คูมือการปฏิบัติงาน

จิตวิทยาในโรงเรียน

นางสาวยุวลักษณ โรมบรรณนักวิชาการศึกษาชํานาญการกลุมสงเสริมการจัดการศึกษา

สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาชัยภูมิ เขต

คูมือการปฏิบัติงาน (Work Manual

จิตวิทยา ในโรงเรียน

นางสาวยุวลักษณ โรมบรรณ นักวิชาการศึกษาชํานาญการ กลุมสงเสริมการจัดการศึกษา

สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาชัยภูมิ เขต ๓

Work Manual)

คํานํา คูมือการปฏิบัติงาน (Work Manual) “จิตวิทยาในโรงเรียน” ฉบับนี้เปนสวนหนึ่งของการดําเนินการเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการปฏิบัติงานขององคกร เปนการรวบรวมกระบวนการปฏิบัติงานดานจิตวิทยา ในโรงเรียนของผูปฏิบัติหนาที่นักจิตวิทยาโรงเรียน ที่ทํางานควบคูกับระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน รวมทั้งรวบรวมเกร็ดความรูที่จําเปนเกี่ยวกับการใชชีวิตประจําวัน เพื่อใหผูปฏิบัติงานสามารถดําเนินงานระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียนไดอยางมีขั้นตอน และมีประสิทธิภาพ

ผูจัดทําหวังเปนอยางยิ่งวาคูมือการปฏิบัติงาน “จิตวิทยาในโรงเรียน” ฉบับนี้จะเปนประโยชนตอผูปฏิบัติหนาที่ดานจิตวิทยาในโรงเรียน และผูรับผิดชอบการดําเนินงานระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน เพื่อใหเกิดความรู ความเขาใจถึงขั้นตอน และรายละเอียดของกระบวนการตางๆ รวมทั้งยังเปนการประชาสัมพันธเพื่อสรางความเขาใจในการปฏิบัติงานของผูทําหนาที่นักจิตวิทยาในโรงเรียน

นางสาวยุวลักษณ โรมบรรณ นักวิชาการศึกษาชํานาญการ

ปฏิบัติหนาที่นักจิตวิทยาโรงเรียนประจําเขตพื้นที่การศึกษา พฤษภาคม ๒๕๖๒

สารบัญ

หนา คํานํา ก

สารบัญ ข

ระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน ๑

กระบวนการดําเนินงานตามระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน ๒

การดําเนินงานดานจิตวิทยาในโรงเรียน ๓

แบบทดสอบดานสุขภาพจิต ๕

แบบประเมินความเครียด ………………………………………………………………………………………………….. ๕

แบบคัดกรองโรคซึมเศรา ๖

แบบประเมินพฤติกรรมความเสี่ยง ๘

จิตวิทยานารู ...............................………………………………………………………………………………………………….. ๙

แนวทางการสงเสริมพัฒนาการเด็กวัยเรียน ๙

อยูกับเด็กสมาธิสั้น........................................................................................................................... ๑๐

๗ วิธีดูแลสุขภาพจิตหลังเผชญิความโศกเศรา……………………………………………………………………….. ๑๑

เด็กติดเกม แกได ๑๒

วิธีปองกันภัยจากอินเตอรเน็ตสําหรับเด็กและเยาวชน ๑๓

แหลงสืบคนขอมูลเพิ่มเติม .............................................................................................................. ๑๔

ระบบการดูแลชวยเหลอืนักเรียน สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาชัยภูมิ เขต ๓

ระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน

ระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน หมายถึง กระบวนการดําเนินงานที่มีแบบแผน มีขั้นตอนอยางชัดเจนในการสงเสริม สนับสนุน ดูแลชวยเหลือนักเรียนใหประสบความสําเร็จทางการเรียน และใหไดรับการพัฒนาศักยภาพอยางรอบดาน โดยมีครูที่ปรึกษาเปนบุคลากรหลักในการดําเนินงานและอาศัยการมีสวนรวมจากผูเกี่ยวของทุกฝายทั้งภายใน และนอกสถานศึกษา

กรอบแนวคิดระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน

“รูจัก รักและเขาใจ หวงใย ไมทิ้งใครไวขางหลัง”

