วารสารพื้นถิ่นโขง ชี มูลmcmac.udru.ac.th/mcmac_files/vol2_1_4.pdfป ท 2 ฉบ บท 1 (มกราคม – ม ถ นายน)

ปท 2 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2559

77 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

ฮนเตอร วตสน1 / Hunter Watson บทคดยอ

บทความนศกษาเกยวกบจารกภาษามอญโบราณทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ภาษามอญเปนภาษาหนงในตระกลภาษามอญ-เขมร และเปนภาษาทชนชนปกครองไดใชในเมองตางๆ ในประเทศไทยในสมยโบราณ ทงในภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคเหนอ ในบทความนจะมการอธบายรปแบบอกษรทใชเขยนจารกภาษามอญโบราณทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงจารดวยรปแบบอกษรหลงปลลวะ ซงไดใชในชวงพทธศตวรรษท 13-15 ถงแมวาจารกภาษามอญโบราณจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอสวนใหญจะไมปรากฏปศกราช ยงมจารกชนหนงซงปรากฏป 693 มหาศกราช หรอปพทธศกราช 1314

จารกภาษามอญโบราณทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอปรากฏอยบนวตถโบราณบางประเภทคอหนและดนเผา ตวอยางเชน จารกบนหนมทงใบเสมาและพระพทธรปยน จารกบนดนเผามกจะเปนพระพมพ ซงอาจเขยนตวอกษรลงในเนอดนหรอเขยนดวยหมกสแดง ในบทความน จะน าเสนอ

1 จบการศกษาระดบมหาบณฑต สาขาวชาจารกภาษาตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ป พ.ศ.2556 e-mail: [email protected]

จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ของประเทศไทย

Old Mon Inscriptions in the Northeastern Region of Thailand


78

จารกตามสถานทพบ ซงกระจดกระจายทวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดมการพบจารกภาษามอญโบราณในหลายจงหวด ไดแก จ.นครราชสมา จ.มหาสารคาม จ.ชยภม จ.ขอนแกน จ.กาฬสนธ จ.อดรธาน และ จ.สกลนคร บทความนจะอธบายจารกทพบตามแตละสถานท พรอมเสนอค าอานและค าแปลจารกบางชนเพอเปนตวอยาง นอกจากน มจารกบางชนซงถกพบใหมและผวจยยงไมไดศกษา พบท จ.เพชรบรณ และ จ.นครพนม และยงมจารกภาษามอญโบราณอกซงพบในประเทศลาว บทความนจะกลาวถงอปสรรคบางเรองทมอยในปจจบนเกยวกบจารกภาษามอญโบราณ อปสรรคดงกลาวเกยวของกบสถานทเกบรกษาวตถโบราณในสมยปจจบน และระบบทะเบยนของพพธภณฑ ทายบทความน ปรากฏรายชอจารกทงหมดทไดศกษาในงานวจย วตถโบราณทน ามาศกษามจ านวน 62 ชน ซงมจ านวน 36 ชนทยนยนไดแลววาเขยนเปนภาษามอญโบราณ อก 24 ชนพจารณากนวาอาจเขยนเปนภาษามอญโบราณ และอก 2 ชนเคยมการกลาวกนวาเปนภาษามอญโบราณ แตในงานวจยนไดพจารณาวาอาจเขยนเปนภาษาสนสกฤต

ค าส าคญ: จารก ภาษามอญโบราณ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ Abstract This article studies the Old Mon language inscriptions discovered in the region of northeastern Thailand. The Mon language is a member of the Mon-Khmer language family and was a language


79 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย of court for numerous kingdoms throughout Thailand in the past,

notably central, northeastern and northern Thailand. In this article, there will be an explanation of the script style used to write the Old Mon inscriptions found in the northeast of Thailand, engraved using the Post Pallava script, which was used around the 13th-15th centuries B.E. Although most Old Mon inscriptions from northeastern Thailand are not dated, there is one inscriptions showing the year 693 Mahasakaraj, or the year 1314 B.E. Old Mon inscriptions have been found in northeastern Thailand written on stone and earthenware artefacts. Stone inscriptions include Sema stones and standing Buddha images; baked clay artefacts are mostly votive tablets, which can either have the letters inscribed into the surface or written with red ink. In this article, inscriptions will be presented by location of the finds, which are scattered across the region. Old Mon inscriptions have been found in several provinces, including Nakhon Ratchasima, Mahasarakham, Chaiyaphum, Khon Kaen, Kalasin, Udon Thani and Sakol Nakhon. This article will describe inscriptions found at each of these sites and present the readings and translations of some significant inscriptions as examples. Furthermore, some inscriptions which have been more recently discovered and have not been studied have been found in the provinces of Petchabun and Nakhon Phanom, and there have also been Old Mon inscriptions discovered in Laos.


80

This article will also discuss some obstacles which exist with the current study of Old Mon inscriptions. These obstacles relate to the current locations of the artefacts and the systems of registration within the museums. At the end of this article a list of inscriptions studied in this research project is given. A total of 62 artefacts are studied, 36 of which have been confirmed as being written in Old Mon, 24 more are thought to be Old Mon, and two inscriptions previously thought to be Old Mon are here considered as possibly being Sanskrit. Keywords: Inscriptions, Old Mon language, Northeastern Thailand

บทน า 2 บทความนเปนเรองเกยวกบจารกภาษามอญโบราณทพบในแหลงโบราณคดบรเวณทราบสงโคราช หรอวา ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย จารกภาษามอญโบราณนนมการพบอยหลายท จารกนนมกมขอความทไมยาว และในหลายกรณวตถโบราณอยในสภาพทช ารด จงสงผลตอการอานและแปลขอความ ในบทความน ผ วจยจะน าเสนอขอมลจารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอโดยใหความรทวไป รวมถงลกษณะรปแบบอกษร ชนดของจารก สถานทพบ และเนอความของจารกบางชน ภาษามอญเปนภาษาหนงในตระกลภาษามอญ-เขมร ในอดตภาษามอญโบราณเคยเปนภาษาทชนชนปกครองไดใชในเมองตางๆ ทงในประเทศ

2 ภาพทไมปรากฏขอมลอางองเปนภาพของผวจย


81 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ไทย ประเทศพมา และประเทศลาว กอนยคทชาวไทย พมา และลาว ไดยด

ครองดนแดนดงกลาว (Cœdès, 1989: 30) ในเรองของจารกภาษามอญโบราณนน นกวชาการไดแบงเปนหาชวง ซงมการเรยกชอตามชอทใชเรยกอาณาจกรนนๆ กลาวคอ Dvāravatī (ทวารวต) Sudhammavatī (สธมมวต) Arimaddanapūra (อรมาททนปร) Haribhuñjaya (หรภญชย) และ Haṃsavatī (ห สวต) (Hla, ix) และจากอาณาจกร 5 อาณาจกรน มจ านวน 3 อาณาจกรซงตงอยในบรเวณทเปนประเทศพมาปจจบน คอ Sudhammavatī, Arimaddanapūra, และ Haṃsavatī สวนอกสองแหงตงอยในบรเวณทเปนประเทศไทยปจจบน คอ Dvāravatī และ Haribhuñjaya แตการแบงยคเชนนเปนแนวคดเกาเมอพจารณาจากขอมลใหมทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงมการพบจารกภาษามอญโบราณเพมเตม ท าใหสามารถแบงจารกภาษามอญโบราณในอาณาจกรทวารวดทอยในภาคกลางไดเปนอกยคหนง (Bauer, 1987-1988, 159; Diffloth, 1984: 56-57) ในบรรดาจารกภาษามอญโบราณทพบในประเทศไทย ปรากฏสามรปแบบอกษรทแตกตางกน คอ รปแบบอกษรปลลวะ อกษรหลงปลลวะ และอกษรมอญโบราณ จารกทเขยนดวยอกษรปลลวะถกพบในบรเวณภาคกลางและมอายในชวงพทธศตวรรษท 12-13 จารกทเขยนดวยอกษรหลงปลลวะถกพบทงในภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอและมอายในชวงพทธศตวรรษท 14-15 จารกทเขยนดวยอกษรมอญโบราณถกพบในบรเวณภาคเหนอของประเทศไทยและมอายในชวงพทธศตวรรษท 16-17 (วตสน, 2556: 5) ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอไดพบจารกภาษามอญโบราณจ านวน 11 แหง ตามทปรากฏใน ตารางท 1 (หนาถดไป) ซงเปนแผนทของสถานททพบจารก ผวจยไดแสดงสถานทตามอ าเภอทพบจารก ดงนน จากหนงสถานท


