ระบบสขภาพ

จารวรรณ ธาดาเดช

ปยธดา ตรเดช

ระบบสขภาพเปนระบบใหญและซบซอนมาก ประกอบดวยระบบยอยๆ ในแตละระบบยอยประกอบดวยอน

ระบบยอยๆ ท างานสมพนธและพงพากน เพอปองกน สงเสรม รกษา และฟนฟสขภาพประชาชน โดยเปาประสงคของ

ระบบสขภาพ คอประชาชนสขภาพด สามารถเขาถงบรการสขภาพทมตณภาพและความปลอดภย ระบบสมดลและ

ย งยน มประสทธและประสทธผล เนองจากระบบสขภาพเปนระบบเปด สภาพแวดลอมภายนอก เชน ดานการเมอง

เศรษฐกจ สงคมของประเทศ และภมภาค มอทธพลตอองคประกอบหลกของระบบสขภาพ คอ ปจจยน าเขา

กระบวนการ และผลลพธสงผลใหระบบสขภาพตองปรบตวใหสมดล ในสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงอย

ตลอดเวลา

วตถประสงคของบทนตองการน าเสนอหวขอตางๆ ดงตอไปน

2.1 กรอบแนวคดระบบสขภาพ

2.2 ระบบสขภาพไทย : อดต ปจจบน และอนาคต

2.3 ระบบบรการสขภาพไทย

2.4 ปจจยทมผลตอการพฒนาระบบสขภาพไทย

2.5 การปฏรประบบสขภาพไทย

2.1 กรอบแนวคดระบบสขภาพ

ระบบสขภาพส าคญมากตอการพฒนาสขภาพประชาชน องคการอนามยโลก ไดวางกรอบแนวคดระบบ

สขภาพ เพอชวยใหประเทศตางๆ น าไปปรบปรงระบบสขภาพใหเขมแขง กรอบแนวคดนประกอบดวย 6 System

Building Block ไดแก 1) การใหบรการ(service delivery) 2) บคลากรสขภาพ(health workforce) 3) ระบบสารสนเทศ

สขภาพ (health information system) 4) ผลตภณฑการแพทยวคซน และเทคโนโลย(medical product/vaccine) 5)

ระบบการเงนการคลง(financial system) 6)ภาวะผน า/ธรรมาภบาล(leadership/governance)

[28]

โดยมงผลลพธใหสขภาพประชาชนดขน สนองตอบปญหาสขภาพ มคณภาพ ปลอดภย มประสทธภาพ และปกปอง

ประชาชนจากการลมละลายทางการเงน

ประเทศจะบรรลเปาหมายพฒนาสขภาพได ระบบสขภาพตองเขมแขงและมประสทธภาพกรอบแนวคดน

จะชวยผบรหารและผปฏบตงานใหเหนความชดเจนของ 6 องคประกอบหลก ทท างานสมพนธกนและพงพากน เพอ

น าทรพยากรมาใชใหเกดประโยชนสงสดดงน

1. การใหบรการสขภาพทด คอ การใหบรการมประสทธผล ปลอดภย และมคณภาพ สญเสยทรพยากรท

ไมเกดประโยชนนอยมาก

2. บคลากรสขภาพมผลการด าเนนงานดคอ การปฏบตงานตอบสนอง ยตธรรม และมประสทธภาพเพอ

บรรลผลลพธสขภาพไดดทสด

3. ระบบสารสนเทศสขภาพ คอ ระบบมผลตภาพ ดารวเคราะห การกระจายขอมลสขภาพถกตอง เชอถอ

ได สงผลการด าเนนการไปยงผใชไดทนเวลา

4. ระบบสขภาพทดตองสรางความมนใจ

5. ระบบการเงนการคลงทด ชวยใหทนเพยงพอส าหรบการด าเนนงานดานสขภาพ โดยมหลกประกน

ประชาชนสมมารถเขาไปใชบรการไดเมอจ าเปน

6. ภาวะผน าและธรรมมาภบาล น ากรอบแนวคดนโยบายเชงยทธศาสาตร รวมกบการก ากบทม

ประสทธผล การสรางพนธมตร กฏ ระเบยบ โดยใหความสนใจการออกแบบระบบงาน และความรบผดรบชอบตอผล

การด าเนนงาน (accountability)

ปจจบนกระทรวงสาธารณสขไทย ไดน ากรอบแนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลกมาพฒนา

ระบบสขภาพไทย หลายทศวรรษระบบสขภาพไทยเกดการเปลยนแปลงมาโดยตลอด เพอใหระบบตอบสนองตอการ

เปลยนแปลงสภาพแวดลอม ดานการเมอง เศรษฐกจ สงคมของประเทศ และภมภาค

[29]

2.2 ระบบสขภาพไทย: อดต ปจจบน และอนาคต

ระบบสขภาพไทยซบซอนมาก ประกอบดวย ปจจยน าเขา กระบวนการและผลลพธ ท างานสมพนธและพงพา

กนกบภาคสวนตางๆ ในสงคม เพอบรรลเปาประสงค คอ ประชาชนไทยสขภาพดสมมารถเขาถงบรการสขภาพทมหว

ใจความเปนมนษย ตอบสนองความตองการผรบบรการไดรวดเรว มประสทธภาพและประสทธผล ตลอดจนมคณภาพ

การบรหารจดการระบบตองเออใหการดแลอยางตอเนอง เชอมโยงการบรการสขภาพทกระดบ ตงแตระบบปฐมภม ทต

ภม ตตยภม การท างานยดผปวย/ประชาชนเปนศนยกลาง รวมทงสงเสรม สนบสนนประชาชนใหสามารถพงตนเองใน

การดแลสขภาพควบคกนไปดวย เจาหนาทมความสขและระบบยงยน

ระบบสขภาพไทยพฒนาและปรบเปลยนไปตามกาลเวลา องคประกอบหลกของระบบสขภาพดานปจจย

น าเขา เชน การพฒนาสถานบรการ ก าลงคน การเงนและการคลง โครงสรางการบรหารจดการไดรบการบรรจในทก

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และแผนพฒนาสาธารณสข การด าเนนกจกรรมตาๆในทกแผนงาน เชน การ

สงเสรมและการปองกน การรกษา การฟนฟ มงเปาหมายหลกเพอใหประชาชนไทยมสขภาวะ อายยน และระบบมความ

มนคง

ระบบบรการสขภาพ/สาธารณสข เปนหนงในระบบยอยของระบบสขภาพ การศกษาระบบสขภาพไทยจาก

งานสวทย วบลผลประเสรฐ สงวน นตยารมภพงศ และอ านวย กาจนะ และคณะพบวา ระบบบรการสขภาพไทยได

พฒนามากวา 3 ทศวรรษและจะเปลยนแปลงตอไปในอนาคตเพราะความซบซอนของงานบรการสขภาพทมระดบ การ

เปลยนแปลงทางเทคโนโลย ประชากรปละตอบสนองการด าเนนงานหลายมต คอ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล

การสงเสรมและการฟนฟสภาพ ความสมพนธระหวางปจจยน าเขามผลตอการจดบรการ และสมรรถนะระบบบรการ

สขภาพไทย

สวทย วบลผลประเสรฐ ไดแบงระบบบรการสาธารณสขไทยเปน 5 ยค ดงน

1.ยคแรก (พ.ศ. 2431-พ.ศ.2492) รเรมการแพทยแผนปจจบน ปญหาหลกในยคน คอ โรคตดเชอ เหตการณ

ส าคญของยค ไดแก

1.1 การเรมน าแพทยแผนปจจบนมาสอน จากการตงโรงเรยนแพทยทโรงพยาบาลศรราชโดยการสนบสนจาก

Rockefeller และตอมาไดขยายไปจดตงทโรงพยาบาลจฬาลงกรณ โรงพยาบาลเชยงใหม และโรงพยาบาลรามาธบด

[30]

1.2 การตงกระทรวงสาธารณสข ป พ.ศ. 2485 องคการอนามยโลก ป พ.ศ. 2491 จดการ “โรค”โดยท า Vertical

Program เปนหลก เพอการรกษาโรค คดทะราด มาลาเรย อหวาตกโรค และไขทรพษ

1.3 การสรางโรงพยาบาลจงหวด 15 แหง ตามจงหวดชายขอบ เชน เชยงราย เพอแกปญหาโรคร บาด ความมนคง

ตามชายแดน

1.4 สถานบรการสขภาพยคนไมมโรงพยาบาลอ าเภอ มเพยงสถานอนามยชนหนงระดบอ าเภอ บคลากรบางแหงม

แพทประจ า บางแหงไมม ก าลงคนมแพทย พยาบาล (ระดบต ากวาปรญญา)และเรมการผลต ผดงครรภ พนกงานอนามย

