ทวงท�ำนองชวตเคลอนทของคนไรบำน ในมะนลำ

ประเทศฟลปปนส

บญเลศ วเศษปรชา

— 281 —

“บน ฉนเหนนายทำางานทแผงขายขาว เขาใหคาแรงนายเทาไหร” โรบน

คนไรบานทคนเคยกบผมเพราะเรานอนอยหนาตกแถวเดยวกนมาหลายเดอน

ถามผมขณะทเรากำาลงรอรบแจกขาวหนาวดซกขในหวคำาของคนวนหนง

“60 เปโซ” ผมตอบ เงนจำานวนนนคดเปนเงนไทยกราว 45 บาท สำาหรบ

คาตอบแทนทผมไปชวยงานทแผงขายอาหารขางถนนราว 10 ชวโมง บวก

กบอาหารกนสามมอและกาแฟซองตามแตผมจะดม รานทวานขายอาหาร

ราคาถกมาก แนนอนวาคณภาพกตำาลงไปดวย ลกคาสวนใหญจงเปนคน

ไรบาน ลกจางกเปนคนไรบาน เวยนกนมาทำางาน

“60 เปโซเอง ถกขนาดน เสยดายแรง สไปกนขาวทฟดดงโปรแกรม

(feeding program) ดกวา ไดกนขาวฟร แถมยงไดเดนเลนดวย” โรบนตอบ

พรอมสายหนา เขาไมเหนดวยทผมทำางานทน เขาคดวา คาแรงทไดถกเกน

ไป ซงกจรง ส ไปกนขาวตามโบสถทมโครงการแจกอาหารดกวา เขาไมได

รสกวา การตองเดนระยะทางไกล 2–3 กโลเมตร ไปกนขาวจะเปนเรอง

เหนดเหนอย ตรงกนขาม เขากลบรสกวา มนยงเปนการเดนเลนไปดวย

โรบนพดคำาวา “เดนเลน” ดวยภาษาตากาลอกวา mamasyal ซงแปล

วา stroll ในภาษาองกฤษ หรอ เดนเลน ไมใชคำาวา lakad ท แปลวา

walk หรอ เดน ซงเปนคำาทใชทวไปเมอพดถงการเดน แสดงวาโรบน

ตองการเนนวา การเดนไปกนขาว คอ การเดนเลน

บทสนทนาสนๆ ขางตน สะทอนการใหความหมายเกยวกบการเดนเทา

ระยะทางไกลๆ เปนประจำาของคนไรบาน ซงตางจากคนทวๆ ไปทนาจะ

รสกวา การเดนเทาระยะทางไกลทามกลางแดดรอน เปนเรองยากลำาบาก

เกนกวาทจะใชคำาวา “เดนเลน” ได นอกจากน ยงสะทอนถง การเลอกท

จะไปกนขาวตามโครงการแจกอาหาร (feeding program) มากกวาทจะ

���������������������������������������������������������������

— 282 —

ทำางานเพอรบคาแรงถกๆ การเลอกดงกลาวน ผเขยนจะชตอไปในบทความ

วา เปนการเลอกทจะมไลฟสไตล (lifestyle) แบบไรบาน อนเปนไลฟสไตล

หรอทวงทำานองชวตทสอดคลองกบไลฟสไตลแบบเคลอนท (lifestyle

mobility) (Cohen et al., 2015)

บทความนกลาวถงวถชวตของคนไรบานในเมองมะนลา ประเทศ

ฟลปปนส ทมลกษณะของการเคลอนทอยเสมอ (on the move) ในสอง

ระดบ ระดบแรก เปนการประยกตแนวคด “ไลฟสไตลแบบเคลอนท”

(Cohen et al., 2015) มาวเคราะหเสนทางชวตของคนไรบานในชวงเวลา

ยาวนานมากกวา 5 ป เพอจะฉายใหเหนลกษณะเดนประการหนงของ

คนไรบานในมะนลาทมชวตอยกลบไปกลบมาระหวาง การเปนคนไรบาน

กบการมทอยอาศย ซงสะทอนวา การไรบานสามารถเปน “ไลฟสไตล” ใน

ความหมายทวา เปนทวงทำานองการดำาเนนชวตทถกเลอกโดยคนบางคน

(Cohen et al., 2015, pp. 155–156) การทำาความเขาใจคนไรบานผานกรอบ

แนวคดไลฟสไตลเคลอนท ชวยเปดมมมองเกยวกบคนไรบานวา เสนทาง

ชวตของคนไรบานไมไดเปนเสนตรงจากกระบวนการเขาส—การเปน—และ

การออกจากการเปนคนไรบาน ราวกบวา เมอคนไรบานสามารถพนจาก

ภาวะไรบานแลว พวกเขาจะไมกลบมาเปนคนไรบานอก มงานศกษาคน

ไรบานไมมากนกทตระหนกวาเสนทางของการไรบานมลกษณะสลบกน

ระหวางชวงมบานกบชวงไมมบาน การไมเหนลกษณะกลบไปกลบมาจะ

ทำาใหเขาใจผดไดงาย เชน หากคนไรบานพดวา เขาไรบานมา 20 ปแลว

ไมไดหมายความวา เขาไรบานมาตลอด 20 ป เพราะอาจจะมบางชวงท

เขามงานมทอยอาศยสลบกบชวงไรบาน

ระดบทสอง บทความนจะกลาวถง “การเดน” ซงเปนการเคลอนท

ในชวตประจำาวนของคนไรบาน แนวคดการเคลอนท (mobility) ชวา การ

เคลอนทในชวตประจำาวน มกเปนสงทถกมองขามในการศกษา เพราะงาน

�ญ���������ษ�����

— 283 —

ศกษาเกยวกบการยายถนมกใหความสำาคญกบการเดนทางเปนระยะทาง

ไกลๆ ขามชาต ตลอดจนแนวคดขามพรมแดน (transnationalism) (Basch

et al., 1994) ทมกใหความสำาคญกบการเดนทางขามประเทศ ขามพรม แดน

บทความนสนองตอขอชชวนดงกลาว ดวยการพเคราะหความหมายและ

เงอนไขความสมพนธเชงอำานาจของการเดนเทาในชวตประจำาวนของคนไรบาน

ทมาของขอมลทใชในบทความน เปนผลพลอยไดจากศกษาภาคสนาม

สำาหรบการทำาวทยานพนธระดบปรญญาเอกสาขามานษยวทยาของผเขยน

ทมหาวทยาลยวสคอนซน–เมดสน ในวทยานพนธดงกลาว (Visetpricha,

2015) ผเขยนมไดวเคราะหคนไรบานผานแนวคดเรองการเคลอนยาย

อยางไรกด ผเขยนเหนวา แนวคดการเคลอนยาย โดยเฉพาะในประเดน

ไลฟสไตลแบบเคลอนท เสนอมมวเคราะหทนาสนใจ แทนทจะมองคนไร

บานในฐานะทถกกดดนบงคบใหเลอกเปนคนไรบาน มาสการพจารณาวา

คนไรบานไดเลอกไลฟสไตลของชวตตนเองทไมใชเพอการทำางานเพอใชชวต

รอด แตเพอการพกผอนหยอนใจดวย อยางไรกด ในตอนทาย ผเขยนจะ

กลาวถงเงอนไขเชงโครงสรางของไลฟสไตลเคลอนทแบบไรบาน เพอไมให

เหนแตแงมมทเชดชไลฟสไตลแบบไรบานแตเพยงดานเดยว

สนำมและกำรเขำถงคนไรบำน1

บทความนเปนผลจากการศกษาภาคสนามทใชวธการศกษาทเรยกวา

การสงเกตการณอยางมสวนรวม (participant observation) อนเปนวธ

การศกษาเฉพาะในสาขามานษยวทยาทผศกษาจำาเปนตองใชชวตรวมกบ

1 เนอหาสวนนเกอบทงหมด คดลอกมาจาก บญเลศ วเศษปรชา. (2559). ‘สมควร

���������������������������������������������������������������

— 284 —

กลมคนทประสงคจะศกษา เพอทำาความเขาใจโลกทศนและวฒนธรรมของ

กลมคนทตองการศกษาจากมมมองของ “คนใน” สงคม2 (Malinowski,

1922; Dewalt et al., 1998) ผเขยนใชเวลาอยในภาคสนามแหงน คอ ท

ขางถนนในเมองมะนลา ประเทศฟลปปนส รวม 16 เดอน เพอทำาความ

รจก สรางความคนเคย สงสมความไววางใจ และพฒนาความสมพนธจน

กลายเปนเพอนและสวนหนงของกลมคนไรบานในมะนลา ผเขยนเรมไปท

สวนสาธารณะรซล (Rizal Park) หรอทคนทองถนเรยกวา ลเนตา (Luneta)

ครงแรกในเดอนพฤษภาคม 2554 และใชเวลาสองเดอนคอยๆ ทำา ความ

รจกกบคนไรบาน กระทงสามารถนบไดวามเพอนและพทสนทอยราว 5–6

คน และรจกคนไรบานอนๆ อกราว 20 คน ตลอดจนมประสบการณเบอง

ตนเกยวกบการใชชวตรอดของคนไรบานในรปแบบตางๆ เชน บางคนมก

ไปกนอาหารตามโครงการแจกอาหาร บางคนเลอกทจะทำางานนอกระบบ

เชน เกบของเกา เรยกหาคนขนรถสองแถวทเรยกวารถจปน (Jeepney)

และไดเศษเงนจากคนขบรถเปนคาตอบแทน ฯลฯ

อยางไรกด ระยะเวลาสองเดอนในป 2554 เปนเพยงการชมลางของ

ผเขยนเทานน ผเขยนกลบไปศกษาภาคสนามเตมตวในเดอนมกราคม

2556–เมษายน 2557 ในระหวาง 15 เดอนน ผเขยนกลบมาพกทเมองไทย

หนงเดอน ดงนนระยะเวลาทอยในภาคสนามชวงนคอ 14 เดอน โดยตลอด

เวลา 14 เดอนน ผเขยนมตารางประจำา คอ ออกจากหองเชาในวนจนทร

แลว’: การเปนปกตวสยของความรนแรงทมตอคนไรบานในมะนลา ประเทศ ฟลปปนส. วารสารสนตศกษาและสทธมนษยชน, 2(1), 109–113. 2 สำาหรบผทสนใจวธการศกษาแนวชาตพนธวรรณนาและงานภาคสนามของผเขยน กรณาอานในบทความของผเขยนทกลาวถงประเดนนโดยเฉพาะใน บญเลศ วเศษปรชา. (2560). การหวนกลบมาของงานชาตพนธวรรณนา: “อยทนน” กบคนไรบานในมะนลา ประเทศฟลปปนส. วารสารธรรมศาสตร, 36(2), 1–32.