82

อาจพบจารกชนเดยวหรอหลายชน และอาจพบจารกทสถานทเดยวหรอสถานทตางๆ กน จารกสวนใหญนนไมปรากฏปศกราช ยกเวนจารกชนเดยว สวนชนอนๆ ไดประมาณอายจากรปแบบตวอกษร



ภเขา

แผนดน

ชายแดนบก

ชายแดนทะเล

แมน าและทะเลสาบ

เลขในแผนทสมพนธกบอ าเภอทไดพบจารกภาษามอญโบราณ

ดงน

1. อ.พมาย จ.นครราชสมา 7. อ.ชมแพ จ.ขอนแกน

2. อ.นาดน จ.มหาสารคาม 8. อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ

3. อ.เมอง จ.ชยภม 9. อ.เมอง จ.กาฬสนธ

4. อ.คอนสวรรค จ.ชยภม 10. อ.กมภวาป จ.อดรธาน

5. อ.เกษตรสมบรณ จ.ชยภม 11. อ.สวางแดนดน จ.สกลนคร

6. อ.ภเขยว จ.ชยภม

ตารางท 1 แผนทอ าเภอในภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงเปนทพบจารกภาษามอญโบราณ* *แผนทโดยผวจย


84

วธการศกษา ผวจยเรมศกษาจารกภาษามอญโบราณในประเทศไทยโดยการลงพนทส ารวจและถายภาพส าเนาจากจารกของภาควชาภาษาตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร สวนจารกภาษามอญโบราณพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหลายชนทไมคอยไดรบการศกษา ส าหรบสถานท ตงจารกปจจบน บางสวนอยทพพธภณฑสถานแหงชาตตางๆ และบางสวนยงอยทวดในพนทบรเวณทคนพบ สวนจารกทเกบอยทพพธภณฑ ผ วจยไดตามขอมลจากวรรณกรรมทเกยวของ สวนจารกชนอน ผวจยใชการตรวจทตงซงเขยนไวบนส าเนาจารก และในหลายกรณพบวาจารกยงตงอย ทเดม ผ วจยไดลงภาคสนามเพอยนยนทตงจารกในปจจบน เพอถายภาพวตถโบราณ และเพอเกบขอมลอยางอนเกยวกบวตถโบราณและสถานท ผวจยไดสรางระบบทะเบยนใหมโดยเฉพาะส าหรบจารกภาษามอญโบราณ เนองจากวาจารกทเกยวของปรากฏเลขในระบบทะเบยนตางๆ แตไมไดอยในระบบทะเบยนอนเดยวกนทงหมด และยงมบางช นทไมเคยขนทะเบยนในระบบใด ผ วจยใชตวอกษรโรมน "M." แทนค าวา "Mon" (มอญ) และตงเลขส าหรบจารกทรวบรวมไว โดยเลขทตงไมมความหมายนอกจากการก าหนดจารก สวนชอเรยกจารก บทความตางๆ อาจใหชอเรยกทแตกตางกน ซงเปนอปสรรคในการศกษา ดงนน ผวจยจงอางถงจารกดวยเลขทะเบยนทผวจยตงไว ทายบทความน (ตารางท 5 หนา 117-120) แสดงรายชอจารกทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เพอดภาพจารกและส าเนาจารกทงหมด รวมถงขอมลอยางอนทเกยวกบจารกภาษามอญโบราณในประเทศไทย ดวทยานพนธของผวจย 3 3 หาไดจากหองสมดของมหาวทยาลยศลปากร http://www.thapra.lib.su.ac.th/thesis/


85 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย เวลาศกษาจารก ผ วจยตรวจจากทงวตถโบราณและส าเนาจารก

จารกบางชนไมมส าเนา จงตองศกษาจากจารกอยางเดยว และจารกบางชนมส าเนาแตผ วจยยงหาวตถโบราณไมพบ จงตองศกษาจากส าเนาอยางเดยว นอกจากน ผ วจยศกษาค าอานททานอนเคยเสนอไวในงานวจยตางๆ และตรวจระหวางจารกเพอพบวลหรอค าศพททซ ากนระหวางจารก ตอนทผวจยเรมเกบขอมลเกยวกบจารก ไดตรวจขอมลใน ฐานขอมลจารกในประเทศไทย ของศนยมานษยวทยาสรนธร แตปรากฏวามขอมลเกยวกบจารกภาษามอญโบราณทไมครบ จารกภาษามอญโบราณในประเทศไทย สวนใหญไดมการน าเสนอไวในหนงสอ จารกในประเทศไทย เลม 2 (2529) นอกจากน ในวารสารตางๆ ยงมบทความนกวชาการทศกษาเกยวกบจารกภาษามอญโบราณ เชน จ าปา เยองเจรญ, ชะเอม แกวคลาย, กองแกว วระประจกษ, เทม มเตม, ประสาร บญประคอง และฉ า ทองค าวรรณ และในภาษาตางประเทศกยงมงานวจยของ อไรศร วรศะรน (Varasarin,1988) และของ Christian Bauer (1991A; 1991B) ส าหรบแปลขอความในจารก ผ วจยใชพจนานกรมภาษามอญโบราณของ Shorto (1971) วธการถายถอดจารก ผ วจยถายถอดจารกโดยใชระบบปรวรรตเปนอกษรโรมนทนยมใชเพอถายถอดภาษาบาล ภาษาสนสกฤต และรปแบบอกษรตางๆ ทไดสบทอดจากระบบเขยนของชาวอนเดย (กรรณการ วมลเกษม, 2548) ในจารกปรากฏสญลกษณทแทนพยญชนะ สระ เครองหมายตางๆ และตวเลข โดยผวจยไดถายถอดอกษรตามน


86

/ k kh g gh ṅ c ch j jh ñ ṭ ṭh ḍ ḍh ṇ t th d dh n p ph b

bh m y r l v ś ṣ s h ḅ /

/ a ā i ī u ū e ai o au aṃ aḥ /

สวนรปพยญชนะ แตละตวสามารถปรากฏสองรปได ซงเรยกเปน พยญชนะเตม และพยญชนะเชง พยญชนะเตมเปนรปพยญชนะทพบเปนพยญชนะตน และพยญชนะเชงเปนรปพยญชนะเมอพบเปนพยญชนะตวทสองของพยญชนะควบ ซงเขยนอยดานใตพยญชนะเตม ในตารางท 2 พยญชนะเตมเขยนยอเปน "ต." และพยญชนะเชงเขยนยอเปน "ช." ตวอยางอกษรมาจากภาพจารกหรอภาพส าเนาจารก ไมมตวอยางส าหรบบางตวเพราะไมปรากฏทกตวในจารก ตารางท 2 พยญชนะของรปแบบอกษรหลงปลลวะ

ka kha ga gha ṅa ca cha ja jha ña

ต. ช.

