทองถนมองวาคนทองถนไมพรอมทจะดแลตวเอง สโหมไดชกชวนญาตสนท 4 คนคอศาสนาจารยปญญา ไชยวณณผเปนนา ครค าอาย ไชยวณณผเปนนองชายภรรยา นายค าตน ไชยวณณผเปนญาต และนายเจรญ วชย บตรชาย ซงบคคลเหลานเปนผทไดรบการศกษาและมบทบาทในโรงเรยนของมชชนและส านกสอนศาสนาศาสตรดวย จงนบเปนบทบาทส าคญของปญญาชนทตองการสรางระบบครสตจกรทเปนของคนทองถน และยงปลกเราใหครสชนในลานนาหนมาพงตนเองกนดวย (ประสทธ พงศอดม, 2550) แตความพยายามนยงไมไดผลเพราะเปนแนวคดใหมทคนทองถนยงไมพรอมในการเปลยนแปลง และยงมแหลงขอมลวาเปนเพราะการเคลอนไหวนมาจากบคคลจาก 2 ตระกลจงเกรงวาจะเปนการรวบอ านาจงานครสตจกร แตอยางไรกตามการสรางครสตจกรของคนทองถนกส าเรจในเวลาตอมาคอในพ.ศ.2477 ทการประชมประจ าปของคณะกรรมการไดมองเหนความส าคญทสถาปนาครสตจกรทเปนของชนชาวไทยมากขน เพอใหเปน “ครสตจกรแบบพนเมอง” โดยมการจดตง “สยามครสตสภา” และไดพฒนาเปน สภาครสตจกรในประเทศไทยในปจจบน (ประสทธ พงศอดม, 2527) บทสรป โลกทศนของสโหมในวยหนมทสะทอนในหนงสอฝากสโหมหรอจดหมาย 24 ฉบบนน ชวงเวลาดงกลาวเปนชวงส าคญของการเปลยนแปลงจากสงคมจารตลานนาไปสความเปนสมยใหม ประกอบกบชวงทสโหมเดนทางไปสหรฐอเมรกานนกเปนชวงเวลาของยคทองของอตสาหกรรม สโหมในฐานะทเปนคนใกลชดกบครอบครวหมอชค และเปนชนชนกลางทไดท างานและรวมหนการคากบหมอชคซงเปนผทกวางขวางและมอทธพลในระดบชนชนน าของเชยงใหมกวาได สโหมและครอบครวจงมโอกาสทางหนาทการงานและการประกอบอาชพดกวาคนอน ดงนนเมอเขามโอกาสไปเหนโลกใหมในสหรฐอเมรกา เขาจงใหความสนใจเปนพเศษในเรองของความเปนเมองสมยใหม โดยเฉพาะเรองของเทคโนโลยการกอสรางตกอาคาร ถนนหนทางเพราะนนเปนสงทจะเปนประโยชนในอาชพการกอสรางของบดาและของเขา อกทงยงมสวนพฒนาเมองเชยงใหมใหมความ



เจรญศวไลซอกดวย เมอกลบมาเชยงใหม สโหมไดท างานปาไมเปนเวลาประมาณ 14 ปจงเลกท าดวยบรบททางเศรษฐกจและสงคมทเปลยนแปลงไป สโหมหนมาอทศตนใหกบการท างานดวยความเชอมนประสบการณ ศกยภาพ วสยทศน ทกษะและสายสมพนธอนดกบคนหลายระดบในทองถนจนไดรบแตงตงเปนผน าครสตจกร ท าใหสโหมมแนวคดทพยายามสรางจตส านกและเคลอนไหวใหเกดการกอตงครสตจกรทเปนของชนพนเมองทสามารถบรหารจดการและดแลตนเองไดโดยไมตองพงพามชชนนาร จากโลกทศนของสโหมทสะทอนผานประสบการณใน 2 ชวงชวตจงชใหเหนวา โลกทศนของบคคลนนมความเชอมโยงกบบรบทสงคมและสงแวดลอม อกทงฐานะและรปแบบความสมพนธของบคคลกบบคคลหรอกบสถาบนในสงคมทเขาอยยงเปนตวก าหนดวาโลกทศนนนจะมขอบเขตเพยงไรดวย


หนงสอ จระนนท พตรปรชา. ( 2552). ลกผชายชอนายหลยส. (พมพครงท 4). กรงเทพฯ : สยามบนทก. ชค, มาเรยน อลองโซ. (2557). จากจนสอนเดยทอยใตการปกครองขององกฤษโดยผานทางเชยงใหม ใน สยามและลาวใน สายตามชชนนารอเมรกน. กรงเทพฯ : กรมศลปากร. นนทชย มชธน. บรรณาธการ. (2004). 175 ปพนธกจครสตศาสนาโปรเตสแตนทในประเทศไทย (ค.ศ.1828-2003). กรงเทพฯ : ประชมทองพรนตงกรป. เนอออน ขรวทองเขยว. (2559). เปดแผนยดลานนา. กรงเทพฯ : ส านกพมพมตชน. บญเสรม สาตราภย และ กมลธร ปาละนนทน. (2557). สโหม คนเชยงใหมคนแรกทไปอเมรกา “ใบบอกสโหม” เปนต ารา เรยนลานนายครอยป. (พมพครงท 2). นนทบร : มด กราฟฟค. ประสทธ พงศอดม. (2527). ประวตสภาครสตจกรในประเทศไทย. กรงเทพฯ : ชวนพมพ. ปราณ ศรธร ณ พทลง. (2538). เพชรลานนา เลม 2. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : ศลปวฒนธรรม. แมคกลวาร, ดาเนยล. (2539). กงศตวรรษในหมคนไทยและคนลาว. แปลโดย จตราภรณ ตนรตนกล. กรงเทพฯ : ภาพพมพ. วชระ สนธประมา. (1990). ภาษาทใชในการสอนและการสอนภาษาในโรงเรยนของมชชนทางภาคเหนอ นบตงแตเรมตน จนถงชวงสงครามโลกครงทสอง. ใน เฮอรเบท อาร สวอนสน และ ประสทธ พงศอดม. ศาสนาครสต-มชชนนาร- สงคมไทย รวมบทความชดท 1. เชยงใหม : ฝายประวตศาสตรสภาครสตจกรในประเทศไทย. เวลส, แคนเนท อ. (1958). ประวตศาสตรโปรเตสแตนทในประเทศไทย 1828-1958. พระนคร : สภาครสตจกรใน ประเทศ ไทย. สมบต จนทรวงศ. (2537). โลกทศนของสนทรภ. กรงเทพฯ : ศลปวฒนธรรม. สรสวด อองสกล. (2539). ประวตศาสตรลานนา. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลซซง. อนนตชย จนดาวฒน. (2556). ประวตศาสตรอเมรกา. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : ยปซกรป. Bock Carl. (1986). Temples and Elephants : The narrative of a journey of exploration through upper Siam and Lao travel in Siam in 1881-1882. Bangkok : White Lotus. John H. Freeman, (1910). An Oriental Land of The Free. Philadelphia : The Westminster Press. Kenneth E. Wells, (1942). Unforgettable Disciples. Board of Foreigh Missions Presbyterian Church. McGilvary, Daniel. (2001). A Half Century Among the Siamese and the Lao : An Autobiography. (Reprint) Bangkok : White Lotus.



