บทท 2 แนวคด เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยเรองการพฒนารปแบบการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบส าหรบนกศกษาคร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม ผวจยไดรวบรวมเอกสารและงานวจยทเกยวของโดยน าเสนอตามล าดบดงน 1. แนวคดเกยวกบการคดเชงระบบ 1.1 การคดเชงระบบ 1.2 หลกการของการคดเชงระบบ 1.3 ความคดรวบยอดทส าคญของการคดเชงระบบ 1.4 วธการและกระบวนการคดเชงระบบ 1.5 องคประกอบของการคดเชงระบบ 1.6 ทกษะส าคญและเทคนคส าหรบการเรยนรเกยวกบระบบ 2. แนวคดเกยวกบหลกการพฒนารปแบบการจดการเรยนร 2.1 นยามของรปแบบและการพฒนารปแบบการเรยนการสอน 2.2 องคประกอบของรปแบบการเรยนการสอน 2.3 แนวคดในการพฒนารปแบบการสอน 2.4 การน าเสนอรปแบบการสอน 2.5 รปแบบการสอนทเกยวของกบการคดเชงระบบ 2.6 ทฤษฎและแนวคดในการพฒนารปแบบการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบ 3. กฎหมาย นโยบาย การจดการศกษาในหมวดเฉพาะความเปนครวชาชพ 3.1 พระราชบญญตการศกษาแหงชาตพ.ศ. 2542 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2553 3.2 แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) 3.3 กรอบแผนอดมศกษาระยะยาว15ป ฉบบท 2 (พ.ศ. 2551 - 2565) 3.4 ขอบงคบครสภาวาดวยมาตรฐานวชาชพและจรรยาบรรณของวชาชพพ.ศ. 2548 4. งานวจยทเกยวของ 4.1 งานวจยทเกยวของในประเทศ

14

4.2 งานวจยทเกยวของตางประเทศ 5. กรอบแนวคดการวจย จากประเดนการศกษาดงกลาวผวจยไดสงเคราะหหลกการ แนวคด ทฤษฎ เอกสารและงานวจยทเกยวของปรากฏรายละเอยดดงน

แนวคดเกยวกบการคดเชงระบบ 1.1 การคดเชงระบบ (System Thinking) นกการศกษาไดใหความหมายของการคดเชงระบบไวอยางหลากหลาย ดงน การคดเชงระบบ เปนการมงมองสงตางๆ แบบองครวม เปนกรอบการท างาน ทมองแบบแผนและความเกยวพนกน สงทเปนลกษณะพเศษคอการมองโลกแบบองครวมทม ความซบซอนมากขน การคดเปนระบบท าใหความซบซอนเปนสงทสามารถจดการได (Senge. 1993 : 6) การคดเชงระบบ เปนมมมองทท าใหสามารถมองเหนสถานการณ แบบแผนเกยวกบแนวทางการปฏบตทเปนแนวใหม และตอบสนองตอสถานการณและแบบแผนดวยวถทางทมระดบดขน ท าใหมการปรบปรงกระบวนการทมคณภาพมากขนเรอยๆ การคดเชงระบบเปรยบเสมอนเปนภาษาพเศษทชวยท าใหเกดการสอสารกบระบบรอบๆ ตวทเกยวของ ไดอยางมคณภาพ การคดเชงระบบเปรยบเสมอนเปนชดของเครองมอททรงประสทธภาพ ในการชวยท าใหมองเหนภาพและสรางความเขาใจเกยวกบระบบขององคประกอบและพฤตกรรมทจะสามารถท าใหสอสารกบบคคลอนไดอยางเขาใจและยงชวยออกแบบระบบ เพอการจดการส าหรบการแกปญหาไดอยางมประสทธภาพ (Pegasus Communication. 2013 : Online) การคดเชงระบบ เปนแขนงวชาทมองปญหาแบบองครวม และยอมรบ การมพลวต ความสลบซบซอนและความเกยวเนองเชอมโยงขององคประกอบยอยๆ เพอคนหาและสรางแบบแผนทจะน าสการเปลยนแปลง พฒนาการแกปญหาหรอภารกจใหม ความสมบรณมากทสด การคดเชงระบบสามารถชวยใหการออกแบบการแกปญหาเปนไป อยางมประสทธภาพ (มนตรแยมกสกร. 2546 : 26) การคดเชงระบบ เปนวธทตองท าความเขาใจโลกและระบบทซบซอน หากตองการเขาใจเรองราวในโลกยคโลกาภวฒนจะตองเขาใจระบบของสงคม ระบบเศรษฐกจ ระบบวฒนธรรมหรอระบบอนๆ ซงตองเรยนรและฝกฝนวธการคด วธการเชอมโยงและ

15

ท าความเขาใจกบความเปนเหตเปนผลของกนและกน วธคดนจงเปนวธการคด วธการมองและการวเคราะหไปทระบบตางๆ ซงระบบนนเปนสงทมอยแลวและทกคนกด ารงอยในระบบทงทเปนระบบธรรมชาตและระบบทมนษยสรางขน ซงมระบบทเปนกลไกและระบบซบซอน ซงยากตอการท าความเขาใจ ระบบเหลานประกอบดวยระบบยอยๆ มากมาย ฉะนนการท าความเขาใจกบระบบและการคดอยางเปนระบบจงเปนหลกการเบองตนในการท าความเขาใจตอเรองราวทเกยวของกบวถชวต ระบบจงไมอาจแยกจากการมชวตของมนษย การท า ความเขาใจถงความสมพนธ ความเชอมโยงทมองเหนสมพนธภาพและความโยงใยของชวต ท าใหมองเหนคณคาในตวของมนษยได และมกระบวนการววฒนทไมหยดนง (ชยวฒน ถระพนธ. 2548 : 16-17) การคดอยางเปนระบบ คอ การปรบวธคดหรอเพมวธคด ใชวธคดหลายๆ แบบในเวลาเดยวกน แตตองมวธเลอกวธคดหลก ในแตละสถานการณมหลกเกณฑและเหตผล โดยใชขอมลหลากหลายใหสมพนธกนเปนองครวม โดยตระหนกถงองคประกอบยอยทมความสมพนธและมหนาทตอเชอมกนอยเปนปฏสมพนธอยางตอเนอง (มกราพนธ จฑะรสก.2555 : ออนไลน) การคดเชงระบบ มลกษณะทสอสารกนอย 2 แนว คอ 1) การคดเปนระบบ (Systematic Thinking) หมายถง การก าหนดองคประกอบและการจดองคประกอบของระบบใหมความสมพนธกนอยางเปนล าดบขนตอน เพอน าไปสจดมงหมาย ทก าหนด ระบบในลกษณะนจะมลกษณะเปนผงการด าเนนงาน หรอการท างานใดงานหนงอยางเปนล าดบขนตอน 2) การคดเชงระบบ (System Approach) หมายถง การจดระบบดวยวธการเชงระบบ ไดแก การจดองคประกอบของระบบในกรอบความคดของตวปอน กระบวนการ กลไกควบคม ผลผลต และขอมลปอนกลบ และน าเสนอผงของระบบนนในรปแบบของระบบทสมบรณ ซงประกอบดวยสวนประกอบ 5 สวนดงกลาวขางตน (ทศนา แขมมณ. 2551: 200-201) การคดเชงระบบ เปนกรอบแนวคดพนฐาน องคความรและเครองมอ ซงไดถกพฒนาขนภายใตชวงเวลาหนง เพอทจะท าใหวตถประสงคและวธการแกปญหา หรอสรางสรรคงานมความชดเจนและชวยท าใหเรามองเหนการเปลยนแปลงไดอยางมประสทธภาพ การคดเชงระบบมไดละเลยตอปญหาความซบซอน แตจะเขาไปจดการ ความสลบซบซอนในลกษณะทใกลชดและสะทอนใหเหนถงสาเหตแหงปญหาและวธการ

16

ทชวยแกปญหาในทางทเปนไปได (บญเลยง ทมทอง. 2553 : 24) จากทกลาวมาแลวสรปไดวา การคดเชงระบบ (Systems Thinking) หมายถง ความสามารถของบคคลทมการคดและมองสถานการณหรอสงตางๆ แบบองครวม เพอเปนกรอบแนวคดการท างานทมองแบบแผนและความเชอมโยงกนระหวางองคประกอบยอยอยางสมเหตสมผลในการแกปญหาไดอยางมประสทธภาพ ผน ายคใหมในศตวรรษท 21 จะตองมทกษะทส าคญ คอ การจด การเปลยนแปลง การสรางทมงานและการคดเชงระบบ (Satterlee. 1997 อางถงในมนตร แยมกสกร. 2546 : 2) นอกจากนนบคลากรทางการศกษาในอนาคตจ าเปนอยางยงตองมทกษะการคดเชงระบบ เพราะเปนกรอบการท างานทจะตองพจารณาถงความสมพนธระหวางองคประกอบทางการศกษาโดยรวมมากกวาจะมองการศกษาแบบแยกสวน (Spark & Hirsh. 1997 อางถงในมนตร แยมกสกร. 2546 : 2) Peter M. SengeศาสตราจารยแหงMassachusetts Institute of Technology Sloan School of Management ไดเขยนหนงสอเรอง “The Fifth Discipline : The Art and The Learning Organization” หรอ “ศาสตรวนย 5 ประการ” แนวคดเพอน าองคกรไปส การเปนองคกรแหงการเรยนร (Learning Organization : LO) และไดรบความนยมปฏบตกนอยางแพรหลายในเวลาตอมาจนถงปจจบนอนคอ