บทบาทหนาที่ระบบการดูแลชวยเหลือและคุมครองนักเรียน

ดูแลชวยเหลือนักเรียนใหประสบความสําเร็จทางการเรียน

ผดุงรักษานักเรียนใหอยูในระบบการศึกษาโดยไมออกกลางคัน

สรางโอกาสและความเทาเทียมทางการศึกษาใหแกนักเรียน

ปองกันและแกไขปญหาที่สงผลตอคุณภาพการเรียนรูของนักเรียน

ยุติการใชความรุนแรงทุกรูปแบบในสถานศึกษา

ใชความรัก ความเขาใจ เปนเครื่องมือในการพัฒนาหลอหลอมและปรับเปลี่ยนพฤติกรรม

ผูเรียน

สรางและพัฒนาเครือขายในการดูแลชวยเหลือนักเรียน

เปนหลักประกันที่ชวยสรางความมั่นใจใหผูปกครอง ชุมชน และสังคม

ประโยชนและคุณคาของระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน

๑. นักเรียนไดรับการดูแลชวยเหลืออยางทั่วถึง ถูกวิธี และทันเวลา ตรงตามสภาพปญหา

๒. นักเรียนไดรับการสงเสริมพัฒนาเต็มตามศักยภาพอยางรอบดาน

๓. นักเรียนเรียนรูอยางมีความสุข รักครู รักโรงเรียน

๔. ผูเกี่ยวของมีสวนรวมในการพัฒนาคุณภาพนักเรียนอยางเขมแข็ง จริงจัง ดวยความเสียสละ

เอาใจใส

๑

กระบวนการดําเนินงานตามระบบการดูแลชวยเหลือนักเรียน ระบบการดู แลช วย เหลื อนั ก เ รี ยน เป นกระบวนการดํ า เนิ น ง านดู แลช วย เหลื อนั ก เ รี ยน อยางเปนระบบที่มีข้ันตอน ๕ ขั้นตอน ดังนี้ ๑. การรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล ๒. การคัดกรองนักเรียน ๓. การสงเสริมและพัฒนานักเรียน ๔. การปองกันและแกไขปญหานักเรียน ๕. การสงตอ

๑.การรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล

พฤติกรรม ดีขึ้นหรือไม

๕.การสงตอ (ภายใน : ครูแนะแนว ฝายปกครอง หรือครูอื่นๆ ภายในโรงเรียน

๒.การคัดกรองนักเรียน

กลุมพิเศษ กลุมมีปญหา กลุมเสี่ยง กลุมปกติ

๓.การสงเสริมและพัฒนานักเรียน ๔.การปองกันและแกไขปญหานักเรียน

ดีขึน้

ไมดีขึน้

๒

ใหคําปรึกษาและแนะแนว

การประเมิน

การแกไขปญหา

การดําเนินงานดานจิตวิทยาในโรงเรียน

นักจิตวิทยาโรงเรียน คือ ผูชวยเหลือและแนะนํานักเรียนใหประสบความสําเร็จในดานการศึกษา สังคม และอารมณเมื่ออยูรวมกับผูอื่น โดยทํางานรวมกับครู ผูปกครองและผูเชี่ยวชาญเฉพาะดาน เพื่อเสริมสรางสภาพแวดลอมที่ปลอดภัย และสงเสริมใหเกิดคุณประโยชนในการเรียนรู เพื่อความสัมพันธระหวางบานและโรงเรียนที่แข็งแกรงยิ่งข้ึน

บทบาทหนาที่นักจิตวิทยาในโรงเรียน (พยัคฆกูรู : ๒๕๕๕ : บทความออนไลน “อาชีพนักจิตวิทยาโรงเรียน) ๑.ใหคําปรึกษาปญหาตางๆ ที่เกี่ยวของกับความเครียด