เอกสารอางอง วทยานพนธ ชาล เออไพบยล. (2555). ความสมพนธเชงอ านาจระหวางมชชนนารอเมรกนกบกลมชนชนตาง ๆ ในสงคมเชยงใหม พ.ศ. 2410-2484. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาประวตศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม. ประสทธ พงศอดม. (2550). มชชนนารอเมรกนกบการสรางชมชนชาวครสตในลานนาชวงสมยของการปรบเปลยนทาง สงคม พ.ศ.2410-2476. วทยานพนธอกษรศาสตรดษฎบณฑต, สาขาประวตศาสตร, คณะอกษรศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย. พวรรณตร แซอง. (2550). ยทธศาสตรวฒนธรรมดานการศกษาของมชชนนารคณะเพรสไบทเรยนในเมองเชยงใหม พ.ศ. 2416-2484. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาประวตศาสต, มหาวทยาลยเชยงใหม. ศรพนธ นนสนานนท. (2547). ภมหลงทางสงคมและวฒนธรรมของมชชนนารอเมรกน ชวงค.ศ.1820-1914 : การส ารวจ เอกสารเกยวกบมชชนนารเพรสไบทเรยนทปฏบตงานในภาคเหนอของประเทศไทย. วทยานพนธศลปศาสตรมหา บณฑต สาขาประวตศาสตร, มหาวทยาลยธรรมศาสตร. เอกสารจดหมายเหตมหาวทยาลยพายพ หอจดหมายเหตวทยาลยพายพ. McGilvary Papers. RG004/91. หอจดหมายเหตวทยาลยพายพ. Cheek Family Papers. RG007/91. หอจดหมายเหตวทยาลยพายพ. Sarah Cheek Papers. RG006 3/300-13. หอจดหมายเหตวทยาลยพายพ. สโหม วชย. ประวตแรกของครสตจกรเชยงใหม ใน ประวตศาสตรครสตจกร. แฟมประวตศาสตรครสตจกร กลองท 1 แฟมท 3 รหส 026/79. หอจดหมายเหตวทยาลยพายพ. รายงานการประชมคณะธรรมกจ ณ โบสถครสตจกรทหนง เชยงใหม วนท 21 มกราคม, 23 กมภาพนธ ค.ศ.1939. บทความในวารสาร เจรญ วชย. (2511). 50 กวาปแหงความหลง. อนสารฉลองครบรอบ 100 ป ครสตจกรท 1 เชยงใหม, ไมมเลขหนา. สโหม วชย. (ม.ป.ป.) การทานขาวใหม (1935) ของครสตจกรภาคทหนง เชยงใหม. ขาวครสตจกร, ไมมเลขหนา. เอกสารจากการถอดเทปแถบบนทกเสยงสมภาษณ จนดา สงหเนตร (2522) สมภาษณโดย ชยนต หรญพนธ ผปฏบตการโครงการประวตศาสตรดวยค าบอกเลา เจรญ วชย (2524) สมภาษณโดย ชยนต หรญพนธ ผปฏบตการโครงการประวตศาสตรดวยค าบอกเลา



ปญหาของกลไกทางเมองในสมยสมบรณาญาสทธราชยกบการปฏวต 2475 ของสยาม:

กรณศกษาระบบราชการ1

The Problem concerning the political Mechanism, absolute Monarchy and the Revolution in 1932 in Siam: Case Study of Thai Bureaucracy

โดม ไกรปกรณ2 บทคดยอ บทความวจยนตองการศกษาความเปนมาของระบบราชการซงเปนกลไกทางการเมองทชนชนน าสยามสมยสมบรณาญาสทธราชย (พ.ศ. 2435-2475) สรางขนเพอใชในการบรหารราชการ และปญหาของกลไกทางการเมองทน าไปสการปฏวต 2475 โดยใชวธการทางประวตศาสตร จากการศกษาพบวา ระบบราชการเปนกลไกทางการเมองทชนชนน าสยามสมยสมบรณาญาสทธราชยตงขนตามแบบระบบราชการของประเทศตะวนตกเพอใชในการรวมอ านาจสพระมหากษตรย อยางไรกตามในทางปฏบตแลวระบบราชการทใชอยในเวลานนประสบปญหาหลายประการ ไดแก ความเหลอมซอนกนระหวางอ านาจของกษตรยกบอ านาจของเสนาบดกระทรวง การขาดแคลนบคลากรทมความรความสามารถระดบสง ความขดแยงระหวางหนวยราชการดวยกน การใหขาราชการออกจากงานเนองจากรฐบาลตองการลดรายจาย อนเปนปจจยหนงทน ามาสการปฏวต 2475 ค ำส ำคญ: กลไกทางการเมอง สมบรณาญาสทธราชย ระบบราชการ Abstract This research paper aims to study the bureaucracy’s history, as the elites in the absolute Monarchy in Siam established it as a political mechanism to govern the country. The purpose of this paper also includes the study of the problems concerning the political mechanism, that could lead to the revolution in 1932. Historical methodology should be used in this study, which finds out that, the bureaucracy, as a political mechanism, was established by the elites as a mean to concentrate the power on the king. In doing this, the example of the western countries was followed. However, the bureaucracy caused many problems in practice, such as, the overlapping of power between the King and his ministers, the lacking of manpower with high potential, the conflicts between the offices, as well as the layoff of many officer dues to economic problem. These were part of the caused leading to the revolution in 1932. Keywords: Political Mechanism, Absolute Monarchy, Bureaucracy

1บทความนเปนสวนหนงของงานวจยเรอง 2490-2435 .ศ.การใชกลไกทางการเมองและวฒนธรรมในการจดความสมพนธเชงอ านาจระหวางรฐกบประชาชน พ“: พระราชพธ ระบบราชการ รฐธรรมนญ พรรคการเมอง 2ผชวยศาสตราจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ



บทน า ในการศกษาเพอท าความเขาใจประวตศาสตรการเมองของรฐทเปน “รฐสมยใหม” (modern state) คอรฐทม

องคประกอบหลก 4 ประการ ไดแก ดนแดนทแนนอน ประชากร รฐบาลทมอ านาจในการปกครองประเทศ อ านาจอธปไตย

นนประเดนส าคญประเดนหนงทไมอาจละเลยไดคอ การท าความเขาใจเกยวกบ “สถาบนการเมอง” ซงหมายถง สงทมนษย

รวมกนจดตงขนเพอบรหารจดการอ านาจทางการเมองภายในกลมคนหรอชมชน โดยสถาบนการเมองของชมชนทางการเมองท

พบเหนกนทวไปไดแก รฐ ประมขของรฐ รฐสภา ศาล ฯลฯ (โกวท วงศสรวฒน, 2548 ข, 26-36; บวรศกด อวรรโณ, 2560,

95; ไพโรจน ชยนาม, 2524, 4) และเพอใหเขาใจถงการท างานของสถาบนทางการเมองไดอยางเปนระบบจ าเปนตองเขาใจ

เกยวกบกลไกทสถาบนทางการเมองใชในการบรหารจดการอ านาจทางการเมองใหด าเนนไปได บทความนจะท าความเขาใจ

