กรรมของสงคมในทศนะของพระพทธศาสนาและปรชญามารกซ*

วทยา ศกยาภนนท**

บทคดยอ

วตถประสงคของงานวจยนคอ 1) เพอศกษากรรมของสงคมในพระพทธศาสนา 2) เพอศกษากรรมของสงคมในปรชญามารกซ 3) เพอศกษาผลกระทบทเกดขนจากกรรมของสงคม และ 4) เพอเปรยบเทยบกรรมทางสงคมของพระพทธศาสนาและปรชญามารกซ ขอมลทใชในการวจยคอ คำาสอนของพระพทธเจา คำาสอนของคารล มารกซ และคำาสอนของนกคดยคหลงของปรชญาทง 2 ระบบทรวบรวมไดจากเ อ ก ส า ร ช น ต น แ ล ะ ช น ร อ ง

ผ ล ก า ร ว จ ย พ บ ว า : 1. กรรมทางสงคมของพระพทธศาสนาหมายถง มโนกรรมหรอ

ทฤษฎ ความเชอ และแนวคด (ทฎฐ) ทเปนคานยมทางสงคม และมอทธพลตอกจกรรมตางๆ ของมนษย ทางดานปรชญามารกซ สงทมความหมายใกลเคยงกบกรรมในพระพทธศาสนาคอ มโนทศนเร อง

แรงงาน อาศยแรงงาน“ ” สงคมแตละยคจงมระบบการผลตทเรยกวาฐานเศรษฐกจและกอเกดสงทคลายกบมโนกรรมของพระพทธศาสนาซงเ ร ย ก ว า จ ต ส ำา น ก ท า ง ส ง ค ม ‘ ’ ส อ ด ค ล อ ง ก บ ย ค น น ๆ

2. กรรมทางสงคมกอใหเกดผลกระทบทางสงคมตามมาเสมอ ทงตอสงแวดลอม ชวตมนษย และความเปนมนษยทเปนคณคาภายใน จะ

* ไดรบการสนบสนนทนวจยจากคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ปงบประมาณ พ.ศ. 2549** ดร.วทยา ศกยาภนนท ผชวยศาสตราจารย ภาควชาปรชญาและศาสนา

เปนผลเชงบวกหรอลบ ขนอยกบคานยมหรอจตสำานกทางสงคมซงเปนท ม า ข อ ง ก า ร ก ร ะ ท ำา

3. พระพทธศาสนาและปรชญามารกซเหนตองกนวา หลกกรรมเปนหลกมนษยนยม อาชพในสงคมสมพนธกบการทำากรรม การเปลยนจากปรมาณไปเปนคณภาพของผลกรรม และบทบาทของความคดและปจจยภายนอก ทำาใหเกดกรรมของสงคม แตเนองจากโลกทศนของปรชญาทง 2 ระบบแตกตางกน วธการและเปาหมายของการขจดกรรมไ ม ด ท า ง ส ง ค ม จ ง แ ต ก ต า ง ก น อ อ ก ไ ป ด ว ย

ABSTRACTThe objectives of this research were : 1) to

study social action according to Buddhism, 2) to study social action according to Marxist Philosophy, 3) to study social effects caused by social action, and 4) to compare and contrast ideas of social action from the Buddhist and Marxist points of view. The data of the research employed were the doctrines of the Buddha and Karl Marx and their later explonents collected from primary and secondary sources.

The results indicated as follows : 1. Social action according to Buddhism is a

mental action (manokamma) or theories, believes and ideas (ditthis) conceived as social values influencing upon human activities. Regarding Marxist Philosophy, something similar to an action (kamma) in Buddhism is the concept of “labour”. Through labour, begins in each epoch of society social productive life, called economic base, and then comes into existence “social consciousness”

2

as something akin to the Buddhist mental action, corresponding to that productive life.

2. Social action always causes some social effects upon a natural environment, human life and humanity, positive or negative up to motives (mental action or social consciousness) behind an action.

3. Buddhism and Marxist Philosophy share some views upon social action in their humanistic principle, division of careers in society, transformation from quantity into quality of the outcome, and roles of thought and external objects. However ; owing to differences between their philosophical outlooks, the goal and the way for getting rid of social human illness of the two are different.

ความสำาคญและทมาของการวจย

ผวจยไดทำาการสอนวชา 387333 ปรชญามารกซ มาเปนเวลากวา 15 ป แตละปการศกษามนสตลงทะเบยนเรยนวชานประมาณ 25 คน และมความเหนวา การสอนแนวคดทางปรชญาใหนสตเขาใจไดดมวธหนงคอ ใชการเปรยบเทยบกบบรบททางสงคมทนสตมความเขาใจอยบ า ง แ ล ว ซ ง ใ น ท น ค อ พ ร ะ พ ท ธ ศ า ส น า