เพอกระจายบรการไปถงประชาชนตามชนบท การผลตบคลากรน าหลก Rural Recruitment Local Training ของ

ก าลงคน ใหประชาชนมารบการรกษาสขภาพของภาครฐไดโดยจายคารกษาพยาบาลเองเทาทจะจายได

2) ยคทสอง (พ.ศ. 2493-พ.ศ.2517) การขยาย โรงพยบาลระบบ ปญหาหลกยงคงเปนเรองโรคตดเชอ เหตการณ

ส าคญในยคน คอ

2.1 การตงคณะสาธารณสขศาสตรในมหาวทยาลยมหดล พ.ศ. 2491

2.2 เรมวางแผนพฒนาเศรษฐกจฉบบท 1 การวางแผนไดครอบคลมรอยละ 100 ดานการ สาธารณสข อนามยแม

เเละเดก การสขาภบาล การสรางโรงพยาบาลประจ าจงหวด

2.3 เรมขยายสถานอนามยในชนบทและส านกงานผคงครรภ

2.4 สถานบรกาาสขภาพเอกชนเรมเดบโตจากคลนกและขยายเปนโรงพยาบาลเอกชน สวนใหญเปนของ

มชชนนาร ไมมโรงพยาบาลเอกชนทมงผลก าไร ทรพยากรภาคเอกชน (เตยงและ บคลากร)นอยกวารอยละ 10 ของทง

ประเทศ

2.5 การปฏรปกระทรวงสาธารณสขครงใหญ (พ.ศ. 2515-พ.ศ. 2517) เปนการเปลยนแปลง โครงสรางภายใน

จากโครงสรางแบบแนวดง (vertical disease) เปนโครงสรางแนวราบ แบบผสมผสาน (integrate) เกด"ขวอ านาจสอง

ขว" คอขวเฉพาะทางโรงพยาบาลเฉพาะทางกบขวอนามยและสาธารณสข เนองจากองคการอนามยโลกไดเปลยนจาก

Vertical Disease Program เปน Integrate เนนเรอง Health System มากขน มการตงหนวยงานการวางแผน สถตสขภาพ

และ กองระบาดวทยา

2.6 แพทยไทยลาออกไปท างานทสหรฐอเมรกาเปนจ านวนมาก (รอยละ 25 ของแพทย) ในชวงป พ.ศ. 2508-

พ.ศ. 2518 ทาใหรฐบาลออกกฎการใชทนของแพทยจบใหม 3 ป

[31]

3) ยคทสาม (พ.ศ.2518-พ.ศ. 2543) การสาธารณสขมลฐาน การขยายบรการชนบท การเตบโต ของ

ภาคเอกชน หลกประกนสขภาพ การเปลยนแปลงโคiงสรางประชากร การแพรระบาดของโรคเอดสและการสราง

หลกประกนสขภาพ เหตการณส าคญในยคน คอ

3.1 มงเนนการขยายบรการสาธารณสขในชนบท โดยน า Health for All (HFA)/ การสาธารณสขมลฐานไป

พฒนาสขภาพของชมชน โคยนาชมชนเขามามสวนรวมดแลสขภาพดวย อาสาสมครสาธารณสข

3.2 เกดชมรมแพทยชนบท (พ.ศ. 2519) และองคกรทไมใชภาครฐ (NGOs)

3.3 เกดการเปลยนแปลงทางการเมอง นกศกษาประทวงรฐบาลเพอคางการรฐบาลประชาธปไตย

3.4 นโยบายสรางโรงพยาบาลในอ าเภอ เพอใหมโรงพยาบาลชมชนครอบคลม รอยละ 100 เรยกวา "ศนย

การแพทยอนามยชนบท" เรมมงบประมาณใหฟรดานการรกษาแกคนจน

3.5 การประกนสขภาพส าหรบคนจนการรกษาคนจน เพมประกนสงคมส าหรบคนท างาน เมอถงป พ.ศ.

2543 คนไทยมหลกประกนสขภาพเพมขนถงรอยละ 71

3.6 เศรษฐกจโตขนเปนเลขสองหลก ท าใหภาคสาธารณสข ไดงบประมาณเพมขนดวย

3.7 โรงพยาบาลเอกชนเพมจ านวนจากความตองการผรบบรการ แตในชวงกลาง พ.ศ . 2523-2553 เกด

ภาวะฟองสบ มการเคลอนไหวปกปอง การเงน ผบรโภคจงหนมาใชหลกประกนสขภาพเพมมากขน

3.8 เกดสถาบนสาธารณสขใหม เรยกวา หนวยงานของรฐทมใชสวนราชการไดแก ส านกงานกองทน

สนบสนนการวจย (สกว.) และ สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สาร ส.)

3.9 กฎหมายส าคญดานสขภาพ ในป พ.ศ. 2535 คอ กฎหมายควบคมการบรโภคบหร และ กฎหมาย

คมครองสขภาพของผทไมสบบหร

4) ยคทส ยคปจจบน (พศ. 2544 -ปจจบน) เปนยคหลกประกนสขภาพถวนหนา (universal coverage) การปฏรป

ระบบสขภาพ การปรบฐานอ าานาจ (power shift) การดแลระบบบรการสขภาพ ในยคนจะเกยวของกบหลกประกน

สขภาพถวนหนา การปฏรปสขภาพ และการปรบฐานอ านาจในดานการดแลระบบบรการสขภาพ โดยจะมผมสวนได

เสยนอกหนวยงานสาธารณสขเขามาอยในงานดานสขภาพ เกดการปรบเปลยนบทบาทของกระทรวงสาธารณสข และม

การเปลยนแปลงในระบบสขภาพของไทย ดงน

[32]

4.1 โครงสรางประชากรเปลยนเขาสวยสงอายเพมขน การเปลยนระบาดวทยาจากโรคเฉยบพนเปนโรคเรอรง โรค

อบตใหม และโรคอบตซ า

4.2 หนวยงานอสระเขามาดแลเพอการสรางเสรมสขภาพประชาชน เชน กองทนสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

ซงไดรบเงนจากภาษของบหร/สรา

4.3 พระราชบญญต หลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545 มส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

(สปสช.) เพอซอบรการสขภาพ จาบบรการใหคนไทย 47 ลานคน

4.4 คณะกรรมการสขภาพแหงชาตเพอท านโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

4.5 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร พ ศ 2550 ไดกลาวถงการกระจายอ านาจ สทธ มนษยชน และการ

ประเมนผลกระทบสงแวดลอม

4.6 การปฏรประบบสขภาพ ดวยแนวคด "สามเหลยมเขยอนภเขา" ขบเคลอนการท างาน ดานสขภาพของ

ไทย

4.7 การเปลยนแปลงอานาจธรรมาภบาลระบบสขภาพ ปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข เปนผใหบรการ

และผก ากบดเเล กฎ ระเบยบ (regulatory body) โครงสรางและการบรหารของกระทรวงปรบเปลยนเพอสอดคลองกบ

บรบทใหม เกด "Power Shift" เชน การถายโอนภารกจหนวยบรการปฐมภมบางแหงไปยงองคกรปกครองสวนทองถน

5) ยคทหา อนาคตระบบสขภาพของไทย

ในอนาคตปญหาสขภาพ คอ โรคเรอรงและสงคมผสงวย ประชาชนจะดแลสขภาพดวยตนเอง ใน

ครอบครวและชมชนแทนการพงพงสถานบรการสขภาพ เนองจากคาใชจายดานสขภาพจะเพมขน ผใหบรการตองสราง

ความเขมเเขงประเดน การดเเลทบาน(Home Health Care) การดแลในชมชน Community Care) เเละเพมมตดาน

"การแพทยทมหวใจความเปนมนษย” การพฒนาระบบสงตอผปวยแบบไรรอยตอ ความรวมมอระหวางหนวยบรการตง

เเตระคบปฐมภม ทตยภม คตยภม ผแสดง (actor) ในระบบสขภาพจะเพมขนกวาในอดต เชน ภาคประชาชน องคกร

ปกครองสวนทองถน จะมบทบาทตอ การจดบรการสขภาพ คนจายเงนเพอสขภาพจากกระเปาตวเองจะนอยลง จะพบ

เหนการใชประกนสขภาพเพมขน

[33]

2.3 ระบบบรการสขภาพไทย

ระบบบรการสขภาพเปนระบบยอยหรอเปนสวนหนงของระบบสขภาพการจดบรการสขภาพเปน1ใน 6

องคประกอบของระบบสขภาพจากกรอบแนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลกระบบบรการสขภาพของไทย

ด าเนนการจากทงภาครฐเเละภาคเอกชน ภาครฐมกระทรวงสาธารณสขเปนหนวยงานใหบรการหลกนอกจากนนยงม