เกยวกบระบบราชการซงเปนหนงในกลไกทางการเมองของไทย โดยมงศกษาทระบบราชการในสมยสมบรณาญาสทธราชยของ

สยาม (พ.ศ.2435-2475) ซงเปนยคทระบบราชการสมยใหมถกตงขนมาเพอเปนกลไกในการรวมศนยอ านาจการปกครองไวท

พระมหากษตรย แตกลบปรากฏวาปญหาทเกดขนในระบบราชการกลายเปนปจจยประการหนงทน าไปสการปฏวตเมอวนท

24 มถนายน พ.ศ. 2475 อนเปนการปดฉากระบอบสมบรณาญาสทธราชย ความลกลนระหวางความตองการของ

พระมหากษตรยในระบอบสมบรณาญาสทธราชยทตองการใชระบบราชการเปนกลไกในการรวมศนยอ านาจกบสภาพปญหา

ของระบบราชการทเปนหนงในปจจยทท าใหระบอบสมบรณาญาสทธราชยพงทลาย (จะไดอธบายโดยละเอยดในสวน

ผลการวจย) เปนประเดนทผวจยใหความสนใจ

นอกจากนผวจยยงเหนวาการท าความเขาใจประวตศาสตรการเมองไทยในสมยสมบรณาญาสทธราชยโดยพนจจาก

ระบบราชการซงเปนกลไกทางการเมองทถกใชในสมยนจะมสวนในการทบทวนแนวทางการศกษาเกยวกบการเมองไทยดวย

แนวคดระบอบอ ามาตยาธปไตย (bureaucracy) ของ เฟรเดอรค รกส (Frederic W. Riggs) ซงอธบายวาการเมองไทยหลง

การปฏวต 2475 เปนระบอบการเมองทถกครอบง าโดยระบบราชการ บรรดาผน าทางการเมองและฝายทมอทธพลในการ

ก าหนดนโยบายการเมองลวนแตมาจากระบบราชการ พลงทอยนอกระบบราชการไมมอทธพลตอกระบวนการก าหนดนโยบาย

ทางการเมองเลย (บณฑต จนทรโรจนกจ, 2560, 108) ซงแนวคดของรกสเปนแนวคดทมอทธพลตอการศกษาและอธบายการ

เมองไทยมานาน แมอทธพลของแนวคดนจะเจอจางลงแลวแตกยงเปนหนงในแนวคดทมการน ามาใชในการอธบายการ

เมองไทย (บณฑต จนทรโรจนกจ, 2560, 108-109) ดงนนการพจารณาทบทวนถงการอธบายการเมองไทยดวยแนวคด

“ระบอบอ ามาตยาธปไตย” จงเปนสงทควรท าอย บทความวจยชนนพยายามทจะทบทวนดวยการยอนกลบไปพนจในแงมม

ทางประวตศาสตรจากขอเทจจรงเกยวกบระบบราชการในยคสมบรณาญาสทธราชยของสยามซงมการสถาปนาระบบ

ราชการขน

วตถประสงคของการวจย 1. ศกษาความเปนมาและปญหาของการใชกลไกทางการเมองของรฐบาลสยามในชวงการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย (พ.ศ. 2435-2475) อนเปนหนงในสาเหตของการปฏวตในพ.ศ. 2475



วธด าเนนการวจย งานวจยนเปนการสงเคราะหขอมลจากงานเขยนหรองานศกษาทางประวตศาสตรและดานรฐศาสตรโดยใชวธการ

ทางประวตศาสตรคอ อธบายความเปนมาของระบบราชการและความสมพนธระหวางปญหาของระบบราชการกบขอเทจจรงทางประวตศาสตรในสมยสมบรณาญาสทธราชย (พ.ศ. 2435-2475) แลวน าเสนอเรองราวในลกษณะของการพรรณนาเชงวเคราะหตามล าดบเวลา

ผลการวจย

1. ระบบราชการ: กลไกทางการเมองของรฐบาลสยามสมยสมบรณาญาสทธราชย เมอกลาวถง “ระบบราชการ” (bureaucracy) ในแงความเปนมาของค าแลวค าวา “ระบบราชการ” เปนค าทคดคน

ขนเมอประมาณพทธศตวรรษท 23 (ตรงกบครสตศตวรรษท 18) โดย เดอ กรเนย (de Gournay) นกเศรษฐศาสตร ชาว

ฝรงเศสเปนผคดค านขน การใชค าวา “ระบบราชการ” ในยคนนมความหมายวา ไมใชการปกครองแบบกษตรย (monarchy)

ไมใชอภชนาธปไตย (aristocracy) หรอประชาธปไตย (democracy) แตเปนการปกครองโดยเจาหนาท (bureaucracracy

หรอ rule by officials) (เรองวทย เกษสวรรณ, 2546, 9-30) หากแตในแงความเปนมาในทางปฏบตแลวระบบราชการเรมม

อยางจรงจงในยโรปเมอสงคมเปลยนจากยคศกดนาเปนยคสมบรณาญาสทธราชยในชวงพทธศตวรรษท 21-23 (ตรงกบชวง

ครสตศตวรรษท 16-18) อนเปนชวงทกษตรยในองกฤษ ฝรงเศส และปรสเซย ไดอ านาจอธปไตยคนมาจากขนนาง มการสราง

ความมนคงในการจดหาทรพยากรเพอสนบสนนระบอบกษตรย มการใชนโยบายการคาเปนนโยบายของรฐ และมการรวมศนย

อ านาจทางการบรหารไวทกษตรย (เรองวทย เกษสวรรณ, 2546, 5-10)

นกปราชญในยโรปชวงกลางพทธศตวรรษท 23 ถงกลางพทธศตวรรษท 24 (ตรงกบชวงครสตศตวรรษท 19) ได

แสดงทศนะตอระบบราชการไวหลายแนวทาง โดยคารล มารกซ (Karl Marx พ.ศ. 2361-2426) นกปราชญชาวเยอรมน

ไดแสดงทศนะวา ระบบราชการเปนเครองมอของทนนยมและชนชนกลาง โดยระบบราชการและรฐถกชนชนปกครองและชน

ชนกระฎมพ (bourgeoisie) หรอชนชนกลาง ใชเพอครอบง าชนชนอนในสงคม หรอกลาวอกอยางหนงคอ มารกซ มองวา

ระบบราชการเปนสงทตดมากบทนนยม โดยระบบราชการท าหนาทรกษาระเบยบสงคมเพอสรางความมนคงใหกบการผกขาด

อ านาจทรพยสนและผลประโยชนของชนชนปกครองและกระฎมพ ซงมารกซเรยกทง 2 กลมนรวม ๆ วา “ชนชนนายทน”

ดงนนระบบราชการจงไมมประโยชนตอสวนรวมเพราะระบบราชการไมไดเปนเจาของหรอเก ยวของโดยตรงกบกระบวนการ

ผลตและไมไดมสวนท าใหผลผลตสวนรวมเพมขน (พทยา บวรวฒนา, 2556, 20-21)

สวน มกซ เวเบอร (Max Weber พ.ศ. 2407-2463) นกปราชญชาวเยอรมนอกทานหนงไดแสดงทศนะวา ระบบ