คำาสอนหลกของปรชญามารกซคอ วตถนยมวภาษ (dialectical materialism) แมจะมขอบกพรองเมอนำาไปอธบายสงคม แตการกลาววา การเปลยนแปลงของสงคมมาจากเงอนไขทางวตถนบวามสวนถกตองอยไมนอย ในสวนของพระพทธศาสนามคำาสอนทสำาคญคอ กฎแหงการกระทำาของมนษยหรอกฎแหงกรรม กฎนมกเขาใจกนวาเกยวของกบการกระทำาของปจเจกชนเทานน ซงนบวายงเขาใจไมถกตองดนก ทจรงกฎแหงกรรมมมตทางสงคมดวย เชนเดยวกบวตถนยมวภาษของปรชญามารกซ

3

ทมงพจารณาเรองราวทางสงคมเปนพเศษ แมจะไมมงานเขยนสวนใดของมารกซและพวกมารกซสตทกลาวถงกฎแหงกรรม โดยเฉพาะทประสงคจะกลาวในทนคอ กรรมของสงคม แตจากเนอหาสาระท“ ” ปรากฏในคำาสอนทำาใหสามารถวเคราะหและตความเชนนนได

ฉะนน งานวจยนจะทำาการเปรยบเทยบ กรรมทางสงคม ‘ ’ (social action) จากแนวคดของพระพทธศาสนา และปรชญามารกซอนจะเปนประโยชนตอการสรางองคความรและเสรมสรางความแขงแกรงแหงวชาการทางปรชญาและศาสนาตอไป

วตถประสงคการวจย

1. เพอศกษากรรมของสงคมในพระพทธศาสนา2. เพอศกษากรรมของสงคมในปรชญามารกซ3. เพอศกษาผลกระทบทเกดขนจากกรรมทางสงคม4. เพอเปรยบเทยบกรรมของสงคมของพระพทธศาสนาและ

ปรชญามารกซ

ประโยชนทไดรบจากการวจย

ภาควชาปรชญาและศาสนาเปนผไดรบประโยชนจากการวจยน เพราะจะนำาไปใชเปนตำาราเสรมการเรยนการสอนวชาปรชญามารกซ

เปนการสรางองคความรเกยวกบพระพทธศาสนาและปรชญามารกซในเรองของกรรมทางสงคม และถอวาเปนการวจยบกเบก เพราะไมมงานวจยใด ๆ ศกษาเรองนมากอน

นยามศพท

“กรรม หมายถงการกระทำาทมเจตนา ซงแสดงออกทางกาย ”วาจา และใจ ของบคคล

4

“กรรมของสงคม หมายถงการกระทำาของสงคมท” มาจากคานยมบางประการทสงคมยดถอรวมกนในรปของแนวคด ทฤษฎและความเชอถอระดบสงคม ซงสงผลกระทบทงในดานดและดานเสยตอสงคมในวงกวาง

“พระพทธศาสนา หมายถงพระพทธศาสนาเถรวาท ทยดพระ”ไตรปฎกและอรรถกถา และฎกาตางๆ ซงอธบายพระไตรปฎกเปนหลกฐ า น ส ำา ค ญ

“ปรชญามารกซ หมายถงคำาสอนของคารล มารกซ เอฟ” . เองเกลส และมารกซสตคนอนๆ

“แนวคดทางมนษยศาสตร หมายถงแนวคดทใหความสำาคญตอ”คณคาภายในหรอจตใจของมนษยในลกษณะของการประเมนคา โดยทขอสรปของการศกษาไดมาจากการวเคราะห วพากษ ตความ และการคาดคะเน

งานวจยทเกยวของ

ไมมงานวจยทเกยวของทกลาวถงกรรมของสงคมของพระพทธศาสนาและปรชญามารกซโดยตรง แตมเอกสารบางชนทกลาวพาดพงถงบางและสามารถนำามาเปนแนวทางในการศกษาเรองนดงน

Leuke (1943 : 46-47) กลาวถงกฎแหงสาเหตและผลในชวตมนษยวาทงพระพทธศาสนาและปรชญามารกซตางยอมรบในเจตจำานงของมนษย แตในบางสถานการณการแสดงเจตจำานงอาจมขอจำากด พระพทธศาสนาอธบายวามปจจยมาจากอดตกรรม สวนลทธมารกซอธบายวามาจากอทธพลของสงแวดลอมทางสงคมในขณะนน แตท

5

พระพทธศาสนาและลทธมารกซยอมรบเหมอนกนคอ มนษยสามารถใชเจตจำานงพาตนใหหลดพนจากขอจำากดตางๆ ได

Jatava, D.R. (1968 : 102-107) กลาววาทงพระพทธศาสนาและปรชญามารกซตางมทศนะสอดคลองกน คอตวมนษยและสงคมมนษยเปนผลตผลของมนษยเอง พระพทธศาสนาเรยกวา กรรม‘ ’ สวนปรชญามารกซเรยกวา แรงงาน ‘ ’ (labour) สงคมมนษยจะดำาเนนไปไมได หากปราศจากแรงงานหรอกรรม ปรชญามารกซใหความสำาคญกบแรงงานในปรมณฑลของเศรษฐกจ ประวตศาสตร และชววทยา สวนกรรมของพระพทธศาสนาเกยวของกบชวตของปจเจกชน และทกสงทกอยางในทางสงคมทงหมด