�ญ���������ษ�����

— 285 —

และกลบมาพกทหองในเยนวนอาทตย หรอกลาวใหเขาใจงายๆ วาผเขยน

นอนขางถนนกบคนไรบานหกคนตอสปดาห ในคราวทกลบไปมะนลาในป

2556 นน แมผเขยนจะรจกคนไรบานเดมมาตงแตป 2554 แตผเขยนกยง

ตองเรยนรเพมเตมอกมาก โดยเฉพาะการพยายามรจกคนไรบานนอกเหนอ

จากทผเขยนเคยรจกเมอป 2554 และพยายามใชชวตทใกลเคยงกบคน

ไรบานมากทสด ซงตองใชเวลาราวสถงหาเดอนกวาคนไรบานในมะนลาจะ

เชอใจและวางใจวาผเขยนเปนนกศกษาทกำาลงศกษาภาคสนาม ในระยะ

แรกหลายคนสงสยตลอดจนระแวงเจตนาของผศกษา บางกคดวาผเขยน

ทำาหนงสอเดนทางหายจงกลบเมองไทยไมได บางกระแวงวาผเขยนเปนคน

หนคดจากเมองไทยมาหลบซอนตวอยในมะนลา ครนเมอผเขยนคลกคล

กบพวกเขาลกขนกระทงหลายคนเขาใจผเขยนมากขน จนกลายเปนเพอน

และพทสนทสนมคนเคย หวงใยและแบงปนซงกนและกน ถงกระนนผเขยน

ตระหนกดวาผเขยนมไดเปนคนไรบาน แมจะพยายามมากเพยงใดกตาม

เรองราวทจะเลาตอไป จงถกเรยบเรยงผานการตความโดยมมมองของ

ผ เขยน เพอทจะถายทอดสงทผเขยนเขาใจวาเปนทศนะของคนไรบาน3

3 ในแวดวงมานษยวทยา นบแตการตพมพหนงสอ Writing Culture (Clifford & Marcus, 1986) ทวพากษ “การเขยน” ของนกมานษยวทยาวา มการใชกลวธตางๆ เพอใหการเขยนถงกลมคนทนกมานษยวทยาศกษาดนาเชอถอ โดยสงทงานชาตพนธนพนธนำาเสนอเปนเพยงความจรงบางสวน (partial truth) เทานน ทำาใหเกดการตระหนกถงขอจำากดของงานทางดานมานษยวทยาทไมอาจอางวาเขาถง “ความจรง” ไดโดยสมบรณ ดวยความตระหนกในขอวจารณดงกลาว ผเขยนจงออกตวในทนวา แมผเขยนจะใชความพยายามเพยงใดในการเขาใจวธคดของคนไรบานในมะนลา แตทายทสด ผเขยนยอมมใชคนไรบาน ตวตนและภมหลงของผเขยนยอมมผลตอการเขาใจวธคดของคนไรบานไมมากกนอย นอกจากน ในการเขยนบทความเชนน “ผเขยน” ตงใจนำาเสนอตำาแหนงแหงท เสยง และความรสกของผเขยนในสนามอยางชดเจน เพอใหผอานไดใชวจารณ-ญาณชงนำาหนกวาสงท “ผเขยน” นำาเสนอมาจากมมมองของผเขยนทอยในสถานะใด

���������������������������������������������������������������

— 286 —

ในชวง 14 เดอนทอยในสนามนน ผเขยนใชเวลามากกวาครง (ตงแต

เดอนมนาคม–ธนวาคม 2556) ยงชพคลายกบคนไรบานกลมหนงทเดนไป

กนขาวตามโครงการแจกอาหาร ซงคนฟลปปนสเรยกเปนภาษาองกฤษวา

feeding program โดยทวไปโครงการแจกอาหารแตละแหงจะแจกอาหาร

หนงครงตอสปดาห ยกเวนสองแหง คอ ทหนาโบสถซางตาครส (Santa

Cruz Church) ซงแจกทกวนตอนเชา และทวดซกขซงแจกทกวนตอนกลาง

คน หลงจากนนอกราวสถงหาเดอน ผเขยนกเรยนรประสบการณยงชพ

แบบ อนๆ เชน รบจางทำางานทรานขายอาหารขางทาง ฯลฯ สวนการเดน

เกบของเกานนผเขยนเรมทำารวมกบชวงทเดนไปกนขาวตามโบสถแลว

สำาหรบขอบเขตของผคนทผเขยนเรยกวา คนไรบาน (homeless

people) ในการศกษาน คอ ผทนอนในทสาธารณะเปนระยะเวลานาน

มากกวา 3 เดอนขนไป เชน ในสวนสาธารณะ รมทางเทา และททาง

เดน-สวนหยอมเลกๆ ขนานไปตามแนวยาวของอาวมะนลา ทคนทองถน

เรยกกนวา เบยวอลค (Baywalk) คนไรบานมวธการยงชพแตกตางกน แต

สวนใหญแลวไมใชขอทานอาชพ เพราะขอทานอาชพมรายไดแนนอน และ

สามารถเชาทอยอาศยไดโดยไมตองนอนขางถนน กลาวในเชงวธการดำารง

ชพนนอาจแบงคนไรบานทผเขยนรจกออกเปนสองกลมใหญๆ

กลมแรกคอ คนไรบานทยงชพสวนใหญดวยการไปกนอาหารตาม

โครงการแจกอาหาร โดยทวไปโครงการแจกอาหารแตละแหงจะแจกหนง

ครงตอหนงสปดาหเทานน ยกเวนทโบสถซางตาครสและทวดซกขดงท

อธบายไวแลวขางตน ดงนนคนไรบานจะมแผนทอยในใจ (mental map)

วา ในแตละวนพวกเขาจะตองเดนไปกนอาหารทไหนบาง (Lancione,

ในสนาม โดยไมซอนพรางตวเอง ประหนงวาผเขยนมองเหตการณตางๆ ไดอยางรอบดาน เหมอนสายตาของพระเจา (God’s eye view)

�ญ���������ษ�����

— 287 —

2014, p. 3073) กลมทสอง คอ คนไรบานทไมไปกนขาวตามโครงการแจก

อาหารแตหารายไดดวยวธการตางๆ อยางไรกด คนสองกลมน ไมไดแยก

กนเดด ขาด คนทไปกนขาวตามโครงการแจกอาหารเองกตองรจกพลกแพลง

หาชองทางในการหาเงนดวยวธการตางๆ เชน เกบของเกาเปนครงคราว

รบของแจกแลวนำาไปขายตอ ฯลฯ สวนคนททำางานรบจางเปนแรงงานราย

วน ในบางครงทไมมงานกตองไปกนขาวตามโครงการแจกอาหาร ครนกลบ

ไปทำางานมเงนซอขาวกนเองกไมตองไปกนขาวตามโบสถ

หากเปรยบเทยบคนไรบานในมะนลากบในกรงเทพฯ ความแตกตางท

เหนไดชดกคอ ปรมาณคนไรบานในเมโทรมะนลามจำานวนมากกวา จากการ

คาดการณโดยนกวชาการ คาดวามคนไรบาน ในเมโทรมะนลาอยประ มาณ

70,000–100,000 คน (Aoki, 2008, p. 70; Manila Times, December 11,

2010) ในขณะทในกรงเทพมหานคร การสำารวจโดยมลนธพฒนาทอยอาศย

ในป 2559 พบเพยง 1,309 คน แมการสำารวจนอาจจะถกตงขอสงสยวา

ยงมคนไรบานจำานวนหนงทตกสำารวจ แตหากจะเพมเตมผตกสำารวจไปอก

รอยละ 100 กสามารถอนมานไดวา มคนไรบานในกรงเทพฯ ราว 2,600

คน เทานน นอกเหนอจากตวเลขจากการสำารวจและคาดการณดง กลาว

หากเปรยบเทยบจากประสบการณของผเขยนในสองเมองจะพบวา หาก

เดนไปตามถนนหนทางในมะนลาจะพบเหนคนเดนเกบของเกาสะพายถง

ปย หรอเขนรถเขนเกบของเกา ไดงายกวาในกรงเทพฯ ตามหวมมถนน

หนารานคา ในเมองมะนลาจะเหนคนนงขายของเลกๆ นอยๆ เชน ลกอม

และบหรแบงขายเปนมวนมากกวาในกรงเทพฯ อกคณลกษณะหนงกคอ

คนไรบานทมลกษณะเปนครอบครว และเดกขางถนนทไมมผปกครองก

สามารถพบเหนในมะนลาไดงายกวาในกรงเทพฯ4 ในฟลปปนส กระทรวง

4 ผเขยน มคำาอธบายวา เพราะโครงสรางการจางงานของฟลปปนสทมอตราการ

���������������������������������������������������������������

— 288 —

สวสดการสงคมและการพฒนา (Department of Social Welfare and

Development: DSWD) เปนผรบผดชอบโดยตรงตอคนไรบาน โดยมทง

นโยบายกวดขนคอ การนำาตวคนไรบานจากทองถนนไปสสถานสงเคราะห

โดยทคนไรบานไมเตมใจทจะไปอย อกดานหนง กมนโยบายชวยเหลอ เชน

โครงการจางงานเพอใหคนไรบานไดมงานทำาและสามารถเชาทอยอาศยได

อยางไรกด ดวยขอจำากดของงบประมาณทำาใหโครงการเหลาน ไมอาจลด

จำานวนคนไรบานลงไดมากนก

ชวตขำงถนนอนนำดงดดส�ำหรบหลำยคน

“อาว เบน กลบมาแลวเหรอ เหนมคนบอกวาไปทำางานเลยงหมไมใช

เหรอ” ผมทกทายกบเบน ในหวคำาคนหนง เมอเหนเขากลบมานอนทหนา

ตกแถวทเราตางเคยนอนทนประจำา

“ใช ไปทำางานทเลาหมมาอาทตยหนง แตไมชอบ เลยกลบมาทนดกวา”