หนวยงานจากกระทรวงมหาดไทย กระทรวงกลาโหมกรงเทพมหานคร มหาวทยาลยตาง ๆเปนตน ภาคเอกชน

ประกอบดวยหนวยงานแบบคาก าไร ไดเเก โรงพยาบาลเอกชน รานขายยา คลนก แพทยแผนไทย เปนตนและหนวยงาน

เอกชนแบบไมมงเนนก าไรสถานบรการสขภาพในภาครฐและเอกชนพ.ศ. 2552 มจ านวนทงหมดสรปไดดงน

1) สถานบรการภาครฐ

1.1ในเขตกรงเทพมหานคร มโรงเรยนแพทย 5 แหง โรงพยาบาลทวไป 26 แหง โรงพยาบาลเฉพาะทางและสถาบน

โรค 13 แหง เเละศนยาบรการสาธารณสขครบทกเขต รวม 6 ศนย 76 สาขา

1.2 ในระดบภมภาค มโรงเรยนแพทยและโรงพยาบาลเฉพาะทาง 54 แหงโรงพยาบาลศนย 25 แหงโรงพยาบาล

ทวไป 69แหงโรงพยาบาลชมชน 734 แหง สถานอนามย 9,768 แหง (ปจจบน เปลยนชอเปนโรงพยาบาลสงเสรม

สขภาพต าบล) สถานบรการสาธารณสขชมชน 151 เเหง ศนยสาธารณสขมลฐานในเขตเมอง 3,108 แหง และศนย

สาธารณสขมลฐานในเขตชนบท 48,049 แหง

2) สถานบรการภาคเอกชน

สถานบรการเอกชน แบงเปน 4 ประเภท ดงน

2.1 รานขายยา ม 3 ประเภท คอ รานขายยาเเผนปจจบน 11,154 แหง รานขายยาแผนปจจบน เฉพาะยาบรรจเสรจท

ไมใชยาอนตราย 4,047 แหงเเละรานขายยาแผนโบราณ 1,986 แหง

2.2 สถานพยาบาลทไมมเตยงรบผปายไวคางคน (คลนก) 17,671 แหง

2.3 สถานพยาบาลทมเตยงรบผปวยไวคางคน(โรงพยาบาลเอกชน) 322 แหง

2.4 สถานประกอบการสขภาพ 1,268 แหง

องคประกอบพนฐานระบบบรการสขภาพมดงน

l. ทรพยากรสาธารณสข ไดแก ทรพยากรบคคล เงน วสดอปกรณ องคความร ระบบ สารสนเทศ และเทคโนโลย

2. การบรหารจดการ ไดแก นโยบาย การจดการเชงกลยทธ การวางแผนงาน/โครงการ การใหองคการ การบรหาร

ทรพยากรบคคล การน า การปฏบตงาน และการก ากบ การตดตาม และควบคมงานตลอดจนการประเมนผล

[34]

3.โครงสรางองคการของภาครฐ เเละภาคเอกชน

4.การจดบรการสขภาพ ไดแก บรการสาธารณสขมลฐาน การบรการสขภาพระดบปฐมภมการบรการสขภาพระดบ

ทตยภม และการบรการสขภาพระดบตตยภม ตลอดจนศนยความเปนเลศ

ปจจบนกระทรวงสาธารณสข คอ ผใหบรการหลกทงในกรงเทพมหานคร และสวนภมภาค การจดบรการสขภาพ

แบงเปน 4 ระดบ คอ

1) การสาธารณสขมลฐาน (Primary Health Care Level-PHC)

การสาธารสขมลฐาน เปนการด าเนนงานสาธารณสขแบบผสมผสาน ทงการสงเสรมสขภาพ การปองกนควบคม

โรค และการรกษาพยาบาลเบองตน ทประชาชนด าเนน การชวยเหลอรวมมอกนเองท างานสขภาพในชมชน โดยการ

สนบสนนดานงบประมาณบางสวนจากรฐ เจาหนาทของรฐใหค าแนะน า ชวยเหลอ สนบสนน อนเปนการเชอมโยง

กระบวนการพฒนาชมชนและบรการของรฐในดานการสนบสนนการรบสงตอผปวยและการตดตอสอสาร โดยมการ

รกษาพยาบาลเบองตนประมาณ รอยละ 10 การสงเสรมสขภาพและการปองกนควบคมโรค ประมาณรอยละ 90 ผใหบร

การ คอ ประชาชนในชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) การบรการระดบนจงใกลชดกบการดแล

ตนเอง

2) การบรการระดบปฐมภม (Primary care level)

ระบบบรการปฐมภม เปนหนวยบรการดานแรกทใกลชดกบประชาชนมากทสด และกระจายอยทกต าบลและ

อ าเภอ ใหการดแลการรกษาพยาบาลเบองตน ปญหาสขภาพทไมซบซอนมากโดยเจาหนาทสาธารณสขและแพทยทวไป

ประยกตความรอยางผสมผสานทงทางดานการแพทยจตวทยา และสงคม เพอใหบรการทเนนหนกดานการสงเสรม

สขภาพ การปองกนโรค การรกษาโรคและการฟนฟสภาพ เปนบรการทดแลประชาชนอยางตอเนอง ใหแกบคคล

ครอบครว และชมชน ดวย แนวคดแบบองครวม วธการจดบรการสามารถยดหยนและเชอมโยงเครอขายภาคตาง ๆ ใน

ชมชน โดยเชอมตอกบบรการระดบทตยภม ตตยภมไดตามสภาพความตองการ ตามความจ าเปนดานสขภาพของ

ผรบบรการ โดยมระบบการสงตอเชอมโยงกบโรงพยาบาลอยางเหมาะสม รวมทงสามารถประสานกบองคกรชมชนใน

หองถน เพอพฒนาความรของประชาชนในการดแลตนเองไดในยามเจบปวย รวมถงสงเสรมสขภาพของตนเองเพอให

บรรลสการมสขภาพทดไดตอไป

สถานบรการปฐมภม มหนวยบรการตงตอไปน

•สถานบรการสาธารณสขซมชน (สสช.) ใหบรการเนนหนกในดานการสงเสรมสขภาพ เเละปองกนควบคม

โรค

[35]

•โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล (รพ. สต) แตเดนเรยกสถานอนามยใหบรการสาธารณสขดานการ

สงเสรมสขภาพ การปองกนควบคมโรค ประมาณรอยละ 75 และการรกษาพยาบาลประมาณรอยละ 25

•โรงพยาบาลชมชน (รพช.) ใหบรการดานการสงเสรมสขภาพการปองกนและควบคมโรค ประมาณ

รอยละ 50 และ การรกษาพยาบาลประมาณรอยละ 50เนองจากมแพทยประจ า

3) การบรการระดบทตยฏม (Secondary care level)

การบรการด าเนนการใหบรการดานการแพทยและสาธารณสข โดยแพทยหรอเจาหนาทสาธารณสข

อนๆ ทมความรและความช านาญสงปานกลาง หนวยบรการคอ โรงพยาบาลทวไปซงตงอยระดบจงหวด

หรออ าเภอขนาดใหญ รวมทงโรงพยาบาลเอกชน คลนคเอกชนทใหบรการดานการรกษาพยาบาลและฟนฟ

สภาพประมาณรอยละ 75 และใหบรการดานการสงเสรมสขภาพเเละการปองกนควบคมโรคประมาณรอย

ละ 25

4) การบรการระดบตตยภม (Tertiary care level)

การบรการระดบตตยภม เปนการด าเนนการใหบรการดานการแพทยและ สาธารณสขทตองปฏบต

โดยแพทย หรอเจาหนาทสาธารณสขทเชยวชาญพเศษ หรอเปนผทรงคณวฒ ใหบรการดานการ

รกษาพยาบาลและฟนฟสภาพประมานรอยละ 90 การสงเสรมสขภาพและการปองกนควบคมโรคประมาณ

รอยละ 10 หนวยบรการ คอ โรงพยาบาลทวไปขนาดใหญ โรงพยาบาลศนย และโรงพยาบาลมหาวทยาลย

รวมถงศนยความเปนเลศ

แมวากระทรวงสาธารณสขไดแบงสถานบรการสขภาพเปนระดบตาง ๆ แตในทางปฏบตจรง

สถานบรการระดบสงมกจะมระดบตนปนอยดวย ปจจบนส านก งานปลดกระทรวงสาธารณสขไดน า

Geographic Information System (GIS) มาจดสถานบรการ วางแผนการสนบสนนดานบคลากรครภณฑและ

การกอสราง ตามเกณฑมาตรฐานการจดบรการเปนเครอขาย (network) ของกระทรวงสาธารณสข ตาม

ระบบขอมลทางภมศาสตร โดยแบงสถานบรการตาม GIS เปน 3 ระดบ คอ

1.หนวยบรการปฐมภม ระดบ 1 (Main PCU) หมายถงสถานบรการตงแตระดบสถานอนามย ศนยเทศบาล

ศนยสขภาพชมชน โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลศนยหรอหนวยบรการของภาครฐและเอกชน มภารกจ

