สุกรกึ่งชวีภาพ

การเลี้ยงสุกรแบบเกษตรธรรมชาติ

รศ. ดร. วันดี ทาตระกูล

ภาควิชาวิทยาศาสตรการเกษตร

คณะเกษตรศาสตร ทรพัยากรธรรมชาติและสิง่แวดลอม

มหาวิทยาลัยนเรศวร ติดตอ: โทร 055-962737 โทรสาร 055-962704

การเลี้ยงสุกรกึ่งชีวภาพ การเลี้ยงสุกรเพื่อใหสอดคลองกับขอกําหนดคามาตรฐานควบคุมการ

ระบายน้ําท้ิง จากแหลงกาํเนดิมลพษิประเภทการเลีย้งสกุร ตามประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่แวดลอม ผูเลีย้งตองมีระบบการจัดการท่ีดีและบําบัดของเสยีท่ีมปีระสทิธิภาพ เชน ระบบกาซชีวภาพ ทําใหสามารถทําไดเฉพาะฟารมท่ีมีขนาดใหญ ตองใชเงินลงทุนสูงและพื้นท่ีมาก

ผูเลี้ยงสุกรรายยอย ไมสามารถดําเนินการได จึงกอใหเกิดปญหากับชุมชน ท้ังน้ําเสีย กลิ่นเหมน็ ทําใหเมื่อราคาสุกรตกตํ่า ก็เลิกเลี้ยงไปในท่ีสุด

ทางแก คอื “การเลี้ยงสุกรกึ่งชีวภาพ”

การปฏิบัติที่ดีทางการเกษตร

(Good Agricultural Practice; GAP)

หลักเกณฑการปฏิบัติที่ดีทางการเกษตรสําหรับการเลี้ยงสุกร

ประกอบดวย 4 สวน ไดแก

1. ผลิตอยางปลอดภัย มีสุขภาพดี มีคุณภาพของอาหารที่ด ี

ตอผูบริโภค

2. การสรางงาน และรายไดที่เปนธรรมสําหรับชุมชนในชนบท

3. ตองมีความยั่งยืนตอสังคมและสิ่งแวดลอม

4. ใหมาตรฐานที่ดีสําหรับหลักสวัสดิภาพสัตว

ขอมูลสวัสดิภาพของสัตวเลี้ยง (ANIMAL WELFARE)

จาก UK FARM ANIMAL WELFARE COUNCIL (1992)

มีขอกําหนดดังนี้

1. ปราศจากความหิว หรอื กระหาย และอาหารตองปราศจากสารพิษ

2. อยูในโรงเรือนท่ีเหมาะสมปลอดภยั

3. ไดรับการปองกันโรค และไดรับการรักษาหากเกิดการเจ็บปวย หรือ

บาดเจ็บ

4. ปราศจากความกลัวและความเครียด

5. มีอิสระในการแสดงออกทางพฤติกรรมตามธรรมชาติอยางเหมะสม

เกษตรอินทรยี

สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ

เกษตรอินทรีย (Organic Agriculture) คือ ระบบการ

จัดการดานการเกษตรแบบองครวม ที่เกื้อหนุนตอระบบนิเวศน,

วงจรชีวภาพ และความหลากหลายทางชีวภาพ โดยเนนการใช

วัสดุธรรมชาติ หลีกเลี่ยงวัตถุดิบที่ไดจากการสังเคราะห และไม

ใชพืช สัตว หรือจุลินทรียที่ไดมาจากการดัดแปรพันธุกรรม หรือ

พันธุวิศวกรรม มีการจัดการกับผลิตภัณฑ โดยเนนการแปรรูป

ดวยความระมัดระวัง เพื ่อรักษาสภาพการเปนเกษตรอินทรีย

และคุณภาพท่ีสําคัญของผลิตภัณฑในทุกขั้นตอน

ปศุสัตวอินทรีย (organic livestock)