เบนตอบ พรอมขยายความวา วนทเขาตดสนใจไปทำางาน มนายหนามา

หาคนไปทำางานทโครงการแจกอาหาร บอกวาจะไดคาแรง เดอนละ 1,500

เปโซ พรอมกนอยฟรกบเจาของฟารม ไมมรายจายอะไร เขากเลยตดสนใจ

ไปทำางานทฟารม ทจงหวดบลากน (Bulacan) ไมไกลจากเมโทรมะนลา

แตครนไปอยไดสามสวน กรสกไมชอบ เพราะนอกจากตองทนเหมนกบ

กลนอจจาระหมแลว ยงไมชนกบบรรยากาศอนเงยบเหงาของเลาหม ทตก

คำากเงยบสงบ ไมมแสงส เขาเลยบอกนายจางวาอยากกลบมามะนลา ใน

วางงานสงกวาไทย ทำาใหปรมาณคนไรบานในมะนลามากกวาในกรงเทพฯ แตเรองดงกลาวนอยนอกเหนอบทความชนน

�ญ���������ษ�����

— 289 —

ตอนแรกนายจางไมใหกลบ เพราะเขายงทำางานไมคมกบคารถ และคานาย

หนาทไปรบเบนมาจากมะนลา เบนเลยแกลงหาเรองทะเลาะกบเพอนรวม

งาน เพอใหเขาถกไลออก หลงจากทำางานไดหนงสปดาห โดยบอกนายจาง

วา เขาขอแคคารถกลบมามะนลา ไมขอรบคาแรงสำาหรบหนงสปดาหท

ทำางานกได

เบนยงเลาตอไปวา เขาพบ เบงจ คนไรบานทเคยนอนอยหนาตกแถว

เดยวกน ทฟารมหมทเขาไปทำางานดวย กอนหนานพวกเราเคยสงสยวา

เบงจ ไปไหน เพราะอยๆ เขากหายไป เบนพดพรอมดวยนำาเสยงยกยอง

เบงจวา ชางเปนคนสมถะจรงๆ สามารถทำางานทฟารมหมได (แตหลงจาก

นนไมกเดอน เมอเบงจสามารถเกบเงนกอนได เขากออกจากงานทฟารม

หม มาเปนคนไรบาน โดยใชเงนกอนทมเปนทนซอบหรมาแบงขาย ซงถอวา

มรายไดด และเปนอสระกวาการทำางานทฟารมหม)

หลงจากนนไมนาน คผวเมยททำางานเปนลกมอในรานอาหารซงนอน

อยทหนาตกแถวเดยวกน ชวนเบนไปทำางานทเดยวกน เพราะรานอาหาร

นนกำาลงตองการคนงานเพมอกหนงคน โดยใหคาจาง 100 เปโซตอวน

เบนรบปากวาจะไปทำา เพราะเขามกแสดงออกวา เขาอยากทำางานทราน

อาหารบาง เพราะดดกวาการเปนคนเกบของเกา แตครนถงเวลาตหาทสอง

ผวเมยนตนและปลกเบนเพอเดนไปทำางานดวยกน เบนกลบบายเบยง

จากนนเบนกบอกกบผเขยนวา “เขารตววา เขายงไมพรอมทจะกลบ

ไปทำางาน เพราะยงสนกกบชวตขางถนนอย” เบนขยายความวา ชวตขาง

ถนนมอสระกวา มสสนกวาทำางานเปนลกจาง พรอมยอมรบวา ทเขาไป

ทำางานเปนลกจางไดคาแรงวนละ 100 เปโซนน เขาทำาเฉพาะเวลาทเขา

ตองการหาเงนไปเทยวโสเภณเทานน นอกเหนอจากนน เขาเลอกทจะเกบ

ของเกาเพราะเปนอสระกวา

อยางไรกด พอถงเดอนกมภาพนธ ป 2557 เบนกไดกลบไปทำางานท

���������������������������������������������������������������

— 290 —

รานขายอาหารแบบรานขาวแกงทเขาเคยทำางานมากอนทเคยโปะ (Quiapo)

ยานจอแจของเมองมะนลา แลวเขากบอกมมมองของเขาวา การไดทำางาน

เปนลกจางประจำา และกนอยทรานกบนายจาง ทำาใหเขารสกถงการมสถานะ

ทดขน และมคณภาพชวตทดขน ดเขาคอนขางพอใจกบงานทเขาทำาและก

ทำางานทรานอาหารนนอยกระทงผเขยนกลบจากมะนลาในเดอนเมษายน

2557

ครนผเขยนกลบไปทมะนลาอกครงในเดอนเมษายน 2559 กยงพบ

เบนทสวนสาธารณะ เขากลบมาเปนคนไรบานอกครง แตดวยสถานะทยก

ระดบขนกวาเดมคอ เขารบจางขายของทอด เชน ไสกรอก ลกชน และ

นำาดมทชงใสโหล ไดคาตอบแทนตามจำานวนทขายได ราววนละ 200–300

เปโซ และมภรรยาแลว เบนบอกวาชวตเขาดขนกวาเกา แมเขาจะตองกน

นอนเฝารถขายของอยตรงนนกตาม แตเขามเงนซอขาวกนเอง รวมถงจาย

เงนเขาหองนำา อาบนำา ซกผา ไมตองไปเดนตระเวนกนขาวตามโครงการ

แจกอาหารเหมอนเมอกอน

เรองราวจงหวะชวตของเบนขางตน ช ใหเหนถง การเลอกกลบไปกลบ

มาระหวาง การไปทำางานประเภทกนอยกบนายจาง ซงเปนชวงเวลาทเบน

สามารถหลดพนจากการเปนคนไรบานได กบชวงเวลาทเบนเลอกทจะมา

เปนคนไรบาน ดวยความทเบนเปนคนไรบานทสนทกบผเขยนมาก ทำาให

ผเขยนรภมหลงของเขากอนหนานพอสมควรวา เขาเคยทำางานประเภทกน

อยกบนายจาง จากนนกออกมาเปนคนไรบาน แลวกกลบไปทำางานเชนน

อยหลายรอบ เชน เคยทำางานทฟารมเลยงเปดอยเจดเดอน แลวกออกมา

เปนคนไรบาน เคยทำางานเปนคนงานตดรถรบซอกลวยจากตางจงหวดมา

ขายในมะนลา ทำาอยไดสองเดอนกออกมาเปนคนไรบาน

ทนาสนใจมากกวานน การออกจากงานทกนอยกบนายจางมาเปนคน

ไรบาน ไมใชเรองแปลกเฉพาะเบนเทานน คนไรบานหลายคนกมทวง

�ญ���������ษ�����

— 291 —

ทำานองชวตคลายกนเชนน คอ เปนคนไรบาน สลบกบการมงานทำาและก

อยกบนายจาง กระทงมคำาเรยกชวตไรบานแบบนวา บาลก บาลก (balig

balig) แปลตามตววา “กลบมา กลบมา” หรอถอดความใหเหมาะสมใน

ภาษาไทยกคอ “กลบไป กลบมา”