ṭa ṭha ḍa ḍha ṇa ta tha da dha na

ต. ช.

pa pha ba bha ma ya ra ar la va

ต. ช.



สวนสระ ในจารกตวสระหลายตวสามารถปรากฏไดสองรปเชนกน ซงเรยกเปนทงรปสระลอย และรปสระจม สระลอยคอรปสระทเปนรปอสระและไมตองมพยญชนะก ากบ สระลอยจะใชส าหรบค าศพททเรมตนกบเสยงสระเทานน เพอใหพจารณา ภาษาไทยสมยปจจบนมไดใชสระลอยนอกจากวาตว /อ/ ซงภาษาไทยจดอยกบพยญชนะ สระจมเปนรปสระทตดกบพยญชนะ และในจารกไดใชเหมอนกบสระในภาษาไทย คอ สระ /-า/ อยดานขวาของพยญชนะ สระ // และ // อยดานบนพยญชนะ สระ // และ // อยดานใตพยญชนะ สระ /เ-/ อยดานซายพยญชนะ สระ /ไ-/ และ /โ-/ และ /เ-า/ ตดดานบนพยญชนะ สระ / / อยดานบนพยญชนะ และสระ /-ะ/ อยดานขวาของพยญชนะ ในตารางท 3 มตวอยางของรปสระ ตารางท 3 สระของรปแบบอกษรหลงปลลวะ

a ā i ī u ū

สระลอย

สระจม

śa ṣa sa ha ḅa

ต. ช.


88

e ai o au aṃ aḥ

สระลอย

สระจม

ในจารก ไมปรากฏรปส าหรบสระ /a/ เพราะนเปนเสยงสระของพยญชนะใดทไมมสระอนเขยนไว นอกจากนน รปสระลอย /อ/ สามารถใชเปนพยญชนะได และบางครง เ ขยนเปนพยญชนะสะกด โดยปรากฏเครองหมายวราม // จงทราบวาไดใชเปนพยญชนะ ในจารกปรากฏเครองหมายอยดวย ซงมเครองหมายสอยาง หนงเครองหมายใชอยเปนสวนประกอบของค าศพท และเครองหมายอกสามอยางมบทบาทในการแบงประโยค ยอหนา และขอความ เครองหมายทงสอยางมดงเชนในตารางท 4 ตารางท 4 เครองหมายของรปแบบอกษรหลงปลลวะ

จากเครองหมายทงสอยางน เครองหมายแรก ซงถายถอดเปน [ʼ] จะเหมอนเครองหมาย วราม ในภาษาบาลและสนสกฤต สวนในภาษาไทยเหมอนกบเครองหมายทณฑฆาต [] ในภาษามอญโบราณเครองหมายน

ʼ || ~ ☼

เครองหมาย


89 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย เขยนอยดานบนพยญชนะเพอบงบอกวาพยญชนะตวนนเปนพยญชนะทาย

ค าศพท หรอทายพยางค และยงพบอยบนพยญชนะควบดวยบาง สวนเครองหมายทสอง ซงถายถอดเปน [ || ] ใชอยเ พอแบงวลหรอประโยค เครองหมายทสาม ซงถายถอดเปน [~] เขยนไวทายขอความ และเครองหมายทส ซงถายถอดเปน [☼] ปรากฏอยหนาขอความ ในการถายถอดจารก ผ วจยยดกฎเกณฑดงน ผ วจยถายถอดจารกเปนอกษรโรมน และน าเสนอจารกโดยใชเครองหมายและอกษรยอเพมเตม คอใช ( บ.# ) เพอบอกวาเปนบรรทดทเทาใดของจารก เครองหมายวงเลบ ( ) หมายความวาผวจยเหนตวอกษร แตไมสามารถลงความเหนแนนอนวาเปนตวอกษรอะไร เครองหมายวงเลบเหลยม [ ] หมายความวาตวอกษรหายไป แตสามารถสนนษฐานไดวาเปนตวอะไรจากตวอยางทเคยพบค านนและจากบรบททปรากฏ เครองหมายจด ( ... ) ในสวนถายถอดจารกหมายความวาตวอกษรหายไป และในสวนแปลจารกหมายความวาไมสามารถแปลได ในสวนทแปลจารกเปนภาษาไทย ชอเฉพาะบคคลและสถานทจะน าเสนอในรปอกษรโรมน เพอจะเหนวาเปนชอและไมใหสบสนถงความหมายในสวนทเปนค าแปลภาษาไทย จารกไดปรากฏตวเลขดวย แตในจารกทเปนภาษามอญโบราณทพบในประเทศไทยตวเลขมกเขยนดวยตวอกษร ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมจารกภาษามอญโบราณเพยงชนเดยวทปรากฏตวเลข ซงเปนใบเสมาจากเมองโบราณฟาแดดสงยาง ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ ผวจยขน


90

ทะเบยนเปน M.20 และสงเกตวาในบรรทดท 1 ปรากฏเลข 6934 สวนใหญจารกในประเทศไทยประกาศปศกราชโดยมกไมก าหนดวาเปนระบบศกราชไหน แตมกสมพนธกบระบบ มหาศกราช และป 693 มหาศกราช จะตรงกบป พทธศกราช 1314 ซงจะตรงกบอายของรปแบบอกษรหลงปลลวะ จารกภาษามอญโบราณ ในเรองของรปแบบวตถโบราณ จารกในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทเขยนเปนภาษามอญโบราณมทงจารกบนหนและจารกบนดนเผา จารกบนหนเปนจารกบนใบเสมาหนทราย ขอความมกมระหวางหนงถงหาบรรทด และอาจมมากกวา และอาจปรากฏขอความเดยวหรอมากกวาหนงบน ใบเสมาเดยวกน นอกจากจารกบนใบเสมายงพบจารกบนพระพทธรปหนหนงองค ซงพบท จ.นครราชสมา สวนจารกบนดนเผา ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมกเปนรปแบบพระพมพดนเผา และมจารกสองชนด ชนดแรกเขยนตวอกษรลงในวตถดนกอนทน าไปเผา ตวอยางเชนในภาพ M.17 แบบนมกอานไดงายเพราะตวอกษรยงอยในสภาพคมชด ชนดทสองเขยนโดยทาหมกสแดงดานหลงพระพมพหลงจากทเผาเสรจ แบบนมกอานไมคอยออกเนองจากวาตวอกษรลบเลอนหายไป ตวอยางเชนในภาพ M.80 บางชนไมมอกษรเหลออย แตยงปรากฏรองรอยหมกสแดง จงทราบวาเคยมจารกเขยนไว

4 M.20, บรรทดท 1 693 ม.ศ. = 1314 พ.ศ.



M.17 - ดานหนา และดานหลง 5 M.80 - ดานหนา และดานหลง 6 ในจารกภาษามอญโบราณมค าศพทสค าทมกจะพบมาก จงเปนวธหนงใหพจารณาวาจารกใดเขยนเปนภาษามอญโบราณ ค าวา kyākʼ มความหมายวา "พระ" ซงค าดงกลาวนในภาษาไทยใชไดในหลายกรณ เชนในความหมายวา "พระภกษ พระพทธรป พระเจดย หรอสงศกดสทธอยางอน” ค านสามารถเปนค าสรรพนามหรอค าน าหนาชอของพระภกษหรอผปกครอง ค าวา tarla มความหมายวา "เจาของ" และใชในหลายกรณเหมอนกน เชน "พระราชา เจานาย ผ เปนทพง" ค านสามารถเปนค าสรรพนามหรอค าน าหนาชอของพระภกษหรอผปกครองเชนกน ค าวา ‘puñʼ เปนค าศพททยมจากค าวา "บญ" ในภาษาบาลและสนสกฤต ค าวา vauᵃ’ แปลวา "น" ค าศพททงสค านไดมการแปรรปสะกด จงสามารถพบไดในรปตางๆ เชนในจารกทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ค าวา kyākʼ แปรรปสะกดเปน kyāka / kʼyāka / k’yāk’ ค าวา tarla แปรรปเปน tarlla / taralaª / talaª ค าวา puñʼ แปรรปเปน puña / 5 ผวจยไดภาพจาก: เทม มเตม และจ าปา เยองเจรญ (2529: 92-93). 6 ผวจยไดภาพจาก: พพธภณฑสถานแหงชาตขอนแกน อ.เมอง จ.ขอนแกน