คอ สงเสรมสขภาพ ฟนฟสขภาพ ปองกนโรค การรกษาพยาบาลจะสนสดทบรการผปวยนอก เปนหนวย

บรการทประชาชนในต าบลนนสามารถเขาถงบรการไดสะดวกทสด

[36]

ผใหบรการประจ าเปนเเพทยเวชปฏบต เวชศาสตรครอบครว เวชศาสตรปองกน อาชวเวชศาสตร หรอ

บรการลกษณะหมนเวยนท าหนาทดแล ก าหนดเปนระดบ 1

2. หนวยบรการทตยภม จ าแนกเปน 3 ระดบ ดงน

•ระดบ 2.1 (หนวยบรการทตยภมระดบตน) หมายถง โรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลทวไป

โรงพยาบาลศนยหรอหนวยบรการอน ๆ ของภาครฐและเอกชนทมเตยงรบผปวยนอนรกษาพยาบาล ในดาน

การรกษาพยาบาลสนสดทการรกษาผปวยใน รกษาโรคพนฐานทวไป โดยแพทยเวชปฏบตทวไป เวชปฏบต

ครอบครว เวชศาสตรปองกน อาชวเวชศาสตรท าหนาทดแล ก าหนดเปนระดบ 2.1

•ระดบ 2.2 (หนวยบรการทตยภมระดบกลาง) หมายถงโรงพยาบาลชมชนขนาดใหญโรงพยาบาล

ทวไป โรงพยาบาลศนยหรอหนวยบรการอน ๆ ของภาครฐและเอกชน ใหบรการรกษาพยาบาลทมปญหา

ซบซอนมากขน จ าเปนตองดแลโดยเเพทยเฉพาะทางสาขาหลก (major) ไดเเก สาขาสตศาสตร ศลยศาสตร

อายรเวชศาสตร กมารเวชศาสตร ศลยศาสตรออรโธปดกส และ วสญญแพทยก าหนดเปนระดบ 2.2

•ระดบ 2.3 (หนวยบรการทตยภมระดบสง) หมายถงโรงพยาบาลชมชนขนาดใหญ โรงพยาบาลทวไป

โรงพยาบาลศนยหรอหนวยบรการอน ๆ ของภาครฐและเอกชน ทใหบรการโรคทมความซบซอนมากขน

จ าเปนตองใหบรการรกษาโรคโดยแพทยเฉพาะทางสาขารอง(minor) ไดแก จกษวทยา โสต นาสก รงสวทยา

จตเวชศาสตร เวชศาสตรฟนฟ เวชบ าบดวกฤต ก าหนดเปนระดบ 2.3

3.หนวยบรการระดบตตยภม จ าเเนกเปน 2 ระดบ ดงน

•ระดบ 3.1 (หนวยบรการตตยภม) หมายถง โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทเปนโรงเรยนแพทย

โรงพยาบาลเฉพาะทาง หรอหนวยบรการอน ๆ ของภาครฐและเอกชน ภารกจหนวยบรการจะขยายขอบเขต

การบรการรกษาพยาบาลทจ าเปนตองใชแพทยเฉพาะทางสาขาตอยอด(sub-specialty) เชน สาขาตอยอดของ

อายรศาสตร โรคไต โรคหวใจ โรคทางเดนหายใจ หรอสาขาอน รงสรกษา มะเรงวทยา ก าหนดเปนระดบ

3.1

•ระดบ 3.2 (หนายบรการตตยภมระดบสง) หมายถงโรงพยาบาลศนยบางแหง

โรงพยาบาลทเปนโรงเรยนแพทยโรงพยาบาลเฉพาะทาง หรอหนวยบรการอนๆ ของภาครฐและเอกชน

ภารกจนอกจากท าหนาทหนวยบรการระดบตตยภมแลว ยงบรการรกษาโรคทใชทรพยากร โดย

แพทยสาขาตอยอดใน 4 ศนยหลก ดงน ศนยหวใจ ศนยมะเรง ศนยอบตเหตและศนยปลกถายอวยวะ เปนตน

ก าหนดระดบ Excellence Center

[37]

กระทรวงสาธารณสข มนโยบายมงพฒนาระบบบรการสขภาพใหตอบสนองตอปญหาสขภาพของ

ประเทศ โดยไดจดท าแผนแมบทพฒนาระบบบรการสขภาพ (service plan) ทวางกรอบแนวคดการพฒนา

ระบบบรการทกระดบ ตงแตระดบปฐมภม ทตยภม และตตยภม รามถงการพฒนาความเชยวชาญระดบสง

เชอมโยงกนเปนเครอขายภายในจงหวด เขต และเปนเครอขายระดบประเทศ พรอมพฒนาระบบสงตอทม

การประสานเชอมโยงกนตามระดบความเจบปวย ขดความสามารถของสถานบรการ เพอการเขาถงไดอยาง

เทาเทยมกนในทกพนทของประเทศดวยการบรการทมมาตรฐานในทกระดบ โดยธรรมนญ วาดวยระบบ

สขภาพแหงชาต พ.ศ. 2552 ในหมวดท 6 ขอท 43 กลาววา

".....การบรการสาธารณสขตองเปนไปอยางสอดคลองกบระบบสขภาพท

พงประสงค และรฐควรสนบสนนระบบบรการสาธารณสขทมหวใจของ

ความเปนมนษยทมงเนนประโยชนสาธารณะเปนหลกโดยไมสนบสนน

ระบบบรการสาธารณสขทมงเนนประโยชนเชงธรกจ”

"....การจดระบบบรการสาธารณสขตองเออตอการมสขภาพดอยางถวนหนา

โดยเนนการดแลสขภาพประชาชนอยางตอเนองและมการเชอมโยงการ

จดบรการสาธารณสขตาง ๆ เขาดวยกน เพอใหเกดการท างานอยาง

รบผดชอบรวมกน ทงน ใหมงสงเสรมสนบสนนใหองคกรปกครองสวน

ทองถนและชมชนมสวนรวมและมบทบาทในการจดบรการสาธารณสข

ปฐมภม รวมทงการสงเสรมสนบสนน การพงตนเองดานสขภาพของ

ประชาชนควบคไปดวย...."

แมวากระทรวงสาธารณสขไดพฒนาระบบบรการสขภาพมาอยางตอเนอง และระบบหลกประกนสขภาพ

ไดสรางหลกประกนใหประชาชนไทยครอบคลมถงรอยละ 98 แตกยงพบปญหาของระบบสขภาพไทย ดงน

1.ปญหาความไมเปนธรรมดานบรการการแพทยและสาธารณสข การกระจายทรพยากรสขภาพการ

เขาถงบรการสาธารณสข การกระจายสถานพยาบาลและเครองมอทางการแพทยราคาแพงทแตกตางกนใน

แตละพนทของเขตเมองและเขตชนบท

[38]

2.ปญหาประสทธภาพของระบบบรการสขภาพ ความคมคาการใชทรพยากร การจดบรการสาธารณสข

เนนการรกษามากกวาปองกน คาใชจายดานสขภาพสวนใหญเปนการรกษาพยาบาล การสรางเสรมสขภาพ

และการปองกนโรคยงไดรบงบประมาณทนอยมาก

3.ปญหาคณภาพ มาตรฐาน และความปลอดภยของระบบบรการ ทไมสามารถตอบสนองตอความ

คาดหวงของผใชบรการ ระบบการก ากบและตรวจสอบคณภาพยงท าไดไมครบถวน

4.ปญหาการประสานงานของระบบบรการและระบบหลกประกนสขภาพ การวางเเผน ก ากบ การ

จดบรการ และการอภบาลภาพรวมอยางเปนระบบ เนองจากอยในการก ากบของหลากหลายสงกด

5.เปนระบบตงรบ คอ รอใหเจบปวยจงมารบการรกษา

การรวบรวมรายงานสถานการณสขภาพประชาชนไทยสรปได ดงน

1)ปจจยก าหนดสขภาพ ครอบครว ชมชน สงคมเศรษฐกจ การเมอง และสภาพแวดลอม ปจจยส าคญ

การก าาหนดสขภาพ จากรายงานของส านกงานคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตพ.ศ.2557 พบวา

ดชนความอยเยนเปนสขรวมกนในสงคมไทยเพมขนจากรอยละ 71.68 ในป พ.ศ.2555 เปนรอยละ 72.15 ใน

ป พ ศ 2556 ซงอยในระดบปานกลาง โดยปจจยเกอหนนทสงผลใหเกดความอยเยนเปนสขคอ ชมชน

เขมแขง ขณะทปจจยสงผลลบตอความอยเยนเปนสขในสงคมไทย คอสภาพแวดลอมและระบบนเวศสมดล

ปจจยดานครอบครวอบอน การมสขภาวะเศรษฐกจเขมแขงและเปนธรรมคอนขางทรงตว ขณะทสงคม

ประชาธปไตยมธรรมาภบาลอยในระดบทตองเเกไข

2) อายคาเฉลยของคนไทยยนยาวขน จากการศกษาเพอคาดการณประชากรไทยพ.ศ. 2583 โดย

สถาบนวจยประชากร มหาวทยาลยมหดล เพศชาย มอายคาเฉลยเพมขนจาก 70.4 ป (พ.ศ. 2553) เปน 71.1 ป

(พ.ศ 2556) และคาดวา จะเพมเปน 75.2 ป ในป พ.ศ. 2583 เพศหญง มอายคาเฉลยเพมขนจาก 77.5 ป (พ.ศ.

