ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหม

Cubism as a Transition from Realismto Geometrical Abstract in Modern Art

7บทท

สรรเสรญ สนตวงศ

Sansern Santivong

บทท

7

158

ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหม1

Cubism as a Transition from Realismto Geometrical Abstract in Modern Art7บทท

สรรเสรญ สนตวงศ2

Sansern Santivong

บทคดยอศลปะสมยใหมเปนยคสมยทมความหลากหลายของรปแบบและแนวความคด

ซงไดแสดงใหเหนถงแนวโนมของพฒนาการทชดเจนคอการคลคลายไปสลกษณะ

ของศลปะนามธรรมซงสามารถแบงออกเปนสองแนวทางใหญๆคอ การคลคลาย

ไปสนาม ธรรมแบบเรขาคณตและนามธรรมรปทรงอสระ ผวจยไดศกษาควบสม

ซงเปนจดเปลยนทเชอมโยงจากลกษณะเหมอนจรงไปสนามธรรมแบบเรขาคณต

ผลการศกษาแสดงใหเหนวา ควบสมไดรบรปแบบและแนวความคดของศลปะ

กอนหนา เชน คลาสสก โรแมนตก เรยลลสม โพสตอมเพรสชนนสม และเซซานน

ซงไดถกนำามาผานกระบวนการสงเคราะหทงรปแบบและแนวความคดและไดสราง

ใหเกดภาษาภาพและไวยากรณแบบใหมทใหความสำาคญตอการคดวเคราะหรป

แบบในสองลกษณะ คอ ควบสมวเคราะห และควบสมสงเคราะห ควบสมทงสอง

แบบไดสงผานแนวความคดและรปแบบไปสรปแบบศลปะกงนามธรรม เชน ออฟสม

ฟวเจอรรสม และเอกเพรสชนนสม และนามธรรมแบบเรขาคณตทไดพฒนาขนตอ

มา เชน เดอสไตล สปรมาตสม คอนสตรคทพวสม มนมอลลสม รวมถงความ

เคลอนไหวตอมาของศลปะในชวงครงหลงศตวรรษท 20

คำ�สำ�คญ : ควบสม จดเปลยน ศลปะเหมอนจรง ศลปะนามธรรม ศลปะสมยใหม

1บทความนเขยนจากงานวจยชอเรองเดยวกนซงไดรบทนจากคณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร2อาจารยประจำา หมวดวชาทศนศลป คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

บทท 7

159ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

AbstractModern Art is a period of art characterized by diverse concepts and modes

of expression. The diversity clearly illustrates the development of art from

realism to abstractionism. Abstractionism, however, can be divided in two

types: geometrical and non-geometrical abstract art. This study focuses on cubism

as a transition from realistic art to geometrical abstract art. The results of the

study showed that cubism was influenced by forms and concepts exhibited in the

precedent periods including Classicism, Romanticism, Realism and Post-

Impressionism and Cezanne. These art forms were synthesized in both patterns

and concepts and created new pictorial language and grammar which emphasized

on analytical cubism and synthetic cubism. Both kinds of cubism, subsequently,

formulated form and concepts of semi-abstract art such as Orphism, Futurism,

Expressionism and pure geometrical abstract Art which were developed further

into De Stijle, Suprematism, Constructivism, Minimalism and also movement

of art in the second half of the twentieth century.

Key words : cubism, transition, realism, abstract Art, modern Art

บทนำ�ศลปะสมยใหมเปนยคทมการเปลยนแปลงทงการแสดงออกและแนวความ

คดอยางมาก เพยงชวงระยะเวลาสนๆเมอเปรยบเทยบกบศลปะทยดจารตคลาสสก

ทสบเนองกวาหารอยปจากยคฟนฟศลปะวทยาการ (Renaissance) ในยคนอาจถอ

ไดวาเปนการเปลยนแปลงอยางถอนรากถอนโคนของศลปะตะวนตก สมพนธบท

ของสงคมสมยใหมทมปจจยจากเทคโนโลยและความกาวหนาทางวทยาการได

ผลกดนใหเกดแนวความคด ทฤษฎ ตลอดจนคานยมและมมมองใหม ๆ ทางดาน

ศลปะ ในสมยนเกดขบวนการหรอลทธทางศลปะทมความแตกตางทงรปลกษณ

แนวความคด หลกการทางสนทรยศาสตรและแนวทางในการปฏบตงานโดยมหลก

บทท

7

160

การพนฐานรวมกนทเนนในเรองของเสรภาพในการแสดงออกและการแสวงหา

แนวความคดทางสนทรยศาสตรใหมๆ โดยความเคลอนไหวในระยะแรกเปนการ

ปฏเสธแนวทางแบบคลาสสก (Classic Art) และสถาบนศลปะ (Academic Art)

เชนสจนยม (Realism) และอมเพรสชนนสม (Impressionism) ทไมเหนดวยกบ

การสรางงานแบบประเพณและกฎเณฑทเครงครดจนนำาไปสการตอตานความ

ซำาซากจำาเจของศลปะทเนนความเปนแบบแผน (Conventional) พฒนาการและ

การเปลยนแปลงในชวงนใหความสำาคญกบแนวคดทแสดงถงความคดรเรม

สรางสรรค และการแสวงหารปแบบใหมๆในการแสดงออกทมความเปนเอกลกษณ

เฉพาะ ไมวาจะเปนรปแบบของแนวรวมหรอกลมศลปนทมแนวทางหรออดมคต

รวมกนอยาง อมเพรสชนนสม เอกเพรสชนนสม (Expressionism) หรอศลปนท

ทำางานตามแนวความคดและความมงมนตามแนวทางของตนโดยลำาพงอยาง

วนเซนท แวน โกห (Vincent Van Goh) โปล โกแกง (Paul Goguin) ตลส โลเตรก

(Toulouse Lautrec) หรอ โปล เซซานน (Paul C’ezanne) ซงกลายเปนรปแบบและ

แนวทางทสงอทธพลใหกบศลปนหรอกลมแนวรวมอนอยางสำาคญตอพฒนาการ

ของศลปะในยคตอมาจนคลคลายมาสศลปะนามธรรม

ในความแปลกใหมของรปแบบและแนวคดซงเตมไปดวยพลงแหงการ

แสวงหาทขบเคลอนใหกบศลปะในยคน สามารถมองเหนเคาโครงของพฒนาการ

และการคลคลาย และจดเชอมโยงระหวางความเหมอนจรงและความเปนนามธรรม

ของงานศลปะในรปแบบของศลปะกงนามธรรม (Semi-Abstract Art) โดยมกลม

หรอแนวรวมทเปนแกนสำาคญคอ ควบสม (Cubism) และโฟวสม (Fauvism) ควบสม

ซงบกเบกโดยปาโบล ปกสโซ (Pablo Picasso) และจอรจ บราค (George Braque)

ไดสงอทธพลโดยตรงกบ ศลปะนามธรรมแบบเรขาคณต (Geometrical Form)

สวนโฟวสมทบกเบกโดย อองร มาตส (Henry Matisse) ไดสงอทธพลใหกบศลปะ

นามธรรมทมรปทรงอสระ (Organic Form) ทงสองแนวทางเตบโตมาจากอมเพรสชนนสม

และโพสตอมเพรสชนนสมทตองการแสดงออกดวยรปลกษณและภาษาใหมทเปน

อสระจากความสมจรงและแนวทางแบบคลาสสก

บทความนไดศกษาในสวนของควบสม ซงถอเปนแกนหลกสำาคญ เนองจาก

บทท 7

161ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

แนวทางของควบสมและปกสโซผบกเบกศลปะแนวนไดสงอทธพลใหกบรปแบบ

และแนวทางของศลปะสมยใหม โดยการรบ การถายเท ตลอดจนสงเคราะหและ

เปนแกนหลกใหกบพฒนาการทางศลปะในภาพรวม เชน รปแบบกงนามธรรมหว

กาวหนาอยาง กลมฟวเจอรรสม (Futurism) เอกเพรสชนนสม (Expressionism)

ออฟสม (Orphism) วอตกซสม (Vorticism) ศลปะนามธรรมทเปนการสงเคราะห

เฉพาะในสวนของรปทรงและสอยางเดอสไตล (De Stijle) สปรมมาตสม (Suprematism)

และกลมทสรางงานสามมตอยาง คอนสตรคทพวสม (Constructivism) ไคเนตค

(Kinetic art) และใหอทธพลตอศลปะในครงหลงของศตวรรษท 19 ทงแนวความ

คดและรปแบบอยางกวางขวาง เชน มนมอลลสม (Minimalism) ฮารดเอจ เพนทง

(Hard -Edge Painting) ออพ อารต (Op Art) คลเลอรฟลด เพนทง (Color Field

Painting) และลรคคอล แอบแสตรค (Lyrical Abstract)