ระบบการจัดการการผลิตปศุสัตวที่มีความสัมพันธกลมกลืน

ระหวาง ผืนดิน พืช และสัตว ที่เหมาะสม เปนไปตามความ

ตองการทางสรีรวิทยาและพฤติกรรมสัตว ที ทํ่าให เ กิด

ความเครียดตอสัตวนอยที่สุด สงเสริมใหสัตวมีสุขภาพดี เนน

การปองกันโรคโดยอาศัยการจัดการฟารมที่ดี หลีกเลีย่งการใช

ยาและสารเคมี (กรมปศุสัตว)

ฟารมอินทรีย

ตอตานการทําฟารมที่แยกผืนดินและสัตวออกจากกัน

แนวทางการปรับปรุงสวัสดิภาพสัตว

การออกแบบสิง่แวดลอมท่ีเหมาะสม: ทดสอบความชอบของสัตว

การปรับสภาพทางสังคมของสัตว

การปรับปรุงความสัมพันธระหวางมนุษยและสัตวเลี้ยง

การปรับเปลีย่นพันธุกรรมสัตว

พื้นที่ในการเล้ียงสัตว

รักษาสมดุลของระบบนิเวศภายในฟารม

สงเสริมความหลากหลายทางชีวภาพ

มีแนวกันชนเพื่อปองกันการปนเปอนจากภายนอก

ฟนฟู และรกัษาความอุดมสมบูรณของดิน และคุณภาพน้ํา

ดวยอินทรียวัตถุ

พัฒนาไปสูเกษตรแบบผสมผสานที่มีความหลากหลายของพืช

และสัตว

พืน้ทีใ่นการเลีย้งสัตว์

รกัษาสมดลุระบบนิเวศภายในฟารม์ ส่งเสรมิความหลากหลายทางชวีภาพ มแีนวกนัชนเพือ่ป้องกนัการปนเป้ือนจากภายนอก ฟ้ืนฟู และรกัษาความอุดมสมบรูณข์องดนิ และ