ราชการเปนผลจากววฒนาการของอารยธรรมมนษยทเกดจากระบบเศรษฐกจแบบเงนตรา (money economy) ท าให

ตองการรฐบาลทเขมแขงและสามารถรกษาความสงบเรยบรอยของสงคมได เมอมรฐบาลขนจงมการตงระบบบรหารแบบระบบ

ราชการซงเปนระบบทมความแนนอนและสามารถรกษาความมนคงของประเทศได (พทยา บวรวฒนา, 2556, 34-36) โดย

ระบบราชการเปนการใชอ านาจตามกฎหมาย ต าแหนงผบรหารสงสดจะตองมาจากกฎหมายและเจาหนาทบรหารขององคกร

ในระบบราชการจะมาจากการแตงตงโดยผปกครองประเทศหรอผบงคบบญชาขององคกรหนง ๆ (เรองวทย เกษสวรรณ,

2546, 21; พทยา บวรวฒนา, 2556, 41) ทงน เวเบอร ไดใหภาพตวแบบในอดมคต (ideal type) ของระบบราชการวาระบบ

ราชการทดตองมลกษณะ 6 ประการดงน 1. มรปแบบการบรหารทแบงยอยเปนสวนส าหรบงานเฉพาะดาน 2. มสายงานบงคบ



บญชาและการสงการเปนขนตอนจากสงลงลาง 3. มกฎระเบยบทใชในองคกรรวมกนและก าหนดอ านาจหนาทของเจาหนาท

ทกระดบ 4. ไมมความสมพนธสวนบคคลหรออารมณความรสกสวนตวเขามาเกยวของ 5. การมอบหมายงานและความด

ความชอบเปนไปตามความสามารถและผลงาน 6. แยกผลประโยชนและชวตสวนตวกบขององคกรออกจากกนอยางเครงครด

(สภางค จนทวานช, 2551, 60-61) โดยอกจดหนงทตองกลาวถงคอ เวเบอร ไดอธบายวา ขาราชการและเจาหนาทในระบบ

ราชการใหมลกษณะเปนขาราชการอาชพทไดรบผลตอบแทนเปนเงนเดอนทมจ านวนแนนอน ตองไดสทธบ านาญ อตรา

เงนเดอนเปนไปตามขนของต าแหนงในระดบการบงคบบญชา มระบบการเลอนต าแหนงตามอาวโสหรอความส าเรจ (เรองวทย

เกษสวรรณ, 2546, 22)

หลกการและค าอธบายเกยวกบระบบราชการของ มกซ เวเบอร ถอเปนหลกการและค าอธบายทมอทธพลตอสงคม

ตะวนตกโดย เวเบอร ไดรบการยกยองวาเปนบดาของความคดระบบราชการ (พทยา บวรวฒนา, 2556, 31)

ส าหรบความเปนมาของระบบราชการของสยาม กลาวไดวาปรากฏขน ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว (ในการกลาวถงพระองคครงตอไปจะใชค าวา “รชกาลท 5” ซงคนไทยคนเคย) ตงแตทรงเรมปฏรปประเทศให

ทนสมยแบบตะวนตกในชวงแรกระหวางพ.ศ. 2416-2418 ซงทรงเรมสรางกลมคนทมความคดสมยใหมไวเปนก าลงในการตอส

ทางการเมองกบคนรนเกา เพอดงพระราชอ านาจกลบคนมาจากกลมสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) และ

กรมพระราชวงบวรวไชยชาญ โดยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงกอตง “สมาคมสยามหนม” ซงประกอบไป

ดวยบรรดาเชอพระวงศและขนนางหนมๆ ทมความคดกาวหนาทนสมย โดยกลม “สยามหนม” เปนขาราชการสมยใหมกลม

แรกของสยาม รวมทงพระองคยงทรงสนบสนนใหพระราชอนชา พระราชโอรส และบตรขนนางผใกลชด ไดรบการศกษาแบบ

สมยใหม ตลอดจนตงสภาทปรกษาราชการแผนดน (council of state) และสภาทปรกษาสวนพระองค (privy council)

ขนมาชวยใหค าปรกษาแกพระมหากษตรยในการบรหารประเทศ (ปยนาถ บนนาค, 2550, 61-64; เบเคอร และ ผาสก

พงษไพจตร, 2557, 97)

กลาวไดวา รชกาลท 5 ไดทรงกอตงระบบราชการสมยใหมแบบตะวนตกขน ทงนยงพบอกวาพระองคทรง

วางรากฐานของระบบราชการแบบตะวนตกไวอกประการหนงคอ การจายเงนเดอนใหแกขาราชการ โดยในพ.ศ. 2416

ทรงโปรดใหตงหอรษฎากรพพฒนขนในพระบรมมหาราชวงเพอท าหนาทรวบรวมเงนผลประโยชนของแผนดนและจดเกบภาษ

อากร หอรษฎากรพพฒนนเปนตนแบบของการใหคาตอบแทนขาราชการเปนเงนเดอน โดยทรงพระราชทานเงนเดอนให

เจาพนกงานของหนวยงานนใหเหมาะสมกบงานราชการทแตละคนไดรบ การพระราชทานเงนเดอนกเพอเปนการปองกนไมให

เจาพนกงานแสวงหาผลประโยชนจากต าแหนงหนาท (นสดารก เวชยานนท, 2556, 42-43)

จ าเปนตองกลาวดวยวาทมาของการรเรมน าระบบราชการแบบตะวนตกและการใชระบบจายเงนเดอนใหแก

เจาพนกงานของหนวยงานรฐโดยรชกาลท 5 มาจากปจจยภายในของสยามและปจจยจากภายนอกคอ การทพระมหากษตรย

ของสยามไดเสดจประพาสอาณานคมของตะวนตก ดงท ปยนาถ บนนาค ไดอธบายวาการปฏรปประเทศของรชกาลท 5

ทรงตระหนกดวาพระองคไมทรงมพระราชอ านาจในการบรหารราชการไดอยางเตมท เนองจากอ านาจสวนใหญตกอย ในมอ

ของสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ดงนนรชกาลท 5 จงทรงด าเนนการปฏรปประเทศเพอดงอ านาจ

กลบมาสพระมหากษตรย อกดานหนงนนในชวงพ.ศ. 2411-2416 ซงสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศเปนผส าเรจ

ราชการแผนดนอยนน รชกาลท 5 ไดทรงเสดจประพาสดนแดนใกลเคยงซงเปนอาณานคมของชาตตะวนตก ไดแก สงคโปร



ชวา พมา และอนเดย ท าใหทรงไดรเหนความเจรญทประเทศตะวนตกน ามาใชในดนแดนอาณานคมและวธการปกครองท

ประเทศตะวนตกน ามาใชกบดนแดนเหลานน พระองคจงทรงตองการปรบปร งสยามใหเจรญขน (ปยนาถ บนนาค, 2550,

60-61)

อยางไรกตามการปฏรประเทศของรชกาลท 5 ตองหยดชะงกไประยะหนงเนองจากเจานายและขนนางฝายอนรกษ

นยมซงน าโดย สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ และกรมพระราชวงบวรวไชยชาญ วงหนา ไมเหนดวยกบการปฏรป