พฒน�ก�รและก�รคลคล�ยม�สศลปะน�มธรรมและน�มธรรม

แบบเรข�คณตภ�พรวมของศลปะในศตวรรษท20

ในชวงครงแรกของศตวรรษท 20 มการแสดงออกแนวความคดและรปลกษณ

ทมความหลากหลายซงแสดงใหเหนพฒนาการและการคลคลายไปสศลปะ

นามธรรม สจนยม (Realism) ไดวางรากฐานแนวความคดใหมทางสนทรยศาสตร

และลมลางจารต แบบแผนคลาสสกเดม แนวโนมตอมาของศลปะเปนการแสดง

ออกทใหความสำาคญกบอารมณและความรสกมากขนและและมลกษณะตอตาน

การใชเหตผลและความสมจรงในศลปะเชน อมเพรสชนนสม โพสตอมเพรสชนนสม

โฟวสมหรอกลมเอกเพรสชนนสม และเซอรเรยลลสมซงเปนอทธพลตอเนองมา

จากยคโรแมนตก อกดานหนงศลปะภายใตแนวคดสมยใหม (Modernity) ความ

เปนเหตเปนผลและวทยาศาสตรตลอดจนแนวความคดแบบคลาสสกในเรองของ

รปแบบและสดสวนยงคงมอทธพลตอศลปนอยางเซซานน กลม ควบสม ฟวเจอรรสม

และสงผานมายง เดอสไตล สปรมมาตสม คอนสตรคทพวสม และ ศลปะนามธรรม

เรขาคณตในชวงครงหลงของศตวรรษท20

บทท

7

162

ก�รเปลยนแปลงจ�กลกษณะสมจรงม�สศลปะน�มธรรมและ

น�มธรรมแบบเรข�คณตพฒนาการและการคลคลายนสามารถสรปไดจากองคประกอบและปจจยทมา

จากการเปลยนแปลงทเกดขนทงในสวนของบรบททางสงคม แนวคดและหลกสนทรย-

ศาสตร ตลอดจนอทธพลและพฒนาการของรปแบบดงนคอ

1. การเปลยนแปลงทางสงคม

2. การเปลยนแปลงทศนะคตในเรองของความงามและหลกสนทรยศาสตร

ของศลปะ

3. การเปลยนแปลงรปแบบและลกษณะการแสดงออกของศลปะทหนเห

ออกจากความสมจรง

4. ควบสมซงเปนจดเปลยนและหกเหจากการอางองวตถมาสนามธรรม

เรขาคณต

ก�รเปลยนแปลงท�งสงคม สงคมและสภาพแวดลอมแบบใหมทงในดานประชากร สงแวดลอม เศรษฐกจ

เทคโนโลยและนวตกรรมมสวนเกยวของกบการเปลยนแปลงทงแนวความคดและ

รปลกษณทางศลปะทเกดในชวงเวลาน แนวความคดแบบเสรนยม3 ไดสรางใหเกด

บรรยากาศ การวพากษและตงคำาถาม การแสวงหาอยางเขมขนและเปนอสระทำาให

เกดการคดคนทงรปแบบและหลกสนทรยภาพของศลปะทมความหลากหลาย

แปลกใหม เตมไปดวยจนตนาการและความคดรเรมใหมๆ หรออาจกลาวไดวา

บรบทและแนวความคดแบบสมยใหมนไดเปดทางใหกบแนวความคดและรป

ลกษณใหมทางศลปะ

ลกษณะการแสดงออกทสมพนธกบการเปลยนแปลงทางสงคม เชน สจนยม

ทแสดงใหเหนการเปลยนแปลงทางสงคมมาสยคอตสาหกรรม วถชวตเกษตรกรรม

ทเปลยนไปสรปแบบของการขายแรงงาน ปญหาเรองการขดรด เอารดเอาเปรยบ

3เชน จอหน ลอค (John Lock 1632-1700) สนบสนนเสรภาพของประชาชนและประชาธปไตย วอลแตร (Voltaire 1694-1775) สนบสนนการแสดงความคดเหนของประชาชนในเรองตางๆอยางเทาเทยมกน และ ชอง ชารค รสโซ (Jean Jacques Rousseau 1712-1788) แสดงอดมคตของปจเจกชน โลกในอดมคตทบรสทธ ทพนไปจากกฎเกณฑ จารตทถกปลกฝงและครอบงำามนษย

บทท 7

163ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

ความเสมอภาค ความยตธรรม เนอหาเรองราวและหนาทของศลปะไดเปลยนจาก

คนชนสงมาสประชาชน คนธรรมดา ขณะเดยวกนอมเพรสชนนสม แสดงใหเหนถง

ความเปนอสระจากอำานาจ ทงศาสนา อดมคตทางการเมอง ซงเปนผลจากแนวคด

เสรนยม ทงรปแบบและเนอหาไดแสดงถงสนทรยภาพใหมทเปลยนแปลงไปจาก

แบบแผนและกฎเกณฑเดม

ก�รเปลยนแปลงของแนวคดและหลกสนทรยศ�สตร การเปลยนแปลงนมทมาจากการวพากษและตอตานวฒนธรรมคลาสสกซง