คุณภาพน้ําดว้ยอนิทรยีวตัถุ พฒันาไปสู่ เกษตรแบบผสมผสานทีม่คีวาม

หลากหลายของพชื และสัตว์

ปศุสัตวที่เล้ียงภายในฟารม

เพิ่มความหลากหลายของระบบเกษตร

ตองมีสวนชวยปรับปรุง และรักษาความอุดมสมบูรณของดิน

เพิ่มและเก้ือหนุนใหเกิดความหลากหลายทางชีวภาพ และระบบนิเวศ

ระบบการเลี้ยงปศุสัตวอินทรีย

สัตวกินพืชตองมีแปลงหญาสําหรับแทะเล็ม

มีพื้นที่กลางแจง สําหรับออกกําลัง

มีการจัดการสวัสดิภาพอยางเหมาะสม

ความหนาแนนของสัตวที่เหมาะสม

ข้ึนอยูกบัชนิดของสตัว

พอกับแหลงอาหารของสัตว

สุขภาพสัตว

ความสมดุลของแหลงโภชนะ

ไมมีผลกระทบตอสิ่งแวดลอม

การจัดการสุขภาพสัตว

ขยายพันธุโดยวิธีธรรมชาติ

เลี้ยงสัตวแบบลดความเครียด

มีการปองกันโรคดวยการจัดการท่ีดี

หลีกเลี่ยงการใชยา และสารเคมี

มีการจัดการท่ีคํานึงถึงสุขอนามัยสัตว

ไมใชผลิตภณัฑจากสัตวชนิดเดียวกัน ยกเวน นม

สัตวแข็งแรง

มีภูมิคุมกันโรค

การจัดการท่ีดี•คอก โรงเรือนเหมาะสม

•สะอาด การระบายอากาศดี

•ไมมีกลิ่นมูลสตัว

อาหารสัตว•ใหม สด

•มีคุณภาพ

•เหมาะสมกับสัตว

สวัสดภิาพสตัว-เลี้ยงปลอยตามพฤติกรรม

•ไมหนาแนน

การปองกันโรค•วัคซีน

•สมุนไพร

•โปรไบโอติค

หลักการเลี้ยงสัตวเพื่อความยั่งยืน

1. จัดการระบบการเกษตร สิ่งแวดลอม และวงจรธรรมชาติ ของ

สิ่งมีชีวิตในดิน พืช สัตว อยางเก้ือกูลกัน

2. ใชสารธรรมชาติในระบบนิเวศนเกษตร หลีกเลี่ยงการใชสารเคมี

3. หลีกเลี่ยงการใชสารเคมีสังเคราะห และอาหารสัตวท่ีมาจากการตัดตอพันธุกรรม

4. เนนการสงเสริมสุขภาพสัตวใหแขง็แรงสัตวกิน อยู และแสดงออกตามพฤติกรรมของสัตว

5. จัดการปองกันโรค ดวยระบบความปลอดภยัทางชีวภาพ

-ความสะอาด สุขอนามยั

-ควบคุมยานพาหนะ/ คนเขาออกบริเวณเลี้ยงสัตว

-การนําสัตวใหมเขาฝูง

หลักการเลีย้งสัตว์เพื่อความยั่งยืน

6. การเลี้ยงสัตวกินพืช

หมุนเวียนใชพืช ในฟารมอยางสมดุล

ปรับปรุงโครงสรางของดิน

เปนแหลงใหธาตุไนโตรเจน

ใชอาหารสัตวท่ีไมแยงอาหารของมนุษย

หลักการเลีย้งสัตว์เพื่อความย่ังยืน

8. สวัสดิภาพสัตว (ANIMAL WELFARE)

เปนสิ่งสําคัญในการทําฟารมปศุสัตวอินทรีย

เพื่อความยั่งยืน

Happy animals = Healthy animals=Healthy food

สัตวมีความสุข สตัวสุขภาพด ีผลผลิตปลอดภยั

หลักการเลีย้งสัตว์เพื่อความย่ังยืน

9. ต้องเกบ็บนัทกึข้อมูลไว้รอตรวจสอบ

แนวคิดสําหรับการเลี้ยงสุกรแบบเกษตรธรรมชาติ

1. ตองการศึกษา เรียนรู วิธีการ เลี้ยงสุกรแบบธรรมชาติ และ

แกไขปญหาสิ่งแวดลอมเรียนรูการแกไขปญหาท่ีเผชิญไดดวย

ตวัเอง

2. เปนแนวทางการสงเสริมอาชีพใหกับประชาชน ในทองถ่ิน

3. เปนอาชีพเสริมใหกับครอบครวั มีสวนรวมในกระบวนการคิด

สรางความสัมพันธในครอบครวั

4. การเลีย้งสุกรเพือ่แกปญหาเรือ่งกลิน่เหมน็

5. เปนโรงงานผลติปุยหมกัใหกบัเกษตรกรผูปลกูพชื

สขุภาพสกุร ผลกาํไรจากการผลติเนื้อสกุร เกดิขึ้นได ้เม่ือผูเ้ลี้ยงเลี้ยงสกุร ใหเ้ป็นสกุร

เลี้ยงสุกร ใหเปน สุกร คือ ???? สุกรเปนสัตวสังคม ชอบอยูเปนกลุม เปนฝูง มีการจัดลําดับทาง