กปตนสมทร (2517 : 60-68) กลาววา หลกกรรมของพระพทธศาสนาคอ หลกแหงเหตและผล ซงยอมรบการแกไขปญหาของมนษยดวยตวมนษยเอง สวนลทธมารกซเหนดวยเชนกนวา ปญหาเชน ความไมเสมอภาคในสงคมปจจบนมาจากการผลตแบบทนนยม จะแกไขไดกดวยตวมนษยเอง อยางไรกด มขอทแตกตางกนคอ พระพทธศาสนาเหนวารากฐานของปญหามาจากจตและใหแกไขทจต สวนปรชญามารกซเหนวามาจากสงคม และใหแกไขทสงคม

Bhattacharya, P.K (1976 : 21) ไดศกษาหาทางออกจากปญหาทมนษยเผชญหนาอยในแนวทางของปรชญามารกซและพระพทธศาสนาและเปรยบเทยบทศนะทง 2 เกยวกบหลกกรรมวา การแกไขปญหาของพระพทธเจาเรมทปจเจกชน สวนมารกซเรมจากสงคมทปจเจกชนสงกดอย หลกกรรมเปนพลงทางสงคมดวยเชนกน สงคมจะดหรอชวขนกบองคประกอบทงหมดทรวมกนเปนสงคม พระพทธศาสนาเหนดวยกบปรชญามารกซทวาความเปนระเบยบทางสงคมจะชวยใหมนษยทำากรรมของตนไดอยางมนคง ปราศจากการขดขวางและหนเหไปจากจดหมายของตน

6

ระเบยบวธวจย

วจยเชงเอกสารจากขอมลปฐมภมและทตยภม จากนนนำาขอมลทรวบรวมมาวเคราะห แยกแยะ วพากษและตความในเนอหาเชงคณภาพ โดยยดแนวคดทางมนษยศาสตรเปนหลก ดงน

1. ขอมลปฐมภม ไดแกคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาท กลาวคอ พระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา และประกรณพเศษซงอธบายพระไตรปฎก และงานเขยนของ คารล มารกซ เอฟ. เองเกลส และมารกซสตคนสำาคญอนๆ ทมการแปลเปนภาษาองกฤษแลว

2. ขอมลทตยภม ไดแก งานวจย หนงสอ บทความ และเอกสารอน ๆ ทเกยวของจากหองสมดตาง ๆ ภายในมหาวทยาลยเกษตรศาสตร และจากอนเทอรเนต

ขอบเขตการวจย

ศกษาในขอบเขตของแนวคดเรอง กรรมทางสงคม ในพระพทธ“ ”ศาสนาเถรวาทและปรชญามารกซ

สรปผลการวจย

สรปผลการวจยไดดงน

1. กรรมของสงคมในพระพทธศาสนา

“จต ในพระพท” ธศาสนา ไมใชตวตนอสระทอยนอกเหนอไปจากรางกายมนษยดงทศาสนาฮนดเรยกวา อาตมน และปรชญาจตนยมของเพลโตเรยกวา แบบ แตเปนพฒนาการทางธรรมชาตอยางหนง มนษยเปนสงธรรมชาตสงเดยวทมพฒนาการแบบน จตจงเปนคณสมบตทเดนทสดของมนษย เชนเดยวกบความเบาเปนลกษณะเดนของลม

7

ความเหลวเปนลกษณะเดนของนำา และความรอนเปนลกษณะเดนของไฟ เปนตน

ในฐานะทเปนสตว การกระทำาของมนษยอกดานหนงเปนไปแบบใชสญชาตญาณเหมอนสตวทงหลาย แตเนองจากไมไดมเพยงรปหรอรางกายเทานน แตมนษยมจตทในขนธ 5 เรยกวา นาม การกระทำาของมนษยจงไมเปนไปตามแบบสตวเสยทงหมด รอบๆตวมนษยเราจงพบเหนการสรางสรรค และการทำาลายหลากหลายทมาจากการกระทำาของมนษย ทสตวชนดอน ๆ ไมสามารถทำาได ทงหลายทงปวงทกลาวมานคออานภาพแหงจตหรออกนยหนงแสดงถงอานภาพการกระทำาของมนษย

พระพทธศาสนาไดแสดงใหเหนวา พลงผลกดนทบงการการกระทำาของมนษยม 6 ชนด แบงเปนกศลหรอฝายด 3 ชนด คอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะ (พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบสงคายนา, เลมท 11, 2530 : 240) และแบงเปนอกศลหรอฝายชว 3 ชนด คอ โลภะ โทสะ และโมหะ (พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบสงคายนา, เลมท 11, 2530 : 240) พลงผลกดนเหลานไมใชสงทอยนอกตวมนษย แตอยในตวมนษย เปนคณสมบตของจตทเรยกวา เจตสกในพระอภธรรม ฉะนน เมอมการกระทำาเกดขน ยอมแสดงวาการกระทำานนๆมาจากผกระทำาเอง มนษยจงตองมความรบผดชอบทางจรยธรรม ไมวาการกระทำานนๆจะเปนกศลหรออกศลกตาม จะปฏเสธความรบผดชอบวาตนไมเกยวของดวย ปจจยภายนอกตางหากททำาใหเกดการกระทำายอมไมได