เปนกระแสตอเนองจากยคโรแมนตก สจนยมไดสรางศลปะในลกษณะของ “บท

วพากษวฒนธรรมคลาสสก” โดยการตงคำาถามถงคณคาและสนทรยศาสตรตาม

จารตเดม อมเพรสชนนสมไดวพากษรปแบบของศลปะคลาสสกในสวนของหนาท

ในการเลาเรองและความสมจรงซงทำาใหนบตงแตอมเพรสชนนสม ทงรปแบบและ

แนวความคดทางศลปะอยบนหลกการทตอตานจารตและแบบแผนคลาสสกเดม

และถอยหางจากความสมจรงมากขนจนไปสรปแบบนามธรรมเมอเขาสทศวรรษท 20

การวพากษวฒนธรรมคลาสสกน มลกษณะตอตานศลปะชนสง การตงคำาถาม

กบศลปะ เชน อะไรคอจดหมายและหนาทของศลปะ (What is Art For ?) ศลปะ

เพอใคร และใครเปนเปนผกำาหนดกฎเกณฑคณคาทางศลปะ ในชวงเวลานศลปะ

แสดงถงแนวทางและความคดทเกยวของกบชวต มนษย และสงคมอยางเขมขน

(Art For Life) เชน เนอหาและเรองราวของกลมสจนยม ภาพเขยนของศลปน

อยาง กรแบร (Gustave Courbet) ไดสรางงานศลปะทคลายดงเปนการตงคำาถาม

ถงความสงสงตามแบบแผนคลาสสก ภาพเขยนของโดมเย (Honore Daumier) ท

แสดงเรองราวของชนชนใชแรงงาน ขณะท มลเลท (Jean Francois Millet) มอง

เหนความงดงามของวถชวตของชาวนาและคนใชแรงงาน

ขณะเดยวกนอกดานหนงศลปนพยายามแสวงหาปรชญาและอดมคตของตว

ศลปะเอง (Art For Arts’ Sake) เชน กลมอมเพรสชนนสม โพสตอมเพรสชนนสม

และโฟวสมทมงถายทอดอารมณความรสกผานเสนและสโดยไมตองการนำาศลปะ

ไปสนองตอลทธหรออดมการณใดๆ ทงสองลกษณะเกยวของกบอดมคตทางการ

บทท

7

164

เมองอยางหลกเลยงไมได ทงในโลกเสรประชาธปไตยและอดมคตแบบสงคมนยม

ทเชอวา ทกสงทมนษยสรางเพอประโยชนของมวลมนษยและสงคมอยางแทจรง

อยางไรกตามในโลกเสรไดเปดโอกาสใหกบพฒนาการของรปแบบและความหลาก

หลายของศลปะมากกวาดวยขอจำากดทนอยกวา และอดมคตทยดมนในเสรภาพ

ของบคคล แนวโนมการสรางงานภายใตบรบททางสงคมสมยใหมในโลกเสร แสดง

ใหเหนถงความแปลกใหมหลากหลายทาทาย กฎเกณฑจารตไดอยางเตมท ซง

สนบสนนใหรปแบบของศลปะเปลยนแปลงอยางมากและแนวโนมทชดเจนคอการ

เปนอสระจากความสมจรงและวตถทใชอางองซงคลคลายไปสลกษณะนามธรรม

Gustave Courbet, Stones Breaker 1849 Honore Daumier.The Third Class Carrige

Eduart Manet, Monet painting on

His studio Boat.1874Alfred Sisley. Bridge at Villeneuve la

Garenne.1872

ก�รเปลยนแปลงรปแบบและลกษณะก�รแสดงออกของศลปะรปแบบม�กอนเนอห�

นบจากอมเพรสชนนสม ศลปะยนอยบนหลกการทใหความสำาคญกบรปแบบ

มากกวาเนอหาและเรองราว ในศลปะแบบอมเพรสชนนสมเรองราวทปรากฏทำา

หนาทเปนเพยงพาหะใหกบสและรปทรงทสอสารอารมณความรสกตลอดจน

บทท 7

165ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

บรรยากาศตางๆเขาสการรบรของผชม (Dixon, 2008 :340) ซงเปนสงตรงขาม

กบศลปะแบบคลาสสกทรปแบบ สสน รปทรงถอเปนพาหะของเรองราวและเนอหา

อมเพรสชนนสมและมาเนทแสดงถงการบกเบกทไดรบการตอบรบอยางดจาก

ศลปนยคหลงอมเพรสชนนสม (Post-Impressionism) ทง แวนโกห โกแกง

แซรราตเซซานนรวมถง โฟวสม (Fauvism) และมาตส ซงศลปะไดมาสทางแยก

ของการคลคลายไปสลกษณะแบบนามธรรมทแตกตางกน แวนโกหและมาตสมไปส

พฒนาการ แบบรปทรงอสระและการแสดงออกของอารมณ นามธรรมแบบเอก-

เพรสชนนสม (Abstract Expressionism) ขณะทแซรราตเซซานนและควบสมนำาไป

สนามธรรมแบบเรขาคณต (Geometrical Abstract)

ส�ระสำ�คญของรปทรง

อมเพรสชนนสมและโพสตอมเพรสชนนสมไดแสดงใหเหนถงสาระสำาคญ

ใหมของจตรกรรม นนคอรปแบบทเขามาแทนทเรองราว ในระหวางนความสมจรง

ไดถกลบเลอนไปทละนอย นบจากความละเอยดวจตรบรรจงในการสรางพนผว

การเลอนหายของเสนขอบคมและการแทนทดวยรอยฝแปรง การเกลยไลนำาหนก

ของส ไปจนถงหลกทศนยภาพ ขณะทรปทรงและสสน การจดองคประกอบได

แสดงบทบาทสำาคญในการสรางความรสกและจนตนาการ การอางองความหมาย

จากตววตถคอยๆหมดความสำาคญลง โดยเฉพาะผลงานของมาตสมและโฟวสมท

ใหความสำาคญการแสดงอารมณความรสกผาน รปทรง เสน และส ขณะทการ

บกเบกของแซรราต เซซานน แสดงใหเหนถงความสำาคญของรปทรง ทงเซอรราท

และเซซานนยนอยบนหลกการของอมเพรสชนนสมและมองเหนกระบวนการ

คลคลายและสาระใหมของจตรกรรม ผลงานของทงสองลดความสำาคญของเรอง

ราว เซอรราทใชเทคนคแตมสเปนจดทพฒนาตอจากอมเพรสชนนสมผสานเขากบ

การจดระเบยบของรปทรง (Formal Order) สรางลกษณะพเศษใหกบผลงานทม

ความนงสงบและสกสวาง ขณะทเซซานนศกษาเรองมตและรปทรงของวตถตลอด

จนการประสานสมพนธของมตและรปทรงภายในภาพ เซซานนหลกเลยงลกษณะ

การผสานกนของรปทรงในศลปะโบราณทยนอยบนหลกทศนยภาพแบบเดม หาก

แตไดสรางรปแบบของการผสานสมพนธแบบใหมขนมา หวใจของศลปะแบบ

บทท

7

166

เซซานนจงเปนเรองของรปทรง เสน ระนาบ ผลก และมวลโดยเฉพาะในยคหลง

สสนของงานจะถกกำาจดออกไปเรอยๆ และสงเหลานไดกลายเปนลกษณะและ

หลกการของควบสมในเวลาตอมา

รอยตอและจดเชอมโยงจ�กอดต

หลงจากอมเพรสชนนสม ศลปะไดแสดงใหเหนลกษณะของการทำาลาย

ความสมจรงดวยการบดผนรปทรง (Distortion) และการใชสทผดเพยนไปจาก

ธรรมชาตเชนในผลงานของแวนโกหและเอดเวรด มงค (Edvard Munch) อองร รสโซ

และกลมโฟวสม และควบสม ซงมาจากการวพากษและตอตานลกษณะของศลปะ

คลาสสกโดยการรบรปแบบของศลปะแบบอนารยะชนมาใช อยางไรกตามศลปะ

คลาสสกแสดงใหเหนถงอทธพลทฝงรากลกในวฒนธรรมตะวนตกเชนในผลงาน

ของแซรราตเซซานนและ ควบสม ทงหมดแสดงใหเหนถงอดมคตของศลปะท

เกยวของกบรปทรง การผสานสมพนธของรปทรงทเกดจากจงหวะของวตถและท

วางซงไดรบอทธพลผานทางปแซง4 (Nicolas Poussin) หลกการนเปนเรองของการ

คนควา การไตรตรอง การเลอกสรรและพจารณา ซงเปนหวใจของศลปะคลาสสก

หากแตตางกนในลกษณะของการแสดงออก (Mode of expression)ในเรองการ

จำาลองแบบและสดสวนและความงามในอดมคต ของรปทรง

รปลกษณและลกษณะของนโอคลาสสกสามารถเปรยบเทยบไดกบผลงาน

ของแซรราตในการใชเสนตรง ขอบคม และแขงแรงทลากและทำามมแบบเรขาคณต

สรางใหเกดความรสก สงบนง สถตและแขงแรง ขณะเดยวกนลกษณะของการใช

เสนตรงและรปทรงซำาๆทแสดงถงผลกและมวลในระนาบตนๆ ของนโกลา ปแซง

สงอทธพลอยางสงใหกบเซซานน หากแตเซซานนพยายามคนหาการประสาน

สมพนธแบบใหมของรปทรงและวตถภายในภาพโดยหลกเลยงการใชทศนยภาพ

แบบเดม ซงไดนำามาประยกตรวมกบหลกการของอมเพรสชนนสมกอนทจะไปส

ปกสโซ บราคและควบสตคนอนๆ ในเวลาตอมา

4นโกลา ปแซง ศลปนเอกในยค บาโรค ชาวฝรงเศสเปนผทประสบความสำาเรจอยางสงในการสบสานอดมคตแบบคลาสสกไดอยางสมบรณแบบและงดงามและถอเปนแบบอยางในการแสดงออกตามแบบคลาสสกในเวลาตอมา

บทท 7

167ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

ควบสมในฐ�นะจดเปลยนม�สศลปะน�มธรรมแบบเรข�คณตศลปะไดมาถงจดเปลยนทสำาคญของหลกสนทรยศาสตรและการแสดงออก

ในยคของควบสมลกษณะการแสดงออกอยระหวางนามธรรมกบลกษณะทอางองกบ

โลกวตถ ควบสมถอเปนจดเชอมตอระหวางกลมและกระแสทเคลอนไหวอยกอน

หนา เชน โฟวสม โพสตอมเพรสชนนสม อมเพรสชนนสม และเรยลลสม กบศลปะ

นามธรรมเรขาคณต เชน เดอสไตล สปรมาตสม คอนสตรคทพวสม ดาดาอสม

จนถงมนมอลลสม

ในลกษณะทคาบเกยวกบความเปนนามธรรมและรปธรรม ทงในสวนของ

แนวความคดและรปแบบ ควบสมไดแสดงใหเหนถง ความพยายามในการแสวงหา

แบบ (Form) ในอดมคตจากการทดลองคนหาสนทรยะทเกดจาการประสานสมพนธ

ของรปทรง ขณะเดยวกนผบกเบกควบสมเชนปกสโซและบราคปฏเสธทสรางรปลกษณ

นามธรรม โดยสมบรณและยงคงอางองกบวตถ แนวทางและลกษณะนามธรรม

แบบเรขาคณตไดถกเผยใหเหนจากพฒนาการและกระบวนการคนควาทดลองของ

กลมควบสตแนวรวมในยคหลง ซงมทมาจาก โพสตอมเพรสชนนสม

ควบสมยคเรมตน

ควบสมมจดเรมตนจากภาพ หญงสาวแหงเมองอาวยอง (Les Demoisselles

d’ Avignon) ในป 1907 จากนเปนเวลากวา 20 ปทปกสโซ บราคและแนวรวมได

รวมบกเบกคนควา เพอแสวงหาภาษาและไวยากรณแบบใหมของจตรกรรม ยค

แรกของควบสม เรยกวา ควบสมวเคราะห ปกสโซและบราคไดรบอทธพลของแนว

George Seurat, A Sunday on

la Grand Jatte 1884Cezanne Mont Sainte Victoire and

hamlet near ardanne.1886

บทท

7

168

ความคดวพากษวฒนธรรมคลาสสกและตอตานความสมจรงและรปแบบทมาจาก

ทง อมเพรสชนนสม โพสตอมเพรสชนนสม และโฟวสม

แนวคดและเทคนคทไดรบจากเซซานนถอเปนสวนสำาคญอยางมาก เชนการ

สรางผลกซำาๆในระนาบตนๆ มาผสานกบแนวทาง แบบ ศลปะอนารยะ (Primitiv-

ism) ซงไดรบอทธพลผานของ อองร รสโซ (Henri Rousseau) องเดร เดอเรน

(Andrea Derain) อองร มาตส (Henri Matisse) และสวนทไดไดรบอทธพลโดยตรง

จาก รปสลกแบบแอฟรกน ศลปะอเมรกาใตยคกอนโคลมบส (Pre-Columbus)

