พระไทย ใชเขาใชเรา?

นพพาน – อนตตา: ฉบบเพยงเพอไมประมาทพระพรหมคณาภรณ

(ป. อ. ปยตโต)

สนป ๒๕๕๒

พระไทย ใชเขาใชเรา? (นพพาน - อนตตา: ฉบบเพยงเพอไมประมาท)© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN 974-94143-8-1

พมพครงท ๑ — ธนวาคม ๒๕๕๒ เลม

- ทนพมพหนงสอธรรมทาน วดญาณเวศกวน เลม

แบบปก: พระชยยศ พทธวโร

พมพท

บนทกนา

คอนปแลวทผหวงดไดเราเตอนไว วาควรจะเขยนบอกเลาชแจงแกไขเรองทมพระทานหนงพดพาดพงถงในนตยสาร เนชนสดสปดาห เกยวกบเรอง “นพพาน อตตา อนตตา” เพราะถาปลอยไวคนจะเขาใจผด ตนเองกเหนวาไมควรประมาท แตทงอาพาธและเรงงานอนมากมาย เวลาผานไปๆ รางกายกไมด ชวตกไมนาไวใจ จะกลายเปนประมาทไปจรงๆ จงตกลงวา ผดผอนตอไปไมได

ในชวงทเขยนน มโรคหลายอยางทลวนเจบปวด อยางหนงนนถงขนวาเพยงขยบตวนดเดยว กเจบปวดตองชะงก เทากบบอกวาตองรบเขยนใหเสรจ จนในทสดกจบออกมาดงทปรากฏ

ชอหนงสอวา พระไทย ใชเขาใชเรา? น ตงขนโดยมไดมงนกทความหมาย เพยงแตจะใหเปนเครองโยงไปถงหนงสอเลมกอนทชอวา คนไทย ใชกบเฒา? ซงมเนอหาเนองกน เสรมกน ควรจะเขาชดกน ถาบงเอญเปนถอยคาททาใหบางทานรสกไมสบายใจ กโปรดทราบวาไมไดตงใจอะไร และขออภยเพอโปรดไมถอสา โดยเฉพาะทานทไดเอยนาม ดวยความจาเปนของเรอง

ในทสด จดหมายทแท กคอ การใหเกดความรเขาใจทถกตองเพอความเจรญธรรมเจรญปญญา ทจะใหกศลงอกงาม และนามาซงประโยชนสขทแทและยงยนแกประชาชนสบตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๒ พฤศจกายน ๒๕๕๒

สารบญ

บนทกนา ก

พระไทย ใชเขาใชเรา? (นพพาน - อนตตา: ฉบบเพยงเพอไมประมาท) ๑

๑. “ทานพทธทาสพดขนมาเลยวา นพพานเปนอนตตา” ๓

แสดงธรรมแบบนกสอน บอกใหรเขาใจแลวใหไปทากนเลย ๓

ธรรมทงปวง กแคสงขารหรอสงขารทงปวง แคสวนสงขตะของธรรม ๖

๒. ลกศษยควรรกษาพระอาจารยตามธรรม ๑๐

๓. แมว เปนชาง กไมใช ไมเปนชาง กไมใช? ๑๔

ถาไมเลน กหลงภาษาวนไปเวยนมา กอยแคอนตตานเอง ๑๔

วา “นพพาน เปนอตตา” ไมใชแคผดแตถงขนเพรด เตลดไปไกล ๑๙

๔. ตงระบบความคดใหมขนมา ทาใหคางคาตดวน ๒๑

จากศษยพระธรรมกายขยายมาเปน ระบบสมมต-ระบบวมตต ๒๑

สมมต กบวมตต เขาคเขาชดกนไมได ๒๓

สมมต ไมมใครหลด ไมตองไปพนเอาแครทนและใชมนใหเปน ๒๗

พระไทย ใชเขาใชเรา?๒

๕. รทนสมมต กจะวมตต ๓๑

สงขตธรรม อสงขตธรรม ขนธ ๕ นพพานเปนสภาวะ ไรอตตาทงนน ๓๒

ปถชนรตามสญญาตดคาสมมตอรยชนรทนเจาะถงสภาวะดวยปญญา ๓๕

อทปปจจยตา มาบรรจบไตรลกษณ ๓๙

ปรพาชกชอบถกปญหาแตนอยคนนกหนาจะมาบอยกวาวจฉโคตต ๔๓

ลทธถอสดโตง กบสนทฏฐกธรรม ๔๘

แตกตางไดในเรองสมมตบญญต ไมขดในสภาวธรรม ๕๔

๖. เขาถงพระไตรปฎก ตรงสพทธพจน ๕๕

หนกลบไปเฝาฟงพระพทธองคตรสแลวอรรถกถาอยตรงไหน ๕๕

พระไตรปฎกแปลชวยไดแตจะแนตองใหถงพระไตรปฎกบาล ๕๙

เวนทสดสองขางสทางสายกลางในการศกษาพระไตรปฎก ๖๓

ธมเมสนา - โลกานทย ๖๘

พระไทย ใชเขาใชเรา?

[นพพาน – อนตตา: ฉบบเพยงเพอไมประมาท]

เมอวนท ๔ เมษายน ๒๕๕๒ ผคนพระคนวดทานหนง ไดนานตยสาร เนชนสดสปดาห ฉบบวนท ๓ เมษายน ๒๕๕๒ มาใหด บอกวามคอลมนชอวา “ธรรมวจย” ของพระคกฤทธ โสตถผโล เขยนเรอง “อตตา อนตตา นพพาน” โดยนาเอาอาตมาเขาไปรวมอยในเรองนนดวย และไดถวายสาเนาถายเอกสารขอเขยนสวนนนไว

คณคนพระคนวดไดอานขอความตนขอเขยนนนใหฟงหนอยหนง ไดความวา มความเหนตางกนในเรองขางตนนน ๓ อยาง คอ ธรรมกายวานพพานเปนอตตา พระพรหมคณาภรณวานพพานเปนอนตตา และหลวงตามหาบววานพพานคอนพพาน ไมใชทงอตตา อนตตา

ตอนทพดถงพระพรหมคณาภรณนน ทานเจาของคอลมน คอพระคกฤทธ เขยนวา

ความเหนทสอง ของทานเจาคณพระพรหมคณา-ภรณ (ป.อ.ปยตโต) พดขนมาเลยวา นพพานเปนอนตตา …

เนองจากอาตมาอยระหวางอาพาธคอนขางรนแรง คณคนพระคนวดเกรงใจ จงพดคยอยไมนาน แตอาตมากไดตงขอสงเกตใหฟงไวเฉพาะขอความทเขยนถงอาตมาขางตนนนวา ถาพระคกฤทธจะใชถอยคาสานวน

พระไทย ใชเขาใชเรา?๒นน ควรจะพดวา “ทานพทธทาสพดขนมาเลยวา นพพานเปนอนตตา” จงจะถกตอง

อาตมาไดบอกวา ควรจะเขยนอธบายเรองนไว เพอเปนความไมประมาท ไมควรปลอยไวใหคนเกดความเขาใจผดๆ แตอาตมาไมมเวลา เรองททาคางอยมากมาย และกกาลงอาพาธในขนทไมนาวางใจดวย

ขอเขยนของพระคกฤทธทเขาถวาย กไดแตเกบวางไว ไมมเวลาจะอาน ตอมา เมอขอเขยนตอนใหมใน เนชนฯ ออกมา คณคนพระคนวดกนามาถวายจนครบ รวมมถง ๔ ตอน ยาวไมนอย จงยงไมมเวลาจะอาน (จนกระทงขณะน เพงจะเอามาจดเรยงรวมกน เพอจะไดอานแลวเขยนถงใหตรงเรองตอไป)

ระหวางนน วนหนง อกทานหนงมาหา กแสดงอาการรอนใจหนอยๆ บอกวาทานไดอานพบเรองทพระคกฤทธเขยนน ทานหลงนเปนอาจารยชนผใหญ กบอกอาตมาวา เรองนจะปลอยไวไมได และไมควรชกชา อาตมาตองใหลกศษยเขยนใหคนรความจรง อาตมากไดแตฟงไว เพราะเปนเรองทผมความรเขาใจและรกความจรง เหนแกประโยชนของพระศาสนาและประชาชน จะใสใจแกไขดวยใจคดของตนเอง อาตมาจะไปบอกใคร แตละคนกมภาระของตน และอาตมากอาพาธมากอย แทบไมพบใคร งานกมากนก ไมสามารถขวนขวายอะไรอนได

นเวลาผานมาครงปแลว ถามชวงโอกาสกควรรบเขยนไว เพราะเรองอนทตองทายงรออยมาก

ขอโอกาสขออภยไวกอนตอทานทจาเปนตองเอยนามในทน โปรดเขาใจวาทตองเขยนอธบายไว เพราะจาเปนในการทพระจะพงปฏบตเพอรกษาประโยชนทางจตใจและทางปญญาของพทธบรษท และรกษาหลกทางธรรมไว ในใจนนแทจรงไมตองการใหกระทบกระทงจตใจของทานผใด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

๑. “ทานพทธทาสพดขนมาเลยวา นพพานเปนอนตตา”

คาทกลาวขางตนวา “ควรจะพดวา ‘ทานพทธทาสพดขนมาเลยวา นพพานเปนอนตตา’ จงจะถกตอง” นน มใชเปนการวาอะไรใหเสยหายแกทานพทธทาสแตอยางใด เพยงแตพดถงลกษณะการแสดงธรรมของทานพทธทาส คอทานพทธทาสแสดงธรรมแบบนกสอน

แสดงธรรมแบบนกสอน บอกใหรเขาใจแลวใหไปทากนเลย

ทวาแสดงธรรมแบบนกสอน คอ ทานผสอนบอกผฟงวาควรจะเอาเรองนนไปปฏบตหรอไปใชประโยชนอยางไรๆ อยางเรองนพพานเปนอนตตาน ทานพทธทาสทานไมมาเสยเวลาตงขนเปนเรองทจะพจารณาวา นพพานเปนอนตตาหรอไม หรอวานพพานเปนอตตาไหม ถาวาเปนอนตตา ทานมเหตผลอยางไร มหลกฐานทไหนบอกไววาอยางไรๆ ฯลฯ ทานไมใชเวลากบวธน แตทานพดออกมาเลย

ลองดซวาทานพทธทาสพดขนมาเลยอยางไรวา “นพพานเปนอนตตา” ตอไปนคอตวอยางคาสอนของทานพทธทาส (ตลาการก-

ธรรม, พ.ศ. ๒๕๐๐, หนา ๔๖๓)

... และผทไดเหนความเปนอนตตาของนพพานแลวเทานน ทจะนพพานได. ถายงยดถอนพพานโดยความเปนนพพานอย ยดถอวานพพานเปนของเราอยแลว กยงเปนนพพานในอปาทานอยเรอย … ไมเปนนพพานอนแทจรงได. นเองเปนเหตใหนก

พระไทย ใชเขาใชเรา?๔ปฏบตในชนสง ทปฏบตมามากๆ นานปแลว กยงนพพานไมได เพราะเขาคอยจองจะจบยดเอานพพานโดยความเปนตวเปนตน เปนของของตนอยเสมอไป โดยทไมเหนอนตตานนเอง …

เขาจาตองปฏบตตอไปในลกษณะทจะเหนวา นพพานกสกวานพพาน ไมใชตวตน เปนอนตตาเสมอกนกบสงอน

ขอใหดอกแหงหนง (ก ข ก กา ของการศกษาพทธศาสนา, หนา ๒๑–๒๒)

ฉะนนจงไมถอวา นพพานนนเปนอตตา แมวาจะมคนบางคน ครบาอาจารยบางทานสอนวานพพานเปนอตตาอะไรกตามใจเขา, ไมจาเปนจะตองไปเถยงกน, และนตองการจะชใหเหนวาพระพทธเจาทานทรงแสดงไวชดวา ทเปนสงขตะกเปนเพยงสกวาธาต, ทเปนอสงขตะกเปนเพยงสกวาธาต.

ฉะนนเมอเปนเพยงสกวาธาตแลว กเปนตวตนไปไมได; ดงนนจงเปนอนตตา.

ทาไมทานพทธทาสจงพดขนมาเลยวา “นพพานกสกวานพพาน ไมใชตวตน เปนอนตตาเสมอกนกบสงอน”

ตามทเราเขาใจไดจากการมองดคาสอนของทาน กคอ ทานพทธทาสเหนวา เรองนพพานเปนอนตตานชดเจนแจมแจงอยแลว ไมเปนปญหาอะไรทจะตองมาถกเถยงชแจงกน และความชดเจนนนกคอวาไปตามหลกธรรมนยาม ทนยมพดกนใหงายเปนหลกไตรลกษณ หรอสามญลกษณ คอ หลกตามพทธพจนทวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑. สพเพ สงขารา อนจจา - สงขารทงปวง เปนอนจจง๒. สพเพ สงขารา ทกขา - สงขารทงปวง เปนทกขง๓. สพเพ ธมมา อนตตา - ธรรมทงปวง เปนอนตตาแสดงความหมายกนตามหลกวา สงขาร คอสงขตธรรม ได

แกขนธ ๕ ทงหมด ลวนเปนอนจจง (ไมเทยง) เปนทกข และธรรมทงปวง ไมวาสงขตธรรม คอสงขาร กตาม อสงขตธรรม คอวสงขาร ไดแกนพพาน กตาม เปนอนตตา (ไมเปนอตตา) หมดทงสน

ถาพดแบบสามญลกษณะ กบอกวา- ทกอยางทเปนสงขาร คอสงขตธรรม ลวนไมเทยง เปนทกขคงทนอยมได เสมอเหมอนกนทงหมด

- ทกอยางทเปนธรรม ไมวาสงขตธรรมคอสงขาร หรอ อสงขตธรรมคอวสงขาร ลวนเปนอนตตา เสมอกนทงสน

พดอกสานวนหนงกบอกวา• ความไมเทยง เปนทกข เปนลกษณะรวมเสมอกนของ

สงขารทกอยาง• ความเปนอนตตา เปนลกษณะรวมเสมอกนของธรรมทกอยาง ทงสงขตธรรม และอสงขตธรรม

วงการศกษาและปฏบตทเรยกวาเถรวาท เขาใจกนอยางน จงยตวาพทธพจนแสดงหลกธรรมนยามอนบงถงไตรลกษณน บอกไวชดเจนเพยงพอแลววานพพานเปนอนตตา

วงการศกษาและปฏบตสายใหญๆ ในเมองไทยน แมวาบางสายจะไมเหนดวยกบทานพทธทาสเกยวกบหลกธรรมบางอยาง แตในเรองธรรมนยาม เรองไตรลกษณหรอสามญลกษณน สอด

พระไทย ใชเขาใชเรา?๖คลองกน ลงกนตามพทธพจนทเปนหลกใหญน แลวกเปนอนตรงกนตามขอวนจฉยทแสดงไวแลวในพระไตรปฎกนนเอง

(พระไตรปฎก เลม ๘ วา “อนจจา สพพสงขารา ทกขานตตา จ สงขตา, นพพานเจว ปณณตต อนตตา อต นจฉยา” – สงขารทงปวง ประดาสงขตะ เปนอนจจง เปนทกข เปนอนตตา, นพพาน และบญญต เปนอนตตา วนจฉยเปนดงน [๘/๘๒๖/๒๒๔]; ในพระไตรปฎก เลม ๒๕ พระพทธเจาตรสเรยกพระอรหนตวาเปน “อตตญชหะ” (ผละไรอตตา คอไมมความยดตดถออตตา) [ข.ส.๒๕/๔๑๑/๔๘๙];คมภรชนอรรถกถา ยกเพยงตวอยาง เชนวา “นพพานธมโม อตตสเสว อภาวโต อตตสโ” – นพพานธรรมวางจากอตตา เพราะความไมมแหงอตตานนเอง [ปฏส.อ.๒/๓๕๖])

ทวามาน มใชวาจะนาเอาทานพทธทาสหรอใครๆ หรอสานกใดๆ มาตดสนความคดอสระในการอานและตความพทธพจน ของทานเจาของขอเขยนนน แตยกมาดกนเผอจะเปนเครองประกอบในการพจารณาวา ทานพทธทาสเปนตนนน กเปนผทไดอานดพทธพจนมานาจะไมนอยกวาเรานก

ธรรมทงปวง กแคสงขาร หรอสงขารทงปวง แคสวนสงขตะของธรรม

คาสาคญอยในขอ ๓ คอ “ธรรม” จะเหนวา พระพทธเจาตรสมาใน ๒ ขอแรกทแสดงอนจจง ทกขง (คาเตมวา อนจจตา ทกขตา) ทรงใชคาวา “สงขาร” (คอเฉพาะสงขตธรรม) แตพอถงขอ ๓ ทแสดงอนตตา (เตมวา อนตตตา) ทรงเปลยนไปใชคาวา “ธรรม” (คอธรรมหมดทงสน ทงสงขตธรรม และอสงขตธรรม)

ทานทบอกวา นพพานไมเปนอนตตา แตนพพานเปนอตตา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗(หรอจะบอกวา นพพานไมเปนทงอตตา ไมเปนทงอนตตา กตาม) กทาใหตนเองจาเปนตองบอกวา สงขารคอสงขตธรรมเทานนเปนอนตตา (มฉะนนกจะตองบอกวา นพพานไมเปนทงสงขตธรรม ไมเปนทงอสงขตธรรม ซงเปนทางตนทไปไมได)

เมอตงทฏฐ หรอออกคามนไปแลวอยางนน กทาใหจาเปนตอไปอกวา จะตองหาทางบบความหมายของคาวา “ธรรม” ในขอ ๓ คอขอวา “สพเพ ธมมา อนตตา” ทวาธรรมทงปวง เปนอนตตาน ใหธรรมทงปวง มความหมายแคบลงมาแคสงขารทงปวงเทานน คอ ใหธรรมทงปวงในขอ ๓ มความหมายเทากบสงขารทงปวงในขอ ๑ และ ๒ (หรอใหธรรมทงปวง เปนสงขารทงหมด)

แลวกจะตองพยายามอธบายวา เหตใด พระพทธเจาเอง ทงทจะตรสวา เพยงแคสงขารทงปวงเทานน ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา และกตรสมา ๒ ขอแลว ทงวา “สงขารทงปวงไมเทยง” และ “สงขารทงปวงเปนทกข” ผานมาสองขออยางนนแลว ทงๆ ทจะตรสวาสงขารทงปวงเปนอนตตา แตกลบทรงเปลยนคาไปตรสวา “ธรรมทงปวงเปนอนตตา” เพอใหพทธบรษทเขาใจวาทรงหมายถงสงขารทงปวงคอสงขตธรรมเทานนเปนอนตตา

วธบบความหมายอยางน เชนบอกวา ในขอ ๑ และ ๒ พระพทธเจาตรสวา สงขารทงปวงเทานน เปนอนจจง และทกขง ในขอ ๓ จงทรงรวมเอาวญญาณ พรอมทงรป เวทนา และสญญา เขามาดวย วาธรรมทงปวงเปนอนตตา ทงสามขอจงหมายถงขนธ ๕ ทเปนสงขตธรรมเทานน

อกรายหนงบบเลยงไปวา ในขอ ๑ และ ๒ พระพทธเจาตรสรวมมาตงแตรป เวทนา สญญา จนถงขนธท ๔ วา สงขารทงปวง

พระไทย ใชเขาใชเรา?๘เปนอนจจง และทกขง ในขอ ๓ จงทรงรวมเอาขนธท ๕ คอวญญาณเขามาดวย วาธรรมทงปวงเปนอนตตา ทงสามขอจงหมายถงขนธ ๕ ทเปนสงขตธรรมเทานน

การพยายามบบความหมายอยางน มแตจะขดกบตวเองและทาใหสบสนมากขน

สาหรบทานพทธทาสนน เหนไดวา (ทานทมเวลากลองตรวจสอบด) ทานกมองทหลกใหญแหงธรรมนยามซงแสดงไตรลกษณนแหละ แลวทานกยตโดยไมตองมาชแจงถกเถยงอะไร ทานกพดออกมาเลยวา ธรรม (ในกรณน เรยกวา “ธาต” กได) ทงปวงเปนอนตตา คอ นพพานอนเปนอสงขตธรรม หรออสงขตธาต กเปนอนตตาดวย ลองดคาของทานสกหนอย

ทนในบรรดาธาตทงหลายนน จะมกสบอยาง กรอยอยาง กสดแท; แตสรปแลวมนกมเพยง ๒ อยาง คอ สงขตธาต กบ อสงขตธาต. โดยสรปยอ สงขต-ธาตกคอสงทมเหตปจจยปรงแตง ...