92

puṇya / puṇyʼ / pūñʼ / piñʼ และค าวา vauᵃ’ แปรรปเปน avauᵃ / avauᵃ’ / voᵃ’ /

vau / vauᵃ เปนตน จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จารกภาษามอญโบราณทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ผ วจยไดจ าแนกตามสถานททพบและเรยงล าดบตามทปรากฏในตารางท 1 กลาวคอ 1. อ.พมาย จ.นครราชสมา 2. อ.นาดน จ.มหาสารคาม 3. อ.เมอง จ.ชยภม 4. อ.คอนสวรรค จ.ชยภม 5. อ.เกษตรสมบรณ จ.ชยภม 6. อ.ภเขยว จ.ชยภม7. อ.ชมแพ จ.ขอนแกน 8. อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ 9. อ.เมอง จ.กาฬสนธ 10. อ.กมภวาป จ.อดรธาน และ 11. อ.สวางแดนดน จ.สกลนคร ดงตอไปน 1. อ.พมาย จ.นครราชสมา ในจงหวดนครราชสมา ไดพบพระพทธรปยนหนงองค ซงมขอความภาษามอญโบราณจารอยทพระจวร ผ วจยไมทราบทพบพระพทธรปองคน แตปจจบนเกบรกษาอยทพพธภณฑสถานแหงชาตพมาย พระพทธรปองคน เปนหลกฐานจารกภาษามอญโบราณชนเดยวทพบในจงหวดนครราชสมา และเปนจารกภาษามอญโบราณชนเดยวทอยบนรปประตมากรรม เทาทมการคนพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ



M.641

ค าอาน บ.1 kyākʼ puṇya

ค าแปล พระบญ

2. อ.นาดน จ.มหาสารคาม ในจงหวดมหาสารคาม ไดพบพระพมพดนเผาหลายองคทบรเวณ บานนาดน ต.นาดน อ.นาดน ซงมพระพมพจ านวน 24 ชนทเกบรกษาอยทพพธภณฑสถานแหงชาตขอนแกน ซงในงานวจยนจดอยในทะเบยน จารก M.27-M.36 และ M.76-M.89 ทกชนนใชวธเขยนทาหมกสแดง และตวอกษรไดลบเลอนไปบาง แตในบางชนขอความกยงเหลออยเพยงบางค าและในบางชนตวอกษรลบออกไปหมดแลว สวนขอมลทเปนประโยชน ไดพบชอคนและชอสถานท สงหนงทนาสนใจส าหรบจารกในกลมนคอ ไดพบค าศพทจากภาษาเขมรโบราณทยมมาใช เชน จารก M.27 ปรากฏค าวา kaṃmrateṅʼ pdai

karomʼ ซงแปลวา "พระเจาแผนดน" ในภาษาเขมร


94

M.297 ค าอาน

บ.1 puñʼ (ca)krava(rt)i ja-

บ.2 (-n)ʼ .. tarla vraḥ sva-

บ.3 -yāga

ค าแปล

บญ(ของ)จกรวรรด ...

ผ เปนทพง พระ svayāga ..


บ.1 puñʼ tarlla (va)-

บ.2 (-kʼ) ti (j.e.)

ค าแปล

บญ(ของ)ผ เปนทพง ...


บ.1 __ amarapura

ค าแปล

.. (เมอง) amarapura

7 ผวจยไดภาพจาก: พพธภณฑสถานแหงชาตขอนแกน อ.เมอง จ.ขอนแกน 8 ผวจยไดภาพจากทเดยวกน 9 ผวจยไดภาพจากทเดยวกน


95 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย 3. อ.เมอง จ.ชยภม

ในจงหวดชยภมไดพบจารกภาษามอญโบราณในหลายอ าเภอ ทอ าเภอเมองมใบเสมาจ านวนหนง ซงตงอยทวดศรประทมคงคาราม บานกดโงง ต.หนองนาแซง สวนใหญใบเสมาดงกลาวไดมการแกะสลกหนเปนภาพจากวรรณกรรม และในจ านวนใบเสมาน มบางชนทปรากฏจารกภาษามอญโบราณ จารกนนมกจะลบเลอนมาก จารก M.57 เปนตวอยางจารกบนใบเสมาจากบานกดโงง

M.57 ค าอาน บ.1 avauªʼ puñʼ .īha ... kr .... koªʼ mā.āyʼ koªʼ (la) . . บ.2 deva atʼ voªʼ tāvʼ krovʼ .motʼ ācʼ kanʼ .āªʼ ta(la).

ค าแปล น(เปน)บญ(ของ) ..... กบ .. กบ .. เทวดาทงหลายนอยดานหลง .. ขอ ...

4. อ.คอนสวรรค จ.ชยภม ในจงหวดชยภม ไดพบใบเสมาทมจารกภาษามอญโบราณอกจาก วดนอก บานคอนสวรรค ต.คอนสวรรค อ.คอนสวรรค จงหวดชยภม เชน จารก M.56 แตจารกดงกลาวใหขอมลไมมาก


96

5. อ.เกษตรสมบรณ จ.ชยภม วดเทวฤทธสวมลมงคลาราม บานพนนา ต.สระโพนทอง อ.เกษตร-สมบรณ จ.ชยภม ซงผ วจยขนทะเบยนเปน M.61 มพระภกษรปหนงทจ าพรรษาในวดดงกลาวไดอธบายใหกบผวจยฟงวาเจาหนาทจากพพธภณฑเคยเขามาศกษาวตถโบราณตางๆ และไดมอบหนงสอไวกบพระซงเปนขอมลเกยวกบวตถโบราณทวดเทวฤทธฯ หนงสอเลมนนกลาววาจารกชนนไดคนพบทสถานอน และมการเคลอนยายมาเกบไวทวดเทวฤทธฯ แตพระภกษรปนนกลาววาในความจรงจารกชนนพบอยในบรเวณวดเทวฤทธฯ เอง ซงทานเกดอยทนนและจ าจารกหลกนได แตทานกไมไดพบกบเจาหนาทพพธภณฑคนแรกทเขาไปเกบขอมล จงไมทราบวาเจาหนาทไดขอมลจากทไหน

M.56 ค าอาน บ.1 avauªʼ tmoªʼ . . ʼ viṇayʼ bi. . (c)enʼ บ.2 ācʼ sa . . kʼ . . . jña . jā ค าแปล น(เปน)ศลา(จารก) .. viṇayʼ ... ขอ ....



M.62

นอกจากจารกชนน ในภาควชาภาษาตะวนออกยงมส าเนาจารกหนง

ซงพบอยใน อ.เกษตรสมบรณ จ.ชยภม แตพบคนละต าบล จารกชนนคนพบท บานยาง ต.บานยาง และผ วจยขนทะเบยนเปน M.62 ผ วจยลงภาคสนามและไปส ารวจหลายพนท แตยงไมพบวาจารกใบเสมานปจจบนอยทไหน 6. อ.ภเขยว จ.ชยภม ในจงหวดชยภม ไดพบใบเสมาอกหลายชนท วดพระธาตหนองสาม-หมน ต.บานแกง อ.ภเขยว จ.ชยภม ทวดนมใบเสมาหลายชนตงอยขางนอกอาคาร และบรเวณถกปกคลมดวยตนไม ซงเปนสงแวดลอมทไมเหมาะสมส าหรบจารก เพราะพนดนจะแฉะตลอด และรากของตนไมไดชอนเขาไปใน

M.61 ค าอาน บ.1 ☼ (a)voªʼ (puñʼ) ñaḥ śrī sa .au

บ.2 . saṅa . ค าแปล ☼ น (เปนบญของ) ทานศร ...