ศลปะกรกยคอเคอค (Archaic) และศลปะพนเมองของสเปน (Iberian Art) โดย

เฉพาะลกษณะของศลปะแอฟรกนแสดงใหเหนถงอทธพลอยางชดเจนทมการบด

ผนรปทรงใหเกดเปนรปหนาตด แนวคดทเกดจากการใชมมมองจากหลายตำาแหนง

พรอมกน (Simultaneous) และทำาลายทศนยภาพแบบคลาสสก (Single Point

Perspective) การใชสญญะ (Sign) อางอง และการใชระนาบตนๆทพบในผลงาน

ของมาเนทในกอนหนาน รวมถงการใชลกษณะทเปนเสนตรงและเปนเหลยมมม

และแบบแผนของการประสานสมพนธของรปทรงทพบในผลงานของเซอรราท

ควบสมวเคร�ะห (Analytical Cubism)รปลกษณของควบสมวเคราะหมความแปลกใหม ทลดทอนรปทรงจากธรรมชาต

ลงเหลอรปทรงพนฐาน แบบเรขาคณต และไมไดถกรอยเรยงดวยไวยากรณของภาษาภาพแบบเกา รปทรงจะถกถอดและทอนลงโดยคงรปลกษณเดมเพยงลกษณะ สำาคญ จากนนจงถกนำามาประกอบใหมดวยการวางทบซอนและเหลอมลำาดวยจงหวะซำาของปรมาตรและรปทรง บางครงดเหมอนการผสมผสานปนเป อยางยงเหยง เทคนคและลกษณะทสำาคญในชวงนเรยกวา พาสเสจ (Passage) และ เฮอเมตค (Hermetic) พาสเสจ เปนเทคนคเฉพาะในการสรางรปทรงเหลยมทสอดรบประสานเชอมโยงรปทรงสเหลยมหนาตดเขาดวยกนและลบเลอนความขดแยงทเกดจากรปทรงทแนนดวยมวลกบทวางตลอดจนสรางความกลมกลนใหกบสวนหนาและฉากหลงเขาดวยกน ขณะท ลกษณะแบบ เฮอเมตค หรอทมความหมายวาการปดสนทเปนการสรางรปทรงในทวางอยางเตมพนท การสรางงานในลกษณะนเกดขนในชวงระหวางป 1910-12 ซงเปนการทำางานรวมกนของปกสโซและบราค

บทท 7

169ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

เทอรเนอรไดกลาวถงควบสมในชวงนวา พฒนาการในชวงรปทรงแบบปดสนทควบสมไดเขามาใกลกบลกษณะแบบนามธรรมอยางมาก อยางไรกตาม ศลปะนามธรรมแบบเรขาคณตซงเกดจากการแผวทางของควบสมไมไดถกพฒนาตอโดยผบกเบกอยางปกสโซและบราค ปกสโซและบราค ปฏเสธลกษณะแบบนามธรรม บรสทธ สำาหรบทงคยงคงยนยนหนาทในการเปนตวแทนในการนำาเสนอสาระและเรองราวของศลปะทอาจจะออกมาในรปรางลกษณะทมความแตกตางหลากหลายเทาทจะเปนไปได ซงการปะตด ทงแบบ คอลลาจ (Collage) และ ปาเปยร คอลเล (Papier colle)5 คอผลลพธทเกดจากความตองการทจะปรบเปลยนสมดลน (Turner, 2000:125) และไดนำามาสการนำาวสดจรงมาใชในการเปนตวแทน

ควบสมสงเคร�ะห (Synthetic Cubism)ควบสมสงเคราะหเปนผลสบเนองจากการคนควาทดลองควบสมวเคราะห ป

1912-20 ถอเปนชวงเปลยนผานของควบสม เมอบราคและปกสโซ ไดนำาเทคนคการสรางพนผวดวยวสดอนๆ และการนำากระดาษมาปะตดรวมดวยกบการใชตวอกษร ดนสอ และสเขยนลงในภาพ และในป 1913 ผลงานของบราคและปกสโซไดเขาสยค ทเรยกวา ควบสมสงเคราะห ซงเปนผลทเกดจากการใชเทคนคใหมน ควบสมสงเคราะหในชวงแรกจะพบรองรอยของการปะตด (Collage) คอ ลกษณะการใชแถบแผนสเหลยมยาวขนาดตางๆทบกนเปนชน ซงลกษณะของการใชแถบกระดาษปะตดนไดคลคลายมาสนามธรรมแบบเรขาคณต (เปรยบเทยบภาพ The Table ของ ปกสโซกบ Vertical Planes ของคฟกา) ในชวงหลงป 1917 ผลงานของปกสโซแสดงใหเหนถงลกษณะทแบนตลอดจนสทมความสกสวางและมรปทรงแบบเรขาคณตซงเปนลกษณะทสำาคญของ เดอสไตล และสปรมมาตสมในเวลาตอมา

แนวรวมและควบสมยคหลง (Later Cubism)

ระหวางป 1911 แนวทางแบบควบสมไดรบความสนใจกลายเปนความเคลอน

ไหวในระดบสากล ทงทพฒนาและทำางานรวมกบปกสโซและบราค ทงทอยนอก

ปารสและฝรงเศส สงผลใหเกดพฒนาการทงรปแบบและแนวความคดทตามมา

อยางไมขาดสาย สวนหนงเปนพฒนาการและคลคลายมาส ควบสมสงเคราะห และ5การปะตดทงสองแบบมความแตกตางกน ซงเปนการปะตดทใชวสดและกระดาษแทนการเขยนภาพดวยสและเสน

บทท

7

170

กลมออฟสมอกสวนหนงแตกสายไปสคตนยมใหมอยาง ฟวเจอรรสม สงอทธพล

ตอลกษณะนามธรรมของพวกเอกเพรสชนนสม จนถงกลมศลปนกาวหนาและ

ขบวนการศลปะทเกดขนทตามมาทงในยโรปและอเมรกา ชวงระยะเวลานเองถอ

เปนจดเชอมโยงและเรมตน จากลกษณะกงนามธรรมแบบควบสมทไดคลคลายเขา

สพรหมแดนของศลปะแบบนามธรรมแบบเรขาคณต

ชวงเวลานแมวาปกสโซและบราคยงคงสรางงานทแสดงใหเหนถงรปรางของ

วตถและเปลยนไปสควบสมสงเคราะหและใชการปะตด (Collage) ควบสตคน

อนๆมความเหนและสรางงานในลกษณะทแตกตางไปเชน ในกลมออฟสมทรเรม

โดย อพอลลแนร (Gilliume Apollinaire) ผลงานของ เดลอนนย (Robert Delaunay)

เลเชท (Fernand Leger) อารพ (Jean Arp) และรวมถง คพกา(Frantisek Kupka)

ไดแสดงใหเหนถงการพฒนาควบสมไปสรปทรงบรสทธและลกษณะแบบนาม

ธรรมอยางเตมรปแบบ

ขณะเดยวกน ความเคลอนไหวภายนอกฝรงเศส เชน เอกเพรสชนนสม และ

ฟวเจอรรสม วอตกซสม มการเคลอนไหวทสอดรบกบทศทางของศลปะทคลคลาย

ไปสรปแบบนามธรรม โดยเฉพาะนามธรรมในแบบเรขาคณต กลมฟวเจอรรสมรบ

รปแบบการทบซอนของรปทรงแบบเรขาคณตของควบสมมาใชโดยแสดงใหเหน

ถงสนทรยศาสตรใหมทอยบนความกาวหนาทางเทคโนโลย การเปลยนแปลงและ

เคลอนไหว ฟรนซ มารก (Franz Mark) ไฟนนงเกอร (Lyonel Feininger) และ

พอล คล (Paul Klee) แสดงถงลกษณะกงนามธรรมแบบเรขาคณตทผสานลกษณะ

เชงวชาการของควบสมในการวเคราะหเขากบอารมณความรสกแบบดนตรและ

บทกวทมลกษณะเฉพาะตวทแตกตางกน

Pablo Picasso, Les Demoisellesd Avignon.1907

Pablo Picasso, Girl with a mandolin.1910

บทท 7

171ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

อทธพลตอศลปะน�มธรรมแบบเรข�คณต ป 1912 เดลอนนเย และฟรานทเสค คพกา และสมาชกในกลม ออฟสม

