บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยเรอง การพฒนาศนยความรเพอบรการสงคม คณะผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ดงน คอ

1. การเรยนรตลอดชวตและการจดการศกษาตลอดชวต 2. การจดการความร 3. การจดองคกรดานคอมพวเตอร 4. องคกรการจดการความร 5. กระบวนการสอสารและขนตอนการพฒนาเวบไซต 6. มาตรฐานการพฒนาเวบไซต 7. ลกษณะการออกแบบเวบไซต 8. สภาพแวดลอมของผใชงานเวบไซต 9. แนวโนมรปแบบของเวบไซต 10. ผลงานวจยทเกยวของและเอกสารอางอง

1. การเรยนรตลอดชวตและการศกษาตลอดชวต

การเรยนรตลอดชวตและการศกษาตลอดชวตนนมความหมายทแตกตางกนแตมความเชอมโยงเกยวเนองกน โดย การเรยนรตลอดชวต (Lifelong Learning) หมายถง การรบรความร ทกษะ และเจตคต ตงแตเกดจนตายจากบคคลหรอสถาบนใด ๆ โดยสามารถจะเรยนรดวยวธเรยนตาง ๆ อยางมระบบหรอไมมระบบโดยตงใจหรอโดยบงเอญกได ทงนสามารถท าใหบคคลนนเกดการพฒนาตนเอง สวน การศกษาตลอดชวต (Lifelong Education) นนหมายถง การจดกระบวนการทางการศกษา เพอใหเกดการเรยนรตลอดชวต เปนการจดการศกษาในรปแบบของการศกษาในระบบโรงเรยน (Formal Education) การศกษานอกระบบโรงเรยน (Non - Formal Education) และการศกษาตามอธยาศย (Informal Education) โดยมงใหผ เรยนเกดแรงจงใจทจะเรยนรดวยตนเอง (Self - directed Learning) มงพฒนาบคคลใหสามารถพฒนาตนเอง และปรบตนเองใหกาวทนความเปลยนแปลงของสงคมการเมองและเศรษฐกจของโลก ซงวจารณ พานช (2550) ไดอธบายใหชดเจนยงขนวา การเรยนรตลอดชวต เปนกระบวนการเปลยนแปลงและพฒนาทเกดขนในตวบคคล อนเปนผลมาจากการไดรบความรหรอประสบการณจากการจดการศกษา หรอ กจกรรมในวถทสามารถเกดขนไดตลอดเวลาตงแตเกดจนตาย สวนการศกษาตลอดชวตเปนกระบวนการจดการศกษาทผสมผสานการศกษาทกรปแบบทงการศกษาใน

6

ระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย เพอสงเสรมใหประชาชนสามารถเรยนรไดทกสถานการณ ทกเวลา และทกสถานทอยางตอเนองตลอดชวตตามความตองการและความสนใจ เพอการพฒนาคณภาพชวตของตนเอง ครอบครว ชมชน และสงคม

ในการจดการศกษาตลอดชวต ใชหลกการเนนทงความร คณธรรม กระบวนการเรยนรมการประสานสมพนธทงในดานความตอเนองของเวลา (ชวชวตคน) และเนอหาสาระ (ความรทน าไปใช) ซงการศกษาตลอดชวตองมความยดหยนทางดานเนอหาและเทคนคการเรยนการสอน คลายการเรยนรดวยตนเอง มการแลกเปลยนความรซงกนและกนและมใจกวางยอมรบวาการเรยนรมหลายรปแบบหลายวธการ โดยตองมการบรณาการเนอหาตอไปนตามความเหมาะสม ในแตละชวงวยของผ เรยน ไดแก 1) ความรเกยวกบตนเอง และความสมพนธของตนเองกบสงคม ครอบครว ชมชน ชาต และสงคมโลก รวมถงความรเกยวกบประวตศาสตรของสงคมไทย การเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข 2) ความรและทกษะดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย การบ ารงรกษาการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 3) ความรเกยวกบศาสนา ศลปวฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญา 4) ความรและทกษะดานคณตศาสตร และดานภาษาทเนนการใชภาษาไทยและตางประเทศอยางถกตอง 5) ความรและทกษะในการประกอบอาชพและการด ารงชวตอยางมความสข ซงโดยธรรมชาตการด ารงอยของมนษยทกคนนนมการศกษาทเปนแบบตลอดชวตอยแลว ไมวาจะเปนการเรยนรเพอการอยรอด การเรยนรเพอการอยรวมกนอยางมความสขหรอการเรยนรเพอการยกระดบคณภาพชวต ดงนน การศกษาตลอดชวตจงเปนยทธวธทจะสามารถสรางคณภาพแกประชาชน ทกหมเหลาใหไดรบการศกษาทดมระบบและกระบวนการเรยนการสอน เพอใหเกดการเรยนรทเหมาะสม มการแสวงหาความรดวยวธการตาง ๆ เพอพฒนาและยงประโยชนในการด ารงชวตอยางมความสข มความเปนอยทดขน ไดอยางตอเนองตลอดชวตของคน ๆ นนโดยพงพงคนอนนอยทสด นอกจากนน ยงมความรความสามารถในการประดษฐคดคนพฒนาสงแปลกใหม ในอนทจะแสดงถงศกยภาพของแตละบคคลโดยอสระ เปนการสนองตอความบกพรองทเกดขนในอดตในขณะทบคคลเรยนรตลอดเวลาทยงมชวตอย และดวยโอกาสทางการศกษามขดจ ากดในชวงเรมแรกของชวตทครอบง าโครงการศกษาทเปนทางการ (Formal Education) จงมความจ าเปนทจะใหโอกาสทสองแกคนทไมไดรบโอกาสทางการศกษาในชวงวยเดกและวยสงอาย 2. การจดการความร

ความร (Knowledge) ถอเปน ทรพยากรทมคายงในโลกปจจบนจ าเปนทตองจดใหมการบรหารจดการความรอยางเปนระบบเพอประโยชนในการคนควาของประชาชนเพอสรางสงคมแหงฐานความรทเรมตนจากการสะสมความร กระจายความร จดเกบความร สงถายความรทเปดเผยได โดยการจดเกบ การสมภาษณ การสงเกต หรอการสนบสนนใหมการพฒนาสอความรผานเทคโนโลย ลกษณะ

7

ของความรแบงไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอ 1) ความรเฉพาะตว หรอความรทฝงอยในตวคน (tacit knowledge) เปนความรทไดจากพรสวรรค หรอ สญชาตญาณของแตละบคคลในการท าความเขาใจในสงตาง ๆ เปนความรทไมสามารถบอกเปนค าพดหรอลายลกษณอกษรไดโดยงาย เชน ทกษะในการท างาน งานฝมอ หรอการคดเชงวเคราะหหรอ การคดเชงสรางสรรค เรยกวาเปนความรแบบนามธรรม 2) ความรทวไป หรอความรชดแจง (explicit knowledge) เปนการรวบรวมถายทอดความรโดยผานวธการตาง ๆ เชน การบนทกเปนลายลกษณอกษร ทฤษฎ คมอตาง ๆ จดเปนความรแบบรปธรรม ความรทมมากมายและ อยกระจดกระจายนจ าเปนตองมการจดการอยางเปนระบบเพอประโยชนในการคนควาและใชประโยชน อยางหนงอยางใด

การจดการความร (Knowledge management - KM) ในความหมายของวกพเดยสารานกรมเสร หมายถงการรวบรวม สราง จดระเบยบ แลกเปลยน และประยกตใชความรในองคกรโดยพฒนาระบบจาก ขอมลไปสสารสนเทศเพอใหเกดความรและปญญาในทสด ซงใกลเคยงกบความหมายของส านกงาน ก.พ.ร. ทหมายถง การรวบรวมความรซงมกระจดกระจายอยในตวบคคลหรอในสอ เอกสารตาง ๆ มาพฒนาใหเปนระบบ เพอใหผ สนใจทกคนสามารถเขาถงความรและน าไปเพมศกยภาพการด าเนนชวต หรอเพมประสทธภาพในการท างาน รวมทงคณคาในงานอาชพทท าอย