ภาพท 1 แสดงแนวคดและรปแบบองคกรแหงการเรยนรของ Perter M. Senge

Systems

Thinking

Shared Vision Team Learning

Personal Mastery

Dialogue Mental Models

17

1) ศาสตรความมสตหรอมแบบจ าลองความคด (Mental Models) คอ การตระหนกถงกรอบแนวคดของตนเอง ท าใหเกดความกระจางกบรปแบบความคด ความเชอทมผลตอการตดสนใจและการกระท าของตน และเพยรพฒนารปแบบความคดความเชอใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของโลก ไมยดตดกบความเชอเกาๆ ทลาสมย และสามารถทจะบรหารปรบเปลยน กรอบความคดของตน ท าความเขาใจได ซงสอดคลองกบความคดในเชงการรอ ปรบระบบงาน (Reengineering) 2) ศาสตรการใฝเรยนร (Personal Mastery) องคการทเรยนรตองสามารถสงเสรมใหคนในองคการสามารถเรยนร พฒนาตนเอง คอการสรางจตส านกในการใฝเรยนรเพอพฒนาศกยภาพของบคคล สรางสรรคผลทมงหวง และสรางบรรยากาศกระตนเพอนรวมงานใหพฒนาศกยภาพไปสเปาหมายทตงไว ซงหมายถงการจดกลไกตางๆ ในองคการ ไมวาจะเปนโครงสรางองคการ ระบบสารสนเทศ ระบบการพฒนาบคคล หรอแมแตระเบยบวธการปฏบตงานประจ าวน เพอใหคนในองคการไดเรยนรสงตางๆ เพมเตมไดอยางตอเนอง 3) ศาสตรการมวสยทศนรวมกน (Shared Vision) องคการทเรยนรจะตองม การก าหนดวสยทศนรวม ซงจะเปนกรอบความคด เกยวกบสภาพในอนาคตขององคการท ทกคนในองคการมความปรารถนารวมกน ชวยกนสรางภาพอนาคตของหนวยงานททกคน จะทมเทผนกแรงกายแรงใจกระท าใหเกดขน ทงนกเพอใหการเรยนร รเรม ทดลองสงใหมๆ ของคนในองคการ เปนไปในทศทาง หรอกรอบแนวทางทมงไปสจดเดยวกน 4) ศาสตรการเรยนรเปนทม (Team Learning) ในองคการทเรยนรจะตองม การเรยนรรวมกนเปนทม คอการแลกเปลยนความรและประสบการณและทกษะวธคดเพอพฒนาภมปญญาและศกยภาพของทมงานโดยรวม มการแบงปนแลกเปลยน ถายทอดขอมล ในระหวางกนและกน ทงในเรองของความรใหมๆ ทไดมาจากการคนคด หรอจากภายนอก และภายใน การเรยนรเปนทมนยงควรครอบคลมไปถงการเรยนรเกยวกบการท างานรวมกนเปนทมดวย ซงการเรยนรและพฒนาในเรองน กจะชวยใหการท างานรวมกนในองคการ มความเปนทมทดขน ซงจะชวยใหสมาชกแตละคนสามารถแสดงศกยภาพทมอยออกมา ไดอยางเตมท 5) ศาสตรการคดอยางเปนระบบ (System Thinking) คอ ความสามารถในการคดเชงระบบ คนในองคการสามารถมองเหนวธคดและภาษาทใชอธบายพฤตกรรมความเปนไปตางๆ ถงความเชอมโยงตอเนองของสรรพสงและเหตการณตางๆ ซงมความสมพนธผกโยงกนเปนระบบเปนเครอขายซงผกโยงดวยสภาวะการพงพาอาศยกน สามารถมองปญหาทเกดขนได

18

เปนวฎจกร โดยน ามาบรณาการเปนความรใหม เพอใหสามารถเปลยนแปลงระบบไดอยาง มประสทธผลสอดคลองกบความเปนไปในโลกแหงความจรง Senge พบวา วชาทส าคญทสดตอการพฒนาองคกรสความเปนเลศ คอ ศาสตรประการท 5 วชาการคดอยางเปนระบบ (System Thinking) (Senge. 1993 อางถงในอรวรรณ ชนะศร. 2553 : 27)

หลกการของการคดเชงระบบ

การคดเชงระบบตามแนวคดของ Anderson & Johnsons มหลกการทส าคญ ดงน 1.2.1 เปนการคดทมอง “องครวม” การคดแบบมององครวม เปรยบเทยบไดวา เมอเวลาทเกดปญหาขน คนทวไปมกมงความสนใจไปทเหตการณเฉพาะหนาทเกดขน ณ เวลานน การมองในลกษณะดงกลาวเปนมมมองทแคบ ท าใหรบรไดแตผลของการเปลยนแปลงวาเกดขนจากสวนไหนทเปน ผลโดยตรงเทานน แตหลกการคดเชงระบบจะสอนใหมการมองยอนหลงไปจาก ณ จดทเกดปญหาและมองเปนภาพใหญหรอมองภาพแบบองครวม ทงนเพราะปญหาทเกดขนอาจเกยวของกบสวนอนๆ ในระบบ การพยายามคนหาแหลงของปญหาทอาจจะเกยวโยงมาจากสวนอนจะเปนการมองทครอบคลมรอบคอบรอบดาน 1.2.2 เปนการสรางความสมดลระหวางมมมองระยะสนและระยะยาว ความคาดหวงในความส าเรจของการแกปญหาหรอสรางสรรคงาน บางครง อาจมมมมองวาควรจะคาดหวงใหกจกรรมนนส าเรจในระยะอนสนหรอส าเรจในระยะอนยาว การคดเชงระบบมแนวคดวาการพฒนาวาพฤตกรรมทจะน าไปสความส าเรจระยะสนหรอความส าเรจระยะสนทท าใหเกดขนในทนททนใดนน บางครงอาจเปนสงทกลบไปท าลายความส าเรจในระยะยาวกไดแตในทนมไดหมายความวาการสรางสรรคหรอการแกปญหาจะเพงเลงมงหวงเฉพาะความส าเรจระยะยาวมากกวา หากแตวาการพยายามพนจพจารณาสรางความสมดลระหวางการยอมรบทจะมผลของความส าเรจทนอยกวาในระยะสน เพอหวง ผลความส าเรจในระยะยาว อาจเปนสงทตองพยายามสรางความสมดลใหได

19

1.2.3 ยอมรบในความมพลวต ความสลบซบซอนและความเกยวพนกนของธรรมชาตระบบ สรรพสงในโลกลวนมระบบ มคามซบซอน มพลวตและมความเกยวเนองเชอมโยงกน หรออาจกลาวอกนยหนงวา สงตาง ๆ มความเปลยนแปลงตลอดเวลา ชวตมความยงเหยงและทกสงมความเชอมโยงสมพนธกน การแกปญหาหรอการสรางสรรคสงใหม ผปฏบตยอมมความตงใจทจะท าใหงายๆ ไมซบซอน จดล าดบหรอท างานกบปญหาทละปญหา การคดเชงระบบจะพยายามจดล าดบสรางความสมพนธในลกษณะทพจารณาถงความเชอมโยงอยางสมเหตสมผลซงจะ เปนการใชความคดในเชงสงเคราะหอยางมเหตมผล และยอมรบ ในความสมพนธของระบบตางๆ 1.2.4 ยอมรบและใชขอมลทงจากปจจยทวดไดจากเชงปรมาณและเชงคณภาพ การคดเชงระบบยอมรบและใชขอมลเพอการปรบปรงระบบทงทเปนขอมลเชงปรมาณและขอมลทเปนคณภาพ 1.2.5 ทกสวนมสวนสนบสนนระบบในภาพรวม การคดเชงระบบจะถอวาทกสวนของระบบลวนแตมความส าคญตอภาพรวมทงหมดของระบบ แตละสวนยอยจะตองปฏบตภารกจของสวนตนอยางเตมก าลงความสามารถ ระลกเสมอวา ทกสวนทเปนองคประกอบยอยของระบบมความส าคญและ การกระท าหนาทของแตละสวนยอยจะมผลตอสวนรวม แมวาสวนรวมจะสงผลกลบมายง แตละสวนยอยดวยกตาม (Anderson & Johnsons. 1997 : 18) การคดเชงระบบมสวนส าคญทเกยวกบการน าวธการ คณภาพขององครวม ซงเปนวธการทมพลง สามารถน าการเปลยนแปลงมาสองคกรไดอยางมประสทธภาพ มหลกการพนฐานของการด าเนนการ 3 ประการ คอ ประการแรก การคดเชงระบบชวยท าใหเกดแนวทางการสรางความเขาใจและความสมพนธของสวนตางๆ รวมกน ประการทสอง การบรหารจดการขอมลจะชวยท าใหระบบด าเนนไปไดดวยด มประสทธภาพ และประการสดทาย การเรยนรอยางตอเนองเปนวนยทส าคญทจะท าใหบคคลในองคกรไดตรวจสอบความคดอยางตอเนองตลอดเวลา (Neuroth& others. 1992 : online) Kirk & Juff ไดเสนอแนวทางการพฒนาการคดเชงระบบประกอบดวย

ขนตอน 3 ขนตอน โดยขนตอนแรกเปนกจกรรมทเรยกวา “ลกหน (Pellets)” เปนขนทชวย

ใหผเรยนคนพบเกยวกบคณประโยชนของการใชความคดเชงระบบเพอการแกปญหา

ในการท างาน ขนตอนทสองเปนกจกรรมทเรยกวา “ระบบเขาวงกต (A Mazing Systems)”

20

และขนตอนทสาม เรยกวา “ความรวมมอการแกปญหาทดกวา (Better Solution Incorporated)”

ทงสองขนตอนจะเปดโอกาสใหผเรยนไดพฒนาและทดสอบระบบของตนเองทสรางขน (Kirk

& Juff. 1996 อางถงในบญเลยง ทมทอง. 2553 : 68)