แสดงใหเหนวา ควบสมไดพฒนามาถงลกษณะแบบนามธรรมโดยสมบรณในแบบ

เรขาคณต ในผลงานชด หนาตาง (Window series) และระนาบแนวตง (Vertical

Planes) และในป 1915 องคประกอบ (Composition)ของ ฮนส อารพ (Hans Arp )

สมาชกในกลม เบลาเออร ไรเทอร (Blauer Reiter) องคประกอบของอารพมความ

บรสทธแสดงความเรยบงายของรปทรงมความกระจางชดและปราศจากความซบ

ซอนและมทศทางทชดเจนกวาออฟสม ผลงานของอารพซงเกดขนกอน เดอสไตล

และนโอพลาสตกของมงเดรยนทลดทอนความซบซอนทงหมดเหลอเพยงสเหลยม

และแมส ซงกอนหนานมเพยง มลเลวชและสปรมมาตสม (1913) ทมอสโควท

George Braqe Still life with playing card.1912 Pablo Picasso. The Table. 1912-20

Robert Delaunay. Window on the City.1912 Frantisek Kupka..Vertal Planes. 1912

บทท

7

172

แสดงใหเหนทศทางของพฒนาการไปสรปทรงบรสทธของนามธรรมแบบ

เรขาคณต

เดอสไตล และสปรมม�ตสม (De Stijle and Suprematism) เดอสไตล และสปรมมาตสม ถอเปนการเรมตนเขาสรปลกษณใหม ดวยหลก

การและแนวทางทมความชดเจนในการนำาเสนอถงสาระใหมทอยบนพนฐานของความบรสทธของรปทรงและส การขจดลกษณะแบบอตวสย (Subjectivity) ไปสความบรสทธของรปลกษณ (Pure Form) ทงสปรมาตสมและเดอสไตลแสดงถงความกระจางชดและเรยบงายมลกษณะในอดมคตเชนเดยวกบแบบในความหมายของเพลโต หรออาจกลาวไดวา นามธรรมแบบเรขาคณตนเปนการกลบมาใหมของทฤษฎแบบหรอ นโอพลาโตนค (Neo Platonic) ทมความชดเจนและตรงกวาควบสม

มงเดรยนและมลแลวชถอไดวาเปนผศกษาและตดตามความเคลอนไหว ควบสมอยางใกลชดจากผลงานทแสดงใหเหนถงอทธพลควบสม ขณะทศลปนอนๆ ในฝรงเศสมการสรางงานทควบคระหวางนามธรรมและการกลบมาสการแสดงรปลกษณทอางองวตถ สปรมาตสม และเดอสไตลแสดงใหเหนพฒนาการและทศทางทชดเจนและแนวแนในการคนควาและสรางงานในลกษณะนามธรรมและรปทรงบรสทธอยางตอเนอง เชน องคประกอบของมงเดรยนในระหวางป 1911-1915 เชนเดยวกบมลเลวชทไดลดทอนองคประกอบเหลอเพยงสเหลยมขาวดำาในป 1913 และผลงานหลงจากนมความซบซอนขน เชนการจดวางทรปทรงขนาดแตกตางและทบซอนบนพนทวางอยบนแกนเอยงหรอเสนทแยง จตรกรรมนามธรรมไดคลคลายจนมาถง ภาพสขาวบนสขาว (White on White 1918) และสดำาบนสดำา (Black on Black 1920) ศลปกรรมไดคลคลายมาสวสดและมตใหมๆในเชงโครงสราง และยงคงแนวคดเรองความบรสทธของรปทรง

คอนสตรคทพวสม (Constructivism)

นอกจาก คาสสเมยร มลเลวช (Kazimir Malevich) แลว วลาดเมยร ทาทลน

(Vladimir Tatlin) นอม กาโบ (Naum Gabo) องตวน พฟเนอร (Antoine Pevsner)

และอเลกซานโดร รอดเชงโก (Alexandr Rodchenko) อยในกลมผรวมบกเบก

ศลปะนามธรรมแบบเรขาคณตในรสเซย ซงเปนความเคลอนไหวทประสานตอ

บทท 7

173ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

เนองจาก สปรมาตสม ซงตางมทมาจากควบสม โดยเฉพาะการใชเทคนคปะตดของ

ปกสโซทสรางในป 1912 ซงนอกจากกระดาษ แลวยงใชแผนวสดทยนออกมา

ภายนอก เชน ไม การดบอรด แกว ในป 1913 ทาทลนไดสรางงานในลกษณะ

เดยวกนนและไดเพมความหลากหลายของวสดรวมถงลกษณะนามธรรมทมากขน

และไดเปลยนแปลงไปสการสรางงานแบบสามมตในป 1915 ผลงานแสดงใหเหน

ถงลกษณะทแตกตางจากประตมากรรมตามแบบแผนทวไปดวยโครงสราง

เรขาคณตโดยการกอรปทผสมผสานกบหลกวศวกรรมและวสดทใชในวศวกรรม

สมยใหมเชน คอนกรต ลวดสลง แผนโลหะ

ในป 1917 การกลบมารสเซยของ พฟเนอรและกาโบ และ การเขารวมกลม

ของรอดเชงโกทำาใหคอนสตรคทพวสมมนคงขน อยางไรกตามคอนสตรคทพวสม

ในรสเซยตองยตบทบาทลงดวยเหตผลทางการเมอง กอนเขาสความเคลอนไหวใน

ระดบนานา ชาตโดย เอล ลทซทสก (El Lissitzky) ซงเคยรวมงานใกลชดกบมลเลวช

ในรสเซย และ ลาสโลว มาฮอยนาจ (Lazlo Maholy- nagy) ศลปนชาวฮงกาเรยนท

ศกษาและพำานกในเยอรมน ทงสองเปนผทำาใหนามธรรมเรขาคณตในรสเซยและ

เดอสไตลฮอลแลนดไดมบทบาทสำาคญในเยอรมนตอมา และไดกลายเปนศนยกลาง

ของศลปะแบบนามธรรม ภายหลงป 1922 รปแบบนามธรรมเรขาคณตเปน

สญลกษณของยคใหมทางศลปะและความกาวหนาและเสอมคลายลงเมอเขาสครง

หลงของศตวรรษท 20 ซงเปนชวงทศลปะเขาสยคสมยใหมตอนปลาย (Late Mod-

ernism) และหลงสมยใหม (Post Modernism) ซงมการเปลยนแปลงรปลกษณและ

แนวความคดระลอกใหม อยางไรกตามนามธรรมแบบเรขาคณตไดสงอทธพลตอ

มายงรปลกษณและแนวความคดทางศลปะอยางตอเนองและสำาคญตอมา

Kazmir Malevich. .Suprematism

Painting.1916.

Piet Mondrian. Composition in Red yellow

and Blue.1920.

บทท

7

174

ศลปะน�มธรรมด�ด�

(Abstract Dadaism)

นามธรรมดาดาเกดขนจากการผสมปนเปของศลปะเยอรมนในชวง 1914-

1918 ดวยรปแบบความหลากหลายของศลปะทงแบบกงนามธรรมและศลปะนาม

ธรรม และถกพฒนาขนกอนชวงสงคราม นามธรรมดาดา เปนชอเรยก เฉพาะกจ

สำาหรบลกษณะและรปแบบตางๆของดาดา6 ซงไดนำาเอาลกษณะแบบนามธรรมมา

ใชเปนสอในการแสดงออกถงหลกการสำาคญของดาดาคอการแสดงถอยแถลง

หรอ ภาวะจากภายใน ดาดา ไดเรมตนขนทโคโลญน เบอรลน และฮนโนเวอร โดย

แมกซ แอรนท (Max Ernts) เคอรท ชวทเตอร (Kurt Schwitter) และฮนส อารพ

(Hans Arp) ไดสรางงานในทศทางแบบนามธรรม และเคลอนไหวในนามของ

ดาดา ในเบอรลน (Bar, 1974 :172)

ดชอมปและพคาเบยถอเปนผรวมบกเบกดาดา ไมเพยงลกษณะพเศษทพยายาม

“ทำาลายรปเคารพ” ดวยตลกรายและอารมณขน หากแตยงเปนผนำาลกษณะและ

เทคนคการสรางงานแบบนามธรรมมาสดาดาในสองลกษณะ คอ ลกษณะแบบรป

ทรงอสระ (Organic or Biomorphic Form) ซงแสดงใหเหนลกษณะแบบกงควบสม

ในผลงานชอ เจาสาว (The Bride) ในป 1912 และลกษณะรปทรงของเครองจกร

กล (Mechanic Form) ดชอมป ถอวาเปนผรเรม แตผลงานทโดดเดนคอ “ภาพหา

ยากบนพนพภพ” (Very rare picture upon the earth) และภาพ “ขนตอนของความ

ปรารถนา (Amorous Procession) ของพคาเบย ( อางแลว)