๒.วินิจฉัยปญหาทางจิตของนักเรียนบางคนเพื่อสงตอใหผูเชี่ยวชาญดานสุขภาพจิตรักษาตอ

๓.ใหคําแนะนําและชวยเหลือนักเรียนในดานปญหาการเรียน

๔.สงเสริมและปองกันปญหาที่อาจเกิดข้ึนกับสภาพจิตใจ

๕.จัดบริการแนะแนว

ประสานงานกับครู ผูปกครอง และผูบริหารเพื่อหาแนวทางที่มีประสิทธิภาพในการแกไขปญหา

การเรียนรูและพฤติกรรมของนักเรียน

ชวยใหผูเกี่ยวของเขาใจพัฒนาการของเด็กและผลกระทบที่มีตอพฤติกรรมและการเรียนรู

เสริมสรางความสัมพันธในการทํางานระหวางครู ผูปกครอง และบุคลากรในชุมชน

ติดตามและประเมินผลการแกไขปญหาพฤติกรรมของนักเรียนรวมกับผูที่เกี่ยวของ

ประเมินความเหมาะสมในการจัดโปรแกรมพิเศษใหกับนักเรียน

ทดสอบความถนัดทางดานวิชาการและความสามารถพิเศษ

วางนโยบายในการพัฒนาสุขภาวะทางจิตใจ อารมณ และสังคม

ประเมินสภาพแวดลอมในการเรียนรูของนักเรียน

สรุปรายงานการใหคําปรึกษา จํานวนราย และผลการใหคําปรึกษา

จัดทําแฟมขอมูลเกี่ยวกับการปรึกษาเชิงจิตวิทยาและใชเปนฐานขอมูลในการดูแลนักเรียนตอไป

ใหคําแนะนําทางดานจิตวิทยาเพื่อชวยแกไขปญหาสัมพันธภาพระหวางบุคคล หรือปญหา

ในครอบครัวที่มีผลกระทบตอการเรียน

๓

การปองกัน

ใหความชวยเหลือโดยตรงแกนักเรียนและครอบครัวเพื่อแกปญหาในเรื่องการปรับตัวและ

การเรียนรู

ใหความชวยเหลือโรงเรียนและครอบครัวจัดการกับวิกฤติการณตางๆที่เกิดขึ้น เชน การ

เสียชีวิต ประสบเหตุอัคคีภัย อุทกภัย การเจ็บปวยตางๆ เปนตน หรือการเกิดเหตุการณ

สะเทือนขวัญในชุมชน

สงเสริมใหนักเรียนยอมรับความคิดเห็นของคนอื่นเขาใจและพอใจในความหลากหลายที่เกิดขึ้น

ภายในโรงเรียน

จัดโปรแกรมเพื่อเสริมสรางโรงเรียนใหมีความปลอดภัยและมีสภาพแวดลอมในการเรียนรูที่มี

ประสิทธิภาพมากข้ึน

พัฒนาการทํางานรวมกันระหวางครูกับผูปกครองเพื่อสรางสภาพแวดลอมที่เหมาะสม

ในการเรียนรู

ชื่อผูมาขอรับคําปรึกษา ................................................................................................

ชื่อผูใหคําปรึกษา .........................................................................................................

ครั้งที่ ................... เวลาที่ใชในการใหคําปรึกษา............................................................

เรื่องท่ีขอคําปรึกษา

เรื่องการเรียน เรื่องอาชีพ เรื่องสวนตัวและสังคม เรื่องอ่ืนๆ …………………………….

สภาพปญหา ....................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

สรุปการใหคําปรึกษา ........................................................................................................................

........................................................................................................................................................

ประเมินผลการใหคําปรึกษา .............................................................................................................

การวางแผนการใหคําปรึกษาครั้งตอไป .............................................................................................

(.............................................) ผูบันทึก ................./......................./................

การนัดหมายครั้งตอไป ...........................

แบบบันทึกการใหคําปรึกษา

๔

ตัวอยางแบบทดสอบดานสุขภาพจิต

แบบประเมินความเครียด (ST- ๕)

ความเครียดเกิดขึ้นไดกับทุกคน สาเหตุที่ทําใหเกิดความเครียดมีหลายอยาง เชน รายไดที่ไมเพียงพอ หนี้สิน ภัยพิบัติตางๆ ที่ทําใหเกิดความสูญเสีย ความเจ็บปวย เปนตน ความเครียดมีทั้งประโยชนและโทษ หากมากเกินไปจะเกิดผลเสียตอรางกายและจิตใจของทานไดขอใหทานลองประเมินตนเองโดยใหคะแนน ๐- ๓ ที่ตรงกับความรูสึกของทาน

คะแนน ๐ หมายถึง เปนนอยมากหรือแทบไมมี คะแนน ๑ หมายถึง เปนบางครั้ง คะแนน ๒ หมายถึง เปนบอยครั้ง คะแนน ๓ หมายถึง เปนประจํา