2553) เปน 78.1 ป (พ.ศ. 2556) และคาดวาจะเพมเปน 81.8 ป ในปพ.ศ. 2558

3)สาเหตการตายมการคาดประมาณแนวโนมวาในอก 10ปขางหนา (พ.ศ. 2562) อบตเหตจราจร มะเรง

ตบ และหลอดเลอดสมอง จะเปนสาเหตการตายทพบสงสดในผชายไทย ในขณะทเบาหวาน หลอดเลอด

สมอง และมะเรงตบ จะเปนสาเหตการตายทพบสงสดในผหญงไทย ซงจะเหนไดวา โรคไมตดตอ

โดยเฉพาะกลมโรคหวใจและหลอดเลอด มะเรงเบาหวาน เปนปญหาส าคญทท าใหคน

ไทยเสยชวตเพมขนในสองทศวรรษทผานมา

[39]

4) โรคเรอรงทเปนผลมาจากพฤตกรรม เชน การดมแอลกอฮอล การสบบหร และภาวะน าหนกเกนและ โรค

อวน (ดชนมวลกายสง) จะเปนปจจยเสยงรวมท าใหเกดโรคเรอรงในประชากรไทย การเจบปวยและตายดวย

โรคไมตดตอเรอรงมแนวโนมเพมสงขน ในป พ ศ 2551 ประเทศตองสญเสยรายได เนองจากโรคกลมนถง

52,150 ลานบาท ซงถอเปนภาระดานการคลงของประเทศ หากหนวยงานท เกยวของยงไมตระหนกและเรง

ด าเนนนโยบายเชงรก ดวยการสนบสนนใหคนไทยใชชวตใหถกตอง ดวยการลด ละ เลกเหลาบหร

รบประทานอาหารทมประโยชนออกก าลงกายอยางสม าเสมอ รวมทงลด ภาวะเครยด เปนตน

5) ความผดปกตทางจตและอารมณมากขน แมวาสขภาพทางกายจะมแนวโนมดขน แตกลบพบวาปญหาทาง

สขภาพจตเพมขน โดยมอตราปวยดวยโรคจตเพมจาก 440.1 ตอ 100,000 ประชากรในป พ.ค. 2540 เปน

644.9 ตอประชากร 100,000 คน ในป พ.ศ. 2544 โรคซมเศราเพมขนจาก 290.8 ตอประชากร 100,000 คน

พ.ศ. 2554 เปน 345.7 ตอประชากร 100,000 คน ในป พ.ศ. 2555

2.4 ปจจยทมผลตอการพฒนาระบบสขภาพไทย

ปจจบนระบบสขภาพไทย ก าลงเผชญสถานการณสขภาพทหลากหลาย เชนโครงสรางประชากรก าลงกาว

เขาสสงคมผสงอาย ปจจยคกคามสขภาพ และภาระโรคของประชาชนมแนวโนมเปน โรคไมตดตอ โรค

เรอรงเพมขน การเกดภยธรรมชาต ความไมเทาเทยมในการเขาถงเทคโนโลยทางการแพทยของคนกลมตาง

ๆ

ปจจยทมผลตอการพฒนาระบบสขภาพประเทศไทยนน แบงไดเปน 3 ดาน คอ

1) ปจจยดานเศรษฐกจ การเปลยนแปลงสถานการณทางดานเศร ษฐกจทเหนไดชด คอ โครงสราง

เศรษฐกจของไทย เปลยนจากภาคการเกษตรกรรมไปสภาคอตสาหกรรมและการบรการสงผลใหเกด

ปญหาความเหลอมล าของรายไดระหวางคนจนกบคนรวยมาโดยตลอด ในป พ.ศ. 2554 คนจนทสด

รอยละ 20 มสดสวนรายไดเพยงรอยละ 4.6 ขณะทคนร วยทสด รอยละ 20 มสดสวนรายไดรอยละ 54.1

ทาใหเกดความแตกตางทางรายไดถง 11.7 เทา การขบเคลอนเศรษฐกจตองอาศยขดความสามารถใน

การแขงขนและความเขมแขงของระบบสขภาพทน าไปสสขภาวะของคนในสงคม การเคลอนยาย

แรงงานของคนไทยและคนในภมภาคตาง ๆ ของโลก ไดสงผลตอการเกดโรคใหม ๆ และสงผลตอสข

ภาวะ ของคนในประเทศได

[40]

2) ปจจยดานสงคมประเทศไทยกาวเขาสสงคมผสงอาย โดยประชากรวยเดกและวยแรงงาน ลดลงจาก

รอยละ 20.6 และ 67.6 ในป พ.ศ. 2553 เปนรอาละ 18.3 และ 66.9 ในป พ.ศ. 2559 สงผลใหประเทศไทยตอง

ประสบปญหาการขาดแคลนเเรงงานคณภาพในอนาคต ทงภาครฐและครวเรอนม คาใชจายสงขนในการดเเล

และพฒนาผสงอาย ตลอดจนการตองปรบโครงสรางพนฐานทเออตอการดเเล ผสงอาย สถานบรการสขภาพ

และการจดหาผดแลผสงอาย

นอกจากนน กระแสโลกาภวตนและวฒนธรรมโลกยงสงผลตอวถชวตคนไทยในทกระดบ ตงแตระดบ

ครอบครว ชมชน ประเทศ สงคมไทยมความเปนวตถนยมสงขน มงหารายไดเพอตอบสนอง ความตองการ

ของตนเอง ขาดส านกถงประโยชนสวนรวม เกดความฟงเฟอ ฟมเฟอย และเกปญหาโดย ใชความรนแรง

ประกอบกบสถาบนครอบครวเปราะบาง จงสงผลกระทบตอเยาวชนและเดก ท าใหน าไปสปหาตางๆ เชน

พฤตกรรมเสยงทางเพศของเดก "ทอง เเทง ทง" การตดบหร สรา และยาเสพตด และปญหาความรนแรงใน

สงคมเพมขน

3) ปจจยดานการเมองและการปกครอง ความขดแยงทางสงคมในเรองความชอบธรรบของรฐบาลใน

การบรหารประเทศ สงผลใหเกดการชมนมและประทวงซ าซากในป พ.ศ.2551 พ.ศ.2553 และ พ.ศ. 2556 จน

สงผลกระทบตอสขภาพ คอ มผไดรบบาดเจบ เสยชวต และเกดความเครยด นอกจากนน ยงสงผลกระทบตอ

รายไดจากการทองเทยว ท าใหการขบเคลอนนโยบายของประเทศเกด ความลาชา ชะงก สญเสยโอกาสใน

การพฒนาประเทศ รวมถงคณภาพชวตและความเปนอยของประชาชน

นโยบายการกระจายอ านาจสทองถน ตามพระราชบญญตทก าหนดแผนและขนตอนการ กระจายอ านาจ

ใหองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2552 พบวา ไมสามารถถายโอนภารกจไดอยาง สมบรณ กระท าได

เพยง 181 ภารกจ จาก 245 ภารกจ ความลาชาเกดจากแนวคดทสวนกลางตองการรกษาอ านาจไว ไมใหม

ความตอเนองของการด าเนนการ เกดความไมชดเจนของทศทางเละนโยบาย การด าเนนงานในสวนกลาง

สงผลใหองคกรปกครองสวนทองถนมากกวา 100 แหง ไมตองการถายโอน และด าเนนงานจดตงสถาน

บรการสขภาพของตนเองในพนท เมอขาดกลไก ไมมวธคดหาความรวมมอกนท างานในลกษณะทชดเจน

ท าใหทองถนตองชวยเหลอตวเอง จงสงผลกระทบตอการใหบรการแก ประชาชน

จากการศกษางานของสงวน นตยารมภพงศ ทกลาวไวเมอป พ.ศ. 2549 ถงปจจยหลกทม อทธพลและ

เปลยนแปลงระบบสขภาพ มดงน

[41]