ความคดรวบยอดทส าคญของการคดเชงระบบ

ความคดรวบยอดทมความส าคญตอการคดเชงระบบ คอ กฎธรรมชาต ซงเปนระบบองครวม มรายละเอยดความคดรวบยอด ดงน 1.3.1 องครวมและการเสรมซงกนและกน ซงผลรวมของสวนยอยใหผลรวมมากกวาการน าสวนยอยๆ มารวมกนเสยอก 1.3.2 เปนการมองแบบระบบเปด เพราะระบบสามารถพจารณาไดเปนสองแนวทาง คอ ระบบปด (Closed Systems) และระบบเปด (Open Systems) ระบบเปดสามารถแลกเปลยนขอมล พลงงานหรอวสดกบสงแวดลอมได ระบบทางสงคมและระบบทางชวภาพจดไดวาเปนระบบเปด ระบบกลไกอาจเปนไดทงระบบปดและระบบเปด ความคดรวบยอดของระบบปดและระบบเปดยากทจะระบลงไปไดอยางเดดขาด หากแตวาจะพจารณาวาระบบแตละอยางมทศทางไปในทางระบบปดหรอระบบเปด 1.3.3 ขอบเขตระบบ ทงนเพราะระบบจะมขอบเขตของตนเองทแยกออกจากสภาพแวดลอม ความคดเกยวกบของเขตชวยท าใหเราเขาใจถงความแตกตางระหวางระบบปดและระบบเปด แนวโนมความสมพนธของระบบปดจะแขงตว มขอบเขตทก าหนดไดยาก ในขณะทระบบเปดจะมขอบเขตทเขาใจไดชดเจนระหวางตวเองและความสมพนธกบระบบใหญ 1.3.4 แบบจ าลองปจจยน าเขา การแปรรป ผลลพธ ระบบเปดสามารถถกมอง ในลกษณะของแบบจ าลองการแปรรป โดยในความเปนพลวตมความสมพนธกบสงแวดลอมท าใหไดรบปจจยน าเขาแลวแปรสภาพไปในทศทางใดทศทางหนง จากนนจะน าผลลพธออกมา 1.3.5 ปฏกรยายอนกลบ ความคดรวบยอดทส าคญของปฏกรยายอนกลบ คอ เปนสงทท าใหระบบสามารถปรบซอมตนเองไดอนน าไปสความมเสถยรภาพของระบบ ปฏกรยายอนกลบ สามารถเปนไปทงเชงบวกและเชงลบ แมวาในสาขาวชาของศาสตรทวาดวยการควบคมและการตดตอสอสาร (Cybernetics) จะตงอยบนพนฐานปฏกรยายอนกลบ ทางลบ ซงปฏกรยายอนกลบทางลบเปนขอมลสอสารน าเขาทเปนตวดชน แสดงวาระบบ

21

เบยงเบนจากแนวทางทควรจะเปนและควรจะปรบไปในทศทางใหมอยางใด 1.3.6 การคนหาเปาหมายทหลากหลาย ซงระบบชวภาพและระบบทางสงคมเปนระบบทมวตถประสงคและเปาหมายทหลากหลาย (Centre for Strategic Management. 1999 : 44-45) แนวคดส าคญของวธการคดเชงระบบซงสามารถน าไปปฏบตไดเปนกฎ 5 ขอของวธคดเชงระบบหรอการคดแบบองครวม ดงน 1) การคดเชงระบบ คอ การคดเชงเครอขาย (Networks) สามารถน าองคประกอบของระบบตางๆ มาเชอมโยงปฏสมพนธซงกนและกนได การเชอมโยงเครอขายของระบบนนเปนคณสมบตของระบบทมชวต ซงท าใหเกดความสมพนธแบบเครอขายการคดเชงระบบจงตองมองเหนถงความสมพนธเชอมโยงกนภายในระบบนน 2) ระบบตางๆ จะซอนกน ในระบบใหญยงมระบบยอยลงมาเปนชน จะเหนไดวาระบบซอนระบบนนมความเชอมโยงกนทงหมด การทจะเขาใจสงใดไดจงตองเหน ความเชอมโยงนน นอกจากความสมพนธเชอมโยงกนแลวระบบยงมการซอนกนเปนชน เชอมโยงตอกน สามารถสงผลกระทบถงกนหมดเพยงจะกระทบมากหรอนอยไมเทาเทยมกน 3) การคดเชงระบบ คอ การคดแบบสมพนธกบบรบท คดถงสมพนธภาพระหวางตวเรากบสงแวดลอม ตองท าความเขาใจกบสภาพแวดลอมทอยรอบสงน เพอทจะ ท าความเขาใจหรอวเคราะหคณสมบตของสงนนหรอระบบนนไดอยางถกตอง เลอกวเคราะหวาระบบไหนจ าเปนและเปนประโยชนตอการวเคราะห แลวตดบรบททไมจ าเปนออกไปบาง เพอการการวเคราะหขอบเขตนนชดเจนขน 4) การคดเชงระบบจะตองจดความสมพนธหรอปฏสมพนธใหได หวใจอยทการเชอมความสมพนธปอนกลบ (Feedback) ระหวางองคประกอบหรอสวนตางๆ เสนแหงความสมพนธส าคญมาก เพราะหากเปนวธคดแบบกลไกหรอคดแบบแยกสวน จะท าใหมองเหนปญหาแลวแกไขใหตรงจด ซงการมองตองมองใหเหนเสนทางความสมพนธนวา มความส าคญมากกวาตวปญหาเอง 5) วธคดเชงระบบ คอ การคดอยางเปนกระบวนการ ระบบทมชวตจะม การเคลอนไหว ไมหยดนง มการเตบโต มพฒนาการ มววฒนาการ โครงสรางของระบบทมชวตจงไมเคยแยกออกจากกระบวนการ ไมวาจะเปนกระบวนการพฒนา กระบวนการเรยนร กระบวนการเตบโต เปนตน ซงกระบวนการเปนหลกเกณฑส าคญของการอธบายระบบ กระบวนการนนอยในกจกรรมของระบบ อยในองคประกอบของระบบ ดงนนกระบวนการ

22

จงชวยใหการเชอมโยงของสวนประกอบตาง ๆ ตอเนองกน แยกออกจากกนไมได และกระบวนการเปนสวนหนงทท าใหเราเขาใจระบบมากขนได การคดทเปนประโยชนตอชวตมนษยมหลายรปแบบ โดยเฉพาะการคดเชงระบบเปนวธการคดเชงบรณาการ เปนการขยายขอบเขตของการคดของเราตอเรองนนๆ ออกไป โดยไมดวนสรปหรอตดสนใจ แตพจารณาเรองนนอยางละเอยดถถวนทกมมมอง เปดโอกาสใหความคดของคนเราไดมการเชอมโยง เพอหาความเปนไปไดใหม ไดมมมองใหมๆ เหนแนวทางแกไขปญหาทดกวาสรางสรรค รวมทงใหเหนความสมพนธแบบเชอมโยงระหวางเรองนนกบปจจยอนทเกยวของ (ปยนาถ ประยร. 2548 : 37-52) หวใจของการคดเชงระบบ เปนเรองของการคดแกไขปญหาระดบเหตการณ ในปจจบน นอกจากนนเรายงตองมวสยทศน มองไปยงอนาคตอกดวย วาจะแกไขอยางไร โดยไมท าใหวงจรซ าอยทเดม การแกปญหาแบบ Reaction เปน Adaptive การปรบตวโดยท าเปนลกษณะ Creative สรางเปนโครงสรางใหมขนมาไมซ าเดม สดทายคอ Generate การขยายผลหรอการสรางขนมาใหมสงนคอเรองของระดบวสยทศน (Vision) (ชยวฒน ถระพนธ. 2552 : 42)

วธการเชงระบบเและกระบวนการคดเชงระบบ

การคดเชงระบบเปนแขนงวชาทมองปญหาแบบองครวมและท าความเขาใจกบ การสรางสรรครปแบบระบบและเหตการณรอบตว การคดเชงระบบยงเสนอกรอบการท างานส าหรบการนยามปญหา การตงค าถามและการตดสนใจทมประสทธภาพ เพราะการคดเชงระบบใชเครองมอททรงพลงในการวเคราะหและสงเคราะหปญหา แตจ าเปนตองไดรบ การฝกฝนอยางมาก (Sweeney. 1999 : 1) วธการเชงระบบ (Systems Approach) หมายถงการจดองคประกอบของระบบ ในกรอบความคดของตวปอนกระบวนการกลไกควบคมผลผลตและขอมลปอนกลบและน าเสนอผงของระบบในรปแบบของระบบทสมบรณ วธการเชงระบบ สามารถประยกตใชในการเรยนรไดดงน 1) ก าหนดประเดนปญหาใหถกตองโดยจะก าหนดเปนปญหาหลกหรอรองกได 2) ระบตวแปรทงหมดทกอใหเกดเปนปญหา 3) ก าหนดวธการแกไขปญหาหรอพจารณาทางเลอกทเปนไปไดโดยกาหนดไวหลาย ๆ วธ 4) เปรยบเทยบวธการแกไขแตละวธและทาการประเมนวธทสามารถน าไปใชได

