..महाभारतआमवािसक पव

sanskritdocuments.orgJuly 23, 2013

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

महाभारत - आमवािसक पव

आमवासपव १धतृराशुषूा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १अाय ००१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १अाय ००२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४अाय ००३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६भीमापनयः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८अाय ००४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८धतृरा वनगमनसकंः . . . . . . . . . . . . . . . ९अाय ००५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९अाय ००६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२ासागमनम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५अाय ००७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५ासवाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८अाय ००८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८यिुधिरानशुासनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०अाय ००९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०अाय ०१० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २३अाय ०११ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५अाय ०१२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २७धतृरावाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३०अाय ०१३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३०

i

ii महाभारत - आमवािसक पव

अाय ०१४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२अाय ०१५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५अाय ०१६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३७भीमसनेवाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४०अाय ०१७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४०अज ुनयिुधिरयोः वाे . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३अाय ०१८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३िवरवाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४५अाय ०१९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४५ायः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७अाय ०२० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७धतृरा वनगमनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९अाय ०२१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९कुीवाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०अाय ०२२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०अाय ०२३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४अाय ०२४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६धतृराादीनां ासामगमनम ् . . . . . . . . . . . . . . ५९अाय ०२५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९अाय ०२६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६१शतयपूः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६३अाय ०२७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६३पाडवशोकः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५अाय ०२८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५पाडवानां धतृराामािभगमनम ् . . . . . . . . . . . . . ६७अाय ०२९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७अाय ०३० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७०अाय ०३१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२पाडववण नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७४अाय ०३२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७४िवरसायुम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७६अाय ०३३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७६

महाभारत - आमवािसक पव iii

ासागमनम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८०अाय ०३४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८०ासवाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८३अाय ०३५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८३

पुदशनपव ८६अाय ०३६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८६अाय ०३७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८९कण जकथनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९१अाय ०३८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९१अाय ०३९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९४यधनािददशनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९७अाय ०४० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९७अाय ०४१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९९वशैपंायनवाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १०२अाय ०४२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १०२जनमजेय पिरिद ्दशनम ् . . . . . . . . . . . . . . १०५अाय ०४३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १०५यिुधिरिनवत नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १०७अाय ०४४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १०७

नारदागमनपव ११३धतृराादीनां दावाौ दाहः . . . . . . . . . . . . . . . . ११३अाय ०४५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११३यिुधिरशोकः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११८अाय ०४६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११८धतृरााकरणम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२०अाय ०४७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२०

॥ महाभारत आमवािसकपव ॥

आमवासपव

धतृराशुषूा

अाय ००१जनमजेय उवाच ॥

ा रां महाभागाः पाडवा मे िपतामहाः ।कथमासहाराज े धतृरा े महािन ॥ ००१ ॥

स िह राजा हतामाो हतपुो िनरायः ।कथमासीतैय गाारी च यशिनी ॥ ००२ ॥

िकयं चवै कालं त े िपतरो मम पवू काः ।िता राे महाानेाातमुहिस ॥ ००३ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

ा रां महाानः पाडवा हतशवः ।धतृरां परुृ पिृथव पय पालयन ् ॥ ००४ ॥

१

२ आमवासपव

धतृरामपुाितिरः सयथा ।ययुुुािप मधेावी वैयापुः स कौरवः ॥ ००५ ॥

पाडवाः सव काया िण सपंृि तं नपृम ।्चुनेानुाता वषा िण दश प च ॥ ००६ ॥

सदा िह गा त े वीराः पय ुपास तं नपृम ।्पादािभवनं कृा धम राजमते िताः ॥ ००७ ॥

ते मिू समपुााताः सव काया िण चिरे ॥ ००७ ॥

कुिभोजसतुा चवै गाारीमवत त ।ौपदी च सभुा च याााः पाडवियः ॥ ००८ ॥

समां विृमवत तयोः ोय थािविध ॥ ००८ ॥

शयनािन महाहा िण वासांाभरणािन च ।राजाहा िण च सवा िण भभोानकेशः ॥ ००९ ॥

यिुधिरो महाराज धतृराऽेपुाहरत ् ॥ ००९ ॥

तथवै कुी गााया गुविृमवत त ।िवरः सयवै ययुुुवै कौरवः ॥ ०१० ॥

उपासते तं वृं हतपुं जनािधपम ् ॥ ०१० ॥

ालो ोण यकैो दियतो ाणो महान ।्स च तिहेासः कृपः समभवदा ॥ ०११ ॥

ास भगवािं वासं चे नपृणे ह ।

अाय ००१ ३

कथाः कुव रुाणिष दविष नपृरसाम ् ॥ ०१२ ॥

धमयुािन काया िण वहाराितािन च ।धतृराानुातो िवराकारयत ् ॥ ०१३ ॥

सामेः ियाय काया िण सगुुयिप ।ाऽेथः सलुघिुभः भावािर वै ॥ ०१४ ॥

अकरोमोां वानां मोणं तथा ।न च धमा जो राजा कदािचििदवीत ् ॥ ०१५ ॥

िवहारयाास ु पनुः कुराजो यिुधिरः ।सवा ामाहातजेाः ददाविकासतु े ॥ ०१६ ॥

आरािलकाः सपूकारा रागखाडिवकाथा ।उपाित राजान ं धतृरां यथा परुा ॥ ०१७ ॥

वासािंस च महाहा िण माािन िविवधािन च ।उपाजय थाायं धतृरा पाडवाः ॥ ०१८ ॥

मरैयें मध ु मासंािन पानकािन लघिून च ।िचािवकारां चुर यथा परुा ॥ ०१९ ॥

ये चािप पिृथवीपालाः समाजमःु समतः ।उपाित ते सव कौरवंे यथा परुा ॥ ०२० ॥

कुी च ौपदी चवै साती चवै भािमनी ।उपी नागका च दवेी िचादा तथा ॥ ०२१ ॥

धृकेतो भिगनी जरासधं चाजा ।िकराः ोपिति सवा ः सबुलजां तथा ॥ ०२२ ॥

४ आमवासपव

यथा पुिवयुोऽयं न िकिःुखमायुात ।्इित राजाशाातिॄमवे यिुधिरः ॥ ०२३ ॥

एवं त े धम राज ुा वचनमथ वत ।्सिवशषेमवत भीममकंे िवना तदा ॥ ०२४ ॥

न िह त वीर दयादपसप ित ।धतृरा ब ुये ृ ं तूकािरतम ् ॥ ०२५ ॥

अाय ००२वशैपंायन उवाच ॥

एवं सपंिूजतो राजा पाडवरैिकासतुः ।िवजहार यथापवू मिृषिभः पय ुपािसतः ॥ ००१ ॥

दयेाहारां ददौ स कुहः ।त कुीसतुो राजा सव मवेामोदत ॥ ००२ ॥

आनशृंपरो राजा ीयमाणो यिुधिरः ।उवाच स तदा ातनॄमाां महीपितः ॥ ००३ ॥

मया चवै भवि मा एष नरािधपः ।िनदशे े धतृरा यः ाित स मे सुत ् ॥ ००४ ॥

िवपरीत मे शिुन र भवेरः ॥ ००४ ॥

अाय ००२ ५

पिरषे ु चाहःस ु पुाणां ाकमिण ।ददात ु राजा सवषां यावद िचकीिष तम ् ॥ ००५ ॥

ततः स राजा कौरो धतृराो महामनाः ।ाणेो महाहो ददौ िवानकेशः ॥ ००६ ॥

धमराज भीम ससाची यमाविप ।तवमवत धतृरापेया ॥ ००७ ॥

कथं न ु राजा वृः सुशोकसमाहतः ।शोकमृतं ा न ियतेिेत िचते ॥ ००८ ॥

यावि कुमु जीवु वै सखुम ।्बभवू तदवाोत ु भोगांिेत विताः ॥ ००९ ॥

तते सिहताः सव ातरः प पाडवाः ।तथाशीलाः समातधुृ तरा शासन े ॥ ०१० ॥

धतृरा ताीरािनीतािनये ितान ।्िशवृौ ितािं गुवय पयत ॥ ०११ ॥

गाारी चवै पुाणां िविवधःै ाकमिभः ।आनृयमगमामािेः ितपा व ै ॥ ०१२ ॥

एवं धम भतृां ेो धम राजो यिुधिरः ।ातिृभः सिहतो धीमाजूयामास तं नपृम ् ॥ ०१३ ॥

६ आमवासपव

अाय ००३वशैपंायन उवाच ॥

स राजा समुहातजेा वृः कुकुलोहः ।नापयत तदा िकिदियं पाडुनन े ॥ ००१ ॥

वत मानषे ु सिृं पाडवषे ु महास ु ।ीितमानभवाजा धतृराोऽिकासतुः ॥ ००२ ॥

सौबलेयी च गाारी पुशोकमपा तम ।्सदवै ीितमासीनयषे ु िनजिेव ॥ ००३ ॥

ियायवे त ु कौरो नाियािण कुह ।विैचवीय नपृतौ समाचरित िनदा ॥ ००४ ॥

यतू े च िकि धतृराो नरािधपः ।गु वा लघ ु वा काय गाारी च यशिनी ॥ ००५ ॥

त राजा महाराज पाडवानां धरंुधरः ।पजूिया वचदकाषरवीरहा ॥ ००६ ॥

तने ताभवीतो वृने स नरािधपः ।अत संृ पुं ममचतेसम ् ॥ ००७ ॥

सदा च ाताय कृतजः शिुचनृ पः ।आशाे पाडुपुाणां समरेपराजयम ् ॥ ००८ ॥

ाणााचिया च ा चवै ताशनम ।्आयुं पाडुपुाणामाशाे स नरािधपः ॥ ००९ ॥

अाय ००३ ७

न तां ीितं परामाप पुेः स महीपितः ।यां ीितं पाडुपुेः समवाप तदा नपृः ॥ ०१० ॥

ाणानां च वृानां ियाणां च भारत ।तथा िव सघंानामभविुयदा ॥ ०११ ॥

य िकिरुा पापं धतृरासतुःै कृतम ।्अकृा िद ताजा तं नपृ ं सोऽवत त ॥ ०१२ ॥

य किरः िकिदियं चािकासतु े ।कुत े ेतामिेत स कौये धीमतः ॥ ०१३ ॥

न राो धतृरा न च यधन वै ।उवाच ृतं िकििुधिरभयारः ॥ ०१४ ॥

धृा तुो नरे गाारी िवरथा ।शौचने चाजातशोन त ु भीम शहुन ् ॥ ०१५ ॥

अवत त भीमोऽिप िननमजं नपृम ।्धतृरां च संे सदा भवित म नाः ॥ ०१६ ॥

राजानमनवुत ं धम पुं महामितम ।्अवत त कौरो दयने पराखुः ॥ ०१७ ॥

८ आमवासपव

भीमापनयः

अाय ००४वशैपंायन उवाच ॥

यिुधिर नपृते यधनिपतुथा ।नारं दशू राजुषाः णयं ित ॥ ००१ ॥

यदा त ु कौरवो राजा पुं सार बािलशम ।्तदा भीमं दा राजपाित स पािथ वः ॥ ००२ ॥

तथवै भीमसनेोऽिप धतृरां जनािधपम ।्नामष यत राजे सदवैातुवृदा ॥ ००३ ॥

अकाशाियािण चकारा वकृोदरः ।आां हरािप कृतकैः पुषःै सदा ॥ ००४ ॥

अथ भीमः सुे बाशं तथाकरोत ।्संवे धतृरा गााया ामष णः ॥ ००५ ॥

ृा यधनं श ुं कण ःशासनाविप ।ोवाचाथ ससुरंो भीमः स पषं वचः ॥ ००६ ॥

अ नपृतःे पुा मया पिरघबाना ।नीता लोकमम ुं सव नानाशाजीिवताः ॥ ००७ ॥

इमौ तौ पिरघौ भजुौ मम रासदौ ।ययोररमासा धात रााः यं गताः ॥ ००८ ॥

तािवमौ चननेाौ वनीयौ च मे भजुौ ।

धतृरा वनगमनसकंः ९

याां यधनो नीतः यं ससतुबावः ॥ ००९ ॥

एतााा िविवधाः शभतूा जनािधपः ।वकृोदर ता वाचः ुा िनवदमागमत ् ॥ ०१० ॥

सा च बिुमती दवेी कालपया यविेदनी ।गाारी सव धम ा तालीकािन शुवु े ॥ ०११ ॥

ततः पदशे वष समतीत े नरािधपः ।राजा िनवदमापदे े भीमवाबाणपीिडतः ॥ ०१२ ॥

नाबुत ताजा कुीपुो यिुधिरः ।तेाो वाथ कुी वा ौपदी वा यशिनी ॥ ०१३ ॥

माीपुौ च भीम िचावमोदताम ।्राु िचं रौ नोचतःु िकिदियम ् ॥ ०१४ ॥

ततः समानयामास धतृराः सुनम ।्बासिंदधमथ िमदमाह वचो भशृम ् ॥ ०१५ ॥

धतृरा वनगमनसकंः

अाय ००५धतृरा उवाच ॥

िविदतं भवतामतेथा वृः कुयः ।

१० आमवासपव

ममापराधाविमित यें त ु कौरवाः ॥ ००१ ॥

योऽहं मितं मढंू ातीनां भयवध नम ।्यधनं कौरवाणामािधपऽेषचेयम ् ॥ ००२ ॥

याहं वासदुवे वां नाौषमथ वत ।्वतां सायं पापः सामा इित म ितः ॥ ००३ ॥

पुहेािभभतू िहतमुो मनीिषिभः ।िवरणेाथ भीणे ोणने च कृपणे च ॥ ००४ ॥

पदे पदे भगवता ासने च महाना ।सयनेाथ गााया तिददं ततऽे माम ् ॥ ००५ ॥

याहं पाडुपुणे गणुवु महास ु ।न दवाियं दीां िपतपृतैामहीिममाम ् ॥ ००६ ॥

िवनाशं पयमानो िह सव राां गदाजः ।एतेयः स परमममत जनाद नः ॥ ००७ ॥

सोऽहमतेालीकािन िनवृाानः सदा ।दये शभतूािन धारयािम सहशः ॥ ००८ ॥

िवशषेतु दािम वष पदशं िह व ै ।अ पाप शुथ िनयतोऽि सुम ितः ॥ ००९ ॥

चतथु िनयते काले कदािचदिप चामे ।तृािवनयनं भु े गाारी वदे तम ॥ ०१० ॥

करोाहारिमित मां सव ः पिरजनः सदा ।यिुधिरभयािे भशृं तित पाडवः ॥ ०११ ॥

अाय ००५ ११

भमूौ शये जपरो दभिजनसवंतृः ।िनयमपदशेने गाारी च यशिनी ॥ ०१२ ॥

हतं पुशतं शरंू सामेपलाियनम ।्नानतुािम ताहं धम िह तं िवः ॥ ०१३ ॥

इुा धम राजानमभाषत कौरवः ॥ ०१३ ॥

भं त े यादवीमातवा ं चदें िनबोध मे ।सखुमिुषतः पु या सपुिरपािलतः ॥ ०१४ ॥

महादानािन दािन ाािन च पनुः पनुः ।कृं म े वयः पु पुयं चीण यथाबलम ् ॥ ०१५ ॥

गाारी हतपुयें धयैणोदीत े च माम ् ॥ ०१५ ॥

ौपा पकता रव चैय हािरणः ।समतीता नशृसंाे धमण िनहता यिुध ॥ ०१६ ॥

न तषे ु ितकत ं पयािम कुनन ।सव शिजता.ोकाताऽेिभमखुं हताः ॥ ०१७ ॥

आनु िहतं मुं ितकत म मे ।गााया वै राजे तदनुातमुहिस ॥ ०१८ ॥

ं िह धम भतृां ेः सततं धम वलः ।राजा गुः ाणभतृां तादतेवीहम ् ॥ ०१९ ॥

अनुातया वीर संययें वनाहम ।्चीरवलभृाजााया सिहतोऽनया ॥ ०२० ॥

१२ आमवासपव

तवािशषः युानो भिवािम वनचेरः ॥ ०२० ॥

उिचतं नः कुले तात सवषां भरतष भ ।पुेैय माधाय वयसोऽे वनं नपृ ॥ ०२१ ॥

ताहं वायभुो वा िनराहारोऽिप वा वसन ।्पा सहानया वीर चिरािम तपः परम ् ॥ ०२२ ॥

ं चािप फलभाात तपसः पािथ वो िस ।फलभाजो िह राजानः काणतेर वा ॥ ०२३ ॥

अाय ००६यिुधिर उवाच ॥

न मां ीणयते रां वें ःिखते नपृ ।िधामु सुब ुिं रासं मािदनम ् ॥ ००१ ॥

योऽहं भवं ःखात मपुवासकृशं नपृ ।यताहारं िितशयं नािवं ातिृभः सह ॥ ००२ ॥

अहोऽि वितो मढूो भवता गढूबिुना ।िवासिया पवू मां यिददं ःखमथुाः ॥ ००३ ॥

िकं मे राने भोगवैा िकं यःै िकं सखुने वा ।य मे ं महीपाल ःखातेावावान ् ॥ ००४ ॥

अाय ००६ १३

पीिडतं चािप जानािम रामाानमवे च ।अनने वचसा तुं ःिखत जनेर ॥ ००५ ॥

भवािता भवााता भवाः परमो गुः ।भवता िवहीणा िह न ु ितामहे वयम ् ॥ ००६ ॥

औरसो भवतः पुो ययुुनुृ पसम ।अु राजा महाराज यं चां मते भवान ् ॥ ००७ ॥

अहं वनं गिमािम भवाां शािदम ।्न मामयशसा दधं भयूं दधमुहिस ॥ ००८ ॥

नाहं राजा भवााजा भवता परवानहम ।्कथं गंु ां धम मनुातिुमहोहे ॥ ००९ ॥

न मुिद नः कियुधनकृतऽेनघ ।भिवतं तथा ति वयं त े चवै मोिहताः ॥ ०१० ॥

वयं िह पुा भवतो यथा यधनादयः ।गाारी चवै कुी च िनिव शषे े मत े मम ॥ ०११ ॥

स मां ं यिद राजे पिर गिमिस ।पृतानयुाािम सनेाानमालभे ॥ ०१२ ॥

इयं िह वससुपंणूा मही सागरमखेला ।भवता िवहीण न मे ीितकरी भवते ् ॥ ०१३ ॥

भवदीयिमदं सव िशरसा ां सादय े ।दधीनाः राजे ते ु त े मानसो रः ॥ ०१४ ॥

भिवतमनुां मे ां तनािधप ।

१४ आमवासपव

िदा शुषूमाणां मोािम मनसो रम ् ॥ ०१५ ॥

धतृरा उवाच ॥

तापे मे मनात वत त े कुनन ।उिचतं िह कुलेऽाकमरयगमनं भो ॥ ०१६ ॥

िचरमिुषतः पु िचरं शुिूषतया ।वृं मामनुात ुं महिस जनािधप ॥ ०१७ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इुा धम राजान ं वपेमानः कृतािलम ।्उवाच वचनं राजा धतृराोऽिकासतुः ॥ ०१८ ॥

सयं च महामां कृप ं चािप महारथम ।्अननुतेिुमहेािम भविः पिृथवीपितम ् ॥ ०१९ ॥

लायते म े मनो हीदं मखुं च पिरशुित ।वयसा च कृने वाायामने चवै िह ॥ ०२० ॥

इुा स त ु धमा ा वृो राजा कुहः ।गाार िशिये धीमाहसवै गतासवुत ् ॥ ०२१ ॥

तं त ु ा तथासीन ं िनें कुपािथ वम ।्आित राजा ययौ तणू कौयेः परवीरहा ॥ ०२२ ॥

यिुधिर उवाच ॥

य नागसहणे दशसंने व ै बलम ।्सोऽयं नारीमपुाि शते े राजा गतासवुत ् ॥ ०२३ ॥

ासागमनम ् १५

आयसी ितमा यने भीमसने वै परुा ।चणूकृता बलवता स बलाथ ितः ियम ् ॥ ०२४ ॥

िधगु मामधम ं िधबिुं िध मे तुम ।्यृते पिृथवीपालः शतेऽेयमतथोिचतः ॥ ०२५ ॥

अहमपुवािम यथवैायं गुम म ।यिद राजा न भेुऽयं गाारी च यशिनी ॥ ०२६ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