ทนอยางทสองเรยก อสงขตธาต นน คอตรงกนขาม สงนไมมปจจยปรงแตง, … บางทกเรยกวานโรธธาต ..., บางทกเรยกวานพพานธาต ...

สงขตธาต กเปนแตสกวาธาต, อสงขตธาต กเปนแตสกวาธาต; เพราะฉะนนมนจงมแตอนตตา. สงขารทงปวงไมเทยง เปนทกข เปนอนตตานนถก; แตธรรมทงปวงเปนอนตตานนถกกวา คอวาสงขารกตาม วสงขารกตาม หมายความวาทเปนสงขารกตาม ทเปนวสงขารกตาม เปนอนตตาดวย; …

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙ทานพทธทาสแสดงธรรมแบบนกสอน ทานบอกใหรเขาใจ

ตามทถอวายต เสรจแลวทานกมงไปตรงทวาควรจะนาไปใชเอาไปปฏบตกนอยางนนอยางน วาไปเลย

ทน ในเรองนพพานเปนอนตตานน พระพรหมคณาภรณไมใชพดขนมาเลย และตามปกตแทบไมพดถงเลย คอโดยทวไป พระพรหมคณาภรณไมไดแสดงธรรมแบบนกสอน แตมลกษณะการแสดงธรรมแบบเปนผบอกเลาขาวสาร หรอเอาความรมาบอกกน

เพราะฉะนน แมวาตามปกตไมคอยไดสนใจ และไมไดพดถงเรองน แตเมอมกรณเกยวของ เชน อธบายหลกธรรมตางๆ มาตามลาดบ มาถงเรองนเขา หรอเกดกรณทจะตองพจารณาขนมา (อยางในกรณธรรมกาย) กใชวธเอาความรมาบอกกน คอวาไปตามเนอหา อธบายไปตามหลก นาเอาขอมลหลกฐานจากแหลงซงเปนทยอมรบกนตามลาดบ เอามาใหด ใหผอานผฟงใชปญญาของตนพจารณาเอง

โดยเฉพาะในกรณทเปนเรองของการแสดงหลกฐาน หรอการตรวจสอบเอกสารอางองทมาทไป อยางกรณธรรมกาย กตองเนนในดานขอมลหลกฐานและแหลงทมา จงแทบจะไมพดถงความเหนของตนเอง หรอพยายามงดเวนความเหนสวนตว เวนแตความคดเหนเชงสรปตามหลก และตามหลกฐาน

ถาจะแสดงความเหนสวนตว กบอกใหรกน แตมงไปใหผอานผฟงเขาถงหลกฐานแหลงขอมล แลวใชปญญาคดพจารณาวนจฉยไดดวยตนเอง (บนฐานแหงขอมลขอเทจจรงทครบถวนทสด อยางนอยใหเพยงพอ ตรง และแมนยาเทาทจะทาได)

พระไทย ใชเขาใชเรา?๑๐

๒. ลกศษยควรรกษาพระอาจารยตามธรรม

ทน ทวาเขยนความนไวเพยงเพอเปนการไมประมาทนน กดงทกลาวแลว คอ จะตองไมละเลยการสงเสรมและรกษาประโยชนทางธรรมทางปญญาของประชาชน อยางนอยไมใหเกดความเขาใจผดทจะทาใหเขวในการศกษาปฏบตธรรม

ความเขาใจผดตามขอเขยนทกลาวถงพระพรหมคณาภรณโดยโยงไปถงหลกธรรมนน กยงเปนเรองกวาง แตในกรณน มความเขาใจผดทจาเพาะเจาะจงกวานน

เพอความเขาใจทถกตอง ขอเลาเรองใหรและตระหนกกนไว

เมอเดอนมกราคม ๒๕๔๙ วนหนง ไดรบเอกสารสงมาทางไปรษณย (คงสอดใสมาในซองจดหมาย) เปนใบบนทก “เทศนอบรมฆราวาส ทวดปาบานตาด” มเพยงใบบนทกคาเทศนนน ไมบอกวาใครสงมา แตแนใจวาเปนผหวงดสงมาเพอใหทราบเรอง

ใบบนทกนน ซงมขอความทแสดงวาเปนเอกสารของวดหรอองคกรทสนองงานของหลวงตามหาบวนนเอง (เชนบอกสถานวทย และ Web site ทจะชมจะฟงพระธรรมเทศนาของหลวงตา) ดงทบอกแลววา เปนบนทก “เทศนอบรมฆราวาส ทวดปาบานตาด” มคาเลาของหลวงตา พรอมทงคาแทรกเสรมของผฟง

ในบนทกเทศนนน ตอนหนง (ทานทสง ปณ. มา ทาเครองหมายไวเปนพเศษ) บอกความทานองวาพระพรหมคณาภรณไดไปหาทวดหลวงตา และไปยอมรบคาเทศนของหลวงตาทวานพพานเปนนพพาน ไมเปนอตตา ไมเปนอนตตา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑เนองจากขอความในบนทกเทศนนนบอกเรองราวทไมตรง

ตามความเปนจรงทวา “เจาคณประยทธ” ไปหาทวดหลวงตาในป ๔๙ กไม

เปนจรงและทวา “เจาคณประยทธ” ยอมรบตามทหลวงตากลาว ก

ไมเปนความจรงแตความผดพลาดนคงเกดจากลกศษยของหลวงตา(ตงแตปถดจากรบการผาตดใหญใน พ.ศ. ๒๕๔๐ แลว พระ

พรหมคณาภรณมสภาพรางกายททาใหไมไดไปในสถานทสาคญนอกวดเลย แมแตพระมหาเถระทเคารพนบถอ ซงเคยไปนมสการอยางนอยเมอเขาสเทศกาลพรรษาทกป กหยดหมดแตนนมา จงไมมทางเปนไปได ทจะไปหาทวดหลวงตามหาบว หรอไปหาหลวงตามหาบวในทไหนๆ)

เพอไมประมาท ไมควรปลอยใหคนเขาใจผด ถงจะไมตองการใหเปนเรองราวเอะอะไป อยางนอยกควรทาอะไรใหมเปนหลกฐานแสดงความจรงไว

จงตกลงวาใหทาคา “ชแจงขาว” พมพไวใน ขาวสารญาณเวศก

ซงเผยแพรอยในวงแคบๆ ดงความในเอกสารนน ปท ๒ ฉบบท ๗ (มกราคม ๒๕๔๙) ดงน

(ขอความในไฮไลท มมาในใบทสงทาง ปณ. จงแสดงไวดวย)

พระไทย ใชเขาใชเรา?๑๒

ชแจงขาว

มผสงคาเทศนของหลวงตามหาบวทางไปรษณย (แตไมไดบอกชอทอยของผสง คงจะสงดวยความหวงดใหทราบขาว) เปนคาเทศนเมอวนท ๑๐ มกราคม ๒๕๔๙ นเอง ในตอนทายมความตอนหนงวาดงน

“เพราะฉะนนคาวาอตตาอนตตาจงหมด แตกอนเขาไปแทรกไปแอบไปเปนนพพาน อตตากแอบไปเปนนพพาน อนตตากแอบไปเปนนพพานเขาใจไหม ใครกแอบเปนนพพาน พอดลงผางทนนพพานคอนพพาน เปนอนไปไมได แลวอตตาอนตตาจะเขาถงไดยงไง เปนอนไปไมได อตตาอนตตามนกเปนอนใชไหมละ มนกเขาไมถงไดนน ถอดออกจากนซ (ธรรมกายเขาบอกเปนอตตา ทนเจาคณประยทธบอกเปนอนตตา) เอ ใคร ๙ ประโยคกไปหาเรา (เจาคณประยทธ ปยตโต นละครบ) พอเราตอบอนนเสรจประกาศลนออกไปไมกวน พอดเจาคณ ๙ ประโยคนไปหาเรา แสดงมารยาทวายอมรบเขาใจไหม แตพอดไมเจอเราเสย ไมเจอกไมเปนไร นพพานคอนพพานเปนอนไปไมได กพดแลวน เจาของอยเจาของไปมปญหาอะไรเขาใจเหรอ ไปละ”

แตตามความเปนจรง ทานเจาคณไมไดไปหาหลวง

ตามหาบว ตามขอความทคดมาขางตนน เมออานดกเหนไดวา คงเปนเสยงของลกศษยพดแทรกบอกหลวงตา (สงเกตจากขอความทใสในเครองหมายวงเลบ) หลวงตาทานกคงเชอ หรอวาไปตามลกศษย อยาเพงไปดวนวาทาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓เรองนพพานไมเปนอตตานน ทานเจาคณบอกวาเอา

หลกทเปนของกลางมาบอกใหทราบไว หลกวาอยางไร กวา

ไปตามนน ไมใชเปนความเหนสวนตวของทานเจาคณเอง

จงไมตองไปทไหนหรอรอฟงใครอก

จบคาชแจงใน ขาวสารญาณเวศก แคน คราวนกควรนาคาชแจงนนมาลงไวทนดวย เพราะ ขาวสารญาณเวศก นนอยในวงจากดเมอเกดเหตการณทพระคกฤทธพดเรองนพพาน - อตตา – อนตตา ขน โดยโยงไปถงทงหลวงตามหาบว และพระพรหมคณาภรณ กอาจจะมลกศษยของหลวงตา หรอใครทไมไดอาน ขาวสารญาณเวศก

นน และตงแตฟงหรออานคาเทศนของหลวงตาคราวนน กไมไดทราบอะไรทจะแกความเขาใจผด ยงคงเขาใจผดอย กจะยกเอาคาเทศนของหลวงตาคราวนนขนมารบสมอาง กจะขยายความเขาใจผดไปกนใหญ จงตองนามาลงไว

อยางทวาแลว อยางนอยกเพอความไมประมาท พรอมกนนนกขออภยทานดวยทกลายเปนการพาดพงไปถงหลวงตา ดวยเหตผลทเปนความสมควรอนจาเปน

อยางทบอกแลววา ตามบนทกเทศนของทานนน หลวงตา มหาบวกคงเชอหรอวาไปตามลกศษย คอพดไปตามเสยงของลกศษย ทพดแทรกหรอแซงขนมา จงไมควรไปดวนวาทาน เปนปญหาจากลกศษยของทานทวา จะดวยการพดโดยไมดใหชด พดเรอยเปอย หรอเจตนาพดเทจกตาม กเปนการทาความผดความเสยหายซงถาไมระวงใหด กจะทาใหหลวงตาเสยได (สาคญทลกศษย)

พระไทย ใชเขาใชเรา?๑๔หลวงตาทานเปนพระมหาเถระผเฒาปนนแลว ควรชวยกน

ถนอมรกษาทานไวใหด เมอเคารพรกทานจรง กตองปฏบตดวยความระมดระวง

อยางในกรณน กตองบอกวาหลวงตาพดไปตามเสยงทลกศษยบอกวาอยางนนๆ เมอทานพดเผลอพดพลาดไป กควรจะใหอภย แตถาพดวา หลวงตามหาบวบอกวาเจาคณประยทธไปยอมรบกบทาน หรอแมแตวาไปหาหลวงตา กจะกลายเปนวาหลวงตาพดไมจรง นกคอการทลกศษยกลายเปนผประทษรายหลวงตาเสยเอง

เพราะฉะนน จงควรถอเปนหนาทอนสาคญ ทจะตองชวยกนทะนถนอมรกษาทานไวใหถกตองตามวถทางแหงธรรม ตงแตไมนาทานไปอางอยางไมระมดระวง อยางทกลาวมาแลว

๓. แมว เปนชาง กไมใช ไมเปนชาง กไมใช?

ถาไมเลน กหลงภาษา วนไปเวยนมา กอยแคอนตตานเอง

ทน ในขอศกษาวา นพพานเปนอตตา หรอเปนอนตตาน เมอเกดมคากลาวขนมาวา “นพพานเปนนพพาน ไมใชอตตา ไมใชอนตตา” กใหรกนวา คาพดนเกดจากความหลงภาษา หรอเปนการเลนภาษาเทานน

เปนการหลงภาษา หรอเลนภาษาอยางไรขอพดใหเขาใจงายๆ สนๆ คอในภาษาบาลนน พอพดวา

“นพพานไมใชอตตา” กคอบอกวา “นพพานเปนอนตตา”เพราะอะไร กเพราะวา คาวา “ไมใชอตตา” หรอ “ไมเปน

อตตา” นน พดเปนคาภาษาบาลวา “อนตตา”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕คาบาลวา “อนตตา” แปลเปนภาษาไทยวา “ไมใชอตตา”

หรอ “ไมเปนอตตา” (ไมใช-, ไมเปน-, ไมม- ไดทงนน)เหมอนคาวา “อนจจง” ทคนไทยรจกกนด แปลวา “ไมเทยง”

เรารกนดวาเปนการปฏเสธ “นจจง” ทแปลวา “เทยง” เมอมน “ไมเทยง” กคอมน “ไมเปนนจจง” และกคอมน “เปนอนจจง”

พดอยางไทยวา “ไมเปนนจจง” คอพดแบบบาลวา “เปนอนจจง”พดอยางไทยวา “ไมเปนอตตา” คอพดแบบบาลวา “เปนอนตตา”ถาเขาถามวา “สงขารเปนนจจง (เทยง) ไหม?” ถามนไม

เทยง กตอบเขาไปวา “สงขารเปนอนจจง” หรอจะวา “สงขารไมเปนนจจง (ไมเทยง)” กได มความหมายเทากน

แตถาตอบไปแลววา “สงขารไมเปนนจจง (ไมเทยง)” คอบอกไปแลววา “สงขารเปนอนจจง” กหมดสทธทจะบอกวา “สงขารไมเปนอนจจง” เพราะตวเองบอกไปแลววา “สงขารเปนอนจจง”

เพราะฉะนน ใครจะพดขนมาวา “สงขารกเปนสงขาร ไมเปนนจจง ไมเปนอนจจง” กพดขดกบคาของตวเอง คอพดกลบไปกลบมา กเหนอยชดๆ บอกวาสงขารเปนอนจจง แลวกบอกวาไมเปนอนจจง

พอพดวา “สงขารไมเปนนจจง” กหมดสทธทจะพดวา“สงขารไมเปนอนจจง” เพราะตวเองบอกไปแลววาเปนอนจจง

พอพดวา “นพพานไมเปนอตตา” กคอบอกตามคาบาลวา “นพพานเปนอนตตา” กเลยหมดสทธทจะพดวา “นพพานไมเปนอนตตา”

พระไทย ใชเขาใชเรา?๑๖เพราะฉะนน ทานผใดจะพดวา “นพพานกเปนนพพาน ไม

เปนอตตา ไมเปนอนตตา” กพดขดกบคาของตวเอง กเหนอยชดๆ พดออกมาแลววานพพานเปนอนตตา แลวกบอกวาไมเปนอนตตา

ตามปกต หรอจะใหถก เขาไมถามวา “นพพานเปนอตตา หรอเปนอนตตา” แตเขาถามวา “นพพานเปนอตตาไหม?” แลวทนกตอบมาซ ถาเหนวาเปน กบอกวา “นพพานเปนอตตา” ถาวาไมเปน กบอกวา “นพพานเปนอนตตา” กคอหรอเทากบบอกวา “นพพานไมเปนอตตา” นนเอง

เปนอนวา พอพดขนมาวา “นพพานไมเปนอตตา” เทานแหละ กพดตอไปไมไดวา “นพพานไมเปนอนตตา” เพราะตวเองบอกไปแลวชดๆ วา “นพพานเปนอนตตา”

ดงายๆ ในภาษาไทยนแหละ จะเขาใจดถาใครมาถามวา “แมวเปนชางไหม?” หรอถามวา “แมว เปน

ชาง หรอไมเปนชาง?” เรากตอบวา “แมวไมเปนชาง” หรอพดเลยนภาษาบาลวา “แมวเปนอชาง” แคนกจบ พอแลว

ทน ถาถกถามวา “แมวเปนชางไหม?” ใครตอบวา “แมวไมเปนชาง ไมเปนอชาง” คอพดอยางไทยแทวา “แมวไมเปนชาง ไมใชไมเปนชาง” หรอ “แมวเปนชาง กไมใช ไมเปนชาง กไมใช”เรากคงนกวานจะเอาไงกน

