รายงานการวจย

เรอง

ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 : ศกษา

เฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อาเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม

โดย

รองศาสตราจารยจารพรรณ ทรพยปรง

ไดรบทนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

ปงบประมาณ 2553

http://www.ssru.ac.th

สารบญ

หนา

กตตกรรมประกาศ (1)

บทคดยอ (2)

Abstract (3)

สารบญ (4)

สารบญภาพ (6)

บทท 1 บทนา 1

ความเปนมาและความสาคญของเรอง 1

ว ตถประสงคของการวจย 4

ขอบเขตของการวจย 4

วธด าเนนการวจย 4

ค านยามศพท 5

ประโยชนทไดรบ 6

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 7

ชมชนอมพวา 7

ความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 14

งานจตรกรรมสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-รชกาลท 3) 21

ว ดภมรนทรกฎทองและงานจตรกรรมภายในวด 31

ว ดบางแคใหญและงานจตรกรรมภายในวด 37

บทท 3 ขอมลพนฐานเกยวกบเรองทวจย 51

งานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทอง 51

งานจตรกรรมบนฝาไมทว ดบางแคใหญ 59

http://www.ssru.ac.th

(5)

หนา

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมล 71

ศลปะสมพนธระหวางว ดภมรนทรกฎทองกบราชสานกในสมยรชกาลท 1 71

ศลปะสมพนธระหวางว ดบางแคใหญกบราชสานกในสมยรชกาลท 2 77

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ 87

สรปผลการวจย 87

ขอเสนอแนะ 89

บรรณานกรม 90

ประวตผ วจย 98

http://www.ssru.ac.th

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 2.1 แผนทจงหวดสมทรสงครามแสดงเขตการปกครองของอาเภออมพวา

และสถานทต งของวดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ 8

ภาพท 2.2 ตลาดน าอมพวา 9

ภาพท 2.3 ชมชนรมคลองอมพวา 10

ภาพท 2.4 สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจฯ มาทรงเปด

โครงการอมพวา - ชยพฒนานรกษ เมอว นท 21 ธนวาคม 2551 12

ภาพท 2.5 พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 แหง

พระบรมราชจกรวงศ 13

ภาพท 2.6 บรเวณพระปรางคว ดอมพวนเจตยาราม ซงเชอกนวาเดมเปนเรอนของ

คณนาคซงเปนทพระราชสมภพของรชกาลท 2 17

ภาพท 2.7 ภาพ “เทพชมนม” ในพระทน งพทไธสวรรย 21

ภาพท 2.8 ภาพ “พระยานาคมจลนทแผพงพานใหญเหนอพระเศยรพระพทธองค

ขณะททรงเสวยวมตตสขตลอด 7 ว น” ในพระอโบสถวดดสตาราม 22

ภาพท 2.9 ภาพ “เขาพระสเมรและเขาสตบรภณฑ อนเปนแกนกลางของโลกและ จกรวาล” ในพระอโบสถวดใหญอนทาราม 23

ภาพท 2.10 “ศลปะแบบพระราชนยม” ในวดราชโอรสาราม ว ดประจารชกาลท 3 24

ภาพท 2.11 จตรกรรมฝาผนง “แบบรกษาคตศลปะไทยเดมแตยอมรบลกษณะ

บางประการของศลปะตกแตงแบบจนมาเสรมแตงดวย” ในพระวหาร

ว ดสทศนเทพวราราม 25

ภาพท 2.12 ภาพดานนอกของกฎทองในวดภมรนทรกฎทอง 35

ภาพท 2.13 ภาพจตรกรรม “อสภะ 10” บนฝาผนงภายในกฎทอง 36

ภาพท 2.14 ภาพจตรกรรมลายรดน าเรองรามเกยรต ทประตทางเขาหอนอน

ภายในกฎทอง 36

ภาพท 2.15 ภาพกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ 39

ภาพท 2.16 ภาพจตรกรรมสมยรชกาลท 2 บนฝาประจนในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ 40

http://www.ssru.ac.th

(7)

หนา

ภาพท 2.17 ภาพชวตความเปนอยของชาวบานในหมบานชายแดน 42

ภาพท 2.18 ภาพชวตความเปนอยของชนกลมนอยนอกหมบาน 43

ภาพท 2.19 ภาพการเดนทพทางเรอของทหารไทย 43

ภาพท 2.20 ภาพการต งคายของทหารไทย 44

ภาพท 2.21 ภาพการรบพงทางเรอระหวางทหารไทยกบทหารมอญ 44

ภาพท 2.22 ภาพการสรบระหวางทหารไทยกบทหารมอญ 45

ภาพท 2.23 ภาพหอไตรวดบางแคใหญ 46

ภาพท 2.24 ตวอยางภาพเลาเรองโดยแบงเรองราวเปนตอน ๆ ทหอไตรวดบางแคใหญ 47

ภาพท 2.25 จตรกรรม “ภาพเครองต งบชาแบบจน” บนฝาผนงไมในหอไตร

ว ดบางแคใหญ 48

ภาพท 2.26 จตรกรรม “ภาพเครองมงคลแบบจน” บนฝาผนงไมในหอไตร

ว ดบางแคใหญ 48

ภาพท 2.27 จตรกรรม “ภาพฉากหลงเปนโขดเขาและตนไมแบบจน” บนฝาผนงไม

ในหอไตรวดว ดบางแคใหญ 49

ภาพท 2.28 จตรกรรม “อาคารแบบจน” บนฝาผนงไมในหอไตรวดบางแคใหญ 50

ภาพท 3.1 ภาพพระครวมลภาวนาจารย (ซาย) และพระสมหพชย อรยว งโส (ขวา) 51

ภาพท 3.2 แผนทการเดนทางไปวดภมรนทรกฎทองจากตวเมองสมทรสงคราม 52

ภาพท 3.3 ภาพปากคลองประชาชมชน (ขวา) และแมน าแมกลอง (ซาย) ถายจากกฎทอง 53

ภาพท 3.4 กฎทองทเหลออยหลงสดทายในวดภมรนทรกฎทองกอนการ

บรณปฏสงขรณคร งลาสด 54

ภาพท 3.5 กฎทองในวดภมรนทรกฎทองทบรณปฏสงขรณจนครบท ง 3 หลง

ในปจจบน โดยหลงทางซายและหลงทางขวาไดสรางข นใหม 55

ภาพท 3.6 ภาพดานนอกของกฎทองทเหลออยหลงสดทายในปจจบน (ว นท

17 เมษายน 2553) 55

ภาพท 3.7 โบราณวตถในกฎทองวดภมรนทรกฎทอง 56

ภาพท 3.8 ภาพจตรกรรมเขยนสบนฝาไมในกฎทองวดภมรนทรกฎทอง 57

ภาพท 3.9 ภาพจตรกรรมลายรดน าเรองรามเกยรต บนบานประตไมดานในกฎทอง

ว ดภมรนทรกฎทอง 58

http://www.ssru.ac.th

(8)

หนา

ภาพท 3.10 ภาพนายสมเกยรต บารงศร วทยากรจตอาสาประจาว ดบางแคใหญ

(ซาย) และผ วจย 59

ภาพท 3.11 อนสาวรย (ซาย) และภาพวาด (ขวา) ของเจาพระยาวงศาสรศกด

(แสง วงศาโรจน) ทว ดบางแคใหญ 60

ภาพท 3.12 แผนหนชนวนซงฝงไวทผนงดานหนาภายในอโบสถวดบางแคใหญ 61

ภาพท 3.13 เจดย เหลยมยอมมสบสอง ศลปะสมยกรงศรอยธยา หนาพระอโบสถ

ว ดบางแคใหญ 62

ภาพท 3.14 ซมประตทางเขาพระอโบสถ พระระเบยงคด เจดย เหลยมยอมมสบสอง

และพระอโบสถวดบางแคใหญ 63

ภาพท 3.15 หนาบนพระอโบสถวดบางแคใหญทาดวยไมแกะสลกเปนรปนารายณ

ทรงสบรรณ 64

ภาพท 3.16 พระเจดย ราย พระระเบยงคดและใบเสมาครอบพระอโบสถวดบางแคใหญ 64

ภาพท 3.17 พระพทธรปทรงเครองทพระระเบยงคดรอบพระอโบสถวดบางแคใหญ 65

ภาพท 3.18 หลวงพอศรสมทรพทธโคดม พระประธานในพระอโบสถวดบางแคใหญ 65

ภาพท 3.19 หอไตรวดบางแคใหญ ซงมงานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 3 66

ภาพท 3.20 กฎเจาอาวาสวดบางแคใหญ ซงมงานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2 66

ภาพท 3.21 โบราณวตถสมยรตนโกสนทรตอนตนบนกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ 67

ภาพท 3.22 งานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 3 ทช นบนของหอไตรวดบางแคใหญ 68

ภาพท 3.23 งานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2 ทช นบนของกฏเจาอาวาส

ว ดบางแคใหญ 69

ภาพท 3.24 ภาพจตรกรรม “ทหารยนยามเฝาประต” ทซมประตพระอโบสถวดบางแคใหญ 70

ภาพท 4.1 กฎทองทว ดภมรนทรกฎทอง (บน) กบหอพระไตรปฎกทวดระฆง

โฆสตาราม (ลาง) 72

ภาพท 4.2 ภาพจตรกรรมเขยนสทกฎทองวดภมรนทรกฎทอง (บน) และ

ภาพจตรกรรมเขยนสทหอพระไตรปฎกวดระฆงโฆสตาราม (ลาง) 75

ภาพท 4.3 ภาพจตรกรรมลายรดน าทกฎทองวดภมรนทรกฎทอง (บน) และ

ภาพจตรกรรมลายรดน าทหอพระไตรปฎกวดระฆงโมสตาราม (ลาง) 76

http://www.ssru.ac.th

(9)

หนา

ภาพท 4.4 พระระเบยงคดลอมรอบพระอโบสถทวดบางแคใหญและวดสาคญ

ซงรชกาลท 1 รชกาลท 2 หรอพระบรมวงศานวงศทรงสรางข น 78

ภาพท 4.5 พระพทธรปในพระระเบยงคดวดบางแคใหญและวดสาคญทรชกาลท 1

และรชกาลท 2 ทรงสรางข น 79

ภาพท 4.6 หนาบนไมแกะสลกรปนารายณทรงสบรรณของวดบางแคใหญ พระทน ง

และพระอโบสถวดสาคญทพระมหากษตรย โปรดเกลาฯ ใหสรางข น

ต งแตสมยกรงศรอยธยาถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน 80

ภาพท 4.7 พระเจดย รายวดบางแคใหญกบพระเจดย รายทนยมปลกสรางใน

พระอารามหลวงสมยรชกาลท 3 81

ภาพท 4.8 ใบเสมาครอบพระอโบสถวดบางแคใหญกบใบเสมาครอบพระอโบสถ

ในพระอารามหลวงทพระมหากษตรย ทรงสรางข นต งแตสมยกรงสโขทย

เปนตนมา 82

ภาพท 4.9 พระประธานในพระอโบสถวดบางแคใหญกบพระประธานใน

พระอโบสถของพระอารามหลวงทสรางข นในสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 83

ภาพท 4.10 งานจตรกรรมบนฝาหองทาดวยไมทกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ (บน)

กบงานจตรกรรมฝาผนงทพระระเบยงคดวดพระศรรตนศาสดาราม

หองท 1 (ลาง) 84

ภาพท 4.11 ภาพทหารยนยามทว ดบางแคใหญกบภาพทหารทว ดพระศรรตนศาสดาราม 85

http://www.ssru.ac.th

กตตกรรมประกาศ

งานวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาล

ท 2 : ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม” สาเรจลลวงตามวตถประสงคทวางไว ดวยความชวยเหลอสนบสนนอยางด

ยงจากหนวยงานและบคคลผ มคณปการซงผ วจยใครขอขอบพระคณไว ณ ทนดงน

1. อธการบดมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

2. สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

3. สานกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร

4. พระครวมลภาวนาจารย เจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง อ าเภออมพวา

5. พระสมหพชย อรยว โส ผ ชวยเจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง อ าเภออมพวา

6. นายสมเกยรต บารงศร วทยากรจตอาสาประจาว ดบางแคใหญ อ าเภออมพวา

7. นายคมกฤช ทรพยปรงและนายภควต ทรพยปรง ทใหการสนบสนนดานการจด

รปเลมและจดพมพรายงานการวจย

สาหรบประโยชนและคณคาของงานวจยเรองน ผ วจยขอมอบเปนเครองบชาแดคณพอ

ฉลาด พรหมภทรซงลวงลบไปแลว คณแมประภาภรณ พรหมภทร และครบาอาจารยผประสทธ

ประสาทวชาความรใหแกผ วจย

รองศาสตราจารยจารพรรณ ทรพยปรง

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

24 ตลาคม 2553

http://www.ssru.ac.th

บทคดยอ

หวขอวจย ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2

ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ

อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

ชอผ วจย รองศาสตราจารยจารพรรณ ทรพยปรง

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

ปททาการวจย ปการศกษา 2553

การวจยคร งน เปนการวจยบรสทธทมงคนหาความรทางวชาการเพอสรางองคความร

เกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1 (พระบาทสมเดจพระ-

พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช) และรชกาลท 2 (พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย) แหง

กรงรตนโกสนทร และศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาล

ท 2 โดยศกษาจากงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา

จงหวดสมทรสงครามในสภาพปจจบน ผลการวจยพบวา ชมชนอมพวามความสมพนธใกลชดกบ

ราชสานกในสมยรชกาลท 1 -รชกาลท 2 และมศลปะสมพนธกบราชสานกสมยรชกาลท 1 เมอ

พจารณาจากกฎทองและงานจตรกรรมบนฝาไมภายในกฎทองของวดภมรนทรกฎทองซงชางหลวงได

สรางสรรคข นตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1

และมศลปะสมพนธกบราชสานกสมยรชกาลท 2 เมอพจารณาจากงานจตรกรรมบนฝาไมทกฏ

เจาอาวาส งานจตรกรรมบนฝาไม (บานประต) ทซมประตทางเขาพระอโบสถทวดบางแคใหญ

และผลงานศลปกรรมอน ๆ ในวดบางแคใหญซงชางหลวงนาจะเปนผสรางสรรคข นตามคาส ง

ของเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) พระสมหกลาโหมในสมยรชกาลท 2 ซงเปนราชนกล

ของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1 และพระบรมราชชนนในรชกาลท 2

http://www.ssru.ac.th

บทความวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 :

ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทวดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อาเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม”

โดย รองศาสตราจารยจารพรรณ ทรพยปรง คณบดคณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ผ วจย

บทคดยอ

การวจยคร งน เปนการวจยบรสทธทมงคนหาความรทางวชาการเพอสรางองคความร

เกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1 (พระบาทสมเดจพระ-

พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช) และรชกาลท 2 (พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย) แหง

กรงรตนโกสนทร และศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาล

ท 2 โดยศกษาจากงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา

จงหวดสมทรสงครามในสภาพปจจบน ผลการวจยพบวา ชมชนอมพวามความสมพนธใกลชดกบ

ราชสานกในสมยรชกาลท 1 -รชกาลท 2 และมศลปะสมพนธกบราชสานกสมยรชกาลท 1 เมอ

พจารณาจากกฎทองและงานจตรกรรมบนฝาไมภายในกฎทองของวดภมรนทรกฎทองซงชางหลวงได

สรางสรรคข นตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1

และมศลปะสมพนธกบราชสานกสมยรชกาลท 2 เมอพจารณาจากงานจตรกรรมบนฝาไมทกฏ

เจาอาวาส งานจตรกรรมบนฝาไม (บานประต) ทซมประตทางเขาพระอโบสถทวดบางแคใหญ

และผลงานศลปกรรมอน ๆ ในวดบางแคใหญซงชางหลวงนาจะเปนผ สรางสรรคข นตามคาส ง

ของเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) พระสมหกลาโหมในสมยรชกาลท 2 ซงเปนราชนกล

ของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1 และพระบรมราชชนนในรชกาลท 2

บทนา

ชมชนรมน าอมพวาเปนแบบอยางการสบรกษาชมชนรมน าทมประวตศาสตร ประเพณ

ว ฒนธรรม ตลอดจนวถชวตภมปญญาทองถนทชาวชมชนไดรวมกนสบรกษาไว วถชวตชมชนท

ใกลชดผกพนกบสายน าย งคงปรากฏอยางโดดเดน ชมชนอมพวาเปนสถานททมความพรอม จงเปน

สถานททองเทยวทไดรบการกลาวขานชนชอบของนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตโดยเฉพาะ

ตลาดน าอมพวา อมพวาเปนชมชนทมมาแตปลายกรงศรอยธยา บานเรอนในอดตทปลกสรางอย

รมคลองอมพวาเปนเรอนแพ จากน นเปลยนมาเปนเรอนไมรมน า ซงถงว นน ชาวชมชนย งคงรกษา

เอกลกษณการต งถนฐานแบบเดมไว (สมาคมผบรโภคสอสขาว, 2553 (21 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

2

ในป พ.ศ.2545 รฐบาลเดนมารกไดใหงบประมาณสนบสนนผานโครงการ “อนรกษ

ศลปกรรมสงแวดลอม TCEP” เพออนรกษสงแวดลอมศลปกรรมของไทยโดยเฉพาะสงแวดลอม

รมฝงคลอง โดยรฐบาลไทยไดคดเลอกชมชนเขาโครงการ 3 พนท เพอศกษาเปรยบเทยบ ไดแก พนท

จงหวดนนทบร พนทจงหวดสมทรสงคราม (คลองอมพวา) และพนทกรงรตนโกสนทร (กอง

อนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม, 2553 (21 มนาคม))

ผลสาเรจจากโครงการอนรกษศลปกรรมสงแวดลอมทางวฒนธรรมชมชนรมคลองอมพวา

ทาให “โครงการอมพวาชยพฒนานรกษ” ไดรบรางวลชมเชยจากการประกวดรางวลเพอการอนรกษ

มรดกทางวฒนธรรมในภมภาคเอเชยและแปซฟคแหงองคการยเนสโกประจาป 2551 (กระทรวง

วฒนธรรม, 2553 (21 มนาคม)

อ าเภออมพวาแตเดมน นไมปรากฏหลกฐานชดเจนวาสรางข นในสมยใด รแตเพยงวาเคย

รวมอยกบเมองราชบร เรยกวา “แขวงบางชาง” เปนชมชนเลก ๆ ทมความเจรญท งทางดานการ

เกษตรและการคามาต งแตสมยพระเจาปราสาททองแหงกรงศรอยธยา แขวงบางชางมตลาดคาขาย

ชอ “ตลาดบางชาง” มนายตลาดเปนสตรชอ “นอย” ซงตอมาไดรบพระราชทานบรรดาศกด เปน

ทาวแกวผลก คร นถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงยกฐานะ

แขวงบางชางข นเปน “อ าเภออมพวา” ตามชอคลองอมพวาอนเปนทต งของทวาการอาเภอ และ

ตาบลบางชางกไดกลายเปนตาบลหนงในอาเภออมพวา ภายใตการปกครองของเมองสมทรสงคราม

ปจจบนอาเภออมพวา จงหวดสมทรสงครามมพนทการปกครองท งสน 170.164 ตารางกโลเมตร

แบงการปกครองออกเปน 12 ตาบล 96 หมบาน ไดแก ต าบลอมพวา ตาบลแควออม ตาบลทาคา

ตาบลบางแค ตาบลบางชาง ตาบลบางนางล ตาบลปลายโพงพาง ตาบลแพรกหนามแดง ตาบลยสาร

ตาบลวดประด ต าบลสวนหลวง และตาบลเหมองใหม (สายรง เฮงซอ, 2543 : 51-54)

ชมชนอมพวามความสมพนธใกลชดเปนพเศษกบพระบรมราชจกรวงศ เพราะตาบลบางชาง

อ าเภออมพวา เปนนวาสถานเดมของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในพระบาทสมเดจ-

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 ซงไดสมรสกบรชกาลท 1 เมอรชกาลท 1 ย งทรง

ดารงตาแหนงหลวงยกกระบตรเมองราชบรสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน เมอรชกาลท 1 ทรงข น

ครองราชย พระประยรญาตของสมเดจพระอมรนทรามาตยจงไดเปนราชนกล “บางชาง” ซงเปน

ราชนกลแรกในสมยกรงรตนโกสนทร (ราชนกลคอสกลของพระญาตสายตรงของสมเดจพระบรมราชน

ในแตละรชกาล) ตอมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ความ

เกยวพนของแขวงบางชางกบราชวงศจกรกย งสงข น เพราะแขวงบางชางเปนทพระราชสมภพของ

รชกาลท 2 และสมเดจพระศรสรเยนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 2 ดวยเหตทเปนสถานท

ประสตของพระมหากษตรย และพระบรมราชนตนราชวงศจกรหลายพระองค จงทาใหมเจานายเสดจ

http://www.ssru.ac.th

3

ประพาสเมองน อยเสมอ เชน พระบาทสมเดจพระน งเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 เคยเสดจฯ มาทรง

สรางพระปรางคทว ดอมพวนเจตยาราม (อทอง ประศาสนวนจฉย, บรรณาธการ. 2544 : 9)

อมพวาไดรบการเรยกขานเปนเมองศลปน ในฐานะทเปนเมองพระราชสมภพของรชกาล

ท 2 ซงทรงเปนยอดกวดานการแตงบทละครท งละครในและละครนอก และเปนถนกาเนดของศลปน

เอกแหงกรงรตนโกสนทร เชน หลวงประดษฐไพเราะ (นายศร ศลปะบรรเลง) มอระนาดเอก ครเออ

สนทรสนาน หวหนาวงดนตรสนทราภรณ นกแตงเพลงระดบบรมคร อกท งอมพวาย งเปนเมอง

ทรวบรวมศลปกรรมแขนงตาง ๆ ไว มากมาย อาท การทาเครองเบญจรงค การทาหวโขน และ

ดนตรไทยทเลองชอ เมองแหงศลปนนย งอบอวลไปดวยกลนอายแหงประวตศาสตร เมองน มอดตท

นาคนหา ยงเปดหนาประวตศาสตรย อนหลงไปกยงเขาใจวาทาไมผ คนทอาศยอยในเมองน ตางกอยาก

สบสานวถชวตแบบเดม ๆน นกเพราะสายใยแหงความรกในบานเกด ความหลงใหลในศลปะ และการ

เทดทนสถาบนพระมหากษตรย ทโยงใยจากรนสรนไมเคยเปลยนแปลง (ผลตะวน, 2551 : 16-17)

ปจจบนคนไทยกาลงประสบปญหาวกฤตคานยม จรยธรรมและพฤตกรรม เชอมโยงถง

การดาเนนชวต ความประพฤต ความคด ทศนคตและคณธรรมของคนในสงคม เปนผลกระทบ

จากการเลอนไหลของวฒนธรรมตางชาตทเขาสประเทศไทยผานสอและเทคโนโลยสารสนเทศ สอ

สรางสรรคย งมนอย สอทเปนภยและผดกฎหมายมการเผยแพรมากข น ขณะทคนไทยโดยเฉพาะเดก

และเยาวชนย งไมสามารถคดกรองและเลอกรบวฒนธรรมตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม ประกอบกบ

สถาบนทางสงคม อาท สถาบนครอบครว สถาบนศาสนา และสถาบนการศกษามบทบาท

นอยลงในการปลกฝงคณธรรม จรยธรรม และพฒนาศกยภาพคนไทยโดยเฉพาะเดกและเยาวชน

(สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2549 : 50)

เมอมกระแสพฒนาเขามาย งชมชนอมพวา ชมชนอมพวากย งสามารถปรบเปลยนวถชวต

ตามกระแสโลกาภว ตนได โดยอาศยปจจยพนฐานเดมของชมชนคอการมทรพยากรทางธรรมชาต

ทอดมสมบรณ มภมปญญาทองถน และมมรดกทางวฒนธรรมททรงคณคา ตลอดจนการมผ นา

ทางความคดทเขมแขง มการถายทอดความรและจดต งกลมอนรกษตาง ๆ เพอใหชมชนอมพวา

คงอยตามแนววถเดม มความพอประมาณตามศกยภาพของตนเอง และเรยนรการดารงชพอยกบ

สภาวะแวดลอมอยางมเหตผล มคณธรรม ไมเบยดเบยนกน มการแบงปนและชวยเหลอซงกน

และกน การทชมชนอมพวาจะดารงอยไดอยางเขมแขงจ าเปนจะตองรกษาสภาพความสมบรณของ

ทรพยากรธรรมชาตใหคงอยไดอยางตอเนอง มการจดการองคความร ภมปญญาทองถนอยางเปน

ระบบ สนบสนนและสงเสรมการทางานวจยทองถนทเกยวของกบชมชนอมพวาโดยการมสวนรวม

ของผ รและเยาวชนในทองถน รวมถงสนบสนนและสงเสรมใหมผสบทอดทางความคดและเปนผ นา

ทเขมแขงตอไป (สมพร ปนโภชา, 2553 (21 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

4

ภาพจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญในชมชนอมพวา นอกจาก

จะแสดงใหเหนถงภมปญญาทองถนของชาวอมพวาแลว ย งแสดงใหเหนถงความสมพนธทางดาน

ศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 แตย งไมมการสบคน วเคราะห

และวจยเพอรวบรวมองคความรเกยวกบความสมพนธดงกลาวอยางเปนระบบและถกตองตามหลก

วชาการ จนสามารถนามาเผยแพรตอสาธารณชน เพอใหคนไทยโดยเฉพาะคนไทยในชมชนอมพวา

ท งผ ใหญ เดกและเยาวชนเกดการเรยนรอยางตอเนอง เกดความรสกหวงแหนในศลปะและวฒนธรรม

อนดงามทสรางสรรคข นโดยบรรพชน พรอมทจะอนรกษและสบสานใหสบทอดตอไปย งชนรนหลง

เกดความภาคภมใจในความเปนคนไทย และเกดความรสกสานกในพระมหากรณาธคณของ

พระมหากษตรย ในราชวงศจกรยง ๆข นไป อนจะเปนการชวยสรางความเขมแขงใหแกชมชนอมพวา

อกทางหนง ผ วจยจงไดจดทาโครงการวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานก

สมยรชกาลท 1- รชกาลท 2 : ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวด

บางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม” ข น

วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1– รชกาลท 2

2. เพอวเคราะหความสมพนธทางศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาล

ท 1–รชกาลท 2 จากการศกษางานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ

อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

วธดาเนนการวจย

เปนการวจยบรสทธ (Pure Research) ทมงคนหาความรทางวชาการเพอสรางองคความร

เกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 ความสมพนธ

ทางศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 จากการศกษางาน

จตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงครามใน

สภาพปจจบน โดยมวธด าเนนการวจยดงน

1. ประเภทขอมล

1.1 ขอมลเกยวกบชมชนอมพวา

1.2 ขอมลเกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาล

ท 1–รชกาลท 2

1.3 ขอมลเกยวกบความสมพนธทางศลปะเฉพาะงานจตรกรรมระหวางชมชน

อมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2

http://www.ssru.ac.th

5

2. เครองมอและวธเกบขอมล

2.1 ศกษาภาคเอกสาร เพอรวบรวมขอมลเกยวกบชมชนอมพวา ขอมลเกยวกบความ

สมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 และขอมลเกยวกบความ

สมพนธทางศลปะเฉพาะงานจตรกรรมระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาล

ท 2

2.2 ศกษาภาคสนาม จากผลงานจรงของภาพจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทอง

และวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม และบนทกภาพ

3. วธวเคราะห

เปนการวจยทใชขอมลเชงคณภาพ โดยผ วจยรวบรวมและศกษาขอมลดวยตนเอง

แลวนาขอมลทไดมาวเคราะหในลกษณะการวจยเชงคณภาพ โดยอาศยขอมลเชงคณลกษณะไมสามารถ

แปลงเปนตวเลขได ตองใชหลกตรรกศาสตรชวยในการวเคราะหขอมล รวมท งใชขอมลตามสภาพ

ทเปนจรงโดยไมมการควบคมตวแปรในลกษณะการวจยเชงธรรมชาต

4. การนาเสนอผลการวเคราะหขอมลและผลการวจย

ผ วจยนาเสนอผลการวเคราะหขอมลและผลการวจยในลกษณะของการวจยเชง

พรรณนาพรอมภาพประกอบ

ผลการวเคราะหขอมล

ผลการวเคราะหขอมลพบวา

1. งานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองซงสรางสรรคข นพรอมกบกฎทอง โดย

ชางหลวงในรชกาลท 1 ตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาล

ท 1 ณ กรงธนบรในหวงตนรชสมยของรชกาลท 1 ซงเพงเสดจข นครองราชย อยระหวางการ

ดาเนนการย ายเมองหลวงจากกรงธนบรในรชสมยของสมเดจพระเจาตากสนมหาราชไปย งกรงเทพ

มหานครฯ ทต งอยฝ งตรงขามดานตะวนออกของแมน าเจาพระยา แลวแยกชน หอผ าขาว นาลง

เรอมาประกอบข นใหม เพอถวายเจาอาวาสวดบางลบน อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

จ านวน 3 หลง แตพงเสยหายไป 2 หลง ปจจบนคงเหลอเพยงหลงเดยวทว ดภมรนทรกฎทอง

เปนหลกฐานสาคญซงแสดงใหเหนถงศลปะสมพนธระหวางว ดภมรนทรกฎทองกบราชสานก

ในสมยรชกาลท 1

2. เจาพระยาวงศาสรศกด )แสง วงศาโรจน (ทานผ สรางว ดบางแคใหญเปนผ ม

ยศถาบรรดาศกด ถงสมหพระกลาโหมควบคมการทหารท งมวลซงนบวาสงสงยงในราชสานกสมย

รชกาลท 2 ท งย งเปนราชนกลซงมความผกพนใกลชดกบพระมหากษตรย พระบรมราชชนน

http://www.ssru.ac.th

6

และพระบรมราชนในสมยรชกาลท 2 ประกอบกบผลงานศลปกรรมสวนใหญ สรางข นดวย

รปแบบของงานศลปกรรมแบบรกษาคตศลปะเดม )สมยรชกาลท 1 - รชกาลท 2 ( ทนยมสรางใน

พระอารามหลวง ซงคาดวาทานผ สรางจะใชชางหลวงในราชสานกสมยรชกาลท 2 รวมทงงาน

จตรกรรมบนฝาไมทกฏเจาอาวาสและงานจตรกรรมบนฝาไม )บานประต (ทซมประตทางเขา

พระอโบสถวดบางแคใหญ และการทหนาบนพระอโบสถวดบางแคใหญเปนไมแกะสลกรป

นารายณทรงสบรรณซงเปนสญลกษณขององคพระมหากษตรย ทจะพบเหนไดเฉพาะทพระอโบสถ

ในพระอารามหลวงเทาน น สงทผ วจยไดคนพบในการศกษาวจยเหลาน จงเปนหลกฐานสาคญซง

แสดงใหเหนถงศลปะสมพนธระหวางว ดบางแคใหญกบราชสานกในสมยรชกาลท 2

บทสรปและขอเสนอแนะ

ผลสรปทไดจากการศกษาภาคเอกสารพบวา ชมชนอมพวามความสมพนธใกลชดกบ

ราชสานกในสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 เนองจากเปนเมองทประสตของสมเดจพระอมรนทรามาตย