รปแบบของการจดการองคความรโดยปกตจะถกจดใหเปนไปตามวตถประสงคขององคกรและประสงคทจะไดผลลพธเฉพาะดาน เชน เพอแบงปนภมปญญา เพอเพมประสทธภาพการท างาน เพอความไดเปรยบทางการแขงขน หรอเพอเพมระดบนวตกรรมใหสงขน กระบวนการจดการความรจากทรรศนะของสมชาย น าประเสรฐ (2550) มลกษณะทใกลเคยงกนประกอบดวยการสรางความร (knowledge construction) การเกบรวบรวมความร (knowledge embodiment) การกระจายความรไปใช (knowledge dissemination) และน าความรไปใช (user) การสราง (create) การจดและเกบ (capture and store) การเลอกหรอกรอง (refine) การกระจาย (Distribute) การใช (Use) และการตดตามตรวจสอบ (Monitor) การก าหนดความร ทตองการ (knowledge identification)และการจดหาความรทตองการ (knowledge acquisition) การสรางพฒนาความรใหม (Knowledge development) การถายทอดความร (Knowledge transfer) การจดเกบความร (Knowledge storing) การน าความรมาใช (Knowledge utilization) ซงสรปไดวา กระบวนการจดการความรประกอบดวย กระบวนการแสวงหาความร การสราง การจดเกบ การถายถอดและการน าความรไปใชงาน ดงแสดงในภาพท 1

8

ขนตอนของกระบวนการจดการเรยนร มวธด าเนนการ ดงน 1) จดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผ เรยน

โดยค านงถงความแตกตางระหวางบคคล 2) ฝกทกษะ กระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณ และการประยกตใช

ความรมาเพอปองกนและแกไขปญหา 3) จดกจกรรมใหผ เรยนรจากประสบการณจรง ฝกการปฏบตใหคดเปนท าเปนรกการ

อานและใฝรอยางตอเนอง 4) จดการเรยนการสอนโดยผสมผสานความรตาง ๆ อยางไดสดสวนสมดลกนรวมทง

ปลกฝงคณธรรม คานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงคในทกวชา 5) สงเสรมสนบสนนใหผสอนจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม สอการเรยน และ

อ านวยความสะดวกใหผ เรยนเกดการเรยนรและมความรอบร รวมทงสามารถใชการวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร

6) จดการเรยนรใหเกดขนไดทกททกเวลาและทกสถานท

วจารณ พานช (2550) ไดเสนอแนวทางการสรางทมจดการความรซงเปน 1 ใน 7 กจกรรม ส าคญในการจดการความรในองคกรตามแนวทางของ Nonaka & Takeuchi ซงประกอบดวยบคคล 3 กลม คอ 1) ผปฏบตการจดการความร (knowledge practitioner)ไดแก พนกงานระดบปฏบตการ ท าหนาทหลกเกยวกบความร 4 ประการ คอ การเสาะหา (acquire) สราง (create) สงสม (accumulate) และใช (exploit) ความร นอกจากน ยงมผ เชยวชาญความรท าหนาทเกยวกบความรทเปดเผยชดแจง (explicit knowledge) และสามารถน าไปเกบไวในคอมพวเตอรใหคนหา จดหมวดหม และจดสงใหผปฏบต 2) วศวกรความร ไดแก พนกงานทเปนผบรหารระดบกลาง และ 3) ผบรหารความร ไดแก ผบรหารสงสด

ส าหรบเทคโนโลยสารสนเทศทใชในการจดการความร ประกอบดวย 1) เทคโนโลยการสอสาร (Communication Technology) ชวยใหบคลากรสามารถเขาถงความรตาง ๆ ไดงายและสะดวกขน รวมทงสามารถตดตอกบผ เชยวชาญในสาขาตาง ๆ คนหาขอมลสารสนเทศ และความรทตองการผานทางเครอขายอนเทอรเนต อนทราเนต หรอเอกซตราเนต 2) เทคโนโลยการท างานรวมกน (Collaboration

สราง จดและเกบ เลอกหรอกรอง

กระจาย ใช ตดตามตรวจสอบ

ภาพท 2.1 กระบวนการจดการความร

9

Technology) ชวยใหสามารถประสานการท างานไดอยางมประสทธภาพ และลดอปสรรคในเรองระยะทาง และ 3) เทคโนโลยการจดเกบ (Storage Technology) ชวยในการจดเกบและบรหารจดการความร ปจจบนมซอฟตแวรทเกยวของกบการจดการความรโดยเฉพาะทเรยกวา Know –ware เชน ระบบ Electronic document management หรอ Enterprise knowledge portal ซงการจดเกบ ถายทอด และแลกเปลยนเรยนรความรตาง ๆ บนระบบเครอขายคอมพวเตอร หรอ ทเรยกงาย ๆ วา การเรยนรบน web จะตองมผดแลเวบความร ( knowledge portal) บนเวบไซดของหนวยงานหรอบน server ทก าหนด เพอใหผสนใจทวไปไดรบความกระจางในความรจากผ เชยวชาญในหลากหลายสาขา และสามารถเพมเตมเสาะแสวงเนอหาทตองการทราบผานการตงกระทซกถาม และรวมแลกเปลยนเรยนรในองคความรตาง ๆ อยางกวางขวางตอเนอง ทนบเปนการพฒนาชองทางแลกเปลยนเรยนรผานระบบเทคโนโลยสารสนเทศทเปนปจจบน วจารณ พานช (2550) ไดใหขอคดในการจดองคกรแหงการเรยนรวา ตองหาเพอนรวมทางท าเปนเครอขาย อยาท าองคการเดยวโดด ๆ เพราะจะขาดแรงกระตน พอท าไประยะหนงจะลาและอาจหมดแรงลมเหลวไปเลย แตถาท าเปนเครอขายจะมการกระตนเสรมพลง หรอมผลส าเรจทจดเลก ๆ ทบางหนวยงานเปน “ น าทพยชโลมใจ” และน ามาแลกเปลยนเรยนรเพมความตนเตน มเทคนคการจดการความรเปนเครอขายเปนความรทเนน “ ความรจากการปฏบต” และ “ ความรเพอการปฏบต” เมอรวบรวมเปน “ ขมความร” บนทกไว กจะท าใหความรของบคคลกลายเปนความรขององคการ สามารถน าไปใชไดงาย และมการจดระบบใหคนหางาย รวมทงคอยปรบปรงให “ สด” ทนสมยอยเสมอ จากการน าไปใชแลว “ถอด” ความรจากการปฏบตหมนเวยนเปน วฎจกรไมรจบ ดงนน “ ขมความร” จงมลกษณะ “ ดน” หรอเคลอนไวอยตลอดเวลา ปญหาของการจดการความร (Knowledge Management)

1) ปญหาจากการไมแบงปนความร

2) ปญหาจากการจดเกบความรไวหลากหลายแหง หลายรปแบบมทงทเปน

อเลกทรอนกส และไมเปนอเลกทรอนกส กระจดกระจายในเวลาทตองการขอมลเพอการตดสนใจแบบ

เรงดวน ไมสามารถกระท าไดเพราะตองใชเวลารวบรวมขอมลท าใหเสยผลประโยชน

3) ปญหาจากการไมน าความรมาสรางความสามารถในการแขงขน หรอกอใหเกด

ประโยชนอยางแทจรง

4) ปญหาจากการไมมการสะสมความรทมอยเดมอยางเปนระบบ จงไมเกดความรใหม

5) ปญหาจากการไมน าความรภายนอกมาปรบใช ท าใหไมสามารถปรบเปลยนตวเอง

ใหทนตามสถานการณโลก และตามคแขงขนไมทน

6) ปญหาจากความรทน ามาใชไมเชอมโยงกบความตองการผใชงาน

10

3. การจดองคกรดานคอมพวเตอร

3.1 หลกการจดองคกรดานคอมพวเตอร แบงไดหลายลกษณะดงน 1) การจดองคกรแบบล าดบขน มลกษณะเปนสายงานยอยและมสายการบงคบบญชาทยาวมาก 2) การจดองคกรแบบแมทรกซ มกเปนการจดองคกรแบบผสมระหวางแบบล าดบ

ขนกบการบรหารโครงการ ซงท าใหผอยระดบเดยวกนสอสารกนไดและรวมงานกนไดทนท 3) การจดองคกรแบบวงออเคสตรา จะมจดศนยกลางททกคนรอบนอกตองรอฟงค าสง 4) การจดองคกรแบบกลมงาน จ าแนกเปน กลมงานพฒนาระบบ กลมงาน