ततोऽ पािणना राजा जलशीतने पाडवः ।उरो मखुं च शनकैः पय माज त धम िवत ् ॥ ०२७ ॥

तने रौषिधमता पुयने च सगुिना ।पािणशन राु राजा सामवाप ह ॥ ०२८ ॥

ासागमनम ्

अाय ००७धतृरा उवाच ॥

शृ मां पािणना भयूः पिरज च पाडव ।जीवामीव िह संशा व राजीवलोचन ॥ ००१ ॥

१६ आमवासपव

मधूा न ं च तवाातिुमािम मनजुािधप ।पािणां च पिरुं ाणा िह न जम म ॥ ००२ ॥

अमो कालोऽयमाहार कृत मे ।यनेाहं कुशा ल न शोिम िवचिेतमु ् ॥ ००३ ॥

ायामायमथ कृतामिभयाचता ।ततो लानमनाात नस इवाभवम ् ॥ ००४ ॥

तवामतृसमश हशिममं िवभो ।ला सीिवतोऽीित मे कुकुलोह ॥ ००५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एवमुुकौयेः िपा ेने भारत ।पश सव गाषे ु सौहादा ं शनैदा ॥ ००६ ॥

उपल ततः ाणातृराो महीपितः ।बाां सपंिर मूा िजत पाडवम ् ॥ ००७ ॥

िवरादय ते सव ःिखता भशृम ।्अितःखा राजान ं नोचःु िकन पाडवाः ॥ ००८ ॥

गाारी वे धम ा मनसोहती भशृम ।्ःखावारयाजवैिमवे चावीत ् ॥ ००९ ॥

इतरा ु ियः सवा ः कुा सह सुःिखताः ।नेरैागतिवेदःै पिरवाय िताभवन ् ॥ ०१० ॥

अथावीनुवा ं धतृराो यिुधिरम ।्अनजुानीिह मां राजंापे भरतष भ ॥ ०११ ॥

अाय ००७ १७

लायत े म े मनात भयूो भयूः जतः ।न मामतः परं पु पिरेिुमहाहिस ॥ ०१२ ॥

तिं ु कौरवेे तं तथा वुित पाडवम ।्सवषामवरोधानामात नादो महानभतू ् ॥ ०१३ ॥

ा कृशं िववण च राजानमतथोिचतम ।्उपवासपिरां गिपिरवािरतम ् ॥ ०१४ ॥

धमपुः स िपतरं पिर महाभजुः ।शोकजं बामुृ पनुव चनमवीत ् ॥ ०१५ ॥

न कामये नरे जीिवतं पिृथव तथा ।यथा तव ियं राजिंकीषा िम परंतप ॥ ०१६ ॥

यिद हमनुाो भवतो दियतोऽिप वा ।ियतां तावदाहारतो वेामहे वयम ् ॥ ०१७ ॥

ततोऽवीहातजेा धम पुं स पािथ वः ।अनुातया पु भुीयािमित कामये ॥ ०१८ ॥

इित वुित राजेे धतृरा े यिुधिरम ।्ऋिषः सवतीपुो ासोऽे वचोऽवीत ् ॥ ०१९ ॥

१८ आमवासपव

ासवाम ्

अाय ००८ास उवाच ॥

यिुधिर महाबाहो यदाह कुननः ।धतृराो महाा ां तुािवचारयन ् ॥ ००१ ॥

अयं िह वृो नपृितहतपुो िवशषेतः ।नदें कृं िचरतरं सहिेदित मितम म ॥ ००२ ॥

गाारी च महाभागा ाा कणविेदनी ।पुशोकं महाराज धयैणोहत े भशृम ् ॥ ००३ ॥

अहमतेदवे ां वीिम कु मे वचः ।अनुां लभतां राजा मा वथृहे मिरित ॥ ००४ ॥

राजषणां परुाणानामनयुात ु गितं नपृः ।राजषणां िह सवषामे वनमपुायः ॥ ००५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इुः स तदा राजा ासनेातुकम णा ।वुाच महातजेा धम राजो यिुधिरः ॥ ००६ ॥

भगवानवे नो माो भगवानवे नो गुः ।भगवान रा कुल च परायणम ् ॥ ००७ ॥

अहं त ु पुो भगवािता राजा गु मे ।िनदशेवत च िपतःु पुो भवित धम तः ॥ ००८ ॥

अाय ००८ १९

इुः स त ु तं ाह ासो धम भतृां वरः ।यिुधिरं महातजेाः पनुरवे िवशां पत े ॥ ००९ ॥

एवमतेहाबाहो यथा वदिस भारत ।राजायं वृतां ाः माणे परमे ितः ॥ ०१० ॥

सोऽयं मयानुातया च पिृथवीपत े ।करोत ुमिभायं मा िवकरो भव ॥ ०११ ॥

एष एव परो धम राजषणां यिुधिर ।समरे वा भवेृवु न े वा िविधपवू कम ् ॥ ०१२ ॥

िपा त ु तव राजे पाडुना पिृथवीिता ।िशभतूने राजायं गुवय ुपािसतः ॥ ०१३ ॥

तिुभद िणाविरपवतशोिभतःै ।महििरं भोगा भुाः पुा पािलताः ॥ ०१४ ॥

पुसंं च िवपलंु रां िवोिषत े िय ।योदशसमा भंु दं च िविवधं वस ु ॥ ०१५ ॥

या चायं नरा गुशुषूया नपृः ।आरािधतः सभृने गाारी च यशिनी ॥ ०१६ ॥

अनजुानीिह िपतरं समयोऽ तपोिवधौ ।न मिुव त े चा ससुूोऽिप यिुधिर ॥ ०१७ ॥

एतावा वचनमनुा च पािथ वम ।्तथािित च तनेोः कौयेने ययौ वनम ् ॥ ०१८ ॥

२० आमवासपव

गत े भगवित ास े राजा पाडुसतुतः ।ोवाच िपतरं वृं मं मिमवानतः ॥ ०१९ ॥

यदाह भगवाासो यािप भवतो मतम ।्यदाह च महेासः कृपो िवर एव च ॥ ०२० ॥

ययुुःु सयवै तता हमसा ।सव तेऽेनमुाा मे कुला िहतिैषणः ॥ ०२१ ॥

इदं त ु याच े नपृत े ामहं िशरसा नतः ।ियतां तावदाहारतो गामं ित ॥ ०२२ ॥

यिुधिरानशुासनम ्

अाय ००९वशैपंायन उवाच ॥

ततो राानुातो धतृराः तापवान ।्ययौ भवनं राजा गााया नगुतदा ॥ ००१ ॥

माणगितधमाृािदव समुरन ।्पदाितः स महीपालो जीण गजपितय था ॥ ००२ ॥

तमगिरो िवातू सयः ।स चािप परमेासः कृपः शारतथा ॥ ००३ ॥

अाय ००९ २१

स िवय गहंृ राजा कृतपवूा िकियः ।तप िया िजेानाहारमकरोदा ॥ ००४ ॥

गाारी चवै धम ा कुा सह मनिनी ।वधिूभपचारणे पिूजताभु भारत ॥ ००५ ॥

कृताहारं कृताहाराः सव त े िवरादयः ।पाडवा कुेमपुाित तं नपृम ् ॥ ००६ ॥

ततोऽवीहाराज कुीपुमपुरे ।िनषणं पािणना पृ े संशृिकासतुः ॥ ००७ ॥

अमादया काय ः सव था कुनन ।अाे राजशा ल राे धम परुृत े ॥ ००८ ॥

त ुशं यथा तात रित ुं पाडुनन ।रां धम च कौये िवानिस िनबोध तत ् ॥ ००९ ॥

िवावृादवै मपुासीथा यिुधिर ।णयुाे च ययूःु कुया वैािवचारयन ् ॥ ०१० ॥

ाताय तााजजूिया यथािविध ।कृकाले समु े पृथेाः काय मानः ॥ ०११ ॥

ते त ु समंािनता राजंया रािहतािथ ना ।वि िहतं तात सव कौरवनन ॥ ०१२ ॥

इियािण च सवा िण वािजविरपालय ।िहताय व ै भिवि रितं िवणं यथा ॥ ०१३ ॥

अमाानपुधातीताितपृतैामहाचुीन ।्

२२ आमवासपव

दाामस ु सवष ु मुाुषे ु योजयःे ॥ ०१४ ॥

चारयथेा सततं चाररैिविदतःै परान ।्परीितबै िवधं राषे ु परषे ु च ॥ ०१५ ॥

परंु च ते सगुु ं ाढाकारतोरणम ।्अाालकसबंाधं षथं सव तोिदशम ् ॥ ०१६ ॥

त ारािण काया िण पया ािन बहृि च ।सवतः सिुवभािन यरैारितािन च ॥ ०१७ ॥

पुषरैलमथ िैव िदतःै कुलशीलतः ।आा च रः सततं भोजनािदष ु भारत ॥ ०१८ ॥

िवहाराहारकालेष ु माशासनषे ु च ।िय ते सगुुाः वुृ रैारैिधिताः ॥ ०१९ ॥

शीलविः कुलीनै िवि यिुधिर ॥ ०१९ ॥

मिणवै कुवथा िजािािवशारदान ।्िवनीतां कुलीनां धमा थ कुशलानजृनू ् ॥ ०२० ॥

तःै साध मयथेां नाथ बिभः सह ।समरैिप च ै पदशेने केनिचत ् ॥ ०२१ ॥

ससुवंतृं मगहंृ लं चा मयःे ।अरये िनःशलाके वा न च राौ कथन ॥ ०२२ ॥

वानराः पिणवै य े मनुानकुािरणः ।सव मगहृे वा य े चािप जडपकुाः ॥ ०२३ ॥

अाय ०१० २३

मभदेे िह य े दोषा भवि पिृथवीिताम ।्न त े शाः समाधात ुं कथििदित मे मितः ॥ ०२४ ॥

दोषां मभदेषे ु यूां मिमडले ।अभदेे च गणुााजनुः पनुरिरंदम ॥ ०२५ ॥

पौरजानपदानां च शौचाशौचं यिुधिर ।यथा ाििदतं राजंथा काय मिरंदम ॥ ०२६ ॥

अाय ०१०धतृरा उवाच ॥

वहारा ते तात िनमारैिधिताः ।योाुिैहत ै राजिं चाररैनिुताः ॥ ००१ ॥

पिरमाणं िविदा च दडं दषे ु भारत ।णययेयु थाायं पुषाे यिुधिर ॥ ००२ ॥

आदानचयवै परदारािभमशकाः ।उदडधाना िमा ाहािरणथा ॥ ००३ ॥

आोार ा हारः साहसियाः ।सभािवहारभेारो वणा नां च षकाः ॥ ००४ ॥

िहरयदा वा कत ा दशेकालतः ॥ ००४ ॥

ातरवे िह पयथेा य े कुय ु यकम त े ।

२४ आमवासपव

अलारमथो भोमत ऊ समाचरःे ॥ ००५ ॥

पयथेा ततो योधादा ं पिरहष यन ।्तानां च चराणां च दोषे सदा भवते ् ॥ ००६ ॥

सदा चापररां त े भवेाया थ िनण य े ।मरा े िवहारे माे च सदा भवते ् ॥ ००७ ॥

सव ाियकाः कालाः काया णां भरतष भ ।तथवैालतः काले ितथेा भिूरदिणः ॥ ००८ ॥

चवमणां तात पया यो षे िनशः ॥ ००८ ॥

कोश सये यं कुवथा ायतः सदा ।ििवध महाराज िवपरीतं िववज यःे ॥ ००९ ॥

चारिैव िदा शूं य े त े रााराियणः ।तानाःै पुषै राातयथेाः पररम ् ॥ ०१० ॥

कमाथ भृांं वरयथेाः कुह ।कारयथेा कमा िण युायैुरिधितःै ॥ ०११ ॥

सनेाणतेा च भवेव तात ढतः ।शरूः ेशसहवै िय तव मानवः ॥ ०१२ ॥

सव जानपदावै तव कमा िण पाडव ।पौरोगवा सा कुय ुय वहािरणः ॥ ०१३ ॥

रं पररं च षे ुचवै परषे ु च ।उपलियतं त े िनमवे यिुधिर ॥ ०१४ ॥

अाय ०११ २५

दशेारा नरा िवााः सवकम स ु ।माािभरनुपािभरनुाा िहताया ॥ ०१५ ॥

गणुािथ नां गणुः काय िवषां त े जनािधप ।अिवचाा ते त ेयु था मेम हािगिरः ॥ ०१६ ॥

अाय ०११धतृरा उवाच ॥

मडलािन च बुथेाः परषेामानथा ।उदासीनगणुानां च ममानां तथवै च ॥ ००१ ॥

चतणुा शजुातानां सवषामातताियनाम ।्िमं चािमिमं च बों तऽेिरकशन ॥ ००२ ॥

तथामाा जनपदा गा िण िवषमािण च ।बलािन च कुे भवषेां यथेकम ् ॥ ००३ ॥

ते च ादश कौये राां व ै िविवधाकाः ।मिधाना गणुाः षिा दश च भो ॥ ००४ ॥

एतडलिमाराचाया नीितकोिवदाः ।अ षाुयमायं यिुधिर िनबोध तत ् ॥ ००५ ॥

विृयौ च िवयेौ ानं च कुनन ।िसा महाबाहो ततः षाुयचािरणः ॥ ००६ ॥

२६ आमवासपव

यदा पो बलवारपथाबलः ।िवगृ शूौये यायािितपितदा ॥ ००७ ॥

यदा पोऽबलवांदा सिंधं समायते ् ॥ ००७ ॥

ाणां सयवै कत ः ाहांथा ।यदा समथ यानाय निचरणेवै भारत ॥ ००८ ॥

तदा सव िवधयें ाानं च न िवभाजयते ।्भिूमरफला दयेा िवपरीत भारत ॥ ००९ ॥

िहरयं कुभिूयं िमं ीणमकोशवत ।्िवपरीता गृीयायं सिंधिवशारदः ॥ ०१० ॥

संथ राजपुं च िलथेा भरतष भ ।िवपरीतु तऽेदयेः पु कािदापिद ॥ ०११ ॥

त मो े यं च कुया ः सोपायमिवत ् ॥ ०११ ॥

कृतीनां च कौये राजा दीनां िवभावयते ।्मणे यगुपंं सनानां बलाबलम ् ॥ ०१२ ॥

पीडनंनं चवै कोशभथवै च ।काय यने शणूां रां रता यम ् ॥ ०१३ ॥

न च िहंोऽपुगतः सामो विृिमता ।कौये तं न िहंसते यो मह िविजगीषत े ॥ ०१४ ॥

गणानां भदेन े योगं गथेाः सह मििभः ।साधसुहणावै पापिनहणाथा ॥ ०१५ ॥

ब लाािप सततं नावा बलीयसा ।

अाय ०१२ २७

ितथेा राजशा ल वतैस विृमाितः ॥ ०१६ ॥

यवेमिभयाया ब लं बलवापृः ।सामािदिभपायैं मणे िविनवत यते ् ॥ ०१७ ॥

अशुवं ु युाय िनतेह मििभः ।कोशने पौरदै डने य े चाे ियकािरणः ॥ ०१८ ॥

असभंवे त ु सव यथामुने िनतते ।्मणेानने मोः ारीरमिप केवलम ् ॥ ०१९ ॥

अाय ०१२धतृरा उवाच ॥

सिंधिवहम पयथेा राजसम ।ियोिन ं ििवधोपायं बकं यिुधिर ॥ ००१ ॥

राजे पय ुपासीथािछा िैवमानः ।तुपुबलः शरुावािनित च रते ् ॥ ००२ ॥

पय ुपासनकाले त ु िवपरीतं िवधीयत े ।आमदकाले राजे पसप तो वरः ॥ ००३ ॥

सनं भदेन ं चवै शणूां कारयेतः ।कशन ं भीषणं चवै युे चािप बयम ् ॥ ००४ ॥

२८ आमवासपव

यामानो नपृितििवधं पिरिचयते ।्आनवै शो शिं शािवशारदः ॥ ००५ ॥

उाहभशुिां मशा च भारत ।उपपो नरो यायािपरीतमतोऽथा ॥ ००६ ॥

आददीत बलं राजा मौलं िमबलं तथा ।अटवीबलं भतृं चवै तथा णेीबलं च यत ् ॥ ००७ ॥

त िमबलं राजौलेन न िविशते ।णेीबलं भतृं चवै तु एविेत मे मितः ॥ ००८ ॥

तथा चारबलं चवै पररसमं नपृ ।िवयें बलकालेष ु राा काल उपिते ॥ ००९ ॥

आपदािप बोा बपा नरािधप ।भवि राां कौर यााः पथृगतः ण ु ॥ ०१० ॥

िवका बहवो राजापदां पाडुनन ।सामािदिभप शमयेापृः सदा ॥ ०११ ॥

याां यायालयै ुो राजा षिः परंतप ।सयंुो दशेकालाां बलरैागणुैथा ॥ ०१२ ॥

तुपुबलो यायााजा वृदुय े रतः ।आताथो यायादनतृाविप पािथ वः ॥ ०१३ ॥

णूामान ं वािजरथधानां ; जुमःै सवंतृकूलरोधसम ।्पदाितनागबै कदमां नद ; सपनाशे नपृितः यायात ् ॥ ०१४ ॥

अथोपपा शकटं पं वं च भारत ।

अाय ०१२ २९

उशना वदे यां ततैििहतं िवभो ॥ ०१५ ॥

सादिया परबलं कृा च बलहष णम ।्भमूौ योजयेुं परभमूौ तथवै च ॥ ०१६ ॥

लं शमयेाजा िनिपेिननो नरान ।्ाा िवषयं तं च सामािदिभपमते ् ॥ ०१७ ॥

सवथवै महाराज शरीरं धारयिेदह ।ेहे चवै कत मािनःयेसं परम ् ॥ ०१८ ॥

एवं कुव भुा वाचो लोकेऽिणतुे नपृः ।े ग तथाोित जा धमण पालयन ् ॥ ०१९ ॥

एवं या कुे वित तं जािहतम ।्उभयोलकयोात ाय े िनमवे च ॥ ०२० ॥

भीणे पवू मुोऽिस कृने िवरणे च ।मयावयं वं ीा त े नपृसम ॥ ०२१ ॥

एतव यथाायं कुवथा भिूरदिण ।ियथा जानां ं ग सखुमवािस ॥ ०२२ ॥

अमधेसहणे यो यजेिृथवीपितः ।पालयेािप धमण जाुं फलं लभते ् ॥ ०२३ ॥

३० आमवासपव

धतृरावाम ्

अाय ०१३यिुधिर उवाच ॥

एवमतेिरािम यथा पिृथवीपत े ।भयूवैानशुाोऽहं भवता पािथ वष भ ॥ ००१ ॥

भीे ग मनुा े गत े च मधसुदून े ।िवरे सये चवै कोऽो मां वुमहित ॥ ००२ ॥

य ु मामनशुाीह भवान िहत े ितः ।कता तेहीपाल िनवृ तो भव भारत ॥ ००३ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एवमुः स राजिष ध म राजने धीमता ।कौयें समनुातिुमयषे भरतष भ ॥ ००४ ॥

पु िवतां तावमािप बलवामः ।इुा ािवशाजा गााया भवनं तदा ॥ ००५ ॥

तमासनगतं दवेी गाारी धम चािरणी ।उवाच काले काला जापितसमं पितम ् ॥ ००६ ॥

अनुातः यं तने ासनेािप महिष णा ।यिुधिरानमुत े कदारयं गिमिस ॥ ००७ ॥

धतृरा उवाच ॥

अाय ०१३ ३१

गााय हमनुातः यं िपा महाना ।यिुधिरानमुत े गाि निचरानम ् ॥ ००८ ॥

अहं िह नाम सवषां तषेां ू तदिेवनाम ।्पुाणां दातिुमािम ेभावानगुं वस ु ॥ ००९ ॥

सवकृितसािंनं कारिया वेमिन ॥ ००९ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इुा धम राजाय षेयामास पािथ वः ।स च तचनाव समािने महीपितः ॥ ०१० ॥