เมอใดกตาม สงคมเกดคานยมบางอยางรวมกน ซงอาจเปนแบบกศล หรอแบบอกศล กรรมทางสงคมยอมเกดขน ซงทางพระพทธศาสนาเรยกวา ทฏฐ “ ” (ทฤษฎ) (พระราชวรมน (ป.อ. ปยตโต), 2525 : 161) และแบงเปน 2 ชนด คอ ทฏฐทเปนกศลเรยกวา สมมาทฏฐ (สมมาทฤษฎ) และทฏฐทเปนอกศลเรยกวา มจฉาทฏฐ (มจฉาทฤษฎ) ทฏฐจดเปนมโนกรรมของสงคมอนจะสงผลใหเกด

8

กายกรรมทางสงคมและวจกรรมทางสงคมตอไป ฉะนน ทฤษฎทางสงคมใด ๆ กตามทมงการแสวงหากำาไรเปนทตง แสดงวาทฤษฎนนมมลรากจากโลภะ กจกรรมตาง ๆ ทมงแสวงหาประโยชนจากทรพยากร ไมวาจะเปนทรพยากรธรรมชาต หรอทรพยกรมนษย จดเปนกายกรรมของสงคม สวนการชกชวนโฆษณาใหเหนดวยกบทฤษฎและกจกรรมเชนนน จดเปนวจกรรมของสงคม หรอทฤษฎใดกตามทสนบสนนสงเสรมใหมอคตตอกนระหวาง เชอชาต ผวพรรณ ศาสนา นกาย และเพศวย ทฤษฎนนยอมมมลรากจากโทสะ กจกรรมเพอสนองทฤษฎจดเปนกายกรรมทางสงคม การโฆษณาชกชวนใหคลอยตามไมวาจะเปนในรปแบบใดยอมถอเปนวจกรรมของสงคม ประวตศาสตรของมนษยชาตทกยคทกสมย ไดเปดเผยใหเหนถงกรรมของสงคมทมมลรากจากกศลและอกศลของมนษย ซงเปนทมาของสงครามและสนตภาพในประวตศาสตรของมนษยชาตอยเสมอ

ฉะนน จตกบการกระทำาของมนษยจงเปนของคกน หากปราศจากจตกไมควรมกฎแหงกรรมสำาหรบมนษย สวนกรรมของสงคมกคอ ความคดรวม หรอจตรวม (collective mind) ททำาใหเกดการกระทำารวมกน (collective action) ทเรยกวาคานยมในการดำาเนนชวตของมนษยนนเอง

2. กรรมของสงคมในปรชญามารกซ

ไมเปนทสงสยเลยวาปรชญามารกซไมใชปรชญาแหงการกระทำา โดยเรยกการกระทำาวา การใชแรงงาน จะกลาววาเพราะการใชแรงงานทำาใหเกดพฒนาการในตวมนษยในฐานะปจเจกชน และประวตศาสตรของมนษยชาตกได( Engels, F., 1982 : 170) หากทฤษฎววฒนาการของชารลส ดารวนเหนวาสตวทรจกปรบตวเปนสตวทอยรอดแลวไซร มนษยจะอยรอดไดกดวยการใชแรงงาน เพราะแรงงาน

กรรมของสงคมทมมลรากจากอโลภะ และอโทสะ พงทราบในนยตรงกนขาม

9

แสดงถงการตอสดนรน (struggle) เพอความอยรอดของมนษย เราจะพบไดในประวตศาสตรของมนษยวาชนชนในสงคมหลายชนชนถงสมยหนงตองลมสลายไป เพราะละเลยไมใหความสำาคญแกการทำางาน ในทสด ทกอยางเกยวกบชนชนจงพลอยหยดนงไปดวย ดงเชน เคยเกดขนกบชนชนเจาของปจจยผลผลตในระบบทาสและระบบศกดนามาแลว

ทจรงแรงงานของมนษยมลกษณะทางสงคม ไมใชมลกษณะปจเจก กลาวคอ เปนการใชแรงงานของใครของมนอยางเดยว เรมตงแตรจกลาสตว และออกหาอาหารรวมกน จนกระทงรจกการแบงงานและกาวเขาสยคตางๆของสงคม นบแตอดตจนกระทงปจจบน กดวยแรงงานทมลกษณะทางสงคมนเอง

