ปท 3 ฉบบท 11 ประจำเดอน กรกฎาคม-กนยายน 2551

11 องคประกอบหลายมตของชวต 12 เกรดนาร วกฤตพลงงาน วกฤตโลก

05 การจดการขยะ 06 สาโท เหลาพนบาน

สถานการณโลก 02 และวกฤตพลงงาน

08 ภมปญญาของบรรพบรษไทย ในการสรางเรอน

พลงงานธรรมชาต การแสวงหา...

คนพบสกระบวนการใชอยางยงยน ปจจบน พลงงานไฟฟาเปนปจจยสำคญตอวงจรวถชวตมนษย แตการผลตไฟฟาสวนใหญตองใชนำมนเชอเพลง

ทบรรณาธการบ

ทปรกษา : พงษศกด พยฆวเชยร นวต กองเพยร ผศ.ดร.สมศกด สขวงศ นายแพทยพลเดช ปนประทป สนตวภา พานชกล ดร.สงเกยรต ทานสมฤทธ สรญ รงคสร ประเสรฐ สลลอำไพ อดม วเศษสาธร บรรณาธการอำนวยการ : วนชย ตนตวทยาพทกษ บรรณาธการบรหาร : นรนศกด บญจนทร บรรณาธการผพมพผโฆษณา : รศ.ดร.บญยงค เกศเทศ กองบรรณาธการ : ศรสรางค มาศศรกล สรญา ประทมวงษ อนทรา วทยสมบรณ พรวไล คารร มณรตน อดม บบผาทพย แชมนล นคม พทธา พงศา ชแนม สธดา แสงเพชร กตชย รตนะ ชฎนลดา เวชกล สภาภรณ วรพรพรรณ อนวงศ แซตง กตพงษ แดนสงห พนศกด เสลจล ออกแบบและจดพมพ : บรษท โพสต-การด จำกด สถานทตดตอ : คณะทำงานรางวลลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) 555 ถ.วภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2537-2146, 0-2537-1831 โทรสาร 0-2537-2184 www.pttplc.com

คณะผจดทำ

เ รองจากปก

ประเทศของเราไดเผชญวกฤตการณราคานำมนครงท 1 ชวงป 2513 ครงท 2 ชวงป 2523 และครงท 3 ชวงป 2548 ในสองครงแรกมปญหามาจากประเทศผผลตหยดการจดสงนำมน อนเนองมาจากการปฏวตการยดแหลงผลตคนจากบรษทนำมนกลมประเทศตะวนตกและตอมามปญหามาจาก เกดสงครามในอ าว เปอร เซยทำใหตองหยด การขนสงนำมน

สถานการณโลก วนน พลงงานเชอเพลงกำลงเขาสภาวะวกฤตเนองจากเหลอนอยลงทกท จงจำเปน

ตองคนหาหนทางแกไข นำ เปนทรพยากรธรรมชาต ทมอยมากทสดบนผนโลก การใช พลงงานนำ ผลตกระแส

ไฟฟาซงอาศยหลกการของการเคลอนทของนำจากเขา ทไหลลดระดบลงสทตำ เราจงนำเอาพลงงานบางสวนมาใช โดยการสรางเขอนเกบกกนำ เพอสะสมพลงงานศกย และเมอเราเปดประตทปดกนทางเดนของนำ พลงงานศกยทสะสมอย กจะเปลยนเปนพลงงานจลน นำไปฉดกงหนและเชอมเขากบเครองกำเนดไฟฟา เกดเปนกระแสไฟฟาขน

พลงนำ เปนพลงงานทสะอาดไมปลอยกาชพษออกมา สามารถใชพลงงานไดทนท เมอใดกตามทปลอยนำใหไหลไปหมนกงหน กจะไดพลงงานออกมาทนท ตางกบโรงไฟฟาท ใช เชอเพลงมาเผาใหไดความรอน เพอผลตไฟฟา

พลงงานจากกระแสนำ เปนพลงงานหมนเวยนทใชแลวไมสนเปลอง หลงจากใชปนไฟแลว ยงนำไปใชในการเกษตรไดอกดวย ครนระเหยกลายเปนไอ กจะไปรวมกนเปนเมฆและตกเปนฝนกลบลงมาเปนนำในเขอน เพอนำมาผลตไฟฟาไดอก เรยกวา “ครบวงจร”

พลงงานทไดจากชวมวล เปนอกหนงความพยายามของมนษย ในการคนหาแหลงพลงงานทดแทน ซงจะตองควบคไปกบการพฒนาเทคโนโลยของเตาเผาระบบตางๆ ใหสมพนธกน เพอชวยบรรเทาภาวะขาดแคลนพลงงาน

พลงงานทไดจากชวมวลแตละประเภท จะมคาแตกตางกนไป ขนอยกบลกษณะ ขนาดรปรางของตวชวมวลเอง เปนตนวา ชวมวลทมขนาดเลก ประเภท แกลบ ชานออย กตองออกแบบเตาทใชในการเผาไหม ทมลกษณะพเศษแตกตางกนออกไป

พลงงานชวมวล จดเปนเชอเพลงหมนเวยนอกรปแบบหนง ทสามารถเกดขนใหมไดตลอดเวลา โดยเฉพาะชวมวลทไดมาจากการเกษตร แตจำเปนทตองพฒนาควบคไปกบเตาเผาชนดตางๆ โดยเฉพาะเตาหงตม ทควรจะพฒนาเทคโนโลยใหสอดคลองกบความตองการทจะใชงาน

กาชชวภาพเปนผลพลอยไดทเกดขนตามธรรมชาต โดยกระบวนการยอยสลายสารอนทรยทางชววทยา ในสภาวะไรอากาศดวยกลมแบคทเรย ชนดไมใชออกซเจนในการหายใจ กาชชวภาพทเกดเปนกาชผสมโดยทวไป จะประกอบดวย กาชมเทน กาชคารบอนไดออกไซด กาชไนโตรเจน และกาชไฮโดรเจนซนไฟร ซงสวนประกอบใหญไดแก กาชมเทน 60-80 เปอรเซนต และกาชคารบอนไดออกไซด 20-40 เปอรเซนต จงทำใหมคณสมบตตดไฟ สามารถนำไปใชเปนเชอเพลงทดแทนพลงงานได

การบำบดนำเสยโดยวธชวภาพ ตองอาศยแบคทเรยชวยยอยสลายสารอนทรยเชนกน มทงเทคโนโลยทใชและไมใชอากาศ สำหรบเทคโนโลยทไมใชอากาศ จะทำใหผลพลอยไดออกมาเปนกาชชวภาพ ซงเปนผลตภณฑจากแบคทเรยในระบบ กระบวนการนสารอนทรยในนำเสยประมาณรอยละ 80-90 จะถกยอยสลายเปนกาชมเทน และคารบอนไดออกไซด รวมเรยกวา กาชชวภาพ หรอ ไบโอกาช

“รางวลลกโลกสเขยว” ฉบบนจงใครเสนอเรองราวของพลงงานทางเลอกใหชาวลกโลก สเขยวรวมกนประดษฐคดคนพลงงานจากธรรมชาตขนมาใชทดแทน และสรางสำนกในการใชสอยพลงงานทมอยอยางประหยด

2

ทง สองครงทำใหราคานำมนพงสงถง 3 เทาตวไปแตะทระดบ 40 เหรยญ สหรฐตอบารเรล ทงสองครงทเกดขนประเทศผผลตในตะวนออกกลางมปรมาณ

นำมนมากอยางพอเพยงสำหรบขายใหกลมประเทศ หรอความตองการของโลก มไดมการขาดแคลนแตประการใด ผลกระทบในวกฤตการณราคานำมนในสองครงแรก สงผลใหประเทศตางๆ ทวโลกลดการใชนำมนลงอยางตอเนอง (ในชวงป พ.ศ. 2525-ป พ.ศ. 2529) และดวยราคานำมนทมราคาเพมขนถง 3 เทา และดวยนโยบายของประเทศทเหนความจำเปนตองลดการพงพาพลงงานนำเขาจากกลมประเทศผผลตตะวนออกกลาง ทำใหเกดการเรงการคนหาแหลงนำมน กาซธรรมชาต เปนการเรงดวน มการลงทนเปนจำนวนเงนมหาศาล ซงตอมาทำใหปรมาณนำมนทผลตจากกลมประเทศนอกโอเปค (Non -OPEC) โดยเฉพาะกลมประเทศผผลตจากแหลงทะเลเหนอในทวปยโรป ดวยปจจยความตองการของโลกลดลงและดวยมปรมาณจากแหลงอนๆ เพมเขามามากขนอยางตอเนอง ทำใหราคานำมนลดตำลง ถงระดบ 11 เหรยญสหรฐตอบารเรลในป พ.ศ. 2529

จากนนราคานำมนในตลาดโลกจะทรงตวอยในระดบ 20-30 เหรยญสหรฐตอบารเรล ตดตอกนเปนระยะเวลากวา 10 ป ในชวงระยะเวลาดงกลาว ป พ.ศ. 2530-ป พ.ศ. 2540 การใชนำมนของโลกกลบเพมขนอยางตอเนอง เศรษฐกจโลกเตบโตขนมาใหมและเตบโตตดตอกนเปนระยะเวลายาวนาน ทำใหฐานความตองการนำมน (การใชนำมน) เพมขนจากระดบ 70 ลานบารเรลตอวนเขาสระดบ 80 ลานบารเรลตอวน งานวจยในสาขาพลงงานทดแทนทตนตวในชวงทราคานำมนแตะ 40 เหรยญสหรฐตอบารเรล กลดปรมาณการลงทนในงานวจย ลงตามลำดบจนกลาวไดวายตไปเลยกวาได กลาวไดวาเปนชวงระยะเวลา 10 กวาป ทโลกเพลดเพลนกบการใชนำมนอยางตอเนอง และยงมผลตอการพฒนาโครงสรางการขนสงทพงพาถนนและรถยนตเปนหลก เสมอนหนงวานำมนมใชโดยมไดรจกหมดสน

และแลววกฤตการณราคานำมนครงท 3 กเกดขน แตครงนมเพอนเพมเตมเดนเปนเงาตดตามมาดวย เปนใครและมความสำคญอยางไร เรามารจกกนทละคน วกฤตการณนำมนในครงท 3 น มปจจยสาเหตแตกตางจากสองครงแรก เกดมาจากความตองการของโลกท เพมขนมากอยางตอเนอง ทงการเตบโตโดยธรรมชาต ทมจำนวนประชากรเพมมากขน และการเตบโตของเศรษฐกจและทสำคญมประเทศทปรบเปลยนรปแบบเศรษฐกจจากแบบสงคมนยม มาสเศรษฐกจเสรนยม เปนฐานใหญการผลตสนคาสตลาดโลก ทงสามประเทศมประชากรรวมกนกวา 2,745 ลานคน กวา 1 ใน 3 ของประชากรโลก ไดแก ประเทศจน อนเดย รสเซย และกลมประเทศรสเซย (เดม) มอตราการบรโภคนำมน (พลงงาน) ทสงกวาคาเฉลยของโลกอยางตอเนอง ความตองการนำมนของโลกจงเพมสงขน และสงผลใหตลาดซอขายลวงหนาปรบราคาซอขายเพมขนอยางตอเนองมาโดยตลอด

นอกจากนกลมนกลงทนเกงกำไร เหนโอกาสจงเขาซอนำมนตอเนองทำใหราคานำมน เพมขน และมการนำออกมาขายในชวงทมราคาสง เมอมนำมนเขาสตลาดเพมขน ราคากปรบลดลง กลมซอขายเกงกำไรกเขาซอไวใหม จงทำใหราคานำมนมปรบขนลงแตมทศทางท เพมสงขนอยางตอเนอง การซอขายเกงกำไรจงเปนตวกระตนเสรมเขากบความตองการนำมนของโลกทเพมมากขน สงผลตอราคาเพมสงขนอกแรงหนง ยงมอกหนงปจจยทสงผลใหราคาปรบตวเพมสงขน คอกำลงผลตสำรอง (Spare Capacity) ของกลมประเทศตะวนออกกลาง หรอกลมโอเปคทเคยมอยในระดบ 4 ลานบารเรลตอวน สำรองเพมเตมรองรบความตองการของตลาดโลก แตกำลงการผลตสำรองดงกลาวไดปรบลดลงเหลอเพยง 1.5-2 ลานบารเรลตอวนเทานน ทำใหตลาดซอขายนำมนมความวตกกงวลนำไปสการปรบฐานราคานำมนเพมสงขนอกแรงหนง นอกจากนยงมปจจยประจำตวแตละประเทศเพมเขามาอกดวยทมผลตอมลคาการซอนำมน อนนคอคาเงนทอาจสงผลทำใหแตละประเทศผนำเขานำมนใชเงนเพมขนหรอ

ลดลงในการซอนำมนแตละครงเชนคาเงนบาทของไทยเรามอตราแลกเปลยนท 30 บาทตอ 1 เหรยญสหรฐ เราตองการซอนำมนราคา 100 เหรยญสหรฐตอบารเรล ซอนำมน 1 บารเรลตองใชเงนไทย 3,000 บาท ตอมาอตราแลกเปลยนปรบลดเปน 40 บาทตอ 1 เหรยญสหรฐ ตองใชเงนบาทเพมขนเปน 4,000 บาท ทจะซอนำมนในปรมาณเทาเดม

ตามทไดแนะนำเพอนรวมทางมากบวกฤตการณนำมนครงท 3 มาดงกลาวขางตน ทสงผลใหราคานำมนปรบตวเพมสงขนจากระดบ 20-30 เหรยญสหรฐตอบารเรล เพมขนสระดบ 50 เหรยญสหรฐตอบารเรล เขาสระดบ 80 เหรยญสหรฐตอบารเรล และแตะระดบ 100 เหรยญสหรฐตอบารเรล โดยในทสดเขาสจดสงสดท 140 เหรยญสหรฐตอบารเรล โดยใชเวลาในการปรบเพมขนเปนระยะเวลา 4 ป จากป พ.ศ. 2547 ถงป พ.ศ. 2551 (เดอนกรกฎาคม)

เปนทนาสงสยหรอไมทเหตใดเศรษฐกจโลกของเราถงสามารถเตบโตตอไปไดแมราคานำมน จะอยทระดบ 80-100 เหรยญสหรฐตอบารเรล ในขณะทวกฤตการณราคานำมน สองครงแรกเศรษฐกจโลกกลบลดการเตบโตลงและความตองการนำมนกปรบตวลดลงเชนกน ในวกฤตการณราคานำมนครงท 3 น กลมประเทศผผลตนำมนในตะวนออกกลางนำรายไดจากการขายนำมนมาใชจายและลงทนเพมอยางตอเนอง กลมประเทศตะวนตกซงมเทคโนโลย เปนผกอสราง ซงสามารถดดซบเงนกลบคนเขาสประเทศ หรออกนยหนงคอการผนเงนกลบเขาสระบบเศรษฐกจโลก จงทำใหเศรษฐกจโลกยงคงมการเตบโตไดภายใตภาวะราคานำมนเพมสงขน และอกประการหนงมการใช IT เทคโนโลย และเทคโนโลยการผลตลดตนทน ควบคไปดวย