ประเทศซงมนยถงการดงอ านาจสพระมหากษตรย ขณะทอ านาจของวงหนาและขนนางถกบนทอนลง สงผลใหเกดความ

ขดแยงระหวางวงหลวง (พระมหากษตรย) กบวงหนา ถงขนทเกดการเผชญหนากนในกรณวกฤตการณวงหนา แตเหตการณ

ไมไดลกลามเนองจากสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ มาชวยไกลเกลย รชกาลท 5 จงทรงหยดการปฏรปประเทศไป

ชวงหนง (ปยนาถ บนนาค และคณะ, 2556, 111-112; วยอาจ, 2556, 331-333) หลงจากสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ

ถงแกอสญกรรมในพ.ศ. 2425 และกรมพระราชวงบวรวไชยชาญ สนพระชนมในพ.ศ. 2428 รชกาลท 5 จงกลบมาด าเนนการ

ปฏรปประเทศระยะท 2 อยางจรงจงอกครง (ปยนาถ บนนาค, 2550, 69-70) โดยการปฏรประเทศระยะท 2 นมความส าคญ

อยางมากตอการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชยของสยาม ดงทนกวชาการหลายทานไดชวา ชวงทศวรรษ 243 0

(พ.ศ. 2430-2439) เปนชวงเวลาทรชกาลท 5 ทรงสถาปนารฐสมบรณาญาสทธราชยทรวมศนยอ านาจการปกครองสงสดไวท

พระมหากษตรย (สมเกยรต วนทะนะ, 2533, 23-36; อรรถจกร สตยานรกษ, 2553, 60)

ในการปฏรปประเทศเพอสถาปนารฐสมบรณาญาสทธราชยนรชกาลท 5 ทรงน าเอาระบบราชการแบบตะวนตกมาใชอยางเตมรปแบบโดยทรงเรมจากการ “แถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผ นดน ”ในพ.ศ .2430 ทชใหเหนถง

ปญหาหรอความบกพรองของกรมกองตาง ๆ ทมอย รวมทงปญหาดานตวบคคลในระบบบรหารราชการแผนดนแบบเดมของสยาม ในการนพระองคทรงชใหเหนวาปญหาในระบบราชการแผนดนเปนปญหาทตองแกดวยการเปลยนแปลงระดบโครงสราง )สาย ชล สตยานรกษ, 2558 , 196-198( ตอมาในชวงพ .ศ .2431-2435 รชกาลทไดทรงปฏรประบบราชการอยางเปนขนเปนตอนเรมดวยการตงเสนาบดสภาในพ .ศ .2431 )นสดารก เวชยานนท , 2556 , 50-51( กอนทจะมการปฏรประบบราชการครงใหญในพ .ศ .2435 โดยการตงระบบบรหารราชการสวนกลาง )กระทรวงตาง ๆ (และระบบการบรหารราชการสวน

ภมภาค )ระบบมณฑลเทศาภบาล ( )ด โกวท วงศสรวฒน, 2548 ก , 37-41 ; ธดา สาระยา, 5402 , 19-94(

2. ปญหาของระบบราชการสมยสมบรณาญาสทธราชย: ปจจยกระตนการปฏวต 2475

กลาวไดวาระบบราชการทรชกาลท 5 ทรงใหตงขนเพอใชเปนกลไกในการรวมศนยอ านาจการปกครองประเทศท

พระมหากษตรยนนประสบความส าเรจตามพระราชประสงค ดงท ลขต ธรเวคน นกวชาการดานรฐศาสตรไดชวา การบรหาร

ราชการแผนดนโดยตงกระทรวงแบบตะวนตกและการใชระบบเทศาภบาลในการบรหารราชการสวนภมภาคโดยแบงเปน

มณฑลและจงหวด ตวผวาราชการจงหวดแตงตงจากกรงเทพฯ กนเงนเดอนในฐานะขาราชการคนหนง มสวนส าคญอยางยงใน

การรวมอาณาเขตและหนวยการปกครองกงอสระทกระจดกระจายกนใหรวมเขาดวยกนเปนรฐชาต (Nation State) ทรฐบาล

กลาง ณ กรงเทพฯ สามารถรวมอ านาจการปกครองและการบรหารเขาเปนหนวยเดยวกน (ลขต ธรเวคน, 2550, 105-106)

อยางไรกตามระบบราชการแบบตะวนตกซงรชกาลท 5 ทรงน ามาใชในการบรหารราชการแผนดนนนเมอด าเนนการ

ไปไดระยะหนงไดเกดปญหาในการท างาน ดงท ชยอนนต สมทวณช นกวชาการดานรฐศาสตรไดอธบายไววาปญหาส าคญของ

การบรหารราชการแผนดนในสมยรชกาลท 5 อยทวาการปฏรประบบราชการในสมยรชกาลท 5 มงใหกระทรวงมหาดไทยและ



กระทรวงกลาโหมขยายอ านาจเหนอดนแดนในอาณาเขตของรฐสยาม น าไปสการทกระทรวงซงเปนกลไกในการควบคมและ

การใชก าลงบงคบราษฎรกลายเปนแหลงอ านาจทซอนอยภายใตอ านาจของรฐบาล โดยความเหลอมซอนกนของอ านาจในการ

บรหารราชการแผนดนระหวางอ านาจของรฐบาลซงเปนแหลงอ านาจของพระมหากษตรยกบอ านาจของกระทรวงซงโดย

หลกการแลวถอเปนองคประกอบหนงของรฐบาล (ซงมพระมหากษตรยเปนผน าสงสด) เหนไดจากขอเทจจรงทวา ภายใตการ

ปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชยซงมงรวมศนยอ านาจไวทองคพระมหากษตรยนน ในทางปฏบตแลวการบรหารราชการ

ภายหลงการปฏรปการปกครอง พ.ศ. 2435 ไดมการกระจายอ านาจจากรชกาลท 5 ออกไปสเสนาบดกระทรวงส าคญ ๆ

ผมสวนรวมในการสรางรฐ โดยเฉพาะในกระทรวงหลก ๆ เชน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงการคลง กระทรวงการ

ตางประเทศ กระทรวงยตธรรม เมอมการแบงแยกโครงสรางและหนาทของกระทรวงเหลานใหมความชดเจนแลว กระทรวง

เหลานยงหางจากการใชอ านาจของพระมหากษตรยมากขนทกท ในชวงปลายสมยรชกาลท 5 จงมรายงานของสถานทต

ตางชาตไปยงรฐบาลของตนวา เสนาบดกระทรวงมหาดไทย (กรมหลวงด ารงราชานภาพ) , เสนาบดกระทรวงการตางประเทศ

(กรมหลวงเทววงศวโรปการ), เสนาบดกระทรวงยตธรรม (กรมหมนราชบรดเรกฤทธ) พยายามทจะจ ากดขอบเขตอ านาจและ

บทบาทของรชกาลท 5 (ชยอนนต สมทวณช, 2541, 37-65)

นอกจากนยงไมรวมถงปญหาเชงโครงสรางดานอน ๆ อก เชน การขาดแคลนบคลากรทมความรความสามารถ

ระดบสง แตรฐบาลสมยรชกาลท 5 เพงรเรมจดการศกษาแผนใหมใหแกราษฎร จงตองจางชาวตางประเทศมาเปนทปรกษา