อลโต (อาย 36 ป) เปนคนไรบานประเภทกลบไปกลบมาอกคนหนง

ทสนทกบผเขยน กอนหนาทจะเปนคนไรบาน เขาพกอาศยทบานของคน

ทมาจากบานเกดจงหวดเดยวกนทเขานบถอเปนพสาวบญธรรม ทจงหวด

นาโวตส (Navotas) จงหวดทเปนทาเรอประมง โดยทำางานขสามลอถบรบ

สงคนททาเรอ ตอมาบานของพสาวถกไฟไหมบางสวนซงเปนเหตไฟไหม

ครงทสอง พสาวทมฐานะยากจนจงแคซอมบานเพยงใหพออยไดในชนลาง

สวนชนสองไมไดทำาใหเสรจสมบรณ ประกอบกบลกสาวของพสาวกโตเปน

สาวแลว ดวยเหตนอลโตจงคดวาเขาเปนชายโสด ควรจะออกจากบานมา

หางานทำา ไมควรรบกวนพสาว นนเปนจดเรมททำาใหเขาเปนคนไรบาน มา

นงอยทสวนลเนตา เพอจะหวงวาจะมนายหนาหาคนงานไปทำางานตาง

จงหวด แตถกลวงกระเปาเงนหมดไป 400 เปโซ (300 บาท) จงตองเรยน ร

การเกบของเกาไดวนแรกแค 30 เปโซ (22 บาท) ตอมารวามโครงการแจก

อาหารจงไมเกบของเกา เพราะเหนวา เกบของเกาอยางมากกไดแค 50–60

เปโซ หากซอกนกแทบไมพอ ตอมามนายหนาหาคนงานไปทำางานทนา

เกลอในเมองโอบนโด (Obando) จงหวดบลากน ในชวงทไมมฝนคอเดอน

มกราคมถงพฤษภาคม ครนพอเขาหนาฝน ไมสามารถทำานาเกลอได

เจาของนาแคขงนำาไวเลยงปลาตามธรรมชาต ไมตองการแรงงานมาก อลโต

กกลบมาเปนคนไรบานทลเนตา

อลโตพาผเขยนไปนาเกลอทเขาเคยทำางาน เมอไปถงมคนงานจำานวน

หนงกำาลงจบปลาทคางอยในบอกอนจะเรมตนทำานาเกลอรอบใหม ปรากฏ

วามคนงานรดวยวาผเขยนเปนคนไทยทมาอยกบคนไรบานในมะนลา เพราะ

���������������������������������������������������������������

— 292 —

เขาเคยไปหาคนงานตามโครงการแจกอาหารทมคนไรบานรวมตวกน และ

เคยเหนผเขยนแตไมเคยคยกน สวนอลโตกทกทายคนไรบานบางคนทมา

ทำางานอยทน เมอผเขยนกลบมาทมะนลากเลาใหเพอนคนไรบานฟงวา

ผ เขยนไปนาเกลอกบอลโตมาและบอกสถานททไป ปรากฏวาคนไรบานท

ผ เขยนคยดวยสองคนกสามารถระบนายจางทอลโตพาผเขยนไปหาได เพราะ

ทงสองเคยไปทำางานในละแวกนนมาเชนกน สะทอนใหเหนวา การไปทำางาน

ในภาคการเกษตร และอยกบนายจางในชวระยะเวลาหนงในรอบป เปนวถ

ของคนไรบานหลายคน

ทนาสนใจกวานนกคอ ในระหวางทผเขยนคยกบอลโต ผเขยนมกจะ

ตดวธคดหนงโดยไมรตว คอ พยายามจะถามเขาวา เมอไรเขาจงจะกลบ

ไปทำางานเพอจะไดไมตองเปนคนไรบาน แตคำาตอบจากอลโตกลบกลาย

เปนวา เขาไมรสกวาการเปนคนไรบานเปนเรองทยากลำาบาก เขาใชคำาวา

เขาทำางานมาหลายเดอน ตอนนเปนชวงเวลา “พกผอน”

คำาพดทวา การอยขางถนนเปนการพกผอน ไมไดเปนคำาพดเฉพาะ

ของ อลโตเทานน แตคนไรบานหลายคนกสะทอนในทำานองเดยวกน เชน

สตฟ (อาย 34 ป) เปนคนไรบานททาทางบคลกด จบการศกษาระดบ

ปรญญาตร แตตองออกจากงาน เพราะครบสญญาการจางงานครงสดทาย

ในการทำางานเปนพนกงานเกบเงนทรานแฟรนไชสซเปอรมารเกตแหงหนง

เรองการใหออกจากงานเมอครบสญญาจางระยะสน คอ กอนครบ 6 เดอน

นนเปนเรอง “ปกต” ในฟลปปนส เนองจากเปนชองทางททำาใหนายจาง

ไมตองจายเงนสวสดการอยางอนตามกฎหมายแรงงานนอกจากคาจาง

เทานน (Cruz, 2014) ระหวางทกำาลงหางานใหม สตฟไมอยากอยทบาน

จงมาเปนคนไรบาน ยงชพดวยการขายพลาสตกปนงในสวนสาธารณะ

และกหางานใหมไปพลาง เมอผเขยนคยกบเขา ถามความรสกเกยวกบการ

วางงาน เขากบอกวา เขาคดวาไมใชเรองแยอะไรมากมาย เพราะทผานมา

�ญ���������ษ�����

— 293 —

เขาทำางานตอเนองอย 5 ป ไมไดพกผอน ตอนนจงเปนเวลา “พกผอน”

ของเขา

ในทำานองเดยวกน เมอผเขยนคยกบโจโจทไดรบการชวยเหลอจาก

โครงการชวยเหลอคนไรบานแหงหนงใหไดงานเปนพนกงานเกบเงนคาท

จอดรถ เขาทำางานไดราวสามถงสเดอนกออกจากงาน ผเขยนถามถงสาเหต

ทเขาออกจากงาน เขาบอกวาเหนอย ผเขยนพยายามซกถามตอดวยความ

เปนหวงวา เขาจะกลบไปทำางานอกไดหรอไม แตโจโจบอกกบผเขยนวาไม

ตองหวง ตอนนเขาตองการ “พกผอน” เมอได “พกผอน” พอใจแลวจน

“อม” กอน แลวเขาจะคอยกลบไปหางานใหมเอง

สำานวนทวา “ยงไมอม” (wala pang sawa ในภาษาตากาลอก) กบ

ชวตขางถนน เปนสำานวนทคนไรบานพดกนทวไป ความหมายกคอยงไมเบอ

กบชวตขางถนนหรอยงรสกสนกกบชวตขางถนนอย ทำานองเดยวกบทเบน

รสกวายงสนกอยยงไมพรอมกลบไปทำางาน ตวอยางเชน เมอผเขยนคยกบ

จสตน ซงเปนคนไรบานทมเมยและลกอกหนงคนอาศยเปนครอบครวทขาง

ถนน จสตนบอกวาตวเขาเองมทกษะในการขบรถและเคยขบรถจปนมากอน

รายไดหลงหกคาเชาและคานำามนแลว เขาสามารถหาเงนไดไมตำากวาวนละ

500 เปโซ ตอนแรกจสตนใหเหตผลวาเขาไมสามารถกลบไปขบรถเพราะ

ใบอนญาตขบขรถของเขาหมดอาย แตเมอผเขยนบอกวาการกลบไปทำาใบ

ขบขใหมแมจะมคาใชจายกนาจะคมกวา เพราะสามารถหาเงนคนไดไมยาก

อกทงผเขยนรวา จสตนยงเจอแมของเขาอยเสมอ เพราะบานแมของเขา

อยในเมองมะนลา ทายทสดจสตนกบอกผเขยนตรงๆ วา เขายงไมอยาก

กลบไปทำางานขบรถ เพราะเขา “ยงไมอม” กบชวตขางถนน และยงบอก

ผเขยนอกวา ไมตองหวง ถาเขาอมหรอเบอชวตขางถนนเมอไหร เขา

สามารถหาทางของตวเองได

���������������������������������������������������������������

— 294 —

ไลฟสไตลขำงถนน ไลฟสไตลชวตเคลอนท

จากการตดสนใจทจะกลบมามชวตขางถนนของเบน รวมถงทศนะของ

อลโต และอกหลายคนทมองการอยขางถนนเปนการพกผอนหรอรสกวาม

สสนทนาดงดดสะทอนวา การเปนคนไรบานของเขามไดมาจากการถกผลก

จากปจจยทางเศรษฐกจและสงคม (เชน ตกงาน มปญหากบครอบครว)

ใหกลายมาเปนคนไรบานเพยงดานเดยว แตในฐานะมนษยผกระทำาการ

พวกเขาไดแสดงออกถงการ “เลอก” ทวงทำานองชวตของตวเองทจะอยท

ขางถนน แทนทจะถกกกขงอยททำางานและพกอยกบนายจาง การไดเลอก

เสนทางชวตตวเองวาจะอยอยางไร ซงสะทอนถงอตลกษณและคานยมท

พวกเขายดถอ จงเรยกไดวาพวกเขาไดเลอกไลฟสไตลหรอทวงทำานองชวต

ตวเอง (Sobel, 1981 cited in Cohen et al., 2015, p. 156) นนคอ ไลฟ

สไตลไรบาน

มากกวานน ไลฟสไตลชวตขางถนนทคนไรบานเลอก กมลกษณะเปน

ไลฟสไตลแบบเคลอนท หรอทวงทำานองชวตเคลอนท (lifestyle mobilities)