23

จรงอยางเหมาะสมตามเปาหมายทกาหนดไว 5) การเลอกวธการแกปญหาใหเลอกวธทดทสด 6) น าวธการแกปญหาทคดขนไปทดลองปฏบตตามระยะเวลาทเหมาะสม 7) ตดตามผลการปฏบตงานทกขนตอนเพอหาทางแกไขปญหาแทรกซอนอน 8) แกไขและปรบเปลยนจดบกพรองทเกดขนในวธการปฏบตงานทเลอกใช 9) ก าหนดมาตรฐานทใชในวธปฏบตงาน 10) ใหทกคนปฏบตตามมาตรฐานทกาหนดไว การประยกตทงการคดเชงระบบ (Systems Thinking) และวธการเชงระบบ (Systems Approach) มาใชโดยรปแบบทน ามาประยกตใชมขนตอนแตกตางกน เชน ชยยงค พรหมวงศ ไดประยกตวธการเชงระบบมาสรางเปนตวแบบระบบการสอนซงม 4 ขนตอน สรปไดดงน 1) ขนการวเคราะหระบบ (Analysis) ขนนจะน าระบบเดมทใชอยมาวเคราะหเพอศกษาปญหาความตองการและจดบกพรองตางๆรวมทงการสารวจทรพยากรทมอยและทตองการ 2) ขนการสงเคราะหระบบ (Synthesis) เปนขนของการเกบรวบรวมขอมลทไดจากการวเคราะหระบบเดม เพอน ามาใชในการสรางระบบใหม 3) ขนสรางตวแบบระบบการสอน (Construct of System Model) เปนการน าขนตอนตางๆ ทก าหนดไวในขนสงเคราะหระบบมาใสตวแบบ เพอแสดงล าดบขนเพอสะทอนใหเหนองคประกอบทง 4 ของตวแบบระบบคอตวปอนกระบวนการกลไกควบคมและผลผลต 4) ขนการทดลองใชระบบในสถานการณจ าลอง (System Simulation) เปนขนของการพสจนทดสอบวาระบบทสรางขนสามารถใชไดผลตามทคาดหวงหรอไม จากขนตอนทง 4 ขน เมอน ามาสรางระบบหรอจดระบบจะมขนตอนยอยๆ หลายขนตอน ดงน 1) การก าหนดจดมงหมายของระบบ ซงตองก าหนดใหชดเจน 2) การศกษาหลกการและทฤษฎทเกยวของ เพอใหระบบมพนฐานทมนคง 3) การศกษาสภาพการณและปญหาทเกยวของ เพอปองกนปญหาทจะท าใหระบบนนขาดประสทธภาพ 4) การก าหนดองคประกอบของระบบ ขนนอาจใชวธการทดสอบทางสถตเขามาชวยคดสรรหาองคประกอบทสาคญกได 5) การจดกลมองคประกอบเปนการจดหมวดหม เพอความสะดวกในการคด

24

และด าเนนการในขนตอไป 6) การจดความสมพนธขององคประกอบ สามารถใชหลกตรรกะและวธการทางสถตเขามาชวยหาความสมพนธระหวางตวแปรทงหลายได ไมวาจะเปนความสมพนธกนโดยทางตรงหรอโดยทางออม 7) การจดผงระบบ ผจดระบบสามารถน าเสนอความคดของตนเองไดในขนน 8) การทดลองใชระบบ เพอศกษาผลทเกดจากระบบทสรางขน 9) การประเมนผลระบบ ขนนจะพจารณาวาผลทไดเปนไปตามเปาหมายหรอไมเปนระบบทมประสทธภาพหรอไม 10) การปรบปรงระบบ เปนการน าผลจากการทดลองใชมาปรบปรงระบบนนใหดขน (ทศนา แขมมณ. 2545 : 196-199) วธการของการคดเชงระบบ มงเนนไปทการคดอยางมสหสมพนธกนของสวนประกอบตางๆ ในระบบ ซงอาจเปนชดองคประกอบทเกยวของกนจนท าใหเกดพฤตกรรม การคดเชงระบบเปนการมงทจะขยายมมมองเพอใหสามารถน าเอาภาพรวมและสวนประกอบโดยรวมทเกยวของกนมาท าการศกษา ซงจะท าใหผลลพธทไดกลายเปนบทสรปทครอบคลมและชดเจนมากกวา โดยเฉพาะอยางยงกบเนอเรองทมความซบซอนเชงพลวตหรอมผลกระทบปอนกลบจากแหลงตางๆ ทงภายในและภายนอก ลกษณะของการคดเชงระบบจะท าใหไดค าตอบทมประสทธผลอยางยงกบปญหาทยากล าบากทจะแกไข ตวอยางเรองราวทความคดเชงระบบถกน าไปใชอยางไดผล ไดแก 1) ปญหาเชงซอนเกยวกบการชวยใหผแสดงเขาใจภาพรวมของเรองทจะตองแสดง ไมใชเขาใจเพยงบทบาทหนาทของตน 2) ปญหาตอเนองททวความรนแรงขน เนองจากการพยายามแกปญหาผดๆ มาในอดต 3) กรณทมผลกระทบ (หรอไดรบผลกระทบ) ตอสงแวดลอมรอบตวหรอตอสงแวดลอมจากการแขงขน 4) ปญหาทยงไมมทางออกทชดเจน การน าวธคดเชงระบบมาชวยวเคราะห จะท าใหเหนสงตอไปนไดอยางชดเจนขน ดงน 1) มองเหนโลกสวนตวแบบองครวมมากกวาทจะเหนเหตการณแตละครง หรอ เหนภาพชวตอยางมพลวตมากกวาเหนเปนภาพนง

25

2) เหนและตระหนกวาสวนยอยระบบท างานรวมกนอยางไร แทนทจะเหนระบบเปนการ “สะสม” โดยไมไดเกยวของกบปฏสมพนธระหวางกน 3) เหนความสมพนธระหวางสวนยอยตางๆ ทอยในระบบนนวามอทธพลตอแบบแผนพฤตกรรมและเหตการณของระบบไดอยางไร 4) ชวยท าใหมความเขาใจตอชวตวามการเคลอนไหวและเปลยนแปลงตลอดเวลา ไมไดหยดนงอยกบท 5) ท าใหเขาใจวาเหตการณหนงมอทธพลทสงผลกระทบกระเทอนตออกเหตการณหนงได ถงแมวาเหตการณทสองจะเกดหลงจากเหตการณแรกไดเกดขนมานานแลว และอยไกลจากเหตการณแรก 6) ท าใหตระหนกถงการกระท าของตนเองหรอคนอนวามผลกระทบระยะสนและระยะยาวตอระบบอยางไร 7) วธการคดเชงระบบสนบสนนใหสนใจมองและเหนสงทตางออกไปอนชวยใหสามารถ “ทดลองตงค าถามใหม” เมอบางอยางไมเปนไปตามทคาดการณไว (ชยวฒน ถระพนธ. 2548 : 38) การคดเชงระบบตามแนวคดของ Anderson & Johnsons ไดน าเสนอกระบวนการคดเชงระบบ ดงน 1) จดระเบยบแกนของปญหาใหมความชดเจน 2) บรรยายเรองราวพฤตกรรมปญหาทเกดขน 3) เลอกตวแปรทเปนปจจยหลกของปญหา 4) ก าหนดชอตวแปรใหชดเจน โดยตองไมลมวาใชค านามหรอกลมของค านามเปนตวแสดงตวแปร 5) เขยนกราฟแสดงพฤตกรรมของตวแปรภายใตชวงเวลาหนง 6) ตงสมมตฐานเกยวกบความสมพนธของตวแปรทอาจจะมสวนเกยวพนกน(Anderson & Johnsons. 1997 : 37-76) การทจะฝกทดลองใหผเรยนคดอยางเปนระบบได จะตองเขาใจค านยามหรอความหมายของการคดอยางเปนระบบกอน การวเคราะหระบบโดยวธคดอยางเปนระบบจะตองมอง 4 ระดบเสมอคอระดบปรากฏการณหรอระดบเหตการณ (Event) ระดบแนวโนมและ แบบแผน (Pattern) ระดบโครงสราง (Structure) และระดบภาพจ าลองความคด (Mental model) (มกราพนธ จฑะรสก. 2555 : ออนไลน)

26

ตวอยาง หากเปรยบเสมอนภเขาน าแขงทเราเหนโผลน าขนมา น ามาวเคราะหเพอ ความเขาใจเปน 4 ระดบดงภาพ 1. ระดบปรากฏการณ

(เฉพาะทเหน/ไดยน/ ไดรบร)

2. ระดบแนวโนมและแบบแผน (Pattern) (จะเปนตวสะทอน ปรากฏการณ) 3. ระดบโครงสราง (Structure) (จะเปนตวก าหนด

(อาจมหลายโครงสรางประกอบกน) แบบแผนพฤตกรรม แสดงออกมาในระดบปรากฏการณ)

4. ระดบภาพจ าลองความคด (Mental Model) (เปนการหลอหลอม

ออกมาเปนวธคดอนเกดจากพนฐานโครงสรางเชอมโยงกบสงตางๆ แสดงเปนวธคด เปนเรองของความเชอนสย พฤตกรรมของบคคล)

ภาพท 2 แสดงระดบการคดเชงระบบ ทมา : ภาพประยกตจากปยนาถ ประยร. 2548 : 56

ดงนนการฝกคดอยางเปนระบบตองจดกระบวนการใหผเรยนไดคดทง 4 ระดบ เพอเนนการคดทเปนองครวมทมองไดกวาง ไดรอบ และลก

