..महाभारतमौसल पव

sanskritdocuments.orgJuly 23, 2013

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

महाभारत - मौसल पव

मौसलपव १अाय ००१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १मिुनशापाा मसुलसवः . . . . . . . . . . . . . . २अाय ००२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २उातदशनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५अाय ००३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५वृकािदिवनाशः . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७अाय ००४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७रामकृावतारसमािः . . . . . . . . . . . . . . . . . १२अाय ००५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२अज ुनागमनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५अाय ००६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५वसदुवेिवलापः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १७अाय ००७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १७वसदुवेिनधनम .् वािभषकेः . . . . . . . . . . . . . . . १९अाय ००८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९ासाज ुनसमागमः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २७अाय ००९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २७

i

॥ महाभारत मौसलपव ॥

मौसलपव

अाय ००१वशैपंायन उवाच ॥

षिंशे थ संा े वष कौरवननः ।ददश िवपरीतािन िनिमािन यिुधिरः ॥ ००१ ॥

वववुा ताः सिनघा ता ाः शक रविष णः ।अपसािन शकुना मडलािन चिरे ॥ ००२ ॥

गूम हानो िदशो नीहारसवंतृाः ।उााारविष यः पतेगु गनािुव ॥ ००३ ॥

आिदो रजसा राजमवमडलः ।िवरिमदये िनं कबःै समयत ॥ ००४ ॥

पिरवषेा ये दाणाः चसयू योः ।िवणा ः यामााथा भाणभाः ॥ ००५ ॥

१

२ मौसलपव

एत े चाे च बहव उाता भयशिंसनः ।यऽेहरहो राजदयोगेकारकाः ॥ ००६ ॥

किचथ काल कुराजो यिुधिरः ।शुाव विृच मौसले कदनं कृतम ् ॥ ००७ ॥

िवमंु वासदुवें च ुा रामं च पाडवः ।समानीयावीातिॄं किराम इतु ॥ ००८ ॥

पररं समासा दडबलाृतान ।्वृीिनां े ुा िथताः पाडवाभवन ् ॥ ००९ ॥

िनधनं वासदुवे समुवे शोषणम ।्वीरा न धु िवनाशं शाधनः ॥ ०१० ॥

मौसलं त े पिरु ःखशोकसमिताः ।िवषणा हतसाः पाडवाः समपुािवशन ् ॥ ०११ ॥

मिुनशापाा मसुलसवः

अाय ००२जनमजेय उवाच ॥

कथं िवना भगवका विृिभः सह ।पयतो वासदुवे भोजावै महारथाः ॥ ००१ ॥

अाय ००२ ३

वशैपंायन उवाच ॥

षिंशऽेथ ततो वष वृीनामनयो महान ।्अों मसुलै े त ु िनजःु कालचोिदताः ॥ ००२ ॥

जनमजेय उवाच ॥

केनानशुाे वीराः यं वृका ययःु ।भोजा िजवय ं िवरणे वद मे ॥ ००३ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

िवािमं च कवं च नारदं च तपोधनम ।्सारणमखुा वीरा दशुा रकागतान ् ॥ ००४ ॥

ते व ै सां परुृ भषूिया ियं यथा ।अवुपुस दवैदडिनपीिडताः ॥ ००५ ॥

इयं ी पुकाम बोरिमततजेसः ।ऋषयः साध ु जानीत िकिमयं जनियित ॥ ००६ ॥

इुाे तदा राजिलधिष ताः ।वुंानुयो यणु नरािधप ॥ ००७ ॥

वृकिवनाशाय मसुलं घोरमायसम ।्वासदुवे दायादः साोऽयं जनियित ॥ ००८ ॥

यने ययूं सुवृ ा नशृसंा जातमवः ।उेारः कुलं कृमतृ े रामजनाद नौ ॥ ००९ ॥

समंु याित ीमांा दहंे हलायधुः ।

४ मौसलपव

जरा कृं महाानं शयान ं भिुव भेित ॥ ०१० ॥

इवु ते राजलाैरािभः ।मनुयः ोधरााः समीाथ पररम ् ॥ ०११ ॥

तथोा मनुये त ु ततः केशवमयःु ।अथावीदा वृीुवैं मधसुदूनः ।अो मितमां भिवतं तथिेत तान ् ॥ ०१३ ॥