ราชการและเปนขาราชการในหนวยงานตาง ๆ เปนจ านวนมากโดยทปรกษาและขาราชการชาวตางชาตมบทบาทส าคญในการ

ปรบปรงระบบบรหารราชการใหทนสมยในแทบทกดาน (อรรถจกร สตยานรกษ, 2553, 69) เมอขาราชการชาวตะวนตก

ลาออกจงเกดปญหาเรองการหาผทมความสามารถมาทดแทน เหนไดจากกรณของนายคสตาฟ โรลน ยคมนส (Gustave

Rolin-Jacquemyns) ชาวเบลเยยมซงเขามารบราชการเปนทปรกษาราชการทวไปของรฐบาลสยามและไดมบทบาทส าคญใน

การพฒนาระบบกฎหมายและการบรหารราชการของสยาม จนไดรบการแตงตงจากรชกาลท 5 ใหเปน “เจาพระยา

อภยราชาสยามานกลกจ” ในพ.ศ. 2439 เมอทปรกษาราชการทวไปทานนกราบบงคมทลลาออกจากราชการในเดอนเมษายน

พ.ศ. 2442 เนองจากปญหาสขภาพ รฐบาลสยามจงประสบปญหาในการหาผทมความสามารถและประสบการณมาทดแทน

(ด เจาพระยาอภยราชาสยามานกลกจ คสตาฟ โรลน ยคมนส (Gustave Rolin-Jacquemyns), 2551)

แมวารฐบาลสมยรชกาลท 5 จะพยายามแกปญหาขาดแคลนขาราชการดวยการตงโรงเรยนฝกหดขาราชการพลเรอน

เพอผลตขาราชการชาวสยาม แตกวาจะตงโรงเรยนนไดกราวพ.ศ. 2442 (11 ปกอนสนรชสมย) เนองจากไมมบคคลทรชกาลท

5 ทรงวางพระทยใหด าเนนงานตองรอจนพระยาวสทธสรยศกด (ม.ร.ว.เปย มาลากล) กลบมาจากองกฤษ จงไดตงโรงเรยน

ฝกหดขาราชการพลเรอนขน (ด วฒชย มลศลป, 2554, 121-126, 329-330) มหน าซ ายงพบวาการจดการศกษาของรฐบาล

สมบรณาญาสทธราชยสยามไมไดวางแผนระยะยาวส าหรบการขยายฐานของราษฎรทมความร ความสามารถปอนระบบ

ราชการในระยะยาว ๆ ดวยดงเหนไดจากการจดการศกษาวชาภาษาองกฤษอนเปนความรทจ าเปนส าหรบการเปนขาราชการ

ของรฐบาลสยามในชวงพ.ศ. 2426-2439 นนจ ากดเฉพาะในกลมเจานายและบตรของผมบรรดาศกด ไมไดตงใจและมแผนการ

ในการจดการศกษาวชาภาษาองกฤษใหแกราษฎรทวไป (อาวธ ธระเอก, 2560, 117-124) แมแตในโรงเรยนฝกหดขาราชการ

พลเรอนกไมไดสอนภาษาองกฤษและเปนเชนนตลอดทศวรรษ 2440 มโรงเรยนขาราชการบางแหง เชน โรงเรยนทหารบก

โรงเรยนราชแพทยาลย โรงเรยนนายเรอ โรงเรยนฝกหดอาจารย ทมการเรยนการสอนภาษาองกฤษ โดยเหตทการจด



การศกษาภาษาองกฤษในโรงเรยนฝกหดขาราชการมลกษณะลกลนไมเปนไปในทศทางเดยวกนนเนองจากรฐบาลสยามม

นโยบายจ ากดการใชงบประมาณและจดการศกษา รวมทงอาชพของพลเมองใหสอดคลองกบชาตก าเนด ส าหรบกรณของ

โรงเรยนฝกหดขาราชการพลเรอนพบวาผส าเรจการศกษาจากทนสวนใหญเรยนวชาความรส าหรบการท างานเสมยน ดงนน

การเรยนภาษาองกฤษจงไมไดจ าเปนเทาไรนก (ด อาวธ ธระเอก, 2560, 176-184)

อกทงในสมยรชกาลท 5 ยงมปญหาการแยงชงทรพยากร (งบประมาณ บคลากร สถานท) ระหวางกระทรวงตาง ๆ

และปญหาความขดแยงเกยวกบความรบผดชอบในการปฏบตงานสาธารณะระหวางกระทรวงทมหนาทรบผดชอบในการ

ปฏบตงานรวมกน เชน กระทรวงโยธาธการกบกระทรวงเกษตราธการ กระทรวงมหาดไทยกบกระทรวงยตธรรม

กระทรวงมหาดไทยกบกระทรวงโยธาธการ เนองจากตางฝายตางมองวาตนมอ านาจในการวนจฉยสงการในงานทท าอย โดย

รชกาลท 5 มกจะตองทรงมพระราชวนจฉยสงการเพอยตขอขดแยงระหวางหนวยราชการทเกดขนตลอดสมยการปฏรปการ

ปกครอง (พ.ศ. 2435-2453) ทงนความขดแยงระหวางหนวยราชการทเกดขนนสวนใหญกระทรวงทววฒนาการมาจากองคกร

แบบจารตทมอ านาจมาแตเดมและไดรบการสนบสนนจากพระมหากษตรย เชน กระทรวงมหาดไทย จะไดรบงบประมาณและ

มอ านาจครอบคลมกจการของรฐมากกวากระทรวงอน ๆ (ปยนาถ บนนาค, 2533, บทท 4-5; ชยอนนต สมทวณช, 2541,

54-55)

มาในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2453-2468; ในการกลาวถงพระองคครงตอไปจะใชค าวา

“รชกาลท 6” ซงคนไทยคนเคย) พระองคทรงพยายามปรบปรงระบบราชการเพอแกไขปญหาทเกดขนในสมยของพระราชบดา

ของพระองค โดยรชกาลท 6 ทรงเนนการแบงหนาทของหนวยงานราชการใหชดเจนและทวถงยงขน ไมใหกระทรวงใด

กระทรวงหนงมขอบเขตอ านาจมากจนเกนไป ในสวนของขาราชการซงเปนกลไกส าคญในระบบราชการนนพระองคทรงวาง

“หลกราชการ” ใหเปนแบบอยางในการปฏบตหนาทของขาราชการไว 10 ประการคอ 1. มความสามารถ 2. มความเพยร 3.

มไหวพรบ 4. มความรเทาถงการ 5. มความซอตรงตอหนาท 6. มความซอตรงกบบคคลทวไป 7. รนสยคน 8. รจกผอนผน 9.