ततो िन नपृितादःपरुादा ।सव सुनं चवै सवा कृतीथा ॥ ०११ ॥

समवतेां तावा ौरजानपदानथ ॥ ०११ ॥

ाणां महीपालाानादशेसमागतान ।्ततः ाह महातजेा धतृराो महीपितः ॥ ०१२ ॥

वकेामनसो ाणाः कुजालाः ।ियावै वैया शूावै समागताः ॥ ०१३ ॥

भवः कुरववै बकालं सहोिषताः ।परर सुदः पररिहत े रताः ॥ ०१४ ॥

यिददानीमहं यूामिाल उपिते ।तथा भविः कत मिवचाय वचो मम ॥ ०१५ ॥

अरयगमन े बिुगा ारीसिहत मे ।

३२ आमवासपव

ासानमुत े राथा कुीसतु च ॥ ०१६ ॥

भवोऽनजुान ु मा वोऽा भिूचारणा ॥ ०१६ ॥

अाकं भवतां चवै ययें ीितिह शाती ।न चाेि दशेषे ु राािमित मितम म ॥ ०१७ ॥

ाोऽि वयसानने तथा पुिवनाकृतः ।उपवासकृशाि गाारीसिहतोऽनघाः ॥ ०१८ ॥

यिुधिरगते राे ााि सखुं महत ।्मे यधनैया ििशिमित समाः ॥ ०१९ ॥

मम वृ हतपु का गितः ।ऋते वन ं महाभागाानुातमुहथ ॥ ०२० ॥

त तचनं ुा सव त े कुजालाः ।बासिंदधया वाचा भ रतष भ ॥ ०२१ ॥

तानिववुतः िकिःुखशोकपरायणान ।्पनुरवे महातजेा धतृराोऽवीिददम ् ॥ ०२२ ॥

अाय ०१४धतृरा उवाच ॥

शतंनःु पालयामास यथाविृथवीिममाम ।्

अाय ०१४ ३३

तथा िविचवीय भीणे पिरपािलतः ॥ ००१ ॥

पालयामास वातो िविदतं वो नसशंयः ॥ ००१ ॥

यथा च पाडुा ता म े दियतो भवतामभतू ।्स चािप पालयामास यथाव वे ह ॥ ००२ ॥

मया च भवतां सषूा या कृतानघाः ।असवा महाभागामतितःै ॥ ००३ ॥

य यधननेदें रां भुमकटकम ।्अिप त न वो मो ब ुिरपरावान ् ॥ ००४ ॥

तापराधाबु ुरेिभमानाहीिताम ।्िवमदः समुहानासीदनयाृतादथ ॥ ००५ ॥

तया साध ु वापीदं यिद वासाध ु व ै कृतम ।्तो िद न कत ं मामनुातमुहथ ॥ ००६ ॥

वृोऽयं हतपुोऽयं ःिखतोऽयं जनािधपः ।पवू राां च पुोऽयिमित कृानजुानत ॥ ००७ ॥

इयं च कृपणा वृा हतपुा तपिनी ।गाारी पुशोकाता तुं याचित वो मया ॥ ००८ ॥

हतपुािवमौ वृौ िविदा ःिखतौ तथा ।अनजुानीत भं वो जावः शरणं च वः ॥ ००९ ॥

अयं च कौरवो राजा कुीपुो यिुधिरः ।सवभ विः समषे ु िवषमषे ु च ॥ ०१० ॥

३४ आमवासपव

न जात ु िवषमं चवै गिमित कदाचन ॥ ०१० ॥

चारः सिचवा य ातरो िवपलुौजसः ।लोकपालोपमा ते े सव धमा थ दिश नः ॥ ०११ ॥

वे भगवानषे सव भतूजगितः ।यिुधिरो महातजेा भवतः पालियित ॥ ०१२ ॥

अवयमवे विमित कृा वीिम वः ।एष ासो मया दः सवषां वो यिुधिरः ॥ ०१३ ॥

भवोऽ च वीर ासभतूा मया कृताः ॥ ०१३ ॥

यवे तःै कृतं िकिलीकं वा सतुमै म ।यने मदीयने तदनुातमुहथ ॥ ०१४ ॥

भवििह न मे मःु कृतपवू ः कथन ।अगुभानामषेोऽिलिरदं नमः ॥ ०१५ ॥

तषेामिरबुीनां ानां कामचािरणाम ।्कृत े याचािम वः सवा ाारीसिहतोऽनघाः ॥ ०१६ ॥

इुाने त े राा पौरजानपदा जनाः ।नोचबुा कलाः िकिीां चुः पररम ् ॥ ०१७ ॥

अाय ०१५ ३५

अाय ०१५वशैपंायन उवाच ॥

एवमुा ु त े तने पौरजानपदा जनाः ।वृने राा कौर नसा इवाभवन ् ॥ ००१ ॥

तूभतूांतां ु बाकठाहीपितः ।धतृराो महीपालः पनुरवेाभाषत ॥ ००२ ॥

वृं मां हतपुं च धम पा सहानया ।िवलपं बिवधं कृपणं चवै समाः ॥ ००३ ॥

िपा यमनुातं कृपैायनने व ै ।वनवासाय धम ा धम ने नपृणे च ॥ ००४ ॥

सोऽहं पनुः पनुया च े िशरसावनतोऽनघाः ।गााया सिहतं तां समनुातमुहथ ॥ ००५ ॥

ुा त ु कुराज वाािन कणािन त े ।ः सव तो राजमतेाः कुजालाः ॥ ००६ ॥

उरीयःै करैािप सछंा वदनािन त े ।ः शोकसतंा मुत िपतमृातवृत ् ॥ ००७ ॥

दयःै शूभतूै े धतृरावासजम ।्ःखं सधंारयः नसा इवाभवन ् ॥ ००८ ॥

ते िवनीय तमायासं कुराजिवयोगजम ।्शनःै शनैदाोमवुमतातु ॥ ००९ ॥

३६ आमवासपव

ततः सधंाय त े सव वााथ समासतः ।एकिाणे राजावेयोचनु रािधपम ् ॥ ०१० ॥

ततः चरणे वृः समंतोऽथ िवशारदः ।सााो बृचो राजंु समपुचमे ॥ ०११ ॥

अनमुा महाराजं तदः संभा च ।िवः गो मधेावी स राजानमवुाच ह ॥ ०१२ ॥

राजां जना मिय सव समिप तम ।्वािम तदहं वीर तषु नरािधप ॥ ०१३ ॥

यथा वदिस राजे सवमतेथा िवभो ।ना िमा वचः िकिुं नः पररम ् ॥ ०१४ ॥

न जा तु वशं राां किदाचन ।राजासीः जापालः जानामियो भवते ् ॥ ०१५ ॥

िपतवृातवृवै भवः पालयि नः ।न च यधनः िकिदयंु कृतवापृ ॥ ०१६ ॥

यथा वीित धम ो मिुनः सवतीसतुः ।तथा कु महाराज स िह नः परमो गुः ॥ ०१७ ॥

ा वयं त ु भवता ःखशोकपरायणाः ।भिवामिरं राजवणुशतैताः ॥ ०१८ ॥

यथा शतंननुा गुा राा िचादने च ।भीवीयपगढूने िपा च तव पािथ व ॥ ०१९ ॥

भविुयजुा चवै पाडुना पिृथवीिता ।

अाय ०१६ ३७

तथा यधननेािप राा सपुिरपािलताः ॥ ०२० ॥

न मिप पुेलीकं कृतवापृ ।िपतरीव सिुवाििप नरािधप े ॥ ०२१ ॥

वयमा यथा सवतो िविदतं तथा ॥ ०२१ ॥

तथा वष सहाय कुीपुणे धीमता ।पामाना धिृतमता सखुं िवामहे नपृ ॥ ०२२ ॥

राजषणां परुाणानां भवतां वशंधािरणाम ।्कुसवंरणादीनां भरत च धीमतः ॥ ०२३ ॥

वृं समनयुाषे धमा ा भिूरदिणः ।ना वां महाराज ससुूमिप िवते ॥ ०२४ ॥

उिषताः सखुं िनं भवता पिरपािलताः ।ससुूं च लीकं त े सपु न िवते ॥ ०२५ ॥

य ुाितिवमदऽिा यधनं ित ।भवमननुेािम तािप कुनन ॥ ०२६ ॥

अाय ०१६ाण उवाच ॥

न तयुधनकृतं न च तवता कृतम ।्न कण सौबलाां च कुरवो ययं गताः ॥ ००१ ॥

३८ आमवासपव

दवैं त ु िवजानीमो य शं बािधतमु ।्दवैं पुषकारणे न शमितवित तमु ् ॥ ००२ ॥

अौिहयो महाराज दशाौ च समागताः ।अादशाहने हता दशिभयधपुवःै ॥ ००३ ॥

भीोणकृपाै कणन च महाना ।ययुधुानने वीरणे धृुने चवै ह ॥ ००४ ॥

चतिुभ ः पाडुपुै भीमाज ुनयमनैृ प ।जनयोऽयं नपृत े कृतो दवैबलाृतःै ॥ ००५ ॥

अवयमवे सामे ियणे िवशषेतः ।कत ं िनधनं लोके शणे बनुा ॥ ००६ ॥

तिैरयं पुषािैव ाबाबलाितःै ।पिृथवी िनहता सवा सहया सरथिपा ॥ ००७ ॥

न स राजापराोित पुव महामनाः ।न भवा च ते भृा न कण न च सौबलः ॥ ००८ ॥

यिनाः कुेा राजान सहशः ।सव दवैकृतं तै कोऽ िकं वुमहित ॥ ००९ ॥

गुम तो भवान कृ जगतः भःु ।धमा ानमतुमनजुानीमहे सतुम ् ॥ ०१० ॥

लभतां वीरलोका ससहायो नरािधपः ।िजाःै समनुातििदवे मोदतां सखुी ॥ ०११ ॥

अाय ०१६ ३९

ाते च भवाुयं धम च परमां िितम ।्वदे पुयं च कान सरतसम ॥ ०१२ ॥

ापदानााािभः पाडवाः पुषष भाः ।समथा ििदवािप पालन े िकं पनुः ितःे ॥ ०१३ ॥

अनवुि चापीमाः समषे ु िवषमषे ु च ।जाः कुकुले पाडवाीलभषूणान ् ॥ ०१४ ॥

दयेाहारां पिरहारां पािथ व ।पवू राजाितसगा पालयवे पाडवः ॥ ०१५ ॥

दीघ दश कृतः सदा वैवणो यथा ।अुसिचवायं कुीपुो महामनाः ॥ ०१६ ॥

अिमे दयावां शिुच भरतष भ ।ऋज ु पयित मधेावी पुवाित नः सदा ॥ ०१७ ॥

िवियं च जना ससंगा म ज वै ।न किरि राजष तथा भीमाज ुनादयः ॥ ०१८ ॥

मा मृष ुकौराीेाशीिवषोपमाः ।वीय वो महाानः पौराणां च िहत े रताः ॥ ०१९ ॥

न कुी न च पााली न चोपी न साती ।अिन े किरि ितकूलािन किहिचत ् ॥ ०२० ॥

भवृतिममं हंे यिुधिरिवविध तम ।्न पृतः किरि पौरजानपदा जनाः ॥ ०२१ ॥

अधिम ानिप सतः कुीपुा महारथाः ।

४० आमवासपव

मानवाालियि भूा धम परायणाः ॥ ०२२ ॥

स राजानसं ःखमपनीय यिुधिरात ।्कु काया िण धा िण नमे भरतष भ ॥ ०२३ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

त तचनं ध मनबुगणुोरम ।्साध ु सािित सवः स जनः ितगहृीतवान ् ॥ ०२४ ॥

धतृरा तामिभपू पनुः पनुः ।िवसज यामास तदा सवा ु कृतीः शनःै ॥ ०२५ ॥

स तःै सपंिूजतो राजा िशवनेाविेतदा ।ािलः पजूयामास तं जनं भरतष भ ॥ ०२६ ॥

ततो िववशे भवुन ं गााया सिहतो नपृः ।ुायां चवै शव या यकार िनबोध तत ् ॥ ०२७ ॥

भीमसनेवाम ्

अाय ०१७वशैपंायन उवाच ॥

िुषतायां रजां त ु धतृराोऽिकासतुः ।िवरं षेयामास यिुधिरिनवशेनम ् ॥ ००१ ॥

अाय ०१७ ४१

स गा राजवचनावाचातुमीरम ।्यिुधिरं महातजेाः सव बिुमतां वरः ॥ ००२ ॥

धतृराो महाराज वनवासाय दीितः ।गिमित वनं राजाि कीमागतािममाम ् ॥ ००३ ॥

स ा कुकुले िकिदथ मभीित ।ािमित दात ुं स गाेय महानः ॥ ००४ ॥

ोण सोमद बाीक च धीमतः ।पुाणां चवै सवषां य े चा सुदो हताः ॥ ००५ ॥

यिद चानजुानीष े सैवापसद च ॥ ००५ ॥

एतुा त ु वचनं िवर यिुधिरः ।ः सपंजूयामास गडुाकेश पाडवः ॥ ००६ ॥

न त ु भीमो ढोधचो जगहृे तदा ।िवर महातजेा यधनकृतं रन ् ॥ ००७ ॥

अिभायं िविदा त ु भीमसने फनुः ।िकरीटी िकिदान भीमं वचनमवीत ् ॥ ००८ ॥

भीम राजा िपता वृो वनवासाय दीितः ।दातिुमित सवषां सुदामौदिेहकम ् ॥ ००९ ॥

भवता िनिज तं िवं दातिुमित कौरवः ।भीादीनां महाबाहो तदनुातमुहिस ॥ ०१० ॥

िदा महाबाहो धतृराः याचित ।

४२ आमवासपव

यािचतो यः परुाािभः पय काल पय यम ् ॥ ०११ ॥

योऽसौ पिृथाः कृाया भता भूा नरािधपः ।परिैव िनहतापो वनं गमुभीित ॥ ०१२ ॥

मा तऽेुषा दानावत ु दश नम ।्अयशमतोऽादध च महाभजु ॥ ०१३ ॥

राजानमपुित ें ातरमीरम ।्अहमिस दात ुं व ै नादात ुं भरतष भ ॥ ०१४ ॥

एवं वुाणं कौयें धम राजोऽपजूयत ् ॥ ०१४ ॥

भीमसनेु सोधः ोवाचदें वचदा ।वयं भी कुमह तेकाया िण फनु ॥ ०१५ ॥

सोमद नपृतभेू िरवस एव च ।बाीक च राजषण च महानः ॥ ०१६ ॥

अषेां चवै सुदां कुी कणा य दाित ।ाािन पुषा मादाौरवको नपृः ॥ ०१७ ॥

इित मे वत त े बिुमा वो नुशवः ।कातरं या ु सव यधनादयः ॥ ०१८ ॥

यिैरयं पिृथवी सवा घाितता कुलपासंनःै ॥ ०१८ ॥

कुतम िवृ वरंै ादशवािष कम ।्अातवासगमनं ौपदीशोकवध नम ् ॥ ०१९ ॥

तदा धतृरा हेोऽाभवदा ॥ ०१९ ॥

अज ुनयिुधिरयोः वाे ४३

कृािजनोपसवंीतो ताभरणभषूणः ।साध पाालपुा ं राजानमपुजिमवान ् ॥ ०२० ॥

तदा ोणभीौ तौ सोमदोऽिप वाभवत ् ॥ ०२० ॥

य योदश समा वन े वने जीविस ।न तदा ा िपता ेः िपतृनेािभवीते ॥ ०२१ ॥

िकं त े तितृं पाथ यदषे कुलपासंनः ।वृ ो िवरं ाह तू े िकं िजतिमतु ॥ ०२२ ॥

तमवेवंािदन ं राजा कुीपुो यिुधिरः ।उवाच ातरं धीमाोषमािेत भयन ् ॥ ०२३ ॥

अज ुनयिुधिरयोः वाे

अाय ०१८अज ुन उवाच ॥

भीम ेो गुम ं नातोऽुमुहे ।धतृराो िह राजिष ः सव था मानमहित ॥ ००१ ॥

न रपराािन रि सकृुतािन च ।असिंभाथ मया दाः साधवः पुषोमाः ॥ ००२ ॥

४४ आमवासपव

इदं मचनाः कौरवं िूह पािथ वम ।्याविदित पुाणां दात ुं तावदाहम ् ॥ ००३ ॥

भीादीनां च सवषां सुदामपुकािरणाम ।्मम कोशािदित िवभो मा भूीमः सुम नाः ॥ ००४ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इेु धम राजमज ुन ं पजूयत ।्भीमसनेः कटाणे वीां चे धनयम ् ॥ ००५ ॥