ดาดารบเอาการปะตดจากควบสมมาใช โดยเฉพาะในผลงานของ แอรนท

และชวทเตอร ซงนำาการปะตดมาใชในลกษณะทมความเฉพาะตว ผลงาน “การกอ

รปของขยะ” (Merz construction) แสดงใหเหนถงพฒนาการทมาจากงานนนสง

แบบโพรโตควบสมดาดา (Proto-cubism-Dada) ของปกสโซ ชวทเตอรแสดง

6 ดาดา เรมตนทซรก (1916) เปนสวนหนงในการเคลอนไหวของกวนพนธ และเตบโตขนอยางมนคงในชวงหลงสงคราม ทงใน ปารส โคโลญน ฮนโนเวอร นวยอรคและเมองสำาคญตางๆ ในยโรป ดาดาเกดจากลกษณะ แบบสเคปตคซสม (Skepti-cism) โดยการตงคำาถามและขอสงสยกบทกสง และแบบซนนคซสม (Cynicism) คอการมองโลกดวยสายตาทเยาะเยยและถากถาง และไมเหนแกนสารสาระขณะเดยวกนพยายามเปดเผยใหเหนถงสจจะทถกบดบงดวยมายาภาพดาดาประณามและเหยยดหยามระเบยบแบบแผนประเพณไมวาจะเปนพวกอนรกษหรอกาวหนา อยางไรกตามหลกการนไมไดขดขวางการสรางงานแบบนามธรรมของเหลาจตรกรทไดนำาหลกการและเทคนคเดมในชวงกอนสงครามมาประยกตใชรวมกบขบวนการของดาดา

บทท 7

175ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

ลกษณะแบบสดโตงของดาดา ดวยวสดในชวตประจำาวนและไมมคณคาทางสนทรย

มาใชในการสรางงาน

ศลปนในรนตอม�

กอนถงครงหลงของครสตศตวรรษท 20 ศลปนคนหนมในรนตอมายงคงรบ

เอาแนวทางทวางรากฐานโดยควบสมและนามธรรมแบบเรขาคณตมาสบสานและ

พฒนาตอ ซงไมเพยงทำาใหเกดความมนคงแขงแรง หากแตนำาปญหาตางๆทเกด

ขนกบศลปนในยคกอนหนามาขบคดแกไข ซงศลปนเหลานสวนใหญเปนสมาชกใน

กลม แอบสแตรก ครเอชน (Abstract Creation) ซงเจรญเตบโตขนในระหวางชวง

ตนทศวรรษท 30 ซงเปนการรวมตวกนของกลมศลปนนามธรรมสองสาย คอ สาย

นามธรรมแบบเรขาคณตทงแบบของฮอลแลนดและรสเซย และกลมทแสดงออก

ดวยรปทรงอสระทงในแบบของ เอกเพรสชนนสม และเซอรเรยลลสม

โดเมลา (Domela) เคยฝกฝนอยกบเดอสไตลในชวงแรก ในป 1926 เขา

เปลยนแนวทางจากลกษณะของมงเดรยนมาสการสรางงานแบบนนสงบนกระจกและ

โลหะดวยรปแบบเรขาคณตและนโอพลาสตกทอสระและความหลากหลายมากขน

แคลเดอร (Calder) สรางงานเชงโครงสรางทเคลอนไหวได (Mobile Construction)

ซงสรางจาก ลวด ทอเหลก และโลหะ ผลงานเปนการจดองคประกอบ ดวยวตถ

รปทรงแขวนหรอยดโยงกบเสนลวดทเปนอสระ และบางสวนขบเคลอนไดดวย

มอเตอรไฟฟา

เฮลออง (Helion) ผซงศรทธาในผลงานและรปแบบของมงเดรยน ไดเปลยน

แปลงจากเสนตรง และรปทรงสเหลยมแบนไรมตของมงเดรยนมาส เสนโคง และ

ลกษณะของรปทรงทเปนแผนบาง โดยไมสญเสยความบรสทธในรปแบบเดมของตน

จกโตเมตต (Giacometti) ซงตอมาเขารวมเปนสมาชกและประตมากรเซอรเรยล

ลสมอยางเปนทางการ ผลงาน “หวคน-ทศนยะภาพ” (Head-Landscape) เปน

การแผขยายออกของรปทรงตามแนวนอน และเปนการแกไขปญหาซงเปนทสนใจ

ของประตมากร คอการจดองคประกอบใหกบรปทรงทโดด

ภายนอกฝรงเศส กลมคนรนใหมยงคงยดมนกบแนวทางแบบนามธรรมและ

หลายประเทศในยโรป ทงอตาล สเปน เชกโกสโลวาเกย โปแลนด สวตเซอรแลนด

บทท

7

176

ขณะทฮอลแลนด และรสเซยประเทศทครงหนงถอเปนศนยกลางของศลปะแนว ทางนเรมสญหายไป และในเยอรมนทซงนามธรรมไดเจรญเตบโตและเบงบานขน ในชวง 1910-1933 ผทยงเหลอรอดจากนาซยงคงสรางงานตออยางแขงขน

ในองกฤษ เบน นโคลสน (Ben Nicholson) แกปญหาในการจดองคประกอบของสเหลยมผนผา และวงกลมซงครงหนงเปนสงทมลเลวชและกลมของเขาสนใจ ในชวงเวลาน มความชดเจนวา ลกษณะในแบบเรขาคณตเรมเสอมความนยมลง เสนตรงสเหลยมของมงเดรยนถกนำามาประยกตและดดแปลง โดยสานศษย อยาง เฮลออง และโดเมลา ขณะทรปทรงอสระของอารพ มโร (Juan de Miro ) มวร (Henry Moor) ไดรบความสนใจขนแทนท รปลกษณทสบสานจาก โกแกง โฟวสม และ เอกเพรสชนนสม ไดเขามาสลบสบเปลยนในบางชวงเวลากบลกษณะของเซซานนและควบสม ซงในชวงครงหลงของศตวรรษท 20 อทธพลของนามธรรมทงสองแบบยงคงดำาเนนตอมาในรปแบบ นามธรรมแบบเอกเพรสชนนสม และ นามธรรมแบบเรขาคณตทสงอทธพลตอ มนมอลลสม และกลมอนทเกยวของ อยางโพสตมนมอลลสม ออฟ อารต ปอป อารต ฮารด เอจ เพนตง และคลเลอรฟลเพนทตง

ศลปะในครงหลงศตวรรษท 20 ศลปะในชวงครงหลงครสตศตวรรษท 20 มความหลากหลายไมเพยงรปแบบ

การแสดงออกของสกลและแนวความคดตางๆ ทงนามธรรมแบบเอกเพรสชนนสมและนามธรรมแบบเรขาคณตทยงคงสงอทธพลตอรปลกษณของศลปะตอมาชวงป 1950 เปนปทศลปะนามธรรมแบบเรขาคณตเสอมความนยมขณะทนามธรรม เอกเพรสชนนสมของศลปนอเมรกนอยาง แจคสน พอลลอค (Jackson Pollock) วลเลม เดอ คนนง (Willem De Koonning)ไดรบความนยมเขามาแทนทและสงผลอยางสงกบศลปนในรนตอมา ในชวงระยะระหวางป 1960 ทรรศนะและมมมองทางศลปะแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงทสำาคญไปสยคใหมทเรยกในภายหลงวาโพสต โมเดรน (Post Modernism) ซงมการเปลยนแปลงทงรปแบบและแนวความคดในการสรางานอยางมาก อยางไรกตาม ในบางกลมยงคงแสดงใหเหนถง

ลกษณะของการแสดงออกและแนวความทสบเนองจากยคสมยใหม7 ซงถกเรยกวา

7อยางไรกตาม นกวจารณและนกประวตศาสตรศลปยงคงถอเปนขอถกเถยงในการจำาแนกแยกแยะวา ศลปะทสรางขนภายหลงป1960สกลใดบางทสรางภายใตแนวความคด ศลปะหลงสมยใหม ซงศลปะในยคนบางสวนแสดงใหเหนถงลกษณะทสบเนองมาจากยคสมยใหม เชน ประเพณการสรางงานบนผนผาใบ ตลอดจนวสดอปกรณตามประเพณเดม