27

นอกจากนตองศกษาคณสมบตของวธคดอยางเปนระบบ ซงเปนแนวคดหรอกฎ 5 ขอ ทจะบงบอกถงความเปนองครวม คอ 1) การคดเชงเครอขาย (Networks) ในระบบทมความซบซอนมาก เราจะเหนสวนประกอบแตละสวนตางมอทธพลซงกนและกน ยงมองคประกอบมากขนเทาใด กยงเพมความซบซอนมากขนเทานน เราจะเขาใจระบบกตอเมอเราสามารถน าองคประกอบของระบบตางๆ มาเชอมโยงปฏสมพนธซงกนและกน 2)การทดลองคดเชงเครอขาย ผสอนตองเนนหนกวาการสงเคราะห (Synthesis) โดยอาศยทกษะการเชอมโยงเปนหลก เชน การใชสอการเรยนรทเปนการเรยนรทมลกษณะ ทจะท าใหผเรยนเหนความสมพนธระหวางตนเองและผอน ผลลพธทตองการคอ การเชอมโยงกบของระบบซงโยงใยกนเปนความสมพนธแบบสานตอกนคลายเครอขายน เมอสวนใด สวนหนงเปลยนแปลงกจะมผลกระทบตอกนและกนเปนลกโซ สะทอนใหเหนวา เมอองคประกอบของระบบเปลยนแปลงกยอมสงผลกระทบตอกนและกน 3) ระบบตางๆ จะซอนกนในระบบยอยลงมาเรอยๆ เปนขนๆ เชน ระบบราชการ มระบบยอยทเปนระบบกระทรวง ระบบกรม ระบบกอง ระบบของฝายตางๆ ซงมความสมพนธโยงใยกน หรอตวอยางระบบในรางกายของเราจะมตงแตระบบเซลล ระบบ เสนเลอด ระบบหายใจตอไปเรอยๆ จนถง DNA ทเปนระบบเลกลงไปอก หากเราจะเขาใจ สงใดสงหนงได เราจะตองเหนความเชอมโยงทงหมด ดงค ากลาวทวา “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว” การทดลองคดแบบระบบซอนระบบจะตองเนนการวเคราะห (Critical Thinking) แยกแยะดวยความเปนเหตเปนผล เชน การวเคราะหปญหาการศกษา ปญหาเรองวฒนธรรม คานยม กลายเปนปญหาสงคมนน คอ ความซบซอนของปญหาทเชอมโยงกนไปมา บางปญหาเราอาจแกทระบบใหญ เพอใหกระทบไปสการคลคลายปญหาในระบบยอยท ส าคญ เราตองมองเหนระบบทงระบบและทกระดบ สรปหลกการขอน คอ นอกจากความสมพนธโยงใยกนเปนระบบเครอขายของระบบแลว ระบบยงมการซอนกนเปนขนๆ และเชอมโยงตอกนสามารถสงผลกระทบถงกนหมดเพยงแตจะกระทบมากกระทบนอยไมเทากน 4) การคดอยางเปนระบบ คอ การคดแบบสมพนธกบบรบท (Context) คอ การคดถงสมพนธภาพระหวางระบบกบสงแวดลอมของระบบ เราตองท าความเขาใจสภาพแวดลอมของบรบทเพอทจะท าความเขาใจ วเคราะหคณสมบตของสงนนๆ ไดถกตอง

28

เพอทจะเขาใจระบบทงหมด แตตองเลอกวเคราะหเฉพาะบรบทไหนทจ าเปน และเปนประโยชนตอการวเคราะหเทานน เพอจ ากดขอบเขตการวเคราะหใหเดนขน เชน การเขาไปศกษาพนทใดพนทหนง ซงยงไมรวามปญหาอะไร มากนอยแคไหน และปญหานนมทมาอยางไร เราตองวเคราะหถงระดบไหน จงจะท าใหเหนพนทนนไดชดเจนขน ดงนนการคด เชงสมพนธเชอมโยงกบบรบท จะตองสามารถขดเสนเพอใหไดจดรวมระดบหนง การคดอยางเปนระบบจะตองจบความสมพนธหรอการปฏสมพนธใหได หวใจอยทการเชอมความสมพนธปอนกลบ (Feedback) ระหวางองคประกอบหรอสวนตางๆ เสนแหงความสมพนธ (Relationship) เปนสงทจะท าใหเหนภาพรวมของปญหา ซงชวยในการวเคราะหใหเหนปญหาทแทจรง และเสนแหงความสมพนธไมใชสงทจะมองเหนดวยตาเปลาได เราตองใชจนตนาการชวยวา ปญหาตางๆ มนมความเชอมโยงกนอยางไร ดงนนตองวาดออกมาเปนรปเพออธบายใหชดเจน ในเสนแหงความสมพนธ บางครงมเสนความสมพนธทมพลงมากกวาเสนอนๆ เรยกวา “Core loop” หรอ “Governing loop” หรอจะเรยกงายๆ วา เสนเชอมโยงหลกหมายความวา ความสมพนธทเชอมโยงเสนเชอมโยงหลก จะมผลกระทบมากกวาเสนอน

แผนภาพท 3 แสดงตวอยางการลากเสนแหงความสมพนธ

ปญหา ข.

ปญหา ค. ปญหา ง.

ปญหา ก.

เสนแหง

ความสมพนธ

(Relationship)

29

5) วธคดอยางเปนระบบมความเปนกระบวนการ (Systems Thinking is Process Thinking) กระบวนการเปนหลกเกณฑหนงทส าคญของการอธบายระบบ โครงสรางของระบบชวตจะคกบกระบวนการเสมอไป ไมวาจะเปนกระบวนการพฒนา กระบวนการเรยนร กระบวนการเจรญเตบโต ดงนนกระบวนการจงเชอมโยงของสวนประกอบตางๆ ตอเนองกน แยกจากกนไมได และกระบวนการเปนสวนหนงทท าใหเราเขาใจระบบมากขน กระบวนการ (Process) เปนเรองส าคญในการท างานเพราะจะท าใหผลงานออกมาอยางไร กระบวนการซงมความส าคญตอเปาหมาย แตการคดอยางเปนระบบ ไมไดใหเรา ยดตดกบกระบวนการ เพราะมนมพลวต (Dynamic) ทไมหยดนง ไมใชสงทจะยดไวได แตเราสามารถเรยนรไดคลายกบปรชญาตะวนออกทกลาววา ใดๆ ในโลกลวนอนจจง การคด ซงกระบวนการจะท าใหเราเขาใจทงหมด คลายค ากลาว “รหนงรทงหมด” (มกราพนธ จฑะรสก. 2555 : ออนไลน) กระบวนการคดเชงระบบ จะตองโยงความส าคญไปยงการสนนษฐานเบองตนวาคดอยางไรและแกปญหาไดอยางไรการตดสนใจจะดหรอไมกขนอยกบกระบวนการทเราสรางขนมา ฉะนนจงพรอมทจะส ารวจความคดของตนดวยตวเองเพอทจะน าความคดเชงระบบมาใชใน 4 ลกษณะกลาว คอ 1) เพอแกปญหาโดยตรงซงมใชเพยงการแกปญหาเทานนหากแตยงลบความคดทกอใหเกดปญหาตอไปอกดวยความคดเชงระบบนนเปนสงทมากกวาการคดในแนวขาง (Lateral Thinking) เพราะหมายถง การคดทงแนวตงแนวนอนเชงลกและการคดเปนวงกลม อกดวย 2) เพอทาทายและตรวจสอบวธการคดทเปนอย 3) เพอเปนการตระหนกวาความคดของคนเราจรงๆแลวนนกเปนสวนหนงของปญหาทเราเผชญปญหาไมใชสงทอยอยางไรกอยอยางนนหากแตเปนสงทไดรบการรงสรรครวมขนมากบสถานการณหนงๆรวมถงความคดวาคดอยางไรกบเหตการณนนๆ ไอนสไตนเคยกลาวไววา “เราเปนสวนประกอบหนงในปญหาของเราและเรากไมสามารถแกไขไดดวยระดบความคดเดยวกบระดบทสรางปญหานนขนมา” 4) สามารถทจะมองความเชอและวถทจะปฏบตไดลกซงยงขนดวยการปรบเอาความคดเชงระบบเขามาสระบบความคดของตวเองเพราะในตวความเชอนนกถอวาเปนระบบอยางหนงเชนกน (มานะ ศรสวรรณ. 2549 : 132)

30

องคประกอบของการคดเชงระบบ

องคประกอบของการคดเชงระบบม 4 ระดบ ไดแก 1) เหตการณ (Events) เมอมเหตการณเกดขนควรเรมตนจากคาถามวา “ท าไม” ถามคาถามนไปเรอยเพอเขาถงโครงสรางเบองลกอยาเพงชชดถงความผดใคร 2) แบบแผนพฤตกรรม (Patterns of Behavior) เปนเหตการณทเกดขนซ าบอยจนเปนแบบแผน 3) โครงสรางของระบบ (Systems structure) โครงสรางความสมพนธทงภายในและภายนอก 4) แบบจ าลองความคด (Mental Model) เปนการเปลยนแปลงกรอบวธคด ในการท างานซงเปนรากฐานของปรากฏการณทงหมด (กตตมา พรหมจกร.2557 : ออนไลน) จากแนวคดของสวทย มลค า ทไดกลาวไวขางตนถงองคประกอบของความคดวาประกอบดวย 6 องคประกอบ ไดแก 1) สงเรา 2) การรบร 3) จดมงหมายในการคด 4) วธคด 5) ขอมลหรอเนอหา และ 6) ผลของการคด ซงเปนผลทไดจากการปฏบตงานทางสมองหรอกระบวนการคดของสมองและจากแนวคดของทศนา แขมมณ ทกลาวถงการคดเชงระบบวาหมายถง การจดระบบดวยวธการเชงระบบ ไดแก การจดองคประกอบของระบบในกรอบความคดของ 1) ตวปอน 2) กระบวนการ 3) กลไกควบคมผลผลต และ 4) ขอมลปอนกลบ แลวน าเสนอผงของระบบนนในรปแบบของระบบทสมบรณ ดงนนผวจยจงขอสรปองคประกอบของการคดเชงระบบจากแนวคดขางตนทงมด ดงน องคประกอบของการคดเชงระบบ ม 5 องคประกอบทส าคญ ไดแก 1) ตวปอน คอ สงเราหรอเหตการณถอเปนตวกระตนใหบคคลเกดการรบร สงเราท าใหเกดปญหา ความสงสย หรอขอขดแยงจะกอใหเกดความคด 2) การรบรโครงสรางความสมพนธ เปนการรบรถงความสมพนธของระบบทงภายในและภายนอก ระดบการรบรจะมากนอยนนขนอยกบคณภาพของตวปอน และความสามารถในการรบรของแตละบคคล เมอรบรแลวเกดปญหา ความสงสย หรอขอขดแยงจะกระตนใหเกดความคด 3) จดมงหมายในการคดและวธคด เปนการมจดมงหมายทแนนอนในการคด แตละครงวาตองการเหตผลเพออะไร เชน เพอแกปญหา ตดสนใจ หรอสรางสรรคสงใหม จะชวยใหเลอกใชวธคดไดถกตองและไดผลตรงตามความตองการ การคดแตละครงจะตองเลอกวธทตรงกบจดหมายในการคดนน