ในความหมายทวา เปนการเคลอนททแตกตางจากการศกษาการยายถน

(migration) ทผานมาทมจดเนนทจดเรมตนและทปลายทาง แตทวง

ทำานองชวตเคลอนทเปนไลฟสไตลทเคลอนทอยเสมอ (on the move) จน

การเดนทางเปนวถชวต (Cloke et al., 2003; Martin, 2002; Cohen et

al., 2015, p. 155) จนยากทจะระบวาทใดเปนจดเรมตน ทไหนเปนปลาย

ทาง ชวตของคนไรบานในมะนลาหลายคนไมไดเปนเสนตรงแบบทหลายคน

มกเขาใจวา มาจากทใดทหนงกอนจะมาเปนคนไรบาน จากนนมาเปนคน

ไรบาน และตอไปกออกจากการเปนคนไรบาน

ตรงกนขาม คนไรบานหลายคนมเสนทางชวตทกลบไปกลบมา ระหวาง

การเปนคนไรบานกบการมทอยอาศย แตการเคลอนทระหวางสองสถานะ

�ญ���������ษ�����

— 295 —

ดงกลาว กไมใชการอพยพยายถนตามฤดกาลทหมนเวยนวนกลบมาทเดม

(rotation) เพราะสถานททคนไรบาน เคลอนยายไปนน กระจดกระจาย

ไรทศทาง ไมไดวนเวยนซำาทเดม ดงเชนเบนเคยทำางานและพกอาศยอยกบ

เจานายมาหลายแหงสลบกบการเปนคนไรบาน เชน รานขายอาหาร ราน

ขายกลวย รานสงแกสหงตม ฟารมเปด และฟารมหม

มากกวานน การแสดงออกของเบนและอลโตทวา การใชชวตขางถนน

ของคนไรบานเปนชวตทสนกและมสสน กยงสะทอนทวงทำานองชวต

เคลอนทเปนอยางดในประเดนทวาไลฟสไตลชวตแบบน เปนการทลาย

เสนแบงระหวางงาน (work) กบการพกผอน (leisure) ในการเดนทาง

(Cohen et al., 2015, pp. 161–162) กลาวคอ ทวงทำานองชวตเคลอนท

ไมใชการเดนทางเพอไปทำางานหรอเพอทองเทยวพกผอนหยอนใจอยางใด

อยางหนง หากแตเปนการเดนทางทมทงสองอยางซอนอยในตว ดงเชน

เบนทรสกวาชวตขางถนนสนกมสสนกวาการทำางานในฟารมหม ทำานอง

เดยวกน อลโตกรสกวาชวตเคลอนทขางถนนเปนการพกผอน มากกวาการ

ทำางานและอยประจำากบนายจาง อยางไรกด ไมไดหมายความวาชวตเคลอน ท

ขางถนนของเบนและอลโตจะมแตดานการพกผอนดานเดยว หากแตพวก

เขาตองเคลอนทพรอมๆ กบการหาเลยงชพดวย ไมวาจะเปนการเดนไปกน

ขาวทโครงการแจกอาหาร หรอเดนเกบของเกา มนจงเปนการเคลอนทเพอ

หาเลยงชพและพกผอนไปพรอมๆ กน

ไลฟสไตลของชวตเคลอนทยงทาทายการจดประเภททผกตดกบพนท

ทหยดนง โดยเฉพาะประสบการณทเรยกวา บาน (home) และ การหาง

ไกล (away) การศกษาการยายถนแบบเกามกจะกลาวถงบานทผยายถน

จากมา สวนผยายถนทอยทดนแดนปลายทางกมกถกกลาวถงในฐานะคน

ทอยหางไกลบาน (Cohen et al., 2015, pp. 162–165) แมระยะหลง การ

ศกษาขามพรมแดน (transnationalism) จะใหความสนใจเกยวกบการทผ

���������������������������������������������������������������

— 296 —

อพยพมจนตนาการถงบานเกด (homeland) ของตน เชน ชาวฮต ทอาศย

อยในคายอพยพในแทนซาเนย (Malkki, 1995) อยางไรกตาม คำาอธบาย

ทำานองนกยงผกตดกบการมบานทจดเรมตนเปนอดมคตทผอพยพถวลหา

ผคนทมไลฟสไตลเคลอนทไมมประสบการณความรสกเกยวกบบาน

ทเปน “รงนอน” ทพวกเขาถวลจะกลบคนดงทกลาวขางตน เพราะพวกเขา

ไมไดมความรสกถงบานทมราก (root) หยงลกทใดทหนงเปนพเศษ พวก

เขาอาจจะนบทกๆ ททพวกเขาแวะพกเปนบาน เรยกวาพวกเขาพกพา

“บาน” ตดตวไปกบเสนทาง (route) ทพวกเขาเดนทางไปดวย (Hannam

et al, 2006; Cohen et al., 2015, pp. 163–164) หรอกลาวในอกทางหนง

วา คนทมทวงทำานองชวตเคลอนทไดทลายเสนแบงระหวาง “บาน” กบ

“ความหางไกล” นนคอพวกเขาไมไดรสกวาทใดทหนงทพวกเขาเคยแวะพก

เปน “บาน” ทพเศษกวาบานอนๆ ขณะเดยวกนกไมไดรสกหางไกลจาก

จดกำาเนดของ “บาน” ดวย แตละททเขาแวะพกเปนบานในแบบของมน

เองในชวขณะหนง เมอเปลยนทแวะพกกเปนบานอกแบบหนง พวกเขาจง

ไมไดรสกหางไกลบานทใดเปนพเศษดวย

การไมมความรสกทแบงแยกชดเจนระหวาง “บาน” และ “ความหาง

ไกล” เหนไดชดในอลโต เนองดวยเขาโตมาในครอบครวทพอแมพนองตาง

แยกทางกนไปหมดแลว มเพยงพสาวบญธรรมทมาจากภมลำาเนาเดยวกน

ทเขาสามารถแวะพกได แตเมอบานหลงนนถกไฟไหม ลกสาวของพสาว

บญธรรมโตเปนสาวและมครอบครวของตวเอง อลโตกเหลอความรสกเพยง

เบาบางวาทนนคอบานของเขา ไมไดมความรสกโหยหาทจะอยากจะกลบ

ไปอยบานของพสาวบญธรรม ตรงกนขาม เขาพรอมทไปทำางานเพอพกอย

กบนายจาง หรอไมกอยทขางถนน

ดงทกลาวแลววา อลโตเคยพาผเขยนไปทนาเกลอทเขาเคยทำางาน

วนนนอลโตพาผเขยนไปทกระตอบทเปนทพกคนงานซงปลกสรางจากวสด

�ญ���������ษ�����

— 297 —

ธรรมชาตงายๆ บนพนดน มเพยงแครยกพนสำาหรบนอน เนองจากชวงนน

ไมใชชวงทำานาเกลอจงมคนงานอยไมมาก ทกระตอบคนงาน อลโตไปดท

ชนวางของ เมอเหนเสอผาเกาของตนเอง กพดขนวา “นเปนเสอผาของฉน

เอง ทงไวน” ความรสกของเขาปะปนกนระหวางการยอนนกถงวาทนเปน

ททเขาเคยอย ดงมเสอผาเปนรปธรรมของความทรงจำาวาเขาเคยพกและ

ทำางานอยทน แตกไมไดผกพนลกซงถวลหาทนมากนก เพราะเขาแทบไม

เคยพดถงทพกหรอความทรงจำาทเขามตอทนใหผเขยนฟงกอนหนาน ความ

รสกของเขาทมตอนาเกลอนนไมมากไมนอยไปกวาความรสกทเขามตอบาน

พสาวบญธรรม

ประสบการณของอลโตอกเชนกนทสะทอนการมทวงทำานองชวต

เคลอนทของเขาในประเดนตอมากคอ เขาไมไดใชชวตวนเวยนดงเชนผ

อพยพตามฤดกาล (seasonal migration) ทยายถนเพอไปทำางานในฤดกาล

หนงแลวกลบไปทบานเกด กอนทจะยายถนในปตอมาเปนวงจรเวยนซำา

(rotation) ซงสอนยวามความตงใจทจะกลบไปทเดม แตทวงทำานองชวต

แบบเคลอนทจะยายแบบไรทศไรทางสลบซบซอน (Cohen at al., 2015,

pp. 159–160) กรณของอลโต แมเขาจะเคยทำางานทนาเกลอนมากอน และ

สามารถกลบมาทำางานในฤดรอนไดไมยากเพราะเขาคนเคยกบเจาของนา

เกลออยแลว ถงขนาดเจาของนาเกลอใหเงนคารถแกอลโตลวงหนาถง 1,000

เปโซ (750 บาท) โดยเปนเงนคารถใหเขากลบมาทำางานในเดอนตอไปทฤด

นาเกลอจะมาถงเปนเงน 500 เปโซ และอก 500 เปโซ เพอใหพาคนงาน

อกคนมาทำางานดวย (คารถเดนทางมาทนจรงๆ ไมถง 200 เปโซตอคน

เงนทใหจงเปนเสมอนเงนคาจางใหอลโตหาคนงานมาดวยมากกวา) แตเมอ

ถงเวลาอลโตกไมไดกลบไปทำางาน ผเขยนถามเขาหลายครง รวมถงเตอน

ดวยวา รบปากเจาของนาเกลอแลวและรบเงนคารถมาแลว ไมกลบไปทำางาน

หรอ อลโตกบอกวา เขาไมอยากกลบไปทำางานเพราะแดดรอน คาแรงตำา

���������������������������������������������������������������

— 298 —

ราวหนงเดอนตอมา อลโตบอกผเขยนวาเขากำาลงมแผนทจะไปตาง

จงหวด เปนสงทเขาไมเคยคดหรอพดถงมากอน ตอนแรกเขาเลาวา ม

เพอนคนไรบานชกชวนเขาใหไปทำางานทาสทตางจงหวด หลงจากอลโต

หายหนาไปราวหนงสปดาห เขากกลบมา เขาบอกวางานทาสเสรจแลว แต

เขากำาลงจะกลบไปทนนอก เพอไปอยเฝาบานและสวนราง เขาไปดพนท

มาแลว พออยได ผเขยนพยายามถามเขาวา ไดคาจางหรอไม และไดเทาไร

อลโตปฏเสธทจะตอบเปนตวเลข เขาบอกแควา นอยมาก สปดาหตอมา

อลโตกตดสนใจเดนทางอกครง เขาไปเฝาสวน ซงจะเรยกวาเปนงานกไมใช

ทเดยวนก เพราะเขาแคไปเฝาทเทานน โดยเจาของบานจะใหคากนอยกบ

เขา มนจงเปนการเดนทางอกครงหนงเพอไปทใหมทเขาไมเคยไป ไมใช

เดนทางซำากลบไปทนาเกลอ เปนการเดนทางททงเพอการพกผอนและเพอ

ยงชพในเวลาเดยวกน จากเสนทางชวตของอลโตทผานมา คงไมเกนเลย

หากผเขยนจะอนมานวา เขาคงไมไดอยเฝาสวนนานหลายเดอนหรอถงป

อกไมนาน อลโตกคงเดนทางอก อาจจะกลบมาททองถนน หรอไปทอนๆ

กตาม ดงไลฟสไตลเคลอนทของเขา

กำรเคลอนทในชวตประจ�ำวนของคนไรบำน: เดน

“การเดนคอชวตของคนไรบาน” เบนพดขนมา ดวยนำาเสยงกลวหวเราะ

หยนตวเองอยในคอ ในชวงเวลาทยงไมถงหกโมงเชา ทผเขยน เขา และ

เพอนคนไรบานอกสามคนเดนเทาจากรมถนนโอตส (Otis) สถานทนอน

ของพวกเราไปทหนาโบสถซางตาครส เปนระยะทางราว 3.6 กโลเมตร เพอ

ไปรบแจกอาหารเชากอนเวลาเจดโมง

คำาพดของเบนสะทอนความรสกของคนไรบานวา ไลฟสไตลไรบานนน

�ญ���������ษ�����

— 299 —

เกยวของกบการเดนอยางแยกไมออก เนองจากพวกเขาไมมทพกอยอาศย

ทเปนโครงสราง กจวตรประจำาวนซงคนทมทอยอาศยสามารถทำาไดในท

แหงเดยว เชน เขาหองนำา กนอาหาร หลบนอน แตคนไรบานตองเดนไป

ตามทตางๆ เพอทำากจวตรประจำาวนเหลาน ชวตของคนไรบานจงเกยวของ

กบการเคลอนทอยางแยกไมออก (May, 2000) การปรบตวทสำาคญของ

คนทเพงมาเปนคนไรบานคอ ตองทำาตวใหชนกบการเดนเปนระยะทาง

เกอบ 10 กโลเมตรตอวน งานวจยเกยวกบการเดนทางของคนไรบานกระบ

ไววา การเคลอนยายของคนไรบานสมพนธกบสถานทใหบรการคนไรบาน

เรยกวาวงจรของการไรบาน (homelessness circuits) (Wardhaugh,

1996) งานศกษาคนไรบานทลาสเวกสช ใหเหนวา ทตงขององคกรทแจก

อาหารใหคนไรบานมสวนในการกำาหนดการเคลอนทของคนไรบาน ถง

ขนาดทองคกรภาคธรกจลงขนบรจาคใหองคกรสาธารณประโยชนไปแจก

อาหารในพนททหางจากยานทองเทยว เพอไมใหคนไรบานไปรบกวนนก

ทองเทยว (Borchard, 2005)