บทท 7

177ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

สมยใหมตอนปลาย (Late Modernism) ศลปนกลมนสรางงานในแบบนามธรรมซง

มการผสมผสาน และประยกตทงในลกษณะของ แอบสแตรค เอกเพรสชนนสม

และนามธรรมแบบเรขาคณต จตรกรรมและประตมากรรมในระหวาง 1960-1970 เปนชวงเวลาทนามธรรม

แบบเรขาคณตกลบมาเปนแนวทางหลกและมอทธพลตอศลปนจำานวนมาก เชน มนมอลลสม(Minimalism) ฮารด เอดจ (Hard edge) คลเลอรฟล เพนทตง (Colour Field Painting) และ ลรคคอล แอบสแตรคชน (Lyrical Abstraction) ทงหมดถอเปนการวางรากฐานใหมและมสวนในการกำาหนดทศทางของศลปะทเกดขนตลอดชวงศตวรรษท 20 ทผานมา ซงประกอบดวยศลปน เชน เฮเลน แฟรงเกนทาลเลอร (Helen Frankenthaler) มอรลส หลยส(Morris Louis) แฟรงค สเตลลา (Frank Stella) เอลสเวรต เคลล (Ellsworth Kelly) เดวด สมธ (David Smith) เซอร แอนโทน คาโร (Sir Anthony Caro) มารค ด ซเวอโร (Mark di Suvero) จน เดวส (Gene Davis) เคเนท โนแลนด (Kenneth Noland) จลส โอลทสก (Jules Olitsky) อซาค วทกน (Isaac Wit Kin) แอนน ทรยท (Anne Truitt) เคเนต สเนลสน (Kenneth Snelson) อล ฮลด (Al Held) โรนลด เดวส (Ronald Davis) ลารร พน (Larry Poon) ไบรซ มารเดน (Brice Marden) โรเบรต แมนโกลด (Robert Mangold) รอนน แลนดฟล (Ronnie Landfield) ลารร ซอก (Larry Zox) ชารลส ฮนแมน (Charles Hinman)

มนมอลลสม (Minimalism)

เปนการเคลอนไหวของศลปะนามธรรมทเกดขนในชวงตน 1960 โดยม

รากฐานจากทง มลเลวช มงเดรยน และ เบาวเฮาส ศลปนคนสำาคญและถอวาเปน

ผบกเบกคอ แฟรงค สเตลลา ลารร เบล (Larry Bell) แอด ไรนฮารด (Ad Reinhardt)

แอกเนส มารตน (Agnes Martin) บารเนต นวแมน (Barnet Newman) โดนล จดด

(Donald Judd) ศลปนเหลานมกใชเฟรมเขยนภาพทมรปทรงตางๆ มนมอลลสม

ปฏเสธแนวคดเชงสมพทธ และการเขยนภาพทแสดงลกษณะแบบอตวสย ความ

ยงเหยงของพนผว ตลอดจนแนวความคดเกยวกบจตวญญาณหรออารมณของยค

สมย (Zeitgeist) มนมอลไดโตแยงและพยายามทแสดงใหเหนวา ลกษณะของ

บทท

7

178

ความเรยบงายอยางถงทสดสามารถแสดงใหเหนถงสาระอนยงใหญทจำาเปนของ

ศลปะได มนมอลลสม แมถกมองวาอยบนหลกการของรปแบบนยม (Formalism)

และสบสานแนวทางมาจากศลปะสมยใหม หรออาจจดวา มนมอลลสม คอ ศลปะ

สมยใหมตอนปลาย หากเมอพจารณา เชน ผลงานของ แฟรงค สเตลลา เราอาจตอง

พจารณาถงบรบทอนๆ ประกอบและเปนไปไดวา มนมอลลสมมลกษณะบาง

ประการและถอเปนแนวรวมแบบโพสต โมเดรนนสมไดเชนกน

ฮ�รด เอจด เพนทตง (Hard Edge Painting)คำานถกประยกตขนเพอนำามาใชเรยกจตรกรรมนามธรรมทประกอบขนจาก

รปทรงงายๆในแบบเรขาคณต หรอ รปทรงอสระกตาม รปทรงจะกนเนอทกวาง และสทแบนไรมต และจงใจตดขอบใหเกดความคมของเสน คำานถกนำามาใชโดยนกวจารณ จลส แลงเนอร (Jules Langner) ในป 1958 โดยใชเปนทางเลอกแทนทคำาวา นามธรรมเรขาคณต ซง ฮารด เอจด เพนทตง ถอวามลกษณะเฉพาะบางอยางทแตกตางออกไป ในขณะทนามธรรมแบบเรขาคณต ใชกบศลปะทมองคประกอบจากหลายสวนทแยกจากกนและสรางใหเกดระวางของทวาง ขณะท ฮารด เอจ เพนทตง มองคประกอบไมมากนก รปทรงมลกษณะแบน ทวไปแลว หลกเลยงการทำาใหเกดความลกของภาพ โดยความหมายนจะมความหมายถงผลงานของศลปนอยางเอลสเวรต เคลล (Ellsworth Kelly) เคเนท โนแลนด (Kenneth Noland) บารเนต นวแมน (Barnet Newman) แอด ไรนฮารด (Ad Reinhardt) ในชวงกลางของป 1950 จนสนทศวรรษ 1960

คลเลอร ฟลด เพนทตง (Colour Fields Painting)

มลกษณะทเปนไปในทศทางเดยวกบ แอบสแตรก เอกเพรสชนนสม เชนผล

งานของ บารเนต นวแมน (Barnet Newman) มารค รอธโก (Mark Rothko) คลฟฟ

อรด สตล (Clifford still) และศลปนอเมรกนอนๆ ไมวาจะเปน มอรลส หลยส

(Morris Louis) แฟรงค สเตลลา (Frank Stella) เคเนท โนแลนด (Kenneth Noland)

จลส โอลทสก (Jules Olitskies) เฮเลน แฟรงเกนทาลเลอร (Helen Frankenthaler)

คลเลอร ฟล เปนทรจกอยางกวางขวางโดย คลเมนท กรนเบรก (Clement Greenberg)

สำาหรบขอวจารณในแนวทางแบบรปแบบนยมในเรอง แบบฉบบของจตรกรรม

บทท 7

179ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

อเมรกน (American type Painting) ในป 1955 ขอความไดกลาวถง นวแมน และ

รอธโก ทรบแนวทางแบบยคโมเดรน ดวยการประยกตส เขาไปสของเขตของพนท

หรอ สนามของส แนวความคดไดแผขยายตอไปอยางกวางขวาง ซงไดถกใชเปน

ทฤษฎทใชอธบายงานนามธรรมแบบ แอบสแตรค เอกเพรสชนนสมในยคหลงตอ

มา จนกระทงความไหวนไดถกแยกออกเปนลกษณะแบบ ทาท (Gesturalist) และ

สนามของส (Colour Fields) ซงยงคงมลกษณะทใกลเคยงและสรางความสบสนใน

บางครง

คลเลอร ฟล ตางจากแอบสแตรค เอกเพรสชนนสมในการใช คาของส (Tone)

และความสวางของส (Intensity) ทมความใกลเคยงกนมากกวา มการจดองค

ประกอบอยางงายๆในพนทกวางๆ ในชวงปลายของป1950 แนวโนมไดถกพฒนา

โดย หลยส สเตลลา และนวแมน ศลปนเหลานหลกเลยง การใชสญลกษณ แนว

ความคดในเชงอภปรชญา รวมถงลกษณะทเรยกรองความสนใจ อยางแอบสแตรค

เอกเพรสชนนสม คลเลอรฟล ทสรางขนในระหวางป 1960-1970 รบเอาลกษณะ

แบบนามธรรมเรขาคณตเขามาใชดวย เชน แถบสของหลยส มอรส และแถบ

เครองหมาย (Chevron) ทเนนใหเหนถงของเขตของความสวางในผลงานของ โน

แลน รวมถงการผสมผสานในเชงสงเคราะหสอทนำาใช เชนการใชส อาครลค และ

แมกนา เพนท ถกนำามาใชในการพนเพอทำาใหภาพมลกกษณะเปยกชมโดยไมใช

แปรง ซงทำาใหเกดผลลพธพเศษกบพนผว ทสองสวางและมสสน ซงเปนไปตาม

แนวคดแบบรปแบบนยม

ลรคคอล แอบสแตรคชน (Lyrical Abstraction)