ततः स िवरं धीमाामाह यिुधिरः ।न भीमसने े कोपं स नपृितः कत ुमहित ॥ ००६ ॥

पिरिो िह भीमोऽयं िहमवृातपािदिभः ।ःखबै िवधधैमानरय े िविदतं तव ॥ ००७ ॥

िकं त ु मचनािूह राजान ं भरतष भम ।्यिदिस याव गृतां महृािदित ॥ ००८ ॥

यायमयं भीमः करोित भशृःिखतः ।न तनिस कत िमित वाः स पािथ वः ॥ ००९ ॥

यमाि धनं िकिदज ुन च वेमिन ।त ामी महाराज इित वाः स पािथ वः ॥ ०१० ॥

ददात ु राजा िवेो यथें ियतां यः ।पुाणां सुदां चवै गानृयम सः ॥ ०११ ॥

इदं चािप शरीरं म े तवायं जनािधप ।धनािन चिेत िवि ं ना सशंयः ॥ ०१२ ॥

िवरवाम ् ४५

िवरवाम ्

अाय ०१९वशैपंायन उवाच ॥

एवमुु राा स िवरो बिुसमः ।धतृरामपुेदें वामाह महाथ वत ् ॥ ००१ ॥

उो यिुधिरो राजा भवचनमािदतः ।स च संु वां त े शशसं महािुतः ॥ ००२ ॥

बीभु महातजेा िनवदेयित त े गहृान ।्वस ु त गहृे य ाणानिप च केवलान ् ॥ ००३ ॥

धमराज पुे रां ाणानािन च ।अनजुानाित राजष यादिप िकन ॥ ००४ ॥

भीमु सव ःखािन संृ बलातु ।कृािदव महाबारनमुे िविनःसन ् ॥ ००५ ॥

स राा धम शीलेन ाा बीभनुा तथा ।अननुीतो महाबाः सौदे ािपतोऽिप च ॥ ००६ ॥

न च मुया काय इित ां ाह धम राट ्।संृ भीमरंै यदायवदाचरते ् ॥ ००७ ॥

४६ आमवासपव

एवंायो िह धमऽयं ियाणां नरािधप ।युे ियधम च िनरतोऽयं वकृोदरः ॥ ००८ ॥

वकृोदरकृत े चाहमज ुन पनुः पनुः ।सादयाव नपृत े भवाभिुरहाि यत ् ॥ ००९ ॥

ददात ु भवािं याविदिस पािथ व ।मीरो नो रा ाणानां चिेत भारत ॥ ०१० ॥

दयेाहारां पुाणां चौदिेहकम ।्इतो रािन गावै दासीदासमजािवकम ् ॥ ०११ ॥

आनिया कुेो ाणेः यतु ।दीनाकृपणे त त नपृाया ॥ ०१२ ॥

बरसपानााः सभा िवर कारय ।गवां िनपाना िविवधं पुयकम यत ् ॥ ०१३ ॥

इित मामवीाजा पाथ वै धनयः ।यदानरं काय तवाुमहित ॥ ०१४ ॥

इुो िवरणेाथ धतृराोऽिभन तत ।्मने महादान े काि ां जनमजेय ॥ ०१५ ॥

ायः ४७

ायः

अाय ०२०वशैपंायन उवाच ॥

िवरणेवैमुु धतृराो जनािधपः ।ीितमानभवाजा राो िजो कमणा ॥ ००१ ॥

ततोऽिभपाीाय ाणानिृषसमान ।्पुाथ सुदां चवै स समी सहशः ॥ ००२ ॥

कारियापानािन यानााादनािन च ।सवुण मिणरािन दासीदासपिरदान ् ॥ ००३ ॥

कलािजनरािन ामाेानजािवकम ।्अलाराजानाावै वरियः ॥ ००४ ॥

आिदयािदय िवेो ददौ स नपृसमः ॥ ००४ ॥

ोणं सी भीं च सोमदं च बािकम ।्यधनं च राजान ं पुांवै पथृथृक ् ॥ ००५ ॥

जयथपरुोगां सुदवै सव शः ॥ ००५ ॥

स ायो ववधृ े बगोधनदिणः ।अनकेधनरौघो यिुधिरमते तदा ॥ ००६ ॥

अिनशं य पुषा गणका लेखकाथा ।यिुधिर वचनादापृि तं नपृम ् ॥ ००७ ॥

४८ आमवासपव

आापय िकमतेेः दयें दीयतािमित ।तपितमवेा वचनाे यते ॥ ००८ ॥

शते दये े दशशतं सहे चायतुं तथा ।दीयत े वचनााः कुीपु धीमतः ॥ ००९ ॥

एवं स वसधुारािभव ष माणो नपृादुः ।तप यामास िवांाष िूमिमवादुः ॥ ०१० ॥

ततोऽनरमवेा सववणा हीपितः ।अपानरसौघने ावयामास पािथ वः ॥ ०११ ॥

सवफेनरौघो मदृिननदनः ।गवामकरावत नारीरमहाकरः ॥ ०१२ ॥

ामाहारकुाो मिणहमेजलाण वः ।जगंावयामास धतृरादयािुधः ॥ ०१३ ॥

एवं स पुपौाणां िपतणॄामानथा ।गााया महाराज ददावौदिेहकम ् ॥ ०१४ ॥

पिराो यदासी ददानानकेशः ।ततो िनव त यामास दानयं कुहः ॥ ०१५ ॥

एवं स राजा कौरे दानमहोवम ।्नटनत कलाां बरसदिणम ् ॥ ०१६ ॥

दशाहमवें दानािन दा राजािकासतुः ।बभवू पुपौाणामनणृो भरतष भ ॥ ०१७ ॥

धतृरा वनगमनम ् ४९

धतृरा वनगमनम ्

अाय ०२१वशैपंायन उवाच ॥

ततः भात े राजा स धतृराोऽिकासतुः ।आय पाडवाीरानवासकृतणः ॥ ००१ ॥

गाारीसिहतो धीमानिभन यथािविध ।काि ां कारियिें ाणवैदपारगःै ॥ ००२ ॥

अिहों परुृ वलािजनसवंतृः ।वधपूिरवतृो राजा िनय यौ भवनातः ॥ ००३ ॥

ततः ियः कौरवपाडवानां ; याााः कौरवराजवंयाः ।तासां नादः ारासीदान ; विैचवीय नपृतौ यात े ॥ ००४ ॥

ततो लाजःै समुनोिभ राजा ; िविचािभहंृ पजूिया ।सयंोाथभृ जनं च सव ; ततः समुृ ययौ नरेः ॥ ००५ ॥

ततो राजा ािलवपमानो ; यिुधिरः सनं बाकठः ।िवलोहैा महाराज साधो ; गासीपतात भमूौ ॥ ००६ ॥

तथाज ुनीःखािभतो ; मुम ुिन ःसारताः ।यिुधिरं मवैिमवेमुा ; िनगृाथोदीधरीदमानः ॥ ००७ ॥

वकृोदरः फनुवै वीरौ ; माीपुौ िवरः सय ।

५० आमवासपव

वैयापुः सिहतो गौतमने ; धौो िवाायबुा कठाः ॥ ००८ ॥

कुी गाार बनेां ज ; ासं हमथोही ।राजा गााया ः दशेऽेवस ; पािणं ययौ धतृराः तीतः ॥ ००९ ॥

तथा कृा ौपदी यादवी च ; बालापा चोरा कौरवी च ।िचादा या कािियोऽाः ; साध राा िताा वधिूभः ॥ ०१०॥

तासां नादो दतीनां तदासी ;ाजःखाुररीणािमवोःै ।ततो िनतेुा णियाणां ; िव ाणां चवै नाय ः समात ् ॥ ०११ ॥

तिया ण े ःिखतः पौरवग ; गजायऽेतीव बभवू राजन ।्यथा पवू गतां पाडवानां ; तू े राजौरवाणां सभायाम ् ॥ ०१२ ॥

या नापयमा नवै सयू ; रामाः कदािचदिप तिरेे ।महावनं गित कौरवेे ; शोकेनाता राजमाग पेः ॥ ०१३ ॥

कुीवाम ्

अाय ०२२वशैपंायन उवाच ॥

ततः ासादहष ु वसधुायां च पािथ व ।ीणां च पुषाणां च समुहािनोऽभवत ् ॥ ००१ ॥

अाय ०२२ ५१

स राजा राजमागण ननृारीसलेन च ।कथििय यौ धीमापेमानः कृतािलः ॥ ००२ ॥

स वध मानारणे िनय यौ गजसायात ।्िवसज यामास च तं जनौघं स मुम ुः ॥ ००३ ॥

वनं ग ुं च िवरो राा सह कृतणः ।सय महामाः सतूो गाविणथा ॥ ००४ ॥

कृपं िनवत यामास ययुु ुं च महारथम ।्धतृराो महीपालः पिरदाय यिुधिरे ॥ ००५ ॥

िनवृ े पौरवग त ु राजा साःपरुदा ।धतृराानुातो िनवित तिुमयषे सः ॥ ००६ ॥

सोऽवीातरं कुीमपुे भरतष भ ।अहं राजानमिे भवती िविनवत ताम ् ॥ ००७ ॥

वधपूिरवतृा राि नगरं गमुहिस ।राजा याषे धमा ा तपस े धतृिनयः ॥ ००८ ॥

इुा धम राजने बााकुललोचना ।जगादवैं तदा कुी गाार पिरगृ ह ॥ ००९ ॥

सहदवे े महाराज मा मादं कृथाः िचत ।्एष मामनरुो िह राजंां चवै िनदा ॥ ०१० ॥

कण रथेाः सततं सामेपलाियनम ।्अवकीण िह स मया वीरो या तदा ॥ ०११ ॥

आयसं दयं ननू ं माया मम पुक ।

५२ आमवासपव

ययू जमपयाः शतधा न िवदीय त े ॥ ०१२ ॥

एवते त ु िकं शं मया कत ुमिरंदम ।मम दोषोऽयमथ ािपतो य सयू जः ॥ ०१३ ॥

तििमं महाबाहो दान ं दामुमम ् ॥ ०१३ ॥

सदवै ातिृभः साध मजािरमद न ।ौपा िय े िनंातमिरकशन ॥ ०१४ ॥

भीमसनेाज ुनौ चवै नकुल कुह ।समाधयेाया वीर कुलधगू ता ॥ ०१५ ॥

ूशरुयोः पादाुषूी वन ेहम ।्गाारीसिहता वे तापसी मलपिनी ॥ ०१६ ॥

एवमुः स धमा ा ातिृभः सिहतो वशी ।िवषादमगमीं न च िकिवाच ह ॥ ०१७ ॥

स मुत िमव ाा धम पुो यिुधिरः ।उवाच मातरं दीनिाशोकपरायणः ॥ ०१८ ॥

िकिमदं त े विसतं नवैं ं वुमहिस ।न ामनजुानािम सादं कत ुमहिस ॥ ०१९ ॥

रोचयः परुा ानुा ियदशन े ।िवराया वचोिभमा ुमहिस ॥ ०२० ॥

िनह पिृथवीपालाां ािमदं मया ।तव ामपुु वासदुवेारष भात ् ॥ ०२१ ॥

अाय ०२२ ५३

सा बिुिरयं चा भवा या तुा मया ।धम िितं ुा तािलतिुमिस ॥ ०२२ ॥

अानुृ रां च षुां चमेां यशिनीम ।्कथं विस शूषे ु वने सीद मे ॥ ०२३ ॥

इित बाकलां वाचं कुी पु वती ।जगामवैापुणूा ी भीमािमदमवीत ् ॥ ०२४ ॥

यदा रािमदं कुि भों पुिनिज तम ।्ाा राजधमा तदयें त े कुतो मितः ॥ ०२५ ॥

िकं वयं कािरताः पवू भवा पिृथवीयम ।्क हतेोः पिर वनं गमुभीिस ॥ ०२६ ॥

वनाािप िकमानीता भवा बालका वयम ।्ःखशोकसमािवौ माीपुािवमौ तथा ॥ ०२७ ॥

सीद मातमा गां वनम यशििन ।ियं यौिधिर तावु पाथ बलािज ताम ् ॥ ०२८ ॥

इित सा िनितवैाथ वनवासकृतणा ।लालतां बिवधं पुाणां नाकरोचः ॥ ०२९ ॥

ौपदी चायाूं िवषणवदना तदा ।वनवासाय ग दती भया सह ॥ ०३० ॥

सा पुादुतः सवा ुम ुरवेती ।जगामवै महााा वनाय कृतिनया ॥ ०३१ ॥

अयःु पाडवाां त ु सभृाःपरुादा ।

५४ आमवासपव

ततः मृ सािूण पुाचनमवीत ् ॥ ०३२ ॥

अाय ०२३कुवुाच ॥

एवमतेहाबाहो यथा वदिस पाडव ।कृतमुष णं पवू मया वः सीदतां नपृ ॥ ००१ ॥

तूापतराानां पिततानां सखुादिप ।ाितिभः पिरभतूानां कृतमुष णं मया ॥ ००२ ॥

कथं पाडोन नयते सतंितः पुषष भाः ।यश वो न नयते इित चोष णं कृतम ् ॥ ००३ ॥

ययूिमसमाः सव दवेतुपरामाः ।मा परषेां मखुेाः ेवें तृतं मया ॥ ००४ ॥

कथं धम भतृां ेो राजा ं वासवोपमः ।पनुव न े न ःखी ा इित चोष णं कृतम ् ॥ ००५ ॥

नागायतुसमाणः ातिवमपौषः ।नायं भीमोऽयं गिेदित चोष णं कृतम ् ॥ ००६ ॥

भीमसनेादवरजथायं वासवोपमः ।िवजयो नावसीदते इित चोष णं कृतम ् ॥ ००७ ॥

अाय ०२३ ५५

नकुलः सहदवे तथमेौ गुवित नौ ।धुा कथं न सीदतेािमित चोष णं कृतम ् ॥ ००८ ॥

इयं च बहृती यामा ीमायतलोचना ।वथृा सभातले िा मा भिूदित च तृतम ् ॥ ००९ ॥

ेा मे तदा हीमां वपे कदलीिमव ।ीधिम णीमिना तथा तूपरािजताम ् ॥ ०१० ॥

ःशासनो यदा मौाासीवय कष त ।तदवै िविदतं मं पराभतूिमदं कुलम ् ॥ ०११ ॥

िवषणाः कुरववै तदा मे शरुादयः ।यदषैा नाथिमी लपुररी यथा ॥ ०१२ ॥

केशपे परामृा पापने हतबिुना ।यदा ःशासननेषैा तदा मुाहं नपृ ॥ ०१३ ॥

युजेोिववृथ मया ुष णं कृतम ।्तदान िवरावािैरित ति पुकाः ॥ ०१४ ॥

कथं न राजवशंोऽयं नयेा सतुाम ।पाडोिरित मया पु ताष णं कृतम ् ॥ ०१५ ॥

न त पुः पौौ वा कुत एव स पािथ व ।लभते सकृुता.ोकाांशः णयित ॥ ०१६ ॥

भंु राफलं पुा भत ुम िवपलंु परुा ।महादानािन दािन पीतः सोमो यथािविध ॥ ०१७ ॥

साहं नाफलाथ व ै वासदुवेमचचूदुम ।्

५६ आमवासपव

िवरायाः लापैःै ावनाथ त ु तृतम ् ॥ ०१८ ॥

नाहं राफलं पु कामये पुिनिज तम ।्पितलोकानहं पुयाामये तपसा िवभो ॥ ०१९ ॥

ूशरुयोः कृा शुषूां वनवािसनोः ।तपसा शोषियािम यिुधिर कलेवरम ् ॥ ०२० ॥

िनवत कुे भीमसनेािदिभः सह ।धम त े धीयतां बिुम ने महदुच ॥ ०२१ ॥

अाय ०२४वशैपंायन उवाच ॥

कुाु वचनं ुा पाडवा राजसम ।ीिडताः संवत पााा सिहतानघाः ॥ ००१ ॥

ततः शो महानासीवषामवे भारत ।अःपरुाणां दतां ा कु तथागताम ् ॥ ००२ ॥

दिणमथावृ राजान ं पाडवादा ।अिभवा वत पथृां तामिनव व ै ॥ ००३ ॥

ततोऽवीहाराजो धतृराोऽिकासतुः ।गाार िवरं चवै समाभा िनगृ च ॥ ००४ ॥

यिुधिर जननी दवेी साध ु िनव ताम ।्

अाय ०२४ ५७

यथा यिुधिरः ाह तव समवे िह ॥ ००५ ॥

पुैय महिददमपा च महाफलम ।्का न ु गेनं ग पुानुृ मढूवत ् ॥ ००६ ॥

राया तपं दान ं दं तं कृतम ।्अनया शमहे यूतां च वचो मम ॥ ००७ ॥

गाािर पिरतुोऽि वाः शुषूणने व ै ।तामनेां धम े समनुातमुहिस ॥ ००८ ॥

इुा सौबलेयी त ु राा कुीमवुाच ह ।तव राजवचनंं च वां िवशषेवत ् ॥ ००९ ॥

न च सा वनवासाय दवे कृतमितं तदा ।शोपुावत ियत ुं कु धम परां सतीम ् ॥ ०१० ॥

ताु तं िरं ाा वसायं कुियः ।िनवृां कुेाा दा ॥ ०११ ॥

उपावृषे ु पाथष ु सवःपरुषे ु च ।ययौ राजा महााो धतृराो वनं तदा ॥ ०१२ ॥

पाडवा अिप दीनाे ःखशोकपरायणाः ।यानःै ीसिहताः सव परंु िविवशुदा ॥ ०१३ ॥

तदिमवाकूजं गतोविमवाभवत ।्नगरं हािनपरंु सीवृकुमारकम ् ॥ ०१४ ॥

सव चासिाहाः पाडवा जातमवः ।कुा हीनाः सुःखाता वा इव िवनाकृताः ॥ ०१५ ॥

५८ आमवासपव

धतृरा ु तनेाा गा समुहदरम ।्ततो भागीरथीतीरे िनवासमकरोभःु ॥ ०१६ ॥

ाृता यथाायमयो वदेपारगःै ।राज िजेै त तपोधनःै ॥ ०१७ ॥

ाृतािरभव च वृो नरािधपः ॥ ०१७ ॥

स राजाीय ुपा ा च िविधवदा ।संागतं सहाशंमुपुाितत भारत ॥ ०१८ ॥

िवरः सयवै राः शां कुशैतः ।चतःु कुवीर गााया ािवरतः ॥ ०१९ ॥

गााया ः सिंनकष त ु िनषसाद कुशेथ ।यिुधिर जननी कुी साधुत े िता ॥ ०२० ॥

तषेां संवणे चािप िनषेिव रादयः ।याजका यथोशें िजा य े चानयुाियनः ॥ ०२१ ॥

ाधीतिजमुा सा संािलतपावका ।बभवू तषेां रजनी ाीव ीितवध नी ॥ ०२२ ॥

ततो राां तीतायां कृतपवूा िकियाः ।ािं िविधवव ययु े यथामम ् ॥ ०२३ ॥

उदखुा िनरी उपवासपरायणाः ॥ ०२३ ॥

स तषेामितःखोऽभिूवासः थमऽेहिन ।शोचतां शोमानानां पौरजानपदजै नःै ॥ ०२४ ॥

धतृराादीनां ासामगमनम ् ५९

धतृराादीनां ासामगमनम ्

अाय ०२५वशैपंायन उवाच ॥

ततो भागीरथीतीरे मे े पुयजनोिचते ।िनवासमकरोाजा िवर मते ितः ॥ ००१ ॥

तनै ं पय ुपािताणा रावािसनः ।िव सघंा बहवो भरतष भ ॥ ००२ ॥

स तःै पिरवतृो राजा कथािभरिभन तान ।्अनजु े सिशाै िविधवितपू च ॥ ००३ ॥

सायाे स महीपालतो गामपुे ह ।चकार िविधवौचं गाारी च यशिनी ॥ ००४ ॥

तथवैाे पथृव तीथाु भारत ।चुः सवा ः िया पुषा िवरादयः ॥ ००५ ॥

कृतशौचं ततो वृं शरंु कुिभोजजा ।गाार च पथृा राजातीरमपुानयत ् ॥ ००६ ॥

राु याजकै कृतो वदेीपिररः ।जहुाव त विं स नपृितः ससरः ॥ ००७ ॥

६० आमवासपव

ततो भागीरथीतीराुें जगाम सः ।सानगुो नपृितिव ाियतः सयंतिेयः ॥ ००८ ॥

तामपदं धीमानिभग स पािथ वः ।आससादाथ राजिष ः शतयपू ं मनीिषणम ् ॥ ००९ ॥

स िह राजा महानासीेकयषे ु परंतपः ।स पुं मनजुैय िनवेय वनमािवशत ् ॥ ०१० ॥

तनेासौ सिहतो राजा ययौ ासामं तदा ।तनै ं िविधवाजगृाुहम ् ॥ ०११ ॥

स दीां त संा राजा कौरवननः ।शतयपूामे तििवासमकरोदा ॥ ०१२ ॥

तैसव िविधं राजाजाचौ महामितः ।आरयकं महाराज ासानमुत े तदा ॥ ०१३ ॥

एवं स तपसा राजा धतृराो महामनाः ।योजयामास चाानं तांानचुरांदा ॥ ०१४ ॥

तथवै दवेी गाारी वलािजनवािसनी ।कुा सह महाराज समानतचािरणी ॥ ०१५ ॥

कमणा मनसा वाचा चषुा चािप त े नपृ ।सिंनयिेयाममािताः परमं तपः ॥ ०१६ ॥

गिभतूः पिरशुमासंो ; जटािजनी वलसवंतृाः ।स पािथ व तपचार ; महिष वीमपतेदोषः ॥ ०१७ ॥

अाय ०२६ ६१

ा च धमा थ िवदबिुः ; ससयं नपृितं सदारम ।्उपाचरोरतपो िजताा ; तदा कृशो वलचीरवासाः ॥ ०१८ ॥