ปฏบตการ กลมงานเครอขายและสอสาร กลมงานสนบสนนผ ใช กลมงานมาตรฐานและคณภาพ และกลมงานบรหารสวนกลาง 3.2 หลกการคดเงนจากผ ใชบรการ (charge out) เปนการน าความสามารถสวนเกนขององคกรไปใช ท าใหมรายไดเขามาเพอใชในการด าเนนการขององคกรไดดและคลองตวมากขน ซงตองมการก าหนดการใหบรการเหมอนเปนธรกจ ขอดกคอ ผปฏบตตองเอาใจใสในงานของตนมากขน แตขอเสยกคอมความยงยากในการจดการ ผ ใชบรการเหมอนคนแปลกหนา และมการเปรยบเทยบกบการบรการทอน ส าหรบเงอนไขในการคดเงนคาบรการนนตองเปนธรรม มมาตรฐานและถกตอง ขนตอนการคดเงนตองเปนวธ งาย ๆ และมระบบทตรวจสอบได

4. องคกรการจดการความร

การจดการความรเปนเครองมออยางหนงในการขบเคลอนสงคมสสงคมเศรษฐกจฐานความร หรอสงคมอดมปญญา เนองจากสงคมไทยจ าเปนตองขบเคลอนทกภาคสวนของสงคมสสงคมอดมปญญา จงจ าเปนตองมหนวยงานสรางขดความสามารถดานการจดการความรขนในสงคม ปจจบนแทบทกหนวยงานไมวาภาครฐหรอเอกชนมการด าเนนการเกยวกบการจดการความรขององคกรบนเครอขายอนเทอรเนต นอกจากนนยงจดท า website เพอใหบรการความรในเรองตาง ๆ แกผสนใจใชบรการทวไป ดงตวอยางเชน

“สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม จงเปนองคกรหลกในการขบเคลอนขบวนการจดการความรในสงคมไทย โดยท างานรวมกบภาคทหลากหลาย ทงทเปนภาคโดยตรงและโดยออม โดย สคส. ท างานในลกษณะของเพอนรวมเรยนรวธใชการจดการความรเปนเครองมอเพอการบรรลเปาหมายหลกของภาค และท างานเชอมโยงภาคจดการความรเขาเปนเครอขายเพอแลกเปลยนเรยนรจากประสบการณการน าการจดการความรไปใชงาน

11

ศนยกลางความรแหงชาต ซงเปนหนวยงานของกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลยทตง

ขนมาเพอเปนแหลงรวบรวมและจดเกบองคความรหลกใน13 สาขาวชา ไดแก การเกษตร กฎหมาย กฬา นนทนาการ วทยาศาสตร เทคโนโลยสารสนเทศ ทองเทยว การศกษา ความรทวไป ภาษาวรรณกรรม ปรชญา ศาสนา วศวกรรมและเทคโนโลย ธรกจ ศลปะ วฒนธรรม ภมปญญาทองถน และสขภาพ เพอประโยชนในการศกษาหาความรของประชาชนทกหมเหลา โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมใหเกดการเรยนร บรณาการภมปญญาทองถนของไทยเขาองคความรสาขาวชาและกบความรสากล รวมทงพฒนา เวบไซต ซงเรยกวา ระบบเวบทา ซงเปนเทคโนโลยสมยใหมมาเปนกลไกในการสอสารความรไดอยางรวดเรวทวถงและมประสทธภาพจากการพฒนาของบรษทไอบเอมซงประกอบดวย 1) Service Delivery (Web Sphere Portal) ทผ ใชสามารถลงทะเบยนไดทงลกษณะ Customization และ Personalization 2) Application Server ระบบจดเกบ 3) Real Time Collaboration ใชในกระบวนการแลกเปลยนเรยนร 4) Web Publishing Tools ใชในกระบวนการแลกเปลยนเอกสาร 5) Mobile Device Access ใชในกระบวนการ Knowledge Push 6) Virtual Learning Environment ใชในการสรางหลกสตรเพอใหนกศกษาประชาชนสามารถเลอกเรยนจากหลกสตรทสรางขนได 7) Knowledge Discovery Server เปนระบบคนหาความร

จดเดนของเวบทาทศนยกลางความรแหงชาตพฒนาขนมา คอ มงเนนความรส าหรบทกกลมอาชพ โดยใชระบบจดการความร (Knowledge Management System - KMS) ในการรวบรวมจดเกบความรทกสาขาวชาและมการแลกเปลยนความร และประสบการณ เนอหาความร (Content) ทรวบรวมมาถกจดอยในรปสอประสม (Multimedia)ทสามารถใหทงความรและความบนเทง (Edutainment) แกผ เขามาเยยมชม นอกจากนน ยงเปนสาระบบทผานการตรวจทาน และจดเรยงกลมขอมลสารสนเทศแตละสาขา โดยใชมาตรฐาน Metadata ในการคนคน และมระบบแสดงผลการสบคนฐานความรซงจะใหผลตามความตองการของผ ใชระดบตาง ๆ ไดดวย รวมทงมระบบการจดการความรสวนบคคล (Personalization) ท แตละบคคลสามารถปรบแตง แกไข เปลยนแปลงบรการของเวบทาไดในหลายลกษณะ ผ ใชบรการของศนยกลางความรแหงชาต ม 3 กลม ไดแก 1) ผ ใชทวไป คอ ผ ใชทเขามาเยยมชมเวบทาเพอคนหาขอมลความร 2) ผใชทเปนสมาชก คอ ผ ใชทวไปทลงทะเบยนเปนสมาชกของศนยกลาง

ด าเนนการสงเสรมการจดการความรในสงคมไทย ทงในภาคสงคม-เศรษฐกจพอเพยง และในภาคสงคม-เศรษฐกจแขงขน ทงในภาคราชการ ภาคธรกจเอกชน ภาคเอกชนไมคาก าไร (เอนจโอ) และภาคประชาชนด าเนนการสงเสรมการพฒนาขดความสามารถในการด าเนนการจดการความรในบรบท และรปแบบทหลากหลาย และสงเสรมขบวนการเคลอนสงคมไทยสสงคมความร และสงคมเรยนร โดยมการสราง ศาสตร ดานการจดการความรในสงคมไทย และสราง “สขภาวะ” ทางสงคม และทนทางสงคม”

12

ความรแหงชาต โดยไดรบสทธเพมเตมจากผ ใชกลมแรก คอสามารถจดการกบเนอหาและบรการตาง ๆ ทตองการได 3) ผ ใชทเปนผ เชยวชาญในแตละสาขาวชา โดยไดรบเชญหรออาสาเขามาเพอใหความร และตอบค าถามในประเดนทตนเองมความร

อกหนงตวอยางไดแก โครงการจดตงศนยสหวทยาการชมชนศกษาของมหาวทยาลยสโขทย ธรรมาธราช ซงเปนแหลงรวบรวมองความร สรางสรรค และเผยแพรองคความรในลกษณะเครอขายความรวมมอทางวชาการของคณาจารยและบคลากรของมหาวทยาลยทมความเชยวชาญ ในสาขาวชาตาง ๆ ของมหาวทยาลยรวมทงผทรงคณวฒภายนอกมหาวทยาลย โดยเนนการศกษาดานชมชนและการพฒนาชมชนในระดบชนบท ประเดนทศนยจะศกษาใน 3 ปแรกของการด าเนนงาน (พ .ศ .2549-2552) ประกอบดวยขอบขายงานดานทรพยากรมนษย ดานสขภาพ ดานสงแวดลอม ดานการเกษตร และดานการสอสาร ผานกระบวนการศกษาวจย การพฒนาหลกสตรฝกอบรมทางไกลระยะสน การสรางเวทการเรยนร การผลตเอกสารวชาการและเผยแพรขอมลขาวสารผานชองทางสอสารตาง ๆ เชน หนงสอพมพ วารสาร บคลากรของศนยประกอบดวยผ อ านวยการศนย กรรมการประจ าศนย คณะท างาน ซงเปนคณาจารยประจ าสาขาวชาตาง ๆ ของมหาวทยาลยและผ ทรงคณวฒภายนอก โดยมเลขานการศนยและผชวยเลขานการศนย 5. กระบวนการสอสารและขนตอนละกระบวนการพฒนาเวบไซต (อางจากเวบไซต http://blog.sanook.com) 5.1 กระบวนการสอสาร ประกอบดวยองคประกอบ 4 สวน ดงน