เรองน ถาไมใชวาทงทรอย กทาเปนเลนภาษา กเปนเพราะหลงภาษาอยางทวาแลว คอ หลายคนทเดยว เพราะไมรภาษาบาล ไมรไมเขาใจคาทมาจากบาล กเลยนกวา “อตตา” เปนอะไรอยางหนง และ “อนตตา” กเปนอะไรอกอยางหนง กเลยตองมาเลอก หรอมาตดสนวา เปนอยางไหน หรอไมใชทงสองอยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗แตทแท ไมใชอยางนนเลย ไมใชมาตดสนวา นเปนอะไรท

เรยกวา “อตตา” หรอเปนอะไรอกอยางหนงทเรยกวา “อนตตา”ไมใชมาตดสนวา “แมว เปนชาง หรอเปนนกฮก?”อยางนน จงตอบวา “แมวเปนแมว ไมเปนชาง ไมเปนนกฮก”แตน เขาถามวา “แมวเปนชางไหม?” “แมว เปนชาง หรอไมเปนชาง?”กตอบวา “แมว ไมเปนชาง” กจบไมใชบอกวา “แมวเปนแมว ไมเปนชาง ไมใชไมเปนชาง”คราวน เขาถามวา “นพพาน เปนอตตาไหม?” หรอวา

“นพพานเปนอตตา หรอไมเปนอตตา/เปนอนตตา”กทานองเดยวกบทถามวา “แมว เปนชางไหม?” หรอวา “แมว

เปนชาง หรอไมเปนชาง/เปนอชาง?”ใชหรอไมใช เปนหรอไมเปน กตอบมาไดตรงๆ ทเดยวเสรจ

ทอนเดยวจบยาไวอกทวา เรองนเปนเพยงความสบสนทางภาษามใชวาอตตาเปนอะไรอยางหนง และอนตตาเปนอะไรอก

อยางหนง แตอนตตาเปนเพยงคาปฏเสธอตตาใครพดวา “นพพานไมเปนอตตา” กคอบอกหรอยอมรบวา

“นพพานเปนอนตตา” จบแคนทานทบอกวา “นพพานเปนนพพาน ไมเปนอตตา ไมเปน

อนตตา” นน เมอพดตามคาบาล กคอทานบอกวา “นพพานเปนนพพาน เปนอนตตา ไมเปนอนตตา” (= “นพพานเปนนพพาน ทงเปนอนตตา ทงไมเปนอนตตา” หรอ “นพพานเปนนพพาน เปนทงอนตตา เปนทงไมอนตตา”)

เทากบพดวา “นพพานเปนนพพาน ไมเปนอตตา ไมใชไมเปนอตตา”

พระไทย ใชเขาใชเรา?๑๘เรองของภาษาไทยทมบาลเขามาปน กอยางนแหละ ถาจบ

จดไดแลว กไมมอะไรซบซอนทจะตองมาคดอะไรไปไกลมากมายขอเขยนหรอขอความททานเจาของคอลมน “ธรรมวจย”

(พระคกฤทธ) พดไวในนตยสาร เนชนสดสปดาห นน ผทรภาษาบาลอานแลว กเหนไดวา สวนมากเปนการอธบายวานพพานไมเปนอตตา คอเปนอนตตานนเอง (พรอมกบบางแหงกกลบตรงขาม กลายเปนวาทานประกาศลทธอตตาเสยเองดวย)

(พงสงเกตวา ในกรณน การพดวา “นพพานไมเปนอตตา คอเปนอนตตา” กบ “นพพานไมเปนอตตา แตเปนอนตตา” มความหมายเทากน เปนวถของภาษา ซงเมอเขาใจถอยคาแลว กไมตองงง เพยงอาจจะตนดหนอยวาพดจาซาแลวซาเลา)

นกหมายความวา ทานเจาของคอลมน “ธรรมวจย” (ทานพระคกฤทธ) ไดมารวมอธบายตามหลกทวา นพพานไมเปนอตตา คอทานมารวมชแจงใหเหนวานพพานเปนอนตตา นนเอง

ทวาน ทานเจาของขอเขยนจะเขาใจอยางไร กเปนความเขาใจสวนตวของทาน แตภาษาไมใชเปนเรองสวนตว หากเปนเครองสอสารระหวางมนษย ซงรเขาใจกนดวยถอยคาทสมมตเพยงเปนบญญต แตกเปนไปตามความตกลงอยางเปนหลกเปนเกณฑ

ดงทพระพทธองคตรสวา “(นพพาน) ไมมดน ไมมนา ฯลฯ” พระองคไมตรสวา “(นพพาน) ไมมดน ไมใชไมมดน, ไมมนา ไมใชไมมนา, ฯลฯ”

ทน เมอทานบอกวา นพพานไมใชอตตา ไมเปนอตตา คอบอกตามคาบาลวาเปนอนตตาแลว ทานจะพดตอไปวาไมเปนอนตตา กเปนอนเลยเขตทผรวมใชภาษาจะพงตามไปรวมพจารณา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙วา “นพพาน เปนอตตา” ไมใชแคผด แตถงขนเพรด เตลดไปไกล

แทจรงนน เรองนพพาน ทเกดปญหาขนมาวาเปนอตตา หรอไมเปนอตตา หรอทงไมเปนอตตาและไมใชไมเปนอตตา อะไรเหลาน ไมมอะไรมาก กมาจากความไมเขาใจภาษา หรอเปนเพราะเขาใจคาพดผดไปเทานนเอง (ทานผหนงเขาใจคานผด แลวยกเปนเรองขนมา กเลยกลายเปนเรอง)

“อตตา” เปนคาบาล แปลเปนไทยวา ตวตน ตวเรา ตวฉน ตวเอง หรอจะวา “ตวก” กแลวแต

อตตา คอ ตวตน ตวฉน ตวก น เปนคาจาพวกเดยวกบ สตว คน บคคล เขา เรา ฉน เธอ ฯลฯ ทงหมดนไมมสภาวะทเปนจรง แตมขนตามสมมต เปนบญญตทจะพงรเขาใจใชสอสารกน

ในภาษาบาลนน พวกเจาของภาษาเอง เขาเถยงกนวา อตตามจรงไหม? อะไรเปนอตตา? มอตตาคอตวขา ตวก ทเปนเจากเจาการ หรอเปนเจาของครอบครองสงนนสงนไหม?

ครงพทธกาล ไมมใครถามวา “นพพานเปนอตตาไหม (นพพานเปนตวเราไหม)?” มแตคนทสงสยวา “มอตตา (ตวเรา) ทบรรลนพพานไหม?”

เขาสงสยวา “มอตตา(ตวก) ทได ทเปนเจาของนพพานไหม?”ถาเขาใจตรง คาตอบกมอยแลว ในพทธพจนจากมลปรยาย-

สตร ททานเจาของบทความใน เนชนฯ นนเองยกมาอาง ทวาภกษทงหลาย ปถชน … สาคญมนหมายวา

“นพพานของเรา” (นพพานมเมต ม ต); ผเสขะ … ไมยอมมนหมายวา “นพพานของเรา” (นพพานมเมต มาม ); พระอรหนต … ยอมไมสาคญมนหมายวา “นพพานของเรา” (นพพานมเมต น ม ต) (ม.ม.๑๒/๒-๔/๑-๗)

พระไทย ใชเขาใชเรา?๒๐บอกแลววา ครงพทธกาล ไมมใครถามวา “นพพานเปนอตตาไหม

(นพพานเปนตวเราไหม)?” มแตสงสยวา “มอตตา (ตวก) ทเปนเจาของนพพานไหม?”นอกจากตรสวาพระอรหนตไมสาคญหมายคดเขาใจไปวา

“นพพานของเรา” แลว พระพทธเจายงตรสดวยวา พงศกษา “นพพานของตน” หรอ “นพพานของอตตา”

อยาเพงเขาใจผดวาอตตาเปนเจาของนพพานพทธพจนนมาในอตตทณฑสตร (ข.ส.๒๕/๒๕/๔๒๒/๕๑๗) พระพทธ

เจาตรสเตอนใหมองดสงคมมนษยน ทแยงชงเบยดเบยนฆาฟนกนเกดทกขภยปญหาสารพน จากอตตทณฑ คอโทษทณฑของอตตาแปลงายๆ วา “เอาตวกมาตกน” ไดแกการยดถอมนหมายตดอยกบตวตน ถกความยดมนอตตาครอบงา ทาใหววาทขดแยงกอเวรภยแกกน จงตรสสอนใหรจกนพพานอตตาเสย ตามคาบาลวา “สกเขนพพานมตตโน” แปลตรงๆ วา “พงศกษานพพานของอตตา”

แปลใหชดอกหนอย นพพานของอตตา กคอ ความดบของอตตาไขความออกไป กไดความหมายวา ความสงบระงบดบเยนมอดไปของไฟกเลสททาใหถอมนอตตาหรอทาใหยดถอตดคาอยกบตวตนนนเอง

หมายความวา พระพทธเจาทรงสอนใหศกษาฝกหดขดเกลาตวเองใหรเขาใจสงบหายเรารอนจากความยดตดถอมนอตตา ใหอตตานพพาน หมดฤทธพษรายทจะครอบงา ไมมเรองตวตนทจะวนวายอกตอไป เหลอแตอตตาตวตนทเปนสมมตบญญตอนโลงเบาทอยกบมนและใชมนใหเปนประโยชนอยางรเขาใจเทาทนไมมพษภย

พระอรหนตบรรลนพพานแลว ไมสาคญหมายวานพพานของเรา สวนปถชนและทกคนทยงไมถงนพพาน กศกษาปฏบตกนไปใหตวเรานพพาน คอใหหมดกเลสททาใหยดถออตตาหลงผดตดคาอยแคตวเรา เลกเอาตวกมาตกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

๔. ตงระบบความคดใหมขนมา ทาใหคางคาตดวน

ทน ดคลายกบวาทานจะอางเลยตอไป บอกวาเปนเรองของระบบสมมต กบระบบวมตต ทแตกตางกน กเลยมาพดถงระบบทวานนกนหนอย (แตถงอยางไรๆ กไปไมไดตงแตในเชงภาษา อยางทวามาแลว)

จากศษยพระธรรมกาย ขยายมาเปน ระบบสมมต-ระบบวมตต

เทาทยอนระลกทวนเรองได ระบบสมมต กบระบบวมตตนน เปนระบบความคดทเรมมาจากศษยวดพระธรรมกาย (ขออภยทเอยนามเพอประโยชนทางการศกษา) โดยตงเคาจากคาสอนบางสวนของหลวงพอสด

ทจรง หลวงพอสดทานไมไดวางเปนระบบอะไรลงไปในเรองน ทานเพยงแตใชถอยคาใหแตกตางกนเพอแยกความหมายเฉพาะกรณ แตมการจบเอาถอยคานนมาใช แลวไปๆ มาๆ เหมอนกบพฒนาขนเปนระบบความคดอยางทวานน

ขอเลาความเกาเลกนอยวา เมอ ๒๐ ปมาแลว ทานอาจารยคฤหสถผใหญทานหนงของวดพระธรรมกาย ไดนาตนฉบบหนงสอททานเขยนอธบายคาสอนของหลวงพอสดไปใหผเขยนนชวยด*

ในคาอธบายนน กลาวถงคาของหลวงพอสดทพดวา “อตตาสมมต” กบ “อตตาวมตต” ซงเปนคาเกดใหม * ขออภยทเลาเรองนไว เพราะเปนเรองของประโยชนสวนรวม อยางทวาแลว และทานทกลาวถงน เปนผใหญในวงครอาจารย ซงยอมถอประโยชนทางวชาการหรอความรความเขาใจเปนสาคญ (ตอมาในหนงสอของสานกพระธรรมกายเอง เหนใชคาวา “อตตาสมมต” คกบ “อตตาแท”)

พระไทย ใชเขาใชเรา?๒๒กไดบอกแกทานอาจารยนนไปทานองวา หลวงพอสดทาน

หาถอยคามาสอเพอใหเหนความแตกตางระหวางอตตาทเขาใจกนตามปกตอยางสามญ คออตตาทสมมตเรยกกน หรออตตาโดยสมมต กบอตตาแทตามคาสอนของทาน ทหลดพนจากกเลส หรอจะวาพนจากสมมต กแลวแตทานจะอธบาย

แตจะอยางไรกตาม กตองรเขาใจไววา หลวงพอสดทานใชคานเพอทจะสอกนไดงาย หรอจะวาใชไปพลางกอนกแลวแต เปนการใชอยางไทยๆ เทานน

หมายความวา ถงแมคาเหลานจะเปนคาพระทมาจากภาษาบาล แตไดกลายเปนคาไทยไปแลว และหลวงพอสดใชมนแบบภาษาไทย คอ “อตตาสมมต” หมายความวาอตตาทสมมตกน และ “อตตาวมตต” กแปลวาอตตาทวมตต ตามความหมายแบบไทยๆ วาอตตาทหลดพน

แตถาวาตามหลกภาษาบาลเจาของคานนเอง คาทงสองทประกอบขนใหมแบบไทยๆ น มความหมายไมคอยตรงตามทตองการ อาจจะถงกบตรงขามกนไปเลย

นนกคอ “อตตาสมมต” แปลวา การสมมตหรอตกลงกนใหเปนอตตา

สวน “อตตาวมตต” จะแปลวาความหลดพนแหงอตตา กไปได แตนาจะแปลวา ความหลดพนจากอตตา คอพนไปไดจากการยดถออตตา เหมอนอยางคาในบาลแทวา “มลวมตต” (ความหลดพนจากมลทน) “โรควมตต” (ความหลดพนจากโรค) “กเลสวมตต” (ความหลดพนจากกเลส) เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓ถาแปลตามหลกภาษาบาลอยางทวาทายน คอ “อตตา

วมตต” เปนความหลดพนจากอตตา กแสดงวา ในทสดแลว หลวงพอสดทานกมงใหไปสจดหมายของพระพทธศาสนา ทใหหลดพนจากการยดตดในตวตน หรอจากความยดถออตตา

รวมแลวกเพยงแตอธบายใหทานฟง ทานจะไปตกลงอยางไรกสดแตทานจะพจารณา และนนกเปนเรองของหลวงพอสดททานเพยงหาหรอคดถอยคาขนมาใชสอความหมายเฉพาะเรองเฉพาะกรณ

แตทน กลายเปนวา จากลกศษยดานวดพระธรรมกาย มการนาเอาถอยคานนมาใชขยายความหมาย จนเปนระบบความคดในเชงจดแบงหรอแยกธรรมทงหลายออกไป วาเปนระบบสมมตกบระบบวมตต ซงทาไปทามา ถาคนเขาใจผดวาหลวงพอสดเปนเจาของระบบความคดนน กจะทาใหเสยหายแกทาน ทงททานไมไดรเรองดวย

สมมต กบวมตต เขาคเขาชดกนไมได

การจดแบงธรรมเปนสมมต กบวมตตนน ฟงเสยงดเหมอนจะเปนคกนด แตพงเขาใจวา ทจรงไมมแงใดทจะมาเปนคกนไดเลย ไมวาจะเปนคเหมอน หรอคตาง เปนคตรงกน หรอเปนคตรงขาม แมแตจะเปนคเทยบตางระดบ กไมไดทงนน

ยงถาคดวาจะใหเปนคทหลดจากกน ทานองวา วมตตคอพนจากสมมต กยงหมดทาง ทาไมวาอยางนน กเพราะวา อะไรกตามทคนพดถงได กสมมตไดทงนน ไมพนไปไดเลย การทจะพนไปจากสมมตไดนน ไมมทาง และกไมรวาจะพนไปทาไม

พระไทย ใชเขาใชเรา?๒๔พดสนๆ วา สมมตกบวมตตนน ไมเขาชดทจะเปนคกนได

นอกจากเสยงวา “มดๆ” และรปคาทเขยนคลายกนเปน “มต” กบ “มตต” แตนนเปนทานองความบงเอญเทานน

“มต” ในสมมต กบ “มตต” ในวมตต ไมมอะไรเกยวของกน“มต” ในสมมต (เขยน “มต” เปนสมมต กได) แปลวาความร

เมอใส “ส สม” เขาขางหนา เปนสมมต หรอสมมต (คมภรบาลของไทยนยมเขยน “สมมต” แตของพมานยมใช “สมมต”) กแปลวา รรวมกน ยอมรบ หรอตกลงกน คอรกน ตกลงกนวา อนนนอนน คนนนคนน เรยกชอวาอยางนนอยางน จนกระทงวาสภาวะนเรยกวาจต ธรรมนเรยกวาฌาน ตลอดจนในเชงสงคม หรอในการอยรวมกน เราจะทาเรองนกนอยางนๆ ใหของ ใหคน ใหหมชนนนๆ ไดชอ ไดสถานะเปนอยางนๆ เปนตน

เมอสมมต คอรกน หรอตกลงกนวาอยางไรแลว กบญญตจดตงวางตราลงไปอยางนน ไปๆ มาๆ สองคาน คอ สมมต และบญญต เลยบางทกลายเปนคาทใชแทนกนได ใชคเคยงกนไป หรอปนๆ กนไป (แตทจรง สมมตเนนดานความหมายเชงสงคม)

การทคนเราสอสารกนได และพดกนรเรอง มเครองกาหนดหมายในการคด พด และทาการตางๆ กเพราะสมมตนแหละ

สวน “มตต” ในวมตต แปลวา ความพนไป หลดไป ม “ว” มาเตมเขาขางหนาใหหนกแนนขน แปลกนวา การหลดออกไป ความหลดพน เชน หลดจากเครองผกมด พนจากบวง จากพนธนาการ พนจากโรคภย ในทางธรรม หมายถงหลดพนจากกเลส จากวฏฏ-ภย หรอจากสภาวะทไมดทงหลาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕[แต “ว” ทมาเตมขางหนานน ในบางกรณกหกความใหตรง

ขาม ทาให “วมตต” แทนทจะหมายถงหลดพน กแปลทานองวาโนมดงไปในเรองนน หรอในสภาวะนน (เชน “อภเย วมตโต” หมายความวา นอมแนวไปในนพพานอนไมมภย)]

สมมตนน มนไมใชของจรงอยแลว คอคนตกลงกนเรยกขานหรอใหเปนอยางนนขนมา จะสมมตบนสงทมจรงกได บนสงทไมมจรงกได แตเมอสมมตแลว คนสวนใหญกไปตดอยทสมมตนนเสย หลงเอาสมมตเปนตวของจรงไป เลยอยกนแคสมมต แลวกคดปรงแตงไปบนฐานแหงสมมตนน เลยวจตรพสดารไปกนใหญ ลมมองของจรงทเหมอนกบวาอยขางหลงสมมตนน