अाय ०२६वशैपंायन उवाच ॥

ततििुनेा राजान ं मुयःु ।नारदः पव तवै दवेल महातपाः ॥ ००१ ॥

पैायनः सिश िसााे मनीिषणः ।शतयपू राजिष वृ ः परमधािम कः ॥ ००२ ॥

तषेां कुी महाराज पजूां चे यथािविध ।त े चािप ततुषुुाापसाः पिरचय या ॥ ००३ ॥

त धा ः कथाात चुे परमष यः ।रमयो महाानं धतृरां जनािधपम ् ॥ ००४ ॥

कथारे त ु कििंवेिष ना रददा ।कथािममामकथयवदिशवान ् ॥ ००५ ॥

परुा जापितसमो राजासीदकुतोभयः ।सहिच इुः शतयपूिपतामहः ॥ ००६ ॥

स पु े रामासेे परमधािम के ।सहिचो धमा ा िववशे वनं नपृः ॥ ००७ ॥

६२ आमवासपव

स गा तपसः पारं दी स नरािधपः ।परंुदर संान ं ितपदे े महामनाः ॥ ००८ ॥

पवू ः स बशो राजपंतता मया ।महेसदन े राजा तपसा दधिकिषः ॥ ००९ ॥

तथा शलैालयो राजा भगदिपतामहः ।तपोबलेनवै नपृो महेसदनं गतः ॥ ०१० ॥

तथा पषृो नामासीाजा वधरोपमः ।स चािप तपसा लेभ े नाकपृिमतो नपृः ॥ ०११ ॥

अिरये नपृत े माातरुिप चाजः ।पुकुो नपृः िसिं महत समवावान ् ॥ ०१२ ॥

भाया समभव नमदा सिरतां वरा ।सोऽिरये नपृितपा िदवं गतः ॥ ०१३ ॥

शशलोमा च नामासीाजा परमधािम कः ।स चािन े ता तपो िदवमवावान ् ॥ ०१४ ॥

पैायनसादा मपीदं तपोवनम ।्राजवा ापां िसिमां गिमिस ॥ ०१५ ॥

ं चािप राजशा ल तपसोऽे िया वतृः ।गाारीसिहतो गा गितं तषेां महानाम ् ॥ ०१६ ॥

पाडुः रित िनं च बलहःु समीपतः ।ां सदवै महीपाल स ां येिस योित ॥ ०१७ ॥

शतयपूः ६३

तव शुषूया चवै गााया यशिनी ।भत ुः सलोकतां कुी गिमित वधूव ॥ ०१८ ॥

यिुधिर जननी स िह धम ः सनातनः ।वयमतेपयामो नपृत े िदचषुा ॥ ०१९ ॥

वेित महाानं िवर यिुधिरम ।्सयदनुानातूः ग मवाित ॥ ०२० ॥

एतुा कौरवेो महाा ; सहवै पा ीितमागृात ।्िवाां नारद श ; चे पजूां चातलुां नारदाय ॥ ०२१ ॥

तथा सव नारदं िवसघंाः ; सपंजूयामासरुतीव राजन ।्राः ीा धतृरा ते व ै ; पनुः पनुः समादानीम ् ॥ ०२२ ॥

शतयपूः

अाय ०२७वशैपंायन उवाच ॥

नारद त ु तां शशसंिुजोमाः ।शतयपूु राजिष ना रदं वामवीत ् ॥ ००१ ॥

अहो भगवता ा कुराज विध ता ।सव च जना मम चवै महातु े ॥ ००२ ॥

६४ आमवासपव

अि कािचिवा त ु मम तां गदतः ण ु ।धतृरां ित नपृ ं दवेष लोकपिूजत ॥ ००३ ॥

सववृातो भवािने चषुा ।युः पयिस दवेष गतीव िविवधा नणृाम ् ॥ ००४ ॥

उवापृतीनां ं महे सलोकताम ।्न नपृतलेकाः किथताे महामनु े ॥ ००५ ॥

ानम िितपतःे ोतिुमाहं िवभो ।ः कीदा विेत तमाच पृतः ॥ ००६ ॥

इुो नारदने वां सव मनोनगुम ।्ाजहार सतां मे िददश महातपाः ॥ ००७ ॥

यया शसदो गा शं शचीपितम ।्वानि राजष त पाडुं नरािधपम ् ॥ ००८ ॥

तयें धतृरा कथा समभवपृ ।तपसो रा यदयं तते नपृः ॥ ००९ ॥

ताहिमदमौषं श वदतो नपृ ।वषा िण ीिण िशािन राोऽ परमायषुः ॥ ०१० ॥

ततः कुबरेभवनं गाारीसिहतो नपृः ।िवहता धतृराोऽयं राजराजािभपिूजतः ॥ ०११ ॥

कामगने िवमानने िदाभरणभिूषतः ।ऋिषपुो महाभागपसा दधिकिषः ॥ ०१२ ॥

सिरित लोकां दवेगवरसाम ।्

पाडवशोकः ६५

नेिेत धमा ा यां ं पिरपृिस ॥ ०१३ ॥

दवेगुिमदं ीा मया वः किथतं महत ।्भवो िह तुधनापसा दधिकिषाः ॥ ०१४ ॥

इित त े त तुा दवेषम धरंु वचः ।सव समुनसः ीता बभवूःु स च पािथ वः ॥ ०१५ ॥

एवं कथािभरा धतृरां मनीिषणः ।िवजमयु थाकामं त े िसगितमािताः ॥ ०१६ ॥

पाडवशोकः

अाय ०२८वशैपंायन उवाच ॥

वनं गत े कौरवेे ःखशोकसमाहताः ।बभवूःु पाडवा राजातशृोकेन चािदताः ॥ ००१ ॥

तथा पौरजनः सवः शोचाे जनािधपम ।्कुवा णा कथा ाणा नपृितं ित ॥ ००२ ॥

कथं न ु राजा वृः स वन े वसित िनज न े ।गाारी च महाभागा सा च कुी पथृा कथम ् ॥ ००३ ॥

सखुाहः स िह राजिष न सखुं तहावनम ।्

६६ आमवासपव

िकमवः समासा ाचहुताजः ॥ ००४ ॥

सुरं कृतवती कुी पुानपयती ।राियं पिर वनवासमरोचयत ् ॥ ००५ ॥

िवरः िकमव ातःु शुषूरुावान ।्स च गाविणधमातृ िपडानपुालकः ॥ ००६ ॥

आकुमारं च पौराे िचाशोकसमाहताः ।त त कथाुः समासा पररम ् ॥ ००७ ॥

पाडवावै त े सव भशृं शोकपरायणाः ।शोचो मातरं वृामषूनुा ितिचरं परुे ॥ ००८ ॥

तथवै िपतरं वृं हतपुं जनेरम ।्गाार च महाभागां िवरं च महामितम ् ॥ ००९ ॥

नषैां बभवू संीिताििचयतां तदा ।न राे न च नारीष ु न वदेायन े तथा ॥ ०१० ॥

परं िनवदमगमिंयो नरािधपम ।्त ाितवधं घोरं संरः पनुः पनुः ॥ ०११ ॥

अिभमो बाल िवनाशं रणमधू िन ।कण च महाबाहोः सामेपलाियनः ॥ ०१२ ॥

तथवै ौपदयेानामषेां सुदामिप ।वधं संृ त े वीरा नाितमनसोऽभवन ् ॥ ०१३ ॥

हतवीरां पिृथव हतरां च भारत ।सदवै िचये न िनामपुलेिभरे ॥ ०१४ ॥

पाडवानां धतृराामािभगमनम ् ६७

ौपदी हतपुा च सभुा चवै भािमनी ।नाितीितयतु े देौ तदाामवत ् ॥ ०१५ ॥

वरैााु सतुं ा िपतरं त े पिरितम ।्धारयि ते ाणांव पवू िपतामहाः ॥ ०१६ ॥

पाडवानां धतृराामािभगमनम ्

अाय ०२९वशैपंायन उवाच ॥

एवं त े पुषााः पाडवा मातनृनाः ।रो मातरं वीरा बभवूभुृ शःिखताः ॥ ००१ ॥

ये राजकायष ु परुा ासा िनशोऽभवन ।्त े राजकाया िण तदा नाकाष ुः सव तः परुे ॥ ००२ ॥

आिवा इव शोकेन नान िकन ।सभंामाणा अिप त े न िकिपजूयन ् ॥ ००३ ॥

ते वीरा राधषा गाीय सागरोपमाः ।शोकोपहतिवाना नसा इवाभवन ् ॥ ००४ ॥

अनुरो जनन तते कुननाः ।कथं न ु वृिमथनु ं वह पथृा कृशा ॥ ००५ ॥

६८ आमवासपव

कथं च स महीपालो हतपुो िनरायः ।पा सह वसकेो वन े ापदसिेवत े ॥ ००६ ॥

सा च दवेी महाभागा गाारी हतबावा ।पितमं कथं वृमिेत िवजन े वन े ॥ ००७ ॥

एवं तषेां कथयतामौुमभवदा ।गमन े चाभविुधृ तरािदया ॥ ००८ ॥

सहदवेु राजान ं िणपदेमवीत ।्अहो मे भवतो ं दयं गमनं ित ॥ ००९ ॥

न िह ा गौरवणेाहमशकं वुमाना ।गमनं ित राजे तिददं समपुितम ् ॥ ०१० ॥

िदा ािम तां कु वत य तपिनीम ।्जिटलां तापस वृां कुशकाशपिरताम ् ॥ ०११ ॥

ासादहसवंृामसखुभािगनीम ।्कदा न ु जनन ाां ािम भशृःिखताम ् ॥ ०१२ ॥

अिनाः ख मा नां गतयो भरतष भ ।कुी राजसतुा य वससिुखनी वन े ॥ ०१३ ॥

सहदवेवचः ुा ौपदी योिषतां वरा ।उवाच दवेी राजानमिभपूािभन च ॥ ०१४ ॥

कदा ािम तां दवे यिद जीवित सा पथृा ।जीवा नः ीितभ िवित नरािधप ॥ ०१५ ॥

अाय ०२९ ६९

एषा तऽे ु मितिन ं धम त े रमतां मनः ।योऽ मााजे येसा योजियिस ॥ ०१६ ॥

अपादितं चमें िवि राजधजूनम ।्कां दशन ं कुा गााया ः शरु च ॥ ०१७ ॥

इुः स नपृो देा पााा भरतष भ ।सनेाामाना सवा िनदमथावीत ् ॥ ०१८ ॥

िनया तयत मे सनेां भतूरथकुराम ।्ािम वनसंं च धतृरां महीपितम ् ॥ ०१९ ॥

ांावीाजा यानािन िविवधािन मे ।सीियां सवा िण िशिबका सहशः ॥ ०२० ॥

शकटापणवशेा कोशिशिन एव च ।िनया ु कोशपाला कुेामं ित ॥ ०२१ ॥

य पौरजनः कििुमित पािथ वम ।्अनावतृः सिुविहतः स च यात ु सरुितः ॥ ०२२ ॥

सदूाः पौरोगवावै सव चवै महानसम ।्िविवधं भभों च शकटैतां मम ॥ ०२३ ॥

याणं घुतां चवै ोभतू इित मा िचरम ।्ियां पिथ चा वेमािन िविवधािन च ॥ ०२४ ॥

एवमाा राजा स ातिृभः सह पाडवः ।ोभतू े िनय यौ राजा सीबालपरुृतः ॥ ०२५ ॥

स बिहिदवसानवें जनौघं पिरपालयन ।्

७० आमवासपव

वसपृितः प ततोऽगनं ित ॥ ०२६ ॥

अाय ०३०वशैपंायन उवाच ॥

आापयामास ततः सनेां भरतसमः ।अज ुनमखुगै ुां लोकपालोपमनै रःै ॥ ००१ ॥

योगो योग इित ीा ततः शो महानभतू ।्ोशतां सािदनां त युतां युतािमित ॥ ००२ ॥

केिचाननै रा जमःु केिचदमै नोजवःै ।रथै नगराकारःै दीलनोपमःै ॥ ००३ ॥

गजेै तथवैाे केिचनै रािधप ।पदाितनथवैाे नखरासयोिधनः ॥ ००४ ॥

पौरजानपदावै यानबै िवधैथा ।अयःु कुराजान ं धतृरािदया ॥ ००५ ॥

स चािप राजवचनादाचाय गौतमः कृपः ।सनेामादाय सनेानी ययावामं ित ॥ ००६ ॥

ततो िजवैृ तः ीमाुराजो यिुधिरः ।संयूमानो बिभः सतूमागधबििभः ॥ ००७ ॥

पाडुरणेातपणे ियमाणने मधू िन ।

अाय ०३० ७१

रथानीकेन महता िनय यौ कुननः ॥ ००८ ॥

गजैाचलसाशभैमकमा वकृोदरः ।सयायधुोपतेःै ययौ माताजः ॥ ००९ ॥

माीपुाविप तथा हयारोहःै ससुवंतृौ ।जमतःु ीितजननौ सनंकवचजौ ॥ ०१० ॥

अज ुन महातजेा रथनेािदवच सा ।वशी तेहैयिैदयै ुेनागमपृम ् ॥ ०११ ॥

ौपदीमखुाािप ीसघंाः िशिबकागताः ।युाः ययिुव सजृोऽिमतं वस ु ॥ ०१२ ॥

समृनरनागां वणेवुीणािननािदतम ।्शशुभु े पाडवं सैं तदा भरतष भ ॥ ०१३ ॥

नदीतीरषे ु रषे ु सरु च िवशां पत े ।वासाृा मणेाथ जमु े कुपुवाः ॥ ०१४ ॥

ययुुु महातजेा धौवै परुोिहतः ।यिुधिर वचनारुगिुं चतःु ॥ ०१५ ॥

ततो यिुधिरो राजा कुेमवातरत ।्मणेोीय यमनुां नद परमपावनीम ् ॥ ०१६ ॥

स ददशा मं रााजष धीमतः ।शतयपू कौर धतृरा चवै ह ॥ ०१७ ॥

ततः मिुदतः सव जननमसा ।िववशे समुहानादरैापयू भरतष भ ॥ ०१८ ॥

७२ आमवासपव

अाय ०३१वशैपंायन उवाच ॥

तते पाडवा रादवतीय पदातयः ।अिभजमनु रपतरेामं िवनयानताः ॥ ००१ ॥

स च पौरजनः सव य े च रािनवािसनः ।िय कुमुानां पिरवेायुदा ॥ ००२ ॥

आमं त े ततो जमधुृ तरा पाडवाः ।शूं मगृगणाकीण कदलीवनशोिभतम ् ॥ ००३ ॥

तत समाजमुापसा िविवधताः ।पाडवानागताु ं कौतहूलसमिताः ॥ ००४ ॥

तानपृतो राजा ासौ कौरववशंभतृ ।्िपता ेो गतोऽाकिमित बापिरतुः ॥ ००५ ॥

तमचूु े ततो वां यमनुामवगािहतमु ।्पुाणामदुकु चाथ गत इित भो ॥ ००६ ॥

तरैाातने मागण तते ययुदा ।दशुािवरे तावा नथ पदातयः ॥ ००७ ॥

तते सरा जमःु िपतदु श नकािणः ।

अाय ०३१ ७३

सहदवे ु वगेने ाधावने सा पथृा ॥ ००८ ॥

सनं दीमाातःु पादावपुशृन ।्सा च बाािवलमखुी ददश ियं सतुम ् ॥ ००९ ॥

बाां सपंिर समुा च पुकम ।्गााया ः कथयामास सहदवेमपुितम ् ॥ ०१० ॥

अनरं च राजान ं भीमसनेमथाज ुनम ।्नकुलं च पथृा ा रमाणोपचमे ॥ ०११ ॥

सा ऽेगत तयोदपोहतपुयोः ।कष ी तौ तते तां ा संपतिुव ॥ ०१२ ॥

तााजा रयोगने शन च महामनाः ।िभाय मधेावी समाासयत भःु ॥ ०१३ ॥

तते बामुृ गाारीसिहतं नपृम ।्उपतमु हाानो मातरं च यथािविध ॥ ०१४ ॥

सवषां तोयकलशागृेयं तदा ।पाडवा लसाे माा चाािसताः पनुः ॥ ०१५ ॥

ततो नाय निृसहंानां स च योधजनदा ।पौरजानपदावै दशुं नरािधपम ् ॥ ०१६ ॥

िनवदेयामास तदा जनं तं नामगोतः ।यिुधिरो नरपितः स चनैापजूयत ् ॥ ०१७ ॥

स तःै पिरवतृो मने े हष बाािवलेणः ।राजाानं गहृगतं परुवे गजसाये ॥ ०१८ ॥

७४ आमवासपव

अिभवािदतो वधिूभ कृाािभः स पािथ वः ।गााया सिहतो धीमाुा च नत ॥ ०१९ ॥

तताममागिचारणसिेवतम ।्िदिुभः समाकीण नभारागणिैरव ॥ ०२० ॥

पाडववण नम ्

अाय ०३२वशैपंायन उवाच ॥

स तःै सह नराैा तिृभभ रतष भ ।राजा िचरपारैासां चे तदामे ॥ ००१ ॥

तापसै महाभागनैा नादशेसमागतःै ।ु ं कुपतःे पुााडवाथृवुसः ॥ ००२ ॥

तऽेवुातिुमामः कतमोऽ यिुधिरः ।भीमाज ुनयमावै ौपदी च यशिनी ॥ ००३ ॥

तानाचौ तदा सतूः सवा ामािभनामतः ।सयो ौपद चवै सवा ााः कुियः ॥ ००४ ॥

य एष जानूदशुगौर ;तनमु हािसहं इव वृः ।चडघोणः पथृदुीघ ने ;ाायताः कुराज एषः ॥ ००५ ॥

अाय ०३२ ७५

अयं पनुम गजेगामी ; तचामीकरशुगौरः ।पृायतासंः पथृदुीघ बा ;वृ कोदरः पयत पयतनैम ् ॥ ००६ ॥

यषे पाऽ महाधनुा ;ामो यवुा वारणयथूपाभः ।िसहंोतासंो गजखलेगामी ; पायताोऽज ुन एष वीरः ॥ ००७ ॥

कुीसमीप े पुषोमौ त ु; यमािवमौ िवमुहेकौ ।मनुलोके सकले समोऽि ; ययोन प े न बले न शीले ॥ ००८ ॥

इयं पनुः पदलायताी ; मं वयः िकििदव शृी ।नीलोलाभा परुदवेतवे ; कृा िता मिूत मतीव लीः ॥ ००९ ॥

अाु पा कनकोमाभा ; यषैा भा मिूत मतीव गौरी ।मे ितषैा भिगनी िजाा ; चायधुाितम त ॥ ०१० ॥

इयं सा राजचमपूते ु; वृनीलोलदामवणा ।पध कृने नपृः सदा यो ; वकृोदरषै पिरहोऽः ॥ ०११ ॥

इयं च राो मगधािधप ; सतुा जरासधं इित तु ।यवीयसो मावतीसतु ; भाया मता चकदामगौरी ॥ ०१२ ॥

इीवरयामतनःु िता त ु; यषैापरासमहीतले च ।भाया मता मावतीसतु ; े सयें कमलायताी ॥ ०१३ ॥

इयं त ु िनसवुण गौरी ; राो िवराट सतुा सपुा ।भाया िभमोिन हतो रणे यो ; ोणािदिभिैव रथो रथःै ॥ ०१४ ॥

एता ु सीमिशरोहा याः ; शुोरीया नरराजपः ।राोऽ वृ परंशतााः ; षुा िववीरा हतपुनाथाः ॥ ०१५ ॥

७६ आमवासपव

एता यथामुमदुाता वो ; ायभावाजबुिुसाः ।सवा भविः पिरपृमाना ; नरेपः सिुवशुसाः ॥ ०१६ ॥

एवं स राजा कुवृवय ः ; समागतनै रदवेपुःै ।प सवा ुशलं तदान ; गतषे ु सवथ तापसषे ु ॥ ०१७ ॥

योधषे ु चााममडलं तं ; मुा िनिवषे ु िवमु पम ।्ीवृबाले च ससुिंनिव े ; यथाहतः कुशलं पय पृत ् ॥ ०१८ ॥

िवरसायुम ्

अाय ०३३धतृरा उवाच ॥

यिुधिर महाबाहो किात कुशिस ।सिहतो ातिृभः सवः पौरजानपदैथा ॥ ००१ ॥

ये च ामपुजीवि किऽेिप िनरामयाः ।सिचवा भृवगा गरुववै त े िवभो ॥ ००२ ॥

कित िस पौराण विृं राजिष सिेवताम ।्किायाननिु कोशऽेिभपयू त े ॥ ००३ ॥

अिरमिमषे ु वत स े चानुपतः ।ाणानहारवैा यथावदनपुयिस ॥ ००४ ॥

अाय ०३३ ७७

किे पिरतुि शीलेन भरतष भ ।शवो गरुवः पौरा भृा वा जनोऽिप वा ॥ ००५ ॥

किजिस राजे ावाितदृवेताः ।अितथापानने किदच िस भारत ॥ ००६ ॥

कि िवषये िवाः कमिनरताव ।िया वैयवगा वा शूा वािप कुटुिनः ॥ ००७ ॥

किीबालवृं त े न शोचित न याचते ।जामयः पिूजताः किव गहेे नरष भ ॥ ००८ ॥

किाजिष वशंोऽयं ामासा महीपितम ।्यथोिचतं महाराज यशसा नावसीदित ॥ ००९ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इवेवंािदन ं तं स ायिवभाषत ।कुशलसयंंु कुशलो वाकमिण ॥ ०१० ॥