एवमुा षीकेशः िववशे पनुगृ हान ।्कृतामथा नैतु स जगतः भःु ॥ ०१४ ॥

ोभतूऽेथ ततः साो मसुलं तदसतू व ै ।वृकिवनाशाय िकरितमं महत ् ॥ ०१५ ॥

सतूं शापजं घोरं त रा ेवदेयन ।्िवषणपाजा सूं चणू मकारयत ् ॥ ०१६ ॥

ािपागरे त पुषा राजशासनात ।्अघोषयं नगरे वचनादाक च ॥ ०१७ ॥

अ भिृत सवष ु वृकगहृिेह ।सरुासवो न कत ः सवन गरवािसिभः ॥ ०१८ ॥

य नोऽिविदतं कुया यें किरः िचत ।्जीव शलूमारोहेयं कृा सबावः ॥ ०१९ ॥

ततो राजभयाव िनयमं चिरे तदा ।नराः शासनमााय त राो महानः ॥ ०२० ॥

उातदशनम ् ५

उातदशनम ्

अाय ००३वशैपंायन उवाच ॥

एवं यतमानानां वृीनामकैः सह ।कालो गहृािण सवषां पिरचाम िनशः ॥ ००१ ॥

करालो िवकटो मुडः पुषः कृिपलः ।गहृायवे वृीनां नायत पनुः िचत ् ॥ ००२ ॥

उिेदरे महावाता दाणाा िदन े िदन े ।वृकिवनाशाय बहवो रोमहष णाः ॥ ००३ ॥

िववृमषूका रा िविभमिणकाथा ।चीचीकूचीित वायः सािरका विृवेमस ु ॥ ००४ ॥

नोपशाित श स िदवारामवे िह ॥ ००४ ॥

अनकुुव ुकानां सारसा िवतं तथा ।अजाः िशवानां च तमकुव त भारत ॥ ००५ ॥

पाडुरा रपादा िवहगाः कालचोिदताः ।वृकानां गहेषे ु कपोता चरंदा ॥ ००६ ॥

जाय खरा गोष ुकरभातरीष ु च ।शनुीिप िबडाला मषूका नकुलीष ु च ॥ ००७ ॥

६ मौसलपव

नापप पापािन कुव ो वृयदा ।ािषाणांािप िपतॄवेांथवै च ॥ ००८ ॥

गंुावम न त ु रामजनाद नौ ।पः पतीुर पी पतयथा ॥ ००९ ॥

िवभावसःु िलतो वामं िवपिरवत त े ।नीललोिहतमािा िवसजृिच षः पथृक ् ॥ ०१० ॥

उदयामन े िनं पयुा तां िदवाकरः ।यतासकृ ुिंभः कबःै पिरवािरतः ॥ ०११ ॥

महानसषे ु िसऽे े सृंतऽेतीव भारत ।आहाय माण े कृमयो य नरािधप ॥ ०१२ ॥

पुयाहे वामान े च जपु च महास ु ।अिभधावः यूे न चायत कन ॥ ०१३ ॥

पररं च नं हमानं पनुः पनुः ।हरैपयव त े नानुकथन ॥ ०१४ ॥

नदं पाजं च वृकिनवशेन े ।समावाय रासभा दाणराः ॥ ०१५ ॥

एवं पयषीकेशः संां कालपय यम ।्योदयाममावाां तां ा ावीिददम ् ॥ ०१६ ॥

चतदु शी पदशी कृतयें राणा पनुः ।तदा च भारत े युे ाा चा याय नः ॥ ०१७ ॥

वृकािदिवनाशः ७

िवमशृवे कालं तं पिरिच जनाद नः ।मने े ां स षिंशं वष व ै केिशसदूनः ॥ ०१८ ॥

पुशोकािभसतंा गाारी हतबावा ।यदनुाजहाराता तिददं समपुागतम ् ॥ ०१९ ॥

इदं च तदनुामवीिुधिरः ।परुा ढूेनीकेष ु ोातादुाणान ् ॥ ०२० ॥

इुा वासदुवे ु िचकीष मवे तत ।्आापयामास तदा तीथ याामिरंदम ॥ ०२१ ॥

अघोषय पुषा केशवशासनात ।्तीथ याा समेु वः कायित पुषष भाः ॥ ०२२ ॥

वृकािदिवनाशः

अाय ००४वशैपंायन उवाच ॥

काली ी पाडुरदै ःै िवय हसती िनिश ।ियः षे ु मुी ारकां पिरधावित ॥ ००१ ॥

अलारा छं च जा कवचािन च ।ियमाणाय रोिभः सभुयानकैः ॥ ००२ ॥

८ मौसलपव

तािदं कृ वनाभमययम ।्िदवमाचमे चं वृीनां पयतां तदा ॥ ००३ ॥

यंु रथं िदमािदवण ; हयाहरयतो दाक ।ते सागरोपिरादवत ;नोजवातरुो वािजमुाः ॥ ००४ ॥

तालः सपुण महाजौ तौ ; सपुिूजतौ रामजनाद नााम ।्उजै ररसो िदवािनशं ; वाचोचगु तां तीथ याा ॥ ००५ ॥