31

4) กลไกลควบคมผลการคด เปนกลไกทจะใชประกอบการคด อาจจะเปนความร ประสบการณเดม หรอขอมลการรใหมจากการศกษาคนควาเพมเตม การคดแตละครง ควรประกอบดวยขอมล 3 ดาน คอ ขอมลตนเอง ขอมลสงคมและสงแวดลอม และขอมลทางวชาการ เพอน าไปปรบใชใหบรรลจดมงหมายของการคดอยางมประสทธภาพ 5) แบบจ าลองความคดและขอมลปอนกลบเปนผลทไดจากการปฏบตงานทางสมองหรอกระบวนการคดของสมอง เปนการจ าลองกรอบวธคดในการท างานซงเปนรากฐานของปรากฏการณทงหมด ดงนนสรปวา องคประกอบของการคดเชงระบบ ประกอบดวย 5 องคประกอบทส าคญ ดงน 1) ตวปอน 2) การรบรโครงสรางความสมพนธ 3) จดมงหมายในการคดและวธคด 4) กลไกลควบคมผลการคด และ 5) แบบจ าลองความคดและขอมลปอนกลบ

ทกษะส าคญและเทคนคส าหรบการเรยนรเกยวกบระบบ

นกคดเชงระบบ (System Thinker) นกคดเชงระบบทมความสามารถโดยเฉพาะมความสามารถดานการจดการองคกรคอคนทสามารถมองเหนภาพรวมใน 4 ระดบ และท างาน ไปพรอมๆ กนทงในระดบเหตการณ ระดบแบบแผนพฤตกรรม ระดบโครงสรางระบบ และระดบภาพจ าลองความคดยกตวอยางการมอง “ไฟไหม” ดวยการคด 4 ระดบ คอ 1) ไฟไหมเปนเหตการณทเหนอยตลอดเวลา แลวมปฏกรยาตอเหตการณ คอ หนไฟหรอหาทางดบไฟ เพอคลคลายเหตการณนน 2) การจดการกบไฟไหมใหดขนตองจบ Pattern ของไฟไหม วาเกดขนทไหน เวลาใด แลวจงมการเตอนมสงชวยดบเพลงหรอสรางสถานดบเพลงในชมชนนน 3) ในแงโครงสรางของไฟไหมจะท าอยางไรไมใหเกดเพลงไหมจดการระบบปองกนใหดขนพรอมใชดบไฟไดทนทวงท ณ สถานทนนมทางหนไฟระบบการออกแบบไฟฟาหรออาคารมคณภาพพอเพยงหรอไมเปนตน 4) ระดบภาพจ าลองความคด (Mental Model) ของคนทเกยวของนอกเหนอรปแบบทกลาวถงแลว ซงอาจเปนบวกหรอลบไดในทางลบเชนความประมาทเลนเลอ เชน ไมเปดทางหนไฟ ไมเปดระบบน า ในทางบวกคอ การรจกใชเทคโนโลยสรางวสดและอปกรณททนสมย สรางมาตรฐานการปองกนไมประมาทปองกน และแกปญหาไฟไหม คนมความสามารถทจะสรางสรรค สรางโครงสราง รกษาโครงสรางและเปลยนแปลง โครงสราง แตอยางไรกตามโครงสรางทไมดกอาจท าลายศกยภาพของบคคลไดเชนกน (ชยวฒน ถระพนธ. 2545 อางถงในสธชา ชตกล. 2550 : 30)

32

ทกษะส าคญส าหรบการเรยนรเกยวกบระบบทเรามองขามไมไดและมกอยในเรองของการฝกคดในเชงระบบอยเสมอ คอ 1) ทกษะการตงค าถาม (Inquiry) การคนหาความจรงของสงตางๆ วามทมาท ไปอยางไรการเปลยนแปลงตางๆ ในโลกมกเกดขนจากการตงค าถาม การตงค าถามทลกซงแหลมคม ผตงค าถามจะตองใสใจในสงทก าลงศกษาเรยนรและสามารถจบประเดนไดเปนอยางดมความละเอยดออน และไวในการรบรสามารถตงค าถามทจะน าไปสความจรงทตองการคนหาได 2) ทกษะในการคดไตรตรองทบทวน (Reflection) คอ การคดไตรตรองทบทวนการครนคดครนค านงและพนจพเคราะห ซงตองใชความสงบและมสมาธเมอเราท าสงใดหรอ มเหตการณอะไรเกดขน เราควรใหเวลากบการคดทบทวนใครครวญดวยจตใจทสงบไมม ความโกรธหรออารมณอนๆ เขามาเกยวของ อาจท าใหเราคนพบบางสงบางอยางทซอนอยบางอยางทเรามองไมเหน แตอาจสมผสและเขาถงไดเมอมความสงบมสมาธทามกลาง การเปลยนแปลงทสบสนโลกทกวดแกวางตลอดเวลา 3) การน าเสนอ (Advocacy) คอ การผลกดนความคดการเปดเผยการอธบาย ความคดซงเกยวของกบการใชภาษาในการสอสารอธบายความคดหรอระบบทซบซอนให คนอนเขาใจได โดยอธบายระบบดวยการลากเสนดวยการวาดภาพดวยการเลาเรอง จะท าใหเราช านาญในการอธบายเรองทดเหมอนยากใหเปนเรองงายได ถาน าหลกทง 3 ประการมาใชจะท าใหเราถองแทกบสงทไดเรยนรเชนเดยวกบในทางหลกของพระพทธศาสนาทเรยกวา โยนโสมนสการ ซงเปนทกษะในการพจารณาสงตางๆอยางรอบคอบและมสตอยเสมอจะท าใหเราไมท าผดพลาดไดงายๆ หรอท าผดพลาดซ าแลว ซ าเลาอกทงท าใหเราท าอะไรไดส าเรจตามวสยทศนหรอเปาหมายทเราวางไวเปนอยางด (สธชา ชตกล. 2550 : 37-38)

เทคนคการคดเชงระบบ

1) ยอมรบตนเองและเปลยนใจตนเองใหไดวาตนคอสวนประกอบทส าคญทเชอมโยงกบสงตางๆ 2) ฝกการมองภาพรวมแทนสงเลกๆ แลวคอยมองยอนกลบ 3) เขาใจธรรมชาตของระบบและทกสรรพสงในโลกลวนเปนระบบสมพนธกน 4) มองเหนกระบวนการเปลยนแปลง และปจจยตางๆ ทเออตอระบบ 5) มองเหนวฏจกรของเหตปจจย (Circles of Causality) และการสงผลยอนกลบ

33

6) เปดอสระในเรองการคด ไมตกรอบครอบง าความคดคนอน 7) สงเสรมสนบสนนใหทกคนเกดแรงรวมในการสรางความสมพนธ 8) ฝกการแกปญหาทเปนสาเหตแท โดยแกทอาการ ทท าใหเกดปญหา 9) ยดหลกการเรยนรในองคกรเปนสวนประกอบ คอ การเปนนายตนเอง ลบความเชอฝงใจแตอดต สรางความใฝฝนถงอนาคตรวมกน (Shared Vision) และ ฝกการเรยนรของทม

ประโยชนของการคดเชงระบบ

1) ชวยใหเกดความคดเพอพฒนาองคกรในภาพรวมไดอยางมประสทธภาพ 2) ประสานงานรวมกบบคคลอนใหเปนไปตามกระบวนการ และระบบ การบรหารงานภายใน 3) สามารถแกปญหา ตดสนใจ ไดอยางมประสทธภาพ 4) แกไขปญหาขอขดแยงทจะเกดขนในองคกรไดอยางมประสทธภาพ 5) เพอใหมองเหนกระบวนการเปลยนแปลงทจะเกดขนกบระบบภายในองคกร ซงเกดขนอยางเปนระบบโดยการ เชอมโยงตดตอกน และสามารถแกไขสถานการณไดอยาง มประสทธภาพ (สนทยากร อรรคฮาต. 2555 : ออนไลน) คณลกษณะ 12 ประการของนกคดเชงระบบ ประกอบดวย 1) มปญญา มความเฉลยวฉลาดทางสมองระดบปานกลางขนไป 2) มสมาธ ไมฟงซาน สบสน มสภาวะจตนง มความสามารถทางการใชอารมณ 3) มความจ าด เพอสรางฐานขอมล และน าออกมาใชไดอยางมระบบ 4) มความชางสงเกต เพอการรบขอมลตางๆ น ามาเปรยบเทยบขอดขอเสย 5) มหลกการ เปนสงยดเหนยวหรอสาระส าคญทมนคง อางองได 6) มเหตผล เปนพนฐานในการวางรากฐานการจดระบบสามารถใชเหตผลได อยางถกตอง 7) มระเบยบความคด ระเบยบเปนพนฐานส าคญของการคดเชงระบบ 8) มความคดหลายมต ทงแนวดง แนวนอน แนวขางและแบบวงกลม 9) มความคดทงภายในและภายนอก รปแบบการคดภายในเกดจากการรบรหรอ มประสบการณจากภายนอก 10) มความคดเชงบรณาการ สามารถดงความรดานตางๆ มาผสมผสานกน 11) มความคดสรางสรรค ไมยดตดกบแบบแผนและระบบเดมๆ จนมากเกนไป

34

ตองคดนอกกรอบ หรอคดใหแปลกออกไปจากเดม 12) มความใฝคด ตองชอบคดตลอดเวลา ตงค าถาม หาค าตอบทสนสดกลบมาเปนวงกลมใหม การคดจะท าใหเซลลสมองท างานไดอยางมประสทธภาพ เพอรบขอมลจากภายนอกเกบไวใชอยางมคณภาพ