98

รอยแตกของหน ซงจะท าใหกอนหนแยกออกจากกน บทความของอไรศร (Varasarin, 1988: 201) กลาววามจารกภาษามอญโบราณสามชน โดยผ วจยขนทะเบยนเปน M.23-M.25 ผ วจยเหนดวยวาจารก M.23 และ M.24 เปนภาษามอญโบราณ อยางไรกตาม จารก M.25 ไมนาเปนภาษามอญโบราณ นาจะเปนภาษาสนสกฤต ทงน ใบเสมา M.23 ไดแตกเปนสองสวนแลว ซงในภาพสวนบนของใบเสมาอยหนาและสวนลางของใบเสมาตงอยขางหลง

M.23 M.24 M.25

7. อ.ชมแพ จ.ขอนแกน ในจงหวดขอนแกน ไดมการพบจารกภาษามอญโบราณซงเกบอยท วดโนนศลา บานฝายหน ต.วงหนลาด อ.ชมแพ ทวดนมใบเสมาสองชนทมจารกภาษามอญโบราณซงตงอยในศาลาใหญ ผวจยไดขนทะเบยนเปน M.37 และ M.38 ขางนอกศาลามใบเสมาอกหลายชน ซงเกบอยใตหลงคาและฝงอยในปน ชนหนงมจารกภาษามอญโบราณ และผวจยขนทะเบยนเปน M.39




บ.1 vau tmauªʼ puñʼ māṅʼ darʼ nāmʼ kauªʼ naḥ pu-

บ.2 -sʼ rāvʼ || kauªʼ māṅʼ daraṅʼ || kauªʼ māṅʼ su-

บ.3 -bāhu || kauªʼ māṅʼ mraiṅʼ || vauªʼ puñʼ

บ.4 aʼtʼ garaluṅʼ | ācʼ kanʼtāpʼ ta kyākʼ

บ.5 buddha aryyamaiyʼtrīyyʼ . ā kyākʼ .

ค าแปล น(เปน)ศลา(จารก) บญ(ของ)ชายหนม darʼ nāmʼ กบ ทาน

pusʼ rāvʼ || กบชายหนม daraṅʼ || กบชายหนม subāhu || กบชาย

หนม mraiṅʼ || บญนจ านวนทงหมด | ขอท าส าเรจตอพระพทธเจา อารยไมตรย .. พระ .

M.38 ค าอาน บ.1 vau tmaªʼ pūñʼ naḥ mahā- บ.2 -yutʼ draṅʼ gana || บ.3 koªʼ kūruṅʼ || koªʼ me- บ.4 -jhāyʼ vrahma || . . บ.5 koªʼ māṅʼ . vʼ || บ.6 vipāka tmaªʼ vo ... บ.7 -nʼ gulau . บ.8 kṣe . ___ ค าแปล น(เปน)ศลา(จารก) บญ(ของ)ทาน mahāyutʼ draṅʼ gana ||

กบพระราชา || กบ mejhāyʼ พราหมณ || กบชายหนม .. || ผลจากศลาจารก(น) ...


100

M.39 ค าอาน บ.1 puñʼ jivʼ pālʼ . .i .

บ.2 (māṅ) .n . ñaḥ koª (aja . .) บ.3 garʼluṅʼ kanʼtāpʼ ta kyā[kʼ] บ.4 . . . triyʼ || ค าแปล บญ(ของ) jivʼ pālʼ .. คนกบ.. จ านวนท าเสรจตอพระ ..

ในบรเวณใกลเคยงกบวดโนนศลา มพระนอนแกะสลกทหนาผาบน

ภเขา ซงมจารกอยบรเวณดานซายของพระพทธรป และทเชงเขานนเปนทตงของ วดผาพระนอนพฒนาราม ซงอยท ต.หนองไผ อ.ชมแพ จ.ขอนแกน อไรศร วรศะรน (Varasarin, 1988: 201) กลาววาจารกนเขยนเปนภาษามอญโบราณ ผวจยขนทะเบยนเปน M.26 แต ชะเอม แกวคลาย (2544: 56-61) เคยเขยนบทความเกยวกบจารกน และไมนาจะเปนภาษามอญโบราณ M.26 - สวนทมจารก และสวนพระเศยรของพระนอน10 10 ผวจยไดภาพจาก: พพธภณฑสถานแหงชาตขอนแกน อ.เมอง จ.ขอนแกน


101 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย 8. อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ

ในจงหวดกาฬสนธ ไดพบจารกภาษามอญโบราณหลายชนท เมองโบราณฟาแดดสงยาง ต.หนองแปน อ.กมลาไสย ทงบนใบเสมาและพระพมพดนเผาชนดทแกะตวอกษรลงในเนอดน รวมทงพบวามแมพมพสองชนทมจารกเหมอนกน ผ วจยไดขนทะเบยนเปน M.14 และ M.15 นอกจากนน มพระพมพอกสชนซงมขอความเหมอนกน ซงผวจยขนทะเบยนเปน M.16-19 อยางไรกตาม ในปจจบนผวจยไมทราบทเกบรกษาจารกหกชนดงกลาว M.1411 ค าอาน บ.1 kyāka talaª āditya ค าแปล พระราชา āditya

11 ผวจยไดภาพจาก: หอสมดแหงชาต กรงเทพฯ.


102

M.1912

ค าอาน

บ.1 vau kyākʼ piñʼ pajhāyʼ

บ.2 ācāryya gunavikhyātʼ

ค าแปล

น(เปน)พระบญ(ของ)พระอปชฌาย

อาจารย gunavikhyātʼ

นอกจากพระพมพดนเผาทพบในเมองโบราณฟาแดดสงยางแลว ยง

มการคนพบจารกบนใบเสมาหลายหลก มหนงหลกเกบรกษาไวทพพธภณฑขอนแกน ซงผ วจยขนทะเบยนเปน M.20 นอกจากน พบวามใบเสมาอกชน ทผ วจยขนทะเบยนเปน M.22 ซงปจจบนตงอยท วดสวางวฒนาราม มใบเสมาอกชนหนงทตงอยวดโพธชยเสมาราม ซงผวจยไดขนทะเบยนเปน M.21 ขณะเดยวกนทวดโพธชยเสมารามน ผ วจยพบวามใบเสมาจ านวนมากมาย และในหลายชนมรองรอยตวอกษร แตมอยางนอยสองชนทผ วจยเหนวามจารกภาษามอญโบราณ ผ วจยขนทะเบยนสองชนนเปน M.90 และ M.91 แตยงไมมส าเนาจารก และยงไมไดเสนอค าอานหรอค าแปล

12 ผวจยไดภาพจาก: ประสาร บญประคอง และฉ า ทองค าวรรณ (2511: 111).



M.20

ค าอาน

บ.1 693 vau ... (l)ʼ

บ.2 (-la) praga(ta) (m)h(ā)vihārʼ liñʼ

บ.3 puṇya pragata pma mhāvihārā ḍaḥ ba pma [t]moªʼ voᵃʼ

บ.4 koᵃʼ kasʼsmuṅʼ kandarʼ kyākʼ ca. .sʼ velʼ

บ.5 . . . (vau) velʼ kau ruhʼ ta cakkravāllʼ

บ.6 . .