พดสานวนอปมาวา เอาสมมตมาบงตาตวเอง หรอหลงสมมตไป ทงทของจรงมนกอยของมนอยางนน

พดใหงายๆ สะดวกๆ วา สงทงหลายทมอยกแครปธรรมและนามธรรม แลวบนรปธรรมและนามธรรมนนๆ เชนทประกอบกนเขาเปนสดสวนในลกษณาการทมความเปนไปอยางนๆ เรากสมมตเรยกวาเปน “สตว” เปน “คน” เปน “บคคล” เปน “ตว” “ตน” หรอ “ตวตน” (อตตา, อาตมา, อาตมา) เปน “เรา” เปน “เขา” เปน “ทาน” ฯลฯ

“สตว” “บคคล” “ตวตน” “เรา” “เขา” เปนตน ทสมมตขนมาน ไมมจรง เมอเอาชอหรอคาเรยกออกไป หรอมองผานทะลคาเรยกชอนนไป กมเพยงรปธรรมและนามธรรม (ทจดแยกเปนประเภทหรอเปนพวกๆ เรยกวาขนธ ๕ หรอจะแยกแยะละเอยดลงไปกวานนกได)

พระไทย ใชเขาใชเรา?๒๖“รปธรรม-นามธรรม” แมจะเปนคาเรยกทบญญตขนมา แตก

เปนคาทสอถงสงทมอยจรง (ใชคาอยางบาลวา “สภาวะ” หรอ “สภาว-ธรรม” คอสงทมภาวะของมนเอง หรอสงทมความเปนจรงของมน) ดงเชน “เตโชธาต” “ชวตนทรย” “จกขวญญาณ” “ผสสะ” “สข” “ทกข” “โทสะ” “เมตตา” “สมาธ” “ปญญา” ฯลฯ จนถง “วมตต” “สนต” “นพพาน” เปนตน

สวน “สตว” “บคคล” “ตวตน/อตตา/อาตมา/อาตมน” “เรา” “เขา” เปนตน ไมสอถงสภาวะคอสงทมอยจรงนน แตเปนชอทสมมตซอนขนมาอกชนหนง บนของจรงทเปนสภาวะของมน ทสมพนธกนอย เชนเปนเหตปจจยแกกนในลกษณาการตางๆ พอระบบสมพนธนนแปรหรอสลาย องคประกอบวบตกระจดกระจาย “สตว” “บคคล” “ตวตน/อตตา/อาตมา/อาตมน” ฯลฯ นนๆ กหายไป มแตสภาวธรรมทงหลายทเปนไปตามวถทางของมน

เหมอนอยางเมอองคยอยหรอชนสวนหลากหลายทเขาสรางหรอจดรปแตงรางขน ถกนามาประกอบเขาดวยกนใหปรากฏในรปลกษณทจะใชทาการสนองความมงหมายแหงเจตจานงในการขนสงเดนทาง กเกดเปนสงทมชอเรยกวา “รถ”

ในตวอยางน “รถ” เปนสมมต ทเปนเพยงการประกอบกนเขาของชนสวนทงหลาย ไมมรถทเปนตวของมนตางหากจากชนสวนเหลานน ทเรยกวาเปนสวนประกอบของมน

ไมมตว “รถ” ทเปนเจาของสวนประกอบเหลานนจรง พอชนสวนทประกอบกนนนสลายแยกกระจายออกไป สมมตทเรยกวา “รถ” กหายไปเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗ทวาไมมอตตา ไมเปนอตตา กมองไดจากอปมาอยางนนอกจากสมมตทไมมจรงซอนขนมาบนสภาวะทเปนของจรง

แลว มนษยยงสมมตชนดไมมจรงซอนสมมตทไมมจรงนนตอขนไปอกๆ บางทมากมายหลายชน เชน จากสมมตวา “คน” กสมมตวาคนนนเปน “นายม” “นายหมด” “รถของนายม” “รถยหอมลเลยนของคนไทยทเปนเศรษฐใหญชอวานายม” ฯลฯ

ทน หนไปดทางดานสภาวะ หรอสภาวธรรม ทเปนสงมอยจรง สภาวธรรมกมมากมาย และมภาวะ มคณสมบต มอาการในการสมพนธกบสภาวะอยางอน เปนตน ทเปนลกษณะเฉพาะตวบาง เหมอนกนหรอรวมกนเปนพวกๆ หรอเปนประเภทๆ บาง ดงทสอโดยบญญตเรยกใหมชอตางๆ เชน เปนรปธรรม หรอเปนนามธรรม อยางทพดถงมาแลวบาง เปนโลกยธรรม หรอเปนโลกตรธรรมบาง เปนสงขตธรรม หรออสงขตธรรมบาง เปนตน

ยกนพพานเปนตวอยาง นพพานเปนนามธรรม แตกตางจากนามธรรมสวนมากในแงทวานพพานเปนโลกตรธรรม และพรอมกนนน นพพานกตางจากโลกตรธรรมอนทงหมด ในแงทนพพานเปนอสงขตธรรม ไมขนตอเหตปจจยในระบบสมพนธ

สมมต ไมมใครหลด ไมตองไปพน เอาแครทนและใชมนใหเปน

พงสงเกตดวยวา “สมมต” หรอ “สมมต” น เปนคาทนยมใชมากในคมภรชนอรรถกถาลงมา สวนในพระไตรปฎก กมใชบาง แตโดยมากมาในคากลาวของพระสาวก โดยเฉพาะพระสารบตร (เชน ในสงคตสตร ทสตตรสตร ในนทเทส และปฏสมภทามคค)

พระไทย ใชเขาใชเรา?๒๘สวนทานอนกมพระวชราภกษณ เปนตวอยาง แลวในพระอภธรรม-ปฎก ไดเกดคาวา “สมมตสจจะ/สมมตสจจะ” ขนในคมภรกถาวตถแหงสมยสงคายนาครงท ๓ (ประมาณ พ.ศ. ๒๕๐)

แตสาหรบพระพทธเจาเอง ตามปกต ทรงใชคาวา “สมมต” หรอ “สมมต” ในพระวนย ซงเปนเรองทางสงคม คอการทภกษสงฆตกลงกนตงพระภกษ หรอภกษณสงฆตกลงกนตงพระภกษณ ใหเปนเจาหนาทรบผดชอบในกจการตางๆ (เชน ภตตทเทสกสมมต คอการทสงฆประชมกนตงพระเปนภตตเทศก ไดแกพระเจาหนาทจดแจกอาหาร, คลายกบทประชาชนมาลงคะแนนสมมตคอเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร) หรอตกลงกนกาหนดบรเวณหนงใหเปนเขตทประชมทากจการของสงฆ ดงทเรยกวา สมมตสมา (บาลวา สมาสมมต หรอ สมาสมมต) ตลอดจนกาหนดสถานทนนๆ ใหเปนททาการนนๆ (เชน ภณฑาคารสมมต คอการทสงฆประชมกนตกลงกาหนดใหใชทนนเปนโรงเกบของ)

พทธพจนทตรสใชคาวา “สมมต” ในทางธรรม พบในพระสตรเดยว เปนคาถาในสตตนบาต (ข.ส.๒๕/๔๒๐/๕๐๙-๕๑๒) และทรงใชในความหมายอยางเดยวกบทฏฐ

ถาจะใชคาตามอยางพทธพจน คาททรงใชในความหมายอยางน กคอ “โวหาร” (การแลกเปลยนขาวสาร, การโตตอบ, การสอภาษา, ถอยคาทสอสารกน) และคาอนๆ ทมกมาดวยกนเปนชด (คอ สมญญา นรตต บญญต เปนตน)

อานพทธพจนเพยงสนๆ ตอไปน กจะมองเหนความหมายและแนวทางปฏบตในเรองนพอสมควร ขอยกมาดดงน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙ภกษทงหลาย … ไมพงยดแนนตดคากบภาษาถน

ไมพงแลนเลยเถดขามถอยคาทชาวโลกรเขาใจกน (… ชนปทนรตต นาภนเวเสยย สม นาตธาเวยย) … ในถนแดนนนๆ ชนทงหลายรจกสงนนกนอยางไรๆ วา ‘ดงททราบมาวา ททานเหลานพดหมายถงสงน’ ภกษกพดจากลาวขานไปอยางนนๆ โดยไมยดตดถอมน

(ม.อ. ๑๔/๖๖๒/๔๒๙)

ดกรจตตะ การไดตวตน (อตตา) เหลานแล เปนถอยคาทรเขาใจกนของชาวโลก (โลกสมญญา) เปนภาษาของชาวโลก (โลกนรตต) เปนคาสอสารกนของชาวโลก (โลกโวหาร) เปนบญญตของชาวโลก (โลกบญญต) ทตถาคตกใชพดจา โดยมไดถอมนยดตด (อมา โข จตต โลกสมา โลกนรตตโย โลกโวหารา โลกปตตโย ยาหตถาคโต โวหรต อปรามสนโต)

(ท.ส.๙/๓๐๒-๓๑๒/๒๔๑-๒๕๗)

ถงแมคาวา “สมมต” จะเปนคาทนยมใชในชนรอง และชนหลงตงแตอรรถกถาลงมา กมไดนารงเกยจอะไร แตกลบนาใชในแงเปนคาทสอสารไดงาย คนไทยคนกนด แตขอสาคญอยทวา ควรระวงทงในแงทจะใชใหสอความหมายทถกตอง ไมใหเกดความเขาใจผด และถกตรงตามระบบของธรรม ไมใหเกดความสบสนไขวเขว

อยางทบอกขางตนแลววา คาวา ระบบสมมต และ ระบบวมตต เปนคาแสดงระบบความคดทแตงสรรขนใหม ซงเรมปรากฏขนทศษยบางคนของวดพระธรรมกาย แตเมอมองตามหลกธรรมแลว ระบบสองสวนนนไมมอะไรทจะเขาคหรอเขาชดกนได เฉพาะอยางยง จะปรงแตงใหเกดความเขาใจผดเขวออกไป

พระไทย ใชเขาใชเรา?๓๐ถาจะใหสมมตคกบวมตต และบอกวาระบบวมตตคอเรอง

ของธรรมทพนจากสมมต กไมใช เพราะวา ธรรมอะไรๆ กเปนอยตามสภาวะของมนอยางนนๆ เปนเรองของคนตางหากทจะหลดพน คอจตใจหลดพน และกไมใชหลดพนจากสมมต แตหลดพนจากกเลสททาใหหลงผดแลวกยดตดในสมมต

พดสนๆวา ไมตองพนจากสมมต แตพนจากการตดสมมตหลดพนดวยปญญาทรความจรง กหลดพนจากโมหะของตว

เอง ไมใชหลดพนจากสมมตหรอก สวนสมมตนนกไมตองไปหลดพน มแตใหรเทาทนมน

สมมตไมใชเรองทจะตองไปหลดพน คอ สงทงหลายทมจรง กเปนสภาวะทมอยของมนอยางนนๆ สงทไมมจรง กไมเปนสภาวะทมอย สมมตเปนเรองของมนษยทพยายามสอสารกน ถาใชมนเปน กคอเอามนมาชวยใหเรารตอไปถงหรอไปเขาถงสภาวะ สมมตกเหมอนมาซอนอยเทานน

เมอรถงสภาวะแลว เรารวาสมมตเปนสมมต กใชมนตอไป เรยกวาใชมนอยางรเทาทน ไมยดตดถอมน ไมตกเปนทาสของมน มนกเปนประโยชนไปตามฐานะทแทจรงของมน

เพราะฉะนน ทานจงสอนเตอนไวใหรเทาทนสมมต คอรจกสมมตวาเปนสมมต แลวกใชมนอยางรเขาใจ ไมตดคางถอคาอยกบมน พดจาไปตามสมมต แตปญญาหยงไปถงสภาวะโนน อยางทพระพทธเจาตรสดงทยกมาใหดขางบนนน กหมดปญหา

แตถาไมรเขาใจตามเปนจรง เอาสมมตเปนตวความจรง กตดอยกบสมมตนน มองไมถงสภาวะ เหมอนกบวาสมมตมาบงตาไว ทาใหไมเหนความจรง เรยกวาหลงสมมต ไมรเทาทนมน สมมต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑กลายเปนทฏฐ แลวกยดตดถอมนไปตามสมมต ใชสมมตไมเปน กกลายเปนโทษไป

เปนอนวา เรองสมมตน ไมตองพนมนหรอก ไมตองไปหลดพนจากสมมตหรอก ธรรมไหนๆ กอยตามสภาวะของมน ไมตองหลดพนจากสมมต คนรเขาใจธรรมไปตามสภาวะ คอเกดปญญารทนมน ถงความจรงของมน กจบ ไมตองไปหลดพนจากสมมต เรามหนาทเพยงรเทาทน อยายดตดอยกบมน และไปใหถงสภาวะ

รวมความวา สมมตไมไดเขาคหรอเขาชดอะไรกบวมตต แตแทจรงนน เปนทรกนดตลอดมา ดงจะมองเหนไดจากทพดเมอกนเองวา สมมตคกบสภาวะ (สภาวะในแงน มาถงยคหนง ไดนยมใชคาเรยกใหมความหมายจาเพาะและหนกแนนมากขนวา “ปรมตถ”)

เราสมมตขนมาบนสภาวะบาง สมมตซอนตอกนขนไปบนสมมต เปนสมมตลอยๆ โดยไมมสภาวะบาง แลวในทสด เมอเรารทนสมมต และรถงสภาวะ กปฏบตตอมน อยกบมนไดดวยดโดยชอบ อยางเปนอสระทงสองอยาง

๕. รทนสมมต กจะวมตต

เปนอนวา เราไมมาจดมาตงธรรมทงหลายแยกเปนระบบสมมต กบระบบวมตต จะดกวา

ระบบทพระพทธเจาตรสไว และททานแสดงไวในพระไตรปฎก จดแยกเปนรปธรรม-นามธรรม เปนโลกยธรรม-โลกตตรธรรม เปนสงขตธรรม-อสงขตธรรม เปนตน นนแหละ ชดเจนดแลว

เฉพาะอยางยง ทเกยวของโดยตรงทน กคอ สงขตธรรม-อสงขตธรรม

พระไทย ใชเขาใชเรา?๓๒ในทน ไมไดมงมาเขยนเรองน แตอยางทบอกแตตนแลววา

พดไวเพยงเพอเปนความไมประมาท จงจะไมนาพทธพจนและหลกฐานตางๆ มาแสดงใหมาก ขอเพยงสรปความในบางแงบางมม ใหนาไปพจารณากนด

สงขตธรรม อสงขตธรรม ขนธ ๕ นพพาน เปนสภาวะ ไรอตตาทงนน

สงขตธรรม หรอสงขาร ทแยกแยะเปนขนธ ๕ กเปนสภาวะ ซงมอยเปนอยตามทมนเปนของมน โดยมอาการเปนไปทเรยกวาสงขตลกษณะ

อสงขตธรรม คอนพพาน กเปนสภาวะ ซงมอยเปนอยตามทมนเปนของมน โดยไมมอาการเปนไปอยางสงขตธรรมนน เรยกวามอสงขตลกษณะ

ทงสงขตธรรม และอสงขตธรรม กลวนเปนสภาวะ ไมเปนสตว ไมเปนบคคล ไมเปนอตตา ไมเปนตวตน ฯลฯ ไมเปนสมมตอะไรทงนน

ขนธ ๕ กตาม นพพาน ซงพนจากขนธ ๕ กตาม กมกเปนตามภาวะของมนๆ ไมเปนอตตา ไมมอตตาอยทไหน

แตเมอขนธ ๕ เปนไปของมนตามเหตปจจย ตามกระบวนทเรยกวาอทปปจจยตาปฏจจสมปบาท สภาวะทงหลายกเกด กดบ กแปรเปลยนไปตามวถแหงเหตปจจยนนๆ

เมอไมมความรเขาใจสภาวะ ไมหยงถงความจรงตามสภาวะนน ขนธ ๕ หรอนามรป พรอมทงวญญาณทเปนไปอยางนน กเทากบอยในภาวะทพรอมจะใหเกดมการยดถอ สมมต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓บญญตขนมาวา สตว บคคล อตตา ตวตน ตลอดจนวาคนชอนนชอน เกด แก เจบ ตาย ฯลฯ เปนอยางนน มอยางน

เมออยกนดวยความยดตดถอมน ไมรทนสมมตแลว ปญหาทกขภยนานาจากการยดถอตามสมมตบญญต กเกดขน จนถงการขดแยงเบยดเบยนกนในโลก

เมอเกดความรเขาใจถงสภาวะ หยงถงสภาวะทเปนความจรงของขนธ ๕ แลว ความเขาใจผด ความหลงผด ความยดตดในสมมต กหายไป ความวาวนภายในและความวนวายภายนอกจากการยดตดถอมนคางคาอยกบสมมต กสงบ กประจกษแจงนพพาน มความสขสงบอยดวยปญญา ซงรถงสภาวะ และรทนสมมต

เมออยดวยความตระหนกรถงสภาวะ และรทนสมมต ไมตดสมมต กอยกบคนทงหลายในโลก สอสารกบคนทงหลายไปตามสมมตดวยบญญตทตกลงใชกน ใหสาเรจประโยชนทพงประสงค โดยไมยดตดถอคางถอคา ทจะใหเกดเปนพษภยแกตนและผอน

คนทบญญตเรยกตามสภาวะของกเลสทมอยวาปถชนนน เมออยกบขนธ ๕ แตไมรถงสภาวะทเปนเพยงขนธทงหลาย กยดตดสาคญมนหมายขนมาวามวาเปนอตตา บญญตเปนสตว เปนบคคลอยางนนอยางน

ปถชนนน เมอไดยนไดฟง หรอแมแตราเรยนเรองนพพาน กแครจกนพพานไปตามสญญา ตามความจาหมายในสมมตบญญตไมไดประจกษนพพาน กอาจยดเอานพพาน (คอบญญตวา “นพพาน”) เปนอตตาขนมาได คอยดเอาสญญาบาง ถอเอาเวทนาบาง เปนตน วาเปนนพพาน ทแทกคอยดอยในขนธ ๕ นนเอง

พระไทย ใชเขาใชเรา?๓๔แตพระอรหนตซงประจกษนพพาน กคอรถงสภาวะ และร

ทนสมมต จงแจงนพพานเมอไมตดบญญต ไมหลงสมมตอยแลว กยอมเปนธรรมดาท

จะไมยดถอสาคญมนหมายเอานพพานเปนอตตาดงนน พระอรหนตจงอยทงกบสงขตธรรม หรอขนธ ๕ และ

กบอสงขตธรรมคอนพพาน ดวยปญญาทรถงสภาวะของขนธทงหลายตามทเปนสงขตธรรม และสภาวะของนพพานตามทเปนนพพาน หรอตามทเปนอสงขตธรรม ไมยดถอเอาธรรมใดๆ ไมวาขนธ ๕ หรอนพพาน ไมวาสงขตธรรม หรออสงขตธรรม วาเปนอตตา หรอเปนสตว บคคล โดยรทนสมมตใชบญญตไปตามทเปนโวหารเครองสอสารในโลก อยางทวามาแลว