สังคม วาใครเปนจาฝูง ใครเปนลูกนอง

สุกรเปนสัตวฟนแทะ ชอบดุน ขุด แทะ

รักสะอาด ชอบนอนในท่ีสะอาดหางจาก

ท่ีถายมูล

ชอบอากาศเย็นเพราะมีหนังและชั้นไขมันหนาผลิตเหง่ือขับความ

รอนไมได

เปนนักสํารวจ

สุกรกึ่งชีวภาพการเลีย้งสกุรแบบเกษตรธรรมชาติของเกาหล ี(หมูหลุม) นอกจากจะใหกาํไร

งามแกผูเลี้ยงแลว ยังสามารถลดตนทุนอาหารได ถึง 70 % ทําใหภาระการ

เลีย้งหมขูองเกษตรกรเบาแรงลง เนือ่งจากเกษตรกร ไมตองกวาดพื้นคอก

กําจัดข้ีหมู ไมมีกลิ่นเหม็นของขี้หมูรบกวน พื้นคอก ไมเฉอะแฉะ และไมมี

แมลงวันตอม

ผลการวิจัย

จากการพสิจูนซากหมหูลมุ จํานวน 10 ตัวพบวาไมพบพยาธิในอวัยวะของ

หมูหลุม เนื้อสีแดง ไมเหม็นคาว ลําไสสะอาด และไขมันนอย เนื้อหมูจึงเปน

เนือ้หมชูีวภาพ ปลอดภยัตอผูบริโภค เพราะเลี้ยงจากการใชจุลนทรียทองถิ่น

ลักษณะของโรงเรือน

1. ตั้งอยูบนท่ีสูง ท่ีดอน

2. สรางโรงเรอืนตามแนวทิศทางของตะวนัออก –ตะวันตก

3. วัสดุมุงหลังคาควรเปนกระเบื้อง หรือ คา

4. หลังคาสูง – เอน เชน

- เพิงหมาแหงน

- เพิงหมาเหงนกลาย

- แบบจั่ว

- จั่ว 2 ชั้น

- จั่ว 2 ชั้นกลาย

ข้ีเลื่อยไมเน้ือออนใบไมแหง

ข้ีเลื่อยไมเน้ือแข็ง แกลบ

เตรียมและจดัทาํโรงเรือนยกพื้นสูงขึ้นประมาณ 1 เมตร

แทนการขดุหลมุ เพือ่การ

ระบายอากาศท่ีดี

1. พ้ืนคอกลึกประมาณ 90 เซนติเมตร

การเตรยีมพื้นคอก

2. นําวสัดรุองพ้ืนคอกเขา้

4. จดัซ้ือสกุรนํามาทําการทดลอง3. ราดเช้ือจลิุนทรยีบ์นพ้ืนคอก

คอกขนาด 18 ตารางเมตร

เลี้ยงสุกรได 10 ตัว

เช้ือราใบไมสีขาว (ลดปญหากลิ่นเหม็นของจุจาระหมู)

1. ตักขาวหุงดวยทัพพใีสในกระบะ

2. ปดดวยกระดาษขาวผูกเชือกใหแนน

3. นํากระบะท่ีทําไวแลววางบริเวณที่ทําการเขี่ยดูเชื้อราขาวแลว

คลุมดวยใบไผ

4. รดน้ําใหชุม ท้ิงไวประมาณ 5-7วัน

5. นําเชื้อราขาวท่ีไดในกระบะผสมกับน้าํตาลทรายแดง 1กิโลกรัม

นําใสในโหลปดดวยกระดาษขาว ผูกเชือกใหแนน

6. หมักท้ิงไวประมาณ 5-7วนั

เชือ้ราใบไม้สีขาว

นําเช้ือราขาวทีไ่ด้ มาผสมนํา้ตาลทราย แล้วปิดผาหมักไว้ 7 วนั

การทาํอาหารหมกั

1.หัน่ผกัท่ีนาํมาหมกัใหมี้ขนาดเลก็แลว้ลา้งนํา้ใหส้ะอาด

2.นาํมาหมกักบันํา้ตาลทรายแดง ในอตัราส่วน 100 : 4 : 1 คอื ใชพ้ชื 100

กโิลกรมั : นํา้ตาล 4 กโิลกรม : เกลอื 1 กโิลกรมัท้ิงไว ้5-7วนันาํมาใชไ้ด ้

วธีินาํอาหารหมกัไปใช ้

ใชผสมกับอาหารขน หรือวัตถุดิบพลังงาน เชน รํา ปลายขาว ขาวโพด และตองมีอาหารประเภทโปรตีน เชนถั่วเหลือง กากถั่วเหลือง เพราะผักหรือหยวกกลวยหมัก เปนเพียงแหลงพลังงานสวนหนึง่ และมีโปรตีนเพียงเล็กนอย