1) ผสงสาร (Sender) คอ ตวผสงสารนนเอง 2) สาร (Message) หมายถง สงทตองการน าเสนอ

3) สอหรอชองทาง (Medium/Channel) หมายถง ตวกลางหรอสงทจะน าสารทผสงสาร ตองการน าเสนอไปสผ รบสาร เชน สอสงพมพ สอโสตทศนตาง ๆ 4) ผ รบ (Receiver) คอผ รบสาร และการน าเสนอผาน WWW โดยผ รบสารจะมมากมายทวโลก ทจะเขามาชม Web ดงนน ในการออกแบบและจดท านน จงควรมกลมเปาหมายทชดเจนซงจะท าใหมเปาหมายในการท างาน 5.2 ขนตอนและกระบวนการพฒนาเวบไซต

1) เกบรวบรวมขอมลส าหรบพฒนาเวบไซต (1) ก าหนดเปาหมายหลกของเวบไซต (2) เนอหาส าหรบจดท าเวบไซต 2) พฒนาเนอหา (Site Contact) (1) สรางกลยทธการน าเสนอขอมล เพอใหเนอหาบนเวบไซต เปนทนาสนใจ

13

(2) ก าหนดขอบเขตเนอหาทจะน าเสนอ (3) จดรปแบบเนอหาขอมลใหถกตองอยางมระบบ 3) พฒนาโครงสรางเวบไซต (Site Structure) (1) จดท าแผนผงโครงสรางขอมล (2) พฒนาระบบเนวเกชน 4) ออกแบบและพฒนาเวบไซต (Visual Design) (1) ออกแบบลกษณะหนาจอโฮมเพจ และเวบเพจ (2) พฒนาเวบเพจตนแบบทจะใชส าหรบการพฒนาเวบไซต (3) พฒนาเครองมอส าหรบ Update หรอเพมเตมขอมลตาง ๆ ในเวบไซต 5) พฒนาและด าเนนการ (Production and Operation) (1) ใสขอมล และเนอหาทจะน าเสนอลงในหนาจอโฮมเพจ และเวบเพจ (2) เปดตวเวบไซต และท าใหเปนทรจก (3) ดแล และพฒนาตอเนอง

6. มาตรฐานการพฒนาเวบไซต (อางจากเวบไซต http://webdesignfromscratch.com) ปจจบนการพฒนาเทคโนโลยทางดานคอมพวเตอร และเครอขายคอมพวเตอรนน ไดรบการพฒนาอยางตอเนอง ท าใหผคนนยมเขาถงขอมล และการใชบรการตาง ๆ ในระบบเครอขายอนเทอรเนตเพมมากขน และท าใหเกดการน าเสนอขอมล และบรการผานเครอขายอนเทอรเนตเพมขนตามไปดวย ดงนน ในการพฒนาเวบไซตตาง ๆ เพอใชในการน าเสนอขอมลและบรการ จงตองมมาตรฐานในการพฒนา เพอใหการเขาถงขอมลนนเปนไปไดโดยงาย และสามารถเขาถงไดอยางมประสทธภาพ โดยมาตรฐานในการพฒนาเวบไซต ควรจะประกอบไปดวยมาตรฐานทเปนพนฐานดงตอไปน 6.1 เปนเวบไซตทสามารถแสดงผลไดกบทก Web Browser ปจจบน web browser ไดรบการพฒนาออกมาอยางหลากหลาย ผ ใชงานยอมสทธในการเลอกใชงานไดอยางอสระ เพราะฉะนนผพฒนาเวบไซตจงตองค านงถงเรองการแสดงผลในทก web browser ดวย เพอใหการแสดงผลในแตละ web browser นนมการแสดงผลทเหมอน หรอใกลเคยงกนมากทสด

14

6.2 เปนเวบไซตททกคนเขาถงได (Web Accessibility) ซงมขอก าหนดของ W3C ทเรยกวา WCAG (Web Content Accessibility Guidelines = ค าแนะน าในการพฒนาเวบไซตใหทกคนเขาถง) เพอท าใหการพฒนาเวบไซตสามารถรองรบการใชงานของทกกลมคนทใชงานคอมพวเตอรทงกลมของคนปกต และกลมคนพการ ซงยงตองการหาขอมล และความรเหมอนคนปกต โดย WCAG ไดแบงกลมของผพการออกเปน 4 กลม คอ

1) ผ ทมความบกพรองทางการมองเหน (ตาบอด, สายตาเลอนลาง, ตาบอดส) คนกลมน จะใชคอมพวเตอรโดยใชโปรแกรมทเรยกวา โปรแกรมอานหนาจอ (Screen Reader) หรอ บราวเซอรแบบมเสยง (Voice Browser) ซงสามารถอานออกในรปแบบของเสยงท าใหผ ใชทราบวามขอมลอะไรบาง หรอ ถาเปน Hardware จะเปน อปกรณตอพวงเขากบคอมพวเตอรทสามารถแปลเปนอกษรเบรลลได ทเรยกวา Braille Display

2) ผ ทมความบกพรองทางการไดยน (หหนวก) คนกลมนจะสามารถใชคอมพวเตอรได เหมอนคนปกต แตขอมลทอยในรปเสยงหรอเปนแบบ Multimedia ตองมขอมลทเปน ตวอกษรก ากบอยดวย เชน ขอมลทเปน VDO ตองมการสรางค าบรรยายใตภาพ (Subtitleหรอ Caption) ประกอบมลทเปน VDO นนดวย

3) ผ ทมความบกพรองทางกาย (มอ หรอแขนใชงานไมได) กลมนจะจะไมมปญหาเรองการมองเหน และการไดยน แตจะมปญหาในเรอง วธการในการ Navigate ขอมล ซงอาจตองใชอปกรณตอพวงชวยในการ Navigate หรอไมสามารถใชงาน Mouse ได จงตองใชงาน Keyboard แทนซงผพฒนาเวบไซต ตองมฟงกชนส าหรบคยบอรด ใหดวย

4) ผ ทมความบกพรองทางสตปญญา กลมนจะมปญหาในเรองการใชงานทไมสามารถอานหนงสอได ดงนนการใชงานของกลมนจะตองมโปรแกรมชวย ซงจะเหมอนกบของ กลมพการทางตา ทจะตองใชโปรแกรมอานหนาจอ หรอ บราวเซอรแบบมเสยง

ภาพท 2.2 ภาพการแสดงผลของ web browser

15

โดย W3C ไดแบง ระดบของ WCAG ออกเปน 3 ระดบ คอ - priority 1 เปนขอทส าคญทสด คอ ผพฒนาเวบไซตจะตองท าตามค าแนะน านนๆ เพราะถาไมท า หมายถง ผพการไมสามารถเขาถงขอมลนนได - priority 2 เปนขอทส าคญรองลงมา คอ ผพฒนาเวบไซตควรจะท าตามค าแนะน า เพราะถาไมท าตามจะท าใหผพการเขาถงขอมลไดยาก - priority 3 เปนขอทส าคญนอยทสด คอ ผพฒนาเวบไซตอาจจะท าตามค าแนะน าหรอไมกได แตถาท าตามกจะอ านวยความสะดวกในการเขาถงขอมลของคนพการไดงายขน และสามารถตรวจสอบความเปน Web Accessibility ไดทเวบไซต The Cynthia Says (http://www.cynthiasays.com/) หรอท HiSoftware (http://www.hisoftware.com/accmonitorsitetest/) ซงผลทไดจะรายงานออกมาในรปของแตละหวขอของ Priority ซงจะแจงใหทราบวาถกตองหรอไมในหวขอนน

6.3 เปนเวบไซตทมความสอดคลองกบขอก าหนดของ W3C ในเรองของการใช XHTML โดยท XHTML เปน ภาษามารคอพ ทมความคลายคลงกบภาษา HTML แตจะมความเขมงวดในเรองโครงสรางภาษา (syntax) มากกวาการตรวจสอบวาเวบไซตมความสอดคลองกบขอก าหนดของ W3C ในเรองของการ

ใช XHTML หรอไมนนสามารถท าการตรวจสอบไดท http://validator.w3.org 6.4 เปนเวบไซตทมความสอดคลองกบขอก าหนดของ W3C ในเรองของการใชงาน CSS โดยท

CSS (Cascading Style Sheet) นนจะเปนตวทชวยใหการควบคมการแสดงผลของเวบไซตนนเปนไปอยางอสระ โดยการแยกสวนของการแสดงผลออกจากสวนของเนอท ท าใหการเปลยนแปลงรปแบบการแสดงผลนนสามารถท าไดงายขน การตรวจสอบวาเวบไซตมความสอดคลองกบขอก าหนดของ W3C ในเรองของ