ค าแปล

(มหาศกราช) 693 น13 ... ปกปองมหาวหาร (จากการ) ถกท าลาย บญปกปอง

การสราง (ท)มหาวหาร(แหง)นน และมการสรางศลา(จารก)น กบพระราชา(และ)ภรรยา

(และ) พระ ..ดวย ... น(และ)ดวย พชาย(ได)เคารพตอจกรวาล

13 (พ.ศ. 1314)


104

M.21

ค าอาน

บ.1 puṇya pragata kanmunʼ kasmuṅʼ kyākʼ caga ค าแปล

บญปกปองรชกาล(ของ)พระราชา caga

M.22

ค าอาน

บ.1 avauᵃʼ puṇyʼ ksmaṅ(a)

ค าแปล

น (เปน) บญ(ของ)พระราชา

น(เปน)บญ(ของ)พระราชา



M.90 M. 91 - ดาน A M.91 - ดาน B

9. อ.เมอง จ.กาฬสนธ ในจงหวดกาฬสนธ มจารกภาษามอญโบราณอกทพบอยบรเวณอ าเภอเมอง ปจจบนเกบรกษาไวท วดปามชฌมวาส บานดงเมอง ต.ล าพาน อ.เมอง ผวจยไดศกษาจารกและขนทะเบยนเปน M.65 และในครงทผวจยลงภาคสนาม ไดรบขาววามจารกทพบใหมซงเกบไวทวดปามชฌมวาสเชนกน แตยงไมมส าเนาส าหรบจารกนและยงไมไดศกษา ผวจยเหนภาพแลวและเหนวาจารกชนนนนาจะเปนภาษามอญโบราณเชนกน


106

10. อ.กมภวาป จ.อดรธาน ในจงหวดอดรธาน ไดมการพบจารกภาษามอญโบราณบนใบเสมาอยทวดพระธาตดอนแกว บานดอนแกว ต.ตมใต อ.กมภวาป ซงเปนแหลงโบราณส าคญอกแหงหนงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ใบเสมาดงกลาวอยในสภาพช ารดและมรองรอยขดขด ซงเปนอปสรรคในการอาน แตจากส าเนาเหนตวอกษรไดชดกวา ผวจยขนทะเบยนจารกนเปน M.54

M.65

ค าอาน

บ.1 avauª puṇya śrī yaranāvi

บ.2 kaṃ koªʼ vunaḅura juna

บ.3 mahauprakā kṣetra ḅār

ค าแปล

น(เปน)บญ(ของ)ศร yaranāvi รวมกบ vunaḅura

ถวาย ..มอปการะมาก (และ) ไรนาสอง(ท)



M.54

ค าอาน บ.1 (vauª)ʼ pu(ña) .ªʼ dhamma บ.2 tmauªʼ vau(ª) ñaḥ ba eyʼ (su-) บ.3 (-lutʼ) pma (pu)tʼ n .. (j) matʼ (ka) บ.4 -yʼ kaḥ naumʼ (ne)ªʼ kyākʼ .ṅʼ gaṃ บ.5 ñaḥ ba eyʼ ymauªʼ eyʼ me(te)-

บ.6 -yya ymauªʼ eyʼ tmautʼ ค าแปล

(นเปน)บญ(ของ) ... ศลา(จารก)น เขากบฉน ..การกระท า .... ดวยมด .. ไมมพระองคอนท เหมอนพระองคนเลย เขาและฉน ฉนม ชอวา me(te)yya (และ) ฉนมชอวา tmautʼ


108

11. อ.สวางแดนดน จ.สกลนคร ในจงหวดสกลนคร ไดมการพบใบเสมาหนงชนท บานพนนา หม 1 ต.พนนา อ.สวางแดนดน ทมจารกภาษามอญโบราณจารกไวในแนวตง ปจจบนเกบอยทพพธภณฑขอนแกน และผ วจยขนทะเบยนเปน M.51 แตผวจยยงไมไดเสนอค าอานส าหรบชนน

M.51 จารกภาษามอญโบราณพบใหม ซงไมไดรวมในงานวจย นอกจากจารกทงหลายจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอทไดรวบรวมไว มจารกบางชนทไดกลาวถงแตไมไดน าเสนอในบทความน แตไดรวมไวในรายชอจารกทายบทความน จารกเหลานนมความส าคญส าหรบมมมองเกยวกบภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เพราะจะท าใหขอบเขตบรเวณทเกยวของถกขยายออกไปอก ส าหรบจารกทพบใหมทยงไมไดรบการศกษานน มสามชนจากจงหวดกาฬสนธทไดกลาวถงในบทความน คอ จารกบนใบเสมาหนงชนท วดปามชฌมวาส บานดงเมอง ต.ล าพาน


109 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย อ.เมอง สวนใบเสมาอกสองชนนนจาก วดโพธชยเสมาราม ต.หนองแปน

อ.กมลาไสย จารกภาษามอญโบราณชนอนทไมไดกลาวถงยงมอยในประเทศลาวมจารกหนงชนซงเคยไดรบการตพมพมากอน ถงแมวาจารกนนมไดพบในดนแดนไทย แตสามารถพจารณาวาเปนจารกหนงในกลมจารกในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยเนองจากความคลายคลงของภาษาและลกษณะรปแบบอกษร นอกจากน ยงมส าเนาจากจารกอกสองชนทพบในจงหวดนครพนม ท วดเวนชย (ราง) กงอ าเภอดอนตาล อ.มกดาหาร ซงนาจะเปนภาษามอญโบราณ ขณะเดยวกน ไดมการคนพบจารกสามชนใหมท ต.วงกวาง อ.น าหนาว จ.เพชรบรณ ซงผ วจยมความเหนวานาจะเขยนเปนภาษามอญโบราณ เพราะแมวา จ.เพชรบรณ ไมไดนบเปนจงหวดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แตกสามารถรวมเปนจารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอได เมอพจารณาจารกชนทพบใหมน สามารถลงความเหนไดวา ภาพทไดจากแผนทจารกภาษามอญโบราณนนมความเกยวของกบวฒนธรรมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงจะตองมการปรบเปลยนบรเวณทพบจารกขยายออกไปทงทางทศตะวนออก ทศเหนอ และทศตะวนตก อปสรรคตางๆ เรองการเกบวตถโบราณ ในการด าเนนงานศกษา ผ วจยพบอปสรรคบางเรอง เชน เรองการเกบรกษาวตถโบราณ และเรองระบบทะเบยนเพอก าหนดวตถโบราณ ผวจยอธบายวาจากเมองโบราณฟาแดดสงยาง จ.กาฬสนธ ไดพบวตถดนเผาทงหมดหกชน ซงผ วจยขนทะเบยนเปน M.14-M.19 และในบทความท