นำมนยอมมขนลง งานเลยงยอมมการเลกรา ราคานำมนสจดระดบสงจนเกนความสามารถทประเทศผนำเขานำมนจะรบได เศรษฐกจเรมถดถอย และผนวกกบวกฤตทางการเงน (Credit Crunch) การลงทนหยดชะงกเศรษฐกจหดตวอยางรวดเรว สงผลตอปรมาณความตองการนำมนลดลงอยางตอเนอง ทำใหราคานำมนปรบตวลดลงจาก 140 เหรยญสหรฐตอบารเรล เขาสระดบ 40 เหรยญสหรฐตอบารเรล ภายในระยะเวลาเพยง 3 เดอน วกฤตการณทางการเงนครงนมความรนแรงและจะสงผลในวงกวางตอไปอก

ในอนาคตราคานำมนจะเปนอยางไร? กลบลงมาทระดบ 20-30 เหรยญสหรฐตอบารเรล อยางทเคยเปนมากอนหรอไม ? หากเศรษฐกจของประเทศจนและอนเดย ยงคงเตบโตตอเนอง (อาจจะลดอตราการเตบโตอยางรนแรงลงไปบาง) และวกฤตการณทางการเงนไมลกลามขยายวงกวางทวโลก ราคานำมนปรบตวลดลงนาจะอยทระดบ 40-50 เหรยญสหรฐตอบารเรล และคาดวาจะปรบตวสงขนตามความตองการของโลกทยงคงมอยไปอยทระดบ 70-80 เหรยญสหรฐตอบารเรล แตทงนความผนผวน เปลยนแปลงตามเหตการณของตลาด วกฤตทางการเมอง การเกงกำไร ฯลฯ ยงคงมอยอยางแนนอน

วกฤตการณราคานำมนครงท 3 ในครงนทำใหประเทศตางๆ ผนำเขานำมนตางตนตว เรงคนหาและวจยพลงงานทางเลอกและรวมทงพลงงานหมนเวยน ซงรวมทงประเทศไทยของเราดวย พลงงานทางเลอกไมวาจะเปนพลงงานเชอเพลงชวภาพ ไบโอดเซล เอทานอล แสงแดด หรอแมกระทงพลงงานนวเคลยร จะคดคนกนมาอยางไรกแลวแต ผลลพธทางเศรษฐศาสตรตองสามารถแขงขนไดกบเชอเพลงปโตรเลยม ชวงทปโตรเลยมหรอนำมนมราคา 100 เหรยญสหรฐตอบารเรล กลมพลงงานทางเลอกตางยมรบ แตเนองจากราคานำมนมราคาเหลอเพยง 40 เหรยญสหรฐตอบารเรลจะยมสไดหรอไม? และงานวจยคดคนเลกไปกอนดหรอไม? เมอเกดวกฤตการณราคานำมนครงท 1, 2 และ 3 มาแลว ครงท 4 จะไมเกดหรอ? การเตรยมตวสำหรบอนาคตเปนการสรางภมคมกนตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของในหลวงของเรา

สถานการณโลก และ วกฤตพลงงาน

สงเกยรต ทานสมฤทธ

3

เมอ นำมนมราคาแพงขนเรามทางเลอกอนใดทจะหาเชอเพลงทมราคาตำกวามา ทดแทนไดหรอไม? ประเดนนตองคดกนในระดบประเทศและถงระดบชมชน

ทเดยว ระดบประเทศมการพจารณาใช ถานหน นวเคลยร พลงลม แสงแดด ไบโอดเซล เอทานอล ฯลฯ อกทงยงตองพจารณาความเหมาะสมทจะเลอกใชสงทจะมาทดแทน กลาวคอ เรามวตถดบอะไรบางในประเทศ? ประเทศเราอยในเขตเหมาะสมสำหรบพชทจะทำเปนเชอเพลงอะไรบาง? เชน ปาลมนำมน เหมาะทจะปลกพนทภาคใต หากจะปลกในภาคอนจะตองมระบบชลประทานทมอยางพอเพยง ประเทศเรามแหลงถานหนหรอไม หรอประเทศเรามพลงลมทมความแรงพอเพยง และอยางสมำเสมอหรอไม ประเทศเรามเทคโนโลยของเราเองหรอยง? ฯลฯ สงเหลานตองพจารณาและจงเลอกประเภทของพลงงานทดแทน มาใชเพอใหไดพลงงานทดแทนทสามารถมตนทนแขงขนกบราคานำมนไดโดยเฉพาะในชวงทราคานำมนปรบตวออนลงเชนในชวงปจจบนทราคานำมนจากระดบ 140 เหรยญสหรฐตอบารเรลปรบมาอยทระดบ 40 เหรยญสหรฐตอบารเรล

ในระดบประเทศนน รฐไดกำหนดนโยบายใหมการใชเอทานอลผสมในนำมนเบนซนเรยกวา กาซโซฮอลส และเรยกวา E10 หมายถง นำมนเบนซนผสมเอทานอล 10 เปอรเซนต กรณ E20 ผสมเอทานอล 20 เปอรเซนต และ E85 ผสมเอทานอล 85 เปอรเซนต และไดมการใชกลไกราคาใหเกดแรงจงใจแกผบรโภคนำไปเตมในรถยนต E20 และ E85 จะตองเปนรถยนตทออกแบบมาโดยเฉพาะ สำหรบรถยนต E85 สามารถเตมไดทงเบนซนและนำมนเบนซนผสมเอทานอล หรอเตมไดทกประเภททงเบนซนและกาซโซฮอลส นนเอง สำหรบไบโอดเซล รฐใหมการใช B2 หมายถง นำนำมนปาลมทกลนบรสทธแลวเรยกวาเปน B100 นำมาผสม 2 เปอรเซนต ปจจบนจะไมมการเรยก B2 เรยกวานำมนดเซล (หรอไฮสปดดเซล) ซงไดผสม B100 2 เปอรเซนตไวแลว และม B5 ซงหมายถงผสม B100 5 เปอรเซนต และในอนาคตกจะมการเพมปรมาณผสม B100 ทงนจะตองมการปรบคณภาพของนำมนใหเหมาะสมกบรถยนตรนใหม จงจะเพมปรมาณผสม B100 เพมสดสวนขนไป

รฐไดกำหนดแนวนโยบายพลงงานทางเลอกไวหลายรปแบบรวมทง NGV ซงหมายถงการนำเอากาซธรรมชาตมาอดและใชเตมในรถยนตเบนซน (Bi-fuel) และหรอรถดเซล (Diesel Dual Fuel) ทงนยงมปจจยทสำคญทจะตองดำเนนการ คอ ทำอยางไรใหประเทศ ใชพลงงานอยางมประสทธภาพสง ประสทธภาพการใชพลงงานของประเทศจะพจารณา แบบงายๆ คอ จากอตราสวนการเตบโตของเศรษฐกจของประเทศตออตราการเตบโตของความตองการพลงงาน หากอตราการเตบโตของพลงงานสงกวากจะเปนดชนชใหเหนวาประเทศใชพลงงานยงไมมประสทธภาพเทาทควร และเมอพจารณาโครงสรางการใชนำมนของประเทศไทยเรา กจะพบวานำมน 100 สวน เราใชในภาคยานยนตเพอการขนสงสงถง 38 สวนในประเทศทพฒนาแลว เชน ประเทศญปน มการใชนำมนในภาคขนสงในระดบ 25 สวนเทานน จะเหนวาโครงสรางการขนสงของเรายงขาดการพฒนาระบบขนสงมวลชน ขนสงทางรถไฟ ทางเรอ นอกจากน การจดสรรพนทการผลตและการขนสงยงไมดพอ ยงมหลายสวนทกระจดกระจายทวไป ทำใหมตนทนการขนสงสนคาทสงโดยไมจำเปน รฐมนโยบายทจะแกไขกอสรางระบบขนสงมวลชน และระบบขนสงสนคา (Logistic) ใหมประสทธภาพดยงขน

การมระบบขนสงมวลชนแทน ชวยใหการเดนทางโดยรถสวนตวลดลงจะเปนการเพมประสทธภาพของการใชพลงงานของประเทศโดยตรง

แลวชมชนของเราจะมทางเลอกหรอไม? จะตองเดอดรอนกบราคานำมนทปรบเพมขนตามสถานการณโลกดวยหรอไม? หากพจารณาถงวตถดบรอบตวเราแลว พลงงานชมชนมทางเลอก เราปลกปาลมไดในบางพนท ปลกมนสำปะหลงได ปลกออยได สบดำกได และ ทสำคญหากจะใชถาน (เผาถาน) ทำไดทกพนททวประเทศเลย และหากจะเลอกทำอะไรใหเหมาะสมกบวตถดบของชมชนเราละ? เรมตนทงายทสดเลยคอการประหยดพลงงานและ ตอไปคอใชฟนเปนพลงงาน ยงยากขนไปอกขนนาจะเปนการเผาถานทำเตาแบบประหยด ใชถงนำมน 200 ลตรเปนเตาเผา (ตามแบบอาศรมพลงงานโดย อ.ชาญชยฯ ลมปยากร) เราตองยอมรบในความไมสะดวกสบายเหมอนกบเตากาซหงตม (แอลพจ) แตทไดคอเรามพลงงานของเราไวใชและจะประหยดขน หากทำรวมกน 3-4 ครวเรอน หรอจะทำรวมกนทงชมชนกได และเชอมโยงเขากบการปลกไมโตเรวใชทำเปนถานโดยเฉพาะชวยกนดแลทงชมชน ยงยากขนไปอกขนคอทำไบโอดเซลทำไดทงครวเรอนสำหรบเครองจกรการเกษตร (เครองยนตรอบตำ) หรอหากจะรวมกนทำเปนชมชนและใหไดผลตภณฑทใชในรถยนตดเซลและโรตารปม (เครองยนตดเซลแบบธรรมดา- ไมใชคอมมอนเรล) ชมชนรวมกนทำแบบวสาหกจชมชนกได มตวอยางทประสบความสำเรจหลายท ทงนตองมการจดการทเปนระบบตงแตการจดหาวตถดบ การปลกพชนำมน หรอนำมนพชใชแลวจากครวเรอง หรอจากโรงงาน หากจะพจารณาผลตกระแสไฟฟาจากเศษวชพช ทะลายปาลม กากมะพราวแลว ฯลฯ กสามารถทำได ทำเปนโรงงานผลตกระแสไฟฟาขนาดเลก ใชในหมบานเมอเหลอกขายคนใหภาครฐ พลงงานชมชนสามารถทำไดตงแตระดบครวเรอนถงระดบชมชน และจากระดบงายๆ จนถงระดบทตองใชเทคโนโลยและรวมทงการจดการแบบงายๆ ไดภายในครวเรอน จนถงการจดการระดบชมชน พจารณาดแลวไมนาจะมปญหา แตยงมปจจยทสำคญตองพจารณาประการแรก หากราคานำมนดเซลลดตำลงจาก 21.04 บาท / ลตร เหลอเพยง 14 บาท / ลตร จะทำอยางไร? หยดการผลตชวคราวและไปใชนำมนทสถานบรการ และประการทสอง จะรไดอยางไรวาคมทนและคาใชจายทลงไปหรอไม? ประการทสาม ในกระบวนการผลตเชอเพลงหรอไฟฟามมลภาวะทเกดขนจะกำจดหรอดแลอยางไร? เพราะเปนสงทเกดขนในชมชนของเราจงจำเปนตองดแลจากเรมตนดเหมอนวางายๆ แตพดไปพดมาชกยงยาก

ราคานำมนทเพมขนสงและมผลตอรายจายของครวเรอนของเรา แมวาปจจบนราคานำมนจะลดลงมาอยในระดบประมาณ 20 บาท / ลตร แลวกตาม ไมควรนงนอนใจและอยาคดวาจะไมเกดขนอก ตองเตรยมพรอมในการทราคานำมนออนตวลงจงทนการณ พลงงานชมชนตองการความรและเทคโนโลย การคดการคำนวณความคมคาของการลงทนและ คาใชจาย ความรทตองการทงเทคโนโลยการผลต และการบำรงรกษาการปลกพชพลงงานอกดวย และยงตองการการบรหารจดการทดอยางเปนระบบ มหลายชมชนทประสบความสำเรจแมบางชมชนไมประสบความสำเรจแตกไดเรยนร ชวงราคานำมนออนตวเปนโอกาสทดทจะมาเรยนรและเตรยมตวสำหรบการมาเยอนของราคานำมนครงตอไป แตคราวนเราพรอมรบมอ !

พลงงานทางเลอก

พลงงานชมชน จากทราคานำมนในตลาดโลกปรบตวเพมสงขนอยางตอเนองจากระดบ 70 เหรยญสหรฐตอบารเรล และเพมขนสงสดในเดอนกรกฎาคม 2551 ถงระดบ 140 เหรยญสหรฐตอบารเรล และสงสดเปนประวตการณตงแตม 150 ป ทผานมา มผลใหราคานำมนขายปลกทสถานบรการปรบตวสงขน นำมนดเซลจากระดบ 13.03 บาทตอลตร (เดอนกรกฎาคม ป 2546) เพมสงสดในเดอนกรกฎาคม ป 2551 เปน 44.24 บาทตอลตร นำมนเบนซนเชนกนปรบตวสงขนจาก 15.39 บาทตอลตร (เดอนกรกฎาคม 2546) เพมขนสงสดในเดอนกรกฎาคม 2551 เปน 42.79 บาทตอลตร (เบนซน 91) จากทเคยเตมนำมนรถกระบะดเซล 50 ลตรเปนเงนเพยงประมาณ 650 บาท ในชวงราคาสงสดเมอเตมในปรมาณเทาเดมจะมคาใชจายเพมเปนประมาณ 2,212 บาท หรอ 3.4 เทาเลยทเดยว ดวยผลกระทบระดบน จงกลาวไดวาเปนวกฤตการณราคานำมน

สงเกยรต ทานสมฤทธ

4

พลงงานชมชน

ชมชน เทศบาลตำบลปรก มการทง “ขยะ” วนละประมาณ 8,000 กโลกรม หรอ 8 ตนตอวน มคาเฉลยอยทครวเรอนละประมาณ 7.3 กโลกรมตอ

วน และมคาเฉลยการทงขยะอยทคนละ 1.38 กโลกรมตอวน หรอคนละครงตนตอป และขยะจากชมชนเหลานกจะถกจดการโดยภาครฐ หรอ เทศบาลทจะดำเนนการกำจดตอไป

เทศบาลปรก มการจดการขยะ โดยไดจดงบลงทนกอสรางโรงงานกำจดขยะ หรอหาพนททงขยะและกลบฝง โดยใชงบทไดมาจากสวนกลางและภาษทองถน หรอคาธรรมเนยมการเกบขยะ แตถงแมวาจะมการลงทนในเรองดงกลาว แตในอนาคตเมอชมชนขยายตว และขยะเพมมากขน กจำตองหางบลงทนมาเพมเตม รวมทงยงตองหาพนททงขยะเพมตอไปอกดวย และคงจะเปนเรองยากทเจาของบาน หรอตวชาวบานเองทจะมบานอยตดกบพนทกลบฝงขยะ ดวยขอจำกดเชนนเอง ในชาวนหนงการจดการขยะเชนนกจะถงทางตน ไมมพนททจะดำเนนการไดอกตอไป หรอตองลงทนซอหาเทคโนโลยนำเขา ทมตนทนสงเปนภาระของงบประมาณและเปนตนทนเพมของสงคม