การเคลอนยายในชวตประจำาวนหรอการเดนของคนไรบานในมะนลา

กเปนไปในทำานองเดยวกบงานศกษาทผานมาคอ สถานททใหบรการใหคน

ไรบานไดทำากจวตรประจำาวนมอทธพลตอเสนทางการเดนของคนไรบาน

เรมตงแตตนนอน คนไรบานตองรบออกจากทตวเองใชนอน ไมวาจะนอน

ทชายคาหนาตกแถว หรอบนทางเทา เพราะไมใชสถานททควรนอนใน

สายตาของคนทวไป หากสายแลว มคนเดนผานไปทำางานแลวคนไรบาน

ยงไมลกจากทนอนจะถกมองวา อยผดทผดทาง หรอขเกยจ

เรองปกตทคนมทอยอาศยอาจไมเคยนกถงกคอ การเขาหองนำา แต

สำาหรบคนไรบาน ทกครงทจะเขาหองนำา พวกเขาตองเดนเปนระยะ 200–

300 เมตร เปนอยางนอย คนไรบานตองเรยนรอยตลอดเวลาวา ตามยาน

ตางๆ ทตวเองเดนไปนนจะเขาหองนำาไดทไหน หากนงเลนอยแถวสวน

���������������������������������������������������������������

— 300 —

สาธารณะลเนตา จะมหองนำาภายในสวน แตตองเสยคาเขาหองนำาครงละ

5 เปโซ (3.50 บาท) คนไรบานจะประหยดเงนดวยการเดนไปเขาหองนำา

ตามรานอาหารแฟรนไชสแบรนดตางๆ แถวลเนตามรานทนยมอยสองแหง

กคอ รานแฟรนไชสไกทอดชอดงของฟลปปนสทอยใกลๆ แตผเขยนไม

คอยถนดเขารานน เพราะมกม รปภ. อยหนาราน ผเขยนขยาดทจะเดน

ผาน รปภ. ตรงไปเขาหองนำา ผเขยนจะยอมเดนเลยไปอกราวครงกโลเมตร

ไปทรานแฟรนสไชสขายแฮมเบอรเกอรจากอเมรกา เพราะรานนมประตทาง

เขาสองดาน ประตหนาม รปภ. แตประตหลงไมม สามารถเดนเขาประตและ

เขาหองนำาเลย และเปนเรองธรรมดาทจะเจอคนไรบานรอเขาหองนำาทน

คนแรกทผเขยนยายไปนอนทหนาตกแถวรมถนนโอตส หลงจากโรบน

แนะนำาเรองทนอนวา ตรงไหนวางทจะนอนได เขากเตอนผเขยนวา ทนน

ดทกอยาง ทงเรองความสะอาด ไมวนวาย ไมมคนทะเลาะกน ไมมขโมย

แตขอเสยทสำาคญขอเดยวกคอ แถวนนไมมหองสวม ดงนนมอเยนตอน

กลางคนอยากนมาก โดยเฉพาะแกงถวเขยวจากบมไบย (วดซกข) เพราะ

ถากนเยอะ ทองเสยตอนกลางคน ตองเดนไปถายตรงรมสะพานขามคลอง

เทานน

หองนำาหรอททสามารถใชขบถายได จงมสวนสำาคญในการกำาหนดการ

เดนของคนไรบาน อยางเชน โบสถฮอสปโช เดอ ซาน โฮเซ (Hospicio

de San Jose) ทใหบรการชวยเหลอคนไรบานทกวนจนทร พธ ศกร แตท

พเศษคอ โบสถแหงนมหองนำาทสามารถอาบนำาไดดวย คนไรบานหลายคน

แมจะไมใชสมาชกทจะเขารบการบรการใหคำาแนะนำาการชวยเหลอและกน

อาหารเทยง แตจะมาทนเพอเขาหองนำาตงแตหกโมงเชา เมอเขาหองนำาเสรจ

จงคอยไปกนขาวทซางตาครส หรอไปทอนๆ ตอ แตถาวนอนๆ ทไมมการ

ใหบรการ คนไรบานกจะไมเดนมาทนกน

พผหญงคนไรบานคนหนงบอกผเขยนวา เธอถนดนอนทเบยวอลค

�ญ���������ษ�����

— 301 —

มากกวานอนตามหนาตกแถว เพราะตามหนาตกแถวไมมทจะถายได

สะดวก แมเพยงแคถายเบาสำาหรบผหญงกไมสะดวกเหมอนผชาย สวนท

เบยวอลคมกำาแพงกนนำาทะเล (seawall) สงประมาณ 70–80 เซน ตเมตร

ผหญงจงสามารถขามกำาแพงไปอยฝงทะเลทมโขดหนและถายทนนได ดวย

เหตผลเรองความสะดวกในการเขาหองนำา คนไรบานจะชอบเตรดเตรอย

แถวสวนลเนตาเพราะสามารถเขาหองนำาไดสะดวก

สถานทอาบนำากมสวนกำาหนดเสนทางการเดนของคนไรบาน โดยทวไป

คนไรบานจะหาทอาบนำาทไมตองใชเงน ซงกจะมโบสถบางแหงเทานนท

อนญาตใหคนไรบานอาบนำาได เชนทโบสถฮอสปโช เดอ ซาน โฮเซ มให

อาบ นำาไดทกวนจนทร พธ ศกร ดงทกลาวไปแลว ถดมาคอทโบสถเออร-

มตา (Ermita) ทอนญาตใหอาบนำาไดทกเยนวนพฤหส ทนอยหางจากสวน

ลเนตาไมถงหนงกโลเมตร ใชเวลาเดนไมถง 15 นาท สถานทอกแหงท

สำาคญคอ โรงเรยนปาโกะ (Paco) ทอนญาตใหคนไรบานไดอาบนำาและซก

ผาได ในตอนสายของวนอาทตย คนไรบาน จากทตางๆ จะไปอาบนำาและ

ซกผาทโบสถแหงนกนมาก บางคนเดนไกลจากซางตาครสมาทปาโกะ เปน

ระยะทาง 3 กโลเมตรเศษ

แตทอาบนำาและซกผาทไกลมากแหงหนง กคอทชาเปล (Chapel) นกาย

คาลบาร (Calvary) ในเมองเกซอนซต (Quezon City) ซงอยหางจากสวน

ลเนตาเกอบ 10 กโลเมตร ใชเวลาเดนเทาราวชวโมงครงถงสองชวโมง ทน

มกจกรรมแจกอาหารใหคนไรบานทกเยนวนพธ เรมตงแตใหคนไรบานเขามา

ซกผาและอาบนำาตอนหาโมงเยน พอถงหกโมงครงกเขาเรยนไบเบลจนถง

สองทมเศษจงไดกนอาหาร จากนนกเดนกลบมามะนลา ผเขยนเคยไปกน

ทน กวาจะเดนกลบมาถงทนอนทโอตสกเปนเวลาหลงสทมไปแลว มคน

ไรบานจากมะนลามาทนไมมากนก ราวครงละ 30–40 คนเทานน เพราะ

ระยะทางนนไกลเกนไป สวนคนทตดสนใจมามหลายเหตผลประ กอบกน

���������������������������������������������������������������

— 302 —

บางชอบการเรยนไบเบลทเขมขน บางชอบอาหารของทนซงดกวาทอน และ

ไดนงกนบนโตะอาหาร ไมไดแจกอาหารใสถงพลาสตกเหมอนโครงการแจก

อาหารสวนใหญ และกมคนไรบานทมาทนเพราะตองการอาบ นำาและคด

วาการเดนระยะทางไกลๆ ไมไดเปนเรองยากลำาบากอะไร เชน วเซนเต

วเซนเต นอนทเดยวกนกบผเขยนทตกแถวรมถนนโอตส เขาสามารถ

รกษาเนอตวใหสะอาดจนผเขยนสงสยวาเขาทำาอยางไร เขาบอกวากดวย

การเดนไปอาบนำาตามโครงการแจกอาหาร ทงๆ ทเขาไมไดสนใจการเรยน

ไบเบลแตอยางใด โครงการแจกอาหารมกจะมเงอนไขใหคนไรบานไดทำา

กจกรรมกอนจะไดอาหาร วเซนเตจะนงซงกะตายไมสนใจ ขอแคกนอาหาร

และไดอาบนำาเทานน อยางทฮอสปโชทผเขารวมโครงการตองผานการ

สมภาษณคดกรองจากเจาหนาทกอน วเซนเตไมสนใจสมครเปนสมาชก

เขาแคไปอาบนำาตอนเชาแลวกไปทอนตอ ไมสนใจกระบวนการพดคย สวน