110

กลาวถงพระพมพนมการรายงานวาสองชนอยทหอสมดแหงชาต และอกสชนอยทพพธภณฑสถานแหงชาต กรงเทพฯ แตปรากฏวาวตถโบราณดงกลาวหายไป โดยทางหอสมดและพพธภณฑกลาววาไมม ผวจยเหนวาอาจถกยายไปเกบทพพธภณฑแหงอนในประเทศ แตทางหอสมดและพพธภณฑไมสามารถกลาวไดวาพระพมพดงกลาวถกยายไปเกบทไหนหรอถกยายเมอไร กรณนท าใหเกดอปสรรคในการพบวตถโบราณ เพอตรวจสอบหลกฐาน ถายภาพวตถโบราณ และยนยนทอยปจจบน ผ วจยพบอปสรรคอนทพพธภณฑ เชนทพพธภณฑสถานแหงชาตขอนแกน มพระพมพดนเผาสองชนทถกเผยแพรในงานวจยแลว ซงไดขนทะเบยนเปนวตถโบราณของพพธภณฑ (ประสาร บญประคอง จ าปา เยองเจรญ และจ าปา และเทม, 2524: 51- 55) ผ วจยขนทะเบยนสองชนนเปน M.27 และ M.28 และภณฑารกษทพพธภณฑไดใหภาพของสองชนทมทะเบยนตามทไดขอไว อยางไรกตาม ภาพทปรากฏในบทความและภาพทพพธภณฑใหมาดตางกน เพราะวาพระพมพในภาพทพพธภณฑใหเปนชนดททาหมกสแดง แตภาพในบทความดเหมอนชนดทแกะตวอกษรลงในวตถโบราณ ทางพพธภณฑใหภาพตางๆ กบผวจย แตปฏเสธการยกวตถโบราณออกมาใหผ วจยตรวจดเอง จงท าใหยากทจะยนยนขอมลนได ผ วจยเหนวาเปนไปไดวาวตถเดมอาจหายหรอสลบท และเจาหนาทในอดตอาจเขาใจวาสองชนใดเปนสองชนนน จงเกบไวดวยทะเบยนของสองชนนน พระพมพอกชนหนงทผ วจยขนทะเบยนเปน M.32 เคยเกบอยทพพธภณฑขอนแกน แตภณฑารกษกลาววาหาไมพบ



M.27- ดานหนา M.27 - ดานหลง14 M.27- ดานหลง15 M.32 - ดานหนา M.32 - ดานหลง16

14 ผวจยไดภาพจาก: พพธภณฑสถานแหงชาตขอนแกน อ.เมอง จ.ขอนแกน 15 ผวจยไดภาพจาก: เทม มเตม และจ าปา เยองเจรญ (2529ก: 80). 16 ผวจยไดภาพจาก: จ าปา เยองเจรญ (2523: 65-66).


112

ในอดตเคยมใบเสมาหายไปเชนกน มส าเนาจากจารกหนงทพบอยท วดโพธชยเสมาราม ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ ซงผ วจยตงทะเบยนเปน M.21 แตเมอไปทวด ไมสามารถพบชนนได จงท าใหสงสยวาอาจยายไปเกบทพพธภณฑ หรออาจยงอยทวด หรออาจถกขโมยไปแลว การขโมยจารกเปนเรองใหญ ทจงหวดเพชรบรณมการพบจารกสามชนตามทผวจยไดกลาวไว แตมหนงชนทถกขโมยไปแลว ซงเปนเรองทนาเสยดายมาก บทสรป บทความนเปนเพยงการแนะน าจารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พรอมกบการเสนอค าอานและค าแปลส าหรบจารกบางชนใหเปนตวอยาง แตจากการศกษาจารกภาษามอญโบราณ สามารถแบงไดเปนกลมยอยตามลกษณะภาษา รปแบบอกษร เนอหา และชนดของวตถโบราณ อยางเชน จารกทพบใน จ.มหาสารคาม เปนลกษณะพระพมพดนเผาททาหมกสแดง ซงไมพบในทอน นอกจากนน จารกภาษามอญโบราณจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความตางกนกบจารกจากบรเวณภาคกลางและภาคเหนอ เพราะจารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอปรากฏค าศพททยมมาจากภาษาเขมรโบราณ ซงบรเวณดงกลาวไดรบอทธพลจากอาณาจกรเขมร แตในจารกจากบรเวณอนไมพบค ายมเหลาน ถงแมวาจารกทน ามาศกษามกเปนขอความทสน และในหลายกรณวตถโบราณอยในสภาพทเสอม แตยงสามารถสบขอมลไดบางอยาง คอ จารกสวนใหญจะประกาศการท าบญ และบางชนใหขอมลทงประวตศาสตรดวย อยางเชนจารก M.20 กลาววาทงกษตรยกบภรรยาไดท าบญจากการสถาปนาพระวหารและจารก จารกหลายชนใหชอคนทอยในยคนน อยางเชนจารก


113 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย M.16 - M.19 ใหชอของพระอาจารย gunavikhyātʼ และจารก M.31 ใหชอ

kyākʼ pāravati ซงอาจเปนคนในต าแหนงสงหรออาจเปนการกลาวถงเทวดา ในจารก M.37-39 ไดพบชอของหลายคน สวนชอสถานท ในจารก M.84 ปรากฏชอวา amarapura แตยงไมทราบวานเปนชอของเมองทอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอไม จารกบางชนอาจกลาวถงเรองในวรรณกรรม ซงควรรบมาพจารณา อยางเชน จารก M.57 กลาวถงเทวดา จารกนพบอยบนใบเสมาทมภาพสลก และขอมลในจารกอาจกลาวถงเรองในภาพสลก ในภาพรวม จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอถอวาเปนเรองทไมคอยไดรบการศกษาเทาไรนก และคนสวนใหญคงไมทราบวาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนมจารกภาษามอญโบราณมากแคไหน อยางไรกตาม การศกษาจารกในกลมนสามารถใหขอมลกบนกวชาการไดในหลายเรอง ทชดเจนคอ ในภาคกลางของประเทศไทยมวฒนธรรมซงถกเรยกวา "ทวารวด" และจากรองรอยศลปะกบโบราณคดนกวชาการทราบวาวฒนธรรมดงกลาวไดขยายอทธพลเขามายงบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงจารกภาษามอญโบราณนถอเปนเพยงสงหนงทสามารถเปนแหลงขอมลเพอเรยนรประวตศาสตรความเปนมาของผ คนและวฒนธรรมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ


114

เอกสารอางอง กรรณการ วมลเกษม. (2548). หลกการปรวรรตอกษรโบราณทพฒนามาจาก อกษรของอนเดย. ด ารงวชาการ, 4(1), 120-135. กองแกว วระประจกษ. (2529). จารกในประเทศไทย เลม 2: อกษร ปลลวะ อกษรมอญ พทธศตวรรษท 12 - 21. กรงเทพฯ: หอสมด แหงชาต กรมศลปากร. จ าปา เยองเจรญ. (2523). ค าอานและค าแปล อกษรตวเขยนดานหลงพระ พมพดนเผากสนตรตน กงอ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม. ศลปากร, 23(6), 63-66. ชะเอม แกวคลาย. (2544). จารกพระพทธไสยาสนภเวยง. ศลปากร, 44 (3), 56-61. จ าปา เยองเจรญ และชะเอม แกวคลาย. (2528). จารกใบเสมาวดโนนศลา พทธศตวรรษท 14. ศลปากร, 29(5), 83-89. เทม มเตม และจ าปา เยองเจรญ. (2529ก). จารกหลงพระพมพดนเผานาดน 1. ใน กองแกว วระประจกษ (บรรณาธการ), จารกในประเทศไทย เลม 2: อกษรปลลวะ อกษรมอญ พทธศตวรรษท 12 - 21. หนา 77-81.กรงเทพฯ: หอสมดแหงชาต กรมศลปากร. _______. (2529ข). จารกหลงพระพมพดนเผาเมองฟาแดดสงยาง 2. ใน กองแกว วระประจกษ (บรรณาธการ), จารกในประเทศไทยเลม 2: อกษรปลลวะ อกษรมอญ พทธศตวรรษท 12 - 21. 90-94. กรงเทพฯ: หอสมดแหงชาต กรมศลปากร.