สมเดจพระบรมราชนในรชกาลท 1 เปนเมองทประทบของรชกาลท 1 เมอคร งดารงพระยศเปน

หลวงยกกระบตรเมองราชบร หลงจากเสยกรงศรอยธยาใหแกพมาในป พ.ศ.2310 เปนเมอง

พระราชสมภพของรชกาลท 2 และเปนเมองทประสตของสมเดจพระศรสรเยนทรา พระบรม

ราชนในรชกาลท 2 และผลสรปทไดจากการศกษาภาคสนามพบหลกฐานวาชมชนอมพวาม

ศลปะสมพนธกบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ดงน

1. งานจตรกรรมบนฝาไมเปนภาพจตรกรรมเขยนสเรอง “ธดงควตร 13” และเรอง

“อสภะ 10” ทดานในของฝาสกดดานหนา และภาพจตรกรรมลายรดน าเรอง “รามเกยรต” ท

ประตทางเขาหอนอนของกฎททาดวยไมสกทองทว ดภมรนทรกฎทอง ซงสรางสรรคข นพรอม

กบกฎโดยชางหลวงตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนใน

รชกาลท 1 ณ กรงธนบรในหวงตนรชสมยของรชกาลท 1 ซงเพงเสดจข นครองราชยและอย

ระหวางดาเนนการย ายเมองหลวงจากกรงธนบรในรชสมยของสมเดจพระเจาตากสนมหาราชไป

ย งกรงเทพมหานครฯ ทต งอยฝ งตรงขามดานตะวนออกของแมน าเจาพระยา แลวแยกชน หอผ าขาว

นาลงเรอจากกรงธนบรมาประกอบข นใหมทว ดบางลบน อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

เพอถวายเจาอาวาสวดบางลบน จานวน 3 หลง แตพงเสยหายไป 2 หลง ปจจบนคงเหลอเพยง

หลงเดยวซงย ายมาประกอบข นใหมอกคร งหนงทว ดภมรนทรกฎทอง เปนหลกฐานสาคญทแสดง

ใหเหนถงการมศลปะสมพนธระหวางว ดภมรนทรกฎทองกบราชสานกในสมยรชกาลท 1

2. งานจตรกรรมบนฝาไมทกฏเจาอาวาสและงานจตรกรรมบนฝาไม )บานประต( ทซม

ประตทางเขาพระอโบสถทวดบางแคใหญ รวมท งผลงานศลปกรรมอน ๆ ในวดบางแคใหญท

http://www.ssru.ac.th

7

เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) สมหพระกลาโหมในสมยรชกาลท 2 ซงเปนราชนกล

ของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1 ไดสรางข นดวยรปแบบของงานศลปกรรม

แบบรกษาคตศลปะเดม (สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2) ทนยมสรางในพระอารามหลวง ซงนาจะ

สรางสรรคข นโดยชางหลวงในราชสานกสมยรชกาลท 2 ประกอบกบการทหนาบนพระอโบสถ

ว ดบางแคใหญเปนไมแกะสลกรปนารายณทรงสบรรณซงเปนสญลกษณขององคพระมหากษตรย

ทจะพบเหนไดเฉพาะทหนาบนพระอโบสถในพระอารามหลวงเทาน น สงทคนพบจากการศกษา

วจยเหลาน จงเปนหลกฐานสาคญซงแสดงใหเหนถงการมศลปะสมพนธระหวางว ดบางแคใหญกบ

ราชสานกในสมยรชกาลท 2

จากการวจยในคร งน ผ วจยมขอเสนอแนะเพอการนาผลการวจยไปใชและเพอการวจย

คร งตอไป ไดแก มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาผ ใหทนสนบสนนการวจยควรนาผลการวจย

ไปเผยแพรท งในรปแบบสอสงพมพและสออนเตอรเนต

เอกสารอางอง

กรมศลปากร. 2546. เรองรามเกยรต เลม 1. กรงเทพฯ : ผ แตง. 199 หนา.

คณะกรรมการดาเนนงานจงหวดสมทรสงคราม. 2548. สมทรสงคราม. กรงเทพฯ : โรงพมพ

ประสานมตร. 233 หนา.

น. ณ ปากน า. 2534. จตรกรรมวดบางแคใหญ. ใน แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ).

วดบางแคใหญ. หนา 8-12. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 68 หนา.

น. ณ ปากน า และแสงอรณ กนกพงศชย. 2534. ว ดบางแคใหญ. ใน แสงอรณ กนกพงศชย

(บรรณาธการ). วดบางแคใหญ. หนา 17-18. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 68 หนา.

นรมล เรองสม และภธปนธศร คงโภคานนทน. 2547. คณลกษณะในจตรกรรมไทย. กรงเทพฯ :

สานกสถาปตยกรรมและหตถศลป กรมศลปากร. 119 หนา.

ประทป ชมพล. ม.ป.ป. จตรกรรมฝาผนงภาคกลาง : ศกษากรณความสมพนธกบวรรณคดและ

อทธพลทมตอความเชอ ประเพณและวฒนธรรม. กรงเทพฯ : สานกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต. 237 หนา.

ปรชา เถาทอง. 2548. จตรกรรมไทยวจกษ. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร. 176 หนา.

ปถชน บดดาหวง. 2543. สมทรสงคราม. กรงเทพฯ : พ เอส พ. 118 หนา.

ผลตะวน. 2551 . โลกหมนชาทอมพวา. กรงเทพฯ : สายธาร. 157 หนา.

พ. ณ ประมวลมารค. 2496. สบกว ฉบบ พ.ศ.2498 รวบรวมและทาคาอธบายประกอบ.

กรงเทพฯ: แพรพทยา. 596 หนา.

http://www.ssru.ac.th

8

พระครวมลภาวนาจารย. 2553. 17 เมษายน. เจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง. สมภาษณ.

พระสมหพชย อรยว งโส. 2553. 17 เมษายน. ผ ชวยเจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง. สมภาษณ.

มโน พสทธรตนานนท. 2547. สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร.

120 หนา.

วรรณภา ณ สงขลา. 2528. การอนรกษจตรกรรมฝาผนง. กรงเทพฯ : กรมศลปากร. 104 หนา.

วาร อมไพรวรรณ. 2537. พระราชประวตพระมหากษตรยาธราช และพระบรมราชนในราชจกร

วงศ. พมพคร งท 2. กรงเทพฯ : ภทรนทร. 239 หนา.

ศนยว ฒนธรรมจงหวดสมทรสงคราม. 2525. เอกลกษณไทยจงหวดสมทรสงคราม.

สมทรสงคราม : ผ แตง. 66 หนา.

สถาบนพฒนศลป. 2551. สมดภาพจตรกรรมฝาผนงวดในจงหวดสมทรสงคราม. กรงเทพฯ :

ผ แตง. 115 หนา.

สน สมาตรง. 2522. จตรกรรมฝาผนงสกลชางรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : อมรนทรการพมพ.

56 หนา.

ส. พลายนอย. 2541. พระบรมราชนและเจาจอมมารดา. พมพคร งท 4. กรงเทพฯ : รวมสาสน

(1977). 414 หนา.

สมเกยรต บารงศร. 2553. 18 เมษายน. วทยากรจตอาสาประจาว ดบางแคใหญ. สมภาษณ.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2549. แผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบทสบ พ.ศ.2550-2554. กรงเทพฯ : ผ แตง. 177 หนา.

สายรง เฮงซอ. 2543. สมทรสงคราม. กรงเทพฯ : ตนออ 1999. 200 หนา.

สดารา สจฉายา. 2526. พระทนงพทไธสวรรย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 88 หนา.

แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ). 2534. วดบางแคใหญ. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 68 หนา.

อทอง ประศาสนวนจฉย, บรรณาธการ. 2544. เรอแลนทะเลลม. นครปฐม : คณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร. 158 หนา.

กตตกรรมประกาศ

งานวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1 - รชกาล

ท 2 : ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม” สาเรจลลวงตามวตถประสงคทวางไว ดวยความชวยเหลอสนบสนนอยางด

ยงจากหนวยงานและบคคลผ มคณปการซงผ วจยใครขอขอบพระคณไว ณ ทน ไดแก อธการบด

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

http://www.ssru.ac.th

9

สานกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร พระครวมลภาวนาจารย เจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง

อ าเภออมพวา พระสมหพชย อรยว งโส ผ ชวยเจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง อ าเภออมพวา นาย

สมเกยรต บารงศร วทยากรจตอาสาประจาว ดบางแคใหญ อ าเภออมพวา นายคมกฤช ทรพยปรง

และนายภควต ทรพยปรง ทใหการสนบสนนดานการจดรปเลมและจดพมพรายงานการวจย

สาหรบประโยชนและคณคาของงานวจยเรองน ผ วจยขอมอบเปนเครองบชาแดคณ

พอฉลาด พรหมภทรซงลวงลบไปแลว คณแมประภาภรณ พรหมภทร และครบาอาจารยผ

ประสทธ ประสาทวชาความรใหแกผ วจย

http://www.ssru.ac.th

บทท 1

บทนา

ความเปนมาและความสาคญของเรอง

ชมชนรมน าอมพวาเปนแบบอยางการสบรกษาชมชนรมน าทมประวตศาสตร ประเพณ

ว ฒนธรรม ตลอดจนวถชวตภมปญญาทองถนทชาวชมชนไดรวมกนสบรกษาไว วถชวตชมชนท

ใกลชดผกพนกบสายน าย งคงปรากฏอยางโดดเดน ชมชนอมพวาเปนสถานททมความพรอม จงเปน

สถานททองเทยวทไดรบการกลาวขานชนชอบของนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตโดยเฉพาะ

ตลาดน าอมพวา อมพวาเปนชมชนทมมาแตปลายกรงศรอยธยา บานเรอนในอดตทปลกสรางอย

รมคลองอมพวาเปนเรอนแพ จากน นเปลยนมาเปนเรอนไมรมน า ซงถงว นน ชาวชมชนย งคงรกษา

เอกลกษณการต งถนฐานแบบเดมไว (สมาคมผบรโภคสอสขาว, 2553 (21 มนาคม))

ในป พ.ศ.2545 รฐบาลเดนมารกไดใหงบประมาณสนบสนนผานโครงการ “อนรกษ

ศลปกรรมสงแวดลอม TCEP” เพออนรกษสงแวดลอมศลปกรรมของไทยโดยเฉพาะสงแวดลอม

รมฝงคลอง โดยรฐบาลไทยไดคดเลอกชมชนเขาโครงการ 3 พนท เพอศกษาเปรยบเทยบ ไดแก พนท

จงหวดนนทบร พนทจงหวดสมทรสงคราม (คลองอมพวา) และพนทกรงรตนโกสนทร (กอง

อนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม, 2553 (21 มนาคม))

ผลสาเรจจากโครงการอนรกษศลปกรรมสงแวดลอมทางวฒนธรรมชมชนรมคลองอมพวา

ทาให “โครงการอมพวาชยพฒนานรกษ” ไดรบรางวลชมเชยจากการประกวดรางวลเพอการอนรกษ

มรดกทางวฒนธรรมในภมภาคเอเชยและแปซฟคแหงองคการยเนสโกประจาป 2551 (กระทรวง

วฒนธรรม, 2553 (21 มนาคม)

อ าเภออมพวาแตเดมน นไมปรากฏหลกฐานชดเจนวาสรางข นในสมยใด รแตเพยงวาเคย

รวมอยกบเมองราชบร เรยกวา “แขวงบางชาง” เปนชมชนเลก ๆ ทมความเจรญท งทางดานการ

เกษตรและการคามาต งแตสมยพระเจาปราสาททองแหงกรงศรอยธยา แขวงบางชางมตลาดคาขาย

ชอ “ตลาดบางชาง” มนายตลาดเปนสตรชอ “นอย” ซงตอมาไดรบพระราชทานบรรดาศกด เปน

ทาวแกวผลก คร นถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงยกฐานะ

http://www.ssru.ac.th

2

แขวงบางชางข นเปน “อ าเภออมพวา” ตามชอคลองอมพวาอนเปนทต งของทวาการอาเภอ และ

ตาบลบางชางกไดกลายเปนตาบลหนงในอาเภออมพวา ภายใตการปกครองของเมองสมทรสงคราม

ปจจบนอาเภออมพวา จงหวดสมทรสงครามมพนทการปกครองท งสน 170.164 ตารางกโลเมตร

แบงการปกครองออกเปน 12 ตาบล 96 หมบาน ไดแก ต าบลอมพวา ตาบลแควออม ตาบลทาคา

ตาบลบางแค ตาบลบางชาง ตาบลบางนางล ตาบลปลายโพงพาง ตาบลแพรกหนามแดง ตาบลยสาร

ตาบลวดประด ต าบลสวนหลวง และตาบลเหมองใหม (สายรง เฮงซอ, 2543 : 51-54)

ชมชนอมพวามความสมพนธใกลชดเปนพเศษกบพระบรมราชจกรวงศ เพราะตาบลบางชาง

อ าเภออมพวา เปนนวาสถานเดมของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในพระบาทสมเดจ-

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 ซงไดสมรสกบรชกาลท 1 เมอรชกาลท 1 ย งทรง

ดารงตาแหนงหลวงยกกระบตรเมองราชบรสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน เมอรชกาลท 1 ทรงข น

ครองราชย พระประยรญาตของสมเดจพระอมรนทรามาตยจงไดเปนราชนกล “บางชาง” ซงเปน

ราชนกลแรกในสมยกรงรตนโกสนทร (ราชนกลคอสกลของพระญาตสายตรงของสมเดจพระบรมราชน

ในแตละรชกาล) ตอมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ความ

เกยวพนของแขวงบางชางกบราชวงศจกรกย งสงข น เพราะแขวงบางชางเปนทพระราชสมภพของ

รชกาลท 2 และสมเดจพระศรสรเยนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 2 ดวยเหตทเปนสถานท

ประสตของพระมหากษตรย และพระบรมราชนตนราชวงศจกรหลายพระองค จงทาใหมเจานายเสดจ

ประพาสเมองน อยเสมอ เชน พระบาทสมเดจพระน งเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 เคยเสดจฯ มาทรง

สรางพระปรางคทว ดอมพวนเจตยาราม (อทอง ประศาสนวนจฉย, บรรณาธการ. 2544 : 9)

อมพวาไดรบการเรยกขานเปนเมองศลปน ในฐานะทเปนเมองพระราชสมภพของรชกาล

ท 2 ซงทรงเปนยอดกวดานการแตงบทละครท งละครในและละครนอก และเปนถนกาเนดของศลปน

เอกแหงกรงรตนโกสนทร เชน หลวงประดษฐไพเราะ (นายศร ศลปะบรรเลง) มอระนาดเอก ครเออ

สนทรสนาน หวหนาวงดนตรสนทราภรณ นกแตงเพลงระดบบรมคร อกท งอมพวาย งเปนเมอง

ทรวบรวมศลปกรรมแขนงตาง ๆ ไว มากมาย อาท การทาเครองเบญจรงค การทาหวโขน และ

ดนตรไทยทเลองชอ เมองแหงศลปนนย งอบอวลไปดวยกลนอายแหงประวตศาสตร เมองน มอดตท

นาคนหา ยงเปดหนาประวตศาสตรย อนหลงไปกยงเขาใจวาทาไมผ คนทอาศยอยในเมองน ตางกอยาก

สบสานวถชวตแบบเดม ๆน นกเพราะสายใยแหงความรกในบานเกด ความหลงใหลในศลปะ และการ

เทดทนสถาบนพระมหากษตรย ทโยงใยจากรนสรนไมเคยเปลยนแปลง (ผลตะวน, 2551 : 16-17)

ปจจบนคนไทยกาลงประสบปญหาวกฤตคานยม จรยธรรมและพฤตกรรม เชอมโยงถง

การดาเนนชวต ความประพฤต ความคด ทศนคตและคณธรรมของคนในสงคม เปนผลกระทบ

http://www.ssru.ac.th

3

จากการเลอนไหลของวฒนธรรมตางชาตทเขาสประเทศไทยผานสอและเทคโนโลยสารสนเทศ สอ

สรางสรรคย งมนอย สอทเปนภยและผดกฎหมายมการเผยแพรมากข น ขณะทคนไทยโดยเฉพาะเดก

และเยาวชนย งไมสามารถคดกรองและเลอกรบวฒนธรรมตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม ประกอบกบ

สถาบนทางสงคม อาท สถาบนครอบครว สถาบนศาสนา และสถาบนการศกษามบทบาท

นอยลงในการปลกฝงคณธรรม จรยธรรม และพฒนาศกยภาพคนไทยโดยเฉพาะเดกและเยาวชน

(สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2549 : 50)

เมอมกระแสพฒนาเขามาย งชมชนอมพวา ชมชนอมพวากย งสามารถปรบเปลยนวถชวต

ตามกระแสโลกาภว ตนได โดยอาศยปจจยพนฐานเดมของชมชนคอการมทรพยากรทางธรรมชาต

ทอดมสมบรณ มภมปญญาทองถน และมมรดกทางวฒนธรรมททรงคณคา ตลอดจนการมผ นา

ทางความคดทเขมแขง มการถายทอดความรและจดต งกลมอนรกษตาง ๆ เพอใหชมชนอมพวา

คงอยตามแนววถเดม มความพอประมาณตามศกยภาพของตนเอง และเรยนรการดารงชพอยกบ

สภาวะแวดลอมอยางมเหตผล มคณธรรม ไมเบยดเบยนกน มการแบงปนและชวยเหลอซงกน

และกน การทชมชนอมพวาจะดารงอยไดอยางเขมแขงจ าเปนจะตองรกษาสภาพความสมบรณของ

ทรพยากรธรรมชาตใหคงอยไดอยางตอเนอง มการจดการองคความร ภมปญญาทองถนอยางเปน

ระบบ สนบสนนและสงเสรมการทางานวจยทองถนทเกยวของกบชมชนอมพวาโดยการมสวนรวม

ของผ รและเยาวชนในทองถน รวมถงสนบสนนและสงเสรมใหมผ สบทอดทางความคดและเปนผ นา

ทเขมแขงตอไป (สมพร ปนโภชา, 2553 (21 มนาคม))

ภาพจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญในชมชนอมพวา นอกจาก

จะแสดงใหเหนถงภมปญญาทองถนของชาวอมพวาแลว ย งแสดงใหเหนถงความสมพนธทางดาน

ศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 แตย งไมมการสบคน วเคราะห

และวจยเพอรวบรวมองคความรเกยวกบความสมพนธดงกลาวอยางเปนระบบและถกตองตามหลก

วชาการ จนสามารถนามาเผยแพรตอสาธารณชน เพอใหคนไทยโดยเฉพาะคนไทยในชมชนอมพวา

ท งผ ใหญ เดกและเยาวชนเกดการเรยนรอยางตอเนอง เกดความรสกหวงแหนในศลปะและวฒนธรรม

อนดงามทสรางสรรคข นโดยบรรพชน พรอมทจะอนรกษและสบสานใหสบทอดตอไปย งชนรนหลง

เกดความภาคภมใจในความเปนคนไทย และเกดความรสกสานกในพระมหากรณาธคณของ

พระมหากษตรย ในราชวงศจกรยง ๆข นไป อนจะเปนการชวยสรางความเขมแขงใหแกชมชนอมพวา

อกทางหนง ผ วจยจงไดจดทาโครงการวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานก

สมยรชกาลท 1- รชกาลท 2 : ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวด

บางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม” ข น

http://www.ssru.ac.th

4

วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1– รชกาล

ท 2

2. เพอวเคราะหความสมพนธทางศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาล

ท 1–รชกาลท 2 จากการศกษางานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ

อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

ขอบเขตของการวจย

1. ขอบเขตดานเนอหา เปนการศกษาความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานก

สมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 และเปนการวเคราะหความสมพนธทางศลปะระหวางชมชนอมพวา

กบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 จากการศกษางานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทอง

และวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

2. ขอบเขตดานเวลา เปนการวจยในชวงวนท 1 มกราคม 2553 ถง ว นท 15 กนยายน 2553

วธดาเนนการวจย

เปนการวจยบรสทธ (Pure Research) ทมงคนหาความรทางวชาการเพอสรางองคความร

เกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 ความสมพนธ

ทางศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 จากการศกษางาน

จตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงครามใน

สภาพปจจบน โดยมวธด าเนนการวจยดงน

1. ประเภทขอมล

1.1 ขอมลเกยวกบชมชนอมพวา

1.2 ขอมลเกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาล

ท 1–รชกาลท 2

1.3 ขอมลเกยวกบความสมพนธทางศลปะเฉพาะงานจตรกรรมระหวางชมชน

อมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2

http://www.ssru.ac.th

5

2. เครองมอและวธเกบขอมล

2.1 ศกษาภาคเอกสาร เพอรวบรวมขอมลเกยวกบชมชนอมพวา ขอมลเกยวกบความ

สมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 และขอมลเกยวกบความ

สมพนธทางศลปะเฉพาะงานจตรกรรมระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาล

ท 2

2.2 ศกษาภาคสนาม จากผลงานจรงของภาพจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทอง

และวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม และบนทกภาพ

3. วธวเคราะห

เปนการวจยทใชขอมลเชงคณภาพ โดยผ วจยรวบรวมและศกษาขอมลดวยตนเอง

แลวนาขอมลทไดมาวเคราะหในลกษณะการวจยเชงคณภาพ โดยอาศยขอมลเชงคณลกษณะไมสามารถ

แปลงเปนตวเลขได ตองใชหลกตรรกศาสตรชวยในการวเคราะหขอมล รวมท งใชขอมลตามสภาพ

ทเปนจรงโดยไมมการควบคมตวแปรในลกษณะการวจยเชงธรรมชาต

4. การนาเสนอผลการวเคราะหขอมลและผลการวจย

ผ วจยนาเสนอผลการวเคราะหขอมลและผลการวจยในลกษณะของการวจยเชง

พรรณนาพรอมภาพประกอบ

คานยามศพท

ศลปะสมพนธ หมายถง ความสมพนธทางดานศลปะ

ชมชนอมพวา หมายถง ชมชนทต งบานเรอนอยรมฝงแมน าแมกลอง รมคลองอมพวา

และคลองสาขา ในทองทอ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

ราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 หมายถง ราชสานกของพระบาทสมเดจพระ-

พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 และพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2

แหงราชวงศจกรในสมยรตนโกสนทรตอนตน

งานจตรกรรมบนฝาไม หมายถง รปภาพทเขยนข นบนฝาผนงของอาคารทสรางดวยไม

http://www.ssru.ac.th

6

ประโยชนทไดรบ

1. ไดองคความรเกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาล

ท 1–รชกาลท 2 และความสมพนธทางศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–

รชกาลท 2 ทเปนประโยชนตอการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวตของคนไทยโดยเฉพาะคนไทยใน

ชมชนอมพวาท งผ ใหญ เดกและเยาวชน

2. องคความรทไดรบจากการวจยสามารถสรางผลกระทบในเชงบวกตอทศนคตของ

คนไทยโดยเฉพาะคนไทยในชมชนอมพวาท งผ ใหญ เดกและเยาวชน ใหเกดความรสกหวงแหน

ในศลปะและวฒนธรรมอนดงามทสรางสรรคข นโดยบรรพชน พรอมทจะอนรกษและสบสาน

ใหสบทอดตอไปย งชนรนหลง เกดความภาคภมใจในความเปนคนไทย และเกดความรสกสานก

ในพระมหากรณาธคณของพระมหากษตรย ในราชวงศจกรย ง ๆ ข นไป อนจะเปนการชวยสราง

ความเขมแขงใหแกชมชนอมพวาในอกทางหนง

3. นกวชาการ ครอาจารยและนกศกษาสามารถนาองคความรทไดรบจากการวจยไป

ใชอางองเพอประโยชนในทางวชาการได

http://www.ssru.ac.th

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยคร งน มว ตถประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานก

สมยรชกาลท 1– รชกาลท 2 และวเคราะหความสมพนธทางศลปะระหวางชมชนอมพวากบราชสานก

สมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 จากการศกษางานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวด

บางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ซงผ วจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ

นาเสนอตามลาดบดงตอไปน

1. ชมชนอมพวา

2. ความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2

3. งานจตรกรรมสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-รชกาลท 3)

4. ว ดภมรนทรกฎทองและงานจตรกรรมภายในวด

5. ว ดบางแคใหญและงานจตรกรรมภายในวด

ชมชนอมพวา

วกพเดย สารานกรมเสร (2553, 22 มนาคม) ไดกลาวถงจงหวดสมทรสงครามไวใน

เวบเพจชอ “จงหวดสมทรสงคราม” วา จงหวดสมทรสงครามเปนจงหวดในภาคกลาง มขนาดพนท

เลกทสดของประเทศ คอ ประมาณ 416.7 ตารางกโลเมตร มชายฝงทะเลตดอาวไทยยาวประมาณ

23 กโลเมตร มอาณาเขตทศเหนอจรดจงหวดราชบรและจงหวดสมทรสาคร ทศตะวนออกจรด

อาวไทย ทศใตจรดจงหวดเพชรบร และทศตะวนตกจรดจงหวดราชบร แบงการปกครองออกเปน

3 อ าเภอ 33 ตาบล 284 หมบาน ไดแก อ าเภอเมองสมทรสงคราม อ าเภอบางคนท และอาเภออมพวา

ซงสายรง เฮงซอ (2543 : 51-54) ไดกลาวถงอ าเภออมพวาไวในหนงสอ “สมทรสงคราม” วา

อ าเภออมพวาแตเดมน นไมปรากฏหลกฐานชดเจนวาสรางข นในสมยใด รแตเพยงวาเคยรวมอยกบ

เมองราชบร เรยกวา “แขวงบางชาง” เปนชมชนเลก ๆ ทมความเจรญท งดานการเกษตรและการคา

มาต งแตสมยพระเจาปราสาททองแหงกรงศรอยธยา โดยในขณะน นแขวงบางชางมตลาดคาขาย

ชอ “ตลาดบางชาง” มนายตลาดเปนสตรชอ “นอย” ซงไดรบบรรดาศกด เปนทาวแกวผลก ตอมา

http://www.ssru.ac.th

8

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 5 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกฐานะ

แขวงบางชางข นเปน “อ าเภออมพวา” ตามชอคลองอมพวาอนเปนทต งของทวาการอาเภอ และ

“บางชาง” กกลายเปนตาบลหนงในอาเภออมพวา โดยใหอยภายใตการปกครองของเมอง

สมทรสงคราม ปจจบนอาเภออมพวามพนทปกครองท งสน 170.164 ตารางกโลเมตร แบงการ

ปกครองออกเปน 12 ตาบล 96 หมบาน ไดแก ต าบลอมพวา ตาบลแควออม ตาบลทาคา ตาบล

บางแค ตาบลบางชาง ตาบลบางนางล ตาบลโพงพาง ตาบลแพรกหนามแดง ตาบลยสาร ตาบลวด

ประด ต าบลสวนหลวง และตาบลเหมองใหม ท งน ตวเมองอมพวาอยหางจากตวเมอง

สมทรสงครามไปทางทศตะวนตกประมาณ 6 กโลเมตร สวนความหมายของชออาเภอน น

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2493 อธบายวา “อมพวา” หมายถง ปามะมวง อ าเภอ

อมพวาจงนาจะหมายถงดนแดนทมปามะมวงมากมายอมพวาจงนาจะหมายถงดนแดนทมปา

มะมวงมากมาย

ภาพท 2.1 แผนทจงหวดสมทรสงครามแสดงเขตการปกครองของอาเภออมพวาและสถานทต ง

ของวดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ

ทมา (Sadoodta.com, 2010 (March, 22))

http://www.ssru.ac.th

9

“ชมชนอมพวา” เปนชมชนรมฝงแมน าแมกลอง คลองอมพวา และคลองสาขา ในทองท

อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ซงสมาคมผบรโภคสอสขาว, 2553 (21 มนาคม) กลาวถง

ชมชนอมพวาไวในเวบเพจชอ “อมพวา ชมชนรมน า ถนวฒนธรรมการอนรกษ” ไววา ชมชน

รมน าอมพวาเปนแบบอยางการสบรกษาชมชนรมน าทมประวตศาสตร ประเพณ ว ฒนธรรม

ตลอดจนวถชวตภมปญญาทองถนทชาวชมชนไดรวมกนสบรกษาไว วถชวตชมชนทใกลชดผกพน

กบสายน าย งคงปรากฏอยางโดดเดน อมพวาเปนชมชนทมมาแตปลายกรงศรอยธยา บานเรอนใน

อดตทปลกสรางอยรมคลองอมพวาเปนเรอนแพ จากน นเปลยนมาเปนเรอนไมรมน า ซงถงว นน

ชาวชมชนย งคงรกษาเอกลกษณการต งถนฐานแบบเดมไว ชมชนอมพวาเปนสถานททมความพรอม

จงเปนสถานททองเทยวซงไดรบการกลาวขานชนชอบของนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาต

โดยเฉพาะตลาดน าอมพวาซงเปนตลาดรมคลองอมพวาในทองทตาบลอมพวา อ าเภออมพวา

ภาพท 2.2 ตลาดน าอมพวา

ทมา (Kapook.com, 2010 (March, 22))

http://www.ssru.ac.th

10

แมกลองทเดยดอทคอม (2553, 22 มนาคม) กลาวถงชมชนอมพวาไวในเวบเพจชอ

“ชมชนรมคลองอมพวา” วา ดวยเหตทชมชนรมน าคลองอมพวาย งคงรกษาเอกลกษณการต งถนฐาน

แบบด งเดมไวคอนขางสมบรณ จงไดรบรางวลชมชนอนรกษดเดนประจาป พ.ศ.2545 จากสมาคม

สถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ นกทองเทยวสามารถเดนเทยวชมชนได โดยเดนไปตาม