किे वध त े राजंपो मम ते ।अिप मे जननी चयें शुषूिुव गतमा ॥ ०११ ॥

अाः सफलो राजनवासो भिवित ॥ ०११ ॥

इयं च माता ेा मे वीतवाताकिशता ।घोरणे तपसा युा दवेी कि शोचित ॥ ०१२ ॥

हताुाहावीया धमपरायणान ।्नापायित वा किदाापकृतः सदा ॥ ०१३ ॥

७८ आमवासपव

चासौ िवरो राजनै ं पयामहे वयम ।्सयः कुशली चायं कि ु तपिस ितः ॥ ०१४ ॥

इुः वुाचदें धतृराो जनािधपम ।्कुशली िवरः पु तपो घोरं समाितः ॥ ०१५ ॥

वायभुो िनराहारः कृशो धमिनसतंतः ।कदािचयते िवःै शूऽेिानन े िचत ् ॥ ०१६ ॥

इवें वदत जटी वीटामखुः कृशः ।िदवासा मलिदधाो वनरणेसुमिुतः ॥ ०१७ ॥

रादालितः ा ताातो महीपतःे ।िनवत मानः सहसा जनं ामं ित ॥ ०१८ ॥

तमधावपृितरके एव यिुधिरः ।िवशं वनं घोरं लालं िचिचत ् ॥ ०१९ ॥

भो भो िवर राजाहं दियते यिुधिरः ।इित वुरपितं यादधावत ॥ ०२० ॥

ततो िविव एकाे तौ बिुमतां वरः ।िवरो वृमाि कि वनारे ॥ ०२१ ॥

तं राजा ीणभिूयमाकृतीमासिूचतम ।्अिभजे महाबिुं महाबिुय ुिधिरः ॥ ०२२ ॥

यिुधिरोऽहमीित वामुातः ितः ।िवरावे राजा स च ाह सया ॥ ०२३ ॥

ततः सोऽिनिमषो भूा राजान ं समदुैत ।

अाय ०३३ ७९

सयंो िवरििं ा समािहतः ॥ ०२४ ॥

िववशे िवरो धीमाागैा ािण चवै ह ।ाणााणषे ु च दधिदियाणीियषे ु च ॥ ०२५ ॥

स योगबलमााय िववशे नपृतेनमु ।्िवरो धम राज तजेसा लिव ॥ ०२६ ॥

िवर शरीरं तथवै लोचनम ।्वृाितं तदा राजा ददश गतचतेनम ् ॥ ०२७ ॥

बलवं तथाानं मने े बगणुं तदा ।धम राजो महातजेा सार पाडवः ॥ ०२८ ॥

पौराणमानः सव िवावा िवशां पत े ।योगधम महातजेा ासने किथतं यथा ॥ ०२९ ॥

धमराजु तनै ं सारियषुदा ।दधकुामोऽभविानथ व ै वागभाषत ॥ ०३० ॥

भो भो राज दधमतेिरसकम ।्कलेवरिमहतै े धम एष सनातनः ॥ ०३१ ॥

लोकाः सतंानका नाम भिव पािथ व ।यितधम मवाोऽसौ नवै शोः परंतप ॥ ०३२ ॥

इुो धम राजः स िविनवृ ततः पनुः ।राो विैचवीय तव वदेयत ् ॥ ०३३ ॥

ततः स राजा िुतमा च सव जनदा ।भीमसनेादयवै परं िवयमागताः ॥ ०३४ ॥

८० आमवासपव

तुा ीितमााजा भूा धम जमवीत ।्आपो मलंू फलं चवै ममदें ितगृताम ् ॥ ०३५ ॥

यदो िह नरो राजंदोऽाितिथः तृः ।इुः स तथेवे ाह धमा जो नपृम ् ॥ ०३६ ॥

फलं मलंू च बभुजु े राा दं सहानजुः ॥ ०३६ ॥

तते वृमलेूष ु कृतवासपिरहाः ।तां रािं वसव फलमलूजलाशनाः ॥ ०३७ ॥

ासागमनम ्

अाय ०३४वशैपंायन उवाच ॥

एवं सा रजनी तषेामामे पुयकमणाम ।्िशवा नसपंा सा तीयाय भारत ॥ ००१ ॥

त त कथाासंषेां धमा थ लणाः ।िविचपदसारा नानािुतिभरिताः ॥ ००२ ॥

पाडवािभतो मातधु रयां सषुपुुदा ।उृ समुहाहा िण शयनािन नरािधप ॥ ००३ ॥

अाय ०३४ ८१

यदाहारोऽभवाजा धतृराो महामनाः ।तदाहारा नवृीराेवसंां िनशां तदा ॥ ००४ ॥

तीतायां त ु शव या कृतपवूा िकियः ।ातिृभः सह कौयेो ददशा ममडलम ् ॥ ००५ ॥

साःपरुपरीवारः सभृः सपरुोिहतः ।यथासखुं यथोशें धतृराानुया ॥ ००६ ॥

ददश त वदेी संिलतपावकाः ।कृतािभषकैेम ुिनिभताििभपिताः ॥ ००७ ॥

वानयेपुिनकररैाधमूोमरैिप ।ाणे वपषुा युा युा मिुनगणै ताः ॥ ००८ ॥

मगृयथूरैनिुै त समाितःै ।अशितःै पिगणःै गीतिैरव च भो ॥ ००९ ॥

केकािभनलकठानां दाहूानां च कूिजतःै ।कोिकलानां च कुहरःै शभुःै िुतमनोहरःै ॥ ०१० ॥

ाधीतिजघोषै िचिचदलतम ।्फलमलूसमुाहमै हिोपशोिभतम ् ॥ ०११ ॥

ततः स राजा ददौ तापसाथ मपुातान ।्कलशाानााजंथवैौरानिप ॥ ०१२ ॥

अिजनािन वणेी ुवुं च महीपितः ।कमडंथा ालीः िपठरािण च भारत ॥ ०१३ ॥

भाजनािन च लौहािन पाी िविवधा नपृ ।

८२ आमवासपव

यिदित याव यददिप काितम ् ॥ ०१४ ॥

एवं स राजा धमा ा परीाममडलम ।्वस ु िवाय तव पनुरायाहीपितः ॥ ०१५ ॥

कृतािकं च राजान ं धतृरां मनीिषणम ।्ददशा सीनमं गाारीसिहतं तदा ॥ ०१६ ॥

मातरं चािवरां िशवणतां िताम ।्कु ददश धमा ा सततं धम चािरणीम ् ॥ ०१७ ॥

स तम राजान ं नाम संा चानः ।िनषीदेनुातो बृामपुिववशे ह ॥ ०१८ ॥

भीमसनेादयवै पाडवाः कौरवष भम ।्अिभवाोपसृ िनषेः पािथ वाया ॥ ०१९ ॥

स तःै पिरवतृो राजा शशुभुऽेतीव कौरवः ।िबा ियं दीां दवेिैरव बहृितः ॥ ०२० ॥

तथा तषेपूिवषे ु समाजममु हष यः ।शतयपूभतृयः कुेिनवािसनः ॥ ०२१ ॥

ास भगवािो दवेिष गणपिूजतः ।वतृः िशमै हातजेा दश यामास तं नपृम ् ॥ ०२२ ॥

ततः स राजा कौरः कुीपु वीय वान ।्भीमसनेादयवै समुायापजूयन ् ॥ ०२३ ॥

समागततो ासः शतयपूािदिभवृ तः ।धतृरां महीपालमातािमभाषत ॥ ०२४ ॥

ासवाम ् ८३

नवं त ु िवरं कौयं कृािजनकुशोरम ।्ितपदे े तदा ासदथ मपुकितम ् ॥ ०२५ ॥

ते च सव िजेा िवरषे ु समतः ।पैायनानुाता िनषेिव पलुौजसः ॥ ०२६ ॥

ासवाम ्

अाय ०३५वशैपंायन उवाच ॥

तथा समपुिवषे ु पाडवषे ु महास ु ।ासः सवतीपुः ोवाचाम पािथ वम ् ॥ ००१ ॥

धतृरा महाबाहो किे वध त े तपः ।किने ीणाित वनवास े नरािधप ॥ ००२ ॥

किृिद न त े शोको राजुिवनाशजः ।किानािन सवा िण सािन तवानघ ॥ ००३ ॥

कििुं ढां कृा चरारयकं िविधम ।्किधू गाारी न शोकेनािभभयूत े ॥ ००४ ॥

महाा बिुमती दवेी धमा थ दिश नी ।आगमापायता किदषेा न शोचित ॥ ००५ ॥

८४ आमवासपव

किुी च राजंां शुषूरुनहता ।या पिर रां ं गुशुषूण े रता ॥ ००६ ॥

किमसतुो राजा या ीािभनितः ।भीमाज ुनयमावै किदतेऽेिप सािताः ॥ ००७ ॥

कििस तैािे िनम लं मनः ।कििशुभावोऽिस जातानो नरािधप ॥ ००८ ॥

एति ितयं ें सव भतूषे ु भारत ।िनवरता महाराज समोह एव च ॥ ००९ ॥

किे नानतुापोऽि वनवासने भारत ।दते वमं वा मिुनवासािंस वा िवभो ॥ ०१० ॥

िविदतं चािप मे राजिर महानः ।गमनं िविधना यने धम समुहानः ॥ ०११ ॥

माडशापाि स व ै धम िवरतां गतः ।महाबिुम हायोगी महाा समुहामनाः ॥ ०१२ ॥

बहृितवा दवेषे ु शुो वासरुषे ु यः ।न तथा बिुसपंो यथा स पुषष भः ॥ ०१३ ॥

तपोबलयं कृा समुहिरसभंतृम ।्माडनेिष णा धम िभभतूः सनातनः ॥ ०१४ ॥

िनयोगाणः पवू मया ने बलेन च ।विैचवीय के े े जातः स समुहामितः ॥ ०१५ ॥

अाय ०३५ ८५

ाता तव महाराज दवेदवेः सनातनः ।धारणाेयसो ानां धम कवयो िवः ॥ ०१६ ॥

सने सवंध यित दमने िनयमने च ।अिहंसया च दानने तपसा च सनातनः ॥ ०१७ ॥

यने योगबलाातः कुराजो यिुधिरः ।धम इषे नपृत े ानेािमतबिुना ॥ ०१८ ॥

यथा िय था वाययु थापः पिृथवी यथा ।यथाकाशं तथा धम इह चामु च ितः ॥ ०१९ ॥

सवगवै कौर सव ा चराचरम ।्यते दवेदवेः स िसिैन द धिकिषःै ॥ ०२० ॥

यो िह धम ः स िवरो िवरो यः स पाडवः ।स एष राजये पाडवः ेवितः ॥ ०२१ ॥

िवः स माानं ाता त े बिुसमः ।िदा महाा कौयें महायोगबलाितः ॥ ०२२ ॥

ां चािप येसा योे निचरारतष भ ।सशंयदेनाथ िह ां मां िवि पुक ॥ ०२३ ॥

न कृतं यरुा कैिम लोके महिष िभः ।आयभतूं तपसः फलं सदंश यािम वः ॥ ०२४ ॥

िकिमिस महीपाल मः ामुमानषुम ।्ु ं मुथ ोत ुं वद कता ि तथा ॥ ०२५ ॥

८६ पुदशनपव

पुदशनपव

अाय ०३६जनमजेय उवाच ॥

वनवासं गत े िव धतृरा े महीपतौ ।सभाय नपृशा ले वा कुा समिते ॥ ००१ ॥

िवरे चािप सिंसे धम राजं पाित े ।वसु पाडुपुषे ु सवाममडले ॥ ००२ ॥

यदाय िमित व ै किरामीवुाच ह ।ासः परमतजेी महिष द मे ॥ ००३ ॥

वनवास े च कौरः िकयं कालमतुः ।यिुधिरो नरपितवसजनो िज ॥ ००४ ॥

िकमाहारा ते त ससैा वसभो ।साःपरुा महाान इित तिूह मऽेनघ ॥ ००५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