ขอที่

อาการหรือความรูสึกท่ีเกิดในระยะ ๒ - ๔ สัปดาห

คะแนน ๐ ๑ ๒ ๓

๑ มีปญหาการนอน นอนไมหลับหรือนอนมาก ๒ มีสมาธินอยลง ๓ หงุดหงิด / กระวนกระวาย / วาวุนใจ ๔ รูสึกเบื่อ เซ็ง ๕ ไมอยากพบปะผูคน

คะแนนรวม

การแปลผล คะแนน ๐ – ๔ เครียดนอย คะแนน ๕ – ๗ เครียดปานกลาง คะแนน ๘ – ๙ เครียดมาก คะแนน ๑๐ – ๑๕ เครียดมากที่สุด

*****************************

๕

แบบคัดกรองโรคซึมเศราและการฆาตัวตาย

๖

๗

แบบประเมินพฤติกรรมเสี่ยงสําหรับวัยรุน ฉบับ ๑๒ คําถาม

๘

จิตวิทยานารู

แนวทางการสงเสริมพัฒนาการเด็กวัยเรียน โดย พญ.จันทรอาภา สุขทัพภ

จิตแพทยเด็กและวัยรุน สถาบันราชานุกูล • มีการติดตามสุขภาพตามวัย: ติดตามการเจริญเติบโต น้ําหนัก สวนสูง เฝาระวังภาวะอวน หรือน้ําหนัก

นอยกวาเกณฑ ดูแลสุขภาพชองปากและฟน ตรวจสายตาสม่ําเสมอ ไดรับภูมิคุมกันตามเกณฑ • เปดโอกาสใหไดทํากิจกรรมที่มีความหลากหลาย

• กีฬาที่ใชทักษะดานกลามเนื้อ • กิจกรรมท่ีใชการประสานมือกับตาที่มีความซับซอนมากขึ้น เชน งานศิลปะ งานประดิษฐตางๆ

• เตรียมความพรอมการเปลี่ยนแปลงรางกายเขาสูวัยรุน • สรางวินัยเชิงบวก • สงเสริมใหเด็กรับผิดชอบในเรื่องสวนตัวของตนเอง • มอบหมายงานใหเด็กรับผิดชอบ • แสดงความชื่นชมในความพยายาม ความตั้งใจของเด็ก มากกวาที่จะใหความสําคัญเฉพาะผลการเรียน

หรือคะแนน • หาจุดเดนของเด็ก สนับสนุนใหเด็กเขารวมกิจกรรมที่ตนเองสนใจ สรางเสริมความภูมิใจในตนเอง • สอนใหเด็กรูจักยอมรับผิดและขออภัย • สงเสริมใหเด็กมีกิจกรรมรวมกับเพื่อน • เฝาระวังปญหาการกลั่นแกลง รังแกกัน สอนทักษะในการปกปองตนเอง เชน เมื่อมีคนมารังแกใหเด็ก

บอกหามอยางหนักแนน และเดินเลี่ยงไป แจงคุณครูใหทราบ หาวิธีหลีกเลี่ยงไมใหตนเองอยูในสถานการณที่อาจจะถูกกลั่นแกลง รังแกไดงาย หากเด็กไมสามารถแกไขดวยตนเองได ครูและผูปกครองควรมีการวางแผนเพื่อชวยเหลืออยางจริงจัง

• ใสใจ และใหความชวยเหลือหากเด็กมีปญหาการเรียน • สอนเรื่องการปรับตัวเขาสูวัยรุน และการปฏิบัติตัวอยางเหมาะสมกับเพ่ือนตางเพศ • เปนตัวอยางท่ีดี เปดโอกาสใหเด็กเขารวมกิจกรรมี่แสดงออกถึงการแบงปน ความชวยเหลือ การเห็นอก

เห็นใจผูอื่น • ชี้แนะพฤติกรรมที่เหมาะสมพรอมอธิบายเหตุผล เมื่อเห็นตัวอยางท่ีดีหรือไมดีจากคนรอบขาง • ชื่นชมเมื่อเด็กมีพฤติกรรมที่เหมาะสม บอกอยางชัดเจนเมื่อเด็กมีพฤติกรรมที่ไมเหมาะสม และไดรับผล

จากการกระทํา โดยหลีกเลี่ยงการใชความรุนแรง สรางความอับอาย โดยอาจจะใชวิธีแยกเด็กออกจากกิจกรรมท่ีชอบ ทํางานชดใชในสิ่งที่ทําผิด เปนตน