เมอการยดตดสมมตถอมนตามบญญต เปนเรองของปถชน และปถชนกรอยแคในขอบเขตของขนธ ๕ แมจะพดถงนพพาน กเปนเพยงสญญาในบญญต เมอเปนอยางน การยดถออตตาจงเปนเรองของปถชน และทยดถอเปนอตตา กยดไดแคขนธ ๕

เพราะฉะนน จงมพทธพจนทตรสวา สมณพราหมณเหลาหนงเหลาใดกตาม ทจะยดถออตตา กยดกนอยทขนธ ๕ นแหละ (ด

ส.ข.๑๗/๙๔/๕๗) ดงนน เมอจะสอนไมใหยดตดถออตตา ตามปกต กสอนเนนอยกบเรองขนธ ๕ น

(ผแจงนพพานแลว เขาถงสภาวะ ไมยดถออตตาอยแลว รกนอยแลว กไมตองสอน ไมตองพดถงเปนธรรมดา)

นพพานกไมเปนอตตา ขนธ ๕ กไมเปนอตตา ไมไดมอตตาแทจรงอยทไหนทงนน ไมใชวาขนธ ๕ เปนไป จะมอตตาขนมา ไม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕ไดมอตตาทจะเกดขนและดบสลายไป อตตาไมม มแตการยดถอวามอตตา คออตตามอยเพยงในการยดถอ เมอหมดการยดถอ การยดถอหายไป อตตาทไมม กไมมไปตามเดม ภาพอตตากหายไป

เพราะฉะนน คาวา “อตตา” น ในบาล เมอแปลลกลงไป จงหมายถงการยดถออตตา เชน ในพทธพจนทตรสเรยกพระอรหนตวาเปน “อตตญชโห” แปลแคตามรปศพทวา “ผละอตตา” แตความหมายคอ “ผละไรความยดถออตตา” เพราะไมมอตตาทจะไปละ

เมอละความยดถออตตาได อตตาทไมมอยแลว กหมดภาพทสรางใสใหไวแกชอของมน ภาพอตตาทยดไวถอมากลบตาหายไป เหลอแตสมมตบญญตวาอตตาทจะใชกนอยางรเทาทนตอไป

ปถชนรตามสญญาตดคาสมมต อรยชนรทนเจาะถงสภาวะดวยปญญา

ทานเจาของขอเขยนใน เนชนสดสปดาห นน พดถงพทธพจนในมลปรยายสตร ททานพทธทาสแปลรวมไวในหนงสอ ปฏจจ-สมปบาทจากพระโอษฐ และยกเอาบางตอนมาอางไว

พทธพจนน ทานยกมาอางแลว จะตความอยางไร กยกไวเปนสวนของทาน แตในเนอความทเปนพทธพจน มสวนทควรทาใหชดเจน เพอปองกนความเคลอนคลาดและความเขาใจผดทอาจจะเกดขน และไหนๆ เมอกลาวถงความนเปนขอสาคญแลว กขอบอกเลาสาระทควรสงเกตในพระสตรนนไวบางแมเลกนอย พอเปนเคาใหไปชวยกนพจารณา

ทานเจาของขอเขยนนน กลาวถงความในพระสตรนวา“ในขนธหา เอกภาวะคอวญญาณ เพราะเวลาทางาน

พระพทธเจาดงวญญาณออกมาเดยวๆ เลย แลวทางาน

พระไทย ใชเขาใชเรา?๓๖อยกบขนธทงส แลวขนธทงสคออะไร คอนานาภาวะ … สงทถกรคออะไร คอ รป เวทนา สญญา สงขาร สขนธน นไง สพเพ สงขารา คอสขนธ (ขดเสนใตนใสเขามาเพอเปนทสงเกต)

สขนธนเปนอนจจง สขนธนเปนทกขง แตเวลาจะจบ กตองตบทายดวยการพจารณาตวเองผร คอเอกภาวะ หรอตววญญาณวาเปนอนตตาดวย เพราะฉะนน จงตบทายดวย สพเพ ธมมา อนตตา ดงนน สพเพ ธมมา อนตตา ยอมไมเกยวกบวมตต เพราะมนคอสมมตทงระบบ …”

ทานเจาของขอเขยนกลาวความนทานองจะใหเขาใจวา หลกไตรลกษณตามธรรมนยามขอ ๑ และ ๒ ทวา “สพเพ สงขารา”สงขารทงปวงนน กนความเพยง ๔ ขนธแรก ยงไมรวมวญญาณดวย ตอเมอรวมวญญาณเขาไป จงเปน “สพเพ ธมมา” คอธรรมทงปวงทวาเปนอนตตา ดงนน ทวาธรรมทงปวงเปนอนตตา (คอไมเปนอตตา) จงหมายถงแคขนธ ๕ เทานน

ขอใหดพทธพจนในพระสตรนโดยตรง พระพทธเจาตรสถงการรทตางกน ๓ ระดบ คอการรของปถชน การรของพระเสขะ และการรของพระอรหนต จนถงพระสมมาสมพทธเจา

เรมดวยปถชน ร ปฐว อาโป เตโช วาโย สาสตว ประดาเทพพรหม รป เสยง ฯลฯ เอกตตะ (เอกภาวะ) นานตตะ (นานาภาวะ) สพพะ (สพพภาวะ) จนถงรนพพาน ครนรแลว กสาคญมนหมายตอสงนนๆ ไปในแงตางๆ จนแมแตสาคญมนหมายวาเปนนพพานของฉน และตดเพลนนพพาน

การ ร ของปถชนน พระพทธเจาทรงใชคาวา สชานาต และ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗สตวา คอรปกรยาของ “สญญา” นนเอง หมายความวามนษยปถชนรจกสงตางๆ แมกระทงนพพาน แตรแคตามทจาไวตามทไดฟงไดอานโดยสญญา คอวาไปตามสมมตบญญต เพราะฉะนน รแลวกสาคญมนหมายไปตามสญญาเทานน

จากนน ในระดบท ๒ พระอรยะขนเสขะ ร ปฐว อาโป เตโช วาโย สาสตว ประดาเทพพรหม รป เสยง ฯลฯ เอกตตะ (เอกภาวะ) นานตตะ (นานาภาวะ) สพพะ (สพพภาวะ) จนถงรนพพาน ครนรแลว กไมปลอยใจใหมนหมายตอสงนนๆ ไปในแงตางๆ จนถงวาไมปลอยใจใหมนหมายวาเปนนพพานของฉน ไมยอมตดเพลนนพพาน

การ ร ของพระเสขะน พระพทธเจาทรงใชคาวา อภชานาต และอภาย หรอ อภตวา คอรปกรยาของ “อภญญา” หมายความวาพระอรยะรเขาใจสงตางๆ แมกระทงนพพาน โดยรดวยปญญาทเจาะตรงถงสภาวะ ทะลสมมตบญญตไปได แมจะยงอยระหวางยงศกษา กตดกบรรเทาการสาคญมนหมายลงไปไดตามลาดบ

ในระดบท ๓ พระอรหนต ร ปฐว อาโป เตโช วาโย สาสตว ประดาเทพพรหม รป เสยง ฯลฯ เอกตตะ (เอกภาวะ) นานตตะ (นานาภาวะ) สพพะ (สพพภาวะ) จนถงรนพพาน ครนรแลว กไมสาคญมนหมายตอสงนนๆ ไมวาในแงใดๆ จนถงไมมนหมายวาเปนนพพานของฉน ไมตดเพลนนพพาน

การ ร ของพระอรหนต พระพทธเจากทรงใชคาวา อภชานาต

และ อภาย หรอ อภตวา ทเปนรปกรยาของ “อภญญา” หมายความวา พระอรหนตรเขาใจสงตางๆ แมกระทงนพพาน โดยรดวย

พระไทย ใชเขาใชเรา?๓๘ปญญาทเจาะตรงถงสภาวะ จนละความสาคญมนหมายลงไปไดสนเชง อยดวยปญญา ไมยดตดคางคากบสมมตบญญตใดๆ เลย

จากนนตรสถงการ ร ของพระพทธเจา ซงกเชนเดยวกบพระอรหนต แตมขอพเศษททาใหเปนการตรสร

ระดบของปถชนนน ตรสวาเปนขน “อปรญญาต” คอยงไมมปญญาทเปนปรญญา

ระดบของพระเสขะ ตรสวาเปนขน “ปรญไญย” คอยงตองพฒนาปญญาใหเปนปรญญาตอไป

สวนระดบของพระอรหนต ตรสวาเปนขน “ปรญญาต” คอจบปรญญาแลว

ทงน มไดทรงยกชอขนธ ๕ ขนมาเปนขอพจารณา ไมไดตรสถงวญญาณแตประการใด และขนธอนอกทงส กมไดเปนขอทปรากฏขนมาในการตรส ไมมอะไรเกยวของกบเอกตตะ หรอเอก-ภาวะ และนานตตะ หรอนานตตภาวะ ซงกเปนภาวะทถกรดวยกน (และมความหมายอยางอน) วญญาณกทาหนาทรของมนไปตามปกต มไดมบทบาทอะไรเปนพเศษ โดยทขนธทงหาถกรไปดวยกน ในชอทปรากฏโดยบญญตวาเทพ วาพรหม เปนตน

แตความรทเนนออกมาชดใหเหนความแตกตาง กคอ การรดวยสญญา กบการรดวยปญญาทเปนอภญญา

นอกจากนน ในพระสตรน มไดตรสมาโยงกบหลกไตรลกษณโดยตรงแตอยางใดเลย ไมมคาวา “สพเพ สงขารา อนจจา, สพเพ สงขารา ทกขา, สพเพ ธมมา อนตตา” ปรากฏในพระสตรน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙อทปปจจยตา มาบรรจบไตรลกษณ

อกเรองหนงทอางมาก คอ อทปปจจยตาปฏจจสมปบาท อนนกเปนเรองของสภาวธรรมนแหละ คอความเปนไปของสภาวธรรมในอาการทสมพนธเปนเหตปจจยแกกน มนไมใชเปนระบบสมมต แตเปนระบบของสภาวธรรมจาพวกสงขตธรรมทเรยกวาขนธ ๕ ซงเชอมโยงกบสมมต ทงในดานสงผล และรบผล

ถาพดตามภาษาของสมมต ปฏจจสมปบาทกเรยกไดวาเปนตวชกใยอยเบองหลงสมมต สงผลตอสมมต เปนตวททาใหสมมตเกดขนและดาเนนไปไดเลยทเดยว และพรอมกนนน มนกรบผลสะทอนจากสมมตมาผลกดนปนตวเอง ถาพดภาษางายๆ กวา ทงเปนตวปนสมมต และถกสมมตปน

แยกใหเหนงายๆ ดวยตวอยางเลกนอย คน สตว รถ บาน เปนสมมต หรอบญญตตามสมมต แตความยดตดถอมนในสมมตนนๆ เปนสภาวธรรม

ยอนหลงไป ความคดปรงแตงทเปนสภาวธรรมนนเองเปนเหตใหมการสมมตขนมา ครนมสมมตขนมาแลว เมอยดตดถอมนในสมมตนน กเปนปจจยใหคดการและทากรรมตางๆ

จากความยดมนตอสมมต บางครงสภาวธรรมตวโลภะเกดขนมา อยากไดสงสมมตนน เปนเหตใหพดหลอกลวงเขา คาพดเทจเปนสมมต แตเจตนาทจะพดคาเทจนน หรอทจะพดไมใหตรงตามสมมตนน เปนสภาวธรรม

ดวยอาการอยางน ความเปนตางๆ กดาเนนไป ทงในกระบวนแหงสภาวธรรมในชวตจตใจ และในโลกแหงสมมตรอบตว

พระไทย ใชเขาใชเรา?๔๐ในมหานทานสตร พระพทธเจาทรงแสดงอทปปจจยตา

ปฏจจสมปบาทกระบวนใหญโดยมเวทนาเปนจดรวม ซงเปนปจจยใหดานหนง ตณหาขบเคลอนวงจรสภาวธรรมแหงขนธ ๕ ของชวต และอกดานหนง ตณหากปนกระแสความเปนไปในโลกของสมมต

อทปปจจยตาปฏจจสมปบาทน เปนธรรมนยามหนง (ธมม-นยามตา) อยางทบอกแลววา แสดงความเปนไปของสภาวธรรมในอาการทสมพนธเปนเหตปจจยแกกน

มธรรมนยามอก ๓ ขอทตรสไวดวยกนเปนชดทแสดงไตรลกษณ ถานามาเรยงตอจากขอน กรวมเปนธรรมนยาม ๔ ขอ คอ

๑. … อปปาทา วา ตถาคตาน อนปปาทา วา ตถาคตาน ตาว สา ธาต ธมมฏ ตตา ธมมนยามตา อทปปจจยตา …

๒. อปปาทา วา ภกขเว ตถาคตาน อนปปาทา วา ตถาคตาน ตาว สา ธาต ธมมฏ ตตา ธมมนยามตา สพเพ สงขารา อนจจาต

๓. อปปาทา วา ภกขเว ตถาคตาน อนปปาทาวา ตถาคตาน ตาว สา ธาต ธมมฏ ตตา ธมมนยามตา สพเพ สงขารา ทกขาต

๔. อปปาทา วา ภกขเว ตถาคตาน อนปปาทาวา ตถาคตาน ตาว สา ธาต ธมมฏ ตตา ธมมนยามตา สพเพ ธมมา อนตตาต

จบแตหวขอเปน ๔ คอธรรมนยามท ๑ อทปปจจยตา (ปฏจจสมปบาท)ธรรมนยามท ๒ อนจจตา (ภาวะทสงขารทงปวง ไมเทยง)ธรรมนยามท ๓ ทกขตา (ภาวะทสงขารทงปวง คงอยมได)ธรรมนยามท ๔ อนตตตา (ภาวะทธรรมทงปวง ไมเปนอตตา)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑อยางทพดแลววา ขอ ๑ อทปปจจยตา (ปฏจจสมปบาท) เปน

ธรรมนยามทแสดงสภาวะของขนธ ๕ ในอาการทสมพนธเปนเหตปจจยแกกน เปนเรองอาการความเปนไปของสงขตธรรมคอประดาสงขาร ทเรยกไดวาอยเบองหลงปรากฏการณในโลกแหงสมมต

ขอ ๒ - ๓ อนจจตา และ ทกขตา เปนธรรมนยามทแสดงสภาวะของประดาสงขาร อนเปนสงขตธรรม ไดแกขนธ ๕ ทงหมด วามลกษณะรวมกน คอ (สพเพ สงขารา) ทกอยางทเปนสงขารเปนสงขตะ ลวนไมเทยง คงอยมได เสมอเหมอนกนทงหมด

ขอ ๔ อนตตตา เปนธรรมนยามทแสดงสภาวะของธรรมทกสงทกอยาง ไมวาจะเปนสงขตธรรม หรออสงขตธรรม ไมวาจะอยในขนธ ๕ หรอพนจากขนธ ๕ (ขนธวนมต) วามลกษณะรวมกน คอ “สพเพ ธมมา” ธรรมทงปวง ไมวาสงขาร เปนสงขตะ หรอวสงขาร เปนอสงขตะ ลวนไมเปนอตตา (อนตตา) เสมอเหมอนกนทงสน

ธรรมนยามท ๑ คอ อทปปจจยตา (ปฏจจสมปบาท) แสดงอาการทสภาวธรรมในขนธ ๕ สมพนธเปนเหตปจจยแกกนในแนวทางทรวมเปนกระบวนการแหงการกอใหเกดทกข ถอวาเปนความหมายของอรยสจจขอท ๒ คอ สมทยอรยสจจ ดงทเรยกวา ปฏจจสมปบาทสมทยวาร

อาการทขนธ ๕ เปนไปตามกฎอทปปจจยตาน แสดงใหเหนอยในตวถงลกษณะทเปนอนจจง ทกขง และอนตตา ทเรยกวาไตรลกษณ ของขนธทง ๕ หรอประดาสงขตธรรม

แตยงกวานน ธรรมนยามท ๔ คอ “สพเพ ธมมา อนตตา”บอกตอไปอกวา ไมเพยงสงขตธรรมทเปนไปตามกฎอทปปจจยตาเทานน ทไมเปนอตตา แมแตอสงขตธรรม ซงเปนสภาวะทพนเหนอ

พระไทย ใชเขาใชเรา?๔๒อทปปจจยตา อนเปนภาวะทสงบ ไมเปนไปแหงปฏจจสมปบาท ตดวฏฏะ ระงบสงขาร เปนนโรธแหงกระบวนการของปฏจจสมป-ปนนธรรม ถงภาวะทเปนทกขนโรธ อนลไดตามวถทเรยกชอวา ปฏจจสมปบาทนโรธวาร ซงเปนนยามของอรยสจจขอท ๓ คอ นโรธอรยสจจ สภาวะนกไมเปนอตตาเชนกน

หมายความวา ทกขนโรธ คอนพพาน อนเปนอสงขตธรรม ทประจกษในทจบสนสดลงแหงปฏจจสมปบาท อนเปนนโรธวารน แมจะพนจากภาวะทเปนสงขตะ จงไมเปนอนจจง ไมเปนทกขง แตกเชนเดยวกบสภาวธรรมทงหลายในแง ทวา ไม เปนอตตา (อนตตา) ไมเปนของใคร ไมเปนใครๆ ไมเปนตวตนของใคร ไมเปนไปตามปรารถนาของใคร แตเปนสภาวะตามทเปนของมน ไมขนตอสมมตทตกลงบญญตกนของชาวโลก

เปนอนวา ในธรรมนยาม ๔ ขอนขอท ๑ อทปปจจยตา แสดงอาการทเปนไปของสงขตธรรมขอท ๒-๓ อนจจตา, ทกขตา แสดงลกษณะรวมของสงขตธรรมขอท ๔ อนตตตา แสดงลกษณะรวมของสพพธรรม คอทกสภาวะขอสาคญอกอยางหนงทควรยากคอ จะตองเขาใจไวดวยวา

ธรรมนยามน เปนนยามแหงธรรม เปนลกษณะ เปนอาการ ทแสดงความเปนอยเปนไปของธรรม หรอของสภาวะนนๆ ไมใชเปนองคธรรม ไมใชเปนตวสภาวะนนเอง