ดวยเงอนไข สถานการณปญหาดงกลาว เครอขายเทศบาลตำบลปรก จงหวดสงขลา และชมชนในเครอขายมสยดกมาลลอสลาม กรงเทพมหานคร กลมเยาวชนโรงเรยน ดรโณทยบนผน จงหวดสราษฎรธาน ไดนำเอารปแบบและวธการบรหารจดการ “ขยะ” ทมแนวความคดทเหนคณคาของขยะ และไมไดโยนใหเปนภาระหรอความรบผดชอบไปส ภาครฐฝายเดยว แตใชกระบวนการวธการ ทมสวนรวม ใชคำวา “เรา” ในการดำเนนงานรวมกนทงชมชนและรวมทงทำงานรวมกบเทศบาล หรอ ภาครฐ

โดยชมชนไดเขามามสวนรวมเรยนรและสรางระบบการบรหารจดการขยะ สรางแนวคดนำขยะไปแปรรปกลบเปนของทมประโยชน มมลคาอกครงหนง เชน การนำขยะมาทำ ปยหมก ปยอนทรย หรอเศษวสดเหลอใชจากกระดาษ พลาสตก ขวดแกว และโลหะ ก คดสรรแยกขายทำรายไดเขาสกระบวนการรไซเคล

จากกระบวนการดงกลาว พบวา เครอขายเทศบาลตำบลปรก สามารถลดปรมาณขยะทตองสงไปยงเทศบาลเหลอเพยงรอยละ 11.8 เทานนหรอลดลงถง 8 เทา โรงงานกำจดขยะ มขนาดเลกลงใชเงนลงทนเทาทจำเปน หรอพนทกลบฝงขยะสามารถรองรบยดเวลาได อกนาน นำเงนงบประมาณทเหลอมาเพมเตมใหแกชมชนในดานการศกษา และสาธารณสข รปแบบการบรหารจดการขยะของชมชนในรปแบบดงกลาว จงเปนการสรางความสมดลของเรองการลงทน สงแวดลอม สงคมและชมชน ในรปแบบอยางยงยน

กลาวไดวา ประเทศไทยเรามรฐธรรมนญตงแตป 2475 รฐไดพยายามถายทอดใหประชาชนไดเรยนรถงวถประชาธปไตยมาโดยตลอด การกำจดขยะและการบรหารจดการ ทใชคำวา “เรา” นเปนกระบวนการทไดสรางแนวความคดเชงบวก เปลยนขยะทงแลวใหมคากลบมาใชเปนประโยชนได เครอขายชมชนตำบลปรก ชมชนในเครอขายมสยดกมาลลอสลาม กลมเยาวชนโรงเรยนดรโณทยบนผนเขาถงคำวาประชาธปไตยอยางสมบรณ มสำนกและทำหนาทตอสาธารณะ (ขยะ) ขอแสดงความชนชมและยนดอยางยง

แตกยงมขยะอกประเภทหนง ทแตละประเทศ หรอสงคมนนจะมมากนอยตางกนตามสภาพ แตขยะประเภทนนนยากตอการแยกแยะ เพราะทนทานตอเทคโนโลยในการกำจด และทสำคญมฤทธกดกรอนประเทศชาตไดอกดวย ... “ขยะอะไรเอย?”

สงเกยรต ทานสมฤทธ

ขยะการจดการ

นทกโลกสเขยวบ

ชมชนเมอง มโอกาสและมพนทในการมสวนอนรกษสงแวดลอมไดเทาเทยมกบชมชนทอยตดผนปาและหรอสายนำ เพราะการอนรกษสงแวดลอมนนเปนเรองใกลตว อยรอบตวเรา เหมอนเชน ชมชนเมองเทศบาลตำบลปรก ทเปนอกชมชนหนงทมเรองราวนาสนใจของการจดการอนรกษ สงแวดลอม โดยการจดการขยะ

เทศบาล

เทศบาล

ขยะ

ขยะ

กลบฝง

กลบฝง

สาธารณสข

โรงเรยน

ปย

รไซเคล

5

อนทรา วทยสมบรณรไซเคล ลดขยะ ลดการใช เครอขายหลกส -ดอนเมอง จดการขยะอยางสรางสรรค จดการธรกจชมชนอยางยงยน

“ขยะ” สงปฏกลเหลอใชทนบวนจะยงเพมจำนวนมากขน ยงคนบรโภคมากเทาไหรขยะกยงเพมเทาทว “ในแตละวนเรากอใหเกดขยะกนคนละเทาไหร และตองใชพนทจำนวนเทาไหรในการรองรบขยะ?” กรงเทพมหานครนบวน จะหนาแนนไปดวยผคน ทมวถชวตเนนการบรโภคกนใช ยงบรโภคมากเทาไหร กองขยะกเพมพนขนตามทกท เราแตละคนจงสรางขยะจำนวนมากในแตละวน แลวขยะเหลานจะจดการอยางไร?

ท ผานมา กรงเทพมหานครไดดำเนนการจดการขยะในรป “รถเหลองเกบขยะ” ทจดเกบ ขยะตามชมชนตางๆ อาทตยละ 2 ครง โดยเปนการจดการทมงเนนการจดเกบและ

ทำลาย ไมไดกอใหเกดการลดปรมาณขยะตงแตในระดบชมชนซงเปนวธการจดการขยะ ทไดผล ทงน ในการลดปรมาณขยะนน สามารถทำไดในทงในระดบบคคล โดยลดการใช และในระดบชมชน โดยการเสรมศกยภาพการจดเกบ ดวยวธการตางๆ เชน การรไซเคล สรางมลคาใหแกขยะ เปนตน

ทงน ชวงประมาณป พ.ศ. 2512-2513 การเคหะแหงประเทศไทยไดสรางแฟลตทอยอาศยสำหรบผมรายไดนอยกวา 1,300 ครวเรอนในบรเวณหลกส ดอนเมอง จากพนทรกรางกลายเปนพนทชมชน มผคนจากตางจงหวดเขามาจบจองพนทรอบๆ บรเวณแฟลตการเคหะฯตง บานเรอนกนมากขน จากไมกหลงคาเรอนกขยบขยายเปนกวา 1,000 ครวเรอนในชวงประมาณปพ.ศ. 2525-2527 ดวยสาเหตทบรเวณยานหลกส ดอนเมอง กลายเปนศนยกลางเสนทางในการเดนทางเขาออกเมอง คนตางจงหวดทเขามาทำงานในเมองจงเขามาอยอาศยทำกนกนจำนวนมาก เมอคนเยอะขนทงคนในชมชนการเคหะและชมชนแออดรอบๆ ทำใหเกดปญหาตางๆ มากมาย ทงปญหาเรองยาเสพตด ปญหาการแยงพนทในการสรางบานเรอน

ประมาณป พ.ศ. 2535-2537 ชมชนในบรเวณหลกส ดอนเมองรวมตวกนเปน “กลมออมทรพย” มกจกรรมเกยวกบการออมทรพย การปลอยสนเชอเงนก งานออมทรพยของแตละกลมดำเนนไป ตอมา เครอขายหลกส - ดอนเมองจงเกดขน โดยมลกขายทงหมด 12 ชมชนประกอบดวย ชมชนบางบว ชมชนหมบานอาทตย ชมชนคลองเปรมประชา ชมชนรวมมตรแรงศรทธา ชมชนหลงแฟลตรวมพฒนา ชมชนศษยหลวงปขาว ชมชนบางบวรวมพลงใหม ชมชนทงสองหอง 312 ชมชนทงสองหอง 313 กลมแทกซอสาน กลมสจจะออมทรพยแฟลตตำรวจ และกลมสหกรณทงสองหอง ซงลวนมาจากสมาชกกลมออมทรพยทงสน (โดยปจจบนเหลอเพยง 11 ชมชนเทานน เนองจากชมชนคลองเปรมประชา ไมไดรวมกจกรรมของเครอขายจงขอถอนตวออกไป)

ภายหลงเกดเครอขายหลกส - ดอนเมองในป พ.ศ. 2540 สมาชกเครอขายไดมารวมกน วเคราะหปญหาตางๆ ของชมชน พบวาชมชนแตละแหงตางกมปญหาดานสงแวดลอม ทอระบายนำอดตนเพราะมเศษขยะ ถงพลาสตก เศษกระเบองอดตนขวางทางนำไหล ขณะเดยวกนปญหาขยะทสกปรกวางเกลอนหนาบานนนสงกลนเหมนกอใหเกดการทะเลาะเบาะแวงกนระหวางเพอนบาน อกทงปญหานำเนาขงจากขยะกกลายเปนแหลงเพาะพนธยงลาย

เหลา พนบานของไทยมกระบวนการผลตทไมแตกตางกนในแตละภมภาค โดยใช ขาวเหนยว ขาวโพด ขาวฟาง หรอผลไมตางๆ มา “หมก” กบ “ลกแปง” ททำจาก

สมนไพรและขาว โดยเรยกชอ แตกตางกนไปในแตละภมภาค โดยภาคอสานเรยก “สาโท”, “อ” คนภาคเหนอเรยก “ขาวขาว” ภาคใตเรยก “หวาก” สวนภาคกลางเรยก “กระแช” ซงทำใหเหลาทไดนน มรสชาต และกลนแตกตางกนออกไปขนอยกบลกแปงทนำมาหมกและพชทใช เพราะบางสตรใชสมนไพรมากถง 48 ชนด

สวนผสมของลกแปงกนำมาจากพนธพชเชน โปปกก เมดผกช อบเชย พรกหอม ยหราหวาน ขมนชน พรกไทย ดปล โกฐสอ โกฐจฬา โกฐหวบว เทยนดำ เทยนแดง เทยนขาวเปลอก ลกเรว ลกกระวาน กานพล ลกจน ดอกจน ขาลง ขงแหง ลนทะเล โกฐสมอ ดอกพกล ออยสามสวน มาทะลายโลง เครองเหา กระเทยม เปลอกลนฟา หวแหวหม รากหญาคา เกลดตะวนเพลง เกลดกระบลเพลง หวขา ชะเอม เปนตน

ชมชนตางๆ ในชนบทของไทยทกภมภาค ไดพฒนาและสบทอดภมปญญาเหลาพนบาน มาตงแตบรรพชน เพราะวาเหลาพนบานนนเปนองคประกอบทสำคญในชวตประจำวน และใชในการประกอบพธกรรม ตามประเพณทสบทอดกนมา

ของคนอสาน” “มนมงการแปรรปขาว สาโท…เหลาพนบาน…

บ ทความพเศษ

วตพอเพยงช

6

ทำใหชาวบานเดอดรอนกนทวหนา ปญหาเรองขยะยงสงผลไปถงเรองสขภาพอนามย ชวตความเปนอย และความสมพนธของผคนในชมชนดวย

จากปญหาดงกลาว เครอขายจงรวมกนขบเคลอนงานดานการจดการแกไขปญหา สงแวดลอมในชมชน เรมตนลงมอปฏบตในพนทของตน มการรณรงคทำแผนพบ แผนผา แผนปายประชาสมพนธ และเดนรณรงคภายในชมชนเพอใหชาวชมชนเหนประโยชนรวมกน เมอคนในชมชนเรมเหนคณคาขยะกเรมเกบเอาขยะมาขาย ครอบครวเรมมรายไดเสรมโดยทไมตองลงทนและไมเปนภาระ ทงเดกและผใหญตางรจกแยกประเภทขยะ พลาสตก ขวด กระดาษนำมาขาย จากขยะในบานของตวเองกขยบขยายสการเกบขยะภายในบรเวณชมชน ในโรงเรยน หรอตามถนนหนทางทพบเหน

ในปพ.ศ. 2546 ธนาคารขยะของชมชนจงเกดขนเพอมารองรบปรมาณขยะทชาวบาน นำมาขาย เนนการทำแบบมสวนรวม เรมจากชาวบานคดแยกขยะมาจากบาน นำมาขายกบเจาหนาทประจำธนาคาร โดยธนาคารแหงนใชขยะออมแทนเงน เดกและผใหญในชมชนตางมเงนออม มสมดเงนฝากทมเงนเขามาอยางตอเนอง เพราะรายไดจากการขายขยะจะ ถกบนทกไวในสมดบญชธนาคารของแตละคนมากนอยขนอยกบความสนใจของแตละคน ปจจบนมธนาคารขยะกระจายอยในชมชน 2 ชมชน คอ ธนาคารขยะชมชนบางบว และชมชนหมบานอาทตย สวนชมชนทเหลอนนจะมจดรบซอกลางตงอยตามบานของคณะกรรมการ เครอขาย เพอทำหนาทรบซอขยะ โดยจะมรถมารบขยะอาทตยละครง เมอมคนในชมชน สนใจมากขน เครอขายเรมมองถงทศทางขยบขยายเพอรองรบจำนวนขยะทเพมขน และสราง รปแบบบรหารจดการท เปนระบบมากขน จากธนาคารขยะในชมชนจงเกดการจดตง ศนยรไซเคลในปเดยวกน ตงอยทตลาดไทยณรงค สะพานใหม

กจกรรมศนยรไซเคลและสงแวดลอมทำงานผานกระบวนการแกไขปญหา บนหลกการทำงานทสำคญ คอ เนนการมสวนรวม การเปนเจาของรวมไมใชคนใดคนหนง ซอสตย เปดเผย โปรงใส บรหารจดการด โดยมวตถประสงค เพอใหเปนสถานทคดแยกและรบซอวสดสงของเหลอใชในชมชนในเขตหลกสและใกลเคยง เปนศนยการเรยนรในรปแบบการจดการสงของเหลอใชในรปแบบของการ re-use and re-cycle เปนธรกจของเครอขายออมทรพยหลกส-ดอนเมอง และนำมาสการจดสวสดการ การพงพาตนเองในอนาคตของเครอขาย องคกรชมชน สรางสมาชกผานการถอหน โดยการถอหนของสมาชกจำนวนหนละ 100 บาท ถาเปนองคกรถอหนไดไมเกน 200 หน จำนวนเงน 20,000 บาท ถาเปนบคคลถอหนไดไมเกน 100 หน จำนวนเงน 10,000 บาท และหนสวนใหญนนเกน 5% ขนไปตองเปนหนของเครอขายออมทรพยหลกส -ดอนเมอง ซงเปนองคกรจดตงศนย ภายใตกลไกดงกลาวทำใหเกดการบรหารงานอยางมสวนรวมและโปรงใส มการจดการทด

การเชอมรอยกนระหวางกลมออมทรพยกบธนาคารขยะ และศนยรไซเคลทำใหชาวบานไดรบประโยชน เพราะการขบเคลอนงานธนาคารขยะของชมชนนนเชอมโยงกบงานกลมออมทรพย สมาชกทมหนเงนกในกลมออมทรพย กสามารถนำขยะมาขายใชหนกลมออมทรพยได