๙

อยูกับเด็กสมาธิสั้น โดย พญ.จันทรอาภา สุขทัพภ

จิตแพทยเด็กและวัยรุน สถาบันราชานุกูล

๑.เขาใจเด็ก ธรรมชาติของเด็ก ไมไดแกลง ไมใชนิสัยเสีย ไมใชดื้อ หรือ ไมอดทน ไมใชสอนไมจํา ไมใชไมรับผิดชอบ

๒.หลีกเลี่ยงการตําหนิ เพิ่มการชื่นชม ๓.ชวยเด็กคิดวิธีแกจุดออน เชน ขี้ลืม ๔.ชวยใหใชพลังงาน

กีฬา

ดนตรี

ชวยงานผูใหญ

๕.จัดสิ่งแวดลอมใหเหมาะสม ๖.แบงชวงเวลาทํางานใหสั้น ปญหาของเด็กสมาธิสั้น

เหมอ ใจลอย ไมสนใจเรียน วอกแวกงาย อู ยืดยาด เฉื่อย ทํางานชา งานไมเสร็จ หลงลืมบอย ขาดการวางแผนลวงหนา แบงเวลาไมเปน ขาดระเบียบ

วิธีแกปญหาเหมอ ใจลอย วอกแวกงาย • จัดที่นั่ ง ให เหมาะสม ลดสิ่ งที่จะทําให

วอกแวก • ตกลงวิ ธี เตื อนกับ เด็ ก หลี ก เลี่ ย งการ

เรียกชื่อบอยๆ • สอนใหเราใจ สนุก ทําเนื้อหาใหนาสนใจ

นาติดตาม • สลับใหเด็กไดมีการเคลื่อนไหวบาง

วิธีแกปญหาอู ยืดยาด เฉื่อย ทํางานชา งานไมเสร็จ • กําหนดเวลา • สรางแรงจูงใจ • เริ่มตนงานกับเด็ก • ใชการสัมผัสที่นุมนวล • แบงงานเปนสวนเล็กๆ พักสั้นๆบอยๆ • ใหเวลาทํางานนานกวาเด็กปกติ

วิธีแกปญหาหลงลืมบอย • เขียนคําสั่งใหชัดเจน ทําเปนเอกสารใหเด็ก

ทบทวน • ใหเด็กทบทวนคําสั่ง หรือเนื้อหาบอยๆ • มีวิธีเตือนความจําที่เหมาะสม เชน ปาย,

post-it, นาฬิกาปลุก • มีตารางกํากับ ฝกบอยๆ ใหเคยชิน • ฝกใหเด็กรูจักการทํา check-list • อนุญาตใหเด็กใชอุปกรณบันทึกเสียง

วิธีแกปญหาการขาดการวางแผนลวงหนา • สอนใหเด็กรูจักใช planner • ฝกใหเด็กหยุดตัวเอง...คิดกอนทํา

วิธีแกปญหาการแบงเวลาไมเปน • สอนใหเด็กรูจักการ “กะ” เวลา ฝกบอยๆ

เลนเปนเกม • บันทึกเวลาการทํางานของตัวเอง • ทําตารางเวลาเพื่อกํากับแตละกิจกรรม • สอนใหยอยงาน แลวกําหนดเวลาการ

ทํางานแตละสวน วิธีแกปญหาขาดระเบียบ • สอนใหเด็กใชแฟมเจาะรูสําหรับเก็บ

เอกสาร • สอนใหเด็กทําปายติดบนแฟม, หนังสือ,

สิ่งของ • ปายควรเปนรหัสสี หรือตัวเลขที่เด็กดูรู

และเขาใจงาย • มีแฟมสําหรับใสการบานที่ตองทํา,

การบานที่ทําเสร็จแลว, การบานที่ตองสง

๑๐

๗ วิธีดูแลสุขภาพจิตหลังเผชิญความโศกเศรา

๑๑

ปญหาเด็กติดเกม..แกได

๑๒

วิธีปองกันภัยจากอินเตอรเน็ตสําหรับเด็กและเยาวชน

๑๓

สืบคนขอมูลเพิ่มเติม

กรมสุขภาพจิต https://www.dmh.go.th

สถาบันสุขภาพจิตเด็กและวัยรุนราชนครินทร https://www.thaiteentraining.com

๑๔