จดหกเหททำาใหการใชแรงงานไมเปนไปเพอพฒนามนษยและสงคมมนษยกคอ การใชแรงงาน หรอกลาวอกนยหนง กจกรรมเพอการดำารงชพของมนษยไมไดเปนไปเพอพฒนามนษย แตเปนไปเพอการเอาเปรยบกนระหวางมนษยดวยกน กลาวคอ การทำางานของผใชแรงงานเปนไปอยางจำาใจ และผลผลตทเกดจากแรงงานกไมไดเปนของเจาของแรงงาน แตเปนของเจาของปจจยการผลต ในสภาพเชนน ปรชญามารกซเรยกวา ผผลตตกอยภายใตภาวะแปลกแยก (Marx, Karl, 1977 : 76) มสภาพไมเหมอนมนษย แตเปนเหมอนวตถไรชวตจตใจชนหนงทเจาของปจจยการผลตสามารถยกยายถายเท (manipulate) หรอดดแปลงใหเปนไปตามความตองการของตนได

ยงกวานนกคอ ไมเพยงแตสภาพการผลตเทานนททำาใหผผลตตกอยภายใตภาวะแปลกแยก แตยงเปนทมาของจตสำานกทางสงคมในขณะนน (Marx, Karl, 1978 : 20-21) ททำาใหผผลตตองตกอยภายใตภาวะแปลกแยกตอไป จตสำานกทางสงคมไดแก โครงสรางสวนบนทงมวลของสงคม เชน กฎหมาย การเมอง จรยธรรม และศลปะ เปนตน ทลวนแตสรางความชอบธรรมแกเจาของปจจยการผลตทผผลตตอง

10

เหนดเหนงามไปดวย จนพวกเขาขาดจตสำานกทจะปลดปลอยตนเองจากภาวะแปลกแยก

อยางไรกด หากถอวามนษยคอสงธรรมชาตอยางหนง และสงธรรมชาตยอมจำาเปนหรอมความสำาคญตอกนและกนแลว ยอมกลาวไดวา ชนชนเจาของปจจยการผลตไมไดมสภาพแตกตางไปจากผใชแรงงาน คอตกอยภายใตภาวะแปลกแยกเชนกน อยางนอยกปฏบตตอผใชแรงงานซงเปนเพอนมนษยดวยกนอยางไมเทาเทยมและมคานยม (จตสำานกทางสงคม) การดำาเนนชวตทหางเหนจากการใชแรงงาน วถชวตเชนน ยอมกลาวไดวาผดแปลกไปจากธรรมชาตของการเปนมนษย ชนชนเจาของปจจยการผลตอาจไมตระหนกในภาวะแปลกแยกในความหมายน เพราะครอบครองผลประโยชนทงหมดในสงคมและไมมความสญเสยใดๆทจะทำาใหตระหนกเชนนน แตคานยมทางสงคมทไมสงเสรมความเทาเทยมและภาวะการผลตทกอแตสภาวะความขดแยงในสงคม ยอมสรางความไมพอใจในหมผใชแรงงานตอเจาของปจจยการผลต ในสภาพเชนน สนตภาพและการอยรวมกนอยางสมานฉนทระหวางชนชนในสงคมยอมจะคงยงไมมอยตอไป

ฉะนน กรรมของสงคมในทศนะของปรชญามารกซกคอ การใชแรงงานทไมใชเพอพฒนาความเปนมนษยของเจาของแรงงาน สะทอนภาวะขดแยงทางการผลตในสงคม ภายใตคานยมทถกกำาหนดโดยเจาของปจจยการผลต ผลลพธทเกดขนคอภาวะแปลกแยกในสงคมทงของผผลตและเจาของปจจยการผลตเอง

3. ผลกระทบทเกดขนจากกรรมของสงคม

ภาวะโลกรอน ปญหาจราจรและวกฤตเศรษฐกจของไทยป 2540 คอตวอยางของผลกระทบทเกดจากการทำากรรมของสงคม ซงสรปไดเปน 3 ลกษณะดงน

11

1. เปนผลกระทบตอสงแวดลอม สงธรรมชาตทกชนด ไมวาคน สตว ตนไม แมนำา ภเขา และดนฟาอากาศตางเปนสงแวดลอมของกนและกน หรอหากมองใหแคบกวานน ระหวางคนดวยกนตางกเปนสงแวดลอมของกนและกน แมระหวางสงอนกเชนเดยวกน หากผลกระทบไดพฒนาไปสระดบของปญหาแสดงวามความไมสมดลระหวางสงแวดลอม ภาวะโลกรอน ปญหาจราจร และวกฤตเศรษฐกจเปนตวอยางของการเสยความสมดลดงกลาวน

2. เปนผลกระทบตอชวตมนษยโดยตรง นอกจากจะสงผลกระทบตอสงแวดลอมและความเปนมนษยทจะกลาวตอไปแลว กรรมของสงคม ยงมผลกระทบตอชวตของแตละคนอกดวย โรคภยไขเจบทมากบภาวะโรครอน และโรคระบบทางเดนหายใจจากอากาศเปนพษเนองจากปญหาจราจร หรอภาวะลมละลาย จนรถยนตถกยด บานถกขายทอดตลาด และตองตกงาน เปนตน เนองจากวกฤตทางเศรษฐกจ เหลานคอผลกระทบทมตอชวตจากกรรมของสงคม