ทางเดนคอนกรตรมน าทอยดานหนาเรอนแถวไมท งสองฝงคลอง มสะพานคนเดนขามเชอมถงกน

เปนระยะ

ภาพท 2.3 ชมชนรมคลองอมพวา

ทมา (BlogGang.com, 2010 (March, 22))

กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม (2553, 21 มนาคม) กลาวถงชมชน

อมพวาไวในเวบเพจชอ “รายละเอยดโครงการอนรกษสงแวดลอม TCEP” วา ในป พ.ศ.2545

รฐบาลเดนมารกไดใหงบประมาณสนบสนนผานโครงการ “อนรกษศลปกรรมสงแวดลอม TCEP”

เพออนรกษสงแวดลอมศลปกรรมของไทยโดยเฉพาะสงแวดลอมรมฝงคลอง โดยรฐบาลไทยได

คดเลอกชมชนเขาโครงการ 3 พนท เพอศกษาเปรยบเทยบ ไดแก พนทจงหวดนนทบร พนท

จงหวดสมทรสงคราม (คลองอมพวา) และพนทกรงรตนโกสนทร

http://www.ssru.ac.th

11

กระทรวงวฒนธรรม (2553, 21 มนาคม) กลาวถงชมชนอมพวาไวในเวบเพจชอ “นายก

อภสทธ เปนตวแทนสามชกรบโลรางวลอนรกษขององคการยเนสโก” วา ผลสาเรจจากโครงการ

อนรกษศลปกรรมสงแวดลอมทางวฒนธรรมชมชนรมคลองอมพวา ทาให “โครงการอมพวา-ชย

พฒนานรกษ” ไดรบรางวลชมเชยจากการประกวดรางวลเพอการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมใน

ภมภาคเอเชยและแปซฟคแหงองคการยเนสโกประจาป 2551

โครงการอมพวา ชยพฒนานรกษ, 2553 (22 มนาคม) กลาวถงชมชนอมพวาไวใน

เวบเพจชอ “โครงการอมพวา ชยพฒนานรกษ” วา อมพวาเปนชมชนเลกๆต งอยรมน า มประวต

และมความเปนมาสบทอดกนมาชานาน ในอดตเคยเปนศนยกลางการคาขายทางน าทคบค ง ม

ตลาดน า เรอนแพ และบานเรอนปลกขนานไปตามแนวคลอง ซงมการต งถนฐานมาต งแตสมย

กรงศรอยธยาสมยน นเรยกกนวา "บางชาง" เปนชมชนรมน าททาสวนไมผลและพชผ กจนมชอเสยง

ในสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง แขวงบางชางเรมปรากฏมสวนผลไมและพชผ กทอดมสมบรณ

มความเจรญทางดานเกษตรกรรมและการคาขายจนมตลาดเรยกวา “ตลาดบางชาง” เปนตลาดน า

ขนาดใหญทเปนศนยกลางการแลกเปลยนผลผลตจากสวนแถบบางชางและบรเวณใกลเคยง แถบ

บางชางเปนทรจกในนาม "สวนนอก" และเปรยบเทยบกบ "สวนใน" โดยมคาเรยกทวา "บางชาง

สวนนอก บางกอกสวนใน" หมายถงสวนบานนอกคอสวนบางชาง สวนสวนทอยในเมองใกลร ว

ว งเจานายคอสวนใน ปจจบนวถชวตของชมชนอมพวาในอดตย งปรากฏใหเหนและสมผ สไดใน

ปจจบน แมกาลเวลาจะผานเลยไปแตภาพความทรงจาในอดตย งคงหลงเหลอใหเหนแมจะลบเลอน

ไปบางตามกาลเวลา หากแตชมชนแหงนกย งพยายามปกปกษรกษาใหคงสภาพเหมอนเดมใหได

มากทสด ภาพบานเรอนไมทขนานไปตามรมสองฝงคลอง ควบคไปกบการคาขาย และการใชชวต

อยางเรยบงาย พรอม ๆ ไปกบการรกษาวฒนธรรมรวมถงศลปะตาง ๆ ในชมชน ย งปรากฏให

เหนเดนชด สงเหลาน ลวนเปนสงดงดดใหนกทองเทยวท งชาวไทยและตางประเทศแวะเวยนมาเยอน

อมพวาอยเปนนจ กาลเวลาผานไปจากอดตสปจจบนวถชวตของชาวอมพวาย งคงดาเนนไปเรอย ๆ

หากแตว นน สานกงานมลนธชยพฒนาไดรวมเปนสวนหนงในการอนรกษและพฒนาชมชนภายใต

ชอ "โครงการอมพวา-ชยพฒนานรกษ" เปนโครงการทสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรม-

ราชกมาร มพระราชดารใหสานกงานมลนธชยพฒนานาทดนทคณประยงค นาคะวะรงค ชาวอมพวา

ไดนอมเกลาฯ ถวายมาดาเนนการพฒนาใหเกดประโยชนแกชมชนอมพวา และดวยเหตท "ชมชน

อมพวา" เปนชมชนทมประวตศาสตรยาวนานทเกยวของกบความเปนชาตไทย ซงอนชนรนหลง

สามารถหวนราลกและมองย อนเหนภาพอดตอนรงเรองถงความเปนชมชนทมว ฒนธรรมและประเพณ

ทงดงามทสะทอนความเปนไทยไดอยางนาภาคภมใจ ดงน น การพฒนาและการจดการพนทแหงน

http://www.ssru.ac.th

12

จงตองดาเนนไปอยางถกตอง เหมาะสม และทสาคญคอไดรบความรวมมอพรอมใจจากชาวอมพวา

ทกคน การจดการพนทแหงน สานกงานมลนธชยพฒนาคานงถงความเหมาะสมและสอดคลองกบ

วถชวตของชาวอมพวาโดยนาหลกการพฒนาในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว "ภมสงคม" และ

“พระราชดารเศรษฐกจพอเพยง” เปนแนวทางและหลกการดาเนนงานทสาคญ ซงเปาหมายอยท

การมสวนรวม การรวมมอรวมใจระหวางสานกงานมลนธชยพฒนาและชาวอมพวาทกคนในการ

อนรกษและฟนฟวถการดารงชวตชมชนอมพวาใหสามารถอยไดอยางเขมแขง เรยบงาย ย งยน และ

มความสข ทามกลางกระแสการเปลยนแปลงทเกดข นอยางรวดเรวของสงคม

ภาพท 2.4 สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจฯ มาทรงเปดโครงการอมพวา -

ชยพฒนานรกษ เมอว นท 21 ธนวาคม 2551

ทมา (สานกงานเกษตรจงหวดสมทรสงคราม, 2553 (22 มนาคม))

ผลตะวน (2551 : 16-18) กลาวถงชมชนอมพวาไวในหนงสอ “โลกหมนชาท....อมพวา”

วา อมพวาไดรบการเรยกขานเปนเมองศลปน ในฐานะเปนสถานทพระราชสมภพของพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ซงทรงเปนยอดกวดานการแตงบทละครท งละครในและละครนอก

http://www.ssru.ac.th

13

อกท งอมพวาย งเปนเมองทรวบรวมศลปกรรมแขนงตาง ๆ ไว มากมาย อาท ศลปะเครองเบญจรงค

การทาหวโขน และดนตรไทยทเลองชออยางระนาด บคคลทมชอเสยง อาท หลวงประดษฐ

ไพเราะ หรอนามเดมคอ นายศร ศลปะบรรเลง มอระนาดเอกทบรรเลงไดเพราะพรงแหงคลอง

ดาวดงสสายน าแหงอมพวา ศลปนทเปนอจฉรยะทางดนตรอกทานคอครเออ สนทรสนาน หวหนา

วงดนตรสนทราภรณ ผ มความ สามารถในการแตงเพลงระดบบรมคร ซงเปนแรงบนดาลใจให

ลกหลานอมพวามดนตรอยในสายเลอดจนถงปจจบน

จากการศกษาเอกสารขางตนสรปไดวา ชมชนอมพวาเปนชมชนรมฝงแมน าแมกลอง

คลองอมพวาและคลองสาขา ในทองทอ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ซงย งคงรกษาเอกลกษณ

การต งถนฐานแบบด งเดมไวคอนขางสมบรณ จงไดรบรางวลชมชนอนรกษดเดนประจาป พ.ศ.2545

จากสมาคมสถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ ท งย งประสบความสาเรจในการอนรกษศลปกรรม

สงแวดลอมทางวฒนธรรมชมชนรมคลองอมพวาทาใหโครงการอมพวาชยพฒนานรกษไดรบรางวล

ชมเชยจากการประกวดรางวลเพอการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมในภมภาคเอเชยและแปซฟคแหง

องคการยเนสโกประจาป 2551 ตวเมองอมพวาอยหางจากตวเมองสมทรสงครามไปทางทศตะวนตก

ประมาณ 6 กโลเมตร อมพวาไดรบการเรยกขานเปนเมองศลปนในฐานะเปนทพระราชสมภพ

ของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ซงทรงเปนยอดกวแหงกรงรตนโกสนทร

ภาพท 2.5 พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 แหงพระบรมราชจกรวงศ

ทมา (ละครรา, 2553 (23 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

14

เปนบานเกดของหลวงประดษฐไพเราะ (นายศร ศลปะบรรเลง) มอระนาดเอก และครเออ สนทรสนาน

หวหนาวงดนตรสนทราภรณ ศลปนทเปนอจฉรยะทางดนตรผ มความสามารถในการแตงเพลงระดบ

บรมคร รวมท งเปนเมองทรวบรวมศลปกรรมแขนงตาง ๆ ไว มากมาย อาท ศลปะเครองเบญจรงค

การทาหวโขน และดนตรไทยทเลองชอ และในปจจบนตลาดน าอมพวาย งเปนสถานททองเทยว

ยอดนยมของนกทองเทยวชาวไทยและตางประเทศ

ความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2

สายรง เฮงซอ (2543 : 54) กลาวถงความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานก

สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ไว ในหนงสอ “สมทรสงคราม” วา อ าเภออมพวามความสาคญยงตอ

เชอพระวงศในราชวงศจกร เพราะเปนเมองทประสตของสมเดจพระอมรนทรามาตย สมเดจพระ-

บรมราชนในรชกาลท 1 พระประยรญาตของพระองคจงไดรบพระราชทานนามสกล ณ บางชาง

ซงถอเปนราชนกลแรกในสมยรตนโกสนทร จงกลาวไดวาอ าเภออมพวาเปนเมองราชนกล อน

หมายถงสกลของพระญาตสายตรงของสมเดจพระบรมราชน

สนก! ออนไลน (2553, 22 มนาคม) กลาวถงความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบ

ราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ไว ในเวบเพจชอ “อมพวา ตลาดน ายามเยน” วา พ.ศ.2303 ใน

สมยกรงศรอยธยาตอนปลาย รชสมยพระเจาเอกทศนโปรดเกลาฯ ใหนายทองดวงเปนหลวงยกกระบตร

เมองราชบร ซงเปนเมองจตวาข นตรงตอกรงศรอยธยา ภายหลงหลวงยกกระบตรไดแตงงานกบคณนาค

บตรเศรษฐบางชาง และย ายบานไปอยหลงว ดจฬามณ ตอมาเมอไฟไหมบานจงย ายไปอยทหลงว ด

อมพวนเจตยาราม ป พ.ศ.2310 พมาตกรงศรอยธยาแตก หลวงยกกระบตรจงตดสนใจอพยพครอบครว

เขาไปอยในปาลก ในระหวางน ทานแกวพสาวของหลวงยกกระบตรไดคลอดบตรหญงคนหนง

ต งชอวา “บญรอด” (ตอมาไดเปนสมเดจพระศรสรเยนทรามาตย สมเดจพระบรมราชนในรชกาลท 2)

ในชวงสมยกรงธนบร พระยาวชรปราการไดรวบรวมกาลงขบไลพมาออกไปหมด และสถาปนาข น

เปนสมเดจพระเจาตากสน หลวงยกกระบตรไดอพยพครอบครวกลบภมล าเนาเดม ในชวงน เอง

คณนาคภรรยากไดคลอดบตรคนท 4 เปนชายชอ “ฉม” (ตอมาทรงเปนพระบาทสมเดจพระพทธ-

เลศหลานภาลย รชกาลท 2) ตอมาหลวงยกกระบตรไดกลบเขารบราชการกบสมเดจพระเจาตากสน

มหาราช ไดรบพระราชทานบรรดาศกด เปนพระราชวรนทร เจากรมพระตารวจนอกขวา จนกระท ง

ไดด ารงตาแหนงสมเดจเจาพระยามหากษตรย ศก และปราบดาภเษกข นเปนพระบาทสมเดจพระ-

พทธยอดฟาจฬาโลก ตนราชวงศจกร เรมเขาสสมยกรงรตนโกสนทร คณนาคภรรยาไดรบการ

สถาปนาข นเปนสมเดจพระอมรนทรามาตย คณส นมารดาคณนาคไดรบการสถาปนาข นเปน

http://www.ssru.ac.th

15

สมเดจพระรปศรโสภาคมหานาคนาร เนองจากสมเดจพระอมรนทรามาตยทรงเปนคนพนบาน

บางชาง จงมพระประยรญาตตาง ๆ ประกอบอาชพทาสวนอยทบางชาง เมอไดรบการสถาปนา

เปนสมเดจพระอมรนทรามาตย จงนบเปนราชนกล “บางชาง” พระประยรญาตจงเกยวดองเปน

วงศบางชางดวย และสมเดจพระอมรนทรามาตยมกเสดจเยยมพระประยรญาตเสมอ

ผลตะวน (2551 : 18-24) ไดกลาวถงความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานก

สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ไว ในหนงสอ “โลกหมนชาท....อมพวา” วา ในสมยอยธยาตอนปลาย

สมเดจพระเจาอยหวพระสรยาศนอมรนทรทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนายทองดวงเปนหลวง

ยกกระบตรเมองราชบร ซงเปนเมองช นจตวาข นตรงตอกรงศรอยธยา ตอมานายทองดผ เปนบดา

ของหลวงยกกระบตรไดสขอบตรของนายทองและนางส นเศรษฐใหญแขวงบางชางชอ “นาค” ให

สมรสกบหลวงยกกระบตร เมอกรงศรอยธยาเสยแกพมาใน พ.ศ.2310 หลวงยกกระบตรพา

ครอบครวและไพรพลอพยพหลบภยจากพมาขาศกถอยรนไปต งอยทซงเปนอาเภออมพวาปจจบน

คณนาคภรรยาไดใหก าเนดบตรชายชอ “ฉม” ณ นวาสสถานบานปากคลองอมพวาทซงปจจบน

คอบรเวณวดอมพวนเจตยาราม เมอหลวงยกกระบตรเมองราชบรทรงปราบดาภเษกข นครองราชย

เปนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก รชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร เมอว นท 6

เมษายน พ.ศ.2325 ทรงย ายเมองหลวงจากกรงธนบรมาเปนกรงเทพมหานคร และทรงสถาปนา

คณนาคเปนสมเดจพระบรมราชน เมอพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยซงทรงมพระนาม

เดมวา “ฉม” ไดเสดจข นครองราชยเปนรชกาลท 2 แหงกรงรตนโกสนทร ทรงสถาปนาเฉลมพระยศ

สมเดจพระบรมราชชนนข นเปนสมเดจพระอมรนทรามาตย และสมเดจพระอมรนทรา บรมราชน

ในเวลาตอมา เนองจากพระองคทรงเปนคนพนเมองแขวงบางชาง จงมพระประยรญาตอยท

แขวงบางชางเปนจานวนมาก เมอทรงวางจากพระกรณยกจมกเสดจเยยมพระประยรญาตอยเสมอ

พระประยรญาตของพระองคนบเปนราชนกลบางชางซงเปนราชนกลแรกของกรงรตนโกสนทร

ราชนกลบางชางหมายถงพระญาตวงศท งหมดทอยบางชาง ล าดบเปน 2 สายคอ ราชนกลสายตรงท

เปนเชอพระวงศสบมาแตพระชนกพระชนนของสมเดจพระอมรนทรา บรมราชน และราชนกล

สายสาขาซงเปนพระญาตวงศของพระชนกชนนของสมเดจพระอมรนทรา บรมราชนสบสายลงมา

มราชนกลบางชางเพยง 5 วงศ คอ วงศเจาคณหญงทองอย ไมมนามสกล วงศเจาคณหญงชโพ ไมม

นามสกล วงศเจาคณชายชโต ใชนามสกล “ชโต” ตอมาแยกเปน “สวสด-ชโต” และ “แสง-ชโต”

วงศเจาคณหญงนวล ใชนามสกลเดมของเจาพระยาอครมหาเสนาบด สามของทาน เปนนามสกล

วา “บนนาค” วงศเจาคณหญงแกว ใชนามสกล “ณ บางชาง”

http://www.ssru.ac.th

16

ปถชน บดดาหวง (2543 : 41-46) ไดกลาวถงความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบ

ราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ไวในหนงสอ “สมทรสงคราม” วา พทธศกราช 2303 สมเดจ

พระเจาอยหวสรยาศนอมรนทรทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนายทองดวง (ตอมาคอพระบาทสมเดจ

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช) เปนหลวงยกกระบตรเมองราชบร ซงเปนเมองจตวาข นตรงตอ

กรงศรอยธยา ตอมาเมอ พ.ศ.2304 นายทองดผ บดาของหลวงยกกระบตรเมองราชบรไดสขอบตร

ของเศรษฐใหญแขวงบางชาง ชอ นางสาวนาค (ตอมาคอสมเดจพระอมรนทราบรมราชนใน

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช) ใหสมรสกบหลวงยกกระบตร และไดย ายบานเรอน

ไปอยบรเวณหลงว ดจฬามณ ตอมาเกดเพลงไหมจงย ายไปปลกเรอนใหมบรเวณหลงว ดอมพวน-

เจตยาราม จนลป พ.ศ.2310 เสยกรงศรอยธยาแกพมา หลวงยกกระบตรเมองราชบรตดสนใจ

โยกย ายหลบหนไปอยทอนช วคราว ในคร งน นทานแกว (สมเดจเจาฟาหญงกรมพระยาศรสดารกษ)

พสาวของหลวงยกกระบตรไดใหก าเนดบตรคนหนงและต งชอวา “บญรอด” (ตอมาไดเปนสมเดจ

พระศรสรเยนทราบรมราชนในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย) คร นตอมาหลวงยกบตร

เมองตากซงไดเลอนตาแหนงเปนพระยาวชรปราการไดสองสมผ คนและทาการกอบกเอกราชของ

ชาตได แลวย ายเมองหลวงมา ณ กรงธนบรข นเสวยราชยประกาศพระนาม “สมเดจพระบรม

ราชาธราชท 4” แตประชาชนท วไปมกเรยกขานพระนามวา “สมเดจพระเจาตากสน” หรอ “สมเดจ

พระเจากรงธนบร” หลงจากบานเมองสงบเรยบรอยดแลว หลวงยกกระบตรเมองราชบรจงอพยพ

ครอบครวกลบภมล าเนาเดม และชวงน เองคณนาคไดใหก าเนดบตรคนท 4 เปนชายต งชอ “ฉม”

(ตอมาคอพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 โดยเชอกนวาบรเวณพระปรางคของ

วดอมพวนเจตยารามปจจบนเดมเปนทปลกสรางเรอนหลงทคณนาคคลอด “ฉม” บตรชาย ซง

รชกาลท 3 ทรงสรางพระปรางคสาหรบบรรจพระอฐและพระสรรงคารของรชกาลท 2) ตอมา

หลวงยกกระบตรเมองราชบรไดกลบเขารบราชการอกคร ง จนไดรบพระราชทานบรรดาศกด เปน

เจาพระยาราชวรนทร เจากรมพระตารวจนอกขวา กระท งไดเปน “สมเดจเจาพระยามหากษตรย ศก”

ตอมาไดปราบดาภเษกข นเปนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกเปนปฐมบรมกษตรยแหง

ราชวงศจกรเมอว นท 10 มถนายน 2325 จากน นทรงสถาปนาคณนาคข นเปนสมเดจพระอมรนทรามาตย

และทรงสถาปนาคณส น (มารดาคณนาค) เปนสมเดจพระรปศรโสภาคมหานาคนาร แมจะทรง

เปนสมเดจพระอมรนทรามาตยแลว เนองจากทรงเปนคนพนเมองแขวงบางชางจงมพระประยรญาต

ซงประกอบอาชพทาสวนอยทบางชางเปนจานวนมาก เมอทรงวางจากกรณยกจมกทรงเสดจเยยม

พระประยรญาตอยเสมอ นบเปนราชนกลบางชาง

http://www.ssru.ac.th

17

ภาพท 2.6 บรเวณพระปรางคว ดอมพวนเจตยาราม ซงเชอกนวาเดมเปนเรอนของคณนาคซงเปนท

พระราชสมภพของรชกาลท 2

ทมา (อมพวาทเดย, 2553 (23 มนาคม))

ศนยว ฒนธรรมจงหวดสมทรสงคราม (2525 : 1-2) ไดกลาวถงความสมพนธระหวาง

ชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ไวในหนงสอ “เอกลกษณไทยจงหวด

สมทรสงคราม” วา พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเปนพระราชโอรสองคท 4 ของ

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก พระมหากษตรย รชกาลท 1 แหงพระบรมราชจกรวงศ

เมอรชกาลท 1 เสดจสวรรคตแลว พระองคกไดเสดจข นเสวยราชสมบตสบตอมาเมอวนท 7

กนยายน 2352 เมอพระชนมายได 43 พรรษา ทรงเปนพระมหากษตรย รชกาลท 2 แหงพระบรม

ราชจกรวงศ ทรงเปนพระมหากษตรย นกปราชญ นกรบ ทรงมพระปรชาสามารถยอดเยยมใน

ทางกว ทรงเปนจนตกวเอก และทรงเปนพระมหากษตรย ททรงมบญญาธการยงใหญทพระราชโอรส

ไดเปนพระเจาแผนดนถง 3 พระองค คอ รชกาลท 3 รชกาลท 4 และพระบาทสมเดจพระปนเกลา

เจาอยหว พระราชาพระองคท 2 ในรชกาลท 4 พระองคทรงมพระนามเดมวา “ฉม” ทรงพระราชสมภพ

http://www.ssru.ac.th

18

เมอว นพธ เดอน 4 ข น 7 ค า ปกล ตรงกบวนท 24 กมภาพนธ 2310 ซงเปนเวลาประมาณ 10 เดอนเศษ

หลงจากทไดเสยกรงศรอยธยาแกพมาในแผนดนพระเจาเอกทศน (พระทน งสรยาศนอมรนทร)

เมอทรงประสตน นสมเดจพระราชบดามพระยศเปนหลวงยกกระบตรเมองราชบรในสมยแผนดน

กรงศรอยธยา สมเดจพระราชชนนมพระนามเดมวา “นาก” บางแหงเขยนวา “นาค” และเมอ

รชกาลท 1 เสดจเถลงถวลยราชสมบตแลว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ สถาปนาใหเปนท “สมเดจ

พระอมรนทรา พระบรมราชน” มการโตแย งกนในปญหาสถานทพระราชสมภพของรชกาลท 2

บางหลกฐานอางวาทรงพระราชสมภพทบรเวณอนเปนทต งของวดอมพวน (ว ดอมพวนเจตยาราม)

อยเหนอปากคลอง แตเดมเปนนเวศนสถานของสมเดจพระรปศรโสภาคยมหานาคนาร พระอยยกา

ในรชกาลท 2 ตกทอดเปนมรดกมาถงรชกาลท 1 และรชกาลท 1 ทรงใหสรางเปนวดรมแมน าแมกลอง

บางหลกฐานกอางวาทรงพระราชสมภพทวางหลงว ดจฬามณ ซงอยหางจากแมน าแมกลองเพยง

เลกนอย อยางไรกตามหลกฐานท งสองพอจะประมวลสรปไดวารชกาลท 2 ทรงมพระราชสมภพ

ณ ทตาบลบางชาง อ าเภออมพวา

ส. พลายนอย (2541 : 33-52) ไดกลาวถงความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราช-

สานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ไวในหนงสอ “พระบรมราชนและเจาจอมมารดา” วา ในสมยกรง

ศรอยธยาน นมตระกลเศรษฐตระกลหนง ผ เปนตนตระกลมนามวา “ทานตาเจาพร” และ “ทานยาย

เจาช” ทานท งสองมบตรคนหนงนามวา “ทอง” “ทานทอง” ไดแตงงานกบ “ทานส น” ซงตอมา

รชกาลท 4 ทรงสถาปนาถวายพระนามวา “สมเดจพระรปศรโสภาคยมหานาคนาร” ทานทองน น

ถงแกพราลยเสยแตคร งกรงศรอยธยา สวนสมเดจพระรปฯ ทรงผนวชเปนรปชอยกอนถงรชสมย

ของรชกาลท 1 และทรงมพระชนมอย 90 ปเศษ จงสนพระชนมเมอป พ.ศ.2344 ทานท งสองม

พระโอรสธดารวม 10 องคตามลาดบดงน คอ เจาคณหญงแวน เจาคณหญงทองอย เจาคณชายช

โต สมเดจพระอมรนทรา บรมราชน เจาคณชายแตง เจาคณหญงชโพ เจาคณชายพ เจาคณหญง

เสม เจาคณนวล และเจาคณหญงแกว โดยสมเดจพระอมรนทรา บรมราชนมพระนามเดมวา

“นาก” ประสตเมอวนท 9 มนาคม 2280 ไดแตงงานกบพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา-จฬา

โลก รชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร เมอคร งทรงเปนมหาดเลกหลวงในพระเจาแผนดนองคท

33 แหงกรงศรอยธยา เขาใจวาจะไดแตงงานในราว พ.ศ.2301-2304 ตอมาในป พ.ศ.2305 ไดตาม

เสดจฯ รชกาลท 1 ออกไปรบราชการในตาแหนงหลวงยกกระบตรเมองราชบร ทรงม

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 เปนพระราชโอรสองคท 4 เมอว นท 24

กมภาพนธ 2310 และรชกาลท 2 ทรงต งกรมเฉลมพระเกยรตสมเดจพระบรมราชชนนพนปหลวง

เปนกรมสมเดจพระอมรนทรามาตยในป พ.ศ.2353 กรมสมเดจฯ สวรรคตในสมยรชกาลท 3 เมอ

http://www.ssru.ac.th

19

วนท 25 พฤษภาคม 2369 พระชนมได 89 พรรษา ขณะเดยวกนรชกาลท 1 ทรงมพระเชษฐภคน

ซงทรงพระนามวา “สมเดจเจาฟาหญง กรมพระศรสดารกษ” เมอกรงศรอยธยาเสยแกพมาน น

กรมสมเดจพระศรสดารกษทรงพระครรภได 4 เดอนเศษแลว ไดพรอมกบพระภสดาตามเสดจ

รชกาลท 1 ออกไปอาศยอยในนเวศสถานของกรมสมเดจพระอมรนทรามาตย ณ ตาบลอมพวา

คร นถงว นท 26 กนยายน 2310 ไดประสตพระธดาพระองคท 3 ทรงพระนามวา “บญรอด” และ

ไดรบการสถาปนาจากรชกาลท 1 เปนสมเดจพระเจาหลานเธอ เจาฟาบญรอด เมอในรชกาลท 1

น น พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงไดเจาฟาบญรอดเปนพระอรรคชายา จนเจาฟา

บญรอดทรงต งครรภ คณเสอ (เจาจอมแวน พระสนมเอกในรชกาลท 1) ไดเขาเฝากราบทล

รชกาลท 1 ใหทรงทราบ และดวยความสามารถของคณเสอจงดบพโรธของรชกาลท 1 ไว ได

ตอมารชกาลท 2 ทรงสถาปนาเจาฟาบญรอดเปนสมเดจพระศรสรเยนทรามาตย ทรงมพระราชโอรส

3 พระองค คอ เจาฟาชาย (สนพระชนมในวนประสต) พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

รชกาลท 4 และพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวในรชกาลท 4 ตอมาในสมยรชกาลท 3

ทรงไดรบการสถาปนาเปนสมเดจพระพนวสสา และทรงสวรรคตในวนท 18 ตลาคม 2379

วาร อมไพรวรรณ (2537 : 19-37) ไดกลาวถงความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบ

ราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ไว ในหนงสอ “พระราชประวตพระมหากษตรยาธราช และ

พระบรมราชนในราชจกรวงศ” วา อมพวามความเกยวพนกบพระมหากษตรย และพระบรมราชนใน

สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 จ านวน 3 พระองค ดงน

1. สมเดจพระอมรนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 1 ทรงเปนพระบรมราชนพระองค

แรกของกรงรตนโกสนทร มพระนามเดมวา “นาค” ประสตเมอวนอาทตยท 9 มนาคม 2280 เปน

ธดาคนท 4 จากบตรธดาท งหมดจานวน 10 คนของผ มฐานะดในเขตอมพวา พระชนกนามวา “ทอง”

พระชนนนามวา “ส น” ทรงมนวาสสถานเดมอยทต าบลบางชาง อ าเภออมพวา เมอรชกาลท 1

เสดจไปรบราชการในตาแหนงหลวงยกกระบตรเมองราชบร ไดทรงสขอและสมรสกบนางสาวนาค

และประทบอย ณ นวาสสถานทตาบลอมพวา หลงจากกรงศรอยธยาเสยแกพมาในป พ.ศ.2310

เมอรชกาลท 1 ไดเสดจปราบดาภเษกข นครองกรงรตนโกสนทร จงทรงสถาปนาพระชายาข น

เปนสมเดจพระอมรนทรา พระบรมราชน ตอมารชกาลท 2 ทรงเฉลมพระยศข นเปนกรมสมเดจ

พระอมรนทรามาตย สมเดจพระราชชนนพนปหลวงเมอ พ.ศ.2353

2. พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ทรงเปนพระราชโอรสของ

รชกาลท 1 และสมเดจพระอมรนทรา พระบรมราชน ทรงมพระนามเดมวา “ฉม” ประสตเมอ

วนท 24 กมภาพนธ 2310 ณ ตาบลอมพวา แขวงเมองสมทรสงคราม ในขณะน นพระราชบดาย ง

http://www.ssru.ac.th

20

ทรงดารงพระยศเปนหลวงยกกระบตรเมองราชบร ตอมาไดเสดจเถลงถวลยราชสมบตเปน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 2 ในพระมหาจกรบรมราชวงศ เมอว นท 7 กนยายน 2352

3. สมเดจพระศรสรเยนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 2 มพระนามเดมวา “บญรอด”

เปนพระธดาของสมเดจเจาฟาหญง กรมพระศรสดารกษ พระพนางในรชกาลท 1 และเจาขรวเงน

ประสตเมอวนท 21 กนยายน 2310 ณ ตาบลอมพวา แขวงเมองสมทรสงคราม ซงเปน

นวาสสถานเดยวกนกบสถานทประสตของรชกาลท 2 เมอรชกาลท 1 เสดจเถลงถวลยราชสมบต

ไดรบการสถาปนาเปนเจาฟาหญงบญรอด ตอมารชกาลท 2 ทรงไดเจาฟาหญงบญรอดมาเปน

พระอรรคชายาเมอทรงมพระชนมายได 22 พรรษา เมอรชกาลท 2 ทรงข นครองราชยในป พ.ศ.2352

พระองคทรงไดรบการสถาปนาเปนสมเดจพระศรสรเยนทราดารงตาแหนงพระอครมเหส พระองค

ทรงมพระราชโอรส 3 พระองค คอ เจาฟาชายราชกมาร (สนพระชนมในวนประสต) สมเดจเจาฟา

ชายมงกฎ (ตอมาไดเสดจเถลงถวลยราชสมบตเปนพระเจาแผนดนรชกาลท 4 ทรงพระนามวา

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว) และสมเดจเจาฟาชายจฑามณ (ตอมาในสมยรชกาลท 4

ทรงไดรบพระบรมราชาภเษกเปนพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว)

ใบปดประชาสมพนธของวดภมรนทรกฎทองทตดต งไว ในกฎทองเมอผ วจยไปทาการ

ศกษาภาคสนามในวนท 17 เมษายน 2553 กลาวถง “นวาสสถานเดมของสมเดจพระอมรนทรา

พระบรมราชนในรชกาลท 1” ไว วา สมเดจพระอมรนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 1 ทรงสราง

กฎทองถวายวดบางลบนในราว พ.ศ.2325 เนองจากทรงมพระนวาสสถานเดม ณ บานบางชาง

ตาบลอมพวา และทรงเลอมใสศรทธาทานเจาอาวาสวดบางลบนแตคร งย งทรงพานกอยทบานบางชาง

จากการศกษาเอกสารขางตนสรปไดวา ชมชนอมพวาในทองทอ าเภออมพวา จงหวด

สมทรสงคราม มความสมพนธใกลชดกบราชสานกในสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 เนองจาก

1. เปนเมองทประสตของสมเดจพระอมรนทรามาตย สมเดจพระบรมราชนในรชกาล

ท 1 พระประยรญาตของพระองคทต งถนฐานอยทแขวงบางชางต งแตสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย

นบเปนราชนกลบางชางซงเปนราชนกลแรกของกรงรตนโกสนทร

2. เปนเมองทประทบของรชกาลท 1 เมอคร งดารงพระยศเปนหลวงยกกระบตรเมอง

ราชบร หลงจากเสยกรงศรอยธยาใหแกพมาในป พ.ศ.2310

3. เปนเมองพระราชสมภพของรชกาลท 2

4. เปนเมองทประสตของสมเดจพระศรสรเยนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 2

http://www.ssru.ac.th

21

งานจตรกรรมสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-รชกาลท 3)

ประทป ชมพล (ม.ป.ป. : 18-28) ไดเสนอผลการศกษาจตรกรรมฝาผนงภาคกลางสมย

รชกาลท 1-รชกาลท 3 ไว ในงานวจยเรอง “จตรกรรมฝาผนงภาคกลาง : ศกษากรณความสมพนธ

กบวรรณคดและอทธพลทมตอความเชอ ประเพณและวฒนธรรม” ซงไดรบทนอดหนนประเภท

ท วไป ประจาป 2539 จากสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต สรปไดดงน

1. งานจตรกรรมฝาผนงในสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 (พ.ศ.2340-2370) นยมเขยน

ภาพไตรภมไว หลงพระพทธรปซงเปนพระประธาน เขยนภาพมารผจญไวดานตรงหนาพระประธาน

เขยนเปนภาพเลาเรองขนาดเลกเปนพทธประวตและทศชาตชาดก ซงอาจจะเขยนเปนเรองใดเรองหนง

หรอสองเรองในอาคารเดยวกน โดยจะเขยนภาพไวต งแตขอบหนาตางลางซงสงจากพนประมาณ

60-70 ซม. เรอยข นไปจนถงขอบหนาตางบนจะเขยนไวรอบสดาน เฉพาะสวนเหนอหนาตางดานขาง

ท งสองดานเรอยข นไปจนถงเพดานจะเขยนภาพเทพชมนม จ าแนกไดดงน

1.1 จตรกรรมฝาผนงพระทน งพทไธสวรรยในพพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร

เขตพระนคร กรงเทพฯ ผนงตอนบนเหนอระดบหนาตางเขยนเปนภาพเทพชมนม 4 แถวโดยรอบ

เกอบสดฝาผนงเขยนเปนภาพฤาษสทธ วทยาธร ภาพเรองนอกฟาปาหมพานต ผนงตอนลางระหวาง

ชองหนาตางเขยนเปนภาพเรองทศชาตและพทธประวตโดยรอบ สวนบานประตและบานหนาตาง

ดานนอกเขยนลายรดน าแตลบเลอนเกอบหมด กรมศลปากรจดใหเขยนลายรดน าข นใหมในป พ.ศ.2500

สาหรบบานดานในเขยนเทพทวารบาลยนแทน นบเปนงานจตรกรรมฝาผนงแรกของกรงรตนโกสนทร

ภาพท 2.7 ภาพ “เทพชมนม” ในพระทน งพทไธสวรรย

ทมา (OK Nation, 2010 (March, 24))

http://www.ssru.ac.th

22

1.2 จตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดดสตาราม เขตบางกอกนอย กรงเทพฯ ผนง

ดานขางทางทศตะวนออกและทศตะวนตกตอนระดบเหนอหนาตางเขยนภาพเทพชมนม 3 แถว

สวนผนงระหวางชองหนาตางและ 2 ชองประตหนาเขยนเปนภาพเรองพทธประวต ผนงตรงหนา

พระประธานเขยนเปนภาพเรองมารผจญ ผนงดานหลงพระประธานระหวาง 2 ชองประตหลง

เขยนเปนภาพเรองไตรภม ตอนลางเขยนเปนภาพเรองนรกและพระมาลย ตอนระดบเหนอชอง

ประตเขยนภาพปาหมพานต สวรรคช นดาวดงสและพระจฬามณเจดย สวนบานประตดานนอก

เขยนลายรดน าพมขาวบณฑ บานประตดานในเขยนรปเทพทวารบาลพนมมอยนบนแทนมย กษ

แบก บานหนาตางดานนอกคงจะเขยนลายรดน าไว เหมอนกน แตลบเสยหมดแลว บานหนาตาง

ดานในเขยนเทพทวารบาลยนแทน (ไมมย กษแบก) เหนอชองประตและหนาตางตดกรอบ

ภาพเขยนสเรองอณรท

ภาพท 2.8 ภาพ “พระยานาคมจลนทแผพงพานใหญเหนอพระเศยรพระพทธองคขณะททรงเสวย

วมตตสขตลอด 7 ว น” ในพระอโบสถวดดสตาราม

ทมา (กลมเผยแผธรรมะ ธรรมจกรดอทเนต, 2553 (24 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

23

1.3 จตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดใหญอนทาราม อ าเภอเมองชลบร จงหวด

ชลบรซงภาพบางภาพไดรบการซอมแซมปฏสงขรณตอมาเปนคร งคราว จงเปนฝมอชางหลายยค

หลายสมย แตฝมอชางทซอมในคร งหลง ๆ ไมดถงขนาดชางเขยนแตกอน ผนงดานหนาพระ

ประธานเขยนภาพมารผจญขนาดใหญ ผนงดานหลงพระประธานเขยนภาพเรองไตรภม ผนง

ดานขางตอนเหนอระดบหนาตางท งดานเหนอและดานใตเขยนเปนภาพเทพชมนม 3 ช น เหนอ

ช นบนเกอบสดผนงเขยนเปนพวกฤาษสทธ วทยาธร สวนผนงตอนลางระหวางชองหนาตางเขยน

เรองทศชาต และผนงตรงมมตะวนตกเฉยงใตระหวางชองประตหลงกบหนาตางเขยนภาพพทธ

ประวตตอนตรสร

ภาพท 2.9 ภาพ “เขาพระสเมรและเขาสตบรภณฑ อนเปนแกนกลางของโลกและจกรวาล” ใน พระอโบสถวดใหญอนทาราม

ทมา (เบญจา, 2553 (24 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

24

2. งานจตรกรรมฝาผนงในสมยรชกาลท 3 ทเขยนข นระหวาง พ.ศ.2370-2395 เปน

ยคนยมศลปะจน เนองจากทรงมพระราชนยมในศลปะการชางจนเปนการสวนพระองค ตลอด

รชกาลของพระองคทรงสรางว ดแบบใชศลปะอยางจนมากมาย ซงเรยกวา “ศลปะแบบพระราช-

นยม” ในงานจตรกรรมฝาผนงกนยมเขยน โดยใชแบบศลปะของจน เชน การตกแตงตามคตจน

สถาปตยกรรมแบบนยมจน

จตรกรรมฝาผนงแบบนยมจน “เครองบชาและสงมงคลแบบจน”

ภาพท 2.10 “ศลปะแบบพระราชนยม” ในวดราชโอรสาราม ว ดประจารชกาลท 3

ทมา (Future Pr, 2010 (March, 24))

http://www.ssru.ac.th

25

ในระยะเดยวกบจตรกรรมแบบพระราชนยมกาลงไดรบความสนใจ จตรกรรมแบบรกษาคตศลปะ

เดมในสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 กไมเสอมความนยมจนสญหายไป เพราะรชกาลท 3 ทรง

สนบสนนควบคกนไป ดงเชนงานจตรกรรมฝาผนงทว ดสทศนเทพวรารามและวดพระเชตพนวมล-

มงคลาราม เขตพระนคร กรงเทพฯ ย งคงเขยนเปนจตรกรรมแบบรกษาคตศลปะไทยเดม แต

จตรกรรมเหลาน มพฒนาการในตวเองมาอกกาวหนง สงสาคญคอการยอมรบลกษณะบางประการ

ของศลปะตกแตงแบบจนมาเสรมแตงดวย ลกษณะเดนทสดและเหนไดชดคอการใชทองคาเปลว

ปดเพอผลตกแตงอยางมากแทบจะกลาวไดวาฟ มเฟอย

ภาพท 2.11 จตรกรรมฝาผนง “แบบรกษาคตศลปะไทยเดมแตยอมรบลกษณะบางประการของศลปะ

ตกแตงแบบจนมาเสรมแตงดวย” ในพระวหารวดสทศนเทพวราราม

ทมา (OK Nation, 2010 (March, 25))

http://www.ssru.ac.th

26

ปรชา เถาทอง (2548 : 28-32) ไดกลาวถงจตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 1-รชกาลท 3

ไว ในหนงสอ “จตรกรรมไทยวจกษ” วา ในสมยรตนโกสนทรตอนตน รชกาลท 1-3 (พ.ศ.2325-

2349) เรองราวทใชในการเขยนภาพจตรกรรมสวนมากจะเกยวของกบวรรณคดทางพทธศาสนา

ท งสน อาทเชน พทธประวต ทศชาตชาดก ไตรภม รามเกยรต อนพทธประวต (ชวประวตของ

พระสาวกในสมยพทธกาล) เถรประว ต (ประวตพระภกษณในสมยพทธกาล) ปจเจกพทธประวต

(ประวตพระปจเจกพทธเจา) นบาตชาดก (ชาดก 547 ชาต) และปรศนาธรรม ซงสามารถแบงการ

เปลยนแปลงของลกษณะภาพจตรกรรมออกเปน 2 ชวงดวยกน คอ

1. จตรกรรมสมยรชกาลท 1-2 นยมเขยนภาพไตรภมพระรวงไวดานหลงพระประธาน

เขยนภาพมารผจญไวดานหนาพระประธาน ดานขางเขยนภาพเลาเรองพทธประวตและทศชาตชาดก

อาจเขยนเรองใดเรองหนงหรอเขยนท งสองเรองไวในอาคารเดยวกนกได โดยจะเขยนไวต งแตระดบ

ขอบหนาตางลางเรอยข นไปจนถงขอบหนาตางบน สวนพนทเหนอหนาตางดานขางข นไปจนจด

เพดานเขยนภาพเทพชมนม ลกษณะการเขยนภาพในสมยน ใหความสาคญในเรองงานฝมอมาก

เครงครดกบกฎเกณฑของรปแบบศลปะมาก ทาใหสญเสยความรสกอสระ กลาหาญ เดดเดยวไป

จตรกรรมสมยน จดวาเรมเปนศลปะแบบกาหนดนยม (Conventional Art) ทเหนไดชด คอ การนยม

ใชพนหลงเปนสคล าหนกทบและนยมปดทองคาเปลวมากข น จตรกรรมฝาผนงทนาสนใจในสมยน

เชน จตรกรรมฝาผนงพระทน งพทไธสวรรยในพพธภณฑสถานแหงชาต ซงมความเกาแกทสด

คอ เขยนข นราว พ.ศ.2338-2340 ในสมยรชกาลท 1 สวนงานจตรกรรมฝมอพระอาจารยนาคท

หอกลาง (หอไตร) ว ดระฆงโฆสตารามซงเปนจตรกรรมทหลดออกจากจตรกรรมในยคเดยวกน เปน

การเขยนภาพทดโลดโผน แสดงอาการเคลอนไหวท งลลาและทาทางของตวละครในรามเกยรต

รวมไปถงขนาดของรปทรงคนทใหญกวาจตรกรรมท วไป และการเขยนเสนทดขงขง

2. จตรกรรมสมยรชกาลท 3 เนองจากรชกาลท 3 ทรงมพระราชนยมในศลปะจนเปน

การสวนพระองค ศลปกรรมในสมยน จงเปนการนาเอาศลปกรรมจนมาดดแปลงประกอบกบ

ศลปะไทย จนทาใหเกด “ศลปะแบบพระราชนยม” ว ดราชโอรสนบเปนวดแรกทใชศลปะการชาง

อยางจนมาตกแตงจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ ในขณะทจตรกรรมแบบพระราชนยมกาลง

ไดรบความนยม จตรกรรมแบบรกษาคตศลปะเดมในสมยรชกาลท 1-2 กย งไมเสอมความนยม

สญหายไป รชกาลท 3 ย งทรงสนบสนนควบคกนไป ดงเชนจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวด

สทศนเทพวราราม ว ดพระเชตพนวมลมงคลาราม และอกหลาย ๆ ว ดทสรางและซอมแซมใน

สมยน ย งคงเขยนภาพจตรกรรมแบบรกษาคตศลปะเดม แตจตรกรรมเหลาน กมพฒนาการในตวเอง

อกกาวหนง สงสาคญคอการนาลกษณะบางประการของศลปะตกแตงแบบจนมาใชงานดวย ลกษณะ

http://www.ssru.ac.th

27

เดนทเหนไดชดทสดของจตรกรรมในสมยน คอ การปดทองคาเปลวเพอการตกแตงเปนพเศษ

อยางมากมาย และการใหความสาคญกบฉากธรรมชาตทเปนพนหลงมากกวาจตรกรรมในยคกอน

ภาพมความสมจรงมากข น แตย งไมใชภาพเหมอนจรง (Realistic Art) คตความสมจรงในภาพน น

เปนศลปะตะวนตกทแพรหลายเขาไปสศลปะจนในสมยทพอคาชาวตะวนตกไดไปต งสถานการคา

อยทเมองกวางเจาราว พ.ศ.2350

มโน พสทธรตนานนท (2547 : 15-16) ไดกลาวถงจตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 1-

รชกาลท 3 ไว ในหนงสอ “สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย” วา ผลงานจตรกรรมฝาผนงทเปน

แบบประเพณนยมของสมยรชกาลท 1-รชกาลท 3 (พ.ศ.2325-2394) ม 3 แบบดงน

1. ผนงระหวางชองหนาตาง วาดภาพพทธประวตเรยงกนไปจนรอบผนงท ง 4 ดาน

เหนอชองหนาตางข นไปแบงเปนแถว ๆ วาดภาพเทพชมนม เหนอข นไปเปนภาพฤาษหรอนกสทธ

เหาะลอยอยในอากาศเสมอนมานมสการพระพทธเจารปทเปนพระประธานของอโบสถหรอพระทน ง

การจดวางภาพลกษณะน ปรากฏทผนงพระทน งพทไธสวรรย วาดเมอป พ.ศ.2340

2. ผนงระหวางชองหนาตางวาดภาพเกยวกบทศชาตชาดก ไดแก เตมยราชชาดก มหาชนก

ชาดก สวรรณสามชาดก เนมราชชาดก มโหสถชาดก ภรทตชาดก จนทกมารชาดก ชางอาจวาด

เรองราวตอนทสาคญของชาดกแตงละเรอง เรยงกนไปตามผนงท ง 4 ดานของอโบสถ ผนงเหนอชอง

หนาตางวาดภาพเทพชมนมเรยงกนเปนแถว ๆ ผนงหมกลองเหนอชองประตดานหนาพระประธาน

วาดภาพพญามารผจญ สวนผนงดานหลงพระประธานวาดภาพเรองไตรภม การจดวางภาพแบบน

ปรากฏใชในงานจตรกรรมฝาผนงว ดสวรรณาราม ว ดดสดาราม เขตบางกอกนอย ผนงอโบสถ

วดราชสทธาราม เขตบางกอกใหญ กรงเทพฯ และผนงพระอโบสถวดใหญอนทราราม อ าเภอ

เมองชลบร จงหวดชลบร

3. การวางตาแหนงภาพไมเปนระบบระเบยบตายตวเหมอนสองแบบแรก แตจะวาด

ตามผนงท ง 4 ดานและตามเสาเปนเรองตาง ๆ กนไปจนเตมผนง เชน ผนงพระวหารหลวงวด

สทศนเทพวราราม กรงเทพฯ

โดยในสมยรชกาลท 3 (พ.ศ.2367-2394) เปนชวงทจตรกรรมฝาผนงไดรบอทธพล

จากจน เพราะเปนชวงทไทยมสมพนธไมตรทางการคากบจน จตรกรรมฝาผนงแบบศลปะจนจง

เปนจตรกรรมฝาผนงแบบใหมทเกดข นในสมยรชกาลท 3 โดยโปรดใหวาดภาพจตรกรรมฝาผนง

แบบศลปะจน ไดแก ภาพเครองโตะ เครองบชาแบบจน วาดรปเทพเจาและนกรบจนบนบาน

หนาตางและบานประตดานใน

http://www.ssru.ac.th

28

สดารา สจฉายา (2526 : 10-11) ไดกลาวถงงานจตรกรรมฝาผนงพระทน งพทไธสวรรย

ไว ในหนงสอ “พระทน งพทไธสวรรย” สรปไดวา สมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงนาทโปรดให

จตรกรในสมยรชกาลท 1 เขยนจตรกรรมฝาผนงพระทน งพทไธสวรรยข นราว พ.ศ.2338-2340

โดยแบงเขยนเปน 2 สวน สวนบนเหนอกรอบประตและหนาตางข นไปท ง 4 ดาน เขยนเปนภาพ

เทพชมนม แบงเขยนเปนผนงดานละ 4 ช น แตละช นก นดวยลายหนากระดานประจายามกามป

เพอแบงช นของเทพ ตอจากภาพเทพชมนมข นไปเขยนเปนภาพฤาษนกสทธ วทยาธร ผนงตอนลาง

ระหวางชองหนาตางเขยนเปนภาพพทธประวต

วรรณภา ณ สงขลา (2528 : 5-6) ไดกลาวถงจตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 1-

รชกาลท 3 ไว ในหนงสอ “การอนรกษจตรกรรมฝาผนง” วา ชางเขยนจตรกรรมฝาผนงสมย

รชกาลท 1-รชกาลท 3 ไดรบความบนดาลใจจากสงแวดลอมทเกดข นในสมยน น เชน เหตการณ

บานเมอง ชวตความเปนอย สงคม ประเพณ การแตงกาย ลกษณะบานเรอน ว ดวาอาราม

ปราสาทพระราชวง ธรรมชาตและหมสตวตาง ๆ เปนแบบในการสรางสรรคภาพเขยน ทาให

จตรกรรมมลกษณะพเศษ คอ สพนเปนสเขม ภาพคนและสถาปตยกรรมเดนออกมาเปนกลม ๆ

ใชสจด และนยมใชสตรงขามตดกนอยางรนแรง แตน าหนกของสทตดกนน นประสานกนอยาง

กลมกลน และเพมความละเอยดประณตในสวนทเปนลวดลายเครองประดบยงข น ในยคน นยม

เขยนภาพพทธประว ต ชาดก และวรรณกรรมทางศาสนา โดยไดจดระเบยบเปนแบบอยางยดถอ

กนเปนหลก คอ ผนงดานขางชวงบนตดฝาเพดานเขยนวทยาธร มสนเทาค น แลวมเทพชมนม 1-5

ช น ตามความสงของฝาผนงชวงเหนอหนาตางข นไป ระหวางชองหนาตางและประตเปนภาพชาดก

หรอพทธประวตเปนตอน ๆ เรยงล าดบกนไป สวนฝาผนงดานหนาเขยนภาพมารผจญ ดานหลง

เขยนไตรภมหรอเสดจจากดาวดงส การเขยนตามแบบน เปนแบบทนยมเขยนกนมากทสด

นรมล เรองสม และภธปนธศร คงโภคานนทน (2547 : 26-29) ไดกลาวถง

จตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 1-รชกาลท 3 ไว ในหนงสอ “คณลกษณะในจตรกรรมไทย” ดงน

1. จตรกรรมในสมยรตนโกสนทรทเปนฝมอของชางสมยรชกาลท 1 ย งคงสบสาน

ความคดและฝมอแบบอยธยาดวยความศรทธาตอคตทางพทธศาสนาทฝงลกอยในจตใจของชาวไทย

ดงงานจตรกรรมทปรากฏในหอพระไตรปฎกวดระฆงโฆสตาราม พระอโบสถวดราชสทธาราม

พระอโบสถวดดสตาราม พระทน งพทไธสวรรยในพพธภณฑสถานแหงชาต และในสมดไทย เปนตน

จตรกรรมเหลาน ใหความรสกในการใชสและเสนอยางหนกแนนมพลง สอดแทรกคตธรรม ความ

นกคด และสะทอนอารมณไดอยางลกซ ง ยงดกยงอมเอบในคณคาของความงามและความศกด สทธ

ในพระบวรพทธศาสนา เกดความซาบซ งในสนทรยรสของงานจตรกรรมไทยแบบประเพณ ให

http://www.ssru.ac.th

29

ความรสกสะทอนอารมณอยางไมมทสนสด นยมระบายสพนหรอฉากหลงดวยสหนกหรอสเขม

เพอเนนใหภาพบคคลซงระบายสออนดโดดเดนข นมา และย งนาเอาลวดลายตาง ๆ มาใชตกแตงภาพ

ใหเกดความงามสมบรณมากข น เชน ลายของเครองประดบ ลายผ านง จตรกรรมฝาผนงในสมย

รชกาลท 1 ก าหนดรปแบบตามอาคารทางสถาปตยกรรม โดยเขยนภาพพทธประว ตและทศชาต

ชาดก ทางผนงดานขางของอาคาร ซงเขยนบนพนทระหวางชองหนาตาง สวนผนงเหนอขอบ

หนาตางเขยนเปนเทพชมนมข นไป 4 ช น ผนงดานหนาพระประธานเขยนภาพพทธประวตตอน

มารผจญ ผนงดานหลงเขยนไตรภม การวางมมแตละมมภาพของปราสาทจะวางใหเหลอมล ากน

โดยมการก นดวยฉากบางดวยสนเทาบาง สวนใหญจะใชมานใชฉาก การจดวางองคประกอบ

ของภาพจะใหความสาคญกบภาพบคคลในเรอง

2. จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 2 มลกษณะรปแบบสบทอดและย งคงเขยนตาม

แบบแผนอยางสมยรชกาลท 1 การแบงพนทของฝาผนงออกเปนช น ๆ โดยใชสนเทาและเสน

วาดก นระหวางกลมภาพ ตอมาชวงปลายรชกาลท 2 และสมยรชกาลท 3 นยมเขยนภาพ

วรรณกรรมทเปนเรองตอเนองกน โดยใชเสนลาน า ถนน ตนไม ภเขาหรอแนวกาแพงเมอง

ต งแตพนจรดเพดานโดยไมแยกออกจากกน

3. จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 จตรกรรมไทยแบบอทธพลศลปะจนมความ

เดนชดมากข น กอนหนาน ศลปะจนมอทธพลตอจตรกรรมไทยมานานแลวเปนเพยงเบาบางจง

แลเหนไดไมชดเจน ลกษณะของศลปะจนชดเจนมากในสมยรชกาลท 3 ดวยทรงมพระราชนยม

ในศลปะจนเปนอนมาก

สน สมาตรง (2522 : 19-23) ไดกลาวถงจตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 1-รชกาลท 3

ไว ในหนงสอ “จตรกรรมฝาผนงสกลชางรตนโกสนทร” ดงน

1. จตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 (ระหวางป พ.ศ.2340-2370) ย งคง

รกษาเคาคตศลปะของครชางสมยธนบรและสมยอยธยาไวมาก อาทเชน องคประกอบของภาพทบรรจ

ลงไปในผนงอาคาร นยมเขยนภาพไตรภมพระรวงไวดานหลงพระประธาน เขยนภาพมารผจญไว

ดานตรงหนาพระประธาน เขยนภาพเลาเรองขนาดเลกเปนพทธประวตและทศชาดก อาจเปน

เรองใดเรองหนงเพยงเรองเดยวหรอเขยนท งสองเรองในอาคารเดยวกน จะเขยนไวต งแตระดบ

ขอบหนาตางลางซงสงจากพนประมาณ 60-70 เซนตเมตร เรอยข นไปจนถงขอบหนาตางบน จะ

เขยนไวรอบสดาน เฉพาะสวนเหนอหนาตางดานขางท งสองขางเรอยข นไปจนจดเพดานจะเขยน

ภาพเทพชมนม ความนยมในเรองราวทใชเขยนคงเหมอนแตคร งกรงศรอยธยาและกรงธนบร

แบบศลปะ เชน ลกษณะการเขยนภาพตวพระตวนางมแบบคลายคลงกบงานจตรกรรมสมยธนบร

http://www.ssru.ac.th

30

และสมยอยธยา จะมขอแตกตางอยวาจตรกรรมยคน ศลปนมวพะวงความสาคญในเรองงานฝมอ

มาก เคารพกฎเกณฑแบบศลปะมาก จงทาใหสญเสยความรสกอสระ ความกลาหาญ ความเดดเดยว

ความตรงไปตรงมา จตรกรรมยคนจดวาเรมเปนศลปะแบบกาหนดนยม (Conventional Art) ใน

ดานแบบศลปะทเหนไดชดและงาย ๆ คอ การนยมหนมาใชสพนหลงเปนสคล าหนกทบ และใช

ทองคาเปลวปดมากข น ผดกบสมยธนบรและสมยอยธยาจะปดทองคาเปลวนอย และปดเฉพาะ

เครองศราภรณกบเครองประดบเทาน น จตรกรรมฝาผนงทนาสนใจในยคน ไดแก จตรกรรมฝา

ผนงพระทน งพทธไธสวรรย พพธภณฑสถานแหงชาต จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดใหญ

อนทาราม จงหวดชลบร จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดดสตาราม ธนบร จตรกรรมฝาผนง

ในพระอโบสถวดสวรรณาราม ธนบร จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดบางยขน ธนบร ฯลฯ

2. จตรกรรมฝาผนงยคนยมศลปะแบบจนในสมยรชกาลท 3 (ระหวางป พ.ศ.2370-

2395) เนองจากรชกาลท 3 ทรงมพระราชนยมในศลปะการชางจนเปนการสวนพระองค ดงจะ

เหนไดจากการนาศลปะการชางจนมาสรางว ดราชโอรสในสมยรชกาลท 2 คร งดารงพระยศเปน

พระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหมนเจษฎาบดนทร ภายในพระอโบสถวดน โปรดใหเขยนภาพ

เครองโตะบชาตามอยางจนแบบตาง ๆ ลงบนผนงท งหมด นบเปนวดแรกทใชศลปะการชาง

อยางจน เมอพระองคไดข นครองราชยสมบต ตลอดรชกาลของพระองคไดสรางว ดแบบใชศลป

การชางจนมากมาย จะขอเรยกวา “ศลปะแบบพระราชนยม ร.3” ในทางจตรกรรมฝาผนงกนยม

เขยนโดยใชแบบศลปะของจน เชน โตะบชา การตกแตงลวดลายดอกไมใบไมตามคตจน ฯลฯ

จตรกรรมทเขยนตามคตศลปจนน เรยกวา “จตรกรรมแบบพระราชนยม ร.3” เชนเดยวกน ใน

เวลาเดยวกบทจตรกรรมแบบพระราชนยม ร.3 ก าลงไดรบความนยม จตรกรรมแบบรกษาคตศลปะ

เดม (สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2) กไมเสอมความนยมจนสญหายไป และดเหมอนวารชกาลท 3

ทรงสนบสนนควบคกนไป ดงมพยานหลกฐานคอจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดสทศนเทพ-

วราราม ว ดพระเชตพนวมลมงคลาราม และอกหลาย ๆ ว ดทสรางและซอมในรชกาลน ย งคง

เขยนเปนจตรกรรมแบบรกษาคตศลปะไทยเดม แตจตรกรรมเหลาน มพฒนาการในตวเองมาอก

กาวหนง สงสาคญคอการยอมรบลกษณะบางประการของศลปะตกแตงแบบจนมาเสรมแตงอยใน

งานดวย ลกษณะเดนทสดและเหนไดชด คอ การใชทองคาเปลวปดเพอผลตกแตงอยางมากมาย

มากเสยแทบจะกลาววาฟ มเฟอย การใหความสาคญแกฉากธรรมชาตทเปนพนหลงใหแลด

สมจรงมากข น มความลก และตนไมนยมใชกานกระดงงาทบปลายแตกเปนเหมอนพกนแบน แลว

จมสแตะจนเปนรปตนไม ตางกบจตรกรรมแบบรกษาคตศลปะเดม (สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2) ท