ความมหลกฐาน (มหลกแหลงแนนอน มภรรยาทเหมาะสม มความประพฤตด) 10. มความจงรกภกด ตลอดจนทรงเนนย าให

ขาราชการตระหนกวาเปนผทไดรบมอบพระราชอ านาจเพอดแลใหราษฎรอยดมสข (ด ปยนาถ บนนาค, 2550, 122-124;

ปยนาถ บนนาค และคณะ, 2556, 161-168)

อกทงยงทรงเปลยนแปลงหนวยงานราชการและตวเสนาบดบางสวนเพอตอบสนองตอประเดนทคณะกบฏ ร.ศ. 130

คณะนายทหารซงพยายามเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบสาธารณรฐแตไมส าเรจ ไดเสนอวาควรมการปฏรปนโยบาย

ของรฐครงใหญโดยมงสงเสรมการพฒนาทางเศรษฐกจและการศกษาอยางเรงดวน การเปลยนแปลงทรชกาลท 6 ทรงท าใน

การน เชน ทรงเลกกระทรวงโยธาธการแลวตงกระทรวงคมนาคมขนมาแทน ทรงน าพระองคเจารพพฒนศกดกลบเขามาใน

คณะรฐบาล ทรงตงกระทรวงมรธาธรขนใหมอกครง ฯลฯ (วยอาจ, 2556, 397-401) แตเมอพจารณาจากขอเทจจรงใน

รายละเอยดแลวพบวาการเปลยนแปลงทรชกาลท 6 ทรงใหท านไมประสบความส าเรจ แมวาในสมยรชกาลท 6 จะมขาราชการ

เพมขนมากในแตละป หากแตในชวงปลายรชกาลเนองจากรายไดของรฐบาลไมคงทสม าเสมอ ขณะทรายจายหมวดเงนเดอน

ขาราชการคดเปนรอยละ 40 เศษของรายไดของประเทศ รฐบาลจงพยายามลดรายจายสวนทเปนเงนเดอนขาราชการดวยการ

ดลขาราชการออก เหนไดชดในพ.ศ. 2466 ทมการดลขาราชการออกเพอลดงบประมาณแผนดนในหมวดเงนเดอนขาราชการ

ลงจากเดม (นครนทร เมฆไตรรตน, 2553, 81-82)



ความพยายามครงสดทายของรฐบาลสมยสมบรณาญาสทธราชยในการแกปญหาของระบบราชการเกดขนในสมย

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว (พ.ศ.2468-2477; ในการกลาวถงพระองคครงตอไปจะใชค าวา “รชกาลท 7” ซง

คนไทยคนเคย) เหนไดจากทพระองคทรงมพระราชด ารใหวางระเบยบขาราชการพลเรอนใหเปนบรรทดฐานยดถอเปนแนว

เดยวกนในเรองตาง ๆ เชน การบรรจคนเขารบราชการ การรบเงนเดอนของขาราชการ การลงโทษและการออกจากราชการ

ของขาราชการ อนน าไปสการประกาศใชพระราชบญญตระเบยบขาราชการพลเรอน พ.ศ. 2471 (ปยนาถ บนนาค และคณะ

,2556, 176-177)

นาสนใจทวาพระราชบญญตฉบบนมค าปรารภตอนหนงระบใหขาราชการพลเรอนรบขาราชการเปนอาชพ ไดรบ

เงนเดอนตลอดเวลาทรบราชการอย ไมตองกงวลเรองรายไดแลวไปแสวงหาผลประโยชนในทางอน (ปยนาถ บนนาค และคณะ

,2556, 181) ค าปรารภนสอดคลองกบหลกการและค าอธบายเกยวกบระบบราชการสมยใหมของ มกซ เวเบอร บดาของ

ความคดระบบราชการ แตทวาการแกไขปญหาของระบบราชการสยามทรชกาลท 7 ทรงใชนไมไดลดปญหาลง ปญหาของ

ระบบราชการกลบขยายขนอกดงปรากฏวาดวยปญหาการเงนของราชส านกสมยรชกาลท 6 ทมรายจายมากกวารายรบ

เมอรชกาลท 7 ขนครองราชยจงทรงพยายามแกไขปญหาดวยการลดจ านวนขาราชการตามหนวยงานราชการตาง ๆ ลงเพอลด

รายจายของรฐบาล มขาราชการชนผนอยจ านวนหนงถกออกจากราชการจงเกดความไมพอใจทเอาพวกตนออกจากราชการ

แตใหพวกเจานายและขาราชการชนผใหญซงเงนเดอนสงอยในราชการตอไป ท าใหเกดความขดแยงระหวางพวกราษฎรซงถก

ใหออกจากราชการกบพวกเจานาย อนเปนสวนหนงของกระแสความไมพอใจการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชยท

ปะทออกมาเปนการปฏวตเปลยนการปกครองประเทศเปนระบอบประชาธปไตยเมอวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 (ด

ปยนาถ บนนาค, 2550, 138-142; เกยรตชย พงษพาณชย, 2560, 45-51)

สรปและอภปรายผล บทความวจยนแสดงใหเหนถงความเปนมาของระบบราชการซงเปนหนงในกลไกทางการเมองทผน าในสมย

สมบรณาญาสทธราชยใชในการรวมศนยอ านาจทพระมหากษตรยและปญหาตาง ๆ ทเกดขนในระบบราชการ ไดแก

1. การบรหารราชการภายหลงการปฏรปการปกครอง พ.ศ. 2435 ไดมการกระจายอ านาจจากรชกาลท 5 ออกไปส

เสนาบดกระทรวงส าคญ ๆ ท าใหเสนาบดกระทรวงเหลานยงหางจากการใชอ านาจของพระมหากษตรยมากขนและพยายามท

จะจ ากดขอบเขตอ านาจและบทบาทของรชกาลท 5

2. การขาดแคลนบคลากรทมความรความสามารถระดบสง

3. ปญหาการแยงชงทรพยากร (งบประมาณ บคลากร สถานท) ระหวางกระทรวงตาง ๆ

4. ปญหาความขดแยงเกยวกบความรบผดชอบในการปฏบตงานสาธารณะระหวางกระทรวงทมหนาทรบผดชอบใน

การปฏบตงานรวมกน

ปญหาเหลานเปนสวนหนงทน ามาสการทคณะราษฎร (ซงสมาชกสวนใหญเปนขาราชการ) ไดท าการเปลยนแปลง

การปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยเปนระบอบประชาธปไตยในวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 โดยผลการวจยท

น าเสนอในบทความนย าใหเหนวาการท าความเขาใจประวตศาสตรการเมองไทยสมยสมบรณาญาสทธราชยควรท าในแนวทาง

เดยวกบท นครนทร เมฆไตรรตน ไดกลาวไวในงานส ารวจสถานภาพความรทางประวตศาสตรเรองรฐและรฐบาลไทยเมอ 20 ป



เศษทผานมานนคอ การอธบายเรองรฐบาลในประวตศาสตรการเมองไทยไมอาจใชตวแบบจากแนวคดระบอบอ ามาตยาธปไตย

(bureaucracy) ของ เฟรเดอรค รกส (Frederic W. Riggs) นกรฐศาสตรชาวอเมรกนทชวาระบอบการเมองการปกครองของ

ไทยเปนระบอบทรฐบาลรวมศนยอ านาจอยางเดดขาดโดยใชระบบราชการเปนกลไกส าคญ แตการศกษาเรองรฐบาลใน

ประวตศาสตรการเมองไทยควรมองวา “รฐบาลไทย” ประสบปญหาเปนระยะ ๆ ท าใหรฐบาลไทยมลกษณะทวลกษณคอดาน

หนงเปนรฐบาลทรวมศนยอ านาจและมอ านาจเดดขาด ขณะเดยวกนอกดานหนงกเปนรฐบาลทประสบปญหาภายในระบบ