รวมท งลดการพ งพาก ย มหน นอกระบบเพราะม ระบบเง นออมเข ามาหนน เสรม เปนระบบทชวยเหลอเกอกลกนและกนอยางแทจรง ขณะเดยวกน รายไดของศนยรไซเคลกมการจดสรรปนผลแกสมาชก 40% เงนทนบรหารจดการ 20% เงนทนสำรองศนยฯ 20% เงนสาธารณะประโยชน กจกรรมชมชน เครอขาย 10% และสวสดการชมชน 10% โดยเงนสวสดการชมชน 10% นไดขยบขยายกอใหเกดสวสดการวนละบาท ปละ 365 บาท โดยสมาชกธนาคารขยะจะใชเงนจากบญชเงนออมธนาคารขยะเปนเงนสะสมสวสดการชมชน ซงสวสดการดงกลาวครอบคลมคารกษาพยาบาล อบตเหต คลอดบตร แตงงาน การศกษาเลาเรยน เกดความรสกเปนชมชนรวมกนพงพากนได

นอกจากนแกนนำและชาวบานยงเกดการเรยนรรวมกน เพราะสนคาแตละอยางจะมราคาทแตกตางกนขนอยกบราคาของโรงงานรบซอ จากไมเคยร ไมเขาใจกตองมาศกษาเรยนรผานประสบการณ ทงจากการเขาไปสมพนธกบโรงงาน พอคา จนปจจบนศนยรไซเคลมการจดการทเปนระบบและรเทาทนตลาดมากกวาเดม มอสระในการตดสนใจไมผกขาดกบโรงงานรบซอใด

ธนาคารขยะ-ศนยรไซเคล เปนการจดการทเกดจากการเรยนรของชมชนอยางแทจรง ไมใชเฉพาะเรองสงแวดลอมเทานน แตธนาคารขยะ-ศนยรไซเคลไดเชอมรอยความสมพนธดานตางๆ ของชมชนเขาดวยกน สขภาพอนามยทด ทอยอาศยสะอาดสะอาน ความสมพนธทเกอกลรายไดทเพมขน เกดความรสกรวมแรงรวมใจในการจดการชมชนรวมกน กระบวนการจดการขยะโดยชมชนจงเปนอกหนงทศทางในการจดการขยะทไดผล ถาแตละชมชนมการจดการขยะดวยตนเอง ปรมาณขยะกจะลดนอยลง

สนใจสอบถาม แลกเปลยนเรยนรการจดการขยะ ไดท ศนยรไซเคลเครอขายหลกส-ดอนเมอง 304/1062 เคหะบางบว ตลาดบางเขน เขตหลกส กรงเทพฯ 10210 (สรชย นกจ 084-771-4691)

สตรการทำสาโทของพอทองพน พนมาก บานเลขท 20 หมท 12 บานโรงบม ตำบลโคกกอ อำเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม มสวนประกอบ กลาวคอ

ยาเครองโกฐ ม ชะเอม, ยาหว, ดปล, เครองเหา, ซาดาย, ออยสามสวน, ดอกจน, ลกลอ, ลกลำ, ลกกระวาน, กานพล, อบเชย, เจดพเพยง, โปยกก, โกกเซย, พรก.

ยาเครองสวน ม ขาแก,ขงแก, รากยานาง, รากหมานอย อยางละครงกโลกรม และกระเทยม 1 กโลกรม

สวนประกอบอนๆ ม แปงขาวเหนยว 1 ปบ, ลกแปงเกา 10 ลก และ นำเหลาเดด 1 ขวด สวนวธทำนน พอทองพนเลาวา หากจะทำแปงเองใหนำขาวสารเหนยวมาตำใหละเอยด รอนเอาสวนทละเอยดไว และนำ

สวนทหยาบไปตำใหละเอยดรอนไปเรอยๆ จนกวาจะพอ ถาหากซอแปงขาวเหนยวมากตดขนตอนนออกไป

นำยาเครองโกฐทงหมดไปผสมกบแปงขาวเหนยว โดยคลกเคลาใสนำประมาณวาพอปนเปนกอนไดพอด, ปนเปนกอนขนาดเทาลกมะนาว ใชนวกดใหเปนหลม นำไปวางใสในกระดง โดยใชผาขาวปรองพนกอน บดลกแปงเกาใหละเอยด แลวนำไปโรยใหทวนำนำเหลาเดดมาเปาพนใหทวถงและชมพอด ใชผาขาวปดกระดงใหเรยบรอย เกบเอาไวในบานประมาณ 3 วน จากนนจงนำไปผงแดดใหแหง แลวเกบหรอนำไปหมกเหลาได

พอเฒายงแถมอกวา เมอไดตวแปงแลว จะนำไปโรยใสในขาวเหนยวทนงแลว หรอ ผก ผลไม ชนดตางๆ ทม

ในทองถนบานเรา หมกทงไวสก 3 - 4 วน กผานำ นำออกมาดมไดเลยครบ โดยเฉพาะคนพนถนอสานนยมทำสาโท และอกนแพรหลายมาก ยงแยกยอยถงแตละ

กลมชาตพนธอก ตางกมวธทำสตรใครสตรมนครบ ทงยงไดพฒนากระบวนการทนำเหลาทหมกไดไปตมกลน เพอความสะดวกสบาย เมอตองการเดนทางไกลไปคาขาย และเขาปาลาสตว รสชาตเหลากลนนนสสาโทไมได จงนำเอาสมนไพรมา “ดอง” เพอใหรสชาตดกลมกลอมลน จนพฒนาสการรกษาโรคและบำรงรางกายเรยกวา “ยาดอง” ซงมสตรตางๆ เชน โดไมรลม กำลงเสอโครง กำลงชางสาร เปนตน โดยการตงชอจากพชสมนไพรทนำมาดองนนเอง

การตมเหลาสาโทเปนอกภมปญญาหนงทชาวบานอสาน ยงคงทำสบทอดตอเนองกนมาเปน มรดกพนถน โดยความจรงแลวการทำสาโทหรออ ตลอดจนการตมเหลาในอดตนนเพอใชประโยชน ในการประกอบพธกรรม ใชในงานบญประเพณในชมชน กรรมวธในการหมกเหลาสาโท หรอตม เหลาเดด ไดปรบเปลยนไปตามยคสมย ตามความเหมาะสมดานตางๆ ไมวาจะเปนขอจำกดดานกฎหมาย ปรมาณความตองการของตลาด และปจจยทางธรรมชาต อาจแบงววฒนาการการทำเหลาของ ชาวอสานไวดงน

ชวงแรก กอนปพ.ศ. 2485 ชาวอสานตมเหลาเพยงเพอใชในการประกอบพธกรรม และ ใชในงานสงคม ในชมชนเทานน วสดอปกรณและกรรมวธการทำเหลาไมวาจะปนแปงหมกเหลา สาโท หรอตมกลน ลวนเปนสงทมอยในชมชนทองถนและสบทอดวธการมาจากบรรพชนทงสน

ชวงท 2 ประมาณปพ.ศ. 2485 - 2510 ในชวงระยะเวลาน การทำลกแปงการหมกเหลาสาโท สวนมากยงเปนแบบเดม มเปลยนไปบางเลกนอยในกรรมวธตมเหลา คอเรมมการใชปบแทนบงไมไผ และหมอดน ซงทำใหขนยายสะดวก หลบหนการจบกมไดงายกวา

การตมเหลาในชวงน เรมนำเทคโนโลยมาใชมากขน เปนชวงทชาวบานเรมตมเหลาขาย และ เปนชวงทรฐเรมออกกฎหมายควบคมการผลตการจำหนายมเงอนไขทเกนความสามารถ ของ ชาวบานจะทำได แตในทางพฤตกรรมชาวบานกยงปฏบตตามจารตดงเดม

ชวงท 3 ประมาณป พ.ศ. 2510 - ปจจบน การทำเหลาไดมการเปลยนแปลงและพฒนามาตามลำดบ นเปนภมปญญาดงเดมของคนอสาน ทงยงเปน วถมรดกของคนกลมชาตพนธ ไท-ไต ทอยนอกผนดนสยามมานานนบหลายศตวรรษ

มรดกภมปญญาพนถนของคนไทยในชนบททกภมภาคยงสบทอดใหเหนกนอยในปจจบน และจะยงยนตอไป หากไมถกรดรอนสทธควบคมไปอยในกระบวนของรฐ ซงกมกมนายทนแอบแฝงอยเบองหลงเสมอ ปลอยใหชมชนเขาดำเนนการเถอะครบ ภมปญญาเรองนจะไดสบสานตอถงคนรนหลง ดตวอยางจากญปน เวยดนาม ลาว เขมร ปะไร เหนผลตกนมาเกลอนเมองจากชาวบานชนบททงสน รสชาตกรอนฉา ฉาบลน ผาวลำคอ ทงนน

7

เรอนเครองผก

การยกใตถนสงเพอหนนำ เวลาฤด

นำหลาก

เรอนชานกวาง มชายคายนคลม เพอบงแดดและสามารถลดอณหภมไดในระดบหนง

มปญญาจากรากหญา ภ

ภคบตร ชาญสวทยานนท ภมปญญาของบรรพบรษไทยในการสรางเรอน

เรอน เครองผก นนเปนการใชไมไผ หรอไม ขนาดเลกนำมาประกอบยดดวยเชอกเขา

ดวยกนเปนโครงสราง ตวเรอน โดยไมจำเปนตองใชตะปยด เปนทพกอาศยแบบงายๆ

เรอนเครองกอ เปนการสรางอาคารใหมความคงทนถาวร มอายการใชงานไดนาน ดวยการกออฐถอปนโดยจะเปนการสรางและออกแบบอาคารเพอทางศาสนา และพระราชวงหลวงเปนหลก

สวนเรอนเครองสบ เปนรปแบบของเรอนไทยทยกฐานะของตวเอง เปนการพฒนารปแบบของการกอสรางจากเรอนเครองผก ดวยการใชไมจรง และการนำเอาเทคโนโลยในการแปรรปของไมดวยการพฒนาเครองมอชางไม เชนการใชมด ขวาน เลอย กบ สว คอน มาปรบแตงไม ถากไมใหเปนรอยสบ รเจาะ เปนรอง เขาเดอย และเขาลน แลวนำไมทแปรแลวมาประกอบเปนตวเรอน

และเมอกลาวถงการประหยดพลงงานกบเรอนไทยนน กอนอนตองขอยกยองบรรพบรษไทยทสามารถปรบเปลยนสภาพเรอนทอยอาศย ใหเหมาะกบสถาพแวดลอม ดงสงแวดลอมทอยรอบตวใหมาเปนมตรกบการอาศย และการแกปญหา

เมอกลาวถงเรอนไทย หลายทานคงจะนกถงเรอนไทยตดรมนำ ใตถนยกสง ผนงไมฝาปะกน และมหลงคาจวทรงสง ในความเปนจรงแลว เรอนไทยสามารถแบงออกไดเปน 3 ประเภท ดวยการใชหลกการในการใชวสดในการกอสรางเปนตวแปร ดงนนจงสามารถจำแนกประเภทของเรอนไทยเปนเรอนเครองผก เรอนเครองสบ และเรอนเครองกอ

เพอใหดำรงอยไดในสภาวะตางๆทเกดจากภยทางธรรมชาต เชนการยกใตถนสงเพอการหลกหนจากภยนำทวม มหลงคาทรงสง เพอระบายนำฝนใหเรว เปนตน คราวนลองมาดกนวาเราสามารถปรบการใชสอยของอาคารเรอนไทยใหเขากบทอยอาศยในปจจบนไดอยางไร โดยคำนงถงการประหยดพลงงาน

การยกใตถนสงนน เปนการหนเรองปญหานำทวมของคนโบราณ และยงได ใชประโยชนของใตถนดวยการนง พกผอน ทำงานจกสาน ทานขาว เกบของ และเลยงสตว การยกใตถนนนกเพอใหอากาศถายเทไดสะดวก สามารถนงทำกจกรรมไดโดยไมตองเปดแอร และยงสามารถหนนำทวมในฤดนำหลากไดอกดวย ในปจจบนหลายๆพนทในเมองไทยกยงไมสามารถหนปญหานำทวมได ถาการออกแบบบานสามารถยกพนสงไดกจะเปนการด

ชานเรอนนนเปนตวเชอมของเรอนนอนแตละหลงเขาดวยกน เปนตวสรางกจกรรมภายในครวเรอนใหเกดขน เปนทใหแขกบานแขกเรอนเขามานงพดคย เรอนไทยบางหลงกยงปลกตนไม ใหญกลางชานบาน เพอใหเกดรมเงาในบาน เปนการลดความรอนไดในระดบหนง พนของชานเรอนกปดวยไมเวนระยะใหลมจากใตถนบานลอดเขามา และยงเปน การระบายนำฝนใหออกไปจากตวเรอนชานไดรวดเรวอกดวย

8

ปลกกระถางไวรอบชานเรอนเพอคายออกซเจนแ

ละความเยนเขาเรอน

ฝาสำรวจ เพอการระบายอากาศไดเรว

ฝาไหล

การปลกตนไมรอบบาน เพอลดแสงแดดทเขามากระทบในต

วบาน

ฝาบานเกลด

ชองแมวลอดคอการลดระดบพนชานเรอนลง เพอใหอากาศใตถน

ลอดเขาสตวเรอนและยงสามารถหอยขาทำกจกรรมตางๆไดสะดวก

การปลกไมกระถาง และอางบวบนชานเรอน เปน ภมปญญาของบรรพบรษโดยแท เพราะนอกจากความสวยงามของการปลกไมกระถางแลว ตนไมยงผลใหเกดความรมรนและคายออกซเจนเขาสตวบาน สวนอางบวนนมไวเพอเปนการระบายความรอน นำในอางเมอโดนแดดหรอความรอน กจะระเหยกลายเปนไอนำ และเมอลมพดกจะเกดเปนอากาศทเยนสบายเขาสตวบาน

ชองแมวลอด เปนชองระหวางชานเรอนกบพนเรอน เปนชองทนำลมจากใตถนบานเขามาสชานบาน ทำใหบรเวณ ชานบานเยนสบาย และเมอยกพนสงขนเปนชองแมวลอดแลว ระดบความสงนนกพอดกบการนงไดอยางสบาย

ชายคาบานเรอนไทยนน จะทอดยาวเพอเปนการบงแดด และเปนการลดอณหภมอกระดบหนงกอนการเขาไปในหองนอน

ฝาบาน เรอนไทยเองนนมฝาบานหลากชนดแลวแตประโยชนใชสอยในพนทตางกน เชนฝาสำรวจ ททำดวยไมไผหรอไมกระบอกทสานกนเปนโครงสรางแลวกรดวยแฝก ทำใหอากาศถายเทไดสะดวก เหมาะทจะใชกบเรอนครว เพอการระบายควน

ฝาไหล เปนการนำฝาไมตเวนชองสลบกน 2 ฝาวางอยบนรางไม เมอเลอนมาเหลอมกนกจะเปนฝาผนงทบ เมอเลอนฝาออกมาซอนกนกจะทำใหเกดเปนชองวางทำใหลม และแสงเขามาในตวเรอนได

ฝาเกลด เปนฝาไมกระดานมาตปดในแนวนอนกบไมโครงคราว โดยวางใหฝากระดานเหลอมกนเปนลำดบคลายเกลดปลา บานในสมยปจจบนสามารถนำมาประยกตไดดวยการเวนชองระหวางบานไมเหมอนกระจกบานเกลด ทำเปนหนาตางไมบานเกลด สามารถใหลมไหลผานได และเปนการบงสายตาจากภายนอก