นยมวธการตดเสนใบไม

http://www.ssru.ac.th

31

จากการศกษาเอกสารขางตนสรปไดวา จตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2

(ระหวางป พ.ศ.2340-2370) ย งคงสบสานความคดและฝมอแบบอยธยาดวยความศรทธาตอคตทาง

พทธศาสนาทฝงลกอยในจตใจของชาวไทย เรองราวทใชในการเขยนภาพจตรกรรมสวนมากจะ

เกยวของกบวรรณคดทางพทธศาสนาท งสน เชน พทธประวต ทศชาตชาดก ไตรภม รามเกยรต

อนพทธประวต เถรประวต ปจเจกพทธประวต นบาตชาดก ปรศนาธรรม เปนตน โดยไดรบ

ความบนดาลใจจากสงแวดลอมทเกดข นในสมยน น เชน เหตการณบานเมอง ชวตความเปนอย

สงคม ประเพณ การแตงกาย ลกษณะบานเรอน ว ดวาอาราม ปราสาทพระราชวง ธรรมชาตและ

หมสตวตาง ๆ เปนแบบในการสรางสรรค ทาใหจตรกรรมมลกษณะพเศษ คอ สพนเปนสเขม

ภาพคนและสถาปตยกรรมเดนออกมาเปนกลม ๆ ใชสจด และนยมใชสตรงขามตดกนอยาง

รนแรง แตน าหนกของสทตดกนน นประสานกนอยางกลมกลน และเพมความละเอยดประณต

ในสวนทเปนลวดลายเครองประดบยงข น สวนบานประตและบานหนาตางนยมเขยนลายรดน า

สาหรบจตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 3 ทรงมพระราชนยมในศลปะการชางจนเปนการสวน

พระองค จตรกรรมฝาผนงจงนยมเขยนโดยใชแบบศลปะของจน เชน โตะบชา การตกแตง

ลวดลายดอกไมใบไมตามคตจน ฯลฯ จตรกรรมทเขยนตามคตศลปะจนน เรยกวา “จตรกรรม

แบบพระราชนยมรชกาลท 3” ในเวลาเดยวกนจตรกรรมแบบรกษาคตศลปะเดม (สมยรชกาลท 1-

รชกาลท 2) กไมเสอมความนยมจนสญหายไป แตมพฒนาการในตวเองมาอกกาวหนงกลาวคอ

การยอมรบลกษณะบางประการของศลปะตกแตงแบบจนมาเสรมแตงอยในงานดวย ลกษณะเดน

ทสดและเหนไดชด คอ การใชทองคาเปลวปดเพอผลตกแตงอยางมากมาย มากเสยแทบจะกลาววา

ฟ มเฟอย

วดภมรนทรกฎทองและงานจตรกรรมภายในวด

คณะกรรมการดาเนนงานจงหวดสมทรสงคราม (2548 : 43) ไดกลาวถงว ดภมรนทร-

กฎทองไวในหนงสอ “สมทรสงคราม” วา ต งอยรมฝงแมน าแมกลอง ปากคลองประชาชมชนฝง

ตะวนตก มกฎทองเปนเรอนไมสกทองขนาดใหญ สรางโดยสมเดจพระชนกของสมเดจพระอมรนทรา-

มาตยพระอครมเหสในรชกาลท 1 เพอถวายเจาอาวาสวดบางนางล ตอมาทดนบรเวณทปลกกฎทอง

ถกน าเซาะจนตลงพง จงตองย ายกฎทองมาไวทว ดภมรนทร ซงสนนษฐานกนวาสรางข นเมอป

พ.ศ.2431 ในสมยรชกาลท 5 โดยนางภ เถาแกโรงหบออยไดบรจาคทรพยรวมกบลกหลานซอ

ทดนสรางวด และต งชอวา “ว ดภมรนทร” หลงจากย ายกฎทองมาไวจงเรยกชอวดนวา “ว ด

ภมรนทรกฎทอง”

http://www.ssru.ac.th

32

สายรง เฮงซอ (2543 : 142-143) ไดกลาวถงว ดภมรนทรกฎทองไวในหนงสอ

“สมทรสงคราม” วา ต งอยรมฝงแมน าแมกลอง เหตทมค าวา “กฎทอง” ตอทายกเนองจากมกฎทา

ดวยไมสกเขยนลายปดทองท งดานนอกและดานใน เดมกฎทองหลงน อยทว ดบางนางลใหญ โดย

มประวตกลาวขานวา ว ดบางนางลใหญเคยมสมภารองคหนงมความเชยวชาญในทางสมถวปสสนา

มญาณวเศษสามารถมองเหนเหตการณลวงหนาได ว นหนงเศรษฐทองและเศรษฐส นพรอมดวย

บตรสาว คอ “คณนาค” ไดไปทาบญและตรวจดวงชะตา พรอมท งใหสมภารดฤกษเพอกาหนด

วนหม นของคณนาคกบหลวงยกกระบตร ซงสมภารทานน นตรวจดวงชะตาแลวบอกวา คณนาค

เปนคนมบญวาสนา ตอไปภายภาคหนาจะไดเปนนางพญามหากษตรย ซงตอมาคณนาคกได

ด ารงอสรยยศเปนสมเดจพระอมรนทรามาตย บรมราชนในรชกาลท 1 เมอดวงชะตาเปนไปอยาง

ทสมภารทานายไว ทางครอบครวคณนาคจงไดสรางกฎทองถวายแกว ดบางนางลใหญ 3 หลง

เมอ พ.ศ.2325 ว ดบางนางลใหญจงมค าวา “กฎทอง” ตอทายเปน “ว ดบางนางลใหญกฎทอง”

ตอมาทดนบรเวณทปลกกฎทองถกน าเซาะจนตลงพง จงตองย ายกฎทองมาไวทว ดภมรนทรเมอ

ป พ.ศ.2431 จงทาใหชอว ดเปลยนไปเปน “ว ดภมรนทรกฎทอง”

ว ดภมรนทรกฎทอง (2553, 25 มนาคม) ไดกลาวถงว ดภมรนทรกฎทองไวในเวบเพจ

ชอ “ว ดภมรนทรกฎทอง อมพวา” วา ว ดภมรนทรกฎทองต งอยปากคลองประชาชมชนฝงตะวนตก

สรางข นในปพ.ศ.๒๔๓๑โดยนางภเถาแกโรงหบออย ไดบรจาคทรพยรวมกบลกหลานซอทดนสราง

ว ด และไดต งชอวา"ว ดภมรนทร" มความสาคญทางประว ตศาสตร คอ มกฎทองขนาดใหญสราง

โดยสมเดจพระชนกนาถของสมเดจพระอมรนทรามาตยพระอครมเหสในรชกาลท 1 เพอถวาย

เจาอาวาสวดบางลบน ตอมาบรเวณทปลกกฎทองถกน าเสาะจนตลงพงจงตองย ายกฎทองมาไวท

ว ดภมรนทร หลงจากย ายกฎทองจากวดบางลบนมาไวทว ดน จงเรยกชอรวมกนวา "ว ดภมรนทร-

กฎทอง" โดยกฎทองมประวตความเปนมาเรมต งแตมเศรษฐตระกลหนงต งบานเรอนอยแขวงบางชาง

คออ าเภออมพวาในปจจบน โดยเรยกวา “เศรษฐบางชาง” เปนทรจกกนไปท ว บคคลในตระกลน

รบราชการเปนเจาเมอง เชน พระแมกลองบร (เสม) ตนตระกลวงศาโรจน พระแมกลองบร (ศร) ตน

ตระกล ณ บางชาง มฐานะม นคงกวาตระกลอนในลมน าแมกลอง เศรษฐทองและเศรษฐส นต งเรอน

อยแขวงบางชางบรเวณวดจฬามณ มบตรธดาหลายคน ธดานางหนงชอวา “นางสาวนาค” เปนกลสตร

ทมความงามเปนทเลองลอ สมยน นพระเจาแผนดนแหงกรงศรอยธยามพระทยหมกมนอยในกามคณ

แสวงหาสตรรปงามไปเปนนางสนมนางบาเรอ จงโปรดใหมหาดเลกคอยสบเสาะหาสตรรปงาม

ไปถวาย คร งหนงมหาดเลกคนสนทกราบทลวามสตรรปงามในแขวงบางชางนางหนง เปนบตร

http://www.ssru.ac.th

33

เศรษฐบางชาง จงโปรดใหเจาเมองราชบรไปสขอตอบดามารดาดวยสมยน นเมองสมทรสงคราม

เปนหวเมองข นตอเมองราชบร สวนเมองราชบรเปนหวเมองช นโท ทานเศรษฐทองและภรรยา

ไดบายเบยงวาขอถามความสมครใจของธดากอน และนาความไปปรกษาพระแมกลองบร (เสม)

เจาเมองแมกลองซงเปนญาตกอน ธดาเศรษฐทองไมสมครใจเปนนางสนมในวง เศรษฐทองสงสาร

ธดาจงพรอมดวยเจาเมองสมทรสงครามนาความเขาหารอกบหลวงพนจอกษร (ทองด) เสมยนตรา

มหาดไทย หลวงพนจอกษรไดเกดปญญาวานายทองดวงบตรชายไดบวชเรยนแลวย งไมมคครอง

หากไดธดาเศรษฐทองมาเปนภรรยากนบวาเหมาะสมกนยง เพราะเปนหญงอดมไปดวยทรพยสมบต

และรปสมบต ฝายชายแลกรปงามมสตปญญาเฉลยวฉลาดรบราชการในวงนบวาเหมาะสมกนด

ยงนก ท งย งเปนเกราะปองกนมใหธดาตกเปนสนมในวง เมอคดอบายไดท งสองจงเหนดดวยและ

ไดทาฎกาเขากราบทลวาธดาของทานเศรษฐบางชางตนไดสขอใหนายทองดวงบตรชายแลว ขอ

พระราชทานใหแกบตรของตนเสยเถด พระเจาแผนดนไดทราบเพยงกตตศพทความงามของนาง

นาค แตย งมเคยไดทอดพระเนตรรปรางหนาตา จงมไดอาลยและพระราชทานอนญาตใหววาห

ไดตามประสงค คร นกลบถงเมองสมทรสงครามเศรษฐทองจงชวนภรรยาและธดาไปทาบญทวด

บางลบนและขอใหสมภารตรวจโชคชะตาราศ และกาหนดวนววาหมงคล สมภารตรวจดแลวจง

ไดกลาวกบเศรษฐท งสองวาธดาของทานจะมบญวาสนามาก จะไดเปนนางพญามหากษตรย ยก

วงศตระกลใหเปนสขเปนทพงแกคนท งหลาย เศรษฐทองกลาววาถาเปนจรงจะสรางกฎทองถวาย

ตอมาธดาทานเศรษฐทองไดววาหมงคลกบนายทองดวงมหาดเลก ซงในเวลาตอมาไดด ารงตาแหนง

หลวงอรามฤทธ หลวงยกบตรราชบรและสมทรสงคราม และเขารบราชการในกรงธนบรจนได

เลอนเปนพระราชวรนทร เจากรมพระตารวจซาย พระยาอภยรณฤทธ พระยามหาราช พระยาจกร

สมเดจเจาพระยามหากษตรย ศก และเมอหมดบญพระเจาตากสนมหาราช ไดปราบดาภเษกเปน

พระมหากษตรย นางสาวนาคจงไดเปนอครมเหสของพระมหากษตรย รชกาลท 1 แหงกรง

รตนโกสนทร

อทอง ประศาสนวนจฉย, บรรณาธการ (2544 : 147) ไดกลาวถงว ดภมรนทรกฎทอง

ไวในหนงสอ “เรอแลนทะเลลม” วา ว ดภมรนทรกฎทองสรางข นเมอ พ.ศ.2431 สมยรชกาลท 5

โดยนางสาวภ พงษพทกษ จงเรยกวา “ว ดภมรนทร” ซงแปลวา “แมลงภ” ตอมามการย ายกฎทอง

จากวดบางลบนมาปลกทว ดน จงเรยกชอเปน “ว ดภมรนทรกฎทอง” สาหรบกฎทองน นเปนเรอน

ไทยใตถนสงปลกดวยไมสกทองสมยตนรตนโกสนทร หลงคามงกระเบองมอญ ตามประวตบอก

วาในเขตบางชาง สมยปลายอยธยา มตระกลมอญเศรษฐใหญตระกลหนง สามชอทอง ภรรยาชอ

ส น ท งสองมบตรธดาหลายคน หนงในน นเปนธดาชอ “นาค” ว นหนงพระปลดทม สมภารวด

http://www.ssru.ac.th

34

บางลบนซงนบถอกนวามฌานสมาบตแกกลา สามารถน งทางในมองเหนอนาคตได ไดทานายวา

คณนาคจะไดเปนพระราชน เศรษฐท งสองและธดาจงบอกวาถาเปนความจรงจะสรางกฎทอง

ถวายสมภาร เมอคณนาคไดรบการสถาปนาเปนพระบรมราชนในรชกาลท 1 ทานทองและทาน

ส นจงไดสรางกฎทองถวาย ว ดบางลบนจงไดนามใหมวา “ว ดบางลกฎทอง” แตน นมา ตอมาวด

บางลกฎทองถกน าเซาจนวดพงลงแมน า คงเหลอกฎทองเพยงหลงเดยว จงไดรอมาปลกทว ด

ภมรนทร กฎทองของเดมไดผผ งไปตามกาลเวลา ในป พ.ศ.2541 เจาอาวาสองคปจจบน (ป พ.ศ.

2544) ไดสรางกฎทองข นใหมโดยใชว สดในปจจบนเสรมสวนทพงไป โดยพยายามคงลกษณะและ

โครงสรางของเดมใหมากทสด กฎทองเปนเรอนไทยใตถนสง ปลกดวยไมสกทอง หลงคามง

กระเบองมอญ บนเรอนมหอง 5 หอง ภายในเขยนลายลงรกปดทองสดอกจนทนท งหลง ปจจบน

ลายดงกลาวย งคงอยคอนขางสมบรณ โดยเฉพาะบนบานประต หนาตางและเพดาน แตในสวน

ของจตรกรรมน นคงเหลอเพยงภาพพระกาลงปลงสงเวช 4 บนผนงดานหนง และภาพจบระหวาง

ทศกณฐกบพระรามบนบานหนาตางเทาน น

สถาบนพฒนศลป (2551 : 80-85) ไดกลาวถงว ดภมรนทรกฎทองไวในหนงสอ “สมด

ภาพจตรกรรมฝาผนงว ดในจงหวดสมทรสงคราม” วา ว ดภมรนทรกฎทองต งอยหมท 8 บาน

ภมรนทร ตาบลสวนหลวง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม รมฝงแมน าแมกลอง ปากคลอง

ประชาชมชน (คลองบางล) ฝงตะวนตก ตรงขามอทยานพระบรมราชานสรณพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย ตาบลอมพวา อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม สรางข นเมอ พ.ศ.2431

ในสมยรชกาลท 5 โดยนางภ พงษพทกษ เถาแกโรงหบออย ซงมภมล าเนาอยใตคลองบางจาก

อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ไดบรจาคทรพยรวมกบบตรเขยและบตรสาว และใหนามวา

“ว ดภมรนทร” ปจจบนมนามวา “ว ดภมรนทรกฎทอง” เนองจากเปนวดทมกฎเปนเรอนไมสกทอง

ขนาดใหญ ปดลวดลายสวยงาม กฎทองหลงน เปนกฎทสมเดจพระชนกของสมเดจพระอมรนทรามาตย

พระมเหสในรชกาลท 1 สรางถวายวดบางนางลบนไวแตเดม และมเครองใชสวนพระองคถวาย

ไวทว ดน จ านวนมาก กฎทมความงดงามหลงน มประวตทนาสนใจเกยวกบพระมเหสขององค

พระปฐมบรมราชวงศจกร กลาวคอ ตามประวตเลาวาเขตบางชางในสมยกรงศรอยธยาตอนปลายม

ตระกลมอญเศรษฐใหญ สามชอ “ทอง” ภรรยาชอ “ส น” ท งสองมบตรธดาหลายคน หนงในน นเปน

ธดาชอ “นาค” ว นหนงพระครปลดทม สมภารวดบางลบน ซงเปนทนบถอกนวามฌานสมาบต

แกกลา สามารถน งทางในมองเหนอนาคต ไดทานายวาคณนาคจะไดเปนพระราชน เศรษฐท งสอง

และธดาจงบอกวาถาเปนความจรงจะสรางกฎทองถวายสมภาร เมอคณนาคไดรบสถาปนาเปน

http://www.ssru.ac.th

35

พระบรมราชนในรชกาลท 1 ทานทองและทานส นจงไดสรางกฎทองถวายจานวน 3 หลง ตอมาวด

บางลบนซงต งอยรมฝงแมน าแมกลอง บรเวณปากคลองประชาชมชน ตดกบวดภมรนทรทอยลก

เขามาในคลองประชาชมชน ถกกระแสน าพดเซาะตลงลงน าไปเรอย ๆ ทดนบรเวณวดบางลบนเหลอ

นอยลง กฎ วหารทรดโทรม คนเรยกวดบางลบนวา “ว ดบางลนอย” เมอวดบางลนอยถกกระแสน า

กดเซาะพงทลายหายไป ว ดภมรนทรจงอยปากคลองบางลแทน ตอมาพระอธการเกย เจาอาวาสวด

ภมรนทรจงรอย ายกฎว ดบางลนอยมาสรางทวดภมรนทร โดยเพมชอฟาใบระกาใหมท งหลง เพอ

ใชเปนทสวดมนต ว ดภมรนทรจงมชอเรยกวา “ว ดภมรนทรกฎทอง” แตตอนทย ายมาสรางทว ด

ภมรนทรน นกฎทองมสภาพทรดโทรมมาก พระครปยถาวรปยธโร เจาอาวาสจงไดยกกฎทองข น

บรณะใหมท งหลง และไดด าเนนการจนถงมงหลงคา โดยใชงบประมาณของทางวด จนกระท ง

ปงบประมาณ 2541 กรมศลปากรไดจดสรรงบประมาณมาใหด าเนนการซอมกฎทองตอใหแลวเสรจ

ภาพท 2.12 ภาพดานนอกของกฎทองในวดภมรนทรกฎทอง

ทมา (สถาบนพฒนศลป, 2551 : 80)

นอกจากนสถาบนพฒนศลป (2551 : 83) ย งไดกลาวถงภาพจตรกรรมภายในกฎทองไว

วา บรเวณฝาผนงเขยนภาพอสภะ 10 และทประตทางเขาหอนอนเขยนภาพลายรดน าเรองรามเกยรต

http://www.ssru.ac.th

36

ภาพท 2.13 ภาพจตรกรรม “อสภะ 10” บนฝาผนงภายในกฎทอง

ทมา (สถาบนพฒนศลป, 2551 : 81)

ภาพท 2.14 ภาพจตรกรรมลายรดน าเรองรามเกยรต ทประตทางเขาหอนอนภายในกฎทอง

ทมา (สถาบนพฒนศลป, 2551 : 83)

http://www.ssru.ac.th

37

จากการศกษาเอกสารขางตนสรปไดวา ว ดภมรนทรกฎทองมกฎทองทสมเดจพระชนก

ของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1 สรางข นดวยไมสกทองเพอถวาย

พระครปลดทม สมภารวดบางลบน ภายในกฎทองมภาพจตรกรรมทสวยงามโดยทบรเวณฝาผนง

เหนอชองหนาตางข นไปเขยนภาพอสภะ 10 และทประตทางเขาหอนอนเขยนภาพลายรดน าเรอง

รามเกยรต ว ดบางลบนต งอยรมฝงแมน าแมกลอง บรเวณปากคลองประชาชมชน ตดกบวดภมรนทร

ทอยลกเขามาในคลองประชาชมชน ตอมาถกกระแสน าพดเซาะตลงลงน าไปเรอย ๆ ทดนบรเวณ

วดบางลบนเหลอนอยลง กฎ วหารทรดโทรม คนเรยกวดบางลบนวา “ว ดบางลนอย” เมอวดบางลนอย

ถกกระแสน ากดเซาะพงทลายหายไป ว ดภมรนทรจงอยปากคลองบางลแทน ตอมาพระอธการเกย

เจาอาวาสวดภมรนทรจงรอย ายกฎว ดบางลนอยมาสรางทว ดภมรนทร โดยเพมชอฟาใบระกาใหม

ทงหลง เพอใชเปนทสวดมนต ว ดภมรนทรจงมชอเรยกวา “ว ดภมรนทรกฎทอง”

วดบางแคใหญและงานจตรกรรมภายในวด

1. ความเปนมาของวดบางแคใหญ

1.1 สถาบนพฒนศลป (2551 : 61) ไดกลาวถงว ดบางแคใหญไวในหนงสอ “สมด

ภาพจตรกรรมฝาผนงว ดในจงหวดสมทรสงคราม” วา ว ดบางแคใหญต งอยรมฝงแมน าแมกลอง

ฝงตะวนตก ปากคลองบางแค หมท 7 ต าบลแควออม อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม เดม

ชอวดบางแคนอก นาจะเปนวดมมาแตสมยกรงศรอยธยา และเจาพระยาวงษาสรศกด มาสราง

และปฏสงขรณข นใหมในสมยรชกาลท 2 ในป พ.ศ.2357

1.2 คณะกรรมการดาเนนงานจงหวดสมทรสงคราม (2548 : 38) ไดกลาวถงว ดบางแค

ใหญไวในหนงสอ “สมทรสงคราม” วา ว ดบางแคใหญต งอยรมแมน าแมกลอง บรเวณปากคลอง

บางแค ตาบลแควออม อ าเภออมพวา สรางข นในสมยกรงศรอยธยา และไดรบการปฏสงขรณข น

ใหมเมอ พ.ศ.2357 โดยเจาพระยาวงศาสรศกด

1.3 อทอง ประศาสนวนจฉย, บรรณาธการ (2544 : 148) ไดกลาวถงว ดบางแคใหญ

ไวในหนงสอ “เรอแลนทะเลลม” วา วดบางแคใหญเดมชอวดบางแคนอก นาจะเปนวดทมมาแต

สมยอยธยา เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง) สมหกลาโหมและราชนกลสาย ณ บางชางเปนผ

ปฏสงขรณใหญใน พ.ศ.2357 (สมยรชกาลท 2)

1.4 น. ณ ปากน า และแสงอรณ กนกพงศชย (2534 : 17-18) ไดกลาวถงว ดบาง-

แคใหญไวในบทความชอ “ว ดบางแคใหญ” ในหนงสอ “ว ดบางแคใหญ” วา ว ดบางแคใหญแมเปน

วดราษฎรอยในทองถนทเปนเรอกสวนหางไกลแหลงชมชน แตกมโบราณวตถสถานบางอยางท

http://www.ssru.ac.th

38

ระบวาเปนวดใหญและมความสาคญทางประวตศาสตรไทยมาแตยครตนโกสนทรตอนตน ตาม

ประวตกลาววาสรางโดยผ มบรรดาศกด สงซงมอ านาจทางบานเมอง ต งอยในภมสถานทมน าโอบ

คอ มคลองบางแค (คลองยอยจากแมน าแมกลอง) ผานวดทางทศตะวนออก คลองเมรทางทศ

เหนอ และคลองบางลทางทศใต สภาพแวดลอมของวดรมรนไปดวยสวนสม สวนตาล สวน

มะพราว และสวนลนจ หากจะพจารณาในแงการแบงเขตการปกครองแลว ว ดนจะอยในเขต

ตาบลแควออม อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ตามคาบอกเลาของผ เฒาผ แกในละแวกวด

และทานเจาอาวาส (พระครโฆษตสตคณ) ซงเกดทบานนขณะน มอาย 93 ป (นบจาก พ.ศ.2531)

กลาววาว ดน เจาพระยาวงษาสรศกด (แสง วงศาโรจน) สรางใหกบภรรยาหลวงของทาน จงไดชอวา

ว ดบางแคใหญ นอกจากน ทานไดสรางว ดบางแคนอย ซงอยไมไกลกนนกใหภรรยานอยดวย โดย

แผนหนชนวนเกาแกทพระอโบสถระบวาเจาพระยาวงษาสรศกด ไดสรางว ดบางแคใหญเมอ พ.ศ.2357

อนเปนชวงตนแผนดนรชกาลท 2 แหงราชวงศจกร แตเมอดจากโบราณวตถและโบราณสถาน

สมยอยธยาภายในวด ประกอบดวย ใบเสมาหนทรายแดงขนาดเลกสมยอยธยา ตระกลอมพวา และ

เจดย เหลยมยอมมสบสองสมยพระนารายณ ว ดบางแคใหญนาจะเปนวดมมาแตสมยอยธยาแลว

และเจาพระยาวงษาสรศกด มาสรางปฏสงขรณข นใหมในสมยรชกาลท 2 (พ.ศ.2357) สาหรบ

ประวตของทานผ สรางว ดบางแคใหญ คอ เจาพระยาวงษาสรศกด สมหพระกลาโหม มนามเดม

วา แสง วงศาโรจน เปนบตรของเจาพระยาราชบร (เสม วงศาโรจน) ซงรบราชการมความด

ความชอบมาตงแตคร งตนแผนดนรชกาลท 1 ท งเปนตนตระกล “วงศาโรจน” ดงสบสายมา

จนถงปจจบนน เชอสายของตระกลวงศาโรจนสบสายหนงมาจากราชนกลบางชาง กลาวคอ

เจาพระยาราชบร (เสม วงศาโรจน) เปนบตรของทานยายเดอและทานตาขนแกลว ทานยายเดอ

เปนธดาของทานยายเจาเมองซงเปนพสาวของสมเดจพระรปศรโสภาคมหานาคนาร พระชนนของ

สมเดจพระอมรนทรา พระบรมราชนพระองคแรกแหงราชวงศจกร อนมนวาสสถานเดมอยแถบ

อมพวา และเชอสายราชนกลบางชางสายน มกรบราชการสนองพระเดชพระคณในแถบสมทรสงคราม

สมทรสาคร ตอมาถงราชบร เจาพระยาวงษาสรศกด (แสง วงศาโรจน) ไดรบราชการมความดความชอบ

มาต งแตคร งตนแผนดนรชกาลท 1 หลงจากปราบดาภเษกแลว รชกาลท 1 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

พระราชทานบรรดาศกด ใหนายแสงเปนพระยาสมทรสงคราม ตอมามความดความชอบถงขนาด

ไดเปนสมหพระกลาโหม บงคบบญชาทหารท งปวงในแผนดนรชกาลท 2 และไดรบพระบรม-

ราชโองการใหเปนแมทพไปราชสงครามกบพมาทชายแดนไทยอยเสมอ

http://www.ssru.ac.th

39

2. จตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2 ทกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ

2.1 คณะกรรมการดาเนนงานจงหวดสมทรสงคราม (2548 : 38) ไดกลาวถง

จตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2 ในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญไวในหนงสอ “สมทรสงคราม”

วา สงสาคญภายในวดบางแคใหญคอภาพจตรกรรมเขยนดวยสฝ นผสมกาวบนฝาผนงไมประจน

ทกฏสงฆ เขยนข นในสมยรชกาลท 2 แสดงการทาสงครามระหวางไทยกบพมา และการ

ดารงชวตของชาวมอญ เชน การแตงกายของสาวมอญ การสขาว ลกษณะทอยอาศยซงสะทอน

ลกษณะการดารงชวตของบรรพบรษชาวมอญในอดตของอาเภออมพวา

ภาพท 2.15 ภาพกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ

ทมา (สถาบนพฒนศลป, 2551 : 71)

2.2 แสงอรณ กนกพงศชย, บรรณาธการ (2534 : 21) ไดกลาวถงจตรกรรมบนฝา

ไมสมยรชกาลท 2 ในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญไวในหนงสอ “ว ดบางแคใหญ” วาจตรกรรม

บนฝาประจนไมบนกฏเจาอาวาสเขยนข นในสมยรชกาลท 2 ฝาเปนฝาถงแบบจนคอใชไมกระดาน

แผนต งเปนแผน ๆ เอามาเบยดกนเขาลนอยางสนท มประตเจาะทฝาประจนน ดวย ประตมกรอบ

เชดหนาทหกมมดานบน 2 ดาน จะเปนประตทมมาแตเดมหรอมาเจาะข นในภายหลง ขอน ไมอาจจะ

สนนษฐานได เพราะเหนวามเรองราวบางตอนถกตดขาดหายไป เชน ทางดานขวามอเปนรปทะเลและ

เรอทเดนชายฝงทะเล ดคลาย ๆวาเดมจะมมากกวาน น

http://www.ssru.ac.th

40

ภาพท 2.16 ภาพจตรกรรมสมยรชกาลท 2 บนฝาประจนในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ

ทมา (แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ), 2534 : 21)

2.3 น. ณ ปากน า (2534 : 8-12) ไดกลาวถงจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2

ในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญไวในบทความชอ “จตรกรรมวดบางแคใหญ” ในหนงสอ “ว ด

บางแคใหญ” วา จตรกรรมสมยรชกาลท 2 มขอสงเกตคอการใชส จะเหนวาการเขยนตนไมใช

วธตดเสนลาตนและใบ ซงระบบน เปนระบบสบทอดมาจากสมยอยธยาสบมาถงสมยรชกาลท 1

ซงจตรกรรมสมยรชกาลท 1 กบรชกาลท 2 มขอแตกตางกนนอยมาก ดวยเปนรชกาลทตดกน

และระยะหางไกลกนนอย จตรกรรมสมยรชกาลท 2 กยอมสบเนองจากสมยรชกาลท 1 กรรมวธ

ตาง ๆ ไมมอะไรผ นแปรไปมาก อกประการหนงคอจตรกรรมสมยรชกาลท 2 มไมมากนก ดวย

พระองคทรงมพระอจฉรยภาพในดานศลปะการแกะสลกและทรงสนพระทยงานดานนาฏคตกรรม

มากกวา อกท งเมอเขยนภาพธรรมชาต เชน ตนไม ภเขา พนดน มกจะใชสเขมาผสมกบสเขยวทาให

http://www.ssru.ac.th

41

ดสไมสดใส หากเทยบกบภาพเขยนสมยรชกาลท 3 แลว การระบายสใบไมมกใชสเขยวสดใส

ข น มการใชสบางส เชน เหลอง และสมกบครามมากกวาสมยรชกาลท 1 และรชกาลท 2 อาจจะ

เปนดวยวาสมยรชกาลท 3 มสจากตางประเทศเขามาขายมาก ขอสาคญคอในสมยรชกาลท 1

และรชกาลท 2 เปนสมยสงคราม ขาวยากหมากแพง ทกอยางไมอดมสมบรณ ว สดทนามาเขยน

ภาพยอมหายาก ภาพเขยนสมยรชกาลท 2 มปรากฏนอยมาก การทจะหาคาจ ากดความของ

ภาพเขยนสมยนยอมลาบาก แมภาพเขยนทวดบางแคใหญนกเชอวาเขยนในสมยปลายรชกาลท 2

แลว เกอบจะเรมตนรชกาลท 3 ขอแตกตางจงไมอาจมองเหนไดชดเจนนก โดยมการใชสอน

นอกจากสเขมาดานอยมาก ลกษณะจงคลายกบเปนภาพสเดยว (monochrome) สงน อาจจะเปน

คาจ ากดความถงลกษณะจตรกรรมสมยรชกาลท 2 ไดบาง ภาพเขยนสมยรชกาลท 2 ทว ดบางแคใหญ

แหงน มเพยงแคฝาประจนไมเพยงฝาเดยว แตกแยกแยะเหตการณไวหลายตอน จดวาเปนภาพอน

งดงาม เขยนดวยสฝ นผสมกาว (tempers)