น้ําหมักจุลินทรียจากผลไม (ลดปญหากลิ่นอุจจาระหมู)

1.เตรียมผลไมท่ีสกุ อาจเปนชนดิเดียวกนัหรือหลายชนดิกไ็ด

2. ใชผลไมหมัก 1 กโิลกรัม ตอน้าํตาลทรายแดง 1 กโิลกรัม คลมุปากภาชนะ

ดวยกระดาษขาว และมดัปากภาชนะ

3. กระบวนการหมกัใชเวลา 5-7 วัน ควรเก็บภาชนะหมักไวในท่ีรม และมี

อากาศเย็น ไมใหถูกแสงแดด

ยาดองสมุนไพร1. นําสมุนไพรพื้นบานจาํนวน 1 กิโลกรัมมาห่ันใหเปนชิ้นเล็ก แลวนําไปหมักกับเบียรประมาณ 12 ชั่วโมง

2.ใสน้ําตาลทรายแดง 1 กิโลกรัม ทิ้งไว 4 – 5 วัน

3. ใสเหลาขาว 2 ขวด แลวปดฝาไว 15 วัน จึงนํามาใชได

ฆาพยาธิ กระตุนการกินอาหาร

โยเกิรตหมู1. นําน้ําซาวขาวใสภาชนะทรงสูง โดยใหเหลือพ้ืนที่ในภาชนะ 1/3 สวน นํา

กระดาษขาวปด ผูกเชือก ใชเวลาในการหมัก 5 - 7 วัน

2. นํารําละเอียดโรยปดหนาน้ําซาวขาวหมักทิ้งไว 2 วัน จากนั้นทําการลักน้ํา

ออกมาใสภาชนะ โดยใชน้ําที่ได 1 สวน ตอนมสดพาสเจอไรด 10 สวน

เติมน้ําตาลทรายแดงลงไป ½ กิโลกรัม ทิ้งไว 5 - 7 วันจึงนําไปใช

เพิ่มจุลินทรียที่เปนประโยชนในระบบทางเดินอาหาร

“ระบบทางเดินอาหารแขง็แรง”

หมากฝรัง่หมูหลุม

1. เตรียมไมเนื้อออน เชน กระถิน มาตัดเปนทอนๆ

2. เตรียมน้ํา 10 ลิตร ตอ เหลาสมุนไพร 2 –3 ชอนโตะ ตอ น้าํตาล

ทรายแดง ½ กิโลกรัม

3. กระบวนการหมักใชเวลา 10 - 15 วัน จึงใชงานได

ลดความเครียดใหสุกร ใชแทะ กัด

“สัตวฟนแทะ”

นํา้แคลเซยีมจากเปลอืกไข่

นําเปลอืกไข่มาบดให้ละเอยีด ใส่นํา้ส้มสายชูกลัน่ 5%

ทิง้ไว้ 15 วนั นําไปใช้ได้

เพิ่มแคลเซียม ใหสุกรมีโครงสราง

กระดูกแข็งแรง ไมตองผสม

แคลเซียมในอาหาร

การเตรียมน้ําด่ืมสําหรบัสุกร

สวนผสมนํ้าดื่มใหสุกร1. หัวเช้ือจุลินทรียผัก หรือผลไม 2 ชอนโตะ2. นํ้าฮอรโมน สมุนไพร 2 ชอนโตะ (เหลาดองยา)3. นมเปรีย้ว 2 ชอนโตะ4. นํ้าหมักแคลเซียม 2 ชอนโตะ5. นํ้าสะอาด 20 ลิตร

ประโยชนจากการเลี้ยงสุกรแบบเกษตรธรรมชาติ (ก่ึงชีวภาพ)