3. เปนผลกระทบตอความเปนมนษย กลาวคอกอความแปลกแยกในตวมนษย ทำาใหปจเจกชน สงคม และธรรมชาตเปนปฏปกษตอกน หรอพดตามภาษาของพระพทธศาสนาคอ ทำาใหจตของมนษยตกตำาลง เพราะการกระทำาดวยจตทเปนอกศลมลสายโลภะในกรณของพระพทธศาสนาหรอการกระทำาทตองการเพมพนสมบตสวนตวของคนบางกลมในกรณของปรชญามารกซ จะทำาใหเกดการหลงใหลตดยดในวตถ ยกยองเชดชวตถ ใหความสำาคญตอวตถมากกวาจตใจ ฉะนนจะหวงใหมคานยมทางจต เชน ความรก ความหวงด ความรสกเทาเทยมและเคารพในศกดศรของเพอนมนษยหรอของสงแวดลอมอนๆ นนคงยาก เพราะสงแสดงถงความเปนมนษยเปนคานยมทางจตใจ ไมใชคานยมทางวตถ

12

อาจกลาวไดวา ผลกระทบตอความเปนมนษยมากอนผลกระทบทเปนปญหาสงแวดลอม เชน ภาวะโลกรอน ปญหาจราจรและวกฤตเศรษฐกจของไทยป 2540 เปนตน และผลกระทบทมตอชวตดวยซำาไป เพราะเมอความเปนมนษยมปญหา ผลกระทบดานอน ๆ ยอมเกดตามมาดวย เพราะผลกระทบเหลานนเกดจากสภาพจตของมนษยทมปญหาอกทหนง

4 . เปรยบเทยบกรรมของสงคมของพระพทธศาสนาและปรชญา มารกซ

ทงพระพทธศาสนาและปรชญามารกซตางยอมรบวามนษยกบการกระทำาเปนสงคกน ทใดมมนษยทนนยอมมการกระทำา พระพทธศาสนาเรยกการกระทำาวา กรรม สวนปรชญามารกซเรยกวา การ“ ” “ใชแรงงาน ” (Jatava, D.R., 1968 : 102) สวนรายละเอยดในประเดนทเหมอนและแตกตางกนมดงน

ขอทเหมอนกน1. พระพทธศาสนาและปรชญามารกซยอมรบการม จต ของ“ ”

มนษยในฐานะววฒนาการในธรรมชาต การรบรอารมณภายนอกเปนคณสมบตของจต สงทจตรบรตอมาไดกลายเปนพนฐานของจต เชนเดยวกบนำาทเปลยนสไปตามสทปนเป อนลงไป อารมณภายนอกในทศนะของปรชญามารกซ คอสภาพแวดลอมหรอชวตทางการผลต สวนอารมณภายนอกของพระพทธศาสนาไมไดเนนทวถชวตทางการผลตแตหมายรวมอารมณทงหมดทรบรทางตา ห จมก ลน กาย และใจ ซงกแนนอนวายอมรวมเอาชวตทางการผลตดวย

2. สวนทเหมอนกนอยางสำาคญระหวางพระพทธศาสนาและปรชญามารกซกคอ จตทมอารมณภายนอกเปนพนฐานอยเสมอจะทำาปฏกรยาตอโลกภายนอกตามพนฐานของตน ในรปของทศนะการมองโลก

13

คานยมการดำาเนนชวต และการใหคาตอความรททางพระพทธศาสนาเรยกวา มโนกรรม สวนปรชญามารกซเรยกวา จตสำานกทางสงคม ทจะสงผลตอพฤตกรรมการดำาเนนชวตทงหมดในภายหลง

3. พระพทธศาสนาและปรชญามารกซตางยดเอามนษยเปนศนยกลางของปรชญา ทงในแงของพฤตกรรมและการจดการกบปญหาของตนเอง นอกจากนนยงยอมรบวาการกระทำาเปนทมาของความแตกตางระหวางมนษย ใครใชชวตเชนใดกยอมเปนเชนนน จะเปนนายทนหรอกรรมกร ขาราชการหรอราษฎร ครอาจารยหรอนสตนกศกษา ตำารวจหรอโจร เปนตน ตางกเปนดวยการกระทำาของตน ทเรยกวา หนาท อาชพ ภารกจ ภาระงาน หรออะไรกแลวแต ทงหมดมาจากการกระทำาหรอกรรมนนเอง

4. พระพทธศาสนาและปรชญามารกซตางกลาวไวเชนกนวา วบากกรรมหรอผลของการกระทำาเกดจากการสงสมปรมาณของการกระทำา เชนเดยวกบนำาทงตมมาจากนำาทละหยดทตกลงไป อาจจะเกดขนอยางฉบพลนหรอเปนไปอยางคอยเปนคอยไป สดแทแตวาจะเกยวของกบเรองใด