การใช CSS หรอไมนนสามารถท าการตรวจสอบไดท http://jigsaw.w3.org 6.5. เปนเวบไซตทสามารถดไดจากอปกรณทหลากหลาย ในปจจบนอปกรณตาง ๆ ทใชในการ

เชอมตออนเตอรเนตนน ไมไดจ ากดอยเพยงแตคอมพวเตอรเทานน PDA และโทรศพทมอถอสวนใหญ กจะสามารถเชอมตอกบอนเทอรเนตได เพราะฉะนนในการสรางเวบไซตเราจงจ าเปนทจะตองค านงถงการแสดงผลบนอปกรณเหลานดวย

สรป การสรางเวบไซตในปจจบนไมไดค านงถงแตความสวยงามเพยงอยางเดยวแตเวบไซตทด ยงจะตองประกอบดวยมาตรฐานตาง ๆ ทกลาวมาแลวขางตน 7. ลกษณะการออกแบบเวบไซต (อางจากเวบไซต http://webdesignfromscratch.com) 7.1 ออกแบบใหใชงานไดงาย การออกแบบทเรยบงาย และใชงานไดงายนนเปนเรองท จ าเปน เพราะถาเวบไซตออกแบบมาแลวใชงานไดยากนน ผ ใชกจะมประสบการณไมดตอเวบไซตนน และอาจจะไมเขามาใชงานอก การออกแบบทงายตอการใชงานนนสามารถท าไดโดยการตดสวนประกอบทไม

16

จ าเปนออกไป 7.2 Layout อยตรงกลาง สาเหตทเลอกให Layout อยตรงกลาง เพราะเปนรปแบบการวาง layout ทเรยบงายทสด ผ ใชมประสบการณในการใชงานเวบไซตทวาง layout อยตรงกลางอยแลว จงงายทจะเรยนร และใชงาน 7.3 ม Column ใหนอยทสด เพราะจะท าใหหนาเวบนนดไมสบสน ดสบายตา แตถาจะ เลอกใชงานมากกวา 2 column กสามารถท าไดขนอยกบขอมลทจะน าเสนอภายในหนาเวบเพจนน ถาดแลวขอมลไมรก หรอสบสนจนเกนไปกสามารถใชงานได 7.4 แยกสวนหว (Header) ของเวบออกมาใหชดเจน สวนหวของหนาเวบเพจถอวาเปน สวนทส าคญอกสวนหนง เพราะจะเปนสวนทท าใหผใชงานทราบจดเรมตนของหนาเพจนน ๆ และจะชวยใหผ ใชทราบดวยวาก าลงใชงานเวบไซตใดอย (ถาไมไดเขามาจากเวบไซตนนโดยตรง) เพราะฉะนนการท าใหสวนหวของเวบไซตเดนชดจงเปนเรองทส าคญอกเรองหนง อาจจะท าไดโดยการใชสทมความแตกตาง การใชภาพประกอบ หรอใส Logo ใหมความแตกตาง และนาสนใจ 7.5 แบงพนทการแสดงขอมลออกเปนสดสวนทชดเจน หนาเวบเพจสวนใหญจะใช

ภาพท 2.3 ภาพตวอยางการของจบ Column

ภาพท 2.4 ภาพตวอยางการของ Header

17

ส าหรบแสดงขอมลทเปนตวอกษร ถาไมมการแบงขอมลทเปนตวอกษรออกเปนสดสวนทชดเจนแลวนน การใชงาน การดขอมลของผใชงานอาจจะเกดความสบสนได 7.6 ใช Navigation ทงาย Navigation เปนสวนทชวยใหผใชสามารถเขาถงขอมลทอย ภายในเวบไซตไดสะดวก บอกผใชใหทราบวาตอนนอยทสวนใดของเวบไซต และชวยใหผ ใชรวาจะสามารถท าอะไรไดบางจากหนาเพจนน ๆ เพราะฉะนนการออกแบบจงจ าเปนอยางยงทจะตองออกแบบมาใหสามารถใชงานไดงาย และไมซบซอนเกนกวาทตวของผใชงานจะสามารถเรยนรการใชงานไดดวยตวเอง 7.7 โลโกตองชดเจน Logo ถอเปนสญลกษณทบงบอกถงตวตนของเวบไซตนน ๆ Logo ชวยใหผ ใชทราบวาตอนนอยทเวบไซตอะไร และชวยใหผ ใชงานจดจ าเวบไซตนนๆได การออกแบบLogo ทดนนจะตองเปนการออกแบบทสอถงจดมงหมายของเวบไซตนน มลกษณะทเดนชด จดจ าได และเมอพบเหนแลวใหผใชงานเกดความประทบใจ

ภาพท 2.5 ภาพตวอยางของการแบงสวนแสดงขอมล

ภาพท 2.6 ภาพตวอยางของ Navigation

18

7.8 อกษรตวใหญ การท าเวบนนนยมใชตวอกษรทมลกษณะใหญ เพราะจะชวยท าให เวบเพจและชวยดงดดสายตาของผใชงานไปยงสวนทเราตองการเนนใหผใชงานเขาไปใชงานอกดวย 7.9 อกษรส าหรบ Introduction ตองชดเจน อกษรทใชส าหรบการแนะน า ไมวาจะเปน การแนะน าเวบไซต แนะน าการใชงานสวนตาง ๆ จ าเปนทจะตองมองเหน และสามารถอานไดอยางสะดวก โดยการท าใหอกษรชดเจนนนเราสามารถท าไดหลายวธ เชน การใชสทมความแตกตางจากสวนอน การใชขนาดอกษรทใหญกวาสวนอน การใสกรอ หรอการใชภาพมาประกอบ เปนตน

ภาพท 2.7 ภาพตวอยางของ Logo

ภาพท 2.8 ภาพตวอยางของการใชงานตวอกษรทใหญ

ภาพท 2.9 ภาพตวอยางของการท าให Introduction ชดเจน Introduction ชดเจน ตวอกษรทใหญ

19

7.10 ใชสทชดเจน สถอเปนอกองคประกอบหนงทส าคญในการออกแบบเวบไซต เพราะส สามารถสอถงความเปนตวตนของเวบไซตได ยกตวอยางเชน เวบไซตของฟารมเลยงสตว กนาจะใชสเขยวเปนหลกในการออกแบบ เวบไซตของสวนสม กควรจะใชสสน เพอสอถงเนอหาภายในเวบไซตนน ๆ สทใชมกจะนยมใชสทสด สวาง เชนสเขยว สชมพ สฟา เปนตน 8. สภาพแวดลอมของ ผ ใ ชงานเวบไซต กบการออกแบบเวบไซต ( อ างจาก เวบไซ ต

http://webdesignfromscratch.com) 8.1 การใชงานเวบไซตของผใชงานแตละคนจะอยในสภาพแวดลอมของการใชงานท แตกตางกนไป ไมวาจะเปนทางดานซอฟแวร ฮารดแวร หรอแมแตตวผ ใชงานเองกตาม เพราะฉะนนผ ทท าการออกแบบเวบไซต จงจ าเปนอยางยงทจะตองค านงถงเรองเหลาน เพอใหการแสดงผลออกมาทางหนาจอของผใชงานทกคนไมมปญหา 8.2 สภาพแวดลอมทางดานซอฟแวรสามารถแบงออกไดเปน 2 สวนคอ 1) สวนของ ระบบปฏบตการ และ 2) สวนของเวบเบราเซอร โดยทระบบปฏบตการทแตกตางกน จะสงผลโดยตรงตอเรองตาง ๆ เหลาน เชน ฟอนต ระบบปฏบตการแตละระบบ จะมการตดตงฟอนตมาแตกตางกน สระบบปฏบตการแตละระบบจะแสดงสทแตกตางกน และรปแบบขององคประกอบตาง ๆ ในหนาเวบไซต ปญหาเรองของการแสดงผลทตางกนบนเวบเบราเซอรทตางกน ในอดตเปนปญหามาก แตในปจจบนผ พฒนาเวบเบราเซอรไดใหความส าคญกบมาตรฐาน และค าแนะน าของสมาพนธเวลดไวดเวบ หรอ The World Wide Web Consortium (W3C) มากขนจงสงผลใหการแสดงผลของเวบเบราเซอรตาง ๆ นน มความใกลเคยงกนมากขน