तऽेनुातादा राजुराजने पाडवाः ।िविवधापानािन िवाानभुवि ते ॥ ००६ ॥

मासमकंे िवजे ससैाःपरुा वन े ।अथ तागमासो यथों त े मयानघ ॥ ००७ ॥

अाय ०३६ ८७

तथा त ु तषेां सवषां कथािभनृ पसिंनधौ ।ासमासतां राजाजममु ुनयोऽपरे ॥ ००८ ॥

नारदः पव तवै दवेल महातपाः ।िवावसुुु िचसने भारत ॥ ००९ ॥

तषेामिप यथाायं पजूां चे महामनाः ।धतृराानुातः कुराजो यिुधिरः ॥ ०१० ॥

िनषेे ततः सव पजूां ा यिुधिरात ।्आसनेथ पुयषे ु बिहेष ु वरषे ु च ॥ ०११ ॥

तषे ु तोपिवषे ु स त ु राजा महामितः ।पाडुपुःै पिरवतृो िनषसाद कुहः ॥ ०१२ ॥

गाारी चवै कुी च ौपदी साती तथा ।ियााथाािभः सहोपिविवशुतः ॥ ०१३ ॥

तषेां त कथा िदा धिम ााभवपृ ।ऋषीणां च परुाणानां दवेासरुिविमिताः ॥ ०१४ ॥

ततः कथाे ासं ाचषुमीरम ।्ोवाच वदतां ेः पनुरवे स तचः ॥ ०१५ ॥

ीयमाणो महातजेाः सव वदेिवदां वरः ॥ ०१५ ॥

िविदतं मम राजे ये िद िववितम ।्दमान शोकेन तव पुकृतने व ै ॥ ०१६ ॥

गााया वै यःुखं िद ितित पािथ व ।

८८ पुदशनपव

कुा यहाराज ौपा िद ितम ् ॥ ०१७ ॥

य धारयते तीं ःखं पुिवनाशजम ।्सभुा कृभिगनी तािप िविदतं मम ॥ ०१८ ॥

ुा समागमिममं सवषां वतो नपृ ।सशंयदेनायाहं ाः कौरवनन ॥ ०१९ ॥

इमे च दवेगवा ः सव चवै महष यः ।पयु तपसो वीय म मे िचरसभंतृम ् ॥ ०२० ॥

ततां महाबाहो कं कामं िदशािम त े ।वणोऽि वरं दात ुं पय मे तपसो बलम ् ॥ ०२१ ॥

एवमुः स राजेो ासनेािमतबिुना ।मुत िमव सि वचनायोपचमे ॥ ०२२ ॥

धोऽनगुहृीतोऽि सफलं जीिवतं च मे ।ये समागमोऽहे भविः सह साधिुभः ॥ ०२३ ॥

अ चावगािम गितिमािमहानः ।भविकयै मतेोऽहं तपोधनाः ॥ ०२४ ॥

दशनादवे भवतां पतूोऽहं ना सशंयः ।िवते न भयं चािप परलोकामानघाः ॥ ०२५ ॥

िकं त ु त सुब ुमे ापनयभैृ शम ।्यते म े मनो िनंरतः पुगिृनः ॥ ०२६ ॥

अपापाः पाडवा यने िनकृताः पापबिुना ।घाितता पिृथवी चयें सहसा सनरिपा ॥ ०२७ ॥

अाय ०३७ ८९

राजान महाानो नानाजनपदेराः ।आग मम पुाथ सव मृवुशं गताः ॥ ०२८ ॥

ये त े पुां दारा ाणां मनसः ियान ।्पिर गताः शरूाः तेराजिनवशेनम ् ॥ ०२९ ॥

का न ु तषेां गित िाथ य े हता मधृ े ।तथवै पुपौाणां मम ये िनहता यिुध ॥ ०३० ॥

यते म े मनोऽभीं घातिया महाबलम ।्भीं शातंनवं वृं ोणं च िजसमम ् ॥ ०३१ ॥

मम पुणे मढूने पापने सुदिषा ।यं नीतं कुलं दीं पिृथवीरािमता ॥ ०३२ ॥

एतवमनुृ दमानो िदवािनशम ।्न शािमिधगािम ःखशोकसमाहतः ॥ ०३३ ॥

इित मे िचयान िपतः शम न िवते ॥ ०३३ ॥

अाय ०३७वशैपंायन उवाच ॥

तुा िविवधं त राजषः पिरदिेवतम ।्पनुन वीकृतः शोको गााया जनमजेय ॥ ००१ ॥

९० पुदशनपव

कुा ुपदपुा सभुायाथवै च ।तासां च वरनारीणां वधनूां कौरव ह ॥ ००२ ॥

पुशोकसमािवा गाारी िदमवीत ।्शरंु बनयना दवेी ािलिता ॥ ००३ ॥

षोडशमेािन वषा िण गतािन मिुनपुव ।अ राो हताुाोचतो न शमो िवभो ॥ ००४ ॥

पुशोकसमािवो िनःसषे भिूमपः ।न शते े वसतीः सवा धतृराो महामनु े ॥ ००५ ॥

लोकानामथऽिस ु ं सवापोबलात ।्िकम ु लोकारगतााो दश ियत ुं सतुान ् ॥ ००६ ॥

इयं च ौपदी कृा हताितसतुा भशृम ।्शोचतीव साी त े षुाणां दियता षुा ॥ ००७ ॥

तथा कृ भिगनी सभुा भभािषणी ।सौभवधसतंा भशृं शोचित भािमनी ॥ ००८ ॥

इयं च भिूरवसो भाया परमःिखता ।भतृ सनशोकाता न शते े वसतीः भो ॥ ००९ ॥

याुशरुो धीमााीकः स कुहः ।िनहतः सोमद िपा सह महारणे ॥ ०१० ॥

ीमा महाबुःे सामेपलाियनः ।पु ते पुशतं िनहतं यणािजरे ॥ ०११ ॥

त भाया शतिमदं पुशोकसमाहतम ।्

कणजकथनम ् ९१

पनुः पनुव ध यान ं शोकं राो ममवै च ॥ ०१२ ॥

तनेारणे महता मामपुाे महामनु े ॥ ०१२ ॥

ये च शरूा महाानः शरुा म े महारथाः ।सोमदभतृयः का न ु तषेां गितः भो ॥ ०१३ ॥

तव सादागविशोकोऽयं महीपितः ।कुया ालमहं चवै कुी चयें वधूव ॥ ०१४ ॥

इुवां गााया कुी तकृशानना ।जातं पुं तं सारािदसभंवम ् ॥ ०१५ ॥

तामिृषव रदो ासो रवणदशनः ।अपयःुिखतां दवे मातरं ससािचनः ॥ ०१६ ॥

तामवुाच ततो ासो ये काय िववितम ।्तिूह ं महाा े ये मनिस वत त े ॥ ०१७ ॥

ततः कुी शरुयोः ण िशरसा तदा ।उवाच वां सीडं िववृवाना परुातनम ् ॥ ०१८ ॥

कणजकथनम ्

अाय ०३८कुवुाच ॥

९२ पुदशनपव

भगवशरुो मऽेिस दवैतािप दवैतम ।्स मे दवेाितदवें ण ु सां िगरं मम ॥ ००१ ॥

तपी कोपनो िवो वा सा नाम मे िपतःु ।िभामपुागतो भोंु तमहं पय तोषयम ् ॥ ००२ ॥

शौचने ागसागःै शुने मनसा तथा ।कोपानेिप महकुं न कदाचन ॥ ००३ ॥

स मे वरमदाीतः कृतिमहमवुम ।्अवयं त े हीतिमित मां सोऽवीचः ॥ ००४ ॥

ततः शापभयािमवोचं पनुरवे तम ।्एवमिित च ाह पनुरवे स मां िजः ॥ ००५ ॥

धम जननी भे भिवी ं वरानन े ।वशेाि ते दवेा यांमावाहियिस ॥ ००६ ॥

इुािहतो िवतोऽहं िविताभवम ।्न च सवा वास ुिृतम िवणयित ॥ ००७ ॥

अथ हतलाहं रिवमुमीती ।संृ तषवेा ं हृयी िदवाकरम ् ॥ ००८ ॥

िताहं बालभावने त दोषमबुती ॥ ००८ ॥

अथ दवेः सहाशंमु मीपगतोऽभवत ।्िधा कृानो दहंे भमूौ च गगनऽेिप च ॥ ००९ ॥

तताप लोकानकेेन ितीयनेागम माम ् ॥ ००९ ॥

अाय ०३८ ९३

स मामवुाच वपे वरं मो वणृी ह ।गतािमित तं चाहं ण िशरसावदम ् ॥ ०१० ॥

स मामवुाच ितमाशंवुृ थाान ं न त े मम ।्धािम ां च िवं च यने दो वरव ॥ ०११ ॥

तमहं रती िवं शापादनपरािधनम ।्पुो म े मो दवे भविेदित ततोऽवुम ् ॥ ०१२ ॥

ततो मां तजेसािवय मोहिया च भानमुान ।्उवाच भिवता पुवेगमिवम ् ॥ ०१३ ॥

ततोऽहमभ वन े िपतवुृ ारिणी ।गढूों सतुं बालं जले कण मवासजृम ् ॥ ०१४ ॥

ननू ं तवै दवे सादानुरवे त ु ।काहमभवं िव यथा ाह स मामिृषः ॥ ०१५ ॥

स मया मढूया पुो ायमानोऽपुिेतः ।तां दहित िवष यथा सिुविदतं तव ॥ ०१६ ॥

यिद पापमपापं वा तदतेिवतृं मया ।ते भयं ं भगवपनतेिुमहाहिस ॥ ०१७ ॥

या राो िविदतं िदं भवतोऽनघ ।तं चायं लभतां काममवै मिुनसम ॥ ०१८ ॥

इुः वुाचदें ासो वदेिवदां वरः ।साध ु सव िमदं तमवेमवे यथा माम ् ॥ ०१९ ॥

९४ पुदशनपव

अपराध ते नाि काभावं गता िस ।दवेाैय वो व ै शरीरायािवशि व ै ॥ ०२० ॥

सि दवेिनकाया सानयि ये ।वाचा ा तथा शा घंषणिेत पधा ॥ ०२१ ॥

मनुधम दवैने धमण न िह युते ।इित कुि जानीिह ते ु त े मानसो रः ॥ ०२२ ॥

सव बलवतां पं सव बलवतां शिुच ।सव बलवतां धम ः सव बलवतां कम ् ॥ ०२३ ॥

अाय ०३९ास उवाच ॥

भे िस गाािर पुाातॄखथा ।वधू पितिभः साध िनिश सुोिता इव ॥ ००१ ॥

कण ित कुी च सौभं चािप यादवी ।ौपदी प पुां िपतॄातॄंथवै च ॥ ००२ ॥

पवू मवेषै दय े वसायोऽभवम ।यथाि चोिदतो राा भवा पथृयवै च ॥ ००३ ॥

न ते शोा महाानः सव एव नरष भाः ।धमपराः सथा िह िनधनं गताः ॥ ००४ ॥

अाय ०३९ ९५

भिवतमवयं तरुकाय मिनिते ।अवतेतः सव दवेभागमै हीतलम ् ॥ ००५ ॥

गवा रसवै िपशाचा गुरासाः ।तथा पुयजनावै िसा दवेष योऽिप च ॥ ००६ ॥

दवेा दानवावै तथा ष योऽमलाः ।त एत े िनधनं ााः कुे े रणािजरे ॥ ००७ ॥

गवराजो यो धीमातृरा इित तुः ।स एव मानषु े लोके धतृराः पितव ॥ ००८ ॥

पाडुं मणं िवि िविशतममतुम ।्धम ाशंोऽभवा राजा चायं यिुधिरः ॥ ००९ ॥

किलं यधनं िवि शकुिन ं ापरं तथा ।ःशासनादीिि ं रासाभुदशन े ॥ ०१० ॥

मणाीमसने ं बलवमिरंदमम ।्िवि च ं नरमिृषिममं पाथ धनयम ् ॥ ०११ ॥

नारायणं षीकेशमिनौ यमजावभुौ ॥ ०११ ॥

िधा कृानो दहेमािदं तपतां वरम ।्लोकां तापयान ं व ै िवि कण च शोभन े ॥ ०१२ ॥

य वरैाथ मूुतः सघंष जननथा ॥ ०१२ ॥

य पाडवदायादो हतः षिम हारथःै ।स सोम इह सौभो योगादवेाभविधा ॥ ०१३ ॥

९६ पुदशनपव

ौपा सह सभंतूं धृुं च पावकात ।्अभेा गं शभुं िवि रासं त ु िशखिडनम ् ॥ ०१४ ॥

ोणं बहृतभेा गं िवि ौिणं च जम ।्भीं च िवि गाेयं वस ुं मानषुतां गतम ् ॥ ०१५ ॥

एवमते े महाा े दवेा मानुमे िह ।ततः पनुग ताः ग कृत े कम िण शोभन े ॥ ०१६ ॥

य वो िद सवषां ःखमनेिरं ितम ।्तद पनेािम परलोककृतायात ् ॥ ०१७ ॥

सव भवो गु नद भागीरथ ित ।त थ तावा े हतािणािजरे ॥ ०१८ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इित ास वचनं ुा सव जनदा ।महता िसहंनादने गामिभमखुो ययौ ॥ ०१९ ॥

धतृरा सामाः ययौ सह पाडवःै ।सिहतो मिुनशा लगै व समागतःै ॥ ०२० ॥

ततो गां समासा मणे स जनाण वः ।िनवासमकरोव यथाीित यथासखुम ् ॥ ०२१ ॥

राजा च पाडवःै साध िम े दशे े सहानगुः ।िनवासमकरोीमाीवृपरुःसरः ॥ ०२२ ॥

जगाम तदहािप तषेां वष शतं यथा ।

यधनािददशनम ् ९७

िनशां तीमाणानां िदणूां मतृापृान ् ॥ ०२३ ॥

अथ पुयं िगिरवरममगमिवः ।ततः कृतािभषकेाे नशैं कम समाचरन ् ॥ ०२४ ॥

यधनािददशनम ्

अाय ०४०वशैपंायन उवाच ॥

ततो िनशायां ाायां कृतसायािकियाः ।ासमगमव य े तासमागताः ॥ ००१ ॥

धतृराु धमा ा पाडवःै सिहतदा ।शिुचरकेमनाः साध मिृषिभैपािवशत ् ॥ ००२ ॥

गााया सह नाय ु सिहताः समपुािवशन ।्पौरजानपदािप जनः सव यथावयः ॥ ००३ ॥

ततो ासो महातजेाः पुयं भागीरथीजलम ।्अवगााजहुावाथ सवा .ोकाहामिुनः ॥ ००४ ॥

पाडवानां च य े योधाः कौरवाणां च सव शः ।राजान महाभागा नानादशेिनवािसनः ॥ ००५ ॥

ततः सतुमुलुः शो जलाजनमजेय ।

९८ पुदशनपव

ारासीथा पवू कुपाडवसनेयोः ॥ ००६ ॥

तते पािथ वाः सव भीोणपरुोगमाः ।ससैाः सिललाामुःु सहशः ॥ ००७ ॥

िवराटुपदौ चोभौ सपुौ सहसिैनकौ ।ौपदयेा सौभो रास घटोचः ॥ ००८ ॥

कणयधनौ चोभौ शकुिन महारथः ।ःशासनादयवै धात राा महारथाः ॥ ००९ ॥

जारासिंधभ गदो जलसधं पािथ वः ।भिूरवाः शलः शो वषृसने सानजुः ॥ ०१० ॥

लणो राजपु धृु चाजाः ।िशखिडपुाः सव च धृकेतु सानजुः ॥ ०११ ॥

अचलो वषृकवै रासालायधुः ।बाीकः सोमद चिेकतान पािथ वः ॥ ०१२ ॥

एते चाे च बहवो बाे न कीित ताः ।सव भासरुदहेाे समुजु लातः ॥ ०१३ ॥

य वीर यो वषेो यो जो य वाहनम ।्तने तने य समपुतेा नरािधपाः ॥ ०१४ ॥

िदारधराः सव सव ािजकुुडलाः ।िनवरा िनरहारा िवगतोधमवः ॥ ०१५ ॥

गवपगीयः यूमाना बििभः ।िदमाारधरा वतृाारसां गणःै ॥ ०१६ ॥

अाय ०४१ ९९

धतृरा च तदा िदं चनु रािधप ।मिुनः सवतीपुः ीतः ादापोबलात ् ॥ ०१७ ॥

िदानबलोपतेा गाारी च यशिनी ।ददश पुांावा े चाऽेिप रणे हताः ॥ ०१८ ॥

तदतुमिचं च समुहोमहष णम ।्िवितः स जनः सव ददशा िनिमषेणः ॥ ०१९ ॥

तवमदोदं नारीनराकुलम ।्दशे बलमायां िचं पटगतं यथा ॥ ०२० ॥

धतृराु तावा यिने चषुा ।ममुदु े भरते सादा वै मनुःे ॥ ०२१ ॥

अाय ०४१वशैपंायन उवाच ॥

तते भरतेाः समाजमःु पररम ।्िवगतोधमाया ः सव िवगतकषाः ॥ ००१ ॥

िविधं परममााय िष िविहतं शभुम ।्संीतमनसः सव दवेलोक इवामराः ॥ ००२ ॥

पुः िपा च माा च भाया च पितना सह ।

१०० पुदशनपव

ाता ाा सखा चवै सा राजमागताः ॥ ००३ ॥

पाडवा ु महेासं कण सौभमवे च ।संहषा माजमुपदयेां सव शः ॥ ००४ ॥

तते ीयमाणा व ै कणन सह पाडवाः ।समे पिृथवीपालाः सौदऽेविताभवन ् ॥ ००५ ॥

ऋिषसादाऽेे च िया नमवः ।असौदं पिर सौदे पय विताः ॥ ००६ ॥

एवं समागताः सव गुिभबा वैथा ।पुै पुषााः कुरवोऽे च मानवाः ॥ ००७ ॥

तां रािमकेां कृां त े िव ीतमानसाः ।मिेनरे पिरतोषणे नपृाः ग सदो यथा ॥ ००८ ॥

ना शोको भयं ासो नारितना यशोऽभवत ।्पररं समाग योधानां भरतष भ ॥ ००९ ॥

समागतााः िपतिृभा तिृभः पितिभः सतुःै ।मदुं परिमकां ा नाय ःखमथाजन ् ॥ ०१० ॥

एकां रािं िववैं त े वीराा योिषतः ।आमाोमाि ततो जमयु थागतम ् ॥ ०११ ॥

ततो िवसज यामास लोकांािुनपुवः ।णनेािहतावै ेतामवे तऽेभवन ् ॥ ०१२ ॥

अवगा महाानः पुयां िपथगां नदीम ।्सरथाः सजावै ािन ानािन भिेजरे ॥ ०१३ ॥

अाय ०४१ १०१

दवेलोकं ययःु केिचेिचसदथा ।केिच वाणं लोकं केिचौबरेमावुन ् ॥ ०१४ ॥

तथा ववैतं लोकं केिचवैावुपृाः ।रासानां िपशाचानां केिचाुराुन ् ॥ ०१५ ॥

िविचगतयः सव या अवाामरःै सह ।आजमुे महाानः सवाहाः सपदानगुाः ॥ ०१६ ॥

गतषे ु तषे ु सवष ु सिललो महामिुनः ।धम शीलो महातजेाः कुणां िहतकृदा ॥ ०१७ ॥

ततः ोवाच ताः सवा ः िया िनहतेराः ॥ ०१७ ॥

या याः पितकृता.ोकािनि परमियः ।ता जावीजलं िमवगाहतिताः ॥ ०१८ ॥

तत वचः ुा धाना वरानाः ।शरंु समनुा िविवशजुा वीजलम ् ॥ ०१९ ॥

िवमुा मानषुदैहैता भतृ िभः सह ।समाजमुदा साः सवा एव िवशां पत े ॥ ०२० ॥

एवं मणे सवा ाः शीलवः कुलियः ।िवय तोयं िनम ुा जमभु तृ सलोकताम ् ॥ ०२१ ॥

िदपसमायुा िदाभरणभिूषताः ।िदमाारधरा यथासां पतयथा ॥ ०२२ ॥

ताः शीलससपंा िवतमा गतमाः ।

१०२ पुदशनपव

सवा ः सव गणुयै ुाः ं ं ानं पिेदरे ॥ ०२३ ॥

य य च यः कामिालेऽभवदा ।तं तं िवसृवाासो वरदो धम वलः ॥ ०२४ ॥

तुा नरदवेानां पनुरागमनं नराः ।जषमु ुिदताासदहेगता अिप ॥ ०२५ ॥

ियःै समागमं तषेां य इमं णयुारः ।ियािण लभते िनिमह च े चवै ह ॥ ०२६ ॥

इबावसयंोगमनायासमनामयम ।्य इमं ावयिेािंसिं ायुाराम ् ॥ ०२७ ॥

ााययुाः पुषाः ियायुा भारत ।अायोगयुा धिृतम मानवाः ॥ ०२८ ॥

ुा पव िदं िनमवाि परां गितम ् ॥ ०२८ ॥

वशैपंायनवाम ्

अाय ०४२सतू उवाच ॥

एतुा नपृो िवाोऽभूनमजेयः ।िपतामहानां सवषां गमनागमनं तदा ॥ ००१ ॥

अाय ०४२ १०३

अवी मदुा युः पनुरागमनं ित ।कथं न ुदहेानां पनुूपदशनम ् ॥ ००२ ॥

इुः स िजेो ासिशः तापवान ।्ोवाच वदतां ें नपृ ं जनमजेयम ् ॥ ००३ ॥

अिवणाशः सवषां कम णािमित िनयः ।कमजािन शरीरािण तथवैाकृतयो नपृ ॥ ००४ ॥

महाभतूािन िनािन भतूािधपितसंयात ।्तषेां च िनसवंासो न िवनाशो िवयुताम ् ॥ ००५ ॥

अनाशाय कृतं कम त चेः फलागमः ।आा चिैभः समायुः सखुःखमपुातु े ॥ ००६ ॥

अिवनाशी तथा िनं े इित िनयः ।भतूानामाभावो यो वुोऽसौ सिंवजानताम ् ॥ ००७ ॥

याव ीयते कम तावद पता ।सीणकमा पुषो पां िनयित ॥ ००८ ॥

नानाभावाथकैं शरीरं ा सहंताः ।भवि ते तथा िनाः पथृावं िवजानताम ् ॥ ००९ ॥

अमधे े िुतयेमसपनं ित ।लोकारगता िनं ाणा िना िह वािजनः ॥ ०१० ॥

अहं िहतं वदातेियं चेव पािथ व ।दवेयाना िह पानः तुाे यसंरे ॥ ०११ ॥

१०४ पुदशनपव

सकृुतो य ते य दवेा िहताव ।यदा समिता दवेाः पशनूां गमनेराः ॥ ०१२ ॥

गितम तनेेा नाे िना भवि ते ॥ ०१२ ॥

िनऽेिके वग िने चािन यो नरः ।अ नानासमायोगं यः पयित वथृामितः ॥ ०१३ ॥

िवयोग े शोचतऽेथ स बाल इित मे मितः ॥ ०१३ ॥

िवयोग े दोषदश यः सयंोगिमह वज यते ।्असे समो नाि ःखं भिुव िवयोगजम ् ॥ ०१४ ॥

परापरु नरो नािभमानादीिरतः ।अपरः परां बिुं ृा मोहािमुते ॥ ०१५ ॥

अदशनादापिततः पनुादशन ं गतः ।नाहं तं विे नासौ मां न च मऽेि िवरागता ॥ ०१६ ॥

यने यने शरीरणे करोयमनीरः ।तने तने शरीरणे तदवयमपुातु े ॥ ०१७ ॥

मानसं मनसाोित शारीरं च शरीरवान ् ॥ ०१७ ॥

जनमजेय पिरिद ्दशनम ् १०५

जनमजेय पिरिद ्दश नम ्

अाय ०४३वशैपंायन उवाच ॥

अा त ु नपृः पुाशन ं ितलवान ।्ऋिषसादाुाणां पाणां कुह ॥ ००१ ॥

स राजा राजधमा ोपिनषदं तथा ।अवावारेो बिुिनयमवे च ॥ ००२ ॥

िवर महााो ययौ िसिं तपोबलात ।्धतृराः समासा ासं चािप तपिनम ् ॥ ००३ ॥

जनमजेय उवाच ॥

ममािप वरदो ासो दशयिेतरं यिद ।तूपवषेवयसं ां सव मवे त े ॥ ००४ ॥

ियं म े ाृताथ ामहं कृतिनयः ।सादािषपु मम कामः समृताम ् ॥ ००५ ॥

सतू उवाच ॥

इुवचन े तिपृ े ासः तापवान ।्सादमकरोीमानानय पिरितम ् ॥ ००६ ॥

ततूपवयसमागतं नपृितं िदवः ।ीमं िपतरं राजा ददश जनमजेयः ॥ ००७ ॥

१०६ पुदशनपव

शमीकं च महाानं पुं तं चा िणम ।्अमाा य े बभवूु राां ददश ह ॥ ००८ ॥

ततः सोऽवभथृ े राजा मिुदतो जनमजेयः ।िपतरं ापयामास यं सौ च पािथ वः ॥ ००९ ॥

ाा च भरतेः सोऽऽीकिमदमवीत ।्यायावरकुलों जरासतुं तदा ॥ ०१० ॥

आीक िविवधाय योऽयिमित मे मितः ।यदायं िपता ाो मम शोकणाशनः ॥ ०११ ॥

आीक उवाच ॥

ऋिषपायनो य परुाणपसो िनिधः ।ये कुकुले त लोकावभुौ िजतौ ॥ ०१२ ॥

तुं िविचमाानं या पाडवनन ।सपा भसाीता गता पदव िपतःु ॥ ०१३ ॥

कथिको मुः साव पािथ व ।ऋषयः पिूजताः सव गितं ा महानः ॥ ०१४ ॥

ाः सिुवपलुो धम ः ुा पापिवनाशनम ।्िवमुो दयिदारजनदशनात ् ॥ ०१५ ॥

ये च पधरा धम सृचय ये ।याा हीयत े पाप ं तेः काया नमियाः ॥ ०१६ ॥

सतू उवाच ॥

यिुधिरिनवत नम ् १०७

एतुा िजेा राजा जनमजेयः ।पजूयामास तमिृषमनमुा पनुः पनुः ॥ ०१७ ॥

प तमिृषं चािप वशैपंायनमतुम ।्कथावशषें धम ो वनवास सम ॥ ०१८ ॥

यिुधिरिनवत नम ्

अाय ०४४जनमजेय उवाच ॥

ा पुांथा पौाानबुानािधपः ।धतृराः िकमकरोाजा चवै यिुधिरः ॥ ००१ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