ทคาลบาร เขากเดนไปเพออาบนำาเปนหลก จากนนกเดนกลบ ผเขยน

สงสยวาไปกนขาวและอาบนำาไกลๆ ทคาลบารจะคมกบการเดนกลบมาหรอ

พรอมพดทเลนทจรงวา กนอมทนนกวาจะเดนกลบมาถงกหวใหม หรอ

อาบนำาทนนเดนกลบมากเหงอโชกอก วเซนเตตอบวาไมถงขนาดนนหรอก

เดนกลบมาถงกกำาลงดไดนอนหลบสนท

เมอชวตประจำาวนของคนไรบานแยกไมออกจากการเดน ผเขยนคำานวณ

ระยะทางการเดนของคนไรบานหากเขาตองใชชวตกบการไปตระเวนกนขาว

ตามทตางๆ แตละวนคนไรบานเดนราว 9–10 กโลเมตร ยงไมนบการตอง

เดนไปหาเขาหองนำา สำาหรบคนทไมเคยชนกบการเดนเทา ระยะทางเชนน

ยอมถอเปนเรองทลำาบากไมนอย ผเขยนเองกใชเวลานานกวาจะปรบตวให

เคยชนกบการเดนทางระยะทางไกลๆ ในแตละวน

ในชวงแรกๆ ทผเขยน ยงไมชนกบการเดนไปตระเวนกนขาว จงรสก

เหนอยและออนเพลยมากจากการเดนทงวน เชามดวนหนง ขณะทนอน

�ญ���������ษ�����

— 303 —

อยททางเทาของถนนยเอน (UN Street) และถกปลกขนโดย นานายโรส

เธอเปนคนไรบานวยคณปาอายราวหกสบเศษๆ รปรางเลกและกระฉบ

กระเฉง ขณะนนนาจะเปนเวลายงไมถงตหา คนไรบานคนอนๆ ทนอน

ใกลๆ กน ตางทยอยลกพบพลาสตกทใชปนอนใสกระเปาและเตรยมตว

ออกเดนไปทซางตาครสซงเปนทแจกอาหารมอเชา ผเขยนทำาทางวเงยยง

ไมอยากลก นานายโรสทกำาลงยนรอออกเดนทำาทากำามอเหยยดแขนแลว

สะบดแขนสะบดขาเหมอนกำาลงออกกำาลงกาย แลวพดกบผเขยนเปนภาษา

องกฤษวา “exercise” ทงๆ ทโดยปกตเธอพดภาษาองกฤษไดนอยคำามาก

แตครงนเธอตงใจพดเพอสอวา การเดนคอการออกกำาลงกายใหราง กาย

แขงแรง เปนการสะทอนประสบการณในระหวางการเดนเทาของคนไรบาน

ในทางบวก

ทำานองเดยวกน เอดด คนไรบานทชอบดมสราหนกมากคนหนง ชวน

ผเขยนไปทบานเพอนของเขาทอยในเมองคาโลโอกน (Caloocan City) ทาง

ตอนเหนอของมะนลา หากเดนตองใชเวลาเดนเทามากกวาหนงชวโมง

ผเขยนเขาใจวาเราจะเดนทางไปดวยรถจปน รถโดยสารสาธารณะคลายกบ

รถสองแถวบานเรา เพราะเขาเองเปนคนไรบานทมกมเงนตดตวเสมอ แต

เขาบอกวาเขาอยากเดนมากกวา เพราะการเดนนอกจากจะเปนการออก

กำาลงกายทดแลวยงไดชมบานเรอนตกแถวไปพรอมๆ กนดวย แลวยงสำาทบ

กบผเขยนอกวา “โดยเฉพาะอยางยงสำาหรบนาย นายเปนนกศกษา นาย

ควรจะเดน นายจะเหนชวตของผคน ขณะทนายเดน” นกเปนอกตวอยาง

หนงทใหความหมายกบการเดนไปในทางรนรมย นอกเหนอจากทโรบน

บอกวา การเดนระยะทางไกลเพอไปกนขาวนนเปนการเดนเลนทผเขยน

กลาวไวตงแตตอนตนของบทความ

อยางไรกด แมคนไรบานจะแสดงออกวา พวกเขาสามารถมไลฟสไตล

แบบเคลอนทได หรอคดเชงบวกกบการเดนได แตการเดนกเชนเดยวกบ

���������������������������������������������������������������

— 304 —

การเคลอนไหวแบบอนๆ ตรงทวาไมไดเปนไปอยางเสรและเทาเทยม หากถก

จำากดและควบคมดวยความสมพนธเชงอำานาจ (Cresswell, 2010) เรมตน

จากคนไรบาน ทเกบของเกามกเปนเปาหมายทถกจำากดการเดน เจา หนาท

ผควบคมการใชพนทสาธารณะทมองวาคนเกบของเกาทำาใหพนทสาธารณะ

ซงถกออกแบบสำาหรบการพกผอนหยอนใจตองถกแปดเปอนเพราะเสอผา

สกปรกและกจกรรมคยถงขยะหาของเกาของพวกเขา เชน ทสวนลเนตา

คนไรบานทเปนคนเกบของเกาถกหามเดนผาน โดยเรมจากหามเกบและ

คยหาขวดนำาในสวนสาธารณะ ตอมาการหามกเขมขนขน เปนหามคนทม

ถงสะพายคลายคนเกบของเกาเดนผานสวน ทงๆ ทสวนสาธารณะเปนทาง

ผานระหวางถนนสองสาย คนไรบานทสะพายถงเกบของเกาจะตองเดน

ออมแทน หนกมากกวานนอกกคอตรวจคนคนไรบานทมขาวของพะรง-

พะรงหวถงพลาสตกวา พวกเขาใชคนเกบของเกาหรอไม การตรวจคนเชน

น ทำาใหคนทหวถงพลาสตกอยางนานายโรสไมอยากเดนผานสวนลเนตา

แมวาเธอจะไมไดเกบของเกากตาม

พนทสาธารณะในชวงทมกจกรรมพเศษกยงเปนตวจำากดการเดนของ

คนไรบานดวย เชน ในวนทมการจดงานเฉลมฉลองวนประกาศอสรภาพ

(Independent Day) ซงตรงกบวนท 12 มถนายน ในป 2556 มการฉลอง

ทลาวโตน (Lawton) ซงเปนพนทสวนสาธารณะเชงสะพานขามแมนำา

ปาสก (Pasig) โดยปกตทนไมม รปภ. จงทำาใหคนไรบานหลายคนมานงพก

ผอนอยแถวน แตในวนฉลอง คนไรบานถกหามไมใหเตรดเตรอยแถวนน

แมแตคนทตองการจะเดนผานสวนนนเพอเดนขามสะพานไปอกฝงหนงก

ถกหาม พวกเขาตองเดนเลยงไปใชสะพานอกแหงหนงทอยใกลกน การ

กวดขนไมใหคนไรบานทเกบของเกาเดนผานยานนนมมาตงแตกอนวนงาน

คนไรบานสองคนทแคเดนผานแถวนนในเวลากลางวน แตเขาสะพายถงใบ

ใหญบงบอกวาเปนคนเกบของเกากจะถกเจาหนาทฝายพฒนาและสวสดการ

�ญ���������ษ�����

— 305 —

สงคมนำาตวขนรถ ไปทำาประวต ตดผมสน กอนจะถกขวา หามเดนผาน

ยานลาวโตนอกจนกวางานฉลองวนประกาศอสรภาพจะผานไปแลว

นอกจากน เงอนไขทางดานสาธารณปโภค ซงมอทธพลตอการเคลอน

ยาย (Sheller & Urry, 2006, p. 210) กมสวนกำาหนดการเดนของคนไรบาน

เชนกน เรมตนจากแสงสวาง เมองมะนลาเปนเมองทไมมความปลอดภย

ในเวลากลางคนมแสงสวางไมเพยงพอ เหตการณปลนจ ดกทำาราย เกด

ขนไดงาย แมแตคนไรบานทไมมทรพยสนมคากยงกลวถกปลนจ การเดน

ในทมดๆ จงไมปลอดภย อาจถกทำาราย ถกละเมดทางเพศได คนไร บาน

จงตองเรยนรทจะหลกเลยงเสนทางทไมปลอดภย เชน ในละแวกลาวโตน

มสะพานขามแมนำาปาสกไดถงสสะพาน แตสะพานทปลอดภยสำาหรบขาม

เวลากลางคนมเพยงสะพานเดยวคอ สะพานอยาลา (Ayala Bridge)