ดงนน ธมมนยามตา (ธรรมนยาม) อทปปจจยตา ตถตา อนจจตา อนตตตา ฯลฯ จงไมใชเปนเบญจขนธ ไมใชเปนนพพาน ไมใชเปนสงขตธรรม ไมใชเปนอสงขตธรรม เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓ปรพาชกชอบถกปญหา แตนอยคนนกหนาจะมาบอยกวาวจฉโคตต

ทานเจาของขอเขยนใน เนชนสดสปดาห นน กลาวไดความวา พระพทธเจาไมทรงบญญตยนยนหลกลทธเกยวกบอตตา โดยยกตวอยางเรองทวจฉโคตตปรพาชกมาทลถามพระพทธเจาวา “อตตา มหรอ?” กทรงนงเสย ทลถามวา “อตตา ไมมหรอ?” กทรงนงเสย ปรพาชกนนจงลกหนไป

ในเรองน มขอสงเกตทขอตงไวเพอชวยกนพจารณาวา- ธรรมทพระพทธเจาตรสนน พงดดวยวาทรงแสดงโดยปรารภหลกโดยตรง หรอปรารภบคคล ในกรณน ชดเจนวาตรสโดยปรารภบคคล ดงทตรสแกพระอานนทวา ถาทรงตอบแกปรพาชกนนอยางใดอยางหนง กจะไมเกดผลดอะไรแกเขา จงทรงนงเสย คอเมอตรสปรารภบคคล กตรสใหเหมาะกบผฟง โดยทรงมพระมหากรณาทจะใหเปนประโยชนแกเขา เชน ทรงรอหรอทรงเตรยมพนของเขาใหพรอมเสยกอน (พระพทธเจายงจะทรงพบและสนทนากบวจฉโคตตอกหลายโอกาสในหลายพระสตร)

- คาถามของปรพาชกนวา “อตตา มหรอ?” “อตตา ไมมหรอ?” ไมใชอยางเดยวกบคาถามวา “นพพาน เปนอตตาหรอ?” “นพพาน ไมเปนอตตาหรอ?” แตเปนคาถามทคลมหมด คอคลมทงสงขต-ธรรม และอสงขตธรรม แสดงวาในกรณน ไมทรงตอบทงนน มใชไมทรงตอบเพราะเขาทลถามเกยวกบนพพาน หรอเฉพาะเมอเขาทลถามเกยวกบนพพาน

- หลงจากปรพาชกนนลกออกไปแลว พระพทธเจาไดทรงอธบายแกพระอานนทถงเหตผล ๒ ชด ทไมทรงตอบ แตทรงนงเสย เหตผลชดหลงคอ ถาทรงตอบวา “อตตาม” กจะไมเปนการ

พระไทย ใชเขาใชเรา?๔๔อนโลมเพอความบงเกดขนแหงญาณวา “สพเพ ธมมา อนตตา/ธรรมทงปวงไมเปนอตตา (เปนอนตตา)”

สาหรบผศกษาจานวนไมนอย เมออานความนแลว กถอวา นเปนการแสดงชดอยแลววา ทตรสไปนน ไมกระทบธรรมนยามขออนตตตา ทเปนหลกยนและมความหมายชดอยแลว

สวนทตรสตอไปวา ถาทรงตอบวา “อตตาไมม” กจะทาใหปรพาชกนน ซงหลงงมอยแลว ยงงวยงงหนกขนไปอกวา เมอกอนนน อตตาของเราคงไดมอยเปนแน แตแลวบดน อตตานนไมม เหตผลนกชดวา ททรงนง กเพราะทรงเกอกลแกตวปรพาชกนนเอง

เรองวจฉโคตตปรพาชกน ถาจะพจารณาใหเหนชดขน ควรทราบภมหลงของเขา และตามดเรองของเขาไปใหตลอดดวย

วจฉโคตตปรพาชกนเกดในตระกลพราหมณ คอเดมเปนพราหมณนนเอง เขาศกษาพราหมณวชาจบแลว ไมเหนเปนสาระ จงออกบวชเปนปรพาชก และเทยวแสวงหาคาตอบ จนกระทงไดมาเฝาพระพทธเจา และทลถามปญหาทจะแกความสงสย

เขาเปนนกศกษาและแสวงหาอยางแทจรง จงมาทลถามบอยมาก ทงทพระเชตวน เมองสาวตถ ทปามหาวน เมองเวสาล และทเขาคชฌกฏ เมองราชคฤห และมใชเฉพาะพระพทธองคเทานน บางทกเขาไปถามพระสาวกผใหญ เทาทมบนทกไว คอ พระมหาโมคคลลานะ และพระสภยกจจานะ

รวมเรองของปรพาชกผน มบนทกไวในพระไตรปฎกเปนพระสตรประมาณ ๖๐ สตร มทงในมชฌมนกาย ในสงยตตนกาย ทงขนธวารวรรค และสฬายตนวรรค และในองคตตรนกาย เขามาซก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕ถามจนในทสดเมอเลอมใสจนมนใจแลว กประกาศตนเปนอบาสก แลวตอมากยงมาถามปญหาเพมอก

ครงสดทายทมบนทกเปนพระสตรไว วจฉโคตตมศรทธาแรงกลา ไดทลขออปสมบทโดยยอมประพฤตตตถยปรวาส ๔ เดอน ในฐานะทเปนเดยรถยมากอน หลงจากบวชแลวไมนานนก กไดบรรลอรหตตผล เปนพระอรหนตองคหนง

ขอทควรทราบและสงเกตไวกคอ ปญหาทวจฉโคตต-ปรพาชกถามบอยมาก ถามแลวถามอก กคอ ปญหาทลทธทงหลายสมยนนชอบถกเถยงกน ไมรจกจบจกพอ คอคาถามจาพวกทเปนทฏฐนสสย (ตดทฏฐ, ถอทฤษฎ; เขยนอยางไทยเปน “ทฐนสย” กได) อยางทสมยใกลๆ นนยมเรยกวาพวกปญหาอภปรชญา

ในพระไตรปฎก ในพระสตรจานวนมาก กลาวถงนกบวช โดยเฉพาะพวกปรพาชก ซงเปนนกแสวงปญญา มาทลถามพระพทธเจาเกยวกบปญหาจาพวกน และเปนปกตทเดยววาพระองคจะไมทรงตอบ ทานจดเปนอพยากตปญหา คอคาถามทไมทรงตอบ ไมทรงตดสน เพราะไมกอประโยชน บางทกทรงนาผถามออกไปสนทนาในเรองทจะมองเหนสาระอนพงนาไปปฏบตหรอทาใหเปนประโยชนได

วจฉโคตตปรพาชกกอยในวงของนกถามปญหาแบบน และดจะครนคดเอาจรงเอาจงมากเปนพเศษเลยทเดยว

ปญหาแบบน ทเดนมาก มาเปนชด คอ คาถามของพวกลทธถอทฤษฎสดโตง ทเรยกวาอนตคาหกทฏฐ ๑๐ วา โลกเทยง, โลกไมเทยง; โลกมทสด, โลกไมมทสด; ชวะอนนน สรระกอนนน, ชวะ

พระไทย ใชเขาใชเรา?๔๖อยางหนง สรระกอยางหนง; ตถาคต (สตว หรออตตา, อาตมน) เบองหนาแตตาย เปนอย, ตถาคต เบองหนาแตตาย ไมเปนอย;ตถาคต เบองหนา แตตาย เปนอย กใช ไมเปนอย กใช, ตถาคต เบองหนาแตตาย เปนอย กไมใช ไมเปนอย กไมใช

ทฏฐนสสยทกลาวถงมากในพระไตรปฎกอกเรองหนง คอ คาถามหรอขอถกเถยงเกยวกบ “อตตา และโลก” (อตตา จ โลโก จ) ซงปรากฏในพระสตรหลายแหง มแงทถามตางๆ หลากหลาย แตกเปนเรองของความสดขางทงนน เชนวา อตตาและโลก เทยง ... อตตาและโลก ไมเทยง ... อตตาและโลก ทงเทยง และไมเทยง ... อตตาและโลก เทยงกไมใช ไมเทยงกไมใช ... อตตาและโลก มทสด ... อตตาและโลก ไมมทสด ... อตตาและโลก ทงมทสด และไมมทสด ... อตตาและโลก มทสดกไมใช ไมมทสดกไมใช ... อตตาและโลก มสญญาแบบเดยว ... อตตาและโลก มสญญาตางแบบ ... อตตาและโลก มสญญาแคบจากด ... อตตาและโลก มสญญาหาประมาณมได ... อตตาและโลก มสขโดยสวนเดยว ... อตตาและโลก มทกขโดยสวนเดยว ... อตตาและโลก มทงสขและทกข ... อตตาและโลก มทกขกไมใช มสขกไมใช

วจฉโคตตปรพาชกทลถามพระพทธเจาเกยวกบปญหาจาพวกนมากมาย มใชเฉพาะเรอง “อตตา มหรอ” (อตถตตา) “อตตา ไมมหรอ” (นตถตตา) ทพดถงขางตนเทานน และคาถามอนๆ จาพวกสดโตง เปนทฏฐนสสยอยางน กไมทรงตอบทงนน มแตวา ถาเขาเปลยนคาถามเปนวา ทฏฐเหลานเกดขนมาไดเพราะอะไร อยางนพระองคจงทรงอธบาย หรอมฉะนน พระองคกทรง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗อธบายธรรมใหเขาเขาใจทจะมองและวางทาทปฏบตใหถกตองตอทฏฐเหลาน ดวยตวเขาเอง โดยไมตองทรงตอบคาถามเหลานน

เมอไดอานพระสตรเกยวกบทฏฐนสสยสดขางเปนอนมากเหลานแลว กจะไมแปลกใจ ในเรองทพระพทธเจาตรสกบกจจานะ(หมายถงพระกจจานโคตต) วาชาวโลกยดองอยกบภาวะ (สดขาง) ๒อยาง คอ อตถตา (ความม) และนตถตา (ความไมม) แตผทรเขาใจตามเปนจรงแลว กไมเขาไปเกาะตดยดถอตณหาอปาทานตงเปนอนสยแหงทฏฐวา “อตตาของเรา” …

อยาวาแตจะถามวา “อตตามหรอ” “อตตาไมมหรอ” เลย แมแตถามในเรองทคนทวไปนกแนใจวาตนรคาตอบชดเจน ดงเชนรหลกคาสอนทวา ขนธ ๕ ทงรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ไมเทยง เปนทกข ไมเปนอตตา แตถาเปนคนลทธภายนอกทตดในทฏฐนสสยอยางทวานน มาทลถามคาถามแบบสดโตง ๒ ขางอยางขางตน พระพทธเจากทรงไมตอบ

ขอใหดตวอยางเรองตอไปน (ท.ส.๙/๒๙๒/๒๓๒)

โปฏฐปาทปรพาชกกราบทลถามวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคอาจทราบความขอนไดไหมวา สญญาเปนอตตา ของบรษ หรอวา สญญากอยางหนง อตตากอยางหนง”

พระพทธเจาตรสตอบวา “ดกรโปฏฐปาทะ ทานถอทฏฐเปนอยางอน มขอทเขากบความเขาใจเปนอยางอน มขอถกใจใฝนยมเปนอยางอน มการประกอบสะสมมาในการปฏบตอยางอน มหลกของอาจารยในลทธอยางอน ยากทจะรความขอนไดวา สญญาเปนอตตาของบรษ หรอวาสญญากอยางหนง อตตากอยางหนง”

พระไทย ใชเขาใชเรา?๔๘อธบายอยางงายๆ วา ปรพาชกนนมแนวความคดความเหน

ความเขาใจทเปนพนมาตามแบบของเขา ถาพระพทธเจาตรสตอบวา “ใช” หรอ “ไมใช” เขากจะเขาใจคาตอบของพระองค หรอแปลความหมาย ตความไปตามทฏฐทเปนพนเพของเขานนเอง ซงกคอไมตรงตามความหมายทพระพทธเจาตรสแกเขา

เพราะฉะนน เมอคนถอลทธภายนอก หรอใครกตาม ซงมพนความคดความเขาใจสะสมมาตามลทธของตน หรอตามทฏฐทถอกนมา ถาเขาทลถามปญหาแบบใช หรอไมใช อยางนนหรออยางน กจะไมทรงตอบ

ลทธถอสดโตง กบสนทฏฐกธรรม

พดงายๆ วา นกบวชนน หรอคนผนน ถามคาถามทเปนไปตามทฏฐ เปนเรองของสมมตบญญต นอกจากแตละฝายเขาใจไปตามแนวความคดของลทธหรอตามพนเพของตนแลว กเปนเรองของการคดไปตามสมมตบญญต ตกไปสสดขาง เปนสสสตทฏฐ กบอจเฉททฏฐ อยางใดอยางหนง แลวกวกวนอยในการถกเถยงกนไมรจกจบสน พระพทธเจาจงไมทรงตอบ

เมอไมทรงตอบคาถามแบบใช หรอไมใช อยางนนหรออยางน ของเขาแลว ถาเปนโอกาส พอยงหยดตดบทจากเรองสมมตบญญตแลว กจะตรสอธบายนาเขาเขาสการพจารณาสภาวะ

จากเรองโลก อตตา สตว บคคล เทพ พรหม ฯลฯ ทลวนเปนสมมตบญญต พระพทธเจาทรงนาผถามหรอผสนทนา ตรงไปดสภาวะทเปนของจรง เหมอนอยเบองหลงสมมตบญญตนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙ แทนทจะมวถกเถยงกนในเรองอตตา เรองโลก เปนตน ทไม

มสภาวะของมน อนไมเปนจรง แลวกสรปไปตามภาพทยดถอเปนขางโนน เปนขางน และจะใหคนอนยตไปตามขอสรปของตว ซงเปนไปไมได กใหมองเสยใหม

ใหมอง ใหรวา ทแทนน เบองหลงปรากฏการณทมองเหนเปนภาพความคดตามสมมตบญญต นน มแต รปธรรมและนามธรรม ซงมคณสมบตตางๆ แยกไดเปนขนธๆ คอเปนกลมๆ เปนพวกๆ เรยกใหหมายรกนวา รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ สภาวะทเปนจรงมแคน

พรอมกนนน ธรรมคอสภาวะเหลาน กเปนไปโดยสมพนธเปนเหตเปนปจจยแกกน มอาการปรากฏเปนตางๆ และคบเคลอนดาเนนไป เปนปฏจจสมปปนนธรรม ตามกระบวนทเรยกใหมชอทสอหรอหมายรกนไดวาปฏจจสมปบาท

แลวจากความไมรเทาทนถงความจรงตามสภาวะนน กเกดสภาวะแหงความตดใครไดอยากไปตางๆ และความยดจะใหเปนอยางนนอยางน จากความยดถอ กตงกตรากบญญตขนมาเปนนนเปนน แลวโลกของสมมตบญญตกเกดขน

เมอเปนอยโดยไมรเทาทน เชอมสมมตบญญตไปถงกนกบสภาวะไมได มองสมมตบญญตไมทะลตลอดถงสภาวะ กอยกบความหลงผด เหนผด ถอผด และหลงตด มตณหา มานะ และทฏฐขนมานา มาครอบงา มาปนจต ปนความคด ปนกรรม แลวประดาทกขภยของชวต และการเบยดเบยนวนวายในสงคมกประดงดาเนนไป เปนสมทยแหงทกขของชวตและสงคม

พระไทย ใชเขาใชเรา?๕๐เพยงรเขาใจความจรงตามสภาวะของธรรมทงหลาย ทง

รปธรรมและนามธรรม อนเปนกลมตางๆ ทง ๕ ขนธ ทเปนไปในอาการแหงความสมพนธเปนเหตปจจยแกกน เปนดงกระแสไหลวนตอเนองเรอยไป แหงธรรมทงหลายอนเปนสงขตะ คอเกดขนปรากฏเปนไปตามเหตปจจย ลวนไมเทยง ไมคงท เกดขนแลวกดบสลาย คงทนอยมได ไมมตวตนทเปนอยางนนอยางน เปนนน เปนน เปนเรา เปนเขา เปนของของใครไดจรงจงยงยน เรยกใหรกนงายวาเปนอนจจง ทกขง อนตตา

เมอรเขาใจเหนความจรงของประดาสงทงหลายทไดชอไดนามตามสมมตบญญตเปนตางๆ นานาหลากหลาย วาแทจรงกคอรปธรรมนามธรรมแหงขนธทง ๕ ทเปนไปตามเหตปจจยในกระบวนของมน พอรทนความจรงอยางน คอเหนแตรปนามแหงขนธ ๕ ทไหลไปเปนกระแสปฏจจสมปบาทแหงธรรมทงหลายทเปนอนจจง ทกขง อนตตา กเกดปญญาสวางใจ มองเหนโลงผานตลอดทะลสมมตบญญต ถงสภาวะ

พอตระหนกรความจรงตามสภาวะ จตใจเหมอนหลดออกมาไดจากการผกรดของตณหา มานะ และทฏฐ พนจากความหลงผดในขนธ ๕ จากความยดตดถอมนทผกเปนสมมตบญญตขนมา เรยกวาถงวมตต ประจกษแจงนพพาน อนเปนอสงขตธรรม แลวกเปนอยดวยปญญา ทตระหนกรตามสภาวะ

ยงมยงอยกบขนธ ๕ กอยกบมนโดยไมมความหลงผดในขนธ ๕ นน สมมตบญญตทตงทตราไว กรจก กพดจา กใชไปตามโวหารของชาวโลกทตกลงกน อยางเปนอสระ ไมตกเปนทาสของมน เรยกวารเทาทนสมมตบญญตนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑ดวยความรขนธ ๕ ตามเปนจรงนแหละ กหลดพน เปนวมตต

ขนมา ไมตองหลดพนจากขนธ ๕ (บางทเรยกวาขนธ ๕ ดบ หมดฤทธ หมดพษ แลวพอถงเวลา ขนธ ๕ กหมดการปรงตวไปเอง) แตหลดพนจากความเขาใจผดหลงผดในสงขตธรรมทงหลาย ททาใหยดตดอยในสมมตบญญต เกดความรทน และดวยความหลดพนนน กถงนพพาน ทเปนอสงขตธรรม

(พงสงเกตดวยวา วมตตมกใชในความหมายทกวาง ในหลายกรณ หมายถงมรรค หรอผลเทานน มใชหมายถงนพพาน)