ราชการท าใหรฐบาลไมคอยมเสถยรภาพ (นครนทร เมฆไตรรตน, 2541, 24-25)

นอกจากนอกจดหนงทบทความวจยชนนมงหวงจะใหเปนคอ ชกชวนใหผอานทบทวน วพากษ ถกเถยง เกยวกบ

การศกษาประวตศาสตรการเมองไทยจากกรอบการศกษาแนวสถาบนและกลไกทางการเมอง ซงเปนแนวทางการศกษาทใน

แวดวงนกรฐศาสตรไทยถอวาซบเซามานานแลวเนองจากนกรฐศาสตรหนไปสนใจแนวทางการศกษาการเมองของส านก

พฤตกรรมศาสตร หากแตในแวดวงนกรฐศาสตรเองกมขอเสนอเมอ 20 ปเศษทผานมาเชนกนวาการศกษาการเมอง

แนวสถาบนและกลไกทางการเมองยงเปนสงจ าเปนอยโดยเปนการศกษาทเสรมความรและประเดนวชาการใหแกการศกษา

รฐศาสตรแขนงอน ๆ (สมเกยรต วนทะนะ, 2539) บทความวจยนจงเสนอแงมมและขอเทจจรงทางประวตศาสตรการเมอง

เกยวกบระบบราชการสยามดวยหวงวาผอานบทความนจะไดทบทวน ทวงตง วพากษ สงทบทความวจยชนนน าเสนอเพอขยบ

ขยายความรดานประวตศาสตรการเมองไทยออกไปในทางใดทางหนง

กตตกรรมประกาศ งานวจยนไดรบทนสนบสนนจากทนวจยเงนรายไดคณะสงคมศาสตร ประจ าปงบประมาณ 2560 ผวจย

ขอขอบพระคณผบรหารคณะสงคมศาสตร รวมทง สถาบนยทธศาสตรทางปญญาและวจย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ทให

ทนสนบสนนการท าวจยชนน


หนงสอ เกยรตชย พงษพาณชย. (2560). ปฏวต 2475. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: แสงดาว. โกวท วงศสรวฒน. (2548 ก). การเมองการปกครองไทย: หลากมต. กรงเทพฯ: ภาควชารฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร

คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. โกวท วงศสรวฒน. (2548 ข). หลกรฐศาสตร. กรงเทพฯ: ภาควชารฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร คณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.เจาพระยาอภยราชาสยามานกลกจ คสตาฟ โรลน ยคมนส (Gustave Rolin-Jacquemyns). (2551). เชยงราย: มลนธเจาพระยาอภยราชาสยามานกลกจ

ชยอนนต สมทวณช. (2541). 100 ปแหงการปฏรประบบราชการ : ววฒนากรของอ านาจรฐและอ านาจการเมอง . พมพครงท 3. กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา.

ธดา สาระยา. (2540). สยามนทรปนธเรศเจา จลจอมจกรเอย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ.



เอกสารอางอง นครนทร เมฆไตรรตน. (2541). สถานภาพของความรทางประวตศาสตรเรองรฐและรฐบาลไทย. ใน เอกสารประกอบการ

สมมนา ประวตศาสตรไทยบนเสนทางการเปลยนแปลง: การประมวลความรเพอการพฒนาการวจย ประวตศาสตรไทย วนท 28-29 พฤศจกายน ณ ศนยมานษยวทยาสรนธร. หนา 1-39. กรงเทพฯ: ส านกงาน

กองทนสนบสนนการวจย. นครนทร เมฆไตรรตน. (2553). การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน. นสดารก เวชยานนท. (2556). ประวตศาสตรระบบราชการและการบรหารงานบคคลภาครฐของไทย (พ.ศ. 2418-

ปจจบน). นนทบร: รตนไตร. บวรศกด อวรรโณ. (2560). กฎหมายมหาชน เลม 4: รฐ. กรงเทพฯ: วญญชน. บณฑต จนทรโรจนกจ. (2560). การเมองไทยรวมสมย. กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา. เบเคอร, ครส และผาสก พงษไพจตร. (2557). ประวตศาสตรไทยรวมสมย. กรงเทพฯ: มตชน. ปยนาถ บนนาค. (2550). ประวตศาสตรไทยสมยใหม (ตงแตการท าสนธสญญาบาวรงถง “เหตการณ 14 ตลาคม” พ.ศ.

2516). กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ปยนาถ บนนาค และคณะ. (2556). 9 แผนดนของการปฏรประบบราชการ. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. พทยา บวรวฒนา. (2556). ระบบราชการ (Bereaucracy). กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ไพโรจน ชยนาม. (2524). สถาบนการเมองและกฎหมายรฐธรรมนญ ภาค 1 ความน าทวไป. กรงเทพฯ: คณะกรรมการ

สมมนาและวจย คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. เรองวทย เกษสวรรณ. (2546). ก าเนดระบบราชการและการปฏรปในยคคลาสสก. กรงเทพฯ: สงวนกจการพมพ. ลขต ธร เวคน. (2550) . ววฒนาการการเมองการปกครองไทย . พมพคร งท 10. กร งเทพฯ : ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. วยอาจ, เดวด เค.. (2556). ประวตศาสตรไทยฉบบสงเขป. แปลโดย ชาญวทย เกษตรศร และคณะ. กรงเทพฯ : มลนธ

โครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. วฒชย มลศลป. (2554). สมเดจพระปยมหาราชกบการปฏรปการศกษา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: พมพค า. สายชล สตยานรกษ. (2558). ประวตศาสตรรฐไทยและสงคมไทย: ครอบครว ชมชน ชวตสามญชน ความทรงจ าและอต

ลกษณทางชาตพนธ. เชยงใหม: ส านกพมพมหาวทยาลยเชยงใหม. สภางค จนทวานช. (2551). ทฤษฎสงคมวทยา. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. อรรถจกร สตยานรกษ. (2553). ประวตศาสตรเศรษฐกจและการเมองไทย. สาขาวชาประวตศาสตร คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม (เอกสารอดส าเนา). อาวธ ธระเอก. (2560). ภาษาเจา ภาษานาย การเมองเบองหลงการจดการศกษาภาษาองกฤษสมยรชกาลท 5 .

กรงเทพฯ: มตชน. วทยานพนธ ปยนาถ บนนาค. (2533). การเมองระหวางองคการของรฐ: ศกษาเฉพาะกรณความขดแยงทส าคญระหวางกระทรวงตาง

ๆ ในสมยปฏรป (พ.ศ. 2435-2453). วทยานพนธรฐศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชารฐศาสตร , บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.



เอกสารอางอง บทความในวารสาร สมเกยรต วนทะนะ. (2533, มถนายน). รฐสมบรณาญาสทธในสยาม 2435-2475. วารสารสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

, 17 (1), 23-44. สมเกยรต วนทะนะ. (2539). ปญหาและอนาคตของการศกษาการเมองในแนวสถาบนทางการเมอง. รฐศาสตรสาร, 17

(1), 71-89.

Documents

ประวัติศาสตร์ - smartssociety.com¸›ระวัติศาสตร์.pdf- ประวัติศาสตร์ - 2 SMARTS ครั้งที่