ततो िजगिमषे वृकमहारथाः ।साःपरुादा तीथ याामैरष भाः ॥ ००६ ॥

ततो भों च भं च पयें चाकवृयः ।ब नानािवधं चुम ं मासंमनकेशः ॥ ००७ ॥

ततः सीधषु ु सा िनय यनु गरािहः ।यानरैगै जैवै ीमिमतजेसः ॥ ००८ ॥

ततः भास ेवसथोशें यथागहृम ।्भतूभपयेाे सदारा यादवादा ॥ ००९ ॥

िनिवांािशाथ समुाे स योगिवत ।्जगामाम ताीरानुवोऽथ िवशारदः ॥ ०१० ॥

तं ितं महाानमिभवा कृतािलम ।्जानिनाशं वृीनां नैारियत ुं हिरः ॥ ०११ ॥

ततः कालपरीताे वृकमहारथाः ।अपयुवं यां तजेसावृ रोदसी ॥ ०१२ ॥

ाणाथष ु यिमं तषेां महानाम ।्

अाय ००४ ९

तानरेः दः सरुागसमितम ् ॥ ०१३ ॥

ततयू शताकीण नटनत कसलम ।्ावत त महापान ं भास े ितमतजेसाम ् ॥ ०१४ ॥

कृ सिंनधौ रामः सिहतः कृतवम णा ।अिपबयुधुान गदो बुथवै च ॥ ०१५ ॥

ततः पिरषदो मे ययुधुानो मदोटः ।अवीृतवमा णमवहावम च ॥ ०१६ ॥

कः ियो ममानः सुाातृािनव ।न तृि हािद यादवा यया कृतम ् ॥ ०१७ ॥

इेु ययुधुानने पजूयामास तचः ।ुो रिथनां ेो हािदमवम च ॥ ०१८ ॥

ततः परमसः कृतवमा तमवीत ।्िनिदशिव सावं तदा सने पािणना ॥ ०१९ ॥

भिूरवािछबाय ुे ायगतया ।वधने सनुशृसंने कथं वीरणे पािततः ॥ ०२० ॥

इित त वचः ुा केशवः परवीरहा ।ितय रोषया ा वीां चे स ममुान ् ॥ ०२१ ॥

मिणः मकवै यः स सािजतोऽभवत ।्तां कथां ारयामास सािकम धसुदूनम ् ॥ ०२२ ॥

तुा केशवामगमुदती तदा ।

१० मौसलपव

सभामा कुिपता कोपयी जनाद नम ् ॥ ०२३ ॥

तत उाय सोधः सािकवा मवीत ।्पानां ौपदयेानां धृुिशखिडनोः ॥ ०२४ ॥

एष गािम पदव सने च तथा शप े ।सौिके य े च िनहताः सुानने राना ॥ ०२५ ॥

ोणपुसहायने पापने कृतवम णा ।समामायरुा यशािप समुमे ॥ ०२६ ॥

इतीदमुा खने केशव समीपतः ।अिभु िशरः ुिदे कृतवम णः ॥ ०२७ ॥

तथाानिप िनं ययुधुान ं समतः ।अधावृषीकेशो िविनवारियषुदा ॥ ०२८ ॥

एकीभतूातः सव कालपया यचोिदताः ।भोजाका महाराज शनैयें पय वारयन ् ॥ ०२९ ॥

ताा पततणू मिभुानाद नः ।न चुोध महातजेा जानाल पय यम ् ॥ ०३० ॥

ते त ु पानमदािवाोिदतावै मनुा ।ययुधुानमथािुभैा जनैदा ॥ ०३१ ॥

हमान े त ु शनैये े ुो ििणननः ।तदरमपुाधावोियिनःे सतुम ् ॥ ०३२ ॥

स भोजःै सह सयंुः सािकाकैः सह ।बािहतौ त उभौ कृ पयतः ॥ ०३३ ॥

अाय ००४ ११

हतं ा त ु शनैयें पुं च यननः ।एरकाणां तदा मिुं कोपााह केशवः ॥ ०३४ ॥

तदभूसुलं घोरं वकमयोमयम ।्जघान तने कृाऽे मखुतोऽभवन ् ॥ ०३५ ॥

ततोऽका भोजा शनैयेा वृयथा ।जरुोमाे मसुलःै कालचोिदताः ॥ ०३६ ॥

यषेामरेकां किाह िषतो नपृ ।वभतूवे सा राजयत तदा िवभो ॥ ०३७ ॥

तणृं च मसुलीभतूमिप त यत ।दडकृतं सव िमित तिि पािथ व ॥ ०३८ ॥

आिवािव ते राजिपि यणृम ।्तभतूं मसुलं यत तदा ढम ् ॥ ०३९ ॥

अवधीितरं पुः िपता पुं च भारत ।माः पिरपति पोथयः पररम ् ॥ ०४० ॥

पता इव चाौ त े पतुकुराकाः ।नासीलायन े बिुव मान किचत ् ॥ ०४१ ॥

तं त ु पयहाबाजा नाल पय यम ।्मसुलं समव तौ स मधसुदूनः ॥ ०४२ ॥

सां च िनहतं ा चादें च माधवः ।ुं चािनं च ततुोध भारत ॥ ०४३ ॥

१२ मौसलपव

गदं वी शयानं च भशृं कोपसमितः ।स िनःशषें तदा चे शाचगदाधरः ॥ ०४४ ॥

तं िनं महातजेा बःु परपरुयः ।दाकवै दाशाहमचूतयु िबोध तत ् ॥ ०४५ ॥

भगवंतं सव या भिूयमतु ।राम पदमि त गाम य सः ॥ ०४६ ॥

रामकृावतारसमािः

अाय ००५वशैपंायन उवाच ॥

ततो ययदुा कः केशव ; बु राम पदं पतः ।अथापयाममनवीय ; वृ े ितं िचयानं िविवे ॥ ००१ ॥

ततः समासा महानभुावः ; कृदा दाकमशासत ।्गा कुीिममं महां ; पाथा य शसं वधं यनाम ् ॥ ००२ ॥

ततोऽज ुनः ििमहोपयात ु; ुा मतृाादवाशापात ।्इवेमुः स ययौ रथने ; कुंदा दाको नचतेाः ॥ ००३ ॥

ततो गते दाके केशवोऽथ ; ािके बमुवुाच वाम ।्ियो भवात ु यात ु शीं ; नतैा िहंदु वो िवलोभात ् ॥ ००४ ॥

अाय ००५ १३

स ितः केशवनेानिुशो ; मदातरुो ाितवधािदत ।तं व ै यां सिंनधौ केशव ; रमकंे सहसवै बमु ् ॥ ००५ ॥