2.4 น. ณ ปากน า และแสงอรณ กนกพงศชย (2534 : 17-18) ไดกลาวถง

จตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2 ในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญไวในบทความชอ “ว ดบางแค

ใหญ” ในหนงสอ “ว ดบางแคใหญ” วา ภาพเขยนททางวดบางแคใหญรกษาไวอยางดน กมภาพ

เรองราวเกยวกบการทาสงครามไทย-พมาอยางนาศกษายง ในคราวทคาดวาเปนเหตการณใกลเคยง

กบเรองราวทปรากฏในภาพจตรกรรม นาจะเปนคร งทรชกาลท 2 โปรดใหเจาพระยาวงษาสรศกด

(แสง วงศาโรจน) ไปขดตาทพทราชบรเมอ พ.ศ.2364

2.5 อทอง ประศาสนวนจฉย, บรรณาธการ (2544 : 148) ไดกลาวถงจตรกรรม

บนฝาไมสมยรชกาลท 2 ในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญไวในหนงสอ “เรอแลนทะเลลม” วา

จตรกรรมบนฝาประจนไมบนกฏเจาอาวาสเปนงานททรงความสาคญท งในดานเทคนค ฝมอและ

เนอหา เขยนดวยสฝ นผสมกาวลงบนพนไมสกประกอบไมชดเรยบ เปนจตรกรรมสมยรชกาลท 2 ซง

มใหชมไมมากนก ท งเนอหาย งเปนบนทกเรองราวการเดนทางของแมทพ (นาจะเปนสมหกลาโหม

ผปฏสงขรณว ด) เพอไปรบพมาในรชกาลท 2 โดยนากองทพสยามผานไปย งดนแดนของชนชาต

กะเหรยงและมอญ แวดลอมไปดวยขนเขาลาเนาไพร ทาใหไดเหนบานเรอนและความเปนอย

ของผ คนตางว ฒนธรรมในสมยน น จตรกรไดบนทกวถชวตของคนแถบชายแดนทมการแตงกาย

และความเปนอยผดแผกออกไปไวอยางนาสนใจ เชน ภาพชาวบานซอมขาวดวยการตาลงบนครก

ทเปนไมสานแทนทจะเปนครกไมกระเดองอยางไทย มเครองสขาวดวยมอแบบโบราณ ภาพสาว

มอญสองกระจก จดมวยผมโดยถอกระจกกรอบเลก ๆ ไว ในมอ ไมไดใชคนฉองและมโตะ

เครองประทนโฉมแบบไทย ภาพของแมทพไทยซงเดนทางมาทางเรอ แลวถายลงเรอพายมประทน

http://www.ssru.ac.th

42

เพอเขาฝงมาต งคายบนบก คายของไทยสรางอยางแขงแรงดวยไมซง มทน งวาการเปนโถงมงดวย

แฝก ไพรพลตางหมอบกบพนตามธรรมเนยมไทย ทกคนลวนนงผ าสวมเสอดวยกนท งน น มไดเปลอย

ทอนบนดงทมกเขาใจผดกนวาคนสมยกอนไมสวมเสอ

2.6 แสงอรณ กนกพงศชย, บรรณาธการ (2534 : 22) ไดกลาวถงจตรกรรมบนฝา

ไมสมยรชกาลท 2 ในกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญไวในหนงสอ “ว ดบางแคใหญ” ในลกษณะ

ของการนาเสนอการเลาเรองดวยภาพจาแนกเปนตอน ๆ พรอมคาอธบายประกอบภาพ ซง

สามารถสรปไดวาเนอหาหลก ๆ ของภาพประกอบดวย

2.6.1 ชวตความเปนอยของชาวบานในหมบานชายแดน

ภาพท 2.17 ภาพชวตความเปนอยของชาวบานในหมบานชายแดน

ทมา (แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ), 2534 : 44-45)

http://www.ssru.ac.th

43

2.6.2 ชวตความเปนอยของชนกลมนอยนอกหมบาน

ภาพท 2.18 ภาพชวตความเปนอยของชนกลมนอยนอกหมบาน

ทมา (แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ), 2534 : 64)

2.6.3 ภาพการเดนทพทางเรอของทหารไทย

ภาพท 2.19 ภาพการเดนทพทางเรอของทหารไทย

ทมา (แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ), 2534 : 66-67)

http://www.ssru.ac.th

44

2.6.4 ภาพการต งคายของทหารไทย

ภาพท 2.20 ภาพการต งคายของทหารไทย

ทมา (แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ), 2534 : 36-37)

2.6.5 ภาพการรบพงทางเรอระหวางทหารไทยกบทหารมอญ

ภาพท 2.21 ภาพการรบพงทางเรอระหวางทหารไทยกบทหารมอญ

ทมา (แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ), 2534 : 30-31)

http://www.ssru.ac.th

45

2.6.6 ภาพการสรบระหวางทหารไทยกบทหารมอญ

ภาพท 2.22 ภาพการสรบระหวางทหารไทยกบทหารมอญ

ทมา (แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ), 2534 : 48-49 และ 57)

http://www.ssru.ac.th

46

3. จตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 3 ทหอไตรวดบางแคใหญ

3.1 อทอง ประศาสนวนจฉย, บรรณาธการ (2544 : 149) ไดกลาวถงจตรกรรม

บนฝาไมสมยรชกาลท 3 ทหอไตรวดบางแคใหญไวในหนงสอ “เรอแลนทะเลลม” วา หอไตรวด

บางแคใหญเปนหอไตรไมสกเกาแก เดมสรางไวกลางน า แตย ายมาต งบนบกไดกวาปแลว คณคา

ทแทจรงของหอไตรทนคอภาพจตรกรรมฝาผนงซงงดงามมาก แตไมไดรบการบรณะและดแล

เทาทควร มการขดเขยนขอความตาง ๆ ลงไปบนรปบางสวนอยางนาเสยดาย ตวหอไตรเองก

ทรดโทรมจนนากลววาใกลจะพง

ภาพท 2.23 ภาพหอไตรวดบางแคใหญ

ทมา (สน น รตนะ, 2553 (23 มนาคม)

ภาพทหอไตรไมไดมเรองราวทตอเนอง ผนงตรงขามกบประตทางเขาเปนรป

เทพบตรน งคยกบพระมาลยถงเจดย จฬามณ ซงเทพบตรองคหนงทน งอยคอพระศรอรยเมตไตรย

ดานลางเปนเทพชมนม 4 องคหนหนาไหวพระเจดย บางผนงเปนรปพระสงฆก าลงปลงซากศพ

แตบางผนงเปนรปขบวนชางมา ขบวนเรอ มภาพกษตรย ทรงชางโดยมทหารหอมลอม บางเดน

บางกก าลงตอสกบทหารตางชาต ภาพทสวยเปนพเศษคอภาพเทวดา 4 องคก าลงพนมมอไหว

พระพทธเจาซงวาดไวดานบน มลายดอกไมรวงบนพนสน าเงน ซงเปนสทสวยงามมาก ทาจาก

สนมทองแดงและมปรากฏใหเหนแตในภาพเขยนเกา ๆ เทาน น ภาพน นาจะเปนตอนโปรดพทธ

http://www.ssru.ac.th

47

มารดาบนสวรรค ทประตและหนาตางมภาพจตรกรรมแบบจนทสวยงาม ทหนาตางวาดเปนภาพ

ดอกบวในแจกนจน เหนอขอบหนาตางเปนลวดลายผ ามานประดบดวยโคมไฟทเรยกวาอจกลบ

หนาตางแตละบานมลายดอกบว แจกน ผ ามานและอจกลบทไมซ ากน สวนภาพทประตซงเปน

ภาพทเขยนข นใหมเปนภาพเส ยวกาง ทวารบาลของจน สนนษฐานวาภาพเขยนในหอไตรคงจะ

เขยนในสมยรชกาลท 3-รชกาลท 4

3.2 สน น รตนะ (2553, 23 มนาคม) ไดกลาวถงบนฝาไมสมยรชกาลท 3 ทหอไตรวด

บางแคใหญไวในเวบเพจชอ “จตรกรรมฝาผนงฝมอชางรชกาลท 3 ในหอไตรปฎก ว ดบางแค

ใหญ” ดงน

3.2.1 ว ดบางแคใหญมจตรกรรมฝาผนงฝมอชางหลวงสมยรชกาลท 3 บนฝาผนง

ไมแบบปะกนดานในของหอไตรปฎก เขยนดวยสฝ นผสมกาวบนพนไม เปนภาพเลาเรองโดยใช

ระยะหางของตนเสาและไมคราวยดฝาผนงเปนกรอบภาพแบงเรองราวเปนตอน ๆ เนอหาของ

ภาพมท งพทธประวต มโหสถชาดก เนมราชชาดก พระมาลยบนสวรรคช นดาวดงส เจดย จฬา

มณ เทพชมนม และการปลงอสภะกมมฎฐาน 10 เปนตน เรองราวอาจจบลงในชองเดยวหรอ

ตอเนองกบภาพทอยใกลเคยงกน

ภาพท 2.24 ตวอยางภาพเลาเรองโดยแบงเรองราวเปนตอน ๆ ทหอไตรวดบางแคใหญ

ทมา (สน น รตนะ, 2553 (23 มนาคม)

http://www.ssru.ac.th

48

2. ภาพจตรกรรมไดแสดงใหเหนเนอแทของศลปกรรมฝมอชางรชกาลท 3 อยาง

แทจรง เชน

2.1 ในภาพเลาเรองพระมาลยบนสวรรคช นดาวดงสมเจดย จฬามณเปนประธานอย

ตรงกลางภาพ เครองต งบชาแบบจนวางอยบนแทนคลายบนไดสแดง มภาพพระอนทรสนทนาธรรม

กบพระมาลยดานหนง อกดานหนงเขยนกลมเทวดาน งประคองอญชลบนฉากหลงสน าเงนเขม

เหนดอกไมรวงกระจายอยางเปนระเบยบเตมผนง

ภาพท 2.25 จตรกรรม “ภาพเครองต งบชาแบบจน” บนฝาผนงไมในหอไตรวดบางแคใหญ

ทมา (สน น รตนะ, 2553 (23 มนาคม))

2.2 ในภาพเทพชมนมเขยนภาพพวงระย าดอกไมประกอบเครองมงคลแบบจน

ไดแก โคมไฟ เหรยญเงน คางคาว และพหอยอยางประณตสวยงาม

ภาพท 2.26 จตรกรรม “ภาพเครองมงคลแบบจน” บนฝาผนงไมในหอไตรวดบางแคใหญ

ทมา (สน น รตนะ, 2553 (23 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

49

2.3 ในภาพการปลงอสภะกมมฎฐานสองตอนมฉากหลงเปนโขดเขาและตนไม

แบบจน

ภาพท 2.27 จตรกรรม “ภาพฉากหลงเปนโขดเขาและตนไมแบบจน” บนฝาผนงไมในหอไตรวด

บางแคใหญ

ทมา (สน น รตนะ, 2553 (23 มนาคม))

2.5 ในภาพมโหสถชาดกแสดงเรองราวในพระราชวง ตวภาพมโหสถทรงเครอง

ปดทองยนบนเกย มบรวารหมอบกราบอยเบองลาง ตวอาคารทตดกบกาแพงเมองเปนรปทรงหนาจ ว

แบบจน และอาคารใกลกบประตเมองเจาะหนาตางสเหลยมแบบไทยสองชอง เจาะแบบโคงกลม

มนคลายหนาตางจนอกชองหนง มภาพใบหนาคนเตมกรอบหนาตาง

http://www.ssru.ac.th

50

ภาพท 2.28 จตรกรรม “อาคารแบบจน” บนฝาผนงไมในหอไตรวดบางแคใหญ

ทมา (สน น รตนะ, 2553 (23 มนาคม))

จากการศกษาเอกสารขางตนสรปไดวา ว ดบางแคใหญมภาพจตรกรรมบนฝาไมเขยน

ข นในสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-รชกาลท 3) จ านวน 2 แหงดงน

1. ภาพจตรกรรมบนฝาไมทกฏเจาอาวาส เขยนข นในสมยรชกาลท 2 เปนภาพเลาเรอง

เกยวกบการสรบระหวางทหารไทยกบทหารมอญทบรเวณชายแดนฝงตะวนตกของไทย และการ

ดารงชวตของชาวมอญ เชน การแตงกายของสาวมอญ การสขาว ลกษณะทอยอาศยซงสะทอน

ลกษณะการดารงชวตของบรรพบรษชาวมอญในอดตของอาเภออมพวา เมอคร งทรชกาลท 2 โปรด

ใหเจาพระยาวงษาสรศกด (แสง วงศาโรจน) ไปขดตาทพทราชบรเมอ พ.ศ.2364

2. ภาพจตรกรรมบนฝาไมทหอไตร เขยนข นในสมยรชกาลท 3 เปนภาพเลาเรองเกยวกบ

พทธประวต พทธชาดก และความเชอในพระพทธศาสนา

http://www.ssru.ac.th

บทท 3

ขอมลพนฐานเกยวกบเรองทวจย

ในการวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1-

รชกาลท 2 : ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภอ

อมพวา จงหวดสมทรสงคราม” คร งน ผ วจยไดทาการศกษาภาคสนาม ณ ว ดภมรนทรกฎทอง

และวดบางแคใหญ เมอวนท 17 เมษายน 2553 และวนท 18 เมษายน 2553 ทาใหไดขอมลพนฐาน

เกยวกบเรองทวจยมานาเสนอตามลาดบดงตอไปน

1. งานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทอง

2. งานจตรกรรมบนฝาไมทว ดบางแคใหญ

งานจตรกรรมบนฝาไมทวดภมรนทรกฎทอง

ในการศกษาภาคสนาม ณ ว ดภมรนทรกฎทอง เมอวนท 17 เมษายน 2553 ผ วจยไดรบ

การอานวยความสะดวกในการจดเกบขอมลและการใหขอมลจากพระครวมลภาวนาจารย เจาอาวาส

ว ดภมรนทรกฎทอง และพระสมหพชย อรยว งโส ผ ชวยเจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง

ภาพท 3.1 ภาพพระครวมลภาวนาจารย (ซาย) และพระสมหพชย อรยว งโส (ขวา)

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

52

ผ วจยไดขอมลพนฐานจากการศกษาภาคสนามเกยวกบเรองทวจยดงน

1. สถานทตงวดภมรนทรกฎทอง

ว ดภมรนทรกฎทองอยในตาบลสวนหลวง อ าเภออมพวา สามารถเดนทางโดยรถยนต

จากตวจงหวดสมทรสงครามไปตามทางหลวงหมายเลข 325 (สมทรสงคราม-บางแพ) ประมาณ

5 กโลเมตร เมอเลยวดบางกะพอม ใหสงเกตทางแยกซายมอ เล ยวซายข นสะพานพระศรสรเยนทร

ตรงไป จากน นเล ยวขวาไปตามทางหลวงหมายเลข 3062 ตรงไปขามสะพาน ประตทางเขาว ดอย

ขวามอ

หากจะเดนทางโดยรถประจาทางจากตวเมองสมทรสงคราม น งรถโดยสารสองแถว

สายแมกลอง-ว ดปราโมทย, สายแมกลอง-ว ดแกวเจรญ, สายแมกลอง-ว ดสาธ, สายแมกลอง-ว ด

แวนจนทร ควรถอยบรเวณธนาคารนครหลวงไทย สาขาสมทรสงคราม รถวงผานวด

ภาพท 3.2 แผนทการเดนทางไปวดภมรนทรกฎทองจากตวเมองสมทรสงคราม

ทมา (ว ดภมรนทรกฎทอง, 2553 (25 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

53

ว ดภมรนทรกฎทองต งอยรมแมน าแมกลอง ตรงปากคลองประชาชมชนฝงตะวนตก

ต งอยฝ งตรงขามของแมน าแมกลองกบอทยานพระบรมราชานสรณรชกาลท 2 และตลาดน าอมพวา

ภาพท 3.3 ภาพปากคลองประชาชมชน (ขวา) และแมน าแมกลอง (ซาย) ถายจากกฎทอง

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17 เมษายน 2553)

2. กฎทองในวดภมรนทรกฎทอง

ใบปดประชาสมพนธของวดภมรนทรกฎทองทตดต งไว ในกฎทอง ณ ว นท 17

เมษายน 2553 กลาวถง “กฎทอง” ไววา กฎทองเปนเรอนไมสกทรงไทยฝาปะกน ขนาด 5 หอง

กวาง 6.10 เมตร ยาว 11.85 เมตร ตกแตงลวดลายทงภายในและภายนอกดวยลายรดน าปดทองตลอดท ง

หลง จงทาใหเปนทมาของชอกฎทอง โดยมภาพจตรกรรมเขยนสบนฝาผนงและภาพเขยนลายรดน า

บนบานประตหอง แตเดมน นกฎทองต งอยทว ดบางลบน รมแมน าแมกลอง โดยกลาวกนวาสมเดจ

พระอมรนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร ทรงสรางถวายวดบางลบนใน

ราว พ.ศ.2325 เนองจากทรงมพระนวาสสถานเดม ณ บานบางชาง ตาบลอมพวา และทรงเลอมใส

ศรทธาทานเจาอาวาสวดบางลบนแตคร งย งทรงพานกอยทบานบางชาง เมอไดรบการสถาปนา

เปนสมเดจพระบรมราชนจงไดสรางกฎทองถวายทานเจาอาวาสวดบางลบนรวมท งหมด 3 หลง

ดวยกน เนองจากทต งของวดบางลบนอยในบรเวณทเปนคงน าชวงหกขอศอก จงถกน าเซาะตลงพง

กนพนทวด ทาใหว ดเหลอพนทนอยลงทกท นานวนเขาจงทาความเสยหายใหแกเสนาสนะตาง ๆ

ภายในวด รวมท งกฎทองไดพงทลายเสยหายลง 2 หลง คงเหลอเพยง 1 หลง ว ดบางลบนจงกลาย

http://www.ssru.ac.th

54

เปนวดรางไปในทสด จนกระท งในราวป พ.ศ.2468 พระอธการเกย เจาอาวาสวดภมรนทรจงไดรอ

กฎทองทเหลออยหลงสดทายมาปลกไวทว ดภมรนทร ต งแตน นมาวดภมรนทรจงมชอเรยกตอทายวา

“ว ดภมรนทรกฎทอง” ในการบรณปฏสงขรณในป พ.ศ.2468 พระอธการเกยไดทาชอฟาใบระกา

เพมข นใหมท งหลงเพอใชเปนหอสวดมนต

ภาพท 3.4 กฎทองทเหลออยหลงสดทายในวดภมรนทรกฎทองกอนการบรณปฏสงขรณคร งลาสด

ทมา (ภาพถายใบปดประชาสมพนธว ดภมรนทรกฎทองทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17

เมษายน 2553)

นอกจากนใบปดประชาสมพนธของวดภมรนทรกฎทองทตดต งไว ในกฎทอง ณ ว นท

17 เมษายน 2553 ย งกลาวถง “กฎทอง” ไว อกวา ตอจากน นกฎทองกไดรบการบรณปฏสงขรณมา

โดยตลอด แตการบรณะเปนแคเพยงซอมแซมใหมสภาพแขงแรงโดยใชว สดอปกรณทมอยเทาน น

จนกระท งในป พ.ศ.2538 กฎทองไดมสภาพชารดทรดโทรมเปนอยางมาก พระครสถตสมทรคณ

เจาอาวาสจงไดรอกฎทองลงอกคร งหนงเพอทาการบรณะซอมแซมและจะย ายทไปปลกสรางในท

แหงใหม แตย งมทนไดด าเนนการปลกสรางพระครสถตสมทรคณไดมรณภาพลงในป พ.ศ.2541

พระครปลดถาวร ปยะโร เจาอาวาสองคตอมาจงไดทาการบรณปฏสงขรณจนแลวเสรจ ภายใตการ

ออกแบบและดาเนนการของกรมศลปากร

http://www.ssru.ac.th

55

ภาพท 3.5 กฎทองในวดภมรนทรกฎทองทบรณปฏสงขรณจนครบท ง 3 หลงในปจจบน โดยหลง

ทางซายและหลงทางขวาไดสรางข นใหม

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17 เมษายน 2553)

ภาพท 3.6 ภาพดานนอกของกฎทองทเหลออยหลงสดทายในปจจบน (ว นท 17 เมษายน 2553)

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

56

ปจจบน (ว นท 17 เมษายน 2553) กฎทองวดภมรนทรกฎทองจดเปนอาคารแสดง

โบราณวตถทสาคญ ๆ ททางวดไดเกบสะสมไวและโบราณวตถทมผ มจตศรทธาถวายใหแกทางวด

โดยโบราณวตถทนาสนใจเหลาน มอายสมยอยในชวงรตนโกสนทรตอนตน อนไดแก เครองลาย

คราม เครองถวยเบญจรงคและสงของเครองใชตาง ๆ อกมากมายทควรคาแกการอนรกษสบไป

ภาพท 3.7 โบราณวตถในกฎทองวดภมรนทรกฎทอง

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

57

3. งานจตรกรรมบนฝาไม ในกฎทองวดภมรนทรกฎทอง

ใบปดประชาสมพนธของวดภมรนทรกฎทองทตดต งไว ในกฎทอง ณ ว นท 17

เมษายน 2553 กลาวถง “งานจตรกรรมบนฝาไมในกฎทองวดภมรนทรกฎทอง” วามงานจตรกรรม

บนฝาไมในกฎทองวดภมรนทรกฎทองท งสน 2 แหงดงน

3.1 ภายในกฎทองทดานในของฝาสกดดานหนามภาพจตรกรรมเขยนสเปนเรอง

ธดงควตร 13 และอสภะ 10 อนเปนเรองทนยมเขยนในชวงสมยรตนโกสนทรตอนตน

ภาพท 3.8 ภาพจตรกรรมเขยนสบนฝาไมในกฎทองวดภมรนทรกฎทอง

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

58

3.2 ทบานประตหองดานในมลายรดน าปดทองเปนเรองรามเกยรต ลกษณะฝมอชาง

อยในชวงสมยรตนโกสนทรตอนตน ซงคงเหลอภาพเฉพาะบานประตทางซาย สวนบานประต

ทางขวาภาพลบเลอนไปเกอบหมดแลว

ภาพท 3.9 ภาพจตรกรรมลายรดน าเรองรามเกยรต บนบานประตไมดานในกฎทองวดภมรนทรกฎทอง

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 17 เมษายน 2553)

ท งนพระครวมลภาวนาจารย เจาอาวาสวดภมรนทรกฎทององคปจจบน ไดให

สมภาษณเมอวนท 17 เมษายน 2553 ความวา จากการเลาขานสบตอกนมาจากรนสรนต งแตเรม

สรางกฎทองยนย นวา กฎทองพรอมจตรกรรมบนฝาไมในกฎทองเปนผลงานศลปกรรมของชางหลวง

สมยรชกาลท 1 ทสมเดจพระอมรนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 1 โปรดใหสรางสรรคข นท

กรงธนบรในป พ.ศ.2325 แลวแยกชน หอผ าขาว นาลงเรอมาประกอบใหมทว ดบางลบน ถวาย

ทานเจาอาวาสวดบางลบนรวม 3 หลง ซงปจจบนคงเหลอเพยงหลงเดยว

http://www.ssru.ac.th

59

งานจตรกรรมบนฝาไมทวดบางแคใหญ

ในการศกษาภาคสนาม ณ ว ดบางแคใหญ เมอวนท 18 เมษายน 2553 ผ วจยไดรบการ

อานวยความสะดวกในการจดเกบขอมลและการใหขอมลจากนายสมเกยรต บารงศร วทยากรจตอาสา

ประจาว ดบางแคใหญ

ภาพท 3.10 ภาพนายสมเกยรต บารงศร วทยากรจตอาสาประจาว ดบางแคใหญ (ซาย) และผ วจย

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

ผ วจยไดขอมลพนฐานจากการศกษาภาคสนามเกยวกบเรองทวจยดงน

1. สถานทตงวดบางแคใหญ

ว ดบางแคใหญอยในตาบลแควออม อ าเภออมพวา สามารถเดนทางโดยรถยนตจากตว

จงหวดสมทรสงครามไปตามทางหลวงหมายเลข 325 (สมทรสงคราม-บางแพ) ประมาณ 5 กโลเมตร

เมอเลยวดบางกะพอม ใหสงเกตทางแยกซายมอ เล ยวซายข นสะพานพระศรสรเยนทร ตรงไป

จากน นเล ยวขวาไปตามทางหลวงหมายเลข 3062 ในเสนทางเดยวกบวดภมรนทรกฎทองในภาพ

ท 3.2 เมอผานวดภมรนทรกฎทอง จะเหนประตว ดบางแคใหญซงต งอยรมแมน าแมกลอง บรเวณ

ปากคลองบางแค

http://www.ssru.ac.th

60

2. การสรางวดบางแคใหญ

ว ดบางแคใหญเปนวดทมมาแตสมยกรงศรอยธยาและไดรบการสรางข นใหมโดย

เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) สมหพระกลาโหมในสมยรชกาลท 2

ภาพท 3.11 อนสาวรย (ซาย) และภาพวาด (ขวา) ของเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน)

ทว ดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

แผนหนชนวนซงฝงไวทผนงดานหนาภายในอโบสถระบวา ว นอาทตย เดอนหา

ข นหนงค า จลศกราชหนงพนหนงรอยเจดสบสาม ปมะแม ตรศก เจาพระยาวงษาสรศกด ผ วาสมห-

พระกลาโหม ไดสรางอารามน แลว ณ ว นศกร เดอนสบ แรมสบค า พทธศกราชลวงแลวไดสองพน

สามรอยหาสบเจด ปจอ ฉอศก แสดงใหเหนวา เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) ไดสรางว ด

บางแคใหญเมอ พ.ศ.2357 อนเปนชวงตนแผนดนรชกาลท 2 แหงราชวงศจกร

http://www.ssru.ac.th

61

ภาพท 3.12 แผนหนชนวนซงฝงไวทผนงดานหนาภายในอโบสถวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

เจาพระยาวงศาสรศกด สมหพระกลาโหม นามเดมวา “แสง” เกดวนท 13 มกราคม

2311 เปนบตรของเจาพระยาราชบร (เสม) และทานผ หญงอน และเปนตนตระกลวงศาโรจนซง

เชอสายของตระกลวงศาโรจนสบสายหนงมาจากราชนกลบางชาง กลาวคอ เจาพระยาราชบร

(เสม วงศาโรจน) เปนบตรของทานยายเดอและทานตาขนแกลว ทานยายเดอเปนธดาของทาน

ยายเจาเมอง ทานยายเจาเมองเปนพระพนางของสมเดจพระรปศรโสภาคย มหานาคนาร ซงเปน

พระชนนของสมเดจพระอมรนทรา บรมราชนในรชกาลท 1 เชอสายราชนกลสายน มกรบราชการ

สนองพระเดชพระคณในแถบสมทรสงคราม สมทรสาคร และราชบร เจาพระยาวงศาสรศกด

(แสง วงศาโรจน) ไดเขารบราชการในสมยรชกาลท 1 และไดรบบรรดาศกด เทาททราบโดยลาดบ

คอ พระยาสมทรสงคราม เจาพระยาราชบร เจาเมองราชบรคนท 2 ในราชวงศจกร ตอมา

เจาพระยามหาเสนา (บญมา) ทสมหพระกลาโหมถงแกอสญกรรม รชกาลท 2 ทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯ ใหเจาพระยาราชบร (แสง) ข นเปนเจาพระยาวงศาสรศกด ทสมหพระกลาโหม ทาน

เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง) ตนตระกลวงศาโรจนถงแกอสญกรรมเมอวนท 2 พฤษภาคม 2365

http://www.ssru.ac.th

62

3. โบราณสถานสาคญในวดบางแคใหญ

ภายในวดบางแคใหญมโบราณสถานสาคญดงน

3.1 เจดย เหลยมยอมมสบสอง ศลปะสมยพระเพทราชาแหงกรงศรอยธยา หนา

พระอโบสถ ซงแสดงใหเหนวาว ดบางแคนาจะมมาแตสมยกรงศรอยธยา แตคงจะเปนวดทม

เสนาสนะชารดทรดโทรม เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) จงไดสรางเสนาสนะตาง ๆ

ภายในวดข นใหม

ภาพท 3.13 เจดย เหลยมยอมมสบสอง ศลปะสมยกรงศรอยธยา หนาพระอโบสถวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

63

3.2 พระอโบสถ สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 2 แหงกรงรตนโกสนทร สรางข น

โดยเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) ในป พ.ศ.2357

ภาพท 3.14 ซมประตทางเขาพระอโบสถ พระระเบยงคด เจดยเหลยมยอมมสบสอง และพระอโบสถ

ว ดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

นายสมเกยรต บารงศร วทยากรจตอาสาประจาว ดบางแคใหญ ไดใหขอมลเพมเตม

วา เดมหนาบนของพระอโบสถวดบางแคใหญทาดวยไมแกะสลกเปนรปนารายณทรงสบรรณ คอ

พระนารายณประทบบนหลงพญาครฑ ซงพระราชลญจกรประจารชกาลท 2 เปนรปครฑยดนาค

เปนพระราชสญลกษณของพระบรมนามาภไธยวา "ฉม" ตามความหมายของวรรณคดไทย คอ

พญาครฑซงในเทพนยายเทวกาเนด เปนเทพองคหนงททรงมหทธานภาพยง แตยอมเปนเทพพาหนะ

สาหรบพระนารายณ ปกตอยทวมานฉมพล เนองจากเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน)