1) โลกาภวตน สขภาพไดรบผลกระทบจากกระแสการเปลยนแปลง เรยกวา โลกาภวตน นโยบาย Medical

Hub สงผลใหสถานบรการสขภาพจะตองแขงขนกบการบรการดานสขภาพกบ ตางประเทศ โรงพยาบาล

ภาคเอกชนในไทยพฒนาดานมาตรฐานการแพทยเเละบรการสขภาพเพอรองรบผปวยตางชาต สงผลให

แพทยและพยาบาลลาออกจากราชการไปอยเอกชน เกดผลกระทบตอ ระบบสขภาพบรการในภาครฐ ดาน

ทรพยากรบคคล ดานสขภาพ และประชาชนทมารบบรการจากภาครฐ

2) นโยบายและเจตจ านงทางการเมองทงเรองการกระจายอ านาจเรอง 30 บาทรกษาทกโรค ลวนกระทบตอ

ระบบสขภาพ เพราะหนวยบรการตองปรบตวกบนโยบายดงกลาว โดยเฉพาะการจดการดานการเงน

3) การเปลยนเปลงจากการปฏรประบบราชการ สงผลกระทบถงบคลากรสาธารณสขวาจะลาออกหรออยใน

ระบบราชการตอไป เปนตน

4) การเคลอนไหวเรองแนวคดสขภาพใหม เปนกระแสใหญในปจจบน ถาสงคมไมเขาใจเรองสขภาพ กจะ

มองเรองสขภาพเฉพาะในบรบทของบรการสขภาพ ไมไดมองไกลออกไปในดานอน เชน มาตรการดาน

ภาษ มาตรการดานคมนาคม มาตรการดานนโยบายการสงออท มาตรการดานนโยบายอาหารปลอดภย และ

มาตรการอกมากมายทลวนแตตองเกยวของกบเรองสขภาพทงสน

5) การสรางหลกประกนสขภาพ นโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนาท าใหตองปรบเปลยน ระบบบรการ

สขภาพทงระบบโดยเฉพาะดานการเงน การคลง และระบบการบรการ

6) ปจจยสดทายคอนโยบายการกระจายอ านาจ

ในปจจบนทง 6 ปจจยหลกยงคงมอทธพลตอระบบสขภาพไทยอย แตเมอมองตอไปในอนาคต สถาบนวจย

ระบบสขภาพระบบบรการสขภาพ ไดรายงานจากผลการศกษาการคาดการณแนวโนมทจะสงผลตอระบบ

สขภาพในอนาคต สรปผลไดดงน

•การเปลยนแปลงสภาพสงคมและเศรษฐกจ โดยเฉพาะการรวมเปนประชาคมอาเซยนสภาพความเปนเมอง

สงขน สงคมไทยเขาสสงคมผสงอาย •การเปลยนแปลงทางเทคโนโลยประชาชนมวถชวตทใชอปกรณพกพา

มากขน

•การเปลยนเปลงดานสภาพแวดลอม การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศโลก ภยธรรมชาตเละการ

คมนาคมขนสงททนสมย

[42]

•ปญหาการจดการน าเพอการบรโภค •ปญหาการทจรตทวความรนเเรง

•การปฏรปครงใหญโครงสรางทางการเมองและกฎหมาย

•ปญหาโรคตดเชอแบคทเรยทดอยาปฏชวนะ

•รฐบาลกระจายอ านาจใหองคกรปกครองสวนทองถนเพมขน

การคาดการณดงกลาวจงสงผลตอระบบสขภาพอยางหากเลยงไมได แมวาระบบสขภาพไทยม การ

เปลยนแปลงมาโดยตลอด แตสภาพแวดลอมทงในระดบโลก ภมภาค และประเทศ ลวนมอทธพลตอระบบ

สขภาพใหตองมการปฏรปเพอใหระบบมความสมดลและยงยนอยไดตอไป

2.5 การปฏรประบบสขภาพไทย

การปฏรประบบสขภาพไทย มงหวงใหประชาชนตระหนกในการสรางเสรมสขภาพของตนเอง ประเทศ

ไทยไดผานการปฏรประบบสขภาพ โดยเกดการเปลยนแปลงหลายประการ ดงเชน การปฏรประบบ

หลกประกนสขภาพถวนหนา เพอใหคนไทยเขาถงสทธในการรบบรการสขภาพขนพนฐาน การทดลอง

กระจายอ านาจดานสขภาพโดยการถายโอนสถานอนามยไปสงกดองคกรปกครองสวนทองถน เปลยนสถาน

อนามยทวประเทศเปน "โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล" การจดตงกองทน สนบสนนการสรางเสรม

สขภาพ เพอสนบสนนการเคลอนไหวดานการสรางเสรมสขภาพของทกภาคสวน ตลอดจนเปดพนทใหทก

ภาคสวนในสงคมเขามารวมกระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสภาพแบบมสวนรวมตาม

พระราชบญญตสขภาพเเหงชาต พ.ศ 2550

จากวสยทศนประเทศไทย ทมงเนนการสรางคนไทยยคใหมทสมบรณ คอ มจรยธรรม (heart) เปนพนฐาน

การด าเนนชวต มปญญา (head) มทกษะ (hand) และมสขภาพด (health) เพอขบเคลอน ระบบสขภาพทมงให

เปนคนทสมบรณทงทางกาย ทางจต และทางสงคม อนเปนจดมงหมายสงสดของการมสขภาวะ เปนพลเมอง

ทตนร (active citizen) ตอสขภาพ มส านกของความเปนพลเมอง มจตส านก ตอสวนรวม รวมสรางสงคม

สขภาพ ทรบผดชอบสาธารณะรวมกน พรอมกาวเขาสเมองสขภาพ (healthy city) อยางย งยน

คณะกรรมาธการปฏรประบบสาธารณสข สภาปฏรปแหงชาตไดวางกรอบแนวคดการปฏรประบบสขภาพ

ประเทศไทยดวยแนวคด "การปฏรประบบบรการสขภาพทมพนทเปนฐาน ประชาชนเปนศนยกลาง" ใน 4

ประเดนหลก ไดเเก

[43]

25.1 การปฏรประบบบรการสขภาพ มประเดนรายละเอยดดงน

•สขภาพปฐมภมทมพนทเปนฐาน ประชาชนเปนศนยกลาง เชอมโยงกนผสมผสาน

•ความเสมอภาคในดานมาตรฐานครอบคลมบรการทกระดบ

•การกระจายหนาทการใหบรการสทองถน ชมชน และภาคเอกชนในรปแบบทสอดคลองกบบรบทของ

พนท

•การใชการเเพทยแผนไทยและการแพทยพนบาน

•ระบบ สนบสนนตาง ๆ เชน ขอมลขาวสาร การสอสาร ก าลงคน ฯลฯ

2.5.2 การปฏรประบบสรางเสรมสขภาพ ปองกนเเละควบคมโรค และภยคกคาม •สงเสรมการใชหลกการ

Health in All Policies Approach

•สรางกลไกและระบบการบรหารจดการระดบพนทบรณาการการด าเนนงาน ระหวางภาครฐและภาค

สวนอน สวนกลางมบทบาทเกยวกบนโยบาย มาตรฐาน จดระบบงบประมาณ

•ก าหนดนโยบายการกระจายอ านาจไปสชมชนทองถน

•จดระบบงานทสนบสนนตางๆเชน ขอมลขาวสารเฝาระวงสขภาพ ระบบการเงน การคลง จดการความร

ฯลฯ พฒนานโยบายสาธารณะทเออตอสขภาพ 2.5.3 การปฏรประบบการเงนการคลงดานสขภาพ

•การบรหารจดการระบบหลกประกนสขภาพและการเงน การคลงดานสขภาพของกองทนสขภาพตาง ๆ

•มคณะกรรมการประกนสขภาพแหงชาตเปนหนวยงานกลาง

•จดตงศนยขอมลคาใชจายดานสขภาพระดบชาตและพฒนากลไกกลางของระบบ ขอมลขาวสาร การ

ควบคมคาใชจาย

•วางกลไกเพมเงนเขาสระบบ เชน การ ลงทนดานเทคโนโลย

•กระจายอ านาจ ทน และทรพยากรใหชมชนทองถนอยางเพยงพอ

2.54 การปฏรประบบบรหารจดการดานสขภาพ

•กลไกประสานน บรณาการนโยบายและยทธศาสตรดานสขภาพระดบชาต (National Health Board)

[44]