ानशुमवधीहै ; कूटोंु मसुलं क ॥ ००५ ॥

ततो ा िनहतं बमुाह ; कृो वां ातरमजं त ु ।इहवै ं मां ती राम ; यावियो ाितवशाः करोिम ॥ ००६ ॥

ततः परु ारवत िवय ; जनाद नः िपतरं ाह वाम ।्ियो भवात ु नः समा ; धनयागमनं तीन ् ॥ ००७ ॥

रामो वनाे ितपालया ;माऽेाहं तने समागिमे ॥ ००७ ॥

ं मयदें िनधनं यनां ; राां च पवू कुपुवानाम ।्नाहं िवना यिभया दवानां ; परुीिममां िुमहा शः ॥ ००८ ॥

तपिरािम िनबोध ते ; रामणे साध वनमपुे ।इतीदमुा िशरसा पादौ ; संृय कृिरतो जगाम ॥ ००९ ॥

ततो महािनदः ारासी ;ीकुमार परु त ।अथावीेशवः सिंनव ; शं ुा योिषतां ोशतीनाम ् ॥ ०१० ॥

परुीिममामेित ससाची ; स वो ःखाोचियता नराः ।ततो गा केशवं ददश ; रामं वन े ितमकंे िविवे ॥ ०११ ॥

अथापयोगयु त ; नागं मखुािःसरं महाम ।्तें ययौ स ततः ेमाणो ; महाण वो यने महानभुावः ॥ ०१२ ॥

सहशीष ः पव ताभोगवा ; राननः ां तन ुं तां िवमु ।स तं सागरः गृा ;ागा िदाः सिरतवै पुयाः ॥ ०१३ ॥

१४ मौसलपव

ककटको वासिुकक ; पथृुवा वणः कुर ।िमी शः कुमदुः पुडरीक ;था नागो धतृराो महाा ॥ ०१४ ॥

ादः ाथः िशितकठोऽतजेा ;था नागौ चमाितषडौ ।नागेो म ुखारीषः ; यं राजा वणािप राजन ् ॥ ०१५ ॥

ु ागतनेानं ;ऽेपजूयंापाियािभः ॥ ०१५ ॥

ततो गते ातिर वासदुवेो ; जानवा गतयो िदिः ।वन े शू े िवचरंियानो ; भमूौ ततः सिंववशेातजेाः ॥ ०१६ ॥

सव िह तने ादा िवमासी ;ााया यामुः स पवू म ।्वा ससा पायसोििल े ; यांु त सार कृः ॥ ०१७ ॥

स िचयानोऽकविृनाशं ; कुयं चवै महानभुावः ।मने े ततः समण कालं ; ततकारिेयसिंनरोधम ् ॥ ०१८ ॥

स सिंनिेयवानाु; िशये महायोगमपुे कृः ।जराथ तं दशेमपुाजगाम ; दान मगृिलुः ॥ ०१९ ॥

स केशवं योगयंु शयान ं ; मगृाशी कः सायकेन ।जरािवादतले रावां ;ं चािभतिघृजु गाम ॥ ०२० ॥

अथापयुषं योगयंु ; पीतारं कोऽनकेबाम ् ॥ ०२० ॥

माानमपरां स त ; जाह पादौ िशरसा चात पः ।आासयं महाा तदान ; गू रोदसी ा ला ॥ ०२१ ॥

िदवं ां वासवोऽथािनौ च ; ािदा वसवाथ िवे ।ुयमु ुनयािप िसा ; गवमुा सहारोिभः ॥ ०२२ ॥

अज ुनागमनम ् १५

ततो राजगवानुतजेा ; नारायणः भवाय ।योगाचाय रोदसी ा ला ; ानं ाप ं महाामयेम ् ॥ ०२३ ॥

ततो दवेैिषिभािप कृः ; समागतारणैवै राजन ।्गवा रैरोिभव रािभः ; िसःै साैानतःै पूमानः ॥ ०२४ ॥

ते व ै दवेाः न राज ;िुनेा वािरानच ुरीशम ।्गवा ापुतःु वुः ; ीा चनै ं पुतोऽनत ् ॥ ०२५ ॥