ขอทแตกตางกน

1. ปรชญามารกซจะเรมจากชวตทางการผลตวาเปนทมาของกรรมทางสงคม ทงนเพราะปรชญามารกซมองวาปญหาของมนษยเกดขนเมอมนษยเร มสะสมสมบตสวนตว สวนพระพทธศาสนาจะเรมทจต เพราะชวตทางการผลตไมวาจะภายใตระบบใดเกดขนจากจตหรอความรสกนกคดของมนษยทมปฏกรยาตอโลกภายนอก หากไมมความละโมบ ซงเปนอาการของจต การสะสมกคงไมม สวนปรชญามารกซจะเหนวาจตเปนผลพลอยไดของชวตทางการผลต มสภาวะเปลยนไปตามยคสมยตามเงอนไขของการผลต ในสภาพการผลตทสงเสรมการม

14

สมบตสวนตว มนษยยอมมความคดมงกระทำาเพอตนเองเปนอนดบแรก เพราะเงอนไขทางการผลตทำาใหเปนเชนนน

2. พระพทธศาสนายอมรบความสำาคญของชวตทางการผลตในฐานะสงแวดลอมอยางหนง จะวาเปนทมาของมโนกรรมกได เพราะอาสวะทนอนเนองในจตของมนษย จตรบรหรอไดมาจากอารมณภายนอก หรอจากสงแวดลอมนนเอง แตในอกดานหนงจตมนษยมศกยภาพในตนเองทจะตดสนไดวาควรรบหรอไมรบอารมณใดกได หรอเมอไดรบการฝกฝนอบรมอยางถกวธจะเปนจตทมพลง ทำาใหมนษยเลอนชนตนเองเปนมนษยชนสง หรอพระอรยบคคลได ฉะนน พระพทธศาสนาจงเนนการแกไขกรรมของสงคมทจต เมอจตไดรบการแกไข วบากกรรมทเปนความทกขของสงคมกพลอยไดรบการแกไขไปดวย เพราะโลกมนษยถกชกนำาโดยความรสกนกคด (จตเตน นยต โลโก) (พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบสงคายนา, เลมท 15 , 2530 : 65) สวนการแกไขดวยมาตรการทางสงคมกเปนอกวถทางหนง แตจะไมยงยนหากจตไมไดรบการแกไข สวนปรชญามารกซจะเนนการแกไขกรรมของสงคมทระบบการผลต นนคอเปลยนแปลงฐานทางเศรษฐกจซงจะทำาใหความสมพนธทางการผลตในสงคมเปลยนแปลงไปดวย จากนนจตของบคคลและจตของสงคมกจะเปลยนไปตาม ผลลพธทจะเกดขนกคอ สงคมจะเปนของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชนอยางแทจรง

การอภปรายผล

ผลทไดจากการวจยสามารถนำามาอภปรายเปนขอสงเกตไดดงน

1. หลกกรรมคอหลกของเหตและผลทเกยวของกบการกระทำาทพบไดทวไปในกจกรรม

ของมนษย จงเปนกฎธรรมชาตอยางหนง ทางวทยาศาสตรเรยกวา แรงกรยาและแรงปฏกรยา (action , reaction) หมายความวาเมอ

15

มการกระทำาตอวตถจะสงผลใหเกดแรงปฏกรยาในทศทางตรงกนขามกบการกระทำาอยเสมอ แรงกรยาเทยบไดกบกรรม สวนแรงปฏกรยาเทยบไดกบผลของการกระทำา ฉะนน หลกกรรมจะมองคประกอบอย 3 สวน คอ การกระทำา (action) ผลการกระทำา (วบาก , reaction) และกฎการกระทำา (กรรมนยม , law of action) เมอมนษยอยรวมกนเปนสงคมกยอมมกรรมของสงคม ทงพระพทธศาสนาและปรชญามารกซตางยอมรบวามกรรมในลกษณะน การเขาใจความหมายของกรรมเชนน ทำาใหเกดการตระหนกวามนษยจะตองระมดระวงและรบผดชอบตอการกระทำาของตน เพราะการกระทำาจะกอใหเกดผลตามมา โดยเฉพาะการกระทำาตอเพอนมนษยดวยกน ทพระพทธศาสนาและปรชญามารกซใหความสำาคญและสนใจเปนพเศษ