•กลไกธรรมาภบาล ตรวจสอบ ก ากบความโปรงใส และประสทธภาพภาพการใชงบประมาณ ตลอดจน

ทรพยากรดานสขภาพ

•แยกบทบาทและโครงสรางของ Player ในระบบสขภาพใหชดเจน

•ปฏรปการผลตเเละพฒนาบคลากรดานสขภาพอยางครบถวน

การปฏรประบบสขภาพนน ทกภาคสวนทเกยวของใน "ระบบสขภาพของชาต" ตองเขาใจใหชดเจนวา

ทกองคประกอบของระบบสขภาพเกยวของสมพนธกนเปนองครวม สามารถสงผลตอสขภาพของ

ประชาชนทงประเทศ รวมถงปจจยทเกยวของกบสขภาพทงปวง ไดเเก ปจจยดานบคคล สภาพแวดลอม

เศรษฐกจ สงคม กายภาพ และชวภาพ ตลอดจนปจจยดานระบบบรการสขภาพดวย

ประเวศ วส ตงขอสงเกตวา ระบบสขภาพไทยเปนระบบตงรบ คอเมอประชาชนเจบปวย จงมารบการ

รกษา เปนการสญเสยทงในแงเศรษฐกจ คณคาชวต และจตใจ จงควรปฏรประบบ จากระบบ ตงรบ (ซอม

สขภาพ) เปนระบบรก (การสรางสขภาพ) โดยมระบบสงเสรมสขภาพและปองกนควบคม โรคทดทสด

เพอใหคนทงมวลมสขภาพด ไมเจบปวยโดยไมจ าเปน การท าใหสขภาพด เสยคาใชจายนอยกวาการรอรกษา

เมอสขภาพเสยมาก จะท าใหมทรพยากรเพยงพอควรสรางระบบบรการทมคณภาพดทคนไทยเขาถงไดทก

คนโดยไมค านงถงฐานะทางเศรษฐกจ นอกจากนนการปฏรประบบสขภาพควรไดน าทกภาคสวนเขามาม

สวนรวมในกระบวนการปฏรประบบสขภาพดวย ทานไดน าเสนอแนวคด "สามเหลยมเขยอนภเขา" ท

กลาวถง 3 องคประกอบคอ 1)การสรางความรหรอการท างานทางวชาการ 2) การเคลอนไหวของสงคม และ

3) การเชอมโยงกบการเมอง อ านาจรฐตองเขามาเชอมโยงกนเพอใหการท างานบรรลผลส าเรจ

ค าอธบายเเนวคดสามเหลยมเขยอนภเขา

1) การสรางความรหรอการท างานทางวชาการ(เปนองคประกอบทส าคญและยากทสด) หมายถง การ

วเคราะหและสงเคราะหความร เพอน าไปสการจดการ สรางความรเชงระบบ แปรรป วชาการ ใหเปนความร

ทสาธารณชนทวไปเขาใจไดงาย เพอท าใหชดเจนวาปญหาคออะไรเกดจากอะไร เเกไขอยางไร ควรจะมการ

จดองคการและการจดการอยางไร จงจะแกปญหาได การสรางความรตอง รวดเรว สอดคลองกบบรบททาง

สงคมทมการปรบเปลยนไปรวดเรว วชาการจงเกยวของกบหนวยงาน วชาการ และหนวยงานสาธารณสข

ทกระดบ

2) การเคลอนไหวของสงคม หมานถงการน าความรทชดเจนและแปรรปแลวไปเคลอนไหวสงคม หรอไป

เปนความรของสงคมโดยกวางขวาง เพอใหการท างานทางวชาการเขมแขงขนเพอท าให การเมอง สนใจเขา

มาเชอมตอเพอน าไปขบเคลอนในเชงนโยบาย

[45]

3) การเชอมโยงกบการเมอง หมายถง การเชอมตอความรทไดมา เชน จากงานวจยเพอน าเสนอใหกบ

การเมอง น าไปจดท าเปนนโยบายทจะสงผลตอการเปลยนแปลงสงคม การเมองกบองคประกอบทงสอง

องคประกอบขางตน เพอท าใหใชทรพยากรภาครฐได เชน การมรฐธรรมนญฉบบปฏรปการเมอง เปนตน

ดงนนการปฏรประบบสขภาพแหงชาต คอ กระบวนการใด ๆ อนจะน าไปสการปรบเปลยนการตดการ

ระบบสขภาพแหงชาต ใหเปนระบบทมงใหประชาชนทงมวล สามารถมสขภาพทด ทงทางกาย ทางใจ ทาง

สงคม และทางจตวญญาณ ตลอดจนมงใหประชาชนสามารถเขาถงบรการสขภาพตามความจ าเปนของ

สขภาพไดอยางมประสทธภาพ เปนธรรม และมคณภาพไดมาตรฐาน ระบบสขภาพ พงประสงค (ระบบ

สขภาพทด) ตองเปนระบบทมศลธรรม มคณธรรม จรยธรรม มความชอบธรรม และ มความสมานฉนทม

โครงสรางครบ ท างานเชอมโยงกนอยางมคณภาพ และประสทธภาพเปนระบบทมปญญาเปนพนฐาน

สามารถเรยนร และปรบตวไดอยางตอเนอง ซงมลกษณะดงน

1) เปนระบบสขภาพเชงรก ทรกสรางสขภาพทดโดยทวถงทกดาน

2) เปนระบบทค านงถงสทธทจะเขาถงการมสขภาพดและบรการทดพอส าหรบคนไทยทกคน โดยไม

ค านงถงฐานะทางเศรษฐกจและสงคม

3) มระบบการสรางเสรมสขภาพทด เพอสรางสขภาพทดส าหรบคนไทยทกคน 4) มระบบการควบคมและ

ปองกนโรคและปญหาทคกคามสขภาพ ทมประสทธภาพสง สามารถปองกนคมครองคนไทยไมใหเจบปวย

ลมตายโดยไมจ าเปน

5) มระบบบรการดานสขภาพครบทกประเภทและทกระดบทประกนการเขาถงบรการอยาง เปนธรรม ม

คณภาพทตรวจสอบไดและมประสทธภาพสง

6) มระบบการเงนการคลงทประกนการเขาถงบรการดานสขภาพของประชาชนทกคนมความเปนไปไดเและ

ย งยน

7) มระบบกาลงคนดานสขภาพทครบถวนทกองคประกอบ สามารถจดการระบบสขภาพได

8) มระบบควบคมคณภาพทสรางความมนใจใหเเกประชาชนไดวา ระบบสขภาพและระบบบรการสขภาพ

ไดมาตรฐาน มมประสทธภาพ ความเปนธรรม และประชาชนสามารถมสวนรวมไดอยางใกลชด

9) มระบบการคมครองผบรโภคดานสขภาพทเขมแขง ประกนความปลอดภย พทกษสทธประชาชน และ

ชวยเหลอในกรณประสบปญหาจากระบบสขภาพไดอยางรวดเรว ถกตอง และสมบรณ

[46]

10) มระบบจดการความรและขอมลขาวสารดานสขภาพทมประสทธภาพ มคณภาพ สราง ความชอบธรรม

ประกนความโปรงใส ประชาชนมสวนรวม และเปนชองทางเพมพนศกยภาพของ ประชาชนไดจรง

11) มองคกรและการจดการทครบถวน มคณภาพ มประสทธภาพ สรางความเสมอภาคโปรงใสและ

ตรวจสอบได โดยภาคประชาชนมสวนรวมอยางใกลชด

สรป

ระบบสขภาพ หมายถง ระบบความสมพนธเกยวของกบสขภาพ ชวงเรมตนของบทน กลาวถง กรอบแนวคด

ระบบสขภาพขององคการอนามยโลก 6 องคประกอบหลก ไดแก 1) การใหบรการ 2) บคลากรสขภาพ 3)

ระบบสารสนเทศสขภาพ 4) ผลตภณฑการแพทยวคซนและเทคโนโลย 5) ระบบการเงนการคลง 6) ภาวะ

ผน ารรรมาภบาล โดยมงผลลพธใหสขภาพประชาชนดขนสนองตอบปญหาสขภาพ มคณภาพและปลอดภย

มประสทธภาพ และปกปองประชาชนจากการ ลมละลายทางการเงน

ตอมากลาวถงการเปลยนแปลงระบบสขภาพไทย ตงแตอดต ปจจบน และอนาคต ตามกรอบ เวลา 5 ยค คอ

1) ยคแรก (พ.ศ. 2431-พ.ศ.2492) เปนยคเรมน าการแพทยแผนปจจบนเขามาในระบบ บรการสขภาพของ

ประเทศไทย 2) ยคทสอง (พ.ศ. 2493-พ.ศ. 2517) เปนยคทมการขยายโรงพยาบาล ประจ าจงหวดเรมการ

วางแผนพฒนาประเทศอยางเปนระบบ 3) ยคทสาม (พ.ศ.2518 . พ.ศ.2543) เปนยคการสาธารณสขมลฐาน

การขยายบรการภาคเอกชน และการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา 4) ยคทส(พ ศ. 2544-ปจจบน) เปน