เทคนคการคดเชงระบบ 4 ประการ

เทคนคการคดเชงระบบ 4 ประการ อาจชวยใหการคดบรรลวตถประสงคไดด ประกอบดวย 1) การคดแบบวงกลม เปนการเชอมตอระหวางสวนตางๆ จะกอใหเกดวงจรยอนกลบ (Feedback Loops) ซงการปอนกลบเปนผลมาจากการสะทอนขอมลกลบของระบบมายงจดเรมตนอกครง โดยขอมลนนมอทธพลตอขนตอนตอไปในพฤตกรรมของระบบนนๆ วงจรกจะด าเนนไปตลอดเวลา ซงการปอนกลบอาจสมดลหรอไมสมดล ดหรอไมดนน แลวแตสถานการณ 2) การคดอยางมการจดความสมพนธ ในการคดรปแบบนจะมความสมพนธเชงเหตผล และความสมพนธเชงหนาท รปแบบของการใชเหตผลม 2 รปแบบ คอ แบบอนมาน (Deductive Reasoning) และแบบอนมาน (Inductive Reasoning) อนมานเปนการใชเหตผล อธบายหลกการทมอยอยางแนนอนแลว สวนอปมานเปนการใชเหตผลจากสวนยอยไปสหลกการ สวนความสมพนธเชงหนาทนน เปนการใหค าตอบวาองคประกอบตางๆ ของระบบทมารวมกนท าหนาทอะไร และท าอยางไร 3) การคดอยางมแบบแผน การคดอยางมแบบแผนนนตองเปนไปตามกรอบทชดเจน ซงอาจมการสรางกรอบ โครงรป โครงสราง โครงราง แบบจ าลอง รปแบบ องคประกอบ หลกเกณฑมาตรฐานอยางใดอยางหนงหรอรวมกนหลายๆอยาง แลวแตลกษณะของความคดนนเอง 4) การคดอยางเปนกระบวนการ (Processing) กระบวนการเปนปรากฏการณทคอยๆ เปลยนแปลงอยางมระเบยบไปสผลอกอยางหนง เปนกรรมวธเพอการกระท าซงด าเนนตอเนองกนไปจนส าเรจ ดงนน การคดอยางเปนกระบวนการจงเปนการคดอยางเปนขนตอน(Step by Step) ตอเนอง (Continuous) และคดใหตลอด (Break Through) คดใหครบจนบรรลวตถประสงคดงกลาวขางตน เปนแผนกลยทธ ขนตอนในการคดจะตองวางแผน ลงมอปฏบตและประเมนผล (นพคณ นศามณ. 2548 : 41-42)

35

Senge ไดชใหเหนถงแนวคดพนฐานเดมๆทอาจเปนอปสรรคของการคดอยางเปนระบบไวโดยมตวอยางเหตการณอาท ซอมแกไขแตลมเหลว (Fixes That Fall) โศกนาฏกรรมของหมมาก (Tragedy of the Commons) การเอาตวรอด (Escalation) และความส าเรจของผทคดวาตนประสบความส าเรจ (Success of the Cuccessful) เปนตน ลกษณะของการคดเปนระบบทด ไดแก 1) คดเปนกลยทธ ชดเจนในเปาหมายมแนวทางทหลากหลายแนวแน ในเปาหมายมวสยทศน 2) คดทนการณ ไมชาเกนการณมองใหเหนความจรงบางทชงปฏบตกอนปญหาจะเกด 3) เลงเหนโอกาส ในทกปญหามโอกาสไมยอทอสรางประโยชนมองใหไดประโยชน (Senge. 1990 : 68 อางถงในมานะ ศรสวรรณ. 2549 : 121) นอกจากการเรยนรเพอจดการกบความซบซอนแลว การคดอยางเปนระบบจะชวยในการเขาใจเรองตางๆ ศาสตรอนๆ ได และใหเราม Awareness ตลอด ใหมทกษะโดยเฉพาะการครนคดไตรตรอง (Reflection) และการตงค าถาม (ชยวฒน ถระพนธ. 2552 : 18) กตตมาพรหมจกร ไดสรปไววา นายแพทยโกมาตร จงเสถยรทรพย กลาวถงเครองมอการคดเชงระบบ (Systems Thinking Tools) ไดแก 1) Fish Bone Diagram (แผนผงกางปลา) เปนแผนผงของการคนหาสาเหตและผล 2) Mind Map (แผนผงความคด) ขอดคอใสรายละเอยดขอมลไดแยกยอยและครอบคลมมากทสดสวนขอเสยไมไดบอกถงสาเหตและผล 3) Causal Loop Diagram (แผนภมวงรอบเหตและผล) เปนการก าหนดประเดนปญหาหลกใหชดเจนระบ “ตวแปรทส าคญ” ทเปนสวนของการขบเคลอนความเปนไปของเหตการณและเปรยบเทยบกบเวลา 4) ระบบ Feedback การฟงเสยงสะทอนจากการด านนงาน น าขอมลมาวเคราะหหาแนวปฏบตปรบระบบขององคกรเปนการลดภาวะวกฤตขององคกร โดยเรมตนจากการฟงเพราะฉะนนเรองเลาจงเปนเครองมอส าคญ ถาเราไดเขาไปฟงจะท าใหเราเขาใจเรอง Feedback ไดมากขน (กตตมา พรหมจกร.2557 : ออนไลน)

36

แนวคดเกยวกบหลกการพฒนารปแบบการจดการเรยนร

2.1 นยามของรปแบบและการพฒนารปแบบการเรยนการสอน (Instruction Model) รปแบบการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญ ครผสอนตองหารปแบบการเรยนการสอนแบบตางๆ มกระบวนการจดการเรยนการสอนอยางหลากหลายทสามารถท าใหผเรยนบรรลถงเปาหมายทวางไว

ความหมายของรปแบบการเรยนการสอน (Teaching and Learning Model)

ในทางศกษาศาสตรมค าทเกยวของกบรปแบบ คอ รปแบบการสอน Model of Teaching หรอ Teaching Model และรปแบบการเรยนการสอนหรอรปแบบการจดการเรยน การสอน Instructional Model หรอ Teaching-Learning Model ค าวา รปแบบการสอน มผอธบายไวดงน 1) รปแบบการสอน หมายถง แบบหรอแผนของการสอนรปแบบการสอน แบบหนงจะมจดเนนทเฉพาะเจาะจงอยางใดอยางหนง รปแบบการสอนแตละรปแบบจงอาจ มจดหมายทแตกตางกน 2) รปแบบการสอน หมายถง แผนหรอแบบซงสามารถใชการสอนในหองเรยน หรอสอนพเศษเปนกลมยอยหรอเพอจดสอการสอน ซงรวมถง หนงสอ ภาพยนตร เทปบนทกเสยง โปรแกรมคอมพวเตอร และหลกสตรรายวชา รปแบบการสอนแตละรปแบบ จะเปนแนวในการออกแบบการสอนทชวยใหนกเรยนบรรลวตถประสงคตามทรปแบบนนๆ ก าหนด 3) รปแบบการสอน หมายถง แผนแสดงการเรยนการสอน ส าหรบน าไปใชสอนในหองเรยนเพอใหผเรยนเกดการเรยนรตามจดมงหมายทก าหนดไวใหมากทสดแผนดงกลาวจะแสดงถงล าดบความสอดคลองกน ภายใตหลกการของแนวคดพนฐานเดยวกนองคประกอบทงหลายไดแก หลกการ จดมงหมาย เนอหา และทกษะทตองการสอนยทธศาสตรการสอน วธการสอน กระบวนการสอน ขนตอนและกจกรรมการสอนและการวดและประเมนผล (รตนา สงหกล. 2555 : ออนไลน) รปแบบการสอน หมายถง สถานการณทน ามาใชในการจดการเรยนการสอน โดยสถานการณดงกลาวเกดมาจากการศกษาวจย และพฒนาตามแนวคด ทฤษฎทแสดง การตอบสนองตอผลการเรยนรตามจดประสงคเฉพาะดาน โดยสถานการรดงกลาวแสดงพฤตกรรมตามล าดบขนปฏสมพนธระหวางครกบผเรยน สงสนบสนนดานการเรยนการสอน

37

และปฏกรยาของครตอผเรยนอยางชดเจน (ชาญชย ยมดษฐ. 2548 : 116) รปแบบการเรยนการสอนคอ สภาพ ลกษณะของการเรยนการสอนทครอบคลมองคประกอบทส าคญ ซงไดรบการจดไวอยางเปนระเบยบ ตามหลกปรชญา ทฤษฎ หลกการ แนวคด หรอความเชอตางๆ โดยประกอบดวย กระบวนการหรอขนตอนส าคญในการเรยนการสอน รวมทงวธสอนและเทคนคการสอนตางๆ ทสามารถชวยใหสภาพการเรยนการสอนนนเปนไปตาม ทฤษฎ หลกการ แนวคด หรอความเชอทยดถอ และไดรบการพสจน ทดสอบ หรอยอมรบวามประสทธภาพ สามารถใชเปนแบบแผนในการเรยนการสอนใหบรรลวตถประสงคเฉพาะของรปแบบนนๆ (อรวรรณ ชนะศร. 2553 : 69) รปแบบการเรยนการสอน เปนการบรรยายรายละเอยดของวธการจดการเรยน การสอน เพอใหบรรลเปาหมายบางอยางชดเจน รปแบบการสอนจะเสมอนพมพเขยวส าหรบครใชเปนแนวทางการสอนของตน (ชชวาล เจรญบญ.2553 : 17) รปแบบการเรยนการสอน หมายถง แบบแผนการจดองคประกอบทางการเรยนรอยางเปนระบบระเบยบ ตามปรชญา ทฤษฎ หลกการ แนวคดหรอความเชอตางๆ ทระบเปนพนฐาน ครอบคลมถงกระบวนการหรอขนตอนส าคญในการเรยนการสอน รวมทงวธสอนและเทคนคการสอนตางๆ ทสามารถชวยใหการเรยนการสอนนนเปนไปตามทฤษฎ หลกการ แนวคดหรอความเชอ ซงไดรบการพสจนหรอทดสอบและยอมรบวามประสทธภาพ สามารถใชเปนแบบแผนในการเรยนการสอนใหบรรลวตถประสงคเฉพาะของรปแบบนน (สมาน