1. ข้ีหมูไมเหม็น 2. ประหยัดคาอาหาร 50 % มีรายไดเพิ่มข้ึน3. นาํปุยไปใชในการเกษตร4. ใหผักสด และพืชตลอดวนั ใชเศษอาหารจากทีเ่หลือ โรงครัว เพื่อนบาน

หมายเหตุ การเลี้ยงหมู ในครั้งนี้ ตองเรียนรู วิธีการเลี้ยงหมู และอยากใหชาวบาน

เหน็ชองทางอาชพี โดยใหชาวบานใกลเคยีงนําปุยไปใช ในการเกษตร ปลูกผัก

และทํานา

1. อาหารสําเรจ็รปูแพง 2. การทําจุลินทรียบางอยางไมคอยไดผล 3. อาหารหมักไมเพียงพอ 4. อาหารหมักมีกล่ินบูด

ปญหาที่อาจพบ

แนวทางแกไข

1. ใชสวนผสมจากทางการเกษตร

มาใชในการผสมอาหาร

2. ทดลองจนไดผล และยึดหลัก

วิธีการที่ถูกตองใชทําตอไป

3. ใชผักสดผสมในการใหอาหาร

4. เติมน้ําตาลเพิ่ม เพื่ออาหารหมัก

มีกลิน่หอม

1. ควรจดัใหมีจุดรับซื้อ และ

จําหนายสกุรแบบธรรมชาติ ที่

แนนอน

2. ควรมกีารตรวจสอบ

คุณภาพการเลี้ยงสกุรแบบ

ธรรมชาติอยางตอเน่ือง

ขอเสนอแนะ

ปญหาที่อาจพบ

ในคอกที่มีวัสดุรองพืน้ดวยแกลบ ใบไมแหงหญาแหงหรือฟางสับ ใชเปนที่กิน

นอน ถายมูลและปสสาวะ “โรงงานผลิตปุยหมัก โดยสุกรเปนแรงงานกลับปุย”

มีอางนํ้าทายพื้นที่โลง ไวใหสุกรแชตัวคลายรอย

มีพื้นท่ีโลงดานทายคอก ใหสุกรไดแสดงพฤติกรรมตามธรรมชาติ

“นักสํารวจ”

การเลีย้งสกุร ให้เป็นเรือ่งหมูๆ ทาํได้ไม่ยาก

การเลี้ยงสุกร ใหเปนเรื่องหมูๆ ทําไดไมยากรูวาเคาชอบอะไร จดัใหเคา

เคามคีวามสขุ สขุกาย ใจสบาย ไมเครยีด กแ็ขง็แรง

ไมเจบ็ปวย ไมตองพึง่ยาโตด ีเนือ้สวย ปลอดภยั

“คนเลีย้งมีความสขุ”

การใช้ประโยชน์ของวสัดรุองพืน้คอกจากการเล้ียงสกุรแบบ

ชีวภาพ เพ่ือเป็นปุ๋ ยสาํหรบัพืช

แปลงทดสอบวัสดุปลูก

แปลงปลูกแก้วมังกร แปลงปลูกพชืผัก

การใชประโยชนของวัสดุรองพื้นคอกจากการเลี้ยงสุกรแบบ

ชีวภาพ เพือ่เปนปุยสําหรบัพชื

สรุป การเลี้ยงสุกรก่ึงชีวภาพ คือ..........................

มีวัสดุรองพื้น จากธรรมชาติ เพื่อผลิตเปนปุย

มีพื้นที่โลงไวเดินเลน สํารวจ

มอีาหารหมกั อาหารเสรมิสุขภาพ จากธรรมชาติ

มีอางน้ําไวแชระบายความรอน

ที่ตองใชคําวา กึ่ง ชีวภาพ เพราะ

เรายังตองจัดการโรงเรือน สภาพแวดลอมบางชนิด ที่แข็งแรง

ทนทาน ปลอดภยั ที่ไมไดมาจากชีวภาพ