เมอหลดพนจากความยดมนถอผดตามทสมมตบญญตเปนสตว เปนบคคล เปนอตตา เปนตวตน เปนเรา เปนเขา จบมาแลว พระอรหนตจะยดอะไรตามสมมตบญญตขนมาอกไดอยางไร กจงไมมการยดตดถอตวตน ถออตตา เปนธรรมดา พดเปนสานวนวายงยดถออตตา กไมรจกนพพาน พอถงนพพาน กละอตตาเสยแลว

ขนธ ๕ หรอสงขตธรรม กไมเปนอตตาอยแลว มแตการยดตดถอมนอตตาทเปนสมมตบญญต คออตตาเปนสมมตบญญต เหมอนกบสตว บคคล เรา เขา รถ โลก ทเรยกเปนชอกนขนมาซอนอยบนสภาวธรรม ไมมอยจรง อสงขตธรรมคอนพพานจงเปนธรรมดาทจะไมเปนอตตา หรอเปนอะไรๆ ทสมมตบญญตเรยกกนนน

แมแตคาทเรยกวา “นพพาน” วา “อสงขตธรรม” เอง กเปนบญญต เชนเดยวกน หากแตเปนบญญตเพอสอถงสภาวะทมอยเปนจรง ซงกตองรทน ไมพงยดตดเชนกน

ทานจงวา พระอรหนต รวมทงอรยชนแมตงแตพระโสดาบน เปนผไมอาจเปนไปไดทจะยดมนถออตตา ดงพทธดารสวา

พระไทย ใชเขาใชเรา?๕๒อธานนท ภกข “อฏานเมต อนวกาโส ย ทฏ สมปนโน

ปคคโล ก จ สงขาร นจจโต อปคจเฉยย เนต าน วชชตต ปชานาต ฯ ... “อฏานเมต อนวกาโส ย ทฏ สมปนโน ปคคโล ก จ สงขาร สขโต อปคจเฉยย เนต าน วชชตต ปชานาต ฯ ... “อฏานเมต อนวกาโส ย ทฏ สมปนโน ปคคโล ก จ ธมม อตตโต อปคจเฉยย เนต าน วชชตต ปชานาต ฯ

ดกอนอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมรชดวา “มใชฐานะ มใชโอกาส ทบคคลผมความเหนถกตองสมบรณ (คอตงแตพระโสดาบนขนไป) จะพงยดถอสงขารใดๆ วาเทยง… จะพงยดถอสงขารใดๆ วาเปนสข … จะพงยดถอ ธรรมใดๆ วาเปนอตตา นนมใชฐานะทจะเปนไปได”

ในขนสดทาย มพทธพจนตรสถงพระอรหนตวา “อตต ปหาย” (ข.ส.๒๕/๔๑๒/๔๙๑) วาละอตตาแลว คอเลกยดตดถอมนอตตา และเรยกพระอรหนตวาเปน “อตตชโห” (ข.ส. ๒๕/๔๑๑/๔๘๙) วาผละอตตาได คอหมดหรอพนไปแลวจากความยดตดถอมนอตตา

นพพาน และวมตต เปนตน เปนคาทสอสภาวะสาคญทเราเรยกวาเปนจดหมายทจะไปใหถง และตองถงดวยปญญาททาใหจตหลดพนประจกษแจง

แมวาคนทวไปทเปนปถชนจะยงไมรเขาใจสภาวะนน กเปนเรองทพระพทธเจาตรสอธบายอยเสมอ อยางนอยกใหเหนความเปนไปไดทจะหลดพนไปจากปญหาทงหลาย และจากโทษทกขภยนานา โดยทรงใชคาเทยบเคยงตางๆ มาสอบาง ทรงสอดวยอปมาบาง ตลอดจนตรสวธปฏบตทจะใหลถงหรอประจกษแจง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓วมตต นพพาน เปนสนทฏฐกธรรม ซงรเหนไดทนทประจกษกบ

ตว ตรงขามกบเรองสมมตบญญตทอยกนแคความคดและการถกเถยงไปตามความยดถอ ทจบตวฝงเปนทฏฐนสสยในเรองตางๆ มากมาย เหนวาเปนอยางนนอยางน ถกเถยงกนไป แลวกวกเวยนกนอยในวงวนของความคดทยดตดกบสมมตบญญตนน ไมรจบ

ดงนน ถาใครมาทลถามเรองสมมตบญญตลทธทฏฐนสสย กจะไมทรงตอบ ทรงนงเสย แตในเรองวมตต หรอนพพาน อนเปนสนทฏฐกธรรมนน ทรงอธบายอยางจรงจง

ในดานทฏฐนสสยเรองสมมตบญญต เมอไมทรงตอบแลว ถาเปนโอกาส กทรงสนทนาหรออธบายแกเขา โดยผนกลบใหมามองดความเปนจรงตามสภาวะ ทเปนเรองอยกบตว อยกบชวต อยกบสภาพแวดลอม ทรเขาใจแลว จะเปนประโยชนจรง ตงแตสภาวะของเบญจขนธ ทางปฏบตทจะรเขาใจความจรงของมน จนหลดพนจากความยดตดถอมนในอาการของสมมตบญญตตอเบญจขนธนน จนถงวมตต ถงนพพาน อยางนจงจะตรสอยสมาเสมอเปนประจา

มฉะนน หากเขายงไมพรอม หรอพรอมกนนนเอง ในดานทเขายงอยในโลกของสมมตบญญต มครอบครว มลกหลาน ทาการงานเลยงชวตอยในสงคม กทรงสอนทรงอธบายมากมาย ถงวธปฏบต และวถแหงการดาเนนชวตอนถกตองชอบธรรม ทจะไมถกความยดตดถอมนในสมมตบญญตนนครอบงามากเกนไป หรอรจกพจารณาทจะผอนเบาความยดตดถอมนนนลงไดบาง เพอทจะใหมชวตทดงาม มความสข อยรวมดวยดในสงคม ไมเบยดเบยน

พระไทย ใชเขาใชเรา?๕๔กน แตเปนกาลงในทางสรางสรรค ใหสงคมมสนตสข ในโลกทแวดลอมอนเกอกล โดยเฉพาะธรรมชาตทสดชนรนรมย

นกคอวถชวตแหงอรยมรรคา ของผทรจกพฒนาตวเอง ดวยมการศกษาตามหลกแหงศลอนใหมความสมพนธทดงามเกอกลกนกบผคนและสงแวดลอม สมาธทจะพฒนาจตใจใหดงามมคณภาพพรอมทจะทางานใชการอยางมความสข และปญญาทจะชนาสองทางใหกาวไปในอรยมรรคานน จนกระทงรถงสภาวะของประดาธรรม และรทนสมมตบญญต หลดพนเปนอสระ มชวตแหงปญญา และมความสขไรทกขอยางแทจรง

แตกตางไดในเรองสมมตบญญต ไมขดในสภาวธรรม

ในเรองปลกยอยตางๆ ซงกมอกไมมาก คงจะขามไป แตเหนควรตงขอสงเกตไวเลกนอยเกยวกบขอความทวาพระอรหนตกยงขดแยงกน

ในเรองน บางทจะเปนความแตกตาง แตไมใชความขดแยงละกระมง

ความแตกตางนน กเปนเรองธรรมดา คอ พระอรหนตกมองคอวน ทวม ผอม สง เตย ดา คลา ขาว ฯลฯ แตกตางกน มบคลกถกตาถกใจชาวบานบาง ไมถกตาไมถกใจบาง ตางๆ กนไป แตทกทานมจตหลดพนจากกเลสเหมอนกน

พระอรหนตเองกมความถนดอธยาศยแตกตางกน บางทานมปาเปนทสปปายะ ปลกตวไปอยปาเปนประจา บางทานใสใจทจะแนะนาสงสอนอยใกลหมชน เปนตน มการปฏบตตอสภาพสมมตแตกตางกน แตทกทานมความรเขาใจตอสภาวธรรมตรงกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕๖. เขาถงพระไตรปฎก ตรงสพทธพจน

นายนดวา ในชวงเวลาระยะน ไดมความตนตวในการศกษาพระไตรปฎก เพอเรยนธรรมจากพทธพจนโดยตรง แนนอนวา การศกษาพระพทธศาสนาทแท จะตองเขาถงพระดารสของพระพทธเจาทรวบรวมรกษาไวในพระไตรปฎก

นาเสยดายวา ในเมองไทยน นบเปนศตวรรษทเดยวทการเรยนพระพทธศาสนา แทนทจะใสใจใหความสาคญสงสดแกพระไตรปฎก กลบเนนหรอแมกระทงศกษากนอยแคคมภรชนอรรถกถาลงมาและตาราชนหลง

เดมนน แมจะกาหนดอรรถกถาเปนตน เปนหลกสตร หรอเปนแบบเรยน แตเหนไดวา ความมงหมายทแทนน มงจะใหคมภรรนรองหรอรนหลงนน เปนเครองโยงและแมกระทงเปนเครองบงคบใหเขาสการศกษาคนควาพระไตรปฎก

อยางไรกตาม เมอกาลผานมา การเรยนซงเนนทการแปลคมภรอนเปนแบบเรยนนนใหได และมงทการสอบผานชน โดยใหแปลภาษา ไมไดเรยกรองความรเขาใจสาระคอตวหลกพระธรรมวนย ไดทาใหผศกษาจากดตวอยแคคมภรทอยตอหนา และไดแคภาษาพอใหแปลไดตามกาหนด

หนกลบไปเฝาฟงพระพทธองคตรส แลวอรรถกถาอยตรงไหน

ทานพทธทาสเปนผมความคดรเรมอยางสาคญ อยางนอยกเปนทานหนง ทมงตรงกลบไปหาพระไตรปฎก และไดอทศเวลาและเรยวแรงใหแกการศกษาคนควาพทธพจนอยางจรงจง โดยใชภาษาเปนสอมงไปหาเนอธรรม

พระไทย ใชเขาใชเรา?๕๖การททานพทธทาสเนนและเอาจรงเอาจงกบงานคนควา

พทธพจนในพระไตรปฎกนน มากมายแคไหน เหนไดไมยาก แคหนงสอชดจากพระโอษฐ ตงแต พทธประวตจากพระโอษฐ เปนตนมา กเปนหลกฐานทยนยนไดอยางชดเจน มองเหนทนท

เปนธรรมดาวา ในการศกษาคนควาและทางานตางๆ เกยวกบพระไตรปฎกนน สวนงานทสาคญกคอ การแปลภาษาบาล และการปรกษาคมภรประกอบ เฉพาะอยางยง การดอรรถกถา ในเรองน กชดเจนวา ทานพทธทาสมความชานาญและไดปฏบตอยางจรงจง หนงสอทเปนงานแปลพระไตรปฎกซงเจาะตรงไปทหลกธรรมสาคญ จงปรากฏออกมาใหใชประโยชนกนไดอยางด

อยางไรกตาม ผศกษาทอานทใชพระไตรปฎกแปล ไมวาจะเปนของทานพทธทาสหรอของใคร หรอฉบบไหนกตาม บางทไมทราบและมองไมเหนภาพรวมแหงการเกดขนของหนงสอแปลพระไตรปฎก ทาใหไมเขาใจสถานะของคมภรทงหลาย ตลอดจนการปฏบตตอพระไตรปฎกฉบบทแปลจากภาษาบาลใหพอดและสมควรตามความเปนจรง

บางทานอานหนงสอของทานพทธทาส พบวาหลายแหงทานวจารณอรรถกถาแรงๆ ในทางไมเหนดวย กนกหรอสรปเอาวาทานพทธทาสคงไมเอาดวยกบอรรถกถา เลยกลายเปนเขาใจผดไป

ทจรง อานหนงสอของทานพทธทาสไมตองมาก กเหนไดวา ทานกเชนเดยวกบนกแปลพระไตรปฎกทงหลาย ในแงทวาไดอานไดคนอรรถกถาอยางเอาจรงเอาจง (ทานเองกอางอรรถกถาอยเรอยๆ) และโดยทวไป การปรกษาอรรถกถากดาเนนไปตามปกต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗แตสวนทมพเศษกคอ เมอใดทานพบขอททานเหนวาไมสมเหตผลหรอไมเหนดวย ทานกวาออกมาตรงๆ ไมใชวาตามกนเรอยไป

ถาไมเขาใจเรองน บางคนกจะประณามอรรถกถาหรอปฏเสธอรรถกถาไปเลย กลายเปนสดโตงไปดวยความไมร

อยางนอยจงควรรจกอรรถกถาวาคออะไร อรรถกถานนชอกบอกอยในตวแลววาคออะไร

“อรรถกถา” แปลตรงตววา “คาบอกความหมาย” ถาแปลใหใหญขนอก กตรงกบ “อตถสงวรรณนา” คอขอความทพรรณนาความหมาย

วาโดยพนฐาน พดอยางสมยน อรรถกถากคอ พจนานกรม หรอ dictionary นนเอง แตเปน dictionary ทไมเรยงคาตามลาดบอกษร (ไมใช alphabetically arranged) แตเรยงตามลาดบพทธพจนทอยในพระไตรปฎก (เรยงตาม text sequence; text นคอตวบทอนไดแกพทธพจน)

แตขอททาใหคนบางทมองอรรถกถาไมออก จบไมถกวาอะไรคออรรถกถา กอยทวา อรรถกถาเปนพจนานกรม หรอ dictionary ทเรยกไดวา superbly illustrated เลยทเดยว คอม illustrations อนไดแกสวนเสรมประกอบชวยอธบายมากมายเหลอลน แมจะมใชภาพประกอบ แตมตวอยาง มเรองราว มคาเลาขาน มนทาน ทใชประกอบและขยายคาอธบายเกลอนไป บางทเปนเรองเลาในทองถน หรอเปนเหตการณทเลาลอจาตดกนมา บางทเปนเรองนยมตามยคสมย ซงอาจจะดพลกพลนไปเลยกม

พระไทย ใชเขาใชเรา?๕๘(ทานพทธทาสกนาเรองประกอบ หรอ illustrations จาก

อรรถกถามาเลามาใชมาก)เรองเลาตามเหตการณและตานาน เปนตนน มประกอบเสรม

เขามา กวาพระพทธโฆสจะไปแปลอรรถกถากลบเปนภาษาบาล กใกล พ.ศ. ๑๐๐๐ แลวพระพทธโฆสเองและพระอาจารยรวมสมย กยงเขยนมตของทานและเรองราวของยคสมยลงไปดวย คนทอานอรรถกถา บางทมองภาพของอรรถกถาทสวนเสรมประกอบเหลาน หรอจบเอาสวนนเปนความหมายของอรรถกถา กเขาใจเตลดไป

ทจรง เนอตวแทๆ หรอสวนแกนของอรรถกถา กตรงไปตรงมาคอ “คาบอกความหมาย” คลาย dictionary ทวาขางตน และสวนนแหละทนกแปลพระไตรปฎกกลาวไดวาทกทานไดปรกษาอาศย

อยางททานเจาของขอเขยนใน เนชนสดสปดาห ยกคาแปลของทานพทธทาสมาตอนหนง (จาก ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ) วา

สตวโลกนโดยมาก ถกผกพนแลวดวยตณหา ดวยอปาทาน ดวยทฏฐ (อปายปาทานาภนเวสวนพนโธ)

จะเหนไดวาคาแปลน ทานพทธทาสไดปรกษาอรรถกถาแลว ดงททานแปล “อปาย” [พระไตรปฎกอกษรพมา เปนตน และอรรถกถา

เปน “อปย”] ตามนยอรรถกถาวา “ตณหา”(ทเจอกนมา อนตรายทสด คอผแปล-ตความ ทอกอกกอตโนมต)อยางไรกด ตอจากสวนแกนทเปนอยางพจนานกรมนแลว

อรรถกถามสวนทเหนอขนไปอก คอการสรปคาอธบาย การเชอมโยงเรองราวหรอสาระกบหลกฐานทอน การแสดงมตของทานเอง การยกมตของผอนมาวจารณและเทยบเคยง เปนตน และคงเพราะมสวนนนนเองททาใหฝรงแปล “อรรถกถา” วา commentary

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙พระไตรปฎกแปลชวยได แตจะแนตองใหถงพระไตรปฎกบาล

ทน ทานทใชพระไตรปฎกฉบบแปล หรอหนงสอแปลจากพระไตรปฎก (ไมวาจะแปลเปนภาษาไทย ภาษาพมา ภาษาองกฤษ หรอภาษาไหนๆ) ในการศกษา กจะตองทาในใจหรอตระหนกไวตลอดเวลาวา คาแปลทดๆ ทงดงามนน ทานผแปลเปนผเสยสละ ทาสงททาไดยาก ทาสงทเปนคณประโยชน มคณปการอยางสงตอการศกษาพระพทธศาสนาของเราและคนมากมาย

แตกระนน ถงอยางไรๆ คาแปลพระไตรปฎกกเปนเพยงอปกรณเครองชวยในการศกษา เพอเปนสอชวยใหเขาถงพทธวจนะไดสะดวกขนเทานน เพราะวา ในทสด เราจะมนใจไดมากทสดเทาทเปนไปได และถอเปนเกณฑตดสนได กตอเมอไดตรวจสอบกบพระไตรปฎกภาษาบาลทเปนแหลงตนเดม

พระไตรปฎกแปลนน ทานผแปลอาศยอรรถกถามากบาง นอยบาง บางแหงบางสวน เมอเราไปอานไปคนด กลายเปนอานคาแปลตามคาอธบายของอรรถกถา เพราะทานผแปลเอาคาไขความของอรรถกถามาใสเปนคาแปล

บางทอรรถกถาอธบายไวกวางบาง แสดงความหมายหลายนยใหเลอกไดบาง ทานผแปลกจบเอามาสวนหนง หรอยตกบตวเลอกนยหนง

ยงกวานน บางท คาบาลคาเดยวกน ปรากฏในพระไตรปฎกตางแหงหลายเลม ผแปลหลายทานแบงงานแบงเลมกนไปแปล คาแปลทออกมา แตกตางกนกลายเปนสงของคนละอยางไปเสย*

* ดตวอยางในหนงสอของผเขยนน คนไทย ใชกบเฒา, ม.ค. ๒๕๕๒

พระไทย ใชเขาใชเรา?๖๐ไมตองพดถงวา บางทแปลไปมากๆ คาบาลตกหลน พลาด

ตาไปเสยบาง บางทเวลาแปลนกถงเนอความสาคญทกาลงเพงอยดานหนง แปลขามคาทขณะนนไมไดนกวาจะมความหมายสาคญอะไร แตตอมา เกดมเรองแงอนทตองวนจฉย คาเลกนอยนนกลบเปนตวตดสนสาคญ แตแปลขามขาดไปเสยแลว อาจเกดปญหาทาใหเสยหายได อยางนอยกแปลไมครบ ไมเตมความ ไมสมบรณ หรออตสาหะทาอยางด แตคาสาคญทควรใสวงเลบหรอหมายเหตบอกคาเดมไวใหเปนทสงเกตในการศกษา บางทผานเลยไปเสย ฯลฯ

นอกจากวาในพระไตรปฎกแปลชดเดยวกน ตางแหง ตางผแปลบาง ตางเวลาแปลบาง ทงทพทธพจนทงตอนเหมอนกน แตแปลออกมาตางกน (บางทถงกบขดแยงกน ถาทหนงแปลถก อกทหนงกผด) นอกจากนนแลว เวลานมพระไตรปฎกแปลหลายชด แมแตพทธพจนทเดยวกน กแปลตางๆ กนไป ถาเพยงแคตางสานวนกยงด แตบางทแปลผดกนคนละความ

ในขณะทเรายงไมมการนาพระไตรปฎกแปลทกชด มาตรวจสอบพรอมกน เพอปรบแกใหถกตองลงตวกนทงหมด มองในแงด กสามารถใชชดและฉบบทแตกตางกนเหลานเปนเครองตรวจสอบซงกนและกน

แตรวมแลว ไมวาจะอยางไรกตาม พอถงขนตดสนจรง กตองไปถงพระไตรปฎกบาล

ในทน จะยกตวอยางคาแปลพทธพจนทเดยวกน จากพระไตรปฎกแปลตางชดมาใหด พอใหมองเหนภาพแหงความแตกตาง โดยจะยกเอาตอนทไมยาก และไมตางกนมากนก จะไดเหนทางทจะวางตวเราไดถกตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑(พระไตรปฎกแปลภาษาไทย เรยงตามกาลเวลาทจดทากอนหลง)พทธพจนในพระไตรปฎกบาล ฉบบสยามรฐ ดงน

สภปรมาห ภกขเว เมตตาเจโตวมตต วทาม ฯ อธ ป สส [ฉบบอน เชน อกษรพมา เปน อธป สส] ภกขโน อตตรวมตต อปปฏวชฌโต ฯ (ส.ม.๑๙/๕๙๗/๑๖๔)

พระไตรปฎกแปล ฉบบอนสรณฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ทกรมการศาสนาดแลสบมา (แปลจากบาลฉบบสยามรฐ) วา

ดกรภกษทงหลาย เรากลาวเมตตาเจโตวมตวา มสภ-วโมกขเปนอยางยง เพราะภกษนนยงไมแทงตลอดวมตอนยวดยงในธรรมวนย ปญญาของเธอจงยงเปนโลกย.