ता महदाय पुाणां दश न ं पनुः ।वीतशोकः स राजिष ः पनुराममागमत ् ॥ ००२ ॥

इतरुजनः सव े चवै परमष यः ।ितजमयु थाकामं धतृराानुया ॥ ००३ ॥

पाडवा ु महाानो लघभुिूयसिैनकाः ।अनजुममु हाानं सदारं तं महीपितम ् ॥ ००४ ॥

तमामगतं धीमािष लकपिूजतः ।

१०८ पुदशनपव

मिुनः सवतीपुो धतृरामभाषत ॥ ००५ ॥

धतृरा महाबाहो ण ु कौरवनन ।तुं त े ानवृानामषृीणां पुयकम णाम ् ॥ ००६ ॥

ऋािभजनवृानां वदेवदेाविेदनाम ।्धम ानां परुाणानां वदतां िविवधाः कथाः ॥ ००७ ॥

मा शोके मनः काषिदने थते बधुः ।तुं दवेरहं त े नारदावेदशनात ् ॥ ००८ ॥

गताे धमण शपतूां गितं शभुाम ।्यथा ाया पुा यथाकामिवहािरणः ॥ ००९ ॥

यिुधिरयं धीमावमनुते ।सिहतो ातिृभः सवः सदारः ससुनः ॥ ०१० ॥

िवसज यनै ं याषे रामनशुासताम ।्मासः समिधको षेामतीतो वसतां वन े ॥ ०११ ॥

एति िनं यने पदं रं परंतप ।बिथ कं तेां नाम नरािधप ॥ ०१२ ॥

इुः कौरवो राजा ासनेािमतबिुना ।यिुधिरमथाय वामी वचनमवीत ् ॥ ०१३ ॥

अजातशो भं त े ण ु म े ातिृभः सह ।सादाहीपाल शोको नााबाधत े ॥ ०१४ ॥

रमे चाहं या पु परुवे गजसाये ।नाथनेानगुतो िवियषे ु पिरवित ना ॥ ०१५ ॥

अाय ०४४ १०९

ां पुफलं ः ीितम िवपलुा िय ।न मे ममु हाबाहो गतां पु मा िचरम ् ॥ ०१६ ॥

भवं चहे संे तपो मे पिरहीयत े ।तपोयंु शरीरं च ां ा धािरतं पनुः ॥ ०१७ ॥

मातरौ त े तथवैमे े शीण पण कृताशन े ।मम तुते पु निचरं वत ियतः ॥ ०१८ ॥

यधनभतृयो ा लोकारं गताः ।ास तपसो वीया वत समागमात ् ॥ ०१९ ॥

योजनं िचरं वृं जीिवत च मऽेनघ ।उं तपः समााे मनुातमुहिस ॥ ०२० ॥

िपडः कीित कुलं चदें ितितम ।्ो वा वा महाबाहो गतां पु मा िचरम ् ॥ ०२१ ॥

राजनीितः सबुशः तुा त े भरतष भ ।सदंें न पयािम कृतमतेावता िवभो ॥ ०२२ ॥

इुवचनं तात नपृो राजानमवीत ।्न मामहिस धम पिरुमनागसम ् ॥ ०२३ ॥

कामं गुमे सव ातरोऽनचुराथा ।भवमहमिे मातरौ च यतते ॥ ०२४ ॥

तमवुाचाथ गाारी मवैं पु णु मे ।धीनं कुकुलं िपड शरु मे ॥ ०२५ ॥

११० पुदशनपव

गतां पु पया मतेाविूजता वयम ।्राजा यदाह ताय या पु िपतवु चः ॥ ०२६ ॥

इुः स त ु गााया कुीिमदमवुाच ह ।हेबााकुले ने े मृ दत वचः ॥ ०२७ ॥

िवसज यित मां राजा गाारी च यशिनी ।भवां बिचुकथं याािम ःिखतः ॥ ०२८ ॥

न चोहे तपोिवं कत ु त े धम चािरिण ।तपसो िह परं नाि तपसा िवते महत ् ॥ ०२९ ॥

ममािप न तथा राि राे बिुय था परुा ।तपवेानरुं मे मनः सवा ना तथा ॥ ०३० ॥

शूयें च मही सवा न मे ीितकरी शभु े ।बावा नः पिरीणा बलं नो न यथा परुा ॥ ०३१ ॥

पाालाः सभुशृं ीणाः कामाावशिेषताः ।न तषेां कुलकता रं कियाहं शभु े ॥ ०३२ ॥

सव िह भसाीता ोणनेकेैन सयंगु े ।अवशषेा ु िनहता ोणपुणे व ै िनिश ॥ ०३३ ॥

चदेयवै मा पवूा थवै नः ।केवलं विृचं त ु वासदुवेपिरहात ् ॥ ०३४ ॥

यं ा ातिुमािम धमा थ नाहतेकुम ् ॥ ०३४ ॥

िशवने पय नः सवा लभं दश न ं तव ।भिव राजा िह तीमारते तपः ॥ ०३५ ॥

अाय ०४४ १११

एतुा महाबाः सहदवेो यधुां पितः ।यिुधिरमवुाचदें बााकुललोचनः ॥ ०३६ ॥

नोहऽेहं पिरंु मातरं पािथ वष भ ।ितयात ु भवािं तपाहं वन े ॥ ०३७ ॥

इहवै शोषियािम तपसाहं कलेवरम ।्पादशुषूण े युो राो माोथानयोः ॥ ०३८ ॥

तमवुाच ततः कुी पिर महाभजुम ।्गतां पु मवै ं वोचः कु वचो मम ॥ ०३९ ॥

आगमा वः िशवाः स ुा भवत पुकाः ।उपरोधो भवदेवेमाकं तपसः कृत े ॥ ०४० ॥

हेपाशबा च हीययें तपसः परात ।्ताुक ग ं िशमं िह नः भो ॥ ०४१ ॥

एवं संितं वाःै कुा बिवधमै नः ।सहदवे राजे रावै िवशषेतः ॥ ०४२ ॥

ते माा समनुाता राा च कुपुवाः ।अिभवा कुेमामियतमुारभन ् ॥ ०४३ ॥

राजितगिमामः िशवने ितनिताः ।अनुाताया राजिमामो िवकषाः ॥ ०४४ ॥

एवमुः स राजिष ध म राा महाना ।अनजुे जयाशीिभ रिभन यिुधिरम ् ॥ ०४५ ॥

११२ पुदशनपव

भीमं च बिलनां ें सायामास पािथ वः ।स चा सधेावी पत वीय वान ् ॥ ०४६ ॥

अज ुन ं च समाि यमौ च पुषष भौ ।अनजुे स कौरः पिरािभन च ॥ ०४७ ॥

गााया चानुाताः कृतपादािभवनाः ।जना समपुााताः पिरा ते नपृम ् ॥ ०४८ ॥

चुः दिणं सव वा इव िनवारणे ॥ ०४८ ॥

पनुः पनुिन रीः जमु े दिणम ।्तथवै ौपदी साी सवा ः कौरवयोिषतः ॥ ०४९ ॥

ायतः शरुे विृं यु ययुतः ।ूां समनुाताः पिरािभनिताः ॥ ०५० ॥

सिंदािेतकत ं ययभु तृ िभः सह ॥ ०५० ॥

ततः जे िननदः सतूानां युतािमित ।उाणां ोशतां चवै हयानां हषेतामिप ॥ ०५१ ॥

ततो यिुधिरो राजा सदारः सहसिैनकः ।नगरं हािनपरंु पनुरायाबावः ॥ ०५२ ॥

नारदागमनपव ११३

नारदागमनपव

धतृराादीनां दावाौ दाहः

अाय ०४५वशैपंायन उवाच ॥

िवषपिनवृषे ु पाडवषे ु यया ।दवेिष ना रदो राजाजगाम यिुधिरम ् ॥ ००१ ॥

तम महाबाः कुराजो यिुधिरः ।आसीनं पिरिवं ोवाच वदतां वरः ॥ ००२ ॥

िचर ख पयािम भगवमपुितम ।्किे कुशलं िव शभुं वा पुितम ् ॥ ००३ ॥

के दशेाः पिराे िकं च काय करोिम त े ।तिूह िजमु माकं च ियोऽितिथः ॥ ००४ ॥

नारद उवाच ॥

िचरोऽिस मे राजागतोऽि तपोवनात ।्पिरािन तीथा िन गा चवै मया नपृ ॥ ००५ ॥

यिुधिर उवाच ॥

वदि पुषा मऽे गातीरिनवािसनः ।धतृरां महाानमाितं परमं तपः ॥ ००६ ॥

अिप या त कुशली स कुहः ।

११४ नारदागमनपव

गाारी च पथृा चवै सतूपु सयः ॥ ००७ ॥

कथं च वत त े चा िपता मम स पािथ वः ।ोतिुमािम भगविद या नपृः ॥ ००८ ॥

नारद उवाच ॥

िरीभयू महाराज ण ु सव यथातथम ।्यथा तुं च ं च मया तिंपोवन े ॥ ००९ ॥

वनवासिनवृषे ु भवु कुनन ।कुेािता तुं गाारं ययौ नपृ ॥ ०१० ॥

गााया सिहतो धीमाा कुा समितः ।सयने च सतूने सािहोः सयाजकः ॥ ०११ ॥

आते स तपीं िपता तव तपोधनः ।वीटां मखु े समाधाय वायभुोऽभविुनः ॥ ०१२ ॥

वन े स मिुनिभः सवः पूमानो महातपाः ।गिमाशषेः स षमासानभवपृः ॥ ०१३ ॥

गाारी त ु जलाहारा कुी मासोपवािसनी ।सयः षभेन वत यामास भारत ॥ ०१४ ॥

अु याजका जुविुव िधवभो ।यतोऽयतवै वन े तिपृ ह ॥ ०१५ ॥

अिनकेतोऽथ राजा स बभवू वनगोचरः ।त े चािप सिहत े देौ सय तमयःु ॥ ०१६ ॥

अाय ०४५ ११५

सयो नपृतने ता समषे ु िवषमषे ु च ।गााया ु पथृा राजंरुासीदिनिता ॥ ०१७ ॥

ततः कदािचायाः के स नपृसमः ।गायामातुो धीमानामािभमखुोऽभवत ् ॥ ०१८ ॥

अथ वायःु समूुतो दावािरभवहान ।्ददाह तनं सव पिरगृ समतः ॥ ०१९ ॥

दु मगृयथूषे ु ििजषे ु समतः ।वराहाणां च यथूषे ु संयु जलाशयान ् ॥ ०२० ॥

समािवे वन े तिा े सन उमे ।िनराहारतया राजा माणिवचिेतः ॥ ०२१ ॥

असमथऽपसरणे सकृुशौ मातरौ च त े ॥ ०२१ ॥

ततः स नपृिता विमायामिकात ।्इदमाह ततः सतूं सयं पिृथवीपत े ॥ ०२२ ॥

ग सय यािन ां दहित किहिचत ।्वयमािना युा गिमामः परां गितम ् ॥ ०२३ ॥

तमवुाच िकलोिः सयो वदतां वरः ।राजृरुिनोऽयं भिवता त े वथृािना ॥ ०२४ ॥

न चोपायं पयािम मोणे जातवदेसः ।यदानरं काय तवाुमहित ॥ ०२५ ॥

इुः सयनेदें पनुराह स पािथ वः ।नषै मृरुिनो नो िनःसतृानां गहृायम ् ॥ ०२६ ॥

११६ नारदागमनपव

जलमिथा वायरुथ वािप िवकशनम ।्तापसानां शे ग सय मािचरम ् ॥ ०२७ ॥

इुा सयं राजा समाधाय मनदा ।ाखुः सह गााया कुा चोपािवशदा ॥ ०२८ ॥

सयं तथा ा दिणमथाकरोत ।्उवाच चनै ं मधेावी युाानिमित भो ॥ ०२९ ॥

ऋिषपुो मनीषी स राजा चेऽ तचः ।सिंनिेयाममासीाोपमदा ॥ ०३० ॥

गाारी च महाभागा जननी च पथृा तव ।दावािना समायेु स च राजा िपता तव ॥ ०३१ ॥

सयु महामााावादमुत ।गाकूले मया ापसःै पिरवािरतः ॥ ०३२ ॥

स तानाम तजेी िनवेतै सवशः ।ययौ सयः सतूो िहमवं महीधरम ् ॥ ०३३ ॥

एवं स िनधनं ाः कुराजो महामनाः ।गाारी च पथृा चवै जनौ ते नरािधप ॥ ०३४ ॥

ययानुजता मया राः कलेवरम ।्तयो देोभयोािन भरतष भ ॥ ०३५ ॥

ततपोवन े तिमाजमुपोधनाः ।ुा राथा िनां न शोचितं च त े ॥ ०३६ ॥

अाय ०४५ ११७

ताौषमहं सव मतेुषसम ।यथा च नपृितद धो देौ त े चिेत पाडव ॥ ०३७ ॥

न शोिचतं राजे ः स पिृथवीपितः ।ावानिसयंोगं गाारी जननी च ते ॥ ०३८ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एतुा त ु सवषां पाडवानां महानाम ।्िनया णं धतृरा शोकः समभवहान ् ॥ ०३९ ॥

अःपरुाणां च तदा महानात रोऽभवत ।्पौराणां च महाराज ुा रादा गितम ् ॥ ०४० ॥

अहो िधिगित राजा त ु िवुय भशृःिखतः ।ऊबाः रातःु रोद यिुधिरः ॥ ०४१ ॥

भीमसनेपरुोगा ातरः सव एव त े ॥ ०४१ ॥

अःपरुषे ु च तदा समुहािुदतनः ।ारासीहाराज पथृां ुा तथागताम ् ॥ ०४२ ॥

तं च वृं तथा दधं हतपुं नरािधपम ।्अशोच ते सव गाार च तपिनीम ् ॥ ०४३ ॥

तिपुरत े शे मुता िदव भारत ।िनगृ बां धयैण धम राजोऽवीिददम ् ॥ ०४४ ॥

११८ नारदागमनपव

यिुधिरशोकः

अाय ०४६यिुधिर उवाच ॥

तथा महान तपु े च वत तः ।अनाथवे िनधनं ितास ु बषु ु ॥ ००१ ॥

िव येा िह गतयः पुषाणां मता मम ।य विैचवीयऽसौ दध एवं दवािना ॥ ००२ ॥

य पुशतं ीमदभवाशािलनः ।नागायतुबलो राजा स दधो िह दवािना ॥ ००३ ॥

यं परुा पय वीज तालवृवै रियः ।तं गृाः पय वीज दावािपिरकािलतम ् ॥ ००४ ॥

सतूमागधसघंै शयानो यः बोते ।धरयां स नपृः शते े पाप मम कमिभः ॥ ००५ ॥

न त ु शोचािम गाार हतपुां यशिनीम ।्पितलोकमनुाां तथा भतृ त े िताम ् ॥ ००६ ॥

पथृामवे त ु शोचािम या पुैय मिृमत ।्उृ समुहीं वनवासमरोचयत ् ॥ ००७ ॥

िधािमदमाकं िधबलं िधरामम ।्धम च िधयातृा जीवामहे वयम ् ॥ ००८ ॥

ससुूा िकल काल गितिजवरोम ।

अाय ०४६ ११९

यमुृ रां सा वनवासमरोचयत ् ॥ ००९ ॥

यिुधिर जननी भीम िवजय च ।अनाथवथं दधा इित मुािम िचयन ् ॥ ०१० ॥

वथृा सतंोिषतो विः खाडवे ससािचना ।उपकारमजान कृत इित मे मितः ॥ ०११ ॥

यादह भगवाातरं ससािचनः ।कृा यो ाण िभाथ समपुागतः ॥ ०१२ ॥

िधगिं िध पाथ िवतुां ससधंताम ् ॥ ०१२ ॥

इदं कतरं चागवितभाित मे ।वथृािना समायोगो यदभूिृथवीपतःे ॥ ०१३ ॥

तथा तपिन राजषः कौरव ह ।कथमवेिंवधो मृःु शा पिृथवीिममाम ् ॥ ०१४ ॥

ितु मपतूषे ु तािष ु महावन े ।वथृािना समायुो िनां ाः िपता मम ॥ ०१५ ॥

मे पथृा वपेमाना कृशा धमिनसतंता ।हा तात धम राजिेत समाहाभये ॥ ०१६ ॥

भीम पया िुह भयािदित चवैािभवाशती ।समतः पिरिा माता मऽेभूवािना ॥ ०१७ ॥

सहदवेः ियाः पुेोऽिधक एव त ु ।न चनैां मोयामास वीरो मावतीसतुः ॥ ०१८ ॥

१२० नारदागमनपव

तुा ः सव समािल पररम ।्पाडवाः प ःखाता भतूानीव यगुये ॥ ०१९ ॥

तषेां त ु पुषेाणां दतां िदतनः ।ासादाभोगसंो अरौी रोदसी ॥ ०२० ॥

धतृरााकरणम ्

अाय ०४७नारद उवाच ॥

नासौ वथृािना दधो यथा त तुं मया ।विैचवीय नपृिते वािम भारत ॥ ००१ ॥

वनं िवशता तने वायभुणे धीमता ।अयः कारियिेमुृा इित नः तुम ् ॥ ००२ ॥

याजकाु तत तानीिज न े वन े ।समुृ यथाकामं जमभु रतसम ॥ ००३ ॥

स िववृदा विव न े तिभिूल ।तने तनमादीिमित मे तापसावुन ् ॥ ००४ ॥

स राजा जावीके यथा त े किथतं मया ।तनेािना समायुः नेवै भरतष भ ॥ ००५ ॥

अाय ०४७ १२१

एवमावदेयामासमु ुनये ममानघ ।ये त े भागीरथीतीरे मया ा यिुधिर ॥ ००६ ॥

एवं नेािना राजा समायुो महीपत े ।मा शोिचथां नपृितं गतः स परमां गितम ् ॥ ००७ ॥

गुशुषूया चवै जननी तव पाडव ।ाा समुहत िसििमित मे ना सशंयः ॥ ००८ ॥

कत ुमहिस कौर तषेां मदुकियाम ।्ातिृभः सिहतः सवरतेद िवधीयताम ् ॥ ००९ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

ततः स पिृथवीपालः पाडवानां धरंुधरः ।िनय यौ सह सोदयः सदारो भरतष भ ॥ ०१० ॥

पौरजानपदावै राजभिपरुृताः ।गां जमरुिभतो वाससकेैन सवंतृाः ॥ ०११ ॥

ततोऽवगा सिललं सव त े कुपुवाः ।ययुुमुतः कृा दोयं महान े ॥ ०१२ ॥

गााया पथृाया िविधवामगोतः ।शौचं िनवत ये तोषनु गरािहः ॥ ०१३ ॥

षेयामास स नराििधानाकािरणः ।गाारं कुेो य दधोऽभवपृः ॥ ०१४ ॥

तवै तषेां कुािन गाारऽेशादा ।कत ानीित पुषादयेाहीपितः ॥ ०१५ ॥

१२२ नारदागमनपव

ादशऽेहिन तेः स कृतशौचो नरािधपः ।ददौ ाािन िविधविणावि पाडवः ॥ ०१६ ॥

धतृरां समिुय ददौ स पिृथवीपितः ।सवुण रजतं गा शा समुहाधनाः ॥ ०१७ ॥

गााया वै तजेी पथृाया पथृथृक ् ।सी नामनी राजा ददौ दानमनुमम ् ॥ ०१८ ॥

यो यिदित याव ताव लभते िजः ।शयनं भोजनं यान ं मिणरमथो धनम ् ॥ ०१९ ॥

यानमाादनं भोगाासी पिरचािरकाः ।ददौ राजा समिुय तयोमा ोम हीपितः ॥ ०२० ॥

ततः स पिृथवीपालो दा ाानकेशः ।िववशे पनुधमागरं वारणायम ् ॥ ०२१ ॥

ते चािप राजवचनाुषा य े गताभवन ।्स तषेां कुािन पनुः ागमंतः ॥ ०२२ ॥

मागै ै िविवधःै पजूिया यथािविध ।कुािन तषेां सयंो तदाचमु हीपतःे ॥ ०२३ ॥

समाा च राजान ं धमा ान ं यिुधिरम ।्नारदोऽगमाजरमिष य थिेतम ् ॥ ०२४ ॥

एवं वषा यतीतािन धतृरा धीमतः ।वनवास े तदा ीिण नगरे दश प च ॥ ०२५ ॥

अाय ०४७ १२३

हतपु सामे दानािन ददतः सदा ।ाितसबंििमाणां ातणॄां जन च ॥ ०२६ ॥

यिुधिरु नपृितना ितीतमनादा ।धारयामास तां िनहताितबावः ॥ ०२७ ॥

MahabharataEncoding : ISCIIElectronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,Pune, India, 1999http ://bombay.indology.info/mahabharata/statement.htmlfor further detailsConverted for devanagari output using xetex-itrans with sdvnmapping on July 23, 2013