अज ुनागमनम ्

अाय ००६वशैपंायन उवाच ॥

दाकोऽिप कुा ा पाथा हारथान ।्आच मौसले वृीनोनेोपसंतान ् ॥ ००१ ॥

ुा िवनाायाभोजकुकुराकान ।्पाडवाः शोकसतंा िवमनसोऽभवन ् ॥ ००२ ॥

ततोऽज ुनानाम केशव ियः सखा ।ययौ मातलंु ु ं नदेमीित चावीत ् ॥ ००३ ॥

स विृिनलयं गा दाकेण सह भो ।ददश ारकां वीरो मतृनाथािमव ियम ् ॥ ००४ ॥

१६ मौसलपव

याः ता लोकनाथने नाथवः परुाभवन ।्तानाथादा नाथं पाथ ा िवचुुशःु ॥ ००५ ॥

षोडशीसहािण वासदुवेपिरहः ।तासामासीहाादो वैाज ुनमागतम ् ॥ ००६ ॥

ताु वै कौरो बाणे िपिहतोऽज ुनः ।हीनाः कृने पुै नाशकोऽिभवीितमु ् ॥ ००७ ॥

तां स वृकजलां हयमीनां रथोडुपाम ।्वािदरथघोषौघां वेमतीथ महाहाम ् ॥ ००८ ॥

रशवैलसघंाटां वाकारमािलनीम ।्राोतोजलावता चरििमतदाम ् ॥ ००९ ॥

रामकृमहााहां ारकासिरतं तदा ।कालपाशहां घोरां नद वतैरणीिमव ॥ ०१० ॥

तां ददशा ज ुनो धीमािहीनां विृपुवःै ।गतियं िनरानां पिन िशिशरे यथा ॥ ०११ ॥

तां ा ारकां पाथ ा कृ योिषतः ।सनं बामुृ िनपपात महीतले ॥ ०१२ ॥

साािजती ततः सा िणी च िवशां पत े ।अिभप ः पिरवाय धनयम ् ॥ ०१३ ॥

तताः कान े पीठे समुायोपवेय च ।अवुो महाानं पिरवायपतिरे ॥ ०१४ ॥

ततः संयू गोिवं कथिया च पाडवः ।

वसदुवेिवलापः १७

आा ताः ियािप मातलंु मुगात ् ॥ ०१५ ॥

वसदुवेिवलापः

अाय ००७वशैपंायन उवाच ॥

तं शयान ं महाानं वीरमानकिभम ।्पुशोकािभसतंं ददश कुपुवः ॥ ००१ ॥

तापुिरपणूा ो ढूोरो महाभजुः ।आत ात तरः पाथ ः पादौ जाह भारत ॥ ००२ ॥

समािलाज ुन ं वृः स भजुाां महाभजुः ।दुारवा िललाप सिुवलः ॥ ००३ ॥

ातॄुां पौां दौिहां सखीनिप ॥ ००३ ॥

वसदुवे उवाच ॥

यिैज ता भिूमपाला दैा शतशोऽज ुन ।ताा नहे पयािम जीवाज ुन म रः ॥ ००४ ॥

यौ तावज ुन िशौ त े ियौ बमतौ सदा ।तयोरपनयााथ वृयो िनधनं गताः ॥ ००५ ॥

१८ मौसलपव

यौ तौ विृवीराणां ाववेाितरथौ मतौ ।ुो ययुधुान कथयसे च यौ ॥ ००६ ॥

िनं ं कुशा ल कृ मम पुकः ।तावभुौ विृनाश मखुमाां धनय ॥ ००७ ॥

न त ु गहा िम शनैयें हािदं चाहमज ुन ।अूरं रौिणयें च शापो वेा कारणम ् ॥ ००८ ॥

केिशनं यु कंसं च िव जगतः भःु ।िवदहेावकरोाथ चैं च बलगिव तम ् ॥ ००९ ॥

नषैािदमकेलं च चे कािलमागधान ।्गााराािशराजं च मभमूौ च पािथ वान ् ॥ ०१० ॥

ाां दािणाां पाव तीयांथा नपृान ।्सोऽपुिेतवानतेमनयं मधसुदूनः ॥ ०११ ॥

ततः पुां पौां ातनॄथ सखीनिप ।शयानािहताा ततो मामवीिददम ् ॥ ०१२ ॥

संाोऽायमाः कुल पुषष भ ।आगिमित बीभिुरमां ारवत परुीम ् ॥ ०१३ ॥

आयें त यृं वृीनां वशैसं महत ।्स त ु ुा महातजेा यनामनयं भो ॥ ०१४ ॥

आगा िमवेहे न मऽेाि िवचारणा ॥ ०१४ ॥

योऽहं तमज ुन ं िवि योऽज ुनः सोऽहमवे त ु ।ययूाथा काय िमित बु माधव ॥ ०१५ ॥

वसदुवेिनधनम .् वािभषकेः १९

स ीष ु ाकालं वः पाडवो बालकेष ुच ।ितपित बीभभु वतौदिेहकम ् ॥ ०१६ ॥

इमां च नगर सः ितयात े धनये ।ाकाराालकोपतेां समुः ावियित ॥ ०१७ ॥

अहं िह दशे े कििंुय े िनयममाितः ।कालं कता स एव रामणे सह धीमता ॥ ०१८ ॥

एवमुा षीकेशो मामिचपरामः ।िहा मां बालकैः साध िदशं कामगाभःु ॥ ०१९ ॥

सोऽहं तौ च महाानौ िचयातरौ तव ।घोरं ाितवधं चवै न भु े शोककिशतः ॥ ०२० ॥

न च भोे न जीिवे िदा ाोऽिस पाडव ।यं पाथ कृने तवमिखलं कु ॥ ०२१ ॥