พระไตรปฎกแปล ฉบบมหามกฏราชวทยาลย (แปลจากบาลฉบบสยามรฐ) วา

ดกอนภกษทงหลาย เรากลาวเมตตาเจโตวมตตวา มสภ-วโมกขเปนอยางยง เพราะภกษนนยงไมแทงตลอดวมตตอนยวดยงในธรรมวนยน ปญญาของเธอจงยงเปนโลกย.

พระไตรปฎกแปล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (แปลจากบาลฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย) วา

ภกษทงหลาย เรากลาวเมตตาเจโตวมตตวามสภ-วโมกขเปนอยางยง สาหรบภกษผมปญญาอนเปนโลกยะ ยงไมรแจงวมตตทยอดเยยมในธรรมวนยน

พทธประวตจากพระโอษฐ ของ พทธทาสภกข (แปลจากบาลฉบบสยามรฐ) วา

ภกษ ท.! เรากลาวเมตตาเจโตวมตต วาเปนธรรม

พระไทย ใชเขาใชเรา?๖๒มสภวโมกขเปนอยางยง. ในกรณน เปนวมตตของภกษผมปญญาชนดทยงไมแทงตลอดวมตตอนยงขนไป.

Bhikkhu Bodhi แปลไวใน The Connected Discourses of the Buddha, vol. II, p. 1609 (แปลจากบาลอกษรโรมน ฉบบของ Pali Text Society) วา

Bhikkhus, the liberation of mind by lovingkindness has the beautiful as its culmination, I say, for a wise bhikkhu here who has not penetrated to a superior liberation.

(แปลตอออกมาเปนไทยไดวา) ภกษทงหลาย เรากลาวเมตตาเจโตวมตตวามสภสภาวะเปนอยางยง สาหรบภกษผมปญญา ในธรรมวนยน ทยงมไดแทงตลอดวมตตอนยงขนไป

(บางทานอาจสงสยวา Bhikkhu Bodhi/ภกขโพธ เปนใคร พอจะแปลบาลไดแคไหน เทาทควรทราบ ทานเปนชาวอเมรกน มาบวชในศรลงกา เปนศษยของพระมหานายกะ อานนทไมตร ขณะนมพรรษา ๓๗ หรอ ๓๘ แปลพระไตรปฎกไวมากมาย เฉพาะสงยตต-นกายน ทานแปล ๑๐ ปจงจบ)

จะเหนวา พระไตรปฎกแปลไทยทง ๓ ชด มคาวา “ปญญา…เปนโลกย/โลกยะ” นกคอใสคาแปลของอรรถกถาเขามาดวย

(อรรถกถาตรงนวา “อธปสสาต อเธว ปา อสส, นยม โลก อตกกมตต อธปโ, ตสส อธปสส, โลกยปสสาต อตโถ ฯ”

[คาวา ‘อธปสส’ มอธบายวา ปญญาของเธอแคในโลกนเทานน ไมเกน

โลกน เหตนน เธอจงชอวา อธปโ, ภกษผมปญญาแคโลกน คอม

โลกยปญญา นน] - ส.อ.๓/๒๕๖/๒๔๒)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓สวนทานพทธทาส มไดนาคาไขความเพมเตมของอรรถกถา

มาใสในคาแปลของทาน คอคงดอรรถกถาเพยงคนหาความหมายหรอปรกษาใหมนใจ

อกทานหนง คอ Bhikkhu Bodhi บอกวา ทานดอรรถกถาตรงนแลว ไมเตมใจ พอดคาวา “อธปสส” น มคาอธบายในอรรถกถาอกคมภรหนงดวย คอ มโนรถปรณ (ทดขางตนคอ สารตถ-ปกาสน) กเทยบกนด

ใน มโนรถปรณ อธบายวา “อธปสสาต อมสม สาสเน ปา อธ-

ปา นาม, สาสนจรตาย อรยปาย ตสส อรยสาวกสสาต อตโถ ฯ [คาวา

‘อธปสส’ มอธบายวา ปญญาในหลกคาสอนน ชอวา อธปญญา, ไดแกอรย-

สาวกผดารงในอรยปญญาทไดบาเพญมาในพระศาสนา]” (อง.อ.๓/๘๘๐/๓๘๐)

Bhikkhu Bodhi บอกวา ดอรรถกถาแหงนแลวแนใจกวา ทานจงยตแคทวาขางตน

เวนทสดสองขาง สทางสายกลางในการศกษาพระไตรปฎก

การศกษาพระไตรปฎกโดยเขาถงพทธพจนในพระไตรปฎกนน เปนความดงามประเสรฐ อนพงนยมบชา แตกระนนกตาม เวลาเราศกษา เรากสรปความตความวาอยางนนอยางนดวย และตรงนกคอมตของเราเขาไปคลม หรอไมกเขาไปแทรก มากบาง นอยบาง ไมใชพทธพจนลวนๆ ไมใชปลอดบรสทธ ยงไปบอกไปสอนคนอนดวย มตสวนตวกยงออกมา

ในเรองน อรรถกถา เปนตน นอกจากอยางนอยใหประโยชนในทานองพจนานกรมอยางทวาแลว เราควรมองดวยวา ทานกอานพระไตรปฎกมาอยางนอยกแบบเดยวกบเรา แลวทานกต

พระไทย ใชเขาใชเรา?๖๔ความสรปความเขยนไว ถงแมถาตวเรานไมนบถอทานเลย แตในฐานะเปนแหลงอางองซงเปนทยอมรบนบถอกนอย อยางนอยเพอความเปนธรรม เรากควรใหโอกาสทมตของทานจะออกมาแสดงตวแขงกบมตของเรา

นอกจากนน สาหรบผเรยนผศกษาผอานหรอผฟง เขาควรมโอกาสเขาถงขอมลทพงรพงทราบในเรองนนๆ เขานาจะมสทธเขาถงหลกฐานขอมลทควรจะรควรจะพจารณาใหเตมท เอาละ ขอมลน ตวฉนเองไมเชอ ไมนบถอ แตมนเปนแหลงใหญสาคญทเขายอมรบกน ขอมลนนวาอยางนนะ คณดเสยใหเตมท แลวพจารณาเอาเอง แตฉนวาอยางนนะ คนอานคนฟงรชดเจนเหนจะแจงแลว กจะไดโลงไป บางคนอาจจะเหนวาขอมลแหลงนนนนแหละ ถกตอง ดกวาของเรามากมาย กใหเขาเปนอสระของเขา

ดงนน วธศกษาพระไตรปฎก นอกจากเขาถงโดยตรงแลว กเปดใหผศกษาใชปญญาอยางเพยงพอ โดยเปนอสระดวย เพราะอยางทเคยพดแลววา หลกธรรมคาสอนในพระพทธศาสนา รวมทงคมภรทงหลาย ทานถอเปน ขอมลเพอใหร ไมใชขอมลเพอใหเชอ

เมอฟงอานดพระไตรปฎกกน ฉนเองมความเหนความเขาใจวาอยางน พรอมกนนน ฉนไมปดกน ไมปดบง มเรองราวทควรรควรพจารณา แหลงโนนแหลงนทควรรควรฟง กเอามาบอก มาวาง มาตงใหศกษา ใหพจารณา สากจฉากน วากนไปใหจะแจงชดเจน

เราดพระไตรปฎกเปนหลกอยแลว มอะไรจะมาประกอบ หรอมาปะทะ ใหคมชดขนมาได กยงด ตอนรบทงนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕ทน ททานเจาของขอเขยนใน เนชนสดสปดาห ยกเอาพทธ

พจนในมลปรยายสตร จากหนงสอ ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐของทานพทธทาสมาอางนน วากนตามจรง แมจะขออภย กควรพดไววา ผอานไดเหนพทธพจนนดเดยว

แตสงทปรากฏในหนานตยสารนนมาก กคอถอยคาและขอความทเปนความเหน เปนมต เปนขอสรปตามความคดและการตความของทานเจาของขอเขยนนนเอง

จดสาคญคอ ใน เนชนสดสปดาห นน ทานวา

พระพทธเจาดงวญญาณออกมาเดยวๆ เลย แลวทางานอยกบขนธทงส แลวขนธทงสคออะไร คอ นานาภาวะ … แตเวลาจะจบ กตองตบทายดวยการพจารณาตวเองผร คอเอกภาวะ หรอตววญญาณวาเปนอนตตาดวย

ถาผอานดพทธพจนเองโดยตรง กไมพบไมเหนตามททานวานน ทวาทรงดงวญญาณออกมา (เปนตวผร) กกลบตรงขาม กลายเปนวาตลอดทงพระสตรน ไมไดตรสถงวญญาณแมแตครงเดยว นอกจากทแฝงอยกบคาวา วญญาณญจายตนะ และวญญาตะ ซงรวมอยในฝายทถกร

เชนเดยวกบเอกตตะ (เอกภาวะ) นานตตะ (นานาภาวะ) ซงไมไดมความสาคญอะไรในการเปนขนธ ๕ หรอเกยวของกบขนธ ๕ มากไปกวาสภาวะอยางอนทตรสในพระสตรนน แลวกมใชวาขนธหนงร อกสขนธถกร แตถกรหมดทงหาขนธนนแล

พระไทย ใชเขาใชเรา?๖๖ดงทเคยบอกแลววา ในกรณน วญญาณกทาหนาทของมนไป

ตลอดเวลาเปนธรรมดาโดยไมตองเอยถงเลยแตทสาคญ ทพระพทธเจาตรสเปนสาระของพระสตรทง

หมด กคอ การรทจดเปน ๓ ระดบใหญ คอ การรของปถชน การรของพระอรยบคคลขนเสขะ และการรของพระอรหนต ตลอดไปถงการรของพระสมมาสมพทธเจา

บางท คาวา “ร” ในทน จะถกเขาใจวาเปน “วญญาณ” เลยทาใหพลาดไป

ทจรง ในคาแปลพทธพจนนน พอจะเหนไดวา ทานพทธทาสไดพยายามใชคาทจะใหอานทราบวาเปนการรคนละอยาง ตางขนตางระดบ คอ

ในขนท ๑ ของปถชน ทานพทธทาสใชคาวา “รสก” ปถชนจงมสภาพอยแคททานใชคาแปลวา “มไดรโดยรอบแลว”

ในขนท ๒ ของพระเสขะ ทานพทธทาสใชคาวา “รโดยยงขนไป” กดขนไปถงระดบททานใชคาแปลวา “จะพงรไดโดยรอบ”

ในขนท ๓ ของพระอรหนต ทานพทธทาสใชคาวา “รชดแจง” ซงถงขนททานใชคาแปลวา “ไดรโดยรอบแลว”

ทนพอไดเคาจากคาแปลของทานพทธทาส หรอจากพระไตรปฎกแปลแลว เราเกดสนใจอยากรใหชดยงขน กไปดใหถงตวจรงคอพระไตรปฎกบาล ทนกจะเจอถอยคาทชไปถงองคธรรมตางๆ ซงจะทาใหเราเขาใจชดขนมาอกมากทเดยว ดงน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗ในขนท ๑ ของปถชน พทธพจนบาลเดมใชคาวา “สชานาต

- สตวา” คอรแบบสญญา เขาใจไปตามสมมตบญญต ไมรทนภาษาทสอสาร จงอยแค “อปรญญาต - ไมไดปรญญา”

ในขนท ๒ ของพระเสขะ พทธพจนบาลใชคาวา “อภชานาต - อภญาย/อภญตวา” รตรงไปถงสภาวะ พอจะรทนสมมตบญญต ดขนไปเปน “ปรญไญย - จะพงไดปรญญา”

ในขนท ๓ ของพระอรหนต บาลกใชคาวา “อภชานาต - อภญาย/อภญตวา” รเขาใจตามสภาวะทงหมด ไมตดสมมตบญญต อยดวยปญญา ถงขน “ปรญญาต - ไดปรญญาจบแลว”

ถาสนใจอยากรวา ครอาจารยรนเกากอน ทสอนครอาจารยของเรา ทานสงสอนอธบายกนมาวาอยางไร มอะไรนารใหชดเจนขนอกไหม กลองไปคนอรรถกถาเปนตนด กจะพบวา ทานอธบายพระสตรนไวยดยาวเหลอเกน (อรรถกถาตอนน ปปญจสทน ฉบบมหาจฬาฯ หนา ๒๑–๖๕ กยาวถง ๔๕ หนา)

หลงจากอารมภบทยดยาว อรรถกถากอธบายตงแตวาปถชนรดวยการจาหมายตามสญญา แลวหลงไปตามสญญา ยดตดสมมต มองไมทะลบญญต ไมรทนภาษาทสอสาร เกดตณหา มานะ ทฏฐ แลวกออกอาการกนไปตางๆ จบเรองของปถชน กตอไปเรองพระเสขะ พระอรหนต และพระพทธเจา

ใครสนใจกไดศกษาเพมขนไป อะไรไมเหนดวย ทานกไมวาอะไร จะไมอานใหนาน กคนเอาแตแงมมทตองการ แลวแตเหนวาจะเปนประโยชนแคไหน

พระไทย ใชเขาใชเรา?๖๘

ธมเมสนา - โลกานทย

เปนอนวา ทตงใจจะศกษาพทธพจนจากพระไตรปฎกโดยตรงนน เปนบญกรยาทนาอนโมทนายงแลว เรากมาชวยกนทาใหการศกษานนไดผลดสมทมงหมาย

ทงนเรามาศกษาดวยความตระหนกรเทาทน ขอสาคญมใหตกไปในสดโตงสดขาง

สดทางหนง คอการเรยนแตคมภรประกอบ อยแคอรรถกถา และตารบตารารนหลง

สดขางนนเปนอนวาเราพนมาได แตกระวงไมใหเอยงตกไปเสยอกขางหนง

ดงทบอกไว นอกจากเขาใหถงพระไตรปฎกบาลแลว กระวงไมใหกลายเปนวา ดพระไตรปฎกไปมา คดตความอยคนเดยว แลวกแลนไปกบความคดเหนสวนตวของตนเอง จนตดอตโนมตไปเสย

เมอศกษากนอยางน กจะมความเจรญงอกงามไปดวยกน และเมอเรามงศกษาตวพระไตรปฎก ตรงไปทพทธพจน อยกบองคพระพทธเจา ครอาจารยเปนกลยาณมตรอยเองแลว เรากไมตองไปพาดพงถงหลวงปหลวงตาครอาจารยผเฒาใหทานตองลงมาเกยวของในทางทอาจจะเกดความกระทบกระเทอน

อยางททานเจาของขอเขยนใน เนชนสดสปดาห กลาวอางในทานองใหมองคลายวาหลวงตามหาบวเปนหลกทยนยนความถกตอง ในฐานะเปนลกศษยหลวงปมนนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙เมอตวทานเองถอพระไตรปฎกเปนใหญ เนนจดรวมไวทพระ

พทธเจาแลว การกลาวอางนนอาจกลายเปนการเปดชองขนมาไดบางคนอาจพดตงเชงลอเอาไดวา น ทานเจาของขอเขยนใน

เนชนสดสปดาห น ตอไป ทานเองอาจจะบอกวา หลวงตามหาบวเปนลกศษยหลวงปมน แตฉนนเปนถงลกศษยพระพทธเจา

ทงหลวงปมน ทงหลวงตามหาบวนน เมอเคารพนบถอทาน กรกษาทานไวในปชนยสถานะตามททานดารงอยใหยงยนสบตอไป

สงทจะตองชวยกนใสใจอยางจรงจง อยทวา มาชวนกนในหมพทธบรษท ใหเอาใจใสศกษาพระพทธศาสนา โดยมพระไตรปฎกเปนศนยกลางของแหลงอางอง ทงเลาเรยน ทงปฏบต ทงสงสอนแนะนาบอกเลาเผอแผกนเผยแพรไป ใหชวตและสงคมเจรญกาวหนาในวถแหงกศลธรรม จนกวาจะบรรลจดหมายตามคตทพระบรมศาสดาประกาศไว กลาวคอ ใหพระพทธศาสนธรรมแพรหลายไพศาล เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกพหชน เพอเกอการณยแกชาวโลก สบตอไปตลอดกาลยงยนนาน