เปนราชนกลบางชางของพระราชชนน รชกาลท 2 จงทรงเสดจพระราชดาเนนมาตดหวายลกนมต

ลกเอกฝงไวทกลางพระอโบสถและทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหใชรปนารายณทรงสบรรณมา

ประดบทหนาบนของพระอโบสถ ปจจบน (ว นท 18 เมษายน 2553) หนาบนพระอโบสถ

ดงกลาวไดรบการเกบรกษาไวทกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ

http://www.ssru.ac.th

64

ภาพท 3.15 หนาบนพระอโบสถวดบางแคใหญทาดวยไมแกะสลกเปนรปนารายณทรงสบรรณ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

มพระเจดย รายทดานขางพระอโบสถดานซาย 5 องค และดานขวาอก 5 องค ม

พระระเบยงคดและมใบเสมาคท าดวยหนทรายต งเรยงรายรอบพระอโบสถ

ภาพท 3.16 พระเจดย ราย พระระเบยงคดและใบเสมาครอบพระอโบสถวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

65

ภายในพระระเบยงคดเปนทประดษฐานพระพทธรปทรงเครองจานวน 56 องค

เทาจ านวนอาย 56 ปของเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) ขณะสรางวดบางแคใหญ

ภาพท 3.17 พระพทธรปทรงเครองทพระระเบยงคดรอบพระอโบสถวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

ภายในพระอโบสถมหลวงพอศรสมทรพทธโคดมอายกวา 200 ป เปนพระพทธรป

ปางมารวชยซงสรางดวยศลาแลง พอกปนบาง ๆลงรกปดทอง เปนพระประธาน โดยมพระอครสาวก

ซายขวาไดแกพระโมคลลานและพระสารบตร น งพนมมอหนหนาเขาหาพระประธาน

ภาพท 3.18 หลวงพอศรสมทรพทธโคดม พระประธานในพระอโบสถวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

66

3.3 หอไตร ซงมงานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 3

ดานหนา ดานหลง

ภาพท 3.19 หอไตรวดบางแคใหญ ซงมงานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 3

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

3.4 กฎเจาอาวาส ซงมงานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2

ภาพท 3.20 กฎเจาอาวาสวดบางแคใหญ ซงมงานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

67

นอกจากน บนกฎเจาอาวาสวดบางแคใหญย งเกบรวบรวมโบราณวตถสมย

รตนโกสนทรตอนตน (ระหวางรชกาลท 1-รชกาลท 3) ไว อกมากมาย

ภาพท 3.21 โบราณวตถสมยรตนโกสนทรตอนตนบนกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

68

4. งานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 3 ทชนบนของหอไตร

เปนภาพจตรกรรมเขยนสบนฝาไมตามคตศลปะจนทเรยกกนวา “จตรกรรมแบบ

พระราชนยมรชกาลท 3” ทประตและหนาตางของหอไตร และจตรกรรมแบบรกษาคตศลปะเดม

(สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2) ซงยอมรบศลปะตกแตงแบบจนมาเสรมแตงในงานเลาเรองวรรณคด

ทางพระพทธศาสนาดวยภาพทฝาผนงไมแบบปะกนดานในของหอไตร

จตรกรรมแบบพระราชนยมรชกาลท 3

จตรกรรมแบบรกษาคตศลปะเดมโดยยอมรบศลปะตกแตงแบบจนมาเสรม แตงในงานดวย

ภาพท 3.22 งานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 3 ทช นบนของหอไตรวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

69

5. งานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2 ทชนบนของกฏเจาอาวาส

เปนภาพจตรกรรมเขยนสแบบรกษาคตศลปะเดม (สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2) บน

ฝาหองททาดวยไมทช นบนของกฏเจาอาวาส ซงเลาเรองดวยภาพถงเหตการณตาง ๆ ทเกดข นใน

การยกทพไปทาสงครามกบพมาในสมยรชกาลท 2 ของเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน)

สมหพระกลาโหม ผ สรางว ดบางแคใหญ ผ ดสามารถเขาใจเรองราวท งหมดในภาพเดยวซงจะเลา

เรองต งแตตนจนจบ

ภาพท 3.23 งานจตรกรรมบนฝาไมสมยรชกาลท 2 ทช นบนของกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

70

6. งานจตรกรรมบนฝาไม (บานประต) ทซมประตทางเขาพระอโบสถ

ทซมประตทางเขาพระอโบสถมงานจตรกรรมเขยนสบนฝาไม (บานประต) สมย

รชกาลท 2 เปนภาพทหารยนยามเฝาประต บานประตละ 1 นาย

ภาพท 3.24 ภาพจตรกรรม “ทหารยนยามเฝาประต” ทซมประตพระอโบสถวดบางแคใหญ

ทมา (ภาพถายทไดจากการศกษาภาคสนามเมอวนท 18 เมษายน 2553)

http://www.ssru.ac.th

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

ผ วจยไดนาขอมลพนฐานเกยวกบงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและงาน

จตรกรรมบนฝาไมทว ดบางแคใหญในบทท 3 มาทาการวเคราะหโดยเปรยบเทยบกบเอกสารและ

งานวจยทเกยวของในบทท 2 ซงจะไดนาเสนอผลการวเคราะหขอมลตามลาดบดงน

1. ศลปะสมพนธระหวางว ดภมรนทรกฎทองกบราชสานกในสมยรชกาลท 1

2. ศลปะสมพนธระหวางว ดบางแคใหญกบราชสานกในสมยรชกาลท 2

ศลปะสมพนธระหวางวดภมรนทรกฎทองกบราชสานกในสมยรชกาลท 1

ตามประวตของวดภมรนทรกฎทอง อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม บนทกไววา

หลงจากพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรย

รชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร ในป พ.ศ.2325 สมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนใน

รชกาลท 1 โปรดใหสรางกฎทองเปนเรอนไมสกทองทรงไทยฝาปะกน ถวายพระครปลดทม

สมภารวดบางลบน จานวน 3 หลง ตอมาพนทของวดบางลบนกฎทองถกกระแสน าในแมน า

แมกลองเซาะพงลงไปเรอย ๆ ว ดบางลบนกลายเปนวดราง กฎทองไดพงทลายลง 2 หลง เจาอาวาส

วดภมรนทรจงไดย ายกฎทองทคงเหลอเพยง 1 หลงมาไวทว ดภมรนทรซงอยใกลกน ทาใหว ด

ภมรนทรไดรบการเรยกขานวา “ว ดภมรนทรกฎทอง” ต งแตน น

จากการใหสมภาษณเมอวนท 17 เมษายน 2553 ของพระครวมลภาวนาจารย เจา

อาวาสวดภมรนทรกฎทององคปจจบน ยนย นวา จากการเลาขานสบตอกนมาจากรนสรนต งแต

เรมสรางกฎทองยนย นวา กฎทองพรอมจตรกรรมบนฝาไมในกฎทองเปนผลงานศลปกรรมของ

ชางหลวงสมยรชกาลท 1 ทสมเดจพระอมรนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 1 โปรดให

สรางสรรคข นทกรงธนบรในป พ.ศ.2325 แลวแยกชน หอผ าขาว นาลงเรอมาประกอบใหมทว ด

บางลบน ถวายทานเจาอาวาสวดบางลบนรวม 3 หลง ซงถกน าเซาะพงไป 2 หลงคงเหลอเพยง

หลงเดยว ตอมาไดปฏสงขรณข นใหมจนครบ 3 หลงดงเดม

http://www.ssru.ac.th

72

ลกษณะทางสถาปตยกรรมของกฎทองไมสกทอง 3 หลงทว ดภมรนทรกฎทอง มความ

คลายคลงกบหอพระไตรปฏกทวดระฆงโฆสตาราม เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร ซงเปน

เรอนไมทรงไทยฝาปะกน 3 หลงแฝด มระเบยงดานหนา ฝากระดาน หลงคามงกระเบอง ชายคามรป

เทพนมเรยงรายเปนระยะ บานประตนอกชานและซมเบองบนแกะสลกลายดอกไม (Thaiday Dot

Com, 2010 (March, 26))

ภาพท 4.1 กฎทองทว ดภมรนทรกฎทอง (บน) กบหอพระไตรปฎกทวดระฆงโฆสตาราม (ลาง)

ทมา (วชาการ.คอม, 2553 (26 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

73

ตามประวตของวดระฆงโฆสตารามบนทกไววา เคยเปนพระตาหนกและหอประทบ

น งของรชกาลท 1 เมอคร งทรงรบราชการเปนพระราชวรนทร เจากรมพระตารวจนอกฝายขวา

ในรชสมยสมเดจพระเจาตากสนมหาราชแหงกรงธนบร ไดทรงรอไปถวายวดระฆงโฆสตาราม

ซงมชอในขณะน นวา “ว ดบางหวาใหญ” ในคราวเสดจเปนแมทพไปตเมองโคราช หลงจากเสดจ

ข นครองราชยแลว รชกาลท 1 ทรงมพระราชประสงคจะปฏสงขรณพระตาหนกดงกลาวให

ม นคงและสวยงามยงข นเพอใชเปนหอพระไตรปฎก จงโปรดใหขดพนทตรงทเคยขดพบระฆงเปน

รปสเหลยม กออฐก นเปนสระ แลวรอพระตาหนกจากทเดมมาปลกลงในสระ โดยมพระบาท-

สมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 เมอคร งดารงพระอสรยยศเปนสมเดจพระเจาลกยาเธอ

เจาฟากรมหลวงอศรสนทรเปนผ อ านวยการ เมอแลวเสรจโปรดใหมการสมโภชและปลกตนจนทน ไวแปดตน แลวทรงประกาศพระราชอทศใหเปนหอพระไตรปฎก แตมผ เรยกกนวา "ตาหนก

จนทน" รชกาลท 1 ทรงขอระฆงเสยงดทขดไดไปไวทว ดพระศรรตนศาสดาราม แลวทรงสราง

หอจตรมขพรอมท งระฆงอก 5 ลก พระราชทานไวแทน เหตแหงการขดระฆงได ว ดบางหวาใหญ

จงไดชอตามทประชาชนเรยกกน วา "ว ดระฆง" ต งแตน นมา (Thaiday Dot Com, 2010 (March, 26)) สาหรบงานจตรกรรมบนฝาไมภายในกฎทองวดภมรนทรกฎทองทสมเดจพระอมรน-

ทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1 โปรดใหชางหลวงในรชกาลท 1 สรางสรรคข นพรอมกบการ

สรางกฎทองทกรงธนบรน นมรปแบบการสรางสรรคงานจานวน 2 รปแบบประกอบดวย

1. ภาพจตรกรรมเขยนสทดานในของฝาสกดดานหนาดงภาพท 3.8 เปนการเขยนภาพ

เลาเรองเพอเตอนใจพระภกษสงฆใหตระหนกในพระธรรมวนย ดงน

1.1 เรอง “ธดงควตร 13” ซงเปนปฏปทาของพระธดงคกรรมฐานคอขอปฏบต

ตาง ๆ ทนาเลอมใสศรทธาของพระภกษสงฆทออกจารกธดงคเพอเผยแผพระธรรม อนเปนการ

บาเพญทางกายของพระภกษสงฆ อนประกอบดวย (Luangpumun.org, 2010 (March, 26)) 1.1.1 ถอการนงหมผ าบงสกลเปนวตร 1.1.2 ถอการนงหมผ าสามผนเปนวตร 1.1.3 ถอการบณฑบาตเปนวตร 1.1.4 ถอการบณฑบาตไปโดยลาดบแถวเปนวตร 1.1.5 ถอการฉนจงหนมอเดยวเปนวตร 1.1.6 ถอการฉนในภาชนะเดยวคอฉนในบาตรเปนวตร 1.1.7 ถอการหามภตตาหารทเขานามาถวายภายหลงเปนวตร 1.1.8 ถอการอยปาเปนวตร

http://www.ssru.ac.th

74

1.1.9 ถอการอยโคนตนไมเปนวตร 1.1.10 ถอการอยอ พโภกาสทแจงเปนวตร 1.1.11 ถอการอยปาชาเปนวตร 1.1.12 ถอการอยในเสนาสนะตามมตามไดเปนวตร 1.1.13 ถอเนสชชกงคธดงค คอการไมนอนเปนวตร

1.2 เรอง “อสภะ 10” ไดแก การพจารณาซากศพระยะตาง ๆ ซงเปนวธฝกจตให

เกดสมาธ อนเปนการบาเพญทางใจของพระภกษสงฆ รวมกน 10 ระยะ อนประกอบดวย (วกพเดย

สารานกรมเสร, 2553 (26 มนาคม))

1.2.1 อทธมาตกะ ซากศพทพองข นอด

1.2.2 วนลกะ ซากศพทเขยวคล า

1.2.3 วปพพกะ ซากศพทมน าเหลองไหลเย ม

1.2.4 วจฉททกะ ซากศพทขาดกลางตว

1.2.5 วกขายตกะ ซากศพทถกสตวกดกน

1.2.6 วกขตตกะ ซากศพทมมอ เทา ศรษะขาดหายไป

1.2.7 หตวกขตตกะ ซากศพทถกบ นเปนทอนๆ

1.2.8 โลหตกะ ซากศพทถกประหารมเลอดไหลนอง

1.2.9 ปฬวกะ ซากศพทเนาเฟะคลาคลาดวยตวหนอน

1.2.10 อฏฐกะ ซากศพทเหลอแตโครงกระดก

ภาพจตรกรรมเขยนสเพอเตอนใจพระภกษสงฆบนฝาปะกนภายในกฎไมสกทองท

ว ดภมรนทรกฎทองขางตนมความแตกตางไปจากงานจตรกรรมบนฝาปะกน (ฝาไม) ภายในหอ

พระไตรปฎก วดระฆงโฆสตารามทสรางสรรคข นในสมยรชกาลท 1 โดยฝมอพระอาจารยนาค

จตรกรเอกในรชกาลท 1 ซงเขยนเรอง “รามเกยรต” วรรณคดสาคญทไดรบความนยมอยางมาก

ในสมยน น นาจะมสาเหตมาจากหอพระไตรปฏกวดระฆงโฆสตารามเปนสถานททสาธารณชน

สามารถเขาไปเยยมชมได การวาดภาพจตรกรรมเรอง “รามเกยรต” จงมความเหมาะสมกบ

สถานท สวนกฎทองเปนเสนาสนะทใชเพอกจของสงฆเปนการเฉพาะ โดยฆราวาสไมมสทธเขา

ไปยมยาม การวาดภาพจตรกรรมเรอง “ธดงควตร 13” และ “อสภะ 10” เพอเปนเครองเตอนใจ

พระภกษสงฆใหตระหนกในพระธรรมวนยจงมความเหมาะสมกบสถานท อกท งเปนการสนอง

พระราชปณธานของรชกาลท 1 ทปรากฏใน “พระราชนพนธนราศทาดนแดง” ความวา “ต งใจจะ

อปถมภก ยอยกพระพทธศาสนา ปองกนขอบขณฑสมา รกษาประชาชนและมนตร” (พ. ณ

http://www.ssru.ac.th

75

ประมวลมารค, 2496 : 103) ซงทรงมมานะพระราชหฤทยในอนทจะยอยกพระพทธศาสนาให

บรสทธ บรบรณข น ไดรบเปนพระราชธระเกยวแกการพระพทธศาสนาท งในดานปรย ต คอ การ

บารงพระคมภร ค าสอนใหบรสทธ และการปฏบตของพระภกษสงฆ โดยโปรดเกลาฯ ใหมการ

สงคายนาพระไตรปฎก ในป พ.ศ.2331 และทรงออกกฎสาหรบพระสงฆ เพอความเรยบรอย

ของสงฆมณฑล ใหเปนหลกแกบานเมองสบไป (ChangSipMu.com, 2010 (March, 26))

ภาพท 4.2 ภาพจตรกรรมเขยนสทกฎทองวดภมรนทรกฎทอง (บน) และภาพจตรกรรมเขยนสท

หอพระไตรปฎกวดระฆงโฆสตาราม (ลาง)

ทมา (ภาพท 3.8 และ Dsin, 2010 (March, 26))

http://www.ssru.ac.th

76

2. ภาพจตรกรรมลายรดน าเรอง “รามเกยรต” ทประตทางเขาหอนอนภายในกฎทอง

วดภมรนทรกฎทอง ซงชางหลวงสมยรชกาลท 1 ไดนาภาพ “พระราม” จากวรรณคดสาคญเรอง

“รามเกยรต” มาสรางสรรคประกอบลายไทยทงดงามเปนภาพจตรกรรมลายรดน าดงกลาว ซงม

รปแบบการเขยนภาพจตรกรรมลายรดน าคลายคลงกบภาพจตรกรรมลายรดน าทชางหลวงในสมย

รชกาลท 1 ไดนาภาพ “เทวดา”มาสรางสรรคประกอบลายไทยอยางงดงามทบานหนาตางของหอ

พระไตรปฎกวดระฆงโมสตาราม

ภาพท 4.3 ภาพจตรกรรมลายรดน าทกฎทองวดภมรนทรกฎทอง (บน) และภาพจตรกรรมลายรดน า

ทหอพระไตรปฎกวดระฆงโมสตาราม (ลาง)

ทมา (ภาพท 3.9 และ Dsin, 2010 (March, 26))

ผลการวเคราะหขอมลพบวางานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองซงสรางสรรค

ข นพรอมกบกฎทอง โดยชางหลวงในรชกาลท 1 ตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระอมรนทรามาตย

พระบรมราชนในรชกาลท 1 ณ กรงธนบรในหวงตนรชสมยของรชกาลท 1 ซงเพงเสดจข น

ครองราชย อยระหวางการดาเนนการย ายเมองหลวงจากกรงธนบรในรชสมยของสมเดจพระเจา

ตากสนมหาราชไปย งกรงเทพมหานครฯ ทต งอยฝ งตรงขามดานตะวนออกของแมน าเจาพระยา

แลวแยกชน หอผ าขาว นาลงเรอมาประกอบข นใหม เพอถวายเจาอาวาสวดบางลบน อ าเภออมพวา

http://www.ssru.ac.th

77

จงหวดสมทรสงคราม จ านวน 3 หลง แตพงเสยหายไป 2 หลง ปจจบนคงเหลอเพยงหลงเดยวท

ว ดภมรนทรกฎทอง เปนหลกฐานสาคญซงแสดงใหเหนถงศลปะสมพนธระหวางว ดภมรนทรกฎทอง

กบราชสานกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช องคปฐมบรมกษตรย

แหงราชวงศจกร รชกาลท 1 แหงกรงรตนโกสนทร

ศลปะสมพนธระหวางวดบางแคใหญกบราชสานกในสมยรชกาลท 2

ตามประวตของวดบางแคใหญบนทกไววา ในป พ.ศ.2357 เจาพระยาวงศาสรศกด

(แสง วงศาโรจน) พระสมหกลาโหมในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาล

ท 2 แหงกรงรตนโกสนทร ตนตระกลวงศาโรจนซงสบสายหนงมาจากราชนกลบางชาง โดยเปน

พระประยรญาตของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในพระบาทสมเดจพระพทธยอด-

ฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 และพระราชชนนในรชกาลท 2 ซงมนวาสสถานเดมอยทแขวงบาง

ชาง เมองสมทรสงคราม ปจจบนคออาเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม ไดสรางว ดบางแคใหญ

ทเปนวดมาแตสมยกรงศรอยธยาข นใหม โดยมผลงานศลปกรรมทวดบางแคใหญซงสรางสรรค

ข นต งแตสมยเรมสรางว ดในป พ.ศ.2357 และตกทอดมาถงปจจบน ประกอบดวย พระอโบสถท

มพระระเบยงคดรอบพระอโบสถ พระพทธรปในพระระเบยงคด หนาบนพระอโบสถ เจดย ราย

ดานขางพระอโบสถ ใบเสมาคเรยงรายรอบพระอโบสถ พระประธานในพระอโบสถ งาน

จตรกรรมบนฝาไมทกฏเจาอาวาส และงานจตรกรรมบนฝาไม (บานประต) ทซมประตทางเขา

พระอโบสถ มลกษณะเหมอนกบผลงานศลปกรรมซงรชกาลท 2 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให

สรางข น และผลงานศลปกรรมซงรชกาลท 1 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางข น โดยผลงาน

ศลปกรรมใน 2 รชกาลน โดยเฉพาะผลงานจตรกรรมตาง ๆ มลกษณะเหมอนกนคอเปนผลงาน

ศลปกรรมทย งคงสบสานความคดและฝมอชางสมยกรงศรอยธยาตอนปลายและสมยกรงธนบร

1. พระอโบสถวดบางแคใหญมพระระเบยงคดรอบพระอโบสถ อนเปนลกษณะเฉพาะ

ทางสถาปตยกรรมของวดสาคญทสรางข นโดยรชกาลท 1 รชกาลท 2 หรอพระบรมวงศานวงศ

ซงจะสรางพระอโบสถโดยมพระระเบยงคดรอบพระอโบสถ เชน พระอโบสถวดพระศรรตน-

ศาสดารามทรชกาลท 1 ทรงสรางข นเปนวดคบานคเมองของกรงรตนโกสนทร ว ดพระเชตพน

วมลมงคลารามซงเปนวดประจารชกาลท 1 ว ดอรณราชวราราม ฝงธนบร ซงเปนวดประจา

รชกาลท 2 และวดดสตาราม ฝงธนบร ว ดสมยกรงศรอยธยา ซงสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟากรม

หลวงศรสนทรเทพ (แจม) พระราชธดาในรชกาลท 1 ทรงสถาปนาข นใหม

http://www.ssru.ac.th

78

พระระเบยงคดวดบางแคใหญ

พระระเบยงคดวดพระศรรตนศาสดาราม พระระเบยงคดวดพระเชตพนวมลมงคลาราม

พระระเบยงคดวดอรณราชวราราม พระระเบยงคดวดดสตาราม

ภาพท 4.4 พระระเบยงคดลอมรอบพระอโบสถทวดบางแคใหญและวดสาคญซงรชกาลท 1

รชกาลท 2 หรอพระบรมวงศานวงศทรงสรางข น

ทมา (ภาพท 3.14; ลานธรรมจกร, 2553 (27 มนาคม); ThaiGoodView.com, 2010 (March, 27);

BlogGang.com, 2010 (March, 28) และ Soidb, 2010 (March, 28))

http://www.ssru.ac.th

79

2. ภายในพระระเบยงคดวดบางแคใหญมพระพทธรปจานวน 56 องค ประดษฐานอย

เหมอนกบพระระเบยงคดวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ว ดประจารชกาลท 1 ซงมพระระเบยงคด

รอบพระอโบสถ 2 ช น โดยพระระเบยงคดช นในมพระพทธรปประดษฐานอย 150 องค และ

พระระเบยงคดวดอรณราชวราราม ว ดประจารชกาลท 2 ซงมพระพทธรปประดษฐานอย 120 องค

พระพทธรปในพระระเบยงคดวดบางแคใหญ

พระพทธรปในพระระเบยงคดวดพระเชตพนฯ พระพทธรปในพระระเบยงคดวดอรณราชวราราม

ภาพท 4.5 พระพทธรปในพระระเบยงคดวดบางแคใหญและวดสาคญทรชกาลท 1 และรชกาลท 2

ทรงสรางข น

ทมา (ภาพท 3.17; Royal Institute, 2010 (March, 28) และลานธรรมจกร, 2553 (27 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

80

3. หนาบนพระอโบสถวดบางแคใหญเปนไมแกะสลกรปนารายณทรงสบรรณ ซง

ต งแตสมยกรงศรอยธยาสบมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนรปนารายณทรงสบรรณแสดง

ถงความเปนสมมตเทพขององคพระมหากษตรยตามคตพราหมณ และหนาบนพระอโบสถรปนารายณ

ทรงสบรรณย งบงบอกใหทราบวาเปนพระอโบสถทพระมหากษตรยโปรดเกลาฯ ใหสรางข น (Simple

Machines, 2010 (March, 28)) ปจจบนวดบางแคใหญเปนวดราษฎร แตเมอพจารณาจากหนาบน

พระอโบสถ ว ดบางแคใหญจงนาจะมความเกยวพนกบองคพระมหากษตรย โดยเฉพาะรชกาลท 2

หนาบนพระอโบสถวดบางแค หนาบนพระอโบสถวดหนาพระเมร หนาบนพระทนงศวโมกขพมาน

ใหญ สรางสมยรชกาลท 2 พระนครศรอยธยา สรางสมยกรงศรอยธยา สรางสมยรชกาลท 1

หนาบนพระอโบสถ หนาบนพระอโบสถ หนาบนพระอโบสถ

ว ดพระศรรตนศาสดาราม ว ดสวรรรณาราม ว ดราชสทธาราม

สรางสมยรชกาลท 1 ฝงธนบร สรางสมยรชกาลท 1 ฝงธนบร สรางสมยรชกาลท 3

ภาพท 4.6 หนาบนไมแกะสลกรปนารายณทรงสบรรณของวดบางแคใหญ พระทน งและพระอโบสถ

ว ดสาคญทพระมหากษตรยโปรดเกลาฯ ใหสรางข นต งแตสมยกรงศรอยธยาถงสมย

กรงรตนโกสนทรตอนตน

ทมา (ภาพท 3.15; ทองไทยแลนด, 2553 (28 มนาคม); OK Nation, 2010 (March, 27); Simple

Machines, 2010 (March, 28); OK Nation, 2010 (March, 27) และพลงจต, 2553 (28 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

81

4. พระเจดย รายดานขางพระอโบสถวดบางแคใหญ ดานขางดานซาย 5 องค และ

ดานขางดานขวา 5 องค ซงพระเจดย รายน เปนรปแบบงานสถาปตยกรรมทนยมปลกสรางใน

พระอารามหลวงในสมยรชกาลท 3

พระเจดยราย 10 องค ดานขาง พระเจดยราย 3 องค ดานขางดานทศเหนอ

พระอโบสถวดบางแคใหญ พระอโบสถวดระฆงโฆสตาราม

สรางสมยรชกาลท 2 สรางสมยรชกาลท 3

พระเจดยราย 71 องครอบพระระเบยงคด พระเจดยราย 13 องครอบพระวหาร

ว ดพระเชตพนวมลมงคลาราม ว ดเทพธดาราม

สรางสมยรชกาลท 3 สรางสมยรชกาลท 3

ภาพท 4.7 พระเจดย รายวดบางแคใหญกบพระเจดย รายทนยมปลกสรางในพระอารามหลวงสมย

รชกาลท 3

ทมา (ภาพท 3.16; ว ดระฆงโฆสตาราม, 2553 (29 มนาคม); ลานธรรมจกร, 2553 (29 มนาคม)

และวดเทพธดาราม, 2553 (29 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

82

5. ใบเสมารอบพระอโบสถวดบางแคใหญเปนใบเสมาคสลกจากหนทราย ซงเปนรปแบบ

ทางประตมากรรมคลายคลงกบใบเสมาครอบพระอโบสถวดอรณราชวราราม ว ดประจารชกาลท 2

และรชกาลท 2 ทรงสรางพระอโบสถนพรอมใบเสมาคท าจากหนสลกข นในป พ.ศ.2363 (ว ด

อรณราชวราราม, 2553 (30 มนาคม)) เพยงแตไมมซมครอบเหมอนใบเสมาคทว ดอรณราชวราราม

ซงใบเสมาคน เปนรปแบบทางประตมากรรมทใชเปนสญลกษณของพระอารามหลวงมาต งแตสมย

กรงสโขทยเปนราชธาน (Wat Lee, 2010 (March, 30)) เชน ใบเสมาคทว ดมงกร อ าเภอเมองสโขทย

จงหวดสโขทย สรางสมยกรงสโขทย ใบเสมาคทว ดราชบรณะ อ าเภอเมองพษณโลก จงหวด

พษณโลก ใบเสมาคทว ดหนาพระเมร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา และ

ใบเสมาคทว ดพระยาศรไอยสวรรค เขตบางพลด กรงเทพมหานคร สรางสมยกรงศรอยธยา

ใบเสมาควดบางแคใหญ ใบเสมาควดอรณราชวราราม ใบเสมาควดมงกร

ใบเสมาควดราชบรณะ ใบเสมาควดหนาพระเมร ใบเสมาควดพระยาศรไอยสวรรค

ภาพท 4.8 ใบเสมาครอบพระอโบสถวดบางแคใหญกบใบเสมาครอบพระอโบสถในพระอาราม

หลวงทพระมหากษตรย ทรงสรางข นต งแตสมยกรงสโขทยเปนตนมา

ทมา (ภาพท 3.16; ทวรออนไทยดอทคอม, 2553 (30 มนาคม); Wat Lee, 2010 (March, 30); บาน

ขาวต, 2553 (30 มนาคม); มหาวทยาลยรามคาแหง, 2553 (30 มนาคม) และ OK Nation, 2010

(March, 30))

http://www.ssru.ac.th

83

6. พระประธานในพระอโบสถของวดบางแคใหญจะมพระอครสาวกซายขวาไดแก

พระโมกคลลานและพระสารบตรน งพนมมอหนหนาเขาหาพระประธาน ซงเปนรปแบบทางปฏมากรรม

ทนยมสรางสรรคในพระอารามหลวงสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2 ดงทปรากฏในพระอโบสถวด

อรณราชวราราม ซงเปนวดประจารชกาลท 2 พระอโบสถวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ซงเปน

วดประจารชกาลท 1 และพระอโบสถวดดาวดงษาราม เขตบางพลด กรงเทพมหานคร ซงสราง

ข นในสมยรชกาลท 1

พระประธานวดบางแคใหญ พระประธานวดอรณราชวราราม

พระประธานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม พระประธานวดดาวดงษาราม

ภาพท 4.9 พระประธานในพระอโบสถวดบางแคใหญกบพระประธานในพระอโบสถของพระ-

อารามหลวงทสรางข นในสมยรชกาลท 1-รชกาลท 2

ทมา (ภาพท 3.18; ลานธรรมจกร, 2553 (27 มนาคม); ลานธรรมจกร, 2553 (29 มนาคม) และวด

ดาวดงษาราม, 2553 (30 มนาคม))

http://www.ssru.ac.th

84

7. งานจตรกรรมบนฝาไมทกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญเปนการเลาเรองดวยภาพ

เกยวกบเหตการณตาง ๆ ทเกดข นในการยกทพไปทาสงครามกบพมาในสมยรชกาลท 2 ของ

เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) ผ สรางว ดบางแคใหญ ผ ดสามารถเขาใจเรองราวท งหมด