การปลกตนไมใหญ เพอลดความรอนทเขามากระทบกบตวเรอน ควรปลกตนไมตามแนวแดดออมใต คอปลกทางดานทศตะวนออก ทศใต และทศตะวนตก สวนทางดานทศเหนอควรเปดเอาไวสำหรบรบแสงธรรมชาต เพอลดการใชแสงประดษฐในเวลากลางวน

ภมปญญาของบรรพบรษในการสรางเรอนนนเปนการแกปญหาดวยหลกการงายๆ สมควรทสถาปนก และผทตองการสรางบานเพอลดการใชพลงงาน ควรรบไปพจารณา และในขณะเดยวกนนน ผทมบานอยแลว สามารถนำแนวความคดของการปลกเรอนไทย มาปรบแตงประยกตใชในบาน เพอลดการใชพลงงานได เชนการปลกตนไมบงแดด และเปนการชวยกรองอากาศอกทางหนง การขดสระ หรอปลกบวกระถางกเพอการระเหยของไอนำเพมความเยนในตวบาน และการตอยนชายคา หรอกนสาด เพอลดการกระทบของแสงแดดทจะเขามาในตวบาน สงเหลานเปนการถายลดระดบอณหภมกอนทจะเขาสตวบาน เพอใหผอยอาศยอยในสภาวะอยสบาย เมอเขาถงตวบาน ดงนนทกทานสามารถนำหลกการงายๆ ท ไดกลาวมาน นำมาปรบใชในทอยอาศยปจจบนเพอการลดการใชพลงงานไดเปนอยางด

9

นกลาของแผนดน ผมชอเดกชายฉตรณรงค เมองวงษ ปจจบนอาย 14 ป เปนคนสพรรณบรโดยกำเนด บานของผมตงอยใกลกบ “บงสามจม” จะเรยกวาตดบงนนคงจะไมถกเพราะอยหางจากบงประมาณ 100 เมตร

บรเวณ บานของผมรายรอบไปดวยตนไมนอยใหญมากมายทสรางความ รมรน และพดไดวาเกอบทกตนเปนฝมอการปลกและดแลรกษา

ของคณยายของผม คณยายเฝารดนำตนไมทกๆ เชาอยางขมกเขมน วธการปลกตนไมของคณยายนนมระบบแบบแผนดมาก โดยคณยายจะเนนการปลก

ตนไมใหไดประโยชนสงสด ตนไมทกตนทคณยายปลกนนจะสามารถใชประโยชนไดอยางเตมททกตนอยางเชนตนไมใหญๆ พวกมะมวง มะขาม ขนน และกระทอน คณยายจะปลกไวรมรวทางดานตะวนตกและตะวนออกของบาน เพอเปนรมบงแดดในตอนสายและบายสามารถเกบผลของตนไมเหลานกนไดดวย ผกสวนครวกจะปลกไวหลงบานตดกบหองครวเพอสะดวกในการเกบมาประกอบอาหาร พชทปลกกจะมทง พรก ขง ขา ตะไคร มะกรด มะนาว กะเพรา โหระพา สาระแหน มะเขอ แค ฟกทอง ครบเลยทเดยว จนบางวนหากจะทำอาหารงายๆ กไมตองออกจากบานไปซอของขางนอกเลย

หมบานทผมอาศยอยนนเรยกวา “หมบานสามจม” หม 5 ตำบลวงนำซบ อำเภอศรประจนต เปนชมชนทคอนขางใหญบรเวณรอบๆ บงสามจม ม “วดสามจม” ทไมไดเปนแคศาสนสถานแตยงเปนศนยกลางซงไมไดหมายความวาอยตรงกลางของหมบานแตผมหมายถงเปนศนยกลางรวมทยดเหนยวจตใจของชาวบาน วดสามจมเปนวดทกวางขวางรมรนเตมไปดวยตนไมมากมายหลากหลายตนหลายขนาดหลายชนด อนเกดจากการรวมมอรวมใจจากชาวบานทกคนทจะปลกตนไมในวด และวดสามจมนนมพนทกวางขวางพอทจะใหชาวบานปลกตนไมไปอกนาน จนตอนนวดสามจมมสวนปาทรมรนดวยแมกไมนานาพนธ

หมบานของเรามถนนตดผานจากตำบลวงนำซบไปยงอำเภอแสวง จ.อางทอง เปนถนนสายรองทแยกจากทางหลวงแผนดนหมายเลข 340 สพรรณบร-ชยนาท มรถสญจรผานไปมามากจำนวนขยะจงมากตามไปดวยประกอบกบประชากรของหมบานประมาณ 1,500 คน ทจะทงขยะกนวนละหลายรอยกโลกรมลงบนพนกองรวมกนไวหรอไมกเผาทำลาย นบเปนการทำลายสงแวดลอมโดยตรงดวยขยะมลฝอย คณนาของผมจงไดเสนอในทประชมหมบานใหมการตงถงขยะไวหนาบานทกบานเพอนำขยะไปกำจดใหถกวธทประชมจงมขอสรปทจะตง ถงขยะไวหนาบานหรอหนาซอยทตดถนน และจะมรถมาเกบขยะทกวนโดยเสยคาใชจายเพยง 30 บาทตอเดอนเทานน ผลปรากฏวาปรมานขยะในหมบานลดลงในระดบหนง แตยงมชาวบานอกกลมหนงทไมยอมใชถงขยะ อางวาเปนการสนเปลองคาใชจาย ยงคงใชวธการเผาทำลายแบบเดมทกอใหเกดมลพษตอชนบรรยากาศโลก ทางหมบานจงไดมการรณรงคและสรางความเขาใจใหกบชาวบาน ทำใหชาวบานหนมาใชถงขยะกนมากขน และหากทางหมบานมการรณรงคตอไปในอนาคตหมบานของผมแหงนคงจะไมมเศษขยะเกลอนตามพน แตจะมทศนยภาพทสวยงามและนาอยมากกวาน

” “ วถพอเพยง

แบงปน ผกพนคน นำ ปา

บางสวนจากความเรยงเยาวชนทไดรบรางวลลกโลกสเขยวครงท 7 ป 2548 ด.ช.ฉตรณรงค เมองวงษ

ปจจบนผมกำลงศกษาอยชนมธยมศกษาปท 3 โรงเรยนศรประจนต “เมธประมกข” ซงเปนโรงเรยนประจำอำเภอศรประจนต กอตงเมอวนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2500 มเนอทประมาณ 35 ไร 3 งาน 84 ตารางวา ตงอยตดกบทางหลวงแผนดนหมายเลข 340 หางจากตวเมองสพรรณบร 18 กโลเมตร มนกเรยนประมาณ 1,000 คน เปนโรงเรยนขนาดกลาง วสยทศนโรงเรยนคอ “เปนแหลงพฒนาคนเพอใหเปนคนด มความร จดการบรการดานการศกษาและกระบวนการสอนอยางมประสทธภาพ” นอกจากนคณลกษณะอนพงประสงคของโรงเรยนม 4 ขอ 1 คอมจตสำนกในการอนรกษสงแวดลอมและรกษาความสะอาด ซงเปนการแสดงใหเหนวาโรงเรยนแหงน ไดเลงเหนความสำคญในการอนรกษสงแวดลอมไม ยงหยอนไปกวาการพฒนาโรงเรยนดานอนๆ

ทางโรงเรยนศรประจนต ไดเขารวมโครงการ “เทคโนโลยสะอาดในโรงเรยน” หรอ “Clean Technology : CT” คอการลดปญหาตงแตตนเหต คอแหลงผลต มการใชทรพยากรอยางคมคา รใชรรกษาและฟนฟทรพยากรธรรมชาต เพอนำไปสสภาวะแวดลอมทดและชวตทดขน โดยโครงการนจะดำเนนการแกปญหาสงแวดลอมของโรงเรยนควบคไปกบการประหยดพลงงาน โดยวธการปรบปรงและเปลยนแปลงอยางตอเนองและทำทงกระบวนการอยางเปนองครวม เพอเกดประโยชนแกโรงเรยน เสรมสรางบรรยากาศการเรยนรของนกเรยน สรางภาพลกษณทดใหแกโรงเรยน ลดการใชพลงงานและประหยดงบประมาณของโรงเรยน ฝายงานสงแวดลอมของโรงเรยนกจะจดกจกรรมอบรม “คายเยาวชนเมธเทคโนโลยสะอาด หรอ Methi CT Kid” ขนเมอวนท 24 และ 25 มถนายน 2549 ทผานมา ซงผมกเปน 1 ใน 7 ตวแทนของหอง ทเขารวมอบรมในครงนดวย เนอหาสาระมดงน โครงการ CT นประกอบไปดวยงานหลก 4 งานไดแก 1 ลดปรมาณการใชไฟฟา 2 ลดปรมาณขยะ 3 ลดปรมาณการใชนำ 4 การบำบดนำเสย

การลดปรมาณการใชไฟฟาเพอประหยดคาไฟของโรงเรยนเนองจากคาไฟฟาของโรงเรยนในปจจบนมถงประมาณเดอนละ 25,000-30,000 บาท จงไดมมาตรการตางๆ เกยวกบการลดปรมาณการใชไฟฟามากมาย เชน การปดเครองใชไฟฟาทไมจำเปน การตดตงมเตอรทเครองสบนำอตโนมตเนองจากเครองสบนำอตโนมตจะสบนำทนททนำในทอถกใชไป จงไมรวาใชไฟฟาไปเทาไหร การเปลยนอปกรณและเครองใชไฟฟาทประหยดพลงงานมากกวาเดม ทำใหปจจบนคาใชไฟฟาของโรงเรยนลดลงเหลอเดอนละ 18,000 บาทเทานน จงมการดำเนนงานตอไปอยางตอเนองเพอลดคาใชไฟฟาของโรงเรยนลงอกในอนาคต

การลดปรมาณการทงขยะเนองจากสงแวดลอมของโรงเรยนถกทำลายดวยขยะทมาจากการปฏบตกจกรรมตางๆของบคลากรจำพวกแกวนำ ถงพลาสตก เศษกระดาษ หลอดกาแฟ และขยะมลฝอยอนๆ จากการสำรวจพบวา นกเรยนโรงเรยนศรประจนตทงขยะรวมกนประมาณวนละ 150 กโลกรม แตปญหาสวนใหญคอนกเรยนทงขยะไมตรงกบถงแยกหรอไมลงถง ทำใหเกดปญหาอยางมากในการกำจดขยะจงไดมการรณรงคใหนกเรยนทงขยะใหลงถง นอกจากนนโรงเรยนยงจดกจกรรมตางๆ เพอลดปรมาณขยะและกำจดอยางถกวธ เชน จดประกวดศลปะจากขยะเหลอใช การรณรงคใหพกขวดนำคกายตดตวนกเรยนทกคนเมอ นำหมดกนำไปกรอกใสขวดมาดมใหม สงผลใหปรมาณขยะมลฝอยลดลงอยางมากบรเวณโรงเรยนสะอาดนามองและมการกำจดขยะไปใชประโยชนอยางถกวธมากขน

10

พลงงาน วถชวต

กบ

รชญาพนบาน ป

ซง แหลงพลงงานท ไดกคออาหารทเราบรโภคเขาไป เครองจกรกลทงหลายท สามารถเคลอนทไดกเชนกน นำมนเบนซน ดเซลกคอแหลงพลงงานในการ

ขบเคลอนนนเอง ในความเปนจรงแลวตนกำเนดของพลงงานสวนใหญกคอดวงอาทตย แสงอาทตยทำใหพชเจรญเตบโต กลายเปนแหลงอาหารสำหรบมนษยและสงมชวต เมอดบสญแลวทบถมเปนระยะเวลานานๆ กเปลยนสภาพเปนแหลงนำมนทเรารจกกน นอกจากนนแสงอาทตยยงทำใหเกดความแตกตางของอณหภม ซงเปนสาเหตสำคญกอใหเกดลม ฝน และฤดกาลตางๆ

ในอดตมนษยเรยนรทจะอยกบธรรมชาตอยางเคารพศรทธาและพงพาขณะเดยวกนกสามารถนำพลงงานจากธรรมชาตมาใชประโยชนหลายหลายลกษณะเพอสรางเสรมปจจยในการดำรงชพเปนตนวารปแบบสถาปตยกรรมบานทรงไทยมการยกพนสง เพอใหมการถายเท ของอากาศ อกทงยงสามารถปรบตวตอสถานการณฤดนำหลาก หลงคามมจวสามารถถายเทความรอนไดด ภมปญญาเหลานมการสบทอดตอกนรนตอรน วถชวตของสรรพสงจงมการพงพงพลงงานจากธรรมชาตอยางสมดล

สตวเลยงจำพวก ชาง มา วว ควาย หม เปด ไก ลวนเปนแหลงพลงงานทสำคญทงสน การประกอบอาชพเกษตรกรรมกไดอาศยมลสตวซงนบเปนปยชนด ปาชมชนหรอปาสวนบคคลหากมการจดการอยางเปนระบบ ทกชมชนกจะมแหลงพลงงานทสามารถพงตนเองได ตลอดจนไมมวนหมดสน

แตเมอความเจรญทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย สภาพเศรษฐกจทเปดกวางสงผลใหวถชวตของชมชนเปลยนไป มนษยไดรบความสะดวกสบายเพมมากขน ทำใหการบรโภคพลงงานกสงขนเปนเงาตามตว มการผลตเครองจกรกลมาแทนทแรงงานจากสตว รปทรงบานยโรปททนสมย มาแทนทบานทรงไทย ปาชมชนถกทำลายลางเพอสรางสาธารณปโภคอยางอน มนษยเรยนรทจะบรโภคความสะดวกสบาย มการนำเขาเทคโนโลย เครองผอนแรง เครองอำนวยความสะดวกจปาถะ เกดรปแบบและยทธวธตางๆ เพอตอบสนองความตองการของผคนยคปจจบนจนเกนความพอเพยง

จากพฤตการณดงกลาวจะเหนไดชดเจนวาความตองการใชพลงงานเพมมากขนเปนหลายเทาทวคณ ดงนนหากจะสรางโรงไฟฟาอกสกกโรงถงจะเพยงพอกบความตองการของมนษย มสกกคนทคดยอนกลบไปมองดตวเราเองวาในแตละวนาทเราใชพลงงานอะไรไปบางแลว เราจะสรางพลงงานใหเพยงพอกบทเราใชไดอยางไร

เรองพลงงานหมนเวยนหรอพลงงานทดแทนไมใชเรองใหม เปนเพยงการมองกลบมมจากยคอตสาหกรรมเหลก เครองจกรทใชเชอเพลงจากฟอสซล ทใชแลวหมดไป กลบไป สธรรมชาตทเปนแหลงกำเนดทแทจรง สงทสำคญทควรตระหนกรคอ การเรยนรทจะอย รวมกนอยางสมดลธรรมชาต ตราบใดทเราพงตนเองได ลดการนำเขา ใชความรทมอยพฒนาเทคโนโลย ใชธรรมชาตอยางมจตสำนกเหลานคอหวใจของการอนรกษพลงงานกบ วถชวต