एते पाथ रां च ियो रािन चवै ह ।इााणानहं हीमांािम िरपसुदून ॥ ०२२ ॥

वसदुवेिनधनम .् वािभषकेः

अाय ००८वशैपंायन उवाच ॥

२० मौसलपव

एवमुः स बीभमुा तलेुन परंतपः ।म ना दीनमनसं वसदुवेमवुाच ह ॥ ००१ ॥

नाहं विृवीरणे मधिुभवै मातलु ।िवहीनां पिृथव ु ं शिरिमह भो ॥ ००२ ॥

राजा च भीमसने सहदवे पाडवः ।नकुलो यासनेी च षडकेमनसो वयम ् ॥ ००३ ॥

राः समणे चािप कालोऽयं वत त े वुम ।्तिममं िवि संां कालं कालिवदां वर ॥ ००४ ॥

सवथा विृदारां ु बालवृांथवै च ।निये पिरगृाहिममिरंदम ॥ ००५ ॥

इुा दाकिमदं वामाह धनयः ।अमाािृवीराणां िुमािम मािचरम ् ॥ ००६ ॥

इवेमुा वचनं सधुमा यादव सभाम ।्िववशेाज ुनः शरूः शोचमानो महारथान ् ॥ ००७ ॥

तमासनगतं त सवा ः कृतयथा ।ाणा नगैमावै पिरवायपतिरे ॥ ००८ ॥

ताीनमनसः सवा िभतृातचतेसः ।उवाचदें वचः पाथ ः यं दीनतरदा ॥ ००९ ॥

शमहं ने े वृकजनंयम ।्इदं त ु नगरं सव समुः ावियित ॥ ०१० ॥

अाय ००८ २१

सीकुत यानािन रािन िविवधािन च ।वोऽयं भवतां राजा शे भिवित ॥ ०११ ॥

समे िदवस े चवै रवौ िवमल उते ।बिहव ामहे सव सीभवत मािचरम ् ॥ ०१२ ॥

इुाने त े पौराः पाथनािकमणा ।समाश ु ततुः िसथ समुकुाः ॥ ०१३ ॥

तां रािमवसाथ ः केशव िनवशेन े ।महता शोकमोहने सहसािभपिरतुः ॥ ०१४ ॥

ोभतूऽेथ ततः शौिरव सदुवेः तापवान ।्युाानं महातजेा जगाम गितमुमाम ् ॥ ०१५ ॥

ततः शो महानासीसदुवे वेमिन ।दाणः ोशतीनां च दतीनां च योिषताम ् ॥ ०१६ ॥

कीण मधू जाः सवा िवमुाभरणजः ।उरािंस पािणिभ ो लपणं ियः ॥ ०१७ ॥

तं दवेकी च भा च रोिहणी मिदरा तथा ।अारोढुं विसता भता रं योिषतां वराः ॥ ०१८ ॥

ततः शौिरं नयृेुन बमाने भारत ।यानने महता पाथ बिहिन ामयदा ॥ ०१९ ॥

तमयु त ःखशोकसमाहताः ।ारकावािसनः पौराः सव एव नरष भ ॥ ०२० ॥

तामिेधकं छं दीमाना पावकाः ।

२२ मौसलपव

परुा यान याजका ततो ययःु ॥ ०२१ ॥

अनजुमु तं वीरं देा व ैलताः ।ीसहःै पिरवतृा वधिूभ सहशः ॥ ०२२ ॥

यु दशेः िय जीवतोऽभूहानः ।तनैमपुस िपतमृधे ं चिरे ॥ ०२३ ॥

तं िचतािगतं वीरं शरूपुं वरानाः ।ततोऽाः पतः पितलोकगाः ॥ ०२४ ॥

तं व ै चतसिृभः ीिभरितं पाडुननः ।अदाहयनै गैावचरैिप ॥ ०२५ ॥

ततः ारभूः सिम िवभावसोः ।सामगानां च िनघषो नराणां दतामिप ॥ ०२६ ॥

ततो वधानाे विृवीरकुमारकाः ।सव एवोदकं चुः ियवै महानः ॥ ०२७ ॥

अधमं धम कारिया स फनुः ।जगाम वृयो य िवना भरतष भ ॥ ०२८ ॥

स ताा िनपिततादन े भशृःिखतः ।बभवूातीव कौरः ाकालं चकार च ॥ ०२९ ॥

यथाधानतवै चे सवा ः ियादा ।य े हता शापने मसुलरैरेकोवःै ॥ ०३० ॥

ततः शरीरे राम वासदुवे चोभयोः ।अि दाहयामास पुषरैाकािरिभः ॥ ०३१ ॥

अाय ००८ २३

स तषेां िविधवृा तेकाया िण पाडवः ।समे िदवस े ायाथमा सरः ॥ ०३२ ॥

अयैु रथैािप गोखरोयतुरैिप ॥ ०३२ ॥

िया विृवीराणां दः शोककिशताः ।अनजुममु हाानं पाडुपुं धनयम ् ॥ ०३३ ॥

भृाकवृीनां सािदनो रिथन ये ।वीरहीन ं वृबालं पौरजानपदाथा ॥ ०३४ ॥

ययुे पिरवाया थ कलं पाथ शासनात ् ॥ ०३४ ॥

कुरै गजारोहा ययःु शलैिनभैथा ।सपादरःै सयंुाः सोरायिुधका ययःु ॥ ०३५ ॥

पुााकवृीनां सव पाथ मनुताः ।ाणाः िया वैयाः शूावै महाधनाः ॥ ०३६ ॥

दश ष सहािण वासदुवेावरोधनम ।्परुृ ययवु ं पौं कृ धीमतः ॥ ०३७ ॥