ภาพท 2.10 ภาพตวอยางของการใชสทเดนชด

Introduction ชดเจน

ตวอกษรทใหญ

20

8.3 สภาพแวดลอมทางดานฮารดแวร จอมอนเตอร จะมความละเอยดทแตกตางกน ขนอย กบประสทธภาพของจอมอนเตอรเหลานน ปจจบนความละเอยดของหนาจอทไดรบความนยมอยท 1024x768 แตมแนวโนมทจะเปลยนแปลงไปเปน 1280x1024 ในอนาคต การแสดงสบนหนาจอกมความส าคญไมแพกน การทจอมอนเตอรนนจะสามารถแสดงสทแตกตางกนไดมากนอยเทาไรนน ขนอยกบประสทธภาพของการดจอดวย เมอเครองคอมพวเตอรทมประสทธภาพของการจอทตางกนกจะสงผลโดยตรงตอการแสดงสของเวบไซตใหตางกนไปดวย 8.4 อปกรณตาง ๆ ทใชในการเชอมตออนเตอรเนต ไมไดจ ากดอยเพยงแตคอมพวเตอร เทานน PDA และโทรศพทมอถอสวนใหญ กจะสามารถเชอมตอกบอนเทอรเนตได เพราะฉะนนในการ

ภาพท 2.11 ภาพตวอยางเวบเบราเซอร 1

ภาพท 2.12 ภาพตวอยางเวบเบราเซอร 2

ภาพท 2.13-ภาพสภาพแวดลอมทางดานฮารดแวร

21

ออกแบบ จงจ าเปนทตองท าการแยกเนอหาออกจากการแสดงผล โดยอาจจะใชการท างานของ XHTML และ CSS เขามาชวย เพอใหการแสดงผลของเวบไซต ไมจ ากดอยเฉพาะบนหนาจอคอมพวเตอร 8.5 ตวผใชงาน จดเปนสภาวะแวดลอมหนงทมความแตกตางกนไป เชน ความแตกตาง ทางดาน อาย ผ ทมอายมากอาจจะตองการใชงานเวบไซตทมตวอกษรขนาดใหญกวาวยรน นอกจากน ความเรวในการเชอมตออนเทอรเนตของผ ใชแตละคนยงมความแตกตางกน เพราะฉะนนในการออกแบบจ าเปนทจะตองใชกราฟกตาง ๆ ทมขนาดไมใหญมากนก เพอความรวดเรวในการแสดงผล สรป ในการออกแบบเวบไซตนน จงเปนเรองททาทายใหผออกแบบตองค านงถง ความ สวยงาม การสอความหมาย และความเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของผใชงาน 9. แนวโนมรปแบบของเวบไซต (อางจากเวบไซต http://webdesignfromscratch.com) 9.1 การใชโครงสรางของเวบไซตทงาย นกออกแบบโดยทวไปมกจะเหนดวยกบการใช โครงสรางของเวบไซตทเรยบงาย เพราะจะดดกวา โดยผ ทเขามาใชงานเวบไซต มกจะอานขอความจากบนลงลาง และอานแบบคราว ๆ และไมสงเกตรายละเอยดมากนก เพราะฉะนนการออกแบบโครงสรางทซบซอนจะยงเปนการท าใหผใชงานสบสนมากยงขน 9.2 เนนการออกแบบทดแลวสบายตา ดวยการใชสพนหลงทเปนกลาง ๆ เพราะจะท าให พนหลงดเรยบงาย สบายตา โดยสทไดรบความนยมสงคอ สขาว และสเทาจาง ๆ โดยสดงกลาวเปนสทเปนกลาง ๆ และมการท าใหเวบไซตมพนทวาง โดยการเพมพนทวางเขาไปในเวบไซต โดยพนทวางดงกลาวจะชวยใหผใชงานรสกสบายตามากขน ท าใหอานขอความตาง ๆ ไดงายขนดวย 9.3 การเพมลกเลนใหแกเวบไซต มดวยกนหลายวธ 9.3.1 การใชภาพ 3d ประกอบเวบไซต จะท าใหเวบไซตดมชวตชวา เพราะจะชวยให ไอคอนตาง ๆ ดเดนชดขน เกดการนน และเกดเงาของภาพ 9.3.2 - การสะทอน และการ Fade เปนสงทนยมและ มการใชงานกนอยางแพรหลาย อาจจะใชรวมกบเครองหมายตาง ๆ โดยจะใสเงาลงไปภายใตเครองหมายนน ๆ เพอใหเกดความนาสนใจมากขน

ภาพท 2.14 ภาพตวอยางการเพมลกเลนใหแกเวบไซตดวยการใชภาพ 3d

22

9.3.3 การใชงานไอคอนทดนารก ๆ เปนอกวธหนงทจะชวยใหเวบไซตมความนาสนใจ และดงดดผใชงานไดมากขน อยางไรกตาม การใชลกเลนตาง ๆ ไมควรใชมากเกนไป ควรใชในปรมาณทพอเหมาะ จะท าใหเวบไซตดเรยบรอย ไมรก และมคณภาพมากขน ซงจะท าใหผใชไมเกดความสบสนในการใชงาน 9.4 การเนนสวนทส าคญของเวบไซต จะท าใหผใชงานเขาถงขอมลทตองการไดงายและ รวดเรวขนโดยวธการเนนนนอาจจะใชไดหลากหลายวธ เชน 9.4.1 การใชภาพ 3d ประกอบเวบไซต จะท าใหเวบไซตดมชวตชวา เพราะจะชวยให ไอคอน ตาง ๆ ดเดนชดขน เกดการนน และเกดเงาของภาพ 9.4.2 การใชสเขม นอกจากพนหลงจะเปนสวนหนงทชวยดงดดสายตาได แตเรายง สามารถใชสทมความเขม หรอสทขดกน เพอเปนตวชวยในการดงดดสายตาไดเชนกน แตกไมตองใชมากเกนไป มนจะท าใหผใชงานไมทราบวาในหนาเวบไซตนนตองการทจะเนนอะไร 9.4.3 การใชอกษรทมขนาดใหญ ขนาดอกษรทหนาเวบไซตไมจ าเปนตองมขนาดใหญ ทงหมด แตอกษรทจะมขนาดใหญนนจะเปนอกษรทตองการเนนใหเดนชด และไมควรใชมากเกนไป เพราะมนจะมแตขอความทเดน จนผใชสบสนไดวา สวนใดเปนสวนทตองการเนน