เพราะทสะพานนน มเกาะกลางแมนำาและเปนทตงของโครงการแจกอาหาร

ฮอสปโชทม รปภ. อยหนาโบสถตลอดคน คนไรบานทนอนทถนนยเอนหรอ

ถนนโอตสหากจะมารบแจกขาวตอนหวคำาวนศกรทโบสถซานเซบาสเตยน

(San Sebastian) จะเลอกเดนขามสะพานน แตจะไมขามสะพานตรงหนา

โบสถเคยโปะ เพราะขนชอวา มคนดมกาว หรอคนเสพยาเสพตดประเภท

อนอกมาก แถมยงมกลนเหมนจากการขบถายคลงไปทวอกดวย

บรบทของไลฟสไตลเคลอนทขำงถนน

ในสวนสดทายน ผเขยนจะกลาวถงบรบทของคนไรบานในมะนลา เพอ

ความเขาใจทรอบดานขนวา ทำาไมคนไรบานบางสวนจง “เลอก” ใชชวต

แบบไลฟสไตลเคลอนท เพอมใหมองชวตเคลอนทในเชงเพอฝนเกนไปวา

นาหลงใหล หรอรวมถงเพอตอบคำาถามทอาจถกตความไปไดวา คนทม

���������������������������������������������������������������

— 306 —

ทวงทำานองชวตเคลอนทขางถนนเปนคนขเกยจไมยอมทำางาน การทคนไร

บานอยางเบนและอลโตใชชวตบนเสนทางวกวนกลบไปกลบมาระหวางการ

เปนคนไรบานและมทอยอาศย ในหลายๆ โอกาสทคนไรบานสามารถออก

จากทองถนนและมทอยอาศยคมหวแลว แตพวกเขาตดสนใจทจะกลบมา

ทถนน

ทางเลอกหลกทคนไรบานสามารถจะออกจากขางถนนกคอ การไป

ทำางานกบนายจางทใหทอยอาศยพรอมดวย แตปญหากคอ คาจางทพวก

เขาไดรบนนตำามาก ตำากวาคาแรงตามกฎหมายเกนรอยละ 50 ในขณะท

ตองทำางานใชแรงงานหนก ทำาใหพวกเขาพบวา การทำางานกบการใชชวต

ขางถนนกไมไดแตกตางกนมาก คอแคมกนพอใชเหมอนกน แตทขางถนน

มขอดทเพมมาคอความเปนอสระ ตวอยางเชน เบนทำางานทรานขายอาหาร

ซงนายจางคำานวณวา เขาใหเบนกนอาหารฟรแลวยงมทพกใหดวย (แม

คณภาพทพกจะมาตรฐานตำา ตองนอนแออดรวมกบคนอนๆ ในหองรอนๆ

กตาม) นายจางจายคาแรงใหเบนเพยง 100 เปโซ ตอวน สำาหรบการทำางาน

12 ชวโมงตอวน ทงๆ ทคาแรงตามกฎหมายคอ 466 เปโซตอวน การท

นายจางกดคาแรงเชนน เพราะอตราการวางงานในฟลปปนสสง หากเบน

ไมยอมรบคาแรงตำาขนาดน กจะมคนตกงานไรทางเลอกคนอนๆ พรอมจะ

ทำาแทน นายจางจงไมประสบปญหาขาดแคลนแรงงาน ทำานองเดยวกน ใน

คราวทอลโตไปทำางานทนาเกลอซงเปนงานทกนอยกบนายจาง นายจางยง

ใหคาแรงตำามากคอเพยง 1,500 เปโซตอเดอน

ผลทตามมากคอ คาจางทตำาไมสามารถจงใจใหคนงานยอมทำางานได

นาน ผเขยนไมเหนดวยกบทาทขององคกรทชวยเหลอคนไรบานทมกจะ

ตำาหนทคนไรบานวาไมยอมอดทนทำางาน ทงๆ ทรากของปญหากคอ ระบบ

ทนายจางเอาเปรยบคนงานจากการจายคาแรงทตำามาก (บญเลศ, 2558)

ผเขยนเคยคยแลกเปลยนเรองนกบเบน เพราะเบนมกจะแสดงทาทวาคน

�ญ���������ษ�����

— 307 —

ไรบานสามารถทำางานได ถาอยากทำางาน และยอมรบวา เปนเพราะตวเขา

เองทไมอยากทำางานประจำา เขาจงทำางานหยดๆ ขาดๆ แตเมอผเขยนแยง

วา ทเบนไมรสกอยากทำางาน เพราะรสกวาจะทำางานหรอเปนคนไรบาน

กไมไดแตกตางกนมากตางหาก ตรงกนขามหากนายจางจายคาแรงใหเบน

มากกวาน ไมตองถงคาแรงขนตำา ใหไดสกสามรอยเปโซ พรอมมอาหาร

สามมอ เบนคงไมออกจากงานงายขนาดน เบนจงยอมรบเหตผลของผเขยน

ดงนน เราอาจตความการทคนไรบานเลอกการใชชวตแบบเคลอนยายอย

เสมอไปในทางทผด หากเราไมพจารณาบรบทความสมพนธเชงอำานาจ

(Cresswell, 2006, p. 2) ทวา พวกเขาตองการหลกเลยงการถกขดรด

ดงนน การทมคนไมนอยใชชวตเคลอนทขางถนน กลบไปกลบมา

ระหวางการทำางานมทอยอาศยกบการอยทขางถนน เพราะเสนแบงระหวาง

การมบานกบการไรบานในมะนลาคอนขางเบาบางมาก กลาวคอ หากคน

ไรบานอยากหางานระดบลางทำาทไดคาตอบแทนตำา มความไมมนคงสง ก

สามารถหาไดไมยาก แตดวยความทงานเหลานเปนงานหนกไดคาแรงถก

จงไมจงใจใหลกจางทำางานไดนาน เมอมปญหาขดแยงกบนายจาง พวกเขา

กมกจะออกจากงานอยางงายๆ เชนเดยวกน หากวนหนงเขามแรงฮด อยาก

จะทำางาน เขากอาจจะยอมไปทำางานระดบลาง

สวนทางเลอกอนๆ ทใหคนไรบานไดพกพงกบครอบครว กจะพบวา

คนไรบานหลายๆ คนมประสบการณคลายอลโต คอ มภมหลงมาจาก

ครอบครวทมฐานะยากจนอยแลว ไมไดมตนทนทจะโอบอมชวยเหลอพวก

เขาได ทำาใหคนไรบานหลายคนตองออกมาใชชวตขางถนนตามลำาพง

ผ เขยนไมเหนดวยกบขอวจารณครอบครวในเชงศลธรรมวา ไมดแลสมาชก

ในครอบครวทลำาบาก เพราะจำาเปนตองพจารณาวา ครอบครวมทรพยากร

และความสามารถมากพอหรอไม

กลาวโดยสรป บทความน ใชแนวคดไลฟสไตลแบบเคลอนทมาทำาความ

���������������������������������������������������������������

— 308 —

เขาใจวถชวตของคนไรบานในมะนลาทพรอมจะเคลอนยายตลอดเวลา เปน

การเคลอนทกลบไปกลบมาระหวางการมทอยอาศยและการเปนคนไรบาน

ทขางถนน โดยเปนการใชชวตเคลอนทซงมมตซอนทบกนระหวางการทำางาน

กบการพกผอนหยอนใจ แนวคดดงกลาวชวยเปดใหเหนมมมองใหม แทนท

จะมองคนไรบานในฐานะทถกกดดนบงคบใหเลอกเปนคนไรบาน มาสการ

พจารณาวา คนไรบานไดเลอกไลฟสไตลของชวตตนเองทไมใชแคการ

ทำางานเพอใชชวตรอด แตเพอการพกผอนหยอนใจดวย อยางไรกด ใน

ตอนทาย ผเขยนกลาวถงเงอนไขเชงโครงสรางของไลฟสไตลเคลอนทแบบ

ไรบาน เพอไมใหเหนแตแงมมทเชดชไลฟสไตลแบบไรบานแตเพยงดานเดยว

�ญ���������ษ�����

— 309 —

Map: Sleeping places and soup kitchens in Manila

1. Rizal Park (Luneta) 10. Lacson 19. Manalo

2. Baywalk 11. Calvary (go further) 20. St.Paul

3. UN Street 12. Santa Cruz (II) 21. Manila Baptism

4. Otis Street 13. CCT 22. Paco

5. Santa Cruz 14. Ermita 23. Morayta

6. Bumbay 15. Quiapo 24. KKK

7. Lawton 16. San Sebastian 25. Intramuros

8. Loreto 17. Binondo 26. Seven Floor

9. Knox 18. Malate 27. Food for Life

���������������������������������������������������������������

— 310 —

บรรณำนกรม

ภาษาไทย

บญเลศ วเศษปรชา. (2558). นกบญกบคนบาป และศลธรรมบนทองถนน: ชวตคนไรบานในมะนลา. ชมทางอนโดจน: เอเชยตะวนออกเฉยงใตปรทศน, 4(7), 304–321.

ภาษาองกฤษ

Aoki, H. (2008). Globalization and the street homeless in metro Manila. Philippines Studies, 56(1), 69–76.

Basch, L., Glick Schiller, N., & Blanc, C. S. (1994). Nations unbound: Transnation-al projects, postcolonial predicaments, and deterritorialized nation-states. Gordon and Breach: Amsterdam.

Borchard, K. (2005). The word on the street: Homeless men in Las Vegas. Las Vegas: University of Nevada Press.

Clifford, J., & Marcus, G. E. (Eds.). (1986). Writing culture: The poetics and politics of ethnography. Berkeley: University of California Press.

Cohen, S. A., Duncan, T., & Thulemark, M. (2015). Lifestyle mobilities: The cross-roads of travel, leisure and migration. Mobilities, 10(1), 155–172.

Cloke, P., Milbourne, P., & Widdowfield, R. (2003). The complex mobilities of homeless people in rural England. Geoforum, 34(1), 21–35.

Cresswell, T. (2010). Towards a politics of mobility. Environment and planning D: Society and Space, 28(1), 17–31.

Cruz, N. H. (2014, February 19). Unemployment and abolition of congress. Philip-pine Daily Inquirer. Retrieved from http://opinion.inquirer.net/71733/unem-

ployment-and-the-abolition-of-congress. Dewalt, K. M., Dewalt, B. R. & Wayland, C. B. (1998). Participant observation. In

H. R. Bernard (Ed.), Handbook of methods in cultural anthropology (pp. 259–295).

�ญ���������ษ�����

— 311 —

California: Sage Publications.Hannam, K., Sheller, M., & Urry, J. (2006). Mobilities, immobilities and moorings.

Mobilities, 1(1), 1–22.Lancione, M. (2014). Entanglements of faith: Discourses, practices of care and

homeless people in an Italian City of Saints. Urban Studies, 51(14), 3062–3078.Malinowski, B. (1922). Argonauts of the Western Pacific. New York: EP Dutton & Co.Malkki, L. H. (1995). Purity and exile: Violence, memory, and national cosmology

among Hutu refugees in Tanzania. Chicago: The University of Chicago Press. Martin, G. (2002). New age travellers: Uproarious or uprooted? Sociology, 36(3),

723–735.May, J. (2000). Of nomads and vagrants: Single homelessness and narratives of

home as place. Environment and Planning D: Society and Space, 18(6), 737–759.

Manila Times, (2010, December 11). Vagrants and homeless.Sheller, M., & Urry, J. (2006). The new mobilities paradigm. Environment and

planning A: Economy and Space, 38(2), 207–226.Sobel, M. E. (1981). Lifestyle and social structure: Concepts, definitions, analyses.

New York: Elsevier.Visetpricha, B. (2015). Structural violence and homelessness: Searching for happiness

on the streets of Manila, the Philippines (Doctoral dissertation). The Univer-sity of Wisconsin-Madison, Madison, US.

Wardhaugh, J. (1996). Homelessness in Chinatown: Deviance and social control in cardboard city. Sociology 30(4), 701–716.