बिन च सहािण यतुाब ुदािन च ।भोजवृकीणां हतनाथािन िनय यःु ॥ ०३८ ॥

तागरसमं विृचं महिमत ।्उवाह रिथनां ेः पाथ ः परपरुयः ॥ ०३९ ॥

िनया त े त ु जन े तिागरो मकरालयः ।ारकां रसपंणूा जलेनाावयदा ॥ ०४० ॥

२४ मौसलपव

तदतुमिभे ारकावािसनो जनाः ।तणूा णू तरं जमरुहो दवैिमित वुन ् ॥ ०४१ ॥

काननषे ु च रषे ु पव तषे ु नदीष ु च ।िनवसानयामास विृदारानयः ॥ ०४२ ॥

स पनदमासा धीमानितसमिृमत ।्दशे े गोपशधुााे िनवासमकरोभःु ॥ ०४३ ॥

ततो लोभः समभवनूां िनहतेराः ।ा ियो नीयमानाः पाथनकेैन भारत ॥ ०४४ ॥

तते पापकमा णो लोभोपहतचतेसः ।आभीरा मयामासःु समेाशभुदशनाः ॥ ०४५ ॥

अयमकेोऽज ुनो योा वृबालं हतेरम ।्नयानित योधामे े हतौजसः ॥ ०४६ ॥

ततो यिहरणा दवे सहशः ।अधाव वृीनां तं जनं लोहािरणः ॥ ०४७ ॥

महता िसहंनादने ावयः पथृजनम ।्अिभपतेधु नाथ त े कालपया यचोिदताः ॥ ०४८ ॥

ततो िनवृः कौयेः सहसा सपदानगुः ।उवाच ताहाबारज ुनः हसिव ॥ ०४९ ॥

िनवत मधमा यिद न ममुषू वः ।नदेान शरिनिभ ाः शोचं िनहता मया ॥ ०५० ॥

अाय ००८ २५

तथोाने वीरणे कदथकृ तचः ।अिभपतेजु न ं मढूा वाय माणाः पनुः पनुः ॥ ०५१ ॥

ततोऽज ुनो धनिुदं गाडीवमजरं महत ।्आरोपियतमुारभे े यािदव कथन ॥ ०५२ ॥

चकार सं कृेण संमे तमुलेु सित ।िचयामास चाािण न च सार तािप ॥ ०५३ ॥

वकृैं तहा भजुवीय तथा यिुध ।िदानां च महााणां िवनाशाीिडतोऽभवत ् ॥ ०५४ ॥

विृयोधा ते सव गजारथयाियनः ।न शकुेरावत ियत ुं ियमाणं च तं जनम ् ॥ ०५५ ॥

कल बा ु सपंतु तततः ।यमकरोाथ जन पिररणे ॥ ०५६ ॥

िमषतां सव योधानां तताः मदोमाः ।समतोऽवकृ कामाााः वजःु ॥ ०५७ ॥

ततो गाडीविनम ुैः शरःै पाथ धनयः ।जघान दूोगेो विृभृःै सह भःु ॥ ०५८ ॥

णने त ते राजयं जमरुिजगाः ।अया िह परुा भूा ीणाः तजभोजनाः ॥ ०५९ ॥

स शरयमासा ःखशोकसमाहतः ।धनुोा तदा दनूवधीाकशासिनः ॥ ०६० ॥

ेतवे पाथ वृकवरियः ।

२६ मौसलपव

जमरुादाय त े ेाः समानमजेय ॥ ०६१ ॥

धनयु दवैं तनसािचयभःु ।ःखशोकसमािवो िनःासपरमोऽभवत ् ॥ ०६२ ॥

अाणां च णाशने बावीय सयात ।्धनषुािवधयेाराणां सयणे च ॥ ०६३ ॥

बभवू िवमनाः पाथ दवैिमनिुचयन ।्वत त ततो राजदेमीित चावीत ् ॥ ०६४ ॥

ततः स शषेमादाय कल महामितः ।तभिूयर कुेमवातरत ् ॥ ०६५ ॥

एवं कलमानीय वृीनां तशिेषतम ।्वशेयत कौर त धनयः ॥ ०६६ ॥

हािदतनयं पाथ नगरं माित कावतम ।्भोजराजकलं च तशषें नरोमः ॥ ०६७ ॥

ततो वृां बालां ियादाय पाडवः ।वीरिैव हीनावााेवशेयत ् ॥ ०६८ ॥

यौयधुािन ं सरां पुं सािकनः ियम ।्वशेयत धमा ा वृबालपरुृतम ् ॥ ०६९ ॥

इे ददौ रां वाय परवीरहा ।वणेाूरदारा ु वाय माणाः वजःु ॥ ०७० ॥

िणी थ गाारी शैा हमैवतीिप ।दवेी जावती चवै िविवशजुा तवदेसम ् ॥ ०७१ ॥

ासाज ुनसमागमः २७

सभामा तथवैाा देः कृ समंताः ।वनं िविवशू राजंापे कृतिनयाः ॥ ०७२ ॥

ारकावािसनो य े त ु पुषाः पाथ मयःु ।यथाह सिंवभनैाे पय ददयः ॥ ०७३ ॥

स तृा ाकालं बाणेािपिहतोऽज ुनः ।कृपैायनं राजदशा सीनमामे ॥ ०७४ ॥

ासाज ुनसमागमः

अाय ००९वशैपंायन उवाच ॥

िवशज ुनो राजामं सवािदनः ।ददशा सीनमकेाे मिुन ं सवतीसतुम ् ॥ ००१ ॥

स तमासा धम मपुते महातम ।्अज ुनोऽीित नामा ै िनवेावदतः ॥ ००२ ॥

ागतं तऽेिित ाह मिुनः सवतीसतुः ।आतािमित चोवाच साा महामिुनः ॥ ००३ ॥