ยคหลกประกนสขภาพถวนหนา การปรบฐานอ านาจในการดแล ระบบบรการสขภาพ โดยมผมสวนไดเสย

นอกหนวยงานสาธารณสขเขามาอยในงานสขภาพ และ 5) ยค ทหาอนาคตระบบสขภาพไทย คาดการณวา

ประชาชนจะดแลสขภาพดวยตนเองและครอบครวแทนการ พงพงสถานบรการ เนองจากคาใชจายดาน

สขภาพจะสงขน และเทคโนโลยจะเขามามบทบาทในระบบสขภาพมากขน

จากนนกลาวถงระบบบรการสขภาพ 4 ระดบ คอ1) การสาธารณสขมลฐาน 2) การบรการระดบปฐมภม 3)

การบรการระดบทตยภม และ 4) การบรการระดบตตยภม การพฒนาระบบสขภาพไทยไดรบผลกระทบจาก

ปจจยดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ตลอดจนเทคโนโลยทสงผลทงงทางตรงและ ทางออมอยางหลก

เลยงไมได ท าใหระบบสขภาพตองปรบเปลยนเพอท าหนาทใหสมดล การปฏรป ระบบสขภาพประเทศไทย

ดวยแนวคด "การปฏรประบบบรการสขภาพทมพนทเปนฐาน ประชาชนเปนศนยกลาง"

[47]

ใน 4 ประเดนหลก ดงน 1) การปฏรประบบบรการสขภาพ 2) การปฏรประบบสรา

งเสรมสขภาพ การปองกนและควบคมโรค และภยคกคาม 3) การปฏรประบบการเงนการคลง 4) การปฏรป

ระบบบรหารจดการดานสขภาพ นอกจากนนไดกลาวถงแนวคด "สามเหลยมเขยอนภเขา”ของ ประเวศ วส

ทใหขอคดวา การปฏรประบบสขภาพตองท าครบองคประกอบ 3 อยาง คอ 1)การปฏรปทงองคความร 2)

การเคลอนไหวของผเกยวของและ 3) การเมองทมคณธรรม มาเปนฐานเปลยนแปลงระบบสขภาพให

สามารถด ารงอยไดในสงแวดลอมใหม เพอบรรลเปาหมายของ การพฒนาระบบสขภาพ คอ ประชาชน

สขภาพด สามารถเขาถงบรการสขภาพได ระบบมความสมดล มประสทธภาพ ประสทธผล มคณภาพ และ

ย งยน

เอกสารอางอง

1. World Heaith Organization. Six building blocks of health system. Geneva: World Health Organization;

2007

2. World Health Organization. Everybody's business Strengthening health systems to improve health

outcomes. WHO's framework for action (internet] Geneva, World Health Organization; 2007 [cited 2016

Apr 5]. Available from: http://www.who.int/healthsystems/strategy/everybody_business.pdf

3. สวทย วบลผลประเสรฐ.ระบบบรการสาธารณสขไทย: อดต ปจจบน และอนาคต. วารสาร

ประชากรศาสตร 2552;2(3):70-104.

4.สวทย วบลผลประเสรฐ, บรรนาธการ.กระทรวงสาธารณสขไทย พ.ศ.2551-2553 กรงเทพฯ: โรงพมพ

องคการสงเคราะหทหารผานศก; 2553.

5.สงวน นตยารมภพงศ. การบรหารระบบสขภาพในทองถนกบอนาคตระบบสขภาพไทย. นครปฐม:

สถาบนพฒนาการสาธารณสขอาเซยน มหาวทยาลยมหดล;2549. 6.อ านวย กาจนะ,ณฐน บณฑะวงศ, สนสา

โพธยม. สความมนคงทางสขภาพ : รายงานภาพอนาคตการบรหารจดการระบบบรการสาธารณสขทพง

ประสงค.กรงเทพฯ : โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต; 2556.

7. ปยธดา ตรเดช. การสาธารณสข: ระบบบรหารจดการและเครองมอการบรหารจดการ. กรงเทพฯ: ภาควชา

บรหารการสาธารณสข คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล; 2547.

[48]

8.สมเกยรต โพธสตย, บรรณาธการ.คณภาพการดแลรกษาทางการแพทย: ทบทวนสถานการณ และ

วรรณกรรม. กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด; 2558.

9. ส านกบรหารการสาธารณสข. แผนการจดระบบบรการสขภาท(Service Plan)[อนเทอรเนต]. การประชม

เชงปฏบตการการจดท าแผนระบบบรการสขภาพ; 22 พฤศจกายน 2555; โรงแรมเซนทราศนยราซการ.

กรงเทพฯ : ส านกบรหารการสาธารณสข; 2555 [สบคนเมอวนท 5 เม.ย. 2559]. จาก

http://www.utomopa.go.th/other/serviceplan/data/mn3.pdf

10.กระทรวงสาธารณสข,ส านกนโยบาย และยทธศาสตร. ตวชวดและแนวทางการ จดเกบขอมลกระทรวง

สาธารณสข ปงบประมาณ พ.ศ. 2559(อนเทอรเนต]. กรงเทพฯ: กระทรวงสาธารณสข;2558 [สบคนเมอวนท

9 ก.ย. 2559]. จาก: http://www.region5.go.th/docs/mophpian_2559_final.pdf

11.ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต.ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต พ.ศ.2552. กรงเทพฯ :

เจเอสการพมพ, 2552.

12. จรวยพร ศรศศลกษณ, พงษพสทธ จงอดมสข, อรพรรณ ศรสขวฒนา, ทพชาโปษยานนท, วลยพร พช

รนฤมล. สงเคราะหสถานการณระบบสขภาพ. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: 2557.

13. พรพนธ บณยรตพนธ.ประเดนการปฏรปประเทศไทยดานสาธารณสข การประชมวชาการสาธารณสข

แหงชาต ครงท 15, 20 สงหาคม 2558; โรงแรมแอมบาสซาเดอร สขมวท. กรงเทพฯ : คณะสาธารณสข

ศาสตร มหาวทยาลยมหดล; 2558.

14. คณะอนกรรมการสถตสาขาสขภาพและคณะท างานสถตสาขาสขภาพ.แผนพฒนาสถตสาขาสขภาพ

ฉบบท1 พ.ศ.2557-2558[อนเทอรเนต]. กรงเทพฯ: คณะอนกรรมการสถตสาขาสขภาพและคณะท างานสถต

สาขาสขภาพ. 2556 [สบคนเมอวนท 28 ส.ค. 2559] จาก: http:/osthailand.nic.go

th/files/social_sector/SDP_health291057-new6.pdf

15.ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเเหงชาต. รายงานประจ าป 2557. กรงเทพฯ: ดอกเบย;

2558.

16.ปราโมทย ประสานกล, จงจตต ฤทธรงค.ศทธดา ชวนวน, มนสการ กาญจนจตรา, ปยวตน เกตวงศา,

กาญจนา เทยนลาย, และคณะ. สถานการณผสงอายไทย พ.ศ. 2557. นครปฐม: สถาบนวจยประชากร

มหาวทยาลยมหดล ; 2558

[49]

17. ส านกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. รายงานภาระโรคปจจยเสยงของประชากรไทย พ.ศ.

2552. กรงเทพฯ: ครเอทฟ กร; 2556.

18. กระทรวงสาธารณสข, ส านกนโยบายและยทธศาสตร. สรปสถตทส าคญ พ.ศ. 2556. นนทบร: ส านก

นโยบายและยทธศาสตร กระทวงสาธารณสข;2556.

19. ส านกงานเลขาธการสภาปฏรปแหงชาต. รายงานของคณะกรรมาธการปฏรประบบสาธารณสขสภา

ปฏรปแหงชาต. กรงเทพฯ: ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร ปฏบตหนาทส านกงานเลขาธการสภา

ปฏรปแหงชาต;2558.

20. ประเวศ วะส ความเปนชมชน-ความเปนประชาคม ฐานรากของสงคม. วารสารหมออนามย2541;8(1).

21. สมเกยรต ตงกจวานชย. “จดคานงด” ประเทศไทยเพอฝาวกฤตการณสงคม เศรษฐกจ การเมองทซบซอน

[อนเทอรเนต]. กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย;2556 [สบคนเมอวนท5 เม.ย. 2559] จาก

http://tdri.or.th/2013/03/d2010003/

22. V-Reformer สมภาษณ: หมอประเวศเลาเรองปฏรป: ตอนท1 ประวตศาสตรการเขยอนภเขา

[อนเทอรเนต].กรงเทพฯ: โครงการเครอขายวชาการเพอการปฏรป มลนธสาธารณสขแหงชาต;2556 [สบคน

เมอวนท 20 เม.ย. 2559] จาก: http://v-reform.org/v-report/interview-doctor-pravet-reform-way-1/