องคประกอบ หลายมตของชวต ทำอยางไรทจะใหชวตสามารถดำเนนตอไปไดตามศกยภาพ และขดความสามารถทมอยเสมอจะใชชวตอยกบวถ “เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน” หรอจะ “เศรษฐกจพอเพยงในสถานการณโลกปจจบน”

จะ ปฏบตไดไหม ยง“เศรษฐกจพอเพยงกบการพฒนาทยงยน”อก จะเลอกเศรษฐกจ แบบใดจงจะดเหมาะสมและสอดคลองกบคนอยางเรา และเราจะอยอยางโดดเดยว

ในชมชนไดหรอ ถาทำอะไรเพยนๆ ไป ผคนกจะกลาวหาวาเปน “ผปอบ” ไปเสยอกกจะ ถกขบใสไลตใหออกไปนอกชมชน

ทำไมตอง “มสำนกรวม” ในเมอไมเคยมความนกคด เชนนนเลย “ทนนยม บรโภคนยม คานยม” จะสลดใหออกไปจากกระแสจตไดอยางไร ผคนรอบขางกรมเราชนำวา

“ตองรวมตวกนดวยจตสำนกรวมกน แสดงบทบาทและศกยภาพในการจดการเรองตาง ๆ ทเกยวกบวถชวตของตน บนพนฐานของสทธรวมกนอยางเทาเทยม และพงพาตนเองได โดยอาศยองคกร / กลไก / กระบวนการและกจกรรมหลากหลาย ทกลมประชาชนจดขนในลกษณะหนสวนทเกดจากความรก ความสมานฉนท และเอออาทรตอกน ภายใตระบบการจดการทเชอมโยงกนเปนเครอขายในแนวราบ และเปนองครวม จงจะเปนชมชนเขมแขงได”

จรงหรอ ทเราจะสรางวฒนธรรมและคานยมใหมไดโดยปราศจากเงน ไมเขาใจถอยคำหรๆ ทยกมากลาวอางวา ถาปฏบตเชนนน แลวจะชวยใหชมชนเขมแขง

แลวถาจะพงเศรษฐกจเพอคณภาพชวตละไมเหนจำเปนตองใชเงนทองเลย ทำไมไดหรอเพราะฐานเศรษฐกจของทองถนนนมจดมงไปททรพยากรธรรมชาต ท เปนทน มรดกทสงตอมาจากบรรพชน ยงความหลากหลายของภมปญญาทองถนอก เนองจากทรพยากรธรรมชาตมความหลากหลายทางชวภาพ สวนทรพยากรบคคลมความหลากหลายทางปญญา คงตองเรมจากพออยพอกนไปฟนความอดมสมบรณของธรรมชาตขนมา จนถงขนไปสสงทเรยกวา “เศรษฐกจชมชน” กระมง และถาจะใหชดจะตองปรบเปลยนพฤตกรรมและ รปแบบการใชชวตเสยใหม แตละคนจะทำไดไหม สมมตวาทกคนทำได แลวชมชนละยนยอมพรอมตามสรางอตลกษณขนมาเปนตนแบบไดไหม ลกหลานในชมชนกเปนกลมใหมทอาจมปญหากบคนรนเดยวกนอก จะยดถอแนวปฏบตกนอยางไรด

กระตนจตสำนกใหรจกพงพาตนเอง ใชชวตแบบพอเพยง ไมฟงเฟอ เหอเหม ทะเยอทะยาน ควรหนมาใสใจตนทนมรดกของทรพยากรธรรมชาตทบรรพชนรกษาไวใหเรา

ทำอยางไรจะดำรงชวตใหสอดคลองกบกฎเกณฑของธรรมชาต ตองมศรทธา ความเคารพ และความเชอถออยางแรงกลา ดวยทรพยากรธรรมชาตมความหลากหลายทางชวภาพ และทรพยากรบคคลมความหลากหลายทางภมปญญา จะเปนปราการสำคญทจะปองกนระบบทนนยมทจะเขามาครอบครองบรบทของสงคม วฒนธรรม และประวตศาสตรของชมชน

ในการดำรงชวตประจำวนของมนษยลวนแลวแตใชพลงงานทงสน เรมตงแตตวมนษยเองจำเปนตองการแหลงพลงงานเพอใชในการคด เคลอนไหวสวนตางๆ ของรางกาย

วฒศาสตร โชคเก อ

11

รรมะจากพงไพร ธ

องโลกกวาง ม

วกฤต เกรดนาร

วกฤต พลงงาน โลก

สถาน การณดานทรพยากรธรรมชาต กลาวไดวา นบตงแตเกดการพฒนาเศรษฐกจโลก

ในป ค.ศ. 1950 (พ.ศ.2493) เปนตนมา การเตบโตทางเศรษฐกจขยายตวเพมขนมหาศาล โดยการผลตสนคาและบรการในโลกไดเพมขนถง 12.5% แมประชากรโลกจะเพมขนสงกวาถงเทาตวตลอดชวงระยะเวลาเดยวกน แตปรมาณปลาทถกจบกลบเพมมากขนถง 5 เทา และปรมาณการผลตเนอสตว เพมขนถง 6 เทา ความตองการพลงงานเองกเพมสงขนถง 5 เทา การบรโภคนำมนเพมขน 7 เทา สวนการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดซงเปนตวการหลกททำใหเกดภาวะเรอนกระจกและโลกรอนนนเพมขน 5 เทา ตงแตป ค.ศ.1990 (พ.ศ.2533) เปนตนมา การบรโภคนำจดเพมขนถง 6 เทา ซงสวนมากเปนการใชนำเพอการเกษตร

ในขณะเดยวกนประชากรโลกถง 20% กลบไมมนำดมสำหรบรบประทาน อก 25% ไมมไฟฟาใช 40% ไมมเครองสขภณฑ ผคนถง 820 ลานคนไดรบอาหารไมเพยงพอ และประชากรครงโลกยงชพดวยเงนไมถง 2 ดอลลารสหรฐตอวน

อกนยหนง 1 ใน 5 ของประชากรโลกอาศยอยในประเทศอตสาหกรรมโดยบรโภคและผลตมากเกนความจำเปน ทงยงกอมลพษในปรมาณมหาศาล อก 4 ใน 5 สวนทเหลออาศยอยในประเทศกำลงพฒนา และสวนมากมฐานะยากจน การแสวงหา ผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตอยางไมหยดยงนำมาซงความเสอมโทรมของระบบนเวศบนโลก สงผลทำใหปรมาณนำจด นำในมหาสมทร ปาไม อากาศ และพนททเหมาะสมสำหรบการเพาะปลกเหลออยในปรมาณจำกด

ยงไปกวานน โลกจะมจำนวนประชากรเพมขนมากจนเกอบถง 3,000 ลานคนภายในป ค.ศ.2050 (พ.ศ.2593) ซงสวนมากจะอาศยอยในประเทศกำลงพฒนา เมอประเทศเหลานพฒนาขน

อตราการเตบโตทางเศรษฐกจกจะถบตวขนไปอยในระดบเดยวกบประเทศอตสาหกรรม ทงนโดยอยใตขอบเขตจำกดของระบบนเวศบนโลกใบเดยวกน

หากทกคนทอาศยอยบนโลกบรโภคในปรมาณเดยวกนกบผคนในซกโลกตะวนตก เราตองมโลกอกสองใบจงจะสามารถรองรบความตองการของทกคนได อยางไรกตาม ยงมหนทางทตอบสนองความตองการของทกคนโดยยงคงรกษาทรพยากร ธรรมชาตไวสำหรบคนรนหลงได เราตองสงเสรมเทคโนโลยประเภทใชพลงงานตำ ใชนำนอย และสรางมลพษนอยลง หรอทเรยกกนวาการพฒนาอยางยงยนใหมากขน การพฒนาอยางยงยนคอ หนทางแหงความกาวหนาสำหรบมนษย ซงไมใชการบรโภคนอยลง หากแตเปนการบรโภคทมประสทธภาพมากขน

แมเราไมอาจกลบไปแกไขสงทเกดขนกบโลกได แตเรากตองเรงสรางความเปลยนแปลงใหเรวทสด เรายงมโอกาสทจะหนไปใชหนทางพฒนาอยางยงยน ซงจะชวยปรบปรงสภาพความเปนอยของประชากรโลกใหดขน พรอมทงตอบสนองความตองการของคนรนหลงได การพฒนาเชนนตองมพนฐานมาจากการสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทใหความสำคญตอทงมนษยและทรพยากรธรรมชาตของโลกหนงเดยวใบน

การพฒนาในรปแบบดงกลาวจำเปนตองมการปรบปรงกรรมวธทางการผลต และเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคของเรา หากประชากรทงโลกรวมมอรวมใจกน ทกๆ คนตางสามารถเปนสวนหนงในการสรางอนาคตใหกบโลกมนษยและธรรมชาต โดยเรมตนจากตอนน

สถานการณโลกปจจบน ตองยอมรบวาเรากำลงเผชญกบปญหาดานทรพยากรธรรมชาต ทลดนอยลง อนเกดจากปจจยหลายดาน ทงการเตบโตทางเศรษฐกจ การบรโภคใชสอยทเกนพอด กลาวไดวา ปญหาทรพยากรธรรมชาตนบวนกยงทวความรนแรงเพมมากขน และใกลตวเรามากขนทกท ชดเจนทสด วกฤตพลงงาน ยงใชสอยทรพยากรมากอยางฟมเฟอย ทรพยากรทมอยก ลดนอยลง จงเปนความสำคญอยางยงยวดทคนบนโลกจะตองตระหนกและ ตนตวกบสถานการณทเกดขน ..ทงน ใชเพยงแคการคำนงถงการใชสอยในอนาคตเทานน หากแตตองตระหนกและใชสอยทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน เพอลกเพอหลานอกดวย

การปลอยสารคารบอนไดออกไซดโดยกจกรรมของมนษยเปนสาเหต 60% ของการเพมขนของกาซเรอนกระจก (OECD, 1999)

ในทกๆ ป โลกผลตธญพชไดเปนจำนวน 356 กโลกรมตอประชากรหนงคนแตประชากร 40 ลานคน ตายเพราะความหวโหย (องคการอาหารโลก/องคการอนามยโลก)

กวา 70% ของแหลงประมงทางทะเลถกหาประโยชนจนเกนขดความสามารถทธรรมชาตจะทดแทนทรพยากรได (UNEP, 2004)

ประชากรโลก ป 1800 (พ.ศ. 2343) : 1 พนลานคน ป 2005 (พ.ศ.2548) : 6,500 ลานคน ป 2050 (พ.ศ.2593) : 9 พนลานคน ? (องคการสหประชาชาต, 2005)

ในปจจบน สตวและพชสญพนธในอตราทเรวกวาอตราการสญพนธทางธรรมชาต 1,000 ถง 10,000 เทา นเปนคลนการสญพนธครงท 6 ในประวตศาสตรโลก และคราวนมนษยเปนตวการเดยวททำใหเกดปรากฏการณนขน (องคการสหประชาชาต, 2005)

ตงแตยค 70 (ระหวางพ.ศ. 2513 - 2523) เปนตนมา จำนวนภยพบตทางธรรมชาตเพมขนเปน 3 เทาแตการใชมาตรการปองกนชวยใหจำนวนผประสบภยลดลงครงหนง (FAO, 2005)

การจบปลาเปนสวนสำคญของภาคเศรษฐกจของประเทศไทย โดยมการสงออกปลาและผลตภณฑจากปลาเปนมลคาถง 4 พนลานเหรยญสหรฐตอป (องคการอาหารโลก)

ในประเทศกำลงพฒนา 90% ของนำเสยถกปลอยลงแมนำลำคลองโดยไมไดรบการบำบด (องคกรอนรกษทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม)

กระดาษรไซเคลหนงแผนชวยรกษา ไม 15 กรม นำ 1 ลตร และ ไฟฟา 2.5 วตต/ชม.

12

พลงงาน หนทางงายๆ ทเราทำได เพอรกษาโลกใบน

1. รวมกลมใชรถสวนกลางหรอใชขนสงสาธารณะเมอทำได : การเดนทางโดยใชรถยนตสวนกลางหรอขนสงสาธารณะชวยลดมลพษทางอากาศ และเปนการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

2. นำรถยนตไปตรวจสภาพและซอมบำรงอยางสมำเสมอ : การดแลรกษาอยางสมำเสมอทำใหรถปลอยกาซทเปนอนตรายตอสภาพแวดลอมนอยลง

3. ปฏเสธการใชถงพลาสตกทกครงเมอมโอกาส : โดยพยายามนำถงมาใชซำ หรอนำกลบมารไซเคลใชถงใบเดยวใสของหลายๆอยาง หรอนำถงไปเองเพอลดการใชกระดาษและพลาสตกโดยไมจำเปน

4. แยกขยะรไซเคลกอนทง : การจดการของเสยอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะประเภทกระดาษ พลาสตก สารอนทรย แกว และถานไฟฉายจะชวยสรางสภาพแวดลอมทสะอาดและปลอดภย

5. อยาลมปดไฟ : ไมลมปดไฟหรอเครองใชไฟฟา และอปกรณอเลกทรอนกสตางๆทกครงหลงการใชงาน โดยเฉพาะเครองทสามารถนำไปประจไฟใหมได เพราะนอกจากจะชวยประหยดพลงงานแลว ยงเปนการประหยดคาไฟของคณดวย

6. เปลยนไปใชหลอดไฟประหยดพลงงาน : หลอดประหยดพลงงานใหแสงสวางเทากนโดยสนเปลองพลงงานนอยกวา

7. ปลกตนไม : การปลกตนไมวนละตนชวยลดปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดทกำลงสงผลรายตอโลก ตนไมยงเปนอาหารและทพกพงของสตวปาดวย

8. ปรบปรงพฤตกรรมการใชนำ : ปดกอกทกครงระหวางแปรงฟน และปดนำฝกบวเมอกำลงฟอกสบ การปลอยใหนำไหลเปนการสนเปลองนำถง 9 ลตรในหนงนาท หรอคดเปนนำปรมาณถง 26,000 ลตรในหนงป สำหรบหนงครอบครว

9. ใชกระดาษเมอจำเปนเทานน : โดยเฉพาะในโรงเรยนหรอสำนกงาน พยายามใชกระดาษแตละแผนทงสองหนาใหเตมกอนหยบใชแผนใหม

10. ลดการใช ใชซำ และนำกลบมาใชใหมเมอมโอกาส : คณสามารถบรจาคสงของสวนตวท ไมตองการแลวใหกบ ผดอยโอกาส เพอใหพวกเขาเหลานนไดใชสงของนนตอไปจนหมดอายการใชงาน

11. หมนตรวจสอบและบอกตวเองวาทกการกระทำเลกๆ นอยๆ ลวนมคณคา : สละเวลาและใชความพยายามอกซกนดเพอเตอนตวเองใหหมนประหยดและใชทรพยากรอยางคมคาทสดเพอไมใหเกดขยะโดยไมจำเปน หมนตรวจสอบวาตวเองกำลงใชทรพยากรอยางสนเปลองอยหรอไม