2. การใหความสำาคญตอจตของพระพทธศาสนาเปนการแสดงใหเหนวามนษยไมใชเครองจกรทกระทำาการตางๆลงไปดวยอทธพลของสงภายนอกโดยสนเชงอยางขาดการรเรมและการยบยงชงใจในตนเอง เพราะมจตหรอความรสกนกคดเปนของตนเอง มนษยจงตองรบผดชอบตอการกระทำาของตน ไมวาสงนนจะดหรอชว การใหรางวลและการลงโทษมนษยจงเปนสงสมเหตสมผล ทสำาคญกคอจตเปนสภาวธรรมอยางหนง เกดขนจากเหตปจจยและจะเปลยนแปลงไปเปนลกษณะใดกดวยเหตปจจยเชนกน จตไมใชตวตนอสระ เทยงแท และไมเปลยนแปลง แตพระพทธศาสนาเชงปฏบต (practical Buddhism) มกจะเปนแบบจตนยม กลาวคอ มองจตในลกษณะทเปนตวตน ซงเปนปญหาทางจตวทยาของปถชนทมกจะมอาการยดตดทางจตอยเสมอ ดวยอทธพลของ 1 ใน 3 ของตณหา 3 คอ ภวตณหาทซอนอยในจตสวนลกของมนษย ฉะนน ภายใตสภาวการณเชนน การนำาหลกกรรมมาปรบใชในฐานะพลงทางสงคม เพอสรางสรรคและแกไขปญหาสงคมจงไมคอยไดกระทำากนเทาทควร เพราะลกษณะการตดยดจะทำาใหมอาการนงเฉย

พระพทธศาสนาเชงสถาบน และพระพทธศาสนาในชวตของสามญชนทวไป

16

ดดาย และตอตานหลกการทสนบสนนความเพยรพยายาม เพอการเปลยนแปลงของมนษย

3. ปรชญามารกซยอมรบอตลกษณของมนษยอยางหนงคอ การเปนสตวผมจตสำานก (a conscious being) หมายความวามนษยมจตสำานกหรอความรสกนกคดดวย ซงเทากบยอมรบวา มนษยมภาวะสลบซบซอนภายในทไมสามารถเขาใจดวยมตทางวตถแตอยางเดยว แตปรชญามารกซเชงปฏบต (practical Marxism) ดวยการใหความสำาคญตอชวตทางการผลตในฐานะทมาของกรรมทางสงคม จะนยมมองการพฒนาและการแกไขปญหาของสงคมทางกายภาพอยางเดยว ซงไมแตกตางอะไรกบแนวทางทปฏบตกนในประเทศทนนยม และทสำาคญคอ กจกรรมปฏวตเพอแกไขภาวะแปลกแยกหรอกรรมของสงคม มกจะนำาไปสการละเมดเสรภาพอนเปนลกษณะหนงของการมจตสำานกของมนษยอยเสมอ

4. ปรชญามารกซใหความสำาคญตอชวตทางการผลต สวนพระพทธศาสนาในอกทางหนงมองเหนความสำาคญของอายตนะภายนอกในฐานะแหลงทมาของกรรมทางสงคม ไมวาชวตทางการผลตหรออาตยตนะภายนอกกคอสงแวดลอมนนเอง การใหความสำาคญในเรองนทำาใหเกดการตระหนกวา สงคมควรสงเสรมใหมภาวะแวดลอมทเกอกลแกความเปนมนษย สภาพสงคมทมความไมเทาเทยมกน อยตธรรมและสงเสรมการตดยดในคานยมทางวตถและคานยมทางจตมากไป ยอมกลาวไดวาไมสงเสรมตอการพฒนาความเปนมนษยโดยรวมอยางแนนอน

ขอเสนอแนะสำาหรบการวจยครงตอไป

นอกจากเรองกรรมของสงคมแลว ยงมอกหลายหวขอทควรทำาการวจยเปรยบเทยบเพอทำาความเขาใจวชาปรชญามารกซจากคำาสอนของพระพทธศาสนา เชน

17

1. การวจยทศนะเกยวกบมนษยในพระพทธศาสนาและปรชญามารกซ เพอนำามาปรบใชกบการพฒนาสงคมในบรบทปจจบน

2. การวจยแนวคดเรองเศรษฐกจพอเพยงในพระพทธศาสนาและปรชญามารกซ

3. การวจยแนวคดเรองความทกขในพระพทธศาสนาและภาวะแปลกแยกในปรชญามารกซ เพอสรางโอกาสความเทาเทยมกนในสงคม

4. การวจยเกยวกบปญหาทวลกษณและแนวทางแกไขระหวางปจเจกชนและสงคมในพระพทธศาสนาและปรชญามารกซ เพอสงเสรมการพฒนาอยางสมดลระหวางปจเจกชนและสงคม

บรรณานกรม

18

กปตนสมทร. 2517. พทธสมเผชญหนา คอมมนสม. กรงเทพฯ : จงเจรญการพมพ.พระราชวรมน (ป.อ. ปยตโต) : 2525. พทธธรรม. กรงเทพฯ : คณะระดมธรรม.พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบสงคายนา. เลมท 11 และ 15. 2530. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา.Bhattacharya, P.K. 1976. Marxism and Buddhism : The Problem of Emancipation in

Modern Light. Calcutta : Lipi Enterprise.Engels, F. 1982. Dialectics of Nature. Moscow : Progress.Jatava, D.R. 1968. The Buddha and Karl Marx. Agra : Phoenix.Leuke. 1943. Gautama Buddha and Karl Marx. Colombo : The Vijaya.Marx , Karl. 1977 . Economic and Philosophic Manuscripts of 1844. Moscow : Progress.Marx , Karl. 1978. A Contribution to the Critique of Political Economy. Moscow : Progress.

19