ภาพท 2.15 ภาพตวอยางการเพมลกเลนใหแกเวบไซต ดวยการสะทอน และการ Fade

ภาพท 2.16 ภาพตวอยางการเนนสวนส าคญของเวบไซตดวยการใชอกษรทมขนาดใหญ

23

ทงหมดนเปนเพยงลกษณะทว ๆ ไปในการออกเปนเวบไซตในป 2006 เทานน บางลกษณะควรใช แตไมควรมากเกนไป เพราะฉะนนในการน าไปใชงานจรงจงตองพจารณาเลอกใชอยางเหมาะสมตอไป 10. ผลงานวจยทเกยวของ การวจยเรองการพฒนาศนยความรเพอบรการสงคมครงน คณะผวจยไดศกษาเอกสารท เกยวของไดแก แนวคดและหลกการจดการศกษาตลอดชวต กระบวนการและเทคโนโลยในการจดการความร แนวทางและวธการ รวบรวม สรางสรรคและเผยแพรองคความร การศกษาและพฒนาเทคโนโลยสงเสรม กระบวนการเรยนรผานเครอขายคอมพวเตอร รปแบบและแนวทางการจดตงหนวยงานจดการความรผาน เครอขายคอมพวเตอร และการพฒนาศนยวจยเฉพาะทาง ไดแก การจดตงและรปแบบการด าเนนงาน ของศนยกลางความรแหงชาต (กระทรวงกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร) สถาบนนวตกรรม และพฒนากระบวนการเรยนร (มหาวทยาลยมหดล) 10.1 แนวคดและหลกการจดการศกษาตลอดชวต (2550) พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายของ การศกษา ตลอดชวตไววา คอ การศกษาทเกดจากการผสมผสานระหวางการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และ การศกษาตามอธยาศย เพอใหสามารถพฒนาคณภาพชวตไดอยางตอเนองตลอดชวต ซงโดยธรรมชาต การด ารงอยของมนษยทกคนนนมการศกษาทเปนแบบตลอดชวตอยแลว ไมวาจะเปนการเรยนรเพอการอยรอด การเรยนรเพอการอยรวมกนอยางมความสข หรอการเรยนรเพอการยกระดบคณภาพชวต ดงนน การศกษา ตลอดชวตจงเปนยทธวธทจะสามารถสรางคณภาพแกประชาชนทกหมเหลาใหไดรบการศกษาทด มระบบ และกระบวนการเรยนการสอน เพอใหเกดการเรยนรทเหมาะสม มการแสวงหาความรดวยวธการตาง ๆ เพอ พฒนาและยงประโยชน ในการด ารงชวตอยางมความสข มความเปนอยทดขนไดอยางตอเนองตลอดชวตของ คน ๆ นน โดยพงพงคนอนนอยทสด นอกจากนนยงมความรความสามารถในการประดษฐคดคนพฒนาสง แปลกใหม ในอนทจะแสดงถงศกยภาพของแตละบคคลโดยอสระ เปนการสนองตอความบกพรองทเกดขน ในอดตในขณะทบคคลเรยนรตลอดเวลาทยงมชวตอย โอกาสทางการศกษามขดจ ากดในชวงเรมแรกของชวต ทครอบง าโครงการศกษาทเปนทางการ (Formal Education) จงมความจ าเปนทจะใหโอกาสทสองแกคน ทไมไดรบโอกาสทางการศกษาในชวงวยเดกและวย การเรยนรตลอดชวตและการศกษาตลอดชวตนนมความหมายทแตกตางกนแตมความ เชอมโยงเกยวเนองกน โดย การเรยนรตลอดชวต (Lifelong Learning) หมายถง การรบรความร ทกษะ และ เจตคต ตงแตเกดจนตายจากบคคลหรอสถาบนใด ๆ โดยสามารถจะเรยนรดวยวธเรยนตาง ๆ อยางมระบบหรอ ไมมระบบโดยตงใจหรอโดยบงเอญกได ทงนสามารถท าใหบคคลนนเกดการพฒนาตนเอง สวน การศกษา ตลอดชวต (Lifelong Education) นนหมายถง การจดกระบวนการทางการศกษา เพอใหเกดการเรยนร ตลอดชวตเปนการจดการศกษาในรปแบบของการศกษาในระบบโรงเรยน (Formal Education) การศกษา

24

นอกระบบโรงเรยน (Non - Formal Education) และการศกษาตามอธยาศย (Informal Education) โดยมงให ผ เรยนเกดแรงจงใจทจะเรยนรดวยตนเอง (Self - directed Learning) มงพฒนาบคคลใหสามารถพฒนาตนเอง และปรบตนเองใหกาวทนความเปลยนแปลงของสงคมการเมองและเศรษฐกจของโลก ซงวจารณ พานช (2548) ไดอธบายใหชดเจนยงขนวา การเรยนรตลอดชวต เปนกระบวนการเปลยนแปลงและพฒนาทเกดขนในตวบคคล อนเปนผลมาจากการไดรบความรหรอประสบการณจากการจดการศกษา หรอ กจกรรมในวถทสามารถเกดขนได ตลอดเวลาตงแตเกดจนตาย สวน การศกษาตลอดชวต เปนกระบวนการจดการศกษาทผสมผสานการศกษาทก รปแบบทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย เพอสงเสรมใหประชาชนสามารถ เรยนรไดทกสถานการณ ทกเวลา และทกสถานทอยางตอเนองตลอดชวตตามความตองการและความสนใจ เพอการพฒนาคณภาพชวตของตนเอง ครอบครว ชมชน และสงคม ในการจดการศกษาตลอดชวต ใชหลกการเนนทงความร คณธรรม กระบวนการเรยนรมการ ประสานสมพนธทงในดานความตอเนองของเวลา (ชวชวตคน) และเนอหาสาระ (ความรทน าไปใช) ซงการศกษา ตลอดชวตองมความยดหยนทางดานเนอหาและเทคนคการเรยนการสอน คลายการเรยนรดวยตนเอง มการ แลกเปลยนความรซงกนและกนและมใจกวางยอมรบวาการเรยนรมหลายรปแบบหลายวธการ โดยตองม บรณาการเนอหาตอไปนตามความเหมาะสมในแตละชวงวยของผ เรยน ไดแก 1) ความรเกยวกบตนเอง และ ความสมพนธของตนเองกบสงคม รอบครว ชมชน ชาต และสงคมโลก รวมถงความรเกยวกบประวตศาสตร ของสงคมไทย การเมองการปกครอง ในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข 2) ความรและ ทกษะดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย การบ ารงรกษาการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 3) ความรเกยวกบศาสนา ศลปะ วฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทยและการประยกตใชภมปญญา 4) ความร และทกษะดานคณตศาสตร และดานภาษาทเนนการใชภาษาไทยและตางประเทศอยางถกตอง 5) ความร และทกษะในการประกอบอาชพ และการด ารงชวตอยางมความสข นอกจากนนยงมปจจยทส าคญในการจดการศกษาตลอดชวต อกไดแก กระบวนการจดการ เรยนร ซงมวธด าเนนการ ดงน 1) จดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผ เรยนโดย ค านงถงความแตกตางระหวางบคคล 2) ฝกทกษะ กระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณ และการประยกตใชความร มาเพอปองกนและแกไขปญหา 3) จดกจกรรมใหผ เรยนรจากประสบการณจรง ฝกการปฏบตใหคดเปนท าเปน รกการอานและ ใฝรอยางตอเนอง 4) จดการเรยนการสอนโดยผสมผสานความรตาง ๆ อยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝง คณธรรม คานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงคในทกวชา 5) สงเสรมสนบสนนใหผสอนจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม สอการเรยน และอ านวยความ

25

สะดวกใหผ เรยนเกดการเรยนรและมความรอบร รวมทงสามารถใชการวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร 6) จดการเรยนรใหเกดขนไดทกททกเวลาและทกสถานท ในสวนของ แหลงการเรยนร มจ านวนมากมายไดแก หองสมด พพธภณฑ สวนสตว สวนสาธารณะ และแหลงขอมลสารสนเทศอนเปนแหลงสรรพวทยาการทประชาชนจะเขามาแสวงหาความรเพอ พฒนาคณภาพชวตไดอยางตอเนองตามหลกการศกษาตลอดชวต โดยจะตองมความพรอมในดานจ านวนทม มากพอทจะใหนกแสวงหาขอมลทงหลายไดเลอกใช และมความพรอมในการใหบรการการเขาถงสารสนเทศ ซงหมายถง การอ านวยความสะดวกแกผใชในการเขาถงสารสนเทศ ทตองการ เชน การน าคอมพวเตอรเขามา จดเกบขอมล เพออ านวยความสะดวกในการเรยกใชขอมลจากทางไกลไดโดยงาย มบรการอนเทอรเนต บรการฐานขอมล CD-ROM นอกจากนนแหลงเรยนร ทดตองมความสรางสรรคจบตองสมผสได สามารถเรยก ใหคนเขามาใชบรการและใหขอมลไดครบถวน และมเทคโนโลยทเหมาะสมประกอบการน าเสนอเรองราวใหนา สนใจยงขน เพอชวนเชญใหคนทวไปอยากรอยากเรยน อยากคนควาตอเนอง เทคโนโลยทใชเพอการศกษา เชน วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และการสอสารในรปแบบอน ซงปจจบนเนนในรปแบบเครอขายคอมพวเตอร หรอ อนเทอรเนต รปแบบของการศกษาตลอดชวต ไมควรมรปแบบแนนอน ไมควรมกรอบก าหนด แตตองเปน การเรยนรทเกดขนไดตลอดเวลา มอสระและมความหลากหลาย ตองมแหลงใหเรยนรมากมาย เชนต าราทงไทย และตางประเทศ หองสมดในชมชน อนเตอรเนต วดโอ สวนสาธารณะ พพธภณฑ โดยไมจ ากดในรวสถาบน การศกษา และการสราง บรรยากาศของการเรยนร เปนเรองทส าคญมาก เพราะปจจบนความอยากรอยากเหน หายไปจากกระบวนการเรยนรในระบบ เนองจากผ เรยนสวนใหญตองเรยนในสงทไมอยากเรยน หลายคนเมอ เรยนจบจากสถาบนการศกษาในระบบแลวกไมไดใชวชาทเรยนมาประกอบอาชพ รวมทงมอกหลายคนเกงกาจ ในอาชพของตนโดยไมไดผานการเรยนจากสถาบนใดๆ มากอน เพราะบรรยากาศและเนอหาหลกสตร รวมทงวธการเรยนการสอนในสถาบนการศกษาไมเออตอความอยากรอยากเหนของผ เรยน และในทาง ตรงกนขามยงถกมองดวยความสายตาแปลก ๆ เมอถามปญหานอกต าราเรยนดวยความอยากรความเหน นอกจากจะไมไดรบค าตอบแลว ความอยากรอยากเหนทมเมอถกสกดกนบอย ๆ กท าใหอาการใฝร หดหายไปดวย จงมการคดสรางบรรยากาศในการเรยนรในรปแบบ

play + learn = plearn (เพลน)