การขยายตวทางอตสาหกรรมอยางรวดเรวและการเพมจำนวนประชากรทำใหเกดมลภาวะสงขนและประมาณ 1 ใน 3 ของนำบนแผนดนของประเทศไทยจดวามคณภาพตำ หรอตำมาก (องคกรอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม)

กวาครงของประชากรโลกอาศยอยในเขตเมองอตราสวนนมแนวโนมจะเพมขนตอเนอง 2% ตอปไปจนถงป ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) (องคการสหประชาชาต)

ประชากรในประเทศทพฒนาแลวซงคดเปนเพยง 20% ของประชากรโลก ปลอยกาซเรอนกระจก มากกวาประชาชนในประเทศกำลงพฒนาคดเปน 10 เทาตอหว

ทกๆ ปของเสยจากพลาสตกคราชวตนก 1 ลานตวสตวนำอก 100,000 ตวและปลาอกจำนวนนบไมถวน (UNEP, 2004)

ในประเทศกำลงพฒนาประชากรเมองถง 40% อาศยอยในชมชนแออดโดยตวเลขนจะเพมสงขนถง 2 พนลานคนในป ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) (ยเนสโก, 2004)

หากเราตองการหยดภาวะโลกรอน เราตองลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดลงครงหนงแตเปาทตงไวจากการประชมสนธสญญาโตเกยวกำหนดการลดกาซ CO2 ลงเพยง 5% จากจำนวนทวดไดในป ค.ศ. 1990

นบตงแตทศวรรษท 1980 ถง 1990 (พ.ศ. 2523 - 2533) ปรมาณเหยอภยพบตทางธรรมชาตเพมสงขน 50% นำมาซงคาใชจายทเกยวเนองซงเพมสงขนถง 10 เทา (UNEP, 2004)

ตงแตป ค.ศ. 1975 อบตภยทางอตนยมวทยา เชนพายไซโคลน นำทวมและคลนอากาศรอนเพมขน 160% กอนถงป ค.ศ. 2050 เปนไปไดวาประชากร 150 ลานคน อาจตองยายออกจากถนฐานเพอหลกเลยงภยธรรมชาตเหลาน (UNEP)

ผคนกวา 800 ลานคนในประเทศกำลงพฒนาทงหลายยงตองทนทกขเวทนาจากโรคขาดสารอาหารเรอรง (องคการอาหารโลก, 2004)

ในการทำเกษตร 80% ของชาวนาในโลกไมมเครองทนแรงใดๆ นอกจากเครองมอประเภทจอบเสยม 20% ใชแรงงานสตวและมเพยงไมถง 2% เทานน ทมรถแทรคเตอร

ปาดบชนศนยสตรเพยงแหงเดยวเปนทอยอาศยของสตว มกระดกสนหลงบนโลกกวารอยละ 50 และพนธพชรอยละ 60 ผเชยวชาญบางคนประมาณการวาสงมชวตทวโลกจะลดลงถงรอยละ 90 ในเวลาอนใกล

จำนวนโรคภยไขเจบมากกวา 24% บนโลกใบนมสาเหตมาจากปจจยทางสงแวดลอมทหลกเลยงได (องคการอนามยโลก, 2006)

ทกๆ ป ปลาและสตวเลยงลกดวยนมในทะเลถกจบโดยไมจำเปนจากการทำประมงถง 7 ลานตน (องคการอาหารโลก)

การขยายตวทางอตสาหกรรมอยางรวดเรวและการเพมจำนวนประชากรทำใหเกดมลภาวะสงขน

ประมาณ 1 ใน 3 ของนำบนแผนดนของประเทศไทยจดวามคณภาพตำ หรอตำมาก (องคกรอนรกษทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม)

นบตงแตมการปฏวตอตสาหกรรมปรมาณความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดในอากาศเพมขน 31% ในขณะทความเขมขนของกาซมเธนในอากาศเพมขนอกเทาตว

ตลอดชวงศตวรรษท 20 อณหมเฉลยของโลกเพมขน 0.6 องศาเซลเซยส ตวเลขนมแนวโนมวาจะเพมขนระหวา 1.8 องศา ถง 4 องศา ในชวงศตวรรษท 21 และสงถง 10 องศา ในเขตขวโลกการปลอยสารคารบอนไดออกไซด โดยกจกรรมของมนษยเปนสาเหต 60% ของการเพมขนของกาซเรอนกระจก

ยาฆาแมลงคราชวตคนงานภาคเกษตรกรรมเกอบ 20,000 คนตอป (องคการอนามยโลก)

ในชวงป ค.ศ. 1960-1965 เดกทมอายตำกวา 5 ป เสยชวตในอตราประมาณ 1 คน ตอเดก 5 คน ในปจจบนอตราการเสยชวตเฉลยของเดกในประเทศกำลงพฒนาได ลดลงโดยมเดกเสยชวตในอตรานอยกวา 1 คนตอเดก 12 คน (องคการสหประชาชาต, 2005)

แหลงนำจดในโลก ป 1950 (พ.ศ.2493) : 17,000 ควบกเมตร ตอประชากรหนงคน ป 2005 (พ.ศ.2548) : 6,000 ควบกเมตร ตอประชากรหนงคน ป 2025 (พ.ศ.2568) : 4,800 ควบกเมตร ตอประชากรหนงคน ? (ยเนสโก, 2006)

ในชวงสบปหลง ภยธรรมชาตแตละครงทำใหเกดการสญเสยชวตเฉลย 51 รายในประเทศทพฒนาแลว และ 573 รายในประเทศทกำลงพฒนา

เทคนคการเกษตรสมยใหมรบประกนวาโลกสามารถผลตอาหารเพอเลยงประชากรได 12,000 ลานคน ปจจบนโลกมประชากร 6,000 ลานคน และ 800 ลานคน ยงตองทนทกขจากสภาพความหวโหย (องคการอาหารโลก)

ครงหนงของประชากรโลกอาศยอยในพนททมความเสยงตอภยธรรมชาตเหลาน ทงแผนดนไหว นำทวม ภาวะแหงแลง ดนถลม พายไซโคลน หรอภเขาไฟระเบด (ธนาคารโลก, 2005)

กวา 80% ของมลภาวะในมหาสมทรมสาเหตจากการกระทำของมนษยทเกดขนบนฝง (UNEP, 2006)

ทกๆ ป นำทมสารปนเปอนไดคราชวตผคน 5 ลานคน ซงมากกวาผเสยชวตจากโรคเอดส 3 ลานคนตอป (องคการอนามยโลก)

13

ทกวบ

วดวงลกโลกสเขยว แ

โลกเรมรอน สะทอนแสง สำแดงฉานการเผาผลาญ ฟอสซล เพมกลนเหมน

คารบอนได ออกไซด ไหลกระเซนจนสงเปน ประวตการณ อนตราย

สภาวะ เรอนกระจก วตกจรตทกชวต ออนแอ อาจแพพาย

หากไมม สำเหนยกนก ระอกอายชพวอดวาย เกนตาน สะทานสะเทอน

พลงงานทางเลอก: นำสมควนไม บท เ ร ยนจากศ นย กส ก ร รมธรรมชาต ท า ม ะขาม จ.กาญจนบร

พลง งานถอเปนสงสำคญยงในการผลตและถอเปนตนทนทสำคญ ดวยปจจบน พลงงานเรมมปรมาณลดลงจงสงผลใหมราคาสงขน ทำใหประเทศตางๆ

รวมถง ประเทศไทยเกดแนวคดทจะนำเอาพลงงานทางเลอกมาใชเพอชวยลดปรมาณการนำเขาของพลงงานในรปแบบตางๆ ศนยกสกรรมธรรมชาตทามะขามมกจกรรมการผลตพลงงานทางเลอก ซงเรมตนตงแตป พ.ศ 2547 โดยไดรบแนวคดมาจากการศกษาดงานเกษตรกรรมยงยนของพอคำเดอง ภาษ แนวคดเรองพลงงานทางเลอกของชมชนนน ประกอบไปดวย

1. การเผาถาน / นำสมควนไม การเผาถานคอกระบวนการเปลยนใหไมกลายเปนถานซงจำแนกขนตอนการเผาออกเปน 4 ขนตอน คอ 1.1 การไลความชน (DEHYDRATION) อณหภม 20-270 องศาเซลเซยส แบงออกเปน 2 ชวงคอ

ชวงท 1 อณหภม 20-180 องศาเซลเซยส เปนชวงทมการใหความรอนเพอ ไลความชน ซงกคอนำทอยภายในเนอไมออกมา แตไมมนำทสลายตวจากโครงสรางปนออกมาดวย ลกษณะควนจะเปนสขาวปนสนำเงนออน ชวงท 2 อณหภม180 - 270 องศาเซลเซยส เปนชวงทมการสลายตวของเฮมเซลโลส (HEMICELLULOSE) จะสลายตวจนหมดทอณหภม 260 องศาเซลเซยส การทำใหความรอนใกลเคยงกนทวทกจดเตา ตองพยายามรกษาอณหภมใหอยท 260 องศาเซลเซยสใหไดนาน ควนชวงนจะมสเหลองจางๆ

1.2 การเปลยนจากไมเปนถาน (CARBONIZATION) อณหภม 270-300 องศาเซลเซยส แบงออกเปน 2 ชวงคอ

ชวงท 1 อณหภม 270 - 300 องศาเซลเซยส เปนชวงทไมตองเตมฟนหนาเตาแลว เตาจะมความรอนสะสมพอทจะคลายความรอนได เปนการสลายตวดวยความรอนทสะสมไวในตวเองทอณหภม 275 องศาเซลเซยส และเซลลโลสมการสลายตว ควนจะมสขาวอมเหลองกลนฉน เรยกวาควนบา จากนนควนจะเรมเปลยนเปนสเทา ชวงนจะตองมการควบคมอณหภมใหคงทเปนเวลานาน ชวงท 2 อณหภม 300 - 400 องศาเซลเซยส ในชวงนรอนสดท 400 องศาเซลเซยส เซลลโลสจะมการสลายตวตอเนอง และท 310 องศาเซลเซย สลกนน (สวนประกอบทสำคญอยางหนงของพชในไมเนอแขง) จะเรมสลายตว

1.3 การทำใหถานบรสทธ (REFINEMENT หรอ Refining) ถานจะสามารถใชเปน เชอเพลงไดเมอเผาเสรจทอณหภม 400 องศาเซลเซยสแลว แตยงมนำมนดบ (Tar) ซงเปนสารกอมะเรงอย รวมทงคาคารบอนเสถยรยงตำอย อณหภมพนเตาประมาณ 500 องศาเซลเซยสขนไป จะเปนการไลนำมนดนออกไป เมออณหภมเตาดานบนสงถง 700 องศาเซลเซยส ควนจะมสเรมใสจะตองทำการปดชองอากาศเขา ความรอนจะมการถายเทลงมาทพนอณหภมกจะใกลเคยงกนท 500 องศาเซลเซยส

1.4 การทำใหเยน (COOLING) กอนจะนำถานไมมาใชงานตองปดปลองเตาทกปลอง ปลอยใหถานเยนจนอณหภมตำกวา 50 องศาเซลเซยส เปนการปองกนไมใหถาน ลกตดไฟ เพราะถานทมความรอน 60-70 องศาเซลเซยสสามารถลกตดไฟไดเอง เมอเจออากาศภายนอก หมายเหต หากไมสามารถผลตถานคณภาพสงทอณหภมสงได ถานทยงมสาร กอมะเรงจากนำมนดนอยกสามารถนำมาไลสารกอมะเรงดวยวธพนบานไดโดย ทำการกอไฟใหถานตดไฟแลวทงระยะใหถานตดไฟจนเปนสแดงทงแทงกอนจงนำ อาหารขนปงยางบนเตาได นำมนดนจะระเหยไปไมเกาะตดกบอาหารทเรานำไปปง

ภยราย ใกลสายแลว นพดล จนทรเพญ

และการผลตกาซชวภาพ จากขยะ นำสมควนไม เปนผลผลตจากกระบวนการเผาถาน นำสมควนไมเปนของเหลวทเกดจากการสลายตวของสารสำคญในเนอไมทอยในชวงอณหภมภายในเตาเทากบ 300-400 องศาเซลเซยส จะสลายตวระเหยปนออกมากบควนไฟ การเกบจะสงเกตจากชวงทมควนสขาวขนปนเหลองหรอเรยกวาควนบา มการจางลงกสามารถเกบนำสมควนไมได 85 % กรดอนทรย 3 % สารอนทรยตางๆ อก 12 % จงสามารถนำมาใชประโยชนไดมากมาย อาท ปองกนและกำจดศตรพช ชวยเรงการเจรญเตบโตของพช เปนสารปรบปรงดนและใชเปนยารกษาโรคผวหนง จงเปนทนยมในปจจบนทงดานการเกษตร ปศสตว ทางการแพทย ฯลฯ นำสมควนไมจะใชประโยชนไดตองผานการตกตะกอน 90 วนกอน จะมการแยกชนเปนสวนขอนำมนใส นำสมควนไมและนำมนดนอยในถงตกตะกอน หรอนำผงถานมาผสม 5 % จะทำใหนำมนใสและนำมนดนถกผงถานดดซบตกตะกอนลงสถง ใชเวลา 45 วน ซงวธการทำนำสมควนไมใหบรสทธจะตองทำหลงจากทงไวใหตกตะกอน จะมดวยกน 2 วธคอการกรองหรอการกลน 2. การผลตกาซชวภาพ ถงหมกมหศจรรย เพอครวเรอนเปลยนขยะเปนกาซหงตม (BIOGAS)

เรมทำตงแตปพ.ศ.2548 ไดรบแนวคดการทำมาจากอาจารยบญมา ปานประดษฐ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กำแพงแสน เปนถงหมกกาซชวภาพภายใตระบบการหมกไรอากาศ โดยใชมลสตวเปนตวเรมปฏกรยาการหมก และใชของเหลอจากการบรโภคเชนเศษอาหาร พชผก ไมผล มายอยใหละเอยด ใสลงในถงหมกเพอให จลนทรยยอยสลายจนไดกาซ (CH455%) ประมาณ 60 ลตร/วน พอเพยงตอการใชเปนเชอเพลงในการปรงอาหารประจำวน และภายหลงจากการยอยสลาย จะไดปยนำชวภาพนำกลบไปใชเพาะปลกตอไปได สามารถเตมเศษอาหารไดตอเนอง ลดปรมาณคาใชจายจาก LPG และเปนการรกษาคณภาพสงแวดลอมทดพรอมกน

14

รองเลาจากปราชญชาวบาน เ

ลกษณะ พนทสวนใหญเปน ภเขา เนนเขา มปาไมอดมสมบรณทเปนแหลง ตนนำลำธาร ดวยสภาพทางธรรมชาตเชนน ทำใหชาวบานประกอบ