ไดในภาพเดยวซงจะเลาเรองต งแตตนจนจบ ลกษณะการเลาเรองดวยภาพแบบน เหมอนกบการ

เลาเรองรามเกยรต ดวยภาพจตรกรรมฝาผนงทพระระเบยงคดวดพระศรรตนศาสดาราม ว ดคบาน

คเมองทรชกาลท 1 ทรงสรางข น ซงแบงเนอหาของเรองออกเปน 178 หอง (กรมศลปากร,

2546 : ค านา) แตละหองจะเปนภาพเลาเรองจนจบเปนตอน ๆ เชน หองท 1 จะเปนภาพเลาเรอง

รามเกยรต ตอน “พระชนกฤาษทาพธบวงสรวงไถไดนางสดา แลวลาเพศกลบเมองมถลา” เปนตน

ภาพท 4.10 งานจตรกรรมบนฝาหองทาดวยไมทกฏเจาอาวาสวดบางแคใหญ (บน) กบงานจตรกรรม

ฝาผนงทพระระเบยงคดวดพระศรรตนศาสดาราม หองท 1 (ลาง)

ทมา (ภาพท 3.23 และภาพสวนบคคลของผ วจยถายเมอวนท 24 พฤษภาคม 2551)

http://www.ssru.ac.th

85

8. งานจตรกรรมบนฝาไม (บานประต) ทซมประตทางเขาพระอโบสถวดบางแคใหญ

เปนภาพทหาร 2 นายถอหอกยนยามเฝาประต ซงการเขยนภาพทหารดงกลาวมลกษณะคลายคลง

กบภาพทหารในงานจตรกรรมฝาผนงเรองรามเกยรต ทพระระเบยงคดวดพระศรรตนศาสดาราม

ท งเครองแบบของทหารและการถอหอกเปนอาวธของทหารทยนยามเฝาประต

ภาพทหารยนยามทซมประตทางเขาพระอโบสถวดบางแคใหญ

ภาพทหารและภาพทหารยนยามทพระระเบยงคดวดพระศรรตนศาสดาราม

ภาพท 4.11 ภาพทหารยนยามทว ดบางแคใหญกบภาพทหารทว ดพระศรรตนศาสดาราม

ทมา (ภาพท 3.24 และภาพสวนบคคลของผ วจยถายเมอวนท 24 พฤษภาคม 2551)

http://www.ssru.ac.th

86

ผลการวเคราะหขอมลพบวา เจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) ทานผ สราง

ว ดบางแคใหญเปนผ มยศถาบรรดาศกดถงสมหพระกลาโหมควบคมการทหารท งมวลซงนบวาสงสง

ยงในราชสานกสมยรชกาลท 2 ท งย งเปนราชนกลซงมความผกพนใกลชดกบพระมหากษตรย

พระบรมราชชนนและพระบรมราชนในสมยรชกาลท 2 ประกอบกบผลงานศลปกรรมสวนใหญ

สรางข นดวยรปแบบของงานศลปกรรมแบบรกษาคตศลปะเดม (สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2) ท

นยมสรางในพระอารามหลวง ซงคาดวาทานผ สรางจะใชชางหลวงในราชสานกสมยรชกาลท 2

รวมท งงานจตรกรรมบนฝาไมทกฏเจาอาวาสและงานจตรกรรมบนฝาไม (บานประต) ทซมประต

ทางเขาพระอโบสถวดบางแคใหญ และการทหนาบนพระอโบสถวดบางแคใหญเปนไมแกะสลก

รปนารายณทรงสบรรณซงเปนสญลกษณขององคพระมหากษตรยทจะพบเหนไดเฉพาะทพระอโบสถ

ในพระอารามหลวงเทาน น สงทผ วจยไดคนพบในการศกษาวจยเหลาน จงเปนหลกฐานสาคญซง

แสดงใหเหนถงศลปะสมพนธระหวางว ดบางแคใหญกบราชสานกในรชสมยของพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 แหงกรงรตนโกสนทร

http://www.ssru.ac.th

บทท 5

บทสรปและขอเสนอแนะ

การวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1 -รชกาล

ท 2 : ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม” เปนการวจยบรสทธ (Pure Research) ทมงคนหาความรทางวชาการเพอ

สรางองคความรเกยวกบความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาล

ท 2 และศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2 โดยศกษาจาก

งานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม

ในสภาพปจจบน ซงผ วจยไดรวบรวมขอมลจากการศกษาภาคเอกสารและการศกษาภาคสนามโดย

ทาการบนทกภาพและสมภาษณผ ทรงคณวฒในพนทดวยตนเองระหวางว นท 17-18 เมษายน 2553

แลวนาขอมลทไดจากการศกษามาวเคราะหในลกษณะการวจยเชงคณภาพ โดยอาศยขอมลเชงคณลกษณะ

ซงไมสามารถแปลงเปนตวเลขได ตองใชหลกตรรกศาสตรชวยในการวเคราะหขอมล รวมท งใช

ขอมลตามสภาพทเปนจรงโดยไมมการควบคมตวแปรในลกษณะการวจยเชงธรรมชาต แลวนาเสนอ

ผลการวเคราะหขอมลและผลการวจยในลกษณะของการวจยเชงพรรณนาพรอมภาพประกอบ โดย

ผ วจยขอนาเสนอสรปผลการวจยและขอเสนอแนะดงน

สรปผลการวจย

ผ วจยนาเสนอสรปผลการวจยตามวตถประสงคของการวจยเปน 2 สวนดงน

1. ความสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2

”ชมชนอมพวา“ เปนชมชนรมฝงแมน าแมกลอง คลองอมพวา และคลองสาขา ใน

ทองทอ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม เปนชมชนเลก ๆ ทมประวตและมความเปนมาสบทอด

กนมาชานาน ในอดตเคยเปนศนยกลางการคาขายทางน าทคบค ง มตลาดน า เรอนแพ และบานเรอน

ปลกขนานไปตามแนวคลอง ซงมการต งถนฐานมาต งแตสมยกรงศรอยธยา สมยน นเรยกชมชน

แหงนวา "บางชาง" เปนชมชนรมน าททาสวนไมผลและพชผ กจนมชอเสยง มความเจรญทางดาน

เกษตรกรรมและการคาขาย จนมตลาดเรยกกนวา “ตลาดบางชาง” เปนตลาดน าขนาดใหญทเปน

http://www.ssru.ac.th

88

ศนยกลางการแลกเปลยนผลผลตจากสวนแถบบางชางและบรเวณใกลเคยง มนายตลาดเปนสตรชอ

“นอย” ซงไดรบบรรดาศกดเปน "ทาวแกวผลก” จากพระเจาปราสาททองแหงกรงศรอยธยา อมพวา

แตเดมน นไมปรากฏหลกฐานชดเจนวาสรางข นในสมยใด รแตเพยงวาเคยรวมอยกบเมองราชบร

เรยกวา ”แขวงบางชาง“ ตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 5 ทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯ ใหยกฐานะแขวงบางชางข นเปน “อ าเภออมพวา” ตามชอคลองอมพวาอนเปนทต งของ

ทวาการอาเภอ โดยใหอยภายใตการปกครองของเมองสมทรสงครามหรอจงหวดสมทรสงครามใน

ปจจบน

ชมชนอมพวาเปนแบบอยางการสบรกษาชมชนรมน าทมประวตศาสตร ประเพณ

ว ฒนธรรม ตลอดจนวถชวต ภมปญญาทองถนทชาวชมชนไดรวมกนสบรกษาไว วถชวตชมชนท

ใกลชดผกพนกบสายน าย งคงปรากฏอยางโดดเดน บานเรอนในอดตทปลกสรางอยรมคลองอมพวา

เปนเรอนแพ จากน นเปลยนมาเปนเรอนไมรมน า ซงถงว นน ชาวชมชนย งคงรกษาเอกลกษณการ

ต งถนฐานแบบเดมไว ชมชนอมพวาเปนสถานททมความพรอม จงเปนสถานททองเทยวซงไดรบ

การกลาวขานชนชอบของนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตโดยเฉพาะตลาดน าอมพวาซงเปน

ตลาดรมคลองอมพวา ในทองทตาบลอมพวา อ าเภออมพวา ดวยเหตทชมชนรมน าคลองอมพวา

ย งคงรกษาเอกลกษณการต งถนฐานแบบด งเดมไว คอนขางสมบรณ จงไดรบรางวลชมชนอนรกษ

ดเดนประจาป พ .ศ. 2545 จากสมาคมสถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ นกทองเทยวสามารถ

เดนเทยวชมชนได โดยเดนไปตามทางเดนคอนกรตรมน าทอยดานหนาเรอนแถวไมท งสองฝงคลอง

มสะพานคนเดนขามเชอมถงกนเปนระยะ อกท งการอนรกษและพฒนาชมชนภายใต "โครงการ

อมพวา -ชยพฒนานรกษ" ย งไดรบรางวลชมเชยจากการประกวดรางวลเพอการอนรกษมรดกทาง

วฒนธรรมในภมภาคเอเชยและแปซฟคแหงองคการยเนสโกประจาป พ.ศ.2551 อกดวย

ผลการวจยจากการศกษาภาคเอกสารพบวา ชมชนอมพวามความสมพนธใกลชด

กบราชสานกในสมยรชกาลท 1- รชกาลท 2 เนองจาก

1.1 เปนเมองทประสตของสมเดจพระอมรนทรามาตย สมเดจพระบรมราชนใน

รชกาลท 1

1.2 เปนเมองทประทบของรชกาลท 1 เมอคร งดารงพระยศเปนหลวงยกกระบตร

เมองราชบร หลงจากเสยกรงศรอยธยาใหแกพมาในป พ.ศ.2310

1.3 เปนเมองพระราชสมภพของรชกาลท 2

1.4 เปนเมองทประสตของสมเดจพระศรสรเยนทรา พระบรมราชนในรชกาลท 2

http://www.ssru.ac.th

89

2. ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสมยรชกาลท 1–รชกาลท 2

ผลการวจยพบวาชมชนอมพวามศลปะสมพนธกบราชสานกสมยรชกาลท 1-รชกาล

ท 2 โดยยดโยงจากผลการวเคราะหขอมลทไดจากการศกษาภาคสนามดงน

2.1 งานจตรกรรมบนฝาไมเปนภาพจตรกรรมเขยนสเรอง “ธดงควตร 13” และเรอง

“อสภะ 10” ทดานในของฝาสกดดานหนาและภาพจตรกรรมลายรดน าเรอง “รามเกยรต” ทประต

ทางเขาหอนอนของกฎททาดวยไมสกทองทว ดภมรนทรกฎทอง ซงสรางสรรคข นพรอมกบกฎโดย

ชางหลวงตามพระราชเสาวนยของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1 ณ กรงธนบร

ในหวงตนรชสมยของรชกาลท 1 ซงเพงเสดจข นครองราชยและอยระหวางดาเนนการย ายเมองหลวง

จากกรงธนบรในรชสมยของสมเดจพระเจาตากสนมหาราชไปย งกรงเทพมหานครฯ ทต งอยฝ ง

ตรงขามดานตะวนออกของแมน าเจาพระยา แลวแยกชน หอผ าขาว นาลงเรอจากกรงธนบรมา

ประกอบข นใหมทว ดบางลบน อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม เพอถวายเจาอาวาสวดบางลบน

จานวน 3 หลง แตพงเสยหายไป 2 หลง ปจจบนคงเหลอเพยงหลงเดยวซงย ายมาประกอบข นใหม

อกคร งหนงทว ดภมรนทรกฎทอง เปนหลกฐานสาคญทแสดงใหเหนถงการมศลปะสมพนธระหวาง

ว ดภมรนทรกฎทองกบราชสานกในสมยรชกาลท 1

2.2 งานจตรกรรมบนฝาไมทกฏเจาอาวาสและงานจตรกรรมบนฝาไม )บานประต(

ทซมประตทางเขาพระอโบสถทวดบางแคใหญ รวมท งผลงานศลปกรรมอน ๆ ในวดบางแคใหญ

ทเจาพระยาวงศาสรศกด (แสง วงศาโรจน) สมหพระกลาโหมในสมยรชกาลท 2 ซงเปนราชนกล

ของสมเดจพระอมรนทรามาตย พระบรมราชนในรชกาลท 1 ไดสรางข นดวยรปแบบของงานศลปกรรม

แบบรกษาคตศลปะเดม (สมยรชกาลท 1-รชกาลท 2) ทนยมสรางในพระอารามหลวง ซงนาจะ

สรางสรรคข นโดยชางหลวงในราชสานกสมยรชกาลท 2 ประกอบกบการทหนาบนพระอโบสถ

ว ดบางแคใหญเปนไมแกะสลกรปนารายณทรงสบรรณซงเปนสญลกษณขององคพระมหากษตรย

ทจะพบเหนไดเฉพาะทหนาบนพระอโบสถในพระอารามหลวงเทาน น สงทคนพบจากการศกษา

วจยเหลาน จงเปนหลกฐานสาคญซงแสดงใหเหนถงการมศลปะสมพนธระหวางว ดบางแคใหญกบ

ราชสานกในสมยรชกาลท 2

ขอเสนอแนะ

ควรนาผลการวจยไปเผยแพรท งในรปแบบสอสงพมพและสออนเตอรเนต

http://www.ssru.ac.th

บรรณานกรม

กรมศลปากร. 2546. เรองรามเกยรต เลม 1. กรงเทพฯ : ผ แตง. 199 หนา.

กระทรวงวฒนธรรม. 2553 (21 มนาคม). นายกอภสทธ เปนตวแทนสามชกรบโลรางวลอนรกษ

ขององคการยเนสโก [Online]. Available URL : http://www.m-culture.go.th/

detail_page.php?sub_id=805.

กลมเผยแผธรรมะ ธรรมจกรดอทเนต. 2553 (24 มนาคม). พ ญ า น า ค ก บ พ ร ะ พ ท ธ ศ า ส น า

[Online]. Available URL : http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?

f=18&t=26019.

กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม. 2553 (21 มนาคม). รายละเอยดโครงการ

อนรกษสงแวดลอม TCEP [Online]. Available URL : http://www.onep.go.th/

ncecd/?name=onep_7&file=readnews&id=2.

คณะกรรมการดาเนนงานจงหวดสมทรสงคราม. 2548. สมทรสงคราม. กรงเทพฯ : โรงพมพ

ประสานมตร. 233 หนา.

โครงการอมพวา ชยพฒนานรกษ. 2553 (22 มนาคม). โครงการอมพวา-ชยพฒนานรกษ

[Online]. Available URL : http://www.amphawanurak.com/index.php?option

=com_content&task=blogcategory&id=20&Itemid=51.

ทองไทยแลนด. 2553 (28 มนาคม). วดหนาพระเมร [Online]. Available URL : http://www.

thongthailand.com/index.php?mo=3&art=389315.

ทวรออนไทยดอทคอม. 2553 (30 มนาคม). วดอรณราชวรารามราชวรมหาวหาร [Online].

Available URL : http://touronthai.com/gallery/placeview.php?place_id=18003002.

ธรรมะไทย. 2553 (27 มนาคม). วดพระศรรตนศาสดาราม [Online]. Available URL : http://

www.dhammathai.org/watthai/bangkok/watprasiratana.php.

น. ณ ปากน า. 2534. จตรกรรมวดบางแคใหญ. ใน แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ).

วดบางแคใหญ. หนา 8-12. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 68 หนา.

http://www.ssru.ac.th

91

น. ณ ปากน า และแสงอรณ กนกพงศชย. 2534. ว ดบางแคใหญ. ใน แสงอรณ กนกพงศชย

(บรรณาธการ). วดบางแคใหญ. หนา 17-18. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 68 หนา.

นรมล เรองสม และภธปนธศร คงโภคานนทน. 2547. คณลกษณะในจตรกรรมไทย. กรงเทพฯ :

สานกสถาปตยกรรมและหตถศลป กรมศลปากร. 119 หนา.

บานขาวต. 2553 (30 มนาคม). วดราชบรณะ จงหวดพษณโลก ตนกาเนดพระพมพนางพญา ราชนพระเครอง [Online]. Available URL : http://kaowtoo.fix.gs/index.php?

action=printpage;topic=305.0.

เบญจา. 2553 (24 มนาคม). จตรกรรม [Online]. Available URL : http://tragarn.blogspot.

com/2007_10_01_archive.html.

ประทป ชมพล. ม.ป.ป. จตรกรรมฝาผนงภาคกลาง : ศกษากรณความสมพนธกบวรรณคดและ

อทธพลทมตอความเชอ ประเพณและวฒนธรรม. กรงเทพฯ : สานกงาน

คณะกรรมการวจยแหงชาต. 237 หนา.

ปรชา เถาทอง. 2548. จตรกรรมไทยวจกษ. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร. 176 หนา.

ปถชน บดดาหวง. 2543. สมทรสงคราม. กรงเทพฯ : พ เอส พ. 118 หนา.

ผลตะวน. 2551 . โลกหมนชาทอมพวา. กรงเทพฯ : สายธาร. 157 หนา.

พ . ณ ประมวลมารค. 2496. สบกว ฉบบ พ.ศ.2498 รวบรวมและทาคาอธบายประกอบ.

กรงเทพฯ : แพรพทยา. 596 หนา.

พระครวมลภาวนาจารย.

2553. 17 เมษายน. เจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง. สมภาษณ.

พระสมหพชย อรยว งโส.

2553. 17 เมษายน. ผ ชวยเจาอาวาสวดภมรนทรกฎทอง. สมภาษณ.

http://www.ssru.ac.th

92

พลงจต. 2553 (28 มนาคม). รปงานมทตาจต พระครสทธสงวร ผ สบทอดพระกรรมฐา

สมเดจสก (ไกเถอน) [Online]. Available URL : http://board.palungjit.com/f4/%

E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B8%9B%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%

B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%

95%E0%B8%B2%E0%B8%88%E0%B8%B4%E0%B8%95-%E0%B8%9E%

E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%

B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B8%

AA%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%A7%E0%B8%A3-%E0%B8%9C%

E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%9A%E0%

B8%97%E0%B8%AD%E0%B8%94%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%

B0%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%90%

E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%94%E0%B9

%87%E0%B8%88%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%81-%E0%B9%84%

E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B9%80%E0%B8%96%E0%B8%B7%E0%B9%

88%E0%B8%AD%E0%B8%99-220320.html.

มโน พสทธรตนานนท. 2547. สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร.

120 หนา.

มหาวทยาลยรามคาแหง. 2553 (30 มนาคม). วดหนาพระเมร (Wat Napramain) [Online].

Available URL : http://www.eco.ru.ac.th/eco/culture/Wat/Ayuthaya/

WatNapramain.htm.

แมกลองทเดยดอทคอม. 2553 (22 มนาคม). ชมชนรมคลองอมพวา [Online]. Available URL :

http://www.maeklongtoday.com/article/amphawa.php.

ละครรา. 2553 (23 มนาคม). พระราชประวตพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย [Online].

Available URL : http://lakornram.igetweb.com/index.php?mo=3&art=116841.

http://www.ssru.ac.th

93

ลานธรรมจกร. 2553 (27 มนาคม). วดประจารชกาลท 2 : วดอรณราชวราราม [Online].

Available URL : http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=24&

t=19404&st=0&sk=t&sd=a&start=0.

-------. 2553 (29 มนาคม). วดประจารชกาลท 1 : วดพระเชตพนวมลมงคลาราม [Online].

Available URL : http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=24&t=

19426.

วรรณภา ณ สงขลา. 2528. การอนรกษจตรกรรมฝาผนง. กรงเทพฯ : กรมศลปากร. 104 หนา.

ว ดดาวดงษาราม. 2553 (30 มนาคม). ถาวรวตถ [Online]. Available URL : http://www.watdao.

com/wat/antiques.html.

ว ดเทพธดาราม. 2553 (29 มนาคม). ปชนยสถานและถาวรวตถสถาน [Online]. Available URL :

http://www.watthepthidaram.com/watthep/wat_about/in_monastery_thai.php.

ว ดภมรนทรกฎทอง. 2553 (25 มนาคม). วดภมรนทรกฎทอง อมพวา [Online]. Available URL :

http://phummarin.pantown.com/.

ว ดระฆงโฆสตาราม. 2553 (29 มนาคม). ประวตวดระฆงโฆสตารามวรมหาวหาร [Online].

Available URL : http://www.watrakang.com/history.php.

ว ดอรณราชวราราม. 2553 (30 มนาคม). วดอรณราชวราราม ราชวรมหาวหาร [Online].

Available URL : http://www.watarun.org/index.html.

วาร อมไพรวรรณ. 2537. พระราชประวตพระมหากษตรยาธราช และพระบรมราชนในราชจกร

วงศ. พมพคร งท 2. กรงเทพฯ : ภทรนทร. 239 หนา.

วกพเดย สารานกรมเสร. 2553 (22 มนาคม). จงหวดสมทรสงคราม [Online]. Available URL :

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8

%AB%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AA%E0%B8%A1%

E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%87%E0%B8

%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A1.

http://www.ssru.ac.th

94

-------. 2553 (26 มนาคม). อสภะ [Online]. Available URL : http://th.wikipedia.org/wiki/

%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A0%E0%B8%B0.

วชาการ.คอม. 2553 (26 มนาคม). เยยมพพธภณฑเรอพระราชพธทคลองบางกอกนอย [Online].

Available URL : http://www.vcharkarn.com/vcafe/135290/1.

ศนยว ฒนธรรมจงหวดสมทรสงคราม. 2525. เอกลกษณไทยจงหวดสมทรสงคราม.

สมทรสงคราม : ผ แตง. 66 หนา.

สถาบนพฒนศลป. 2551. สมดภาพจตรกรรมฝาผนงวดในจงหวดสมทรสงคราม. กรงเทพฯ :

ผ แตง. 115 หนา.

สน สมาตรง. 2522. จตรกรรมฝาผนงสกลชางรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : อมรนทรการพมพ.

56 หนา.

สน น รตนะ. 2553 (23 มนาคม). จตรกรรมฝาผนงฝมอชางรชกาลท 3 ในหอไตรปฎก วดบางแคใหญ

[Online]. Available URL : http://www.muangboranjournal.com/modules.php?

name=Sections&op=viewarticle&artid=203.

สนก! ออนไลน. 2553 (22 มนาคม). อมพวา ตลาดนายามเยน [Online]. Available URL : http://

travel.sanook.com/Eco-Tour/ecotour_09038.php.

ส. พลายนอย. 2541. พระบรมราชนและเจาจอมมารดา. พมพคร งท 4. กรงเทพฯ : รวมสาสน

(1977). 414 หนา.

สมเกยรต บารงศร. 2553. 18 เมษายน. วทยากรจตอาสาประจาว ดบางแคใหญ. สมภาษณ.

สมพร ปนโภชา และคณะ. 2553 (21 มนาคม). การวจยเรองเศรษฐกจพอเพยง : กรณศกษา

ชมชนอมพวา [Online]. Available URL : http://department.utcc.ac.th/research-

c/images/stories/file/database/research/51/doc/5105003T.doc.

สมาคมผบรโภคสอสขาว. 2553 (21 มนาคม). 'อมพวา' ชมชนรมนา ถนวฒนธรรมการอนรกษ

[Online]. Available URL : http://www.whitemedia.org/wma/content/

View/26/3381.

http://www.ssru.ac.th

95

สานกงานเกษตรจงหวดสมทรสงคราม. 2553 (22 มนาคม). สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยาม

บรมราชกมาร เสดจพระราชดาเนนทรงเปดโครงการอมพวาชยพฒนานรกษ [Online].

Available URL : http://www.samutsongkham.doae.go.th/web/index.php?

option=com_content&task=view&id=171&Itemid=27&date=2008-11-01.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2549. แผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบทสบ พ.ศ.2550-2554. กรงเทพฯ : ผ แตง. 177 หนา.

สายรง เฮงซอ. 2543. สมทรสงคราม. กรงเทพฯ : ตนออ 1999. 200 หนา.

สดารา สจฉายา. 2526. พระทนงพทไธสวรรย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 88 หนา.

แสงอรณ กนกพงศชย (บรรณาธการ). 2534. วดบางแคใหญ. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. 68 หนา.

อมพวาทเดย. 2553 (23 มนาคม). วดอมพวนเจตยาราม [Online]. Available URL : http://www.

amphawatoday.com/t23Amphawan_Jatiyaram_temple.htm.

อทอง ประศาสนวนจฉย (บรรณาธการ). 2544. เรอแลนทะเลลม. นครปฐม : คณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร. 158 หนา.

BlogGang.com. 2010 (March, 22). คดถง......อมพวา [Online]. Available URL : http://www.

bloggang.com/mainblog.php?id=latenightlovesongs&month=07-07-2010&group=

34&gblog=6.

-------. 2010 (March, 28). ไหวพระ วดประจารชกาล [Online]. Available URL : http://www.

bloggang.com/mainblog.php?id=namon&month=08-01-2009&group=5&gblog=16.

ChangSipMu.com. 2010 (March, 26). การบารงพระพทธศาสนา [Online]. Available URL :

http://www.changsipmu.com/1rtfm01_p 04. html.

Dsin. 2010 (March, 26). อยเหงา ๆ เราไปเทยว – วดระฆงโฆสตาราม [Online]. Available

URL : http://dsin.blogspot.com/2009/02/blog-post.html.

Future Pr. 2010 (March, 24). "วดราชโอรสฯ "ตนแบบวดไทยสไตลจน [Online]. Available URL :

http://www.bangkokvoice.com/knowledge/001267.php.

Kapook.com. 2010 (March, 22). ลล.. ลล.. ลา.. อมพวา แสนสข [Online]. Available URL : http://

hilight.kapook.com/view/26940.

http://www.ssru.ac.th

96

Luangpumun.org. 2010 (March, 26). ปฏปทาพระธดงคกรรมฐาน [Online]. Available URL :

http://www.luangpumun.org/pati.html.

OK Nation. 2010 (March, 24). ครอบครวสขสนต เทยวพพธภณฑหรรษาตอนเทพชมนมใน

พระทนงพทไธสวรรย [Online]. Available URL : http://www.oknation.net/

blog/paaru/page24.

-------. 2010 (March, 25). ควนหลง….สงกรานต : วดสทศนเทพวรารามราชวรวหาร [Online].

Available URL : http://www.oknation.net/blog/winsstars/2009/05/27/entry-1.

-------. 2010 (March, 27). ครแผน [Online]. Available URL : http://www.oknation.net/

blog/phaen/2007/12/17/entry-1.

-------. 2010 (March, 30). วดพระยาศรไอยสวรรค บางยขน [Online]. Available URL :

http://www.oknation.net/blog/print.php?id=610703.

Royal Institute. 2010 (March, 28). พระระเบยงและพระวหารคด [Online]. Available URL : http://

www.watpho.com/th/data/place04.php?MenuID=2&SubMenuID=3.

Sadoodta.com. 2010 (March, 22). แผนททองเทยว จงหวดสมทรสงคราม [Online]. Available

URL : http://amphawa.sadoodta.com/travel.php?subaction=showfull&id

=1251319826&archive=&start_from=&ucat=7.

Simple Machines. 2010 (March, 28). วดพระศรรตนศาสดาราม +วดพระเชตพนวมลมงคลาราม

[Online]. Available URL : http://www.cameraeyes.net/index.php?option=com_

smf&Itemid=27&topic=2433.0.

Soidb. 2010 (March, 28). วดดสตารามวรวหาร [Online]. Available URL : http://www.

soidb.com/th/bangkok/landmark/sacred/wat_dusitaram.html.

Thaiday Dot Com. 2010 (March, 26). ของดทวดระฆง [Online]. Available URL : http://

mblog.manager.co.th/singingintherain/th-43054/.

ThaiGoodView.com. 2010 (March, 27). 0233 วดพระศรรตนศาสดาราม [Online]. Available

URL : http://www.thaigoodview.com/node/13391.

http://www.ssru.ac.th

97

Wat Lee. 2010 (March, 30). Arch And I [Online]. Available URL : http://arch-and-i.

blogspot.com/.

http://www.ssru.ac.th

ประวตผวจย

ชอ-นามสกล รองศาสตราจารยจารพรรณ ทรพยปรง

ประวตการศกษา

ค.ม.(ศลปศกษา-จตรกรรม) จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ค.บ.(ศลปศกษา-ภาษาองกฤษ) จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Certificat de Stylisme (Fashion Design) สถาบน ESMOD กรงปารส ประเทศฝรงเศส

Certificate of Fashion Design สถาบน Central Saint Martins, University of the Arts London

กรงลอนดอน ประเทศองกฤษ

ตาแหนงและสถานททางานปจจบน

รองศาสตราจารย ระดบ 9

คณบดคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

หวหนาสาขาวชาการออกแบบเครองแตงกาย คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏ

สวนสนนทา

ผลงานวจยทจดทาเสรจแลว

1. งานวจยเรอง “อทธพลของเครองแตงกายตะวนตกทมตอการแตงกายของเจานายฝายใน

ว งสวนสนนทา” โดยไดรบเงนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาในปงบประมาณ 2549

2. งานวจยเรอง “วว ฒนาการของเครองแบบนกเรยนนกศกษาในมหาวทยาลยราชภฏ

สวนสนนทาต งแตอดตถงปจจบน (พ.ศ.2480-2550)” โดยไดรบเงนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏ

สวนสนนทาในปงบประมาณ 2550

3. งานวจยเรอง “ลายผ าในงานจตรกรรมฝาผนงว ดสาคญในเกาะรตนโกสนทร : ศกษา

เฉพาะกรณงานจตรกรรมฝาผนงพระระเบยงวดพระศรรตนศาสดาราม หองท 1-50” โดยไดรบเงน

อดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาในปงบประมาณ 2551

4. งานวจยเรอง “จดหมายเหตว งสวนสนนทากอนจะเปนมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา”

โดยไดรบเงนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาในปงบประมาณ 2552

5. งานวจยเรอง “การศกษาลายผ าในงานจตรกรรมฝาผนงว ดพระศรรตนศาสดาราม” โดย

ไดรบเงนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาในปงบประมาณ 2553

6. งานวจยเรอง “ศลปะสมพนธระหวางชมชนอมพวากบราชสานกสยามสมยรชกาลท 1 -

รชกาลท 2 : ศกษาเฉพาะงานจตรกรรมบนฝาไมทว ดภมรนทรกฎทองและวดบางแคใหญ อ าเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม” โดยไดรบเงนอดหนนจากมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาในปงบประมาณ 2553

http://www.ssru.ac.th