तमतीतमनसं िनःसं पनुः पनुः ।िनिव णमनसं ा पाथ ासोऽवीिददम ् ॥ ००४ ॥

२८ मौसलपव

अवीरजोऽिभघाते ाणो वा हतया ।युे परािजतो वािस गतीिरव लसे ॥ ००५ ॥

न ा िभजानािम िकिमदं भरतष भ ।ोतं चेया पाथ िमाातमुहिस ॥ ००६ ॥

अज ुन उवाच ॥

यः स मधेवपःु ीमाहृजलोचनः ।स कृः सह रामणे ा दहंे िदवं गतः ॥ ००७ ॥

मौसले विृवीराणां िवनाशो शापजः ।बभवू वीराकरः भास े रोमहष णः ॥ ००८ ॥

ये त े शरूा महाानः िसहंदपा महाबलाः ।भोजवृका ों तहैतं यिुध ॥ ००९ ॥

गदापिरघशीनां सहाः पिरघबाहवः ।त एरकािभिन हताः पय काल पय यम ् ॥ ०१० ॥

हतं पशतं तषेां सहं बाशािलनाम ।्िनधनं समनुां समासातेरतेरम ् ॥ ०११ ॥

पनुः पनुन मृयािम िवनाशमिमतौजसाम ।्िचयानो यनां च कृ च यशिनः ॥ ०१२ ॥

शोषणं सागरवे पव तवे चालनम ।्नभसः पतनं चवै शैमेथवै च ॥ ०१३ ॥

अयेमहं मे िवनाशं शाधनः ।

अाय ००९ २९

न चहे ातिुमािम लोके कृिवनाकृतः ॥ ०१४ ॥

इतः कतरं चाणु तै तपोधन ।मनो मे दीय त े यने िचयान वै मुः ॥ ०१५ ॥

पयतो विृदारा मम हशः ।आभीररैनसुृाजौ ताः पनदालयःै ॥ ०१६ ॥

धनरुादाय ताहं नाशकं त परूणे ।यथा परुा च मे वीय भजुयोन तथाभवत ् ॥ ०१७ ॥

अािण मे नािन िविवधािन महामनु े ।शरा यमापाः णनेवै समतः ॥ ०१८ ॥

पुषामयेाा शचगदाधरः ।चतभु ुजः पीतवासा यामः पायतेणः ॥ ०१९ ॥

यः स याित परुाे रथ समुहािुतः ।दहिपसुैािन न पयाहम तम ् ॥ ०२० ॥

यने पवू दधािन शसुैािन तजेसा ।शरगैा डीविनम ुैरहं पानाशयम ् ॥ ०२१ ॥

तमपयिषीदािम घणूा मीव च सम ।पिरिनिव णचतेा शािं नोपलभऽेिप च ॥ ०२२ ॥

िवना जनाद न ं वीरं नाहं जीिवतमुुहे ।ुवै िह गतं िवुं ममािप ममुुिदशः ॥ ०२३ ॥

नाितवीय शू पिरधावतः ।उपदेु ं मम येो भवानहित सम ॥ ०२४ ॥

३० मौसलपव

ास उवाच ॥

शापिविनद धा वृकमहारथाः ।िवनाः कुशा ल न ताोिचतमुहिस ॥ ०२५ ॥

भिवतं तथा ति िदमतेहानाम ।्उपिेतं च कृने शेनािप पोिहतमु ् ॥ ०२६ ॥

लैोमिप कृो िह कृंावरजमम ।्सहदेथा कत ु िकम ु शापं मनीिषणाम ् ॥ ०२७ ॥

रथ परुतो याित यः स चगदाधरः ।तव हेारुाणिष वा सदुवेतभु ुजः ॥ ०२८ ॥

कृा भारावतरणं पिृथाः पथृलुोचनः ।मोिया जगव गतः ानमुमम ् ॥ ०२९ ॥

या िह महम दवेानां पुषष भ ।कृतं भीमसहायने यमाां च महाभजु ॥ ०३० ॥

कृतकृां वो मे सिंसाुपुव ।गमनं ाकालं च ति येो मतं मम ॥ ०३१ ॥

बलं बिु तजे ितपि भारत ।भवि भवकालेष ु िवपे िवपय य े ॥ ०३२ ॥

कालमलूिमदं सव जगीजं धनय ।काल एव समादे पनुरवे यया ॥ ०३३ ॥

स एव बलवाूा पनुभ वित ब लः ।

अाय ००९ ३१

स एवशे भूहे पररैााते पनुः ॥ ०३४ ॥

कृतकृािन चाािण गता यथागतम ।्पनुरेि ते हं यदा कालो भिवित ॥ ०३५ ॥

कालो ग ुं गितं मुां भवतामिप भारत ।एतेयो िह वो मे परमं भरतष भ ॥ ०३६ ॥

एतचनमााय ासािमततजेसः ।अनुातो ययौ पाथ नगरं नागसायम ् ॥ ०३७ ॥

िवय च परु वीरः समासा यिुधिरम ।्आच तथावृं वृकजनं ित ॥ ०३८ ॥

MahabharataEncoding : ISCIIElectronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,Pune, India, 1999http ://bombay.indology.info/mahabharata/statement.htmlfor further detailsConverted for devanagari output using xetex-itrans with sdvnmapping on July 23, 2013