อาชพการเกษตร ปลกชาทำสวนเมยง สวนกาแฟ และไมมการทำนาปลกขาวเนองจากสภาพพนทไมเหมาะสม ประกอบกบไมตองการบกรกพนทเพอทำการปลกขาว แตตองการรกษาพนทตนนำเอาไวนนเองและดวยรปแบบทผสมผสาน ทำใหสวนชาเปนสวนหนงของระบบนเวศปา โดยเปนสวนทเกอกลองอาศย เศรษฐกจของชมชนจงเกดขนอยางสอดคลองและดแลรกษาปาไปดวย ปาสวนชาทมความหมายถงสวนชาในปา สเขยวครมของปาและกลนใบชาทอบอวล ทวปา ความผกพนและเชอมโยงของชวตธรรมชาตและชวตทางเศรษฐกจจงกลายเปน จดเรมสำคญของการรเรมจดการทรพยากรปาของชมชน

ขณะเดยวกน แนวคดการจดการการทองเทยวเชงอนรกษของแมกำปอง กเรมตนขนเมอป 2539 โดยนายพรหมมนทร พวงมาลา ผนำชมชนแมกำปองไดเลงเหนความอดมสมบรณของปาแมกำปอง ทมแหลงทองเทยวทเปนธรรมชาตหลายจด แตขณะเดยวกน ธรรมชาตและความอดมสมบรณดงกลาวกเรมลดลงไปเรอยดวยนำมอของคนในชมชนเอง คนในชมชนใกลเคยง และในชวงเวลาดงกลาวเรมมนกทองเทยวเขามา แตไมมระบบการจดการทชดเจน ในชวง ดงกลาวทำใหผนำไดมการจดเตรยมความเขาใจของชมชน โดยใชการประชมหมบานในแตละชวงเดอนมการจดเตรยมกลมไกด กลมบานพก กลมการแสดง อยางไมเปนทางการ ตอมา ในป 2543 จงมการเปดการใหบรการบานพก และการจดการทองเทยวอยางเปนทางการ โดยการประชาสมพนธในวงกวาง ผานหนวยงานการทองเทยว และกระบวนการจดการการทองเทยวเชงอนรกษทมระบบชดเจนนนเอง สงผลทำใหชมชนไดรบคดเลอกเปนหมบาน OTOP Village Champion จนเปนทรจกในเรองการเปนหมบานโฮมสเตย และไดรบการการนตดวยตราสญลกษณโฮมสเตยมาตรฐานไทย

พลงงานทางเลอก “ไฟฟาพลงนำ” ในสวนของโครงการไฟฟาพลงนำขนาดเลก บานแมกำปองนน เกดขนไดดวยงบสนบสนน

จากกองทนเพอสงเสรมการอนรกษพลงงาน กรมพฒนาพลงงานทดแทนและอนรกษพลงงาน (พพ.) กระทรวงพลงงาน และเปน 1 ใน 2 โรงไฟฟาพลงนำระดบหมบานทประสบความสำเรจจากการทดลองเชอมตอกบสายสงการไฟฟาสวนภมภาค (กฟภ.) และพรอมขายไฟฟาใหกบ กฟภ. สามารถสรางรายไดใหกบสหกรณหมบานไดอกทางหนง

โรงไฟฟาพลงนำ โรงไฟฟาพลงนำ เปนการผลตกระแสไฟฟาโดยอาศยพลงงานนำทมขนาดกำลงการผลต

ไมเกน 200 กโลวตต (kW) โดยลกษณะของโรงไฟฟาสวนใหญเปนการผนนำจากลำนำโดยการสรางฝายนำลน จากนนนำจะไหลไปรวมกนทอางหรอถงพกนำ กอนปลอยใหไหลผานทอไปหมนกงหนนำทขบเครองกำเนดไฟฟา เพอผลตกระแสไฟฟาสงไปยงหมบานใกลเคยง เพอบรรเทาความขาดแคลนไฟฟาในชนบททหางไกล

ปจจบนหมบานแมกำปอง มโรงไฟฟาพลงนำ 3 โรง โดยโรงไฟฟา 1-2 สามารถผลตไฟฟาได 175,200 หนวยตอป และโรงไฟฟา 3 สามารถผลตไฟฟาได 245,280 หนวยตอป ปจจบนชาวบานใชประโยชนจากไฟฟาทผลตไดจากโรงไฟฟาพลงนำเปนไฟสำรอง นอกจากนน ยงไดนำไฟฟาทผลตไดนำขายเขาระบบตามระเบยบ VSPP แก กฟภ. อกดวย

นายสมตร กงแกว เจาหนาทดแลไฟฟาบานแมกำปอง หมท 3 ต.หวยแกว อ.แมออน จ.เชยงใหม กลาววา รายไดจากการขายไฟฟาใหกบการไฟฟาสวนภมภาคจะนำเขาสกองทนสหกรณหมบาน นำมาจดสรรงบประมาณหมบานเพอการพฒนาชมชน เชน การพฒนานำตก การทำแนวกนไฟ ซอตนไมปลกปา รวมทงนำมาใหกบสมาชกในหมบานใชเพอการกยมได โดยทเงนรายไดจากการผลตไฟฟาพลงนำตวนจะไมรวไปไหน จะอยในวงของรปแบบสหกรณหมบาน

นายพรหมมนทร พวงมาลา อดตผใหญบานบานแมกำปอง กลาวเสรมวา เงนทเขามาสกองทนสหกรณจะเรยกวาทนสาธารณะประโยชน จะเอาไปใชอะไรกไดของหมบานแตตองอยในดลยพนจของคณะกรรมการหมบาน และความตองการของชาวบาน เชน อยากสรางศาลาสก 1 หลง แตเงนไมเพยงพอกขออนมตใชเงนจากตรงนได นอกจากน ทผานมามการอบรม ชาวบานเรองการเปนหมอนวด ทำอาหาร งบประมาณทจะสนบสนนไมพอกขอใชจากทนสาธารณะประโยชนตรงนได

สหกรณไฟฟาบานแมกำปอง จากกจกรรมโรงไฟฟาพลงนำนน ชมชนมกลไกในการบรหารจดการกจกรรมโดยผาน

สหกรณไฟฟา ซงเปนกจกรรมแรกของหมบานแมกำปองทชาวบานมารวมกนออมเงน ออมแรงในการสรางโรงไฟฟาใชกนเองในชมชน บรหารจดการในชมชน และตอมาเมอมกจกรรมอนๆ ในชมชนทมลกษณะคลายกบระบบสหกรณกจะนำกจกรรมดงกลาวเขามาในระบบสหกรณ แตเนองจากไมไดมการเปลยนชอสหกรณใหครอบคลมกจกรรมทหลากหลาย จงใชชอวาสหกรณไฟฟา โดยมกจกรรมทอยภายใตสหกรณไฟฟา ในปจจบนไดแก การจดการทองเทยวเชงอนรกษ กลมนวด กลมเกษตร กลมตมด กลมผผลตเมยง เปนตน

ทงน รายไดจากการขายไฟฟาใหกบการไฟฟาสวนภมภาคนน ชมชนจะนำเขาสกองทนสหกรณไฟฟาโครงการหลวงแมกำปอง จำกด เพอนำไปบรหารงานในการจายกระแสไฟฟา จดหาผควบคมดแลบำรงรกษา ซอมแซมทงเครองผลตกระแสไฟฟาพลงนำ ทอนำ เสาไฟฟา สายสงไฟฟา หมอแปลงไฟฟา ตลอดจนการดแลรกษาปาไม เพราะเปนแหลงตนนำลำธาร เพราะใชเปนแหลงพลงงานในการผลตกระแสไฟฟา ฯลฯ เรยกไดวาเปน ทนสาธารณะประโยชน จะเอาไปใชอะไรกไดของหมบานแตตองอยในดลยพนจของคณะกรรมการหมบาน และความตองการของชาวบาน เชน การสรางศาลา การพฒนาหมบาน เปนตน

แลกเปลยนเรยนรไดท • หมบานแมกำปอง โทร. 053-315111, 08-9559-4797 • อบต.หวยแกว (บานแมกำปอง) 053-939409

ทองเทยวชมชน

บานแมกำปอง ชมไฟฟาพลงนำ บานแมกำปอง ตงอยหมท 3 ต.หวยแกว อ.แมออน เปนชมชนเลกๆ กลางหบเขา ทโอบลอมดวยธรรมชาตทยง อดมสมบรณปจจบนบานแมกำปอง มจำนวนประชากรทงหมด 417 คนและจำนวนครวเรอนกวา 130 ครวเรอน จดพนทอยอาศย พนทในการดแลกนออกเปน 6 ปาง คอ ปางโตน ปางหาง ปางใน ปางกลาง ปางนอก และปางขอน

อนทรา วทยสมบรณ

15

ฒนธรรมพนบาน ว

“ลำดบ ตอไป จะเปนการดำนาของบรรดาลกหลานอำเภอแมลาว เจาหนาทชวยแจกตนกลาใหกบนกศกษาทกำลงจะเขาแขงขนดวยครบ”

ไมบอยนกทจะไดเหน นองๆ นกศกษาหนาใสทงหญงชายหลายสบคน ลงมาลยโคลนในทองนารวมกนปลกขาว อนเปนความคดรเรมของทางอำเภอแมลาว จงหวดเชยงราย เพอทำใหเดกรนใหมไดรจกการทำนา อาชพหลกของคนไทยมาชานาน

พอสนเสยงสญญาณ วยรนจากชมรมดอกหญาอาสาฯ ซงมสมาชกสวนใหญมาจากโรงเรยนพาณชยการเชยงราย และสถาบนการศกษาชนนำของจงหวดเชยงรายอก 5 แหง ตางเรยงหนากระดานลงไปยำปลกโคลน เอาหลงสฟา หนาสดน ปกกลาลงบนผนนาแปลงหนงทเจงนองดวยนำ

เปนโชคดของคณะกรรมการคดเลอกรางวลลกโลกสเขยว ทไดมโอกาสเดนทางมาดการทำกจกรรมของชมรมดอกหญาอาสาฯ ซงเปนหนงในกลมเยาวชนทผานการคดเลอกเขา ชงรางวลลกโลกสเขยวประจำป 2551 และเดกหลายคนกมาเขารวมการดำนา ทจดขนในชวงตนฤดฝน

“เดกรนใหมจำนวนมาก ไมสนใจการทำนาของพอแม แตอยากเรยนสง ๆ เพอไปหางานทำในเมองหรอในกรง” ผปกครองคนหนงบอกกบเรา ขณะทคนอนสงเสยงเชยรลกหลานอยางคกคก

นาเสยดายทเรามาถงในชวงบายคลอยแลว เพราะตอนเชาชาวบานไดทำพธปกเฉลว เพอปองกนสงไมดงามตางๆ ซงจะทำในชวงกอนการปลกขาว

เฉลวทเราเหน เปนเฉลวเจดชน มตวนกสานดวยไมไผเกาะอยบนสด ตงสงเดนเปนปรศนาอยกลางทองนา

เราเดนถามเดกและผใหญหลายคนดวยความสงสย แตสวนใหญไมมใครเขาใจหรออธบายได

เฉลวหรอตะเหลว เปนเครองจกสานทนำตอกไมไผมาสานหกหรอขดเปนมมๆ จนเกดเปนตาเหมอนตาชะลอม มหลายรปแบบ ทนยมคอรปดาว ซงอาจมดวงเดยวหรอหลายดวง บางลกษณะกสานคลายเขงปลาท

การทำเฉลวนนกเพราะกลมคนไทเชอวาเปนเครองหวงหาม เพอกนภตผและสงชวรายเสนยดจญไรตางๆ ไมใหมากลำกรายสรางความเดอดรอน

“การปกเฉลวเปนความเชอของคนโบราณ สมยกอนไมมยาฆาแมลง จงตองอาศยสงศกดสทธมาชวยปกปองไมใหมใครมาทำรายตนขาว ปองกนไมใหขาวเปนโรค จะไดออกรวงงามๆ คณสงเกตไหมวาบนเฉลวยงมนกมาเกาะอย เพอเปนการเชญใหนก มาชวยกนกนหนอน กนแมลงในทองนา” ผใหญอกคนมาใหความเหน

ฝนเรมตกพรำ เมดฝนเรมหนาขน แตบรรดาหนมสาวกยงไมยอทอ ยนขนปาดนำฝน กอนจะกมตวลงใชนวหวแมโปงกดตนกลาใหลกลงไปในโคลน พอทมนจะยนหยดหยงรากลงผนดนได

หากตนกลาเหลานอยรอดไปถงเดอนสบ กจะกลายเปนตนขาวโผลสงเหนอนำ แตกกอ งอกอยางรวดเรว กาบบางๆ ทหอหมลำตนปองกลาง บอกใหรวา ไดเวลาทจะตองทำพธ ขวญขาว เปนการขอบคณแมโพสพทใหความอดมสมบรณแกผนนา

แมคนน เดกรนใหมอาจจะเคยไดยนมาบาง แมโพสพ คอ เทวดาประจำพชพรรณธญญาหารทงปวง มวลมนษยชาตเชอถอและกราบ

ไหวบชามาตงแตครงโบราณของชาวไทย ลาว บชาเพอขอความอดมสมบรณของพชพรรณ ธญญาหารทเพาะปลกตามฤดกาล

กลาวกนวา แมโพสพเปนสตรเพศ รางงาม แตงกายดวยผาผอนแพรพรรณสมยโบราณหมสไบเฉยง นงผาจบชายกรอมลงมาถงปลายหนาแขง ทรงเครองถนมพมพาภรณตระการตา ไวผมยาวสลวยประบา มกระจงกรอบหนาคลายมงกฎ และจอนหงอนชดชอย มอขางหนง ชรวงขาว สวนอกขางถอถงโภคทรพยเตมถง ประทบนงพบเพยบเรยบรอยอยางไทยโบราณ

ในพธทำขวญขาว ชาวนาจะเตรยมเครองเซนแมโพสพ อาท สม กลวย มะขามเปยก หมากพล ดอกไมธปเทยน และมการปกเฉลวไวบรเวณกอขาวทหนาแนน เพอไมใหมสงรายใดๆ มาทำอนตรายแมโพสพ ผเปนหญงขวญออน อนจะสงผลตอความสมบรณของผลผลต ยงเปนเครองหมายไมใหคนหรอสตว เขามาเหยยบยำขาวทกำลงตงทอง

หลงจากนน ในชวงปลายป ทองนากเปลยนสเปนทงรวงทอง ชาวนาจะเกยวขาวมากองไวทลานนวดขาว กจะมพธเชญแมโพสพกลบมาไวทลานนวดขาว มการปกเฉลวไว 4 มมรอบลานนวดขาว แลวขงสายสนจโดยรอบปองกนสงอปมงคล

“ ผเฒาผแกบางคนเชอวา เปนการปองกนไมใหผมาขโมยขาวในตอนกลางคน” ผใหญทานเดมบอกแขงกบสายฝนทโปรยกระหนำลงมา

เฉลวเจดชนกลางทองนา ทำทาจะปลวไปตามแรงลม แตกยงคงยนหยดสลมสแดดอยได ราวกบจะคอยปกปองภยใหกบตนกลาทกำลงเตบโตขนมาเปนทงรวงทอง

เฉลวและแมโพสพอาจเปนความเชอ ประเพณและพธกรรมของคนยคโบราณ ทคนรนปจจบนมองขามความสำคญไป แตความเชอเหลานแหละททำใหชาวนาทผานมา มกำลงใจและกำลงกายทจะปลกขาวเลยงคนทงประเทศและทงโลกได

วนชย ตน

ตนกลา เฉลว

แมโพสพ และ

16