มความคลายคลงกบคลเลอรฟลเพนทตง และแอบสแตรคเอกเพรสชนนสม

โดยเฉพาะลกษณะการลนไหลของเสน รองรอยทเกดจากฝแปรง รอยสาดกระเซน

หรอรอยเปอน รองรอยของการบบสจากหลอด ซงเปนลกษณะเชงเทคนคภายนอก

อยางไรกตามลกษณะทแตกตางคอ วธการจดองคประกอบทไมแสดงถง อารมณท

รนแรง (Drama) ทเตมไปดวยพลงและการเคลอนไหว อยางเชน แอบสแตรคเอก

เพรสชนนสม ลรคคอล แสดงลกษณะของการผอนคลายและเปนไปเอง เหมอน

ไมมจดหมาย และเนนทวธการและขนตอน ของการทวนซำาไปมาและภาพรวมท

บทท

7

180

แสดงถงความออนไหว ขณะทรปทรงแมจะมความบางเบาและความซอนทบของ

เสนและส แสดงใหเหนถง ลกษณะนามธรรมแบบเรขาคณต

ปอป อ�รต (Pop Art)

คำานถกใชโดย ลอเรนซ ออลโลเวย (Lawrence alloway) เพอกลาวถง ศลปะท

ตอบรบการการมาของยคบรโภค ในสมยหลงสงคราม ความเคลอนไหวน ปฏเสธ

แอบสแตรคเอกเพรสชนนสมและพงเปาไปสลกษณะการตความเชงสญญะ และ

ความรสกในเชงจตวทยา เพอแสดงใหเหนถงวฒนธรรมยคใหมทเปนเรองของการ

เสพและการบรโภค การโฆษณา การผลต ภาพลกษณในยคทเปนการผลตเพอ

มวลชน ผลงานในยคแรก ผลงานของ รชารด แฮมมลตน (Richard Hamilton)

เดวด ฮอคนย (David Hockney) จอหน แมคเฮล (John Mc Hale)) เอดอาโด

เปาลอซซ (Eduado poalozzi) ซงเปนกระแสแรกของปอปอารตทสรางใหเกดขอ

ถกเถยงและการอภปรายถงหลกการและสนทรยศาสตรใหมนอยางกวางขวาง ผล

งานของศลปนอเมรกนทตามมาในยคหลงเชน แอนด วอรฮอล (Andy Warhol)

และรอย ลคเทนสไตน (Roy Lichtenstein) สรางความสำาเรจและกระแสการตอบ

รบอยางกวางขวาง ดวยเทคนคการพมพทเรยบงายตลอดจนรปลกษณและสสนท

ฉดฉาดและรปลกษณของสงทคนตาในชวตประจำาวน เชน ดารา การตน บคคลใน

สงคมซงมขนาดใหญเชนเดยวกบปายโฆษณา มความชดเจนทปอปอารตแสดงให

เหนถงอทธพลของดาดาและมาแซล ดชอมป ในเชงความคดและอารมณขนในการ

ลอเลยน ในลกษณะของรปแบบแมวา ปอป อารต จะปฏเสธศลปะนามธรรม แตเรา

คงเหนอทธพลในสวนของรปลกษณทแสดงออกผาน ผลงานของ วอรฮอลล และ

ลกเทนสไตน และคนอนๆในการใชเสนขอบคม ภาพทมลกษณะแบนไรมต สสด

และการใชแมส การจดองคประกอบทเรยบงายไมมความซบซอน ในลกษณะเดยว

กบเดอสไตลและมงเดรยนและสปรมาตสม เชนเดยวกบมนมอลลสม ปอป อารต

เกดขนในฐานะของความเคลอนไหวในกระแสสมยใหม และเขาสการเปลยนแปลง

ทศนะแมบทในเชงปรชญาความคด จากลกษณะแบบรปแบบนยมมาสลกษณะท

ตอตานรปแบบ (Anti Formalism) ทงสองถอเปนรอยตอและจดเปลยนทเชอมโยง

จากสมยใหมตอนปลายสยคหลงสมยใหม

บทท 7

181ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

ออพ อ�รต (Op Art)

ในชอเตม ออพตคอล (Optical) มความหมายถงจตรกรรมและประตมากรรม

ทนำาลกษณะลวงตา หรอ ผลทเกดจากกระบวนการทางประสาทสมผสในการมอง

เหน คำานถกใชครงแรกในบทความทไมระบผเขยน ใน ไทม แมกกาซน (23 oct

1964) และกลายเปนคำาทใชเรยกขานตอมา ในนทรรศการชอ Responsive Eyes

จดขนในป 1965 ทโมมา (MoMa) นวยอรค ภายใตการกำากบดแลโดย วลเลยม

ซ ไซท (William C. Ceitz) แสดงเปรยบเทยบใหเหนถงการรบรการเหนทเกดจาก

ส และพนผว โดยแรกเรมรปลกษณมลกษณะแบบแผนทเปนลกษณะซำาๆของเสน

ทเปนสขาวกบสดำา ซงเปนกลมศลปนยโรปทมความสมพนธกบ ไคเนตก อารต

ไดแก วคเตอร วาสาเรลล (Victor Vasarelly) บรดเจท ไรเลย (Bridget Riley)

เจซส โซโต (Jesus Soto) ยาโก อากม (Yaaco Agam) คาลอส ครซ (Calos Cruz)

ดเอซ จลโอ (Diez Julio) ฟรงซว โมเรลเลท (Francois Morel let)

ในทางประวตศาสตร แนวความคด แบบลวงตาน อาจเทยบไดกบ เทคนคการ

สรางภาพลวงในยคบาโรค (Trompe L’oeil) และในสวนทเปนปฏกรยาของส เชน

งานในยค โพสต อมเพรสชนนสม ฟวเจอรรสม คอนสตรคทพวสม และดาดาอสม

และรวมถงถอยแถลงและหลกการตางของศลปนในเบาเฮาส ผสมกบงานวจยใน

เรองของจตวทยาในการรบร โดยเฉพาะทฤษฎ เกสตลท (Gestalt) ซง ผลงานของ

ไรลย ในป 1961 ไดแสดงใหเหนถงผลทเกดจาการตดกนของเสน ขาวดำาในภาพบ

ลาซ (Blaze 1964 London Tate gallery) โดยการใชรปทรงแบบเรขาคณต เชน

วงกลม สเหลยม สามเหลยม มาสรางเปนวงกนหอยใหเกดจงหวะทมความสมพนธ

กนตอเนองสรางใหเกดการบบรดหดตวของการมองเหน และเปนปรากฎการณใน

เชงจตวทยาและการรบรสจตใตสำานก

บทท

7

182

Kenneth Noland. Trans chift..1964 Ellsworth Kelly. Red Blue Green.1963

Donald Judd. Stack without Title.1968 David Smith. Cubi 4. 1963

Morris Louis. Where. 1960 Bridget Riley. Blaze 1.1964

บทท 7

183ควบสมในฐานะทเปนจดเปลยนจากศลปะเหมอนจรงมาสนามธรรมเรขาคณตในศลปะสมยใหมCubism as a Transition from Realism to Geometrical Abstract in Modern Art

บรรณ�นกรมBarr Alfred , H. JR. 1974. Cubism and Abstract Art. New York : The Museum of

Modern Art Bo cola, Sandro. 2001. Timelines -The Art of Modernism 1870-2000. London : Taschen Press.

Butler, Christopher. 1994. Early Modernism. Oxford : Clarendon Press Dixon, Andrew Graham. 2008. Art. London : DK.Feldman, Edmund Burke. 1992. Variety of visual experience. New York : Haryn

Abrams Inc. Foster, Hals , Gombrich , E.H. 2004. The Story of Art. New York : Phaidon press. Golding John. 1974. “Cubism”. Concept of Modern Art. Nikos Stangos, eds.2nd

edition. Pp. 50-77. New York : Harper and Row publisher.Honour, Huge and John Fleming. 2002. A World history of Art. sixth edition.

London : Laurence king publishing. Kissick, John. 1993. Art Context and riticism. Hong Kong : Brown and Benchmark. Lynton, Norbert . 1994. The Story of Modern Art. London : Phaidon Press.

.1974. “Expressionism.” Concept of Modern Art. Nikos Stangos, eds.2nd edition. Pp.34-35. New York : Harper and Row publisher.

Neret, Gilles. 2003. Malevich. Cologne : Taschen Press.Nochlin, Linda. 1996. Realism and Traditional in Art 1848-1900. New Jersey

: Prentice-Hall,IncRead, Herbert. 1982. The philosophy of Modern Art. London : Faber and Faber press. Rodriguez, Chris and Chris Garrett. 2005. Introducing Modernism. New York : Totem Book.Rosalind Krauss, Yves-Alain Bois and Benjamin H.D. Buchlow. 1900. Art since

1900. London : Thames and Hudson.Russell, John. 1965. Seurat. London : Thames and Hudson .Spate,Virginia. 1974. “Orphism.” Concept of Modern Art. Nikos Stangos, eds.2nd

edition. New York : Harper and Row publisher.Stangos. Nikos. 1974. Concept of Modern Art. 2nd edition. New York : Harper and

Row publisher.Turner, Jane. 2000. From Expressionism to Post Modernism. London : Grove art.