115 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ประสาร บญประคอง จ าปา เยองเจรญ และเทม มเตม. (2524). จารกหลง

พระพมพดนเผานาดน เลขทะเบยน 712/2522 และ 1106/2522. ศลปากร 25(1), 51-55. ประสาร บญประคอง และฉ า ทองค าวรรณ. (2511). ค าอานจารกทฐาน พระพทธรป อกษรและภาษามอญโบราณ ไดมาจากเมองฟาแดด สงยาง ต าบลหนองแปน อ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ. ศลปากร, 11(6), 108-111. ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน). ฐานขอมลจารกในประเทศ ไทย. เขาถงไดจาก www.sac.or.th/databases/inscriptions/. ฮนเตอร เอยน วตสน. (2556). การศกษารปค าภาษามอญโบราณจาก จารกทพบในประเทศไทยระหวางพทธศตวรรษท 12-17. วทยานพนธระดบปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาจารก ภาษาตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร. Bauer, Christian. (1991A). Notes on Mon Epigraphy. Journal of the Siam Society, 79(1), 31-83. ________. (1991B). Notes on Mon Epigraphy II. Journal of the Siam Society, 79(2), 61-79. ________. (1987-1988). Numismatics, dialectology and the periodization of Old Mon. Mon-Khmer Studies Journal, 16- 17, 155-176. Diffloth, Gérald. (1984). The Dvaravati Old Mon Language and Nyah Kur. Bangkok: Chulalongkorn University Printing House.


116

Georges Cœdès. (1989). Les États Hindouisés d'Indochine et d'Indonésie. 3rd ed. Paris: De Boccard. Hla, Nai Pan. (1988-1989). An Introduction to Mon Language. Kyoto: The Center for Southeast Asian Studies, Kyoto University. Revire, Nicolas. (2014). Glimpses of Buddhist Practices and Rituals in Dvāravatī and its Neighbouring Cultures. Nicolas Revire and Stephen A. Murphy, (Editors). In Before Siam: Essays in Art and Archaeology, 240-271. Bangkok: River Books and The Siam Society. Shorto, Harry Leonard. (1971). A Dictionary of the Mon Inscriptions from the sixth to the sixteenth centuries. London: Oxford University Press. Varasarin, Uraisi. (1988). Les Inscriptions Mones Decouvertes dans le Nord-Est de la Thailande. in Le Premier Symposium Franco-Thai: La Thaïlande des débuts de son histoire jusqu'au xvᵉ siècle, 196-211. Bangkok: Silpakorn University.


117 จารกภาษามอญโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ตารางท 5 จารกภาษามอญโบราณทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ตารางนแสดงขอมลเกยวกบจารกทเกยวของ ซงมกจะเปนจารกภาษามอญโบราณทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย อยางไรกตาม ในรายชอนมจารกบางชนทอาจไมไดเขยนเปนภาษามอญโบราณ ชองแรกในตารางเปนทะเบยนทผ วจยตงไวส าหรบจารกแตละชน ทะเบยนนมาจากรายชอจารกทผวจยไดรวบรวมอยในวทยานพนธของผ วจย จารก M.94-M.101 ไมไดปรากฏในวทยานพนธของผ วจย และไดก าหนดทะเบยนเปนครงแรกในบทความน ชองทสองเปนลกษณะวตถโบราณ ชองทสามเปนสถานหรอบรเวณทพบจารก และชองทสเปนภาษาทใชในจารก ในการก าหนดลกษณะวตถโบราณ ผวจยใชเพยงค าวา "ใบเสมา" แทนค าวา ใบเสมาหนทราย ใชค าวา "พระพมพ" แทนค าวา พระพมพดนเผา และใชค าวา "พระพทธรป" แทนค าวา พระพทธรปยน ในเรองภาษา ผวจยใชค าวา "มอญ" ส าหรบจารกทพจารณาวาเขยนเปนภาษามอญโบราณ และใชค าวา "สนสกฤต" ส าหรบจารกทพจารณาวาเปนภาษาสนสกฤต ส าหรบจารกทผวจยยงไมไดยนยนภาษาทใช ผวจยใสในวงเลบ

M.# ลกษณะวตถ สถานทพบจารก ภาษา

M.14 พระพมพ เมองโบราณฟาแดดสงยาง ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ มอญ






118

M.# ลกษณะวตถ สถานทพบจารก (ตอ) ภาษา


M.20 ใบเสมา เมองโบราณฟาแดดสงยาง ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ มอญ

M.21 ใบเสมา วดโพธชยเสมาราม ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ มอญ

M.22 ใบเสมา วดสวางวฒนาราม ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ มอญ

M.23 ใบเสมา วดพระธาตหนองสามหมน ต.บานแกง อ.ภเขยว จ.ชยภม มอญ

M.24 ใบเสมา วดพระธาตหนองสามหมน ต.บานแกง อ.ภเขยว จ.ชยภม มอญ

M.25 ใบเสมา วดพระธาตหนองสามหมน ต.บานแกง อ.ภเขยว จ.ชยภม (สนสกฤต)

M.26 หนาผา วดผาพระนอนพฒนาราม ต.หนองไผ อ.ชมแพ จ.ขอนแกน (สนสกฤต)

M.27 พระพมพ บานนาดน ต.นาดน อ.นาดน จ.มหาสารคาม มอญ










M.37 ใบเสมา วดโนนศลา บานฝายหน ต.วงหนลาด อ.ชมแพ จ.ขอนแกน มอญ






M.51 ใบเสมา บานพนนา หม 1 ต.พนนา อ.สวางแดนดน จ.สกลนคร มอญ

M.54 ใบเสมา วดพระธาตดอนแกว ต.ตมใต อ.กมภวาป จ.อดรธาน มอญ

M.55 ใบเสมา วดกบานคอนสวรรค ต.คอนสวรรค อ.คอนสวรรค จ.ชยภม (มอญ)

M.56 ใบเสมา วดนอก บานคอนสวรรค ต.คอนสวรรค อ.คอนสวรรค จ.ชยภม มอญ

M.57 ใบเสมา วดศรประทมคงคาราม บานกดโงง ต.หนองนาแซง อ.เมอง จ.ชยภม มอญ

M.58 ใบเสมา วดศรประทมคงคาราม บานกดโงง ต.หนองนาแซง อ.เมอง จ.ชยภม (มอญ)



M.61 ใบเสมา วดเทวฤทธสวมลมงคลาราม ต.สระโพนทอง อ.เกษตรสมบรณ จ.ชยภม มอญ

M.62 ใบเสมา บานยาง ต.บานยาง อ.เกษตรสมบรณ จ.ชยภม (มอญ)

M.64 พระพทธรป จ.นครราชสมา มอญ

M.65 ใบเสมา วดปามชฌมาวาส บานดงเมอง ต.ล าพาน อ.เมอง จ.กาฬสนธ มอญ

M.76 พระพมพ บานนาดน ต.นาดน อ.นาดน จ.มหาสารคาม (มอญ)









120








M.90 ใบเสมา วดโพธชยเสมาราม ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ (มอญ)

M.91 ใบเสมา วดโพธชยเสมาราม ต.หนองแปน อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ มอญ

M.94 ใบเสมา ต.วงกวาง อ.น าหนาว จ.เพชรบรณ (มอญ)



M.97 ใบเสมา วดปามชฌมวาส บานดงเมอง ต.ล าพาน อ.เมอง จ.กาฬสนธ มอญ

M.98 ใบเสมา วดเวนชย (ราง) กงอ าเภอดอมตาล อ.มกดาหาร จ.นคนพนม (มอญ)

M.99 ใบเสมา วดเวนชย (ราง) กงอ าเภอดอมตาล อ.มกดาหาร จ.นคนพนม (มอญ)

M.100 ใบเสมา บานตลาด ประเทศลาว มอญ

M.101 ใบเสมา ประเทศลาว (มอญ)

Documents

วารสารพื้นถิ่นโขง ชี มูลmcmac.udru.ac.th/mcmac_files/vol2_1_4.pdfป ท 2 ฉบ บท 1 (มกราคม – ม ถ นายน)