26

10.2 กระบวนการและเทคโนโลยในการจดการความร ความร (Knowledge) ถอเปน ทรพยากรทมคายงในโลกปจจบนจ าเปนทตองจดใหม การบรหารจดการความรอยางเปนระบบเพอประโยชนในการคนควาของประชาชนเพอสรางสงคมแหงฐานความรทเรมตนจากการสะสมความร กระจายความร จดเกบความร สงถายความรทเปดเผยได โดยการจดเกบ การสมภาษณ การสงเกต หรอการสนบสนนใหมการพฒนาสอความรผานเทคโนโลย สมชาย น าประเสรฐ (2550) ไดกลาวถงกระบวนการจดการความรในทรรศนะของ นกวชาการตาง ๆ ไวดงน Demarest ไดแบงกระบวนการจดการความรเปน การสรางความร (Knowledge construction) การเกบรวบรวมความร (knowledge embodiment) การกระจายความรไปใช (Knowledge dissemination) และน าความรไปใช (user) ในขณะท Turban และคณะน าเสนอกระบวนการจดการความรเปนล าดบวงกลม ประกอบดวยการสราง (create) การจดและเกบ (capture and store) การเลอกหรอกรอง (refine) การกระจาย (Distribute) การใช (Use) และการตดตามตรวจสอบ (Monitor) ดงภาพ สวน Probst และคณะไดแบงกระบวนการจดการความรเปนการก าหนดความรทตองการ (knowledge identification)จดหาความรทตองการ (knowledge acquisition) การสรางพฒนาความรใหม (Knowledge development) การถายทอดความร (Knowledge transfer) การจดเกบความร (Knowledge storing) การน าความรมาใช (Knowledge utilization) และก าหนดความสมพนธในรปแบบ Mesh ทแตละกระบวนการมความสมพนธกน โดยสรปแลวกระบวนการจดการความรประกอบดวย กระบวนการแสวงหาความร การ สราง การจดเกบ การถายถอดและการน าความรไปใชงาน ดงแสดงในภาพท 1

ส าหรบเทคโนโลยสารสนเทศทใชในการจดการความร ประกอบดวย 1) เทคโนโลยการ สอสาร (Communication Technology) ชวยใหบคลากรสามารถเขาถงความรตาง ๆ ไดงายและสะดวกขน รวมทงสามารถตดตอกบผ เชยวชาญในสาขาตาง ๆ คนหาขอมลสารสนเทศ และความรทตองการผานทาง เครอขายอนเทอรเนต อนทราเนต หรอเอกซตราเนต 2) เทคโนโลยการท างานรวมกน (Collaboration

สราง จดและเกบ เลอกหรอกรอง

กระจาย ใช ตดตามตรวจสอบ

ภาพท 2.1 กระบวนการจดการความร

27

Technology) ชวยใหสามารถประสานการท างานไดอยางมประสทธภาพ และลดอปสรรคในเรองระยะทาง และ 3) เทคโนโลยการจดเกบ (Storage Technology) ชวยในการจดเกบและบรหารจดการความร ปจจบนมซอฟทแวรทเกยวของกบการจดการความรโดยเฉพาะทเรยกวา Know–ware เชน ระบบ Electronic document management หรอ Enterprise knowledge portal 10.3 ศนยกลางความรแหงชาต กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารไดจดตงศนยกลางความรแหงชาต (2550) เพอเปนแหลงรวบรวมและจดเกบองคความรหลก 13 สาขาวชา ไดแก การเกษตร กฎหมาย กฬา นนทนาการ วทยาศาสตร เทคโนโลยสารสนเทศ ทองเทยว การศกษา ความรทวไป ภาษาวรรณกรรม ปรชญา ศาสนา วศวกรรมและเทคโนโลย ธรกจ ศลปะ วฒนธรรม ภมปญญาทองถน และสขภาพเพอประโยชนในการศกษาหาความรของประชาชนทกหมเหลา โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมใหเกดการเรยนร บรณาการภมปญญาทองถนของไทยเขาองคความรสาขาวชาและกบความรสากล รวมทงพฒนา เวบไซด ซงเรยกวา ระบบเวบทา ซงเปนเทคโนโลยสมยใหมมาเปนกลไกในการสอสารความรไดอยางรวดเรวทวถงและมประสทธภาพจากการพฒนาของบรษทไอบเอมซงประกอบดวย 1) Service Delivery (Web Sphere Portal) ทผ ใชสามารถลงทะเบยนไดทงลกษณะ Customization และ Personalization 2) Application Server ระบบจดเกบ 3) Real Time Collaboration ใชในกระบวนการแลกเปลยนเรยนร 4) Web Publishing Tools ใชในกระบวนการแลกเปลยนเอกสาร 5) Mobile Device Access ใชในกระบวนการ Knowledge Push 6) Virtual Learning Environment ใชในการสรางหลกสตรเพอใหนกศกษาประชาชนสามารถเลอกเรยนจากหลกสตรทสรางขนได 7) Knowledge Discovery Server เปนระบบคนหาความร จดเดนของเวบทาทพฒนา คอ มงเนนความรส าหรบทกกลมอาชพ โดยใชระบบจดการ ความร (Knowledge Management System - KMS) ในการรวบรวมจดเกบความรทกสาขาวชาและมการแลกเปลยนความร และประสบการณ เนอหาความร (Content) ทรวบรวมมาถกจดอยในรปสอประสม (Multimedia)ทสามารถใหทงความรและความบนเทง (Edutainment) แกผ เขามาเยยมชม นอกจากนน ยงเปนสารบบทผานการตรวจทาน และจดเรยงกลมขอมลสารสนเทศแตละสาขา โดยใชมาตรฐาน Metadata ในการคนคน และมระบบแสดงผลการสบคนฐานความรซงจะใหผลตามความตองการของผ ใชระดบตาง ๆ ไดดวย รวมทงมระบบการจดการความรสวนบคคล (Personalization) ทแตละบคคลสามารถปรบแตง แกไข เปลยนแปลงบรการของเวบทาไดในหลายลกษณะ

28

ผใชบรการของศนยกลางความรแหงชาต ม 3 กลม ไดแก 1) ผใชทวไป คอ ผใชทเขามาเยยม ชมเวบทาเพอคนหาขอมลความร 2) ผใชทเปนสมาชก คอ ผ ใชทวไปทลงทะเบยนเปนสมาชกของศนยกลางความรแหงชาต โดยไดรบสทธเพมเตมจากผ ใชกลมแรก คอสามารถจดการกบเนอหาและบรการตาง ๆ ทตองการได 3) ผ ใชทเปนผ เชยวชาญในแตละสาขาวชา โดยไดรบเชญหรออาสาเขามาเพอใหความร และตอบค าถามในประเดนทตนเองมความร 10.4 วจารณ พานช (2550) ไดเสนอกจกรรมส าคญ 7 ประการในการด าเนนการจดการ ความรในองคกรตามแนวทางของ Nonaka & Takeuchi ซงการสรางทมจดการความรเปนหนงในกจกรรมทส าคญนน ประกอบดวย 3 กลม คอ 1) ผปฏบตการจดการความร (knowledge practitioner)ไดแก พนกงานระดบ ปฏบตการท าหนาทหลกเกยวกบความร 4 ประการ คอ การเสาะหา (acquire) สราง (create) สงสม (accumulate) และใช (exploit) ความร นอกจากนยงมผ เชยวชาญความร ท าหนาทเกยวกบความรทเปดเผยชดแจง (explicit knowledge) และสามารถน าไปเกบไวในคอมพวเตอรใหคนหา จดหมวดหม และจดสงใหผปฏบต 2) วศวกรความร ไดแก พนกงานทเปนผบรหารระดบกลาง 3) ผบรหารความร ไดแก ผบรหารสงสด