เอกพมพ. 2555 : 26) จากทกลาวมาขางตนสรปไดวา รปแบบการเรยนรหรอรปแบบการเรยนการสอนหมายถง แบบแผนการจดองคประกอบทางการเรยนรอยางเปนระบบระเบยบ เปนการแสดงถงสภาพหรอลกษณะของการเรยนการสอนตามหลกปรชญา ทฤษฎ หลกการ แนวคดหรอความเชอตางๆ ทยดถอ โดยจดไวอยางเปนระบบระเบยบ ประกอบดวย กระบวนการหรอขนตอนส าคญในการเรยนการสอน รวมทงวธสอนและเทคนคการสอนตางๆ และไดรบการยอมรบวามประสทธภาพ สามารถใชเปนแบบแผนในการเรยนการสอนใหบรรลตามวตถประสงคเฉพาะทก าหนดได 2.2 องคประกอบของรปแบบการเรยนการสอน นกการศกษาหลายทานไดอธบายเกยวกบองคประกอบของรปแบบการสอนไว ดงน

38

องคประกอบทส าคญของรปแบบการเรยนการสอน ประกอบดวย 5 องคประกอบ ไดแก 1) หลกการของรปแบบการเรยนการสอน อธบายความเชอและแนวคด ทฤษฎทเปนพนฐานของรปแบบการเรยนการสอน ซงชน าก าหนดจดประสงค เนอหา กจกรรม และขนตอนการด าเนนงาน 2) จดประสงคของรปแบบการเรยนการสอน แสดงความคาดหวงทตองการใหเกดขนในการใชรปแบบการเรยนการสอน 3) เนอหา ระบเนอหาและกจกรรมตางๆ ทใชในการจดการเรยนการสอน เพอใหรปแบบการเรยนการสอนบรรลจดประสงค 4) กจกรรมและขนตอนด าเนนงาน อธบายวธการปฏบตหรอกระบวนการด าเนนงานเมอน ารปแบบไปใช 5) การวดและประเมนผล เปนสวนหนงทประเมนถงประสทธผลของรปแบบการเรยนการสอน (ประภาวลย แพรวานชย. 2543 : 39-40) รปแบบการเรยนการสอน สามารถน าไปใชในการพฒนารปแบบการจด การเรยนรโดยใชเปนองคประกอบของรปแบบ ดงน 1) ทฤษฎ หลกการ แนวคดของรปแบบ 2) วตถประสงคของรปแบบ 3) กระบวนการเรยนการสอนของรปแบบ 4) ผลทเรยนรจะไดรบการเรยนตามรปแบบ (ทศนา แขมมณ.2548 : 254) องคประกอบของรปแบบการเรยนการสอน มดงน 1) มปรชญา ทฤษฎ หลกการ แนวคด หรอความเชอทเปนพนฐานหรอเปนหลกของรปแบบการสอนนนๆ 2) มการบรรยายและอธบายสภาพหรอลกษณะของการจดการเรยนการสอนทสอดคลองกบหลกการทยดถอ 3) มการจดระบบ คอ มการจดองคประกอบและความสมพนธขององคประกอบ มองระบบใหสามารถน าผเรยนไปสเปาหมายของระบบหรอกระบวนการนนๆ 4) มการอธบายหรอใหขอมลเกยวกบวธสอนและเทคนคการสอนตางๆ อนจะชวยใหกระบวนการเรยนการสอนนน เกดประสทธภาพสงสด (อรวรรณ ชนะศร. 2553: 69)

39

องคประกอบทส าคญของรปแบบการเรยนการสอน ประกอบดวย หลกการของรปแบบการเรยนการสอน ซงอธบายความเชอ และแนวคด ทฤษฎ ก าหนดวตถประสงค เนอหา กจกรรม กระบวนการด าเนนงานและการวดประเมนผลทสมพนธและเออตอ การจดการเรยนการสอนใหมประสทธภาพตามวตถประสงคทตงไว (ชชวาล เจรญบญ. 2553 : 23) องคประกอบของรปแบบการเรยนการสอน สวนใหญมองคประกอบส าคญ 5 ประการ ไดแก 1) แนวคด ทฤษฏ หลกการ ซงเปนพนฐานในการพฒนารปแบบการเรยนการสอน 2) วตถประสงคของรปแบบการเรยนการสอน 3) ขนตอนการเรยนการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 4) วธการวดและประเมนผลทใชในรปแบบการเรยนการสอน 5) การอธบายหรอใหขอมลเกยวกบวธสอน และเทคนคการสอนตางๆ ทจะชวยใหกระบวนการเรยนการสอนนนๆ เกดประสทธภาพสงสด (สมาน เอกพมพ. 2555 : 28) จากทกลาวมาขางตนสรปไดวา องคประกอบของรปแบบการเรยนการสอน มองคประกอบส าคญ5 ประการ คอ 1) ปรชญา ทฤษฏ หลกการ หรอแนวคด ซงเปนพนฐานในการพฒนารปแบบการเรยนการสอน 2) ก าหนดวตถประสงคหรอจดมงหมายของรปแบบ การเรยนการสอน 3) ก าหนดเนอหา ขนตอนและกจกรรมการเรยนการสอน 4) วธการวดและประเมนผลทใช และ 5) การอธบายเพอใหขอมลเกยวกบวธสอนและเทคนคการสอนตางๆทจะชวยใหกระบวนการเรยนการสอนเกดประสทธภาพสงสด 2.3 แนวคดในการพฒนารปแบบการสอน รปแบบการสอน (Model of Teaching) หมายถง แผนการแสดงการจดโครงสรางและองคประกอบตางๆ ทจะใชในการพฒนาผเรยนเพอใหผเรยนเกดการเรยนรตามจดประสงคทวางไว ในการพฒนารปแบบการสอนควรตองมหลกเกณฑในการเลอกเพอใหบรรลผลทตองการ โดยมแนวคดทส าคญส าหรบใหผพฒนาค านงถง ดงน 1) เปาหมายและวตถประสงค ผพฒนารปแบบการสอนควรค านงถงวตถประสงคในการสอน การก าหนดวตถประสงคของกจกรรมทมอบหมายใหผเรยนท าจะชวยใหบรรลเปาหมายโดยทวไปในการสอนมากทสด ดงนนรปแบบทจะพฒนาขนจะตองสอดคลองกบวตถประสงคและเปาหมายโดยทวไป

40

2) ความมโอกาสสงในการบรรลเปาหมาย ผพฒนารปแบบการสอนจะตองค านงถงความเปนไปไดในการทจะบรรลเปาหมาย ระดบความเปนไปไดขนอยกบ ความสอดคลองระหวางกจกรรมการฝกในรปแบบกบวตถประสงคในการสอน 3) แรงจงใจของผเรยน ความมประสทธภาพของรปแบบการสอนขนอยกบระดบความมสวนรวมในกจกรรมการเรยนของผเรยน ผพฒนารปแบบจงควรจดใหมกจกรรมทสรางแรงจงใจในการเรยนแกผเรยน อาจจะท าไดโดยการจดใหมสอใหมๆ ททาทายผเรยนเพอไมใหผเรยนเกดการเบอหนายในการเรยน 4) หลกการเรยนร การพฒนารปแบบการสอนไมควรยดมนกบทฤษฎหรอหลกการเรยนรเพยงอยางเดยว แตควรน าหลกการเรยนรหลายๆ อยางมาปรบใชในการปฏบตดวย เชน พฒนาการทางดานสตปญญา แรงจงใจ การเสรมแรง พฒนาการดานเจตคตและคานยม ความตองการพนฐานของมนษย 5) สงอ านวยความสะดวก เครองมอและทรพยากร ผพฒนารปแบบการสอนจะตองค านงถงความพรอมในดานเครองมอ สงอ านวยความสะดวก และทรพยากรทจ าเปนตอการน าสาระส าคญบางประการทเปนขอสงเกตเกยวกบการพฒนารปแบบการสอน ดงน 5.1) รปแบบการสอนควรตองมทฤษฎรองรบ เชน ทฤษฎดานจตวทยา ทฤษฎการเรยนร เปนตน 5.2) เมอพฒนารปแบบการสอนแลว กอนน าไปใชอยางแพรหลายตองมการวจยเพอทดสอบทฤษฎ และตรวจสอบคณภาพในเชงการใชในสถานการณจรงและน า ขอคนพบมาปรบปรงแกไข จนเปนหลกประกนไดวาสามารถใชไดอยางสะดวกและไดผลด 5.3) การพฒนารปแบบการสอน อาจจะออกแบบใหใชไดอยางกวางขวางหรอเพอวตถประสงคเฉพาะเจาะจงอยางใดอยางหนงกได 5.4) การพฒนารปแบบการสอน จะมจดมงหมายหลกทถอเปนตวตง ในการพจารณาเลอกรปแบบไปใช กลาวคอ ถาผใชน ารปแบบการสอนไปใชตรงกบจดมงหมายหลก จะท าใหเกดผลสงสด แตกสามารถน ารปแบบนนไปประยกตใชในสถานการณอนถาเหนวาเหมาะสม (Joyce and Weil. 1996 อางองในมนตร แยมกสกร. 2546 : 67 - 68) Gagne (1977) ไดน าเสนอรปแบบการสอนยทธศาสตรในการคด ซงเปนการสอนการคดสมรรถภาพขนสงกวาเชาวปญญาเปนการสอนขนความคดสรางสรรคทมงใหผเรยนคดปฏบตสงตางๆ ดวยวธการของตนเอง ซงมรปแบบ ดงน

41

1) ทบทวนขอมลและมโนภาพหรอความคดรวบยอดทเกยวของ 2)ใหสถานการณใหมๆ ปญหา ขอขดแยง โดยไมระบกฎ สตร วธการ หลกการและทฤษฎทแกไข 3) ผเรยนคดหาวธการ แกปญหาของตนเอง 4) แสดงการแกปญหาในสถานการณใหมๆ 5) ฝกคดยทธศาสตรในการแกปญหาบอยๆ ในสถานการณใหมๆ การสอนบคคลใหมคณสมบตตามสมรรถภาพนก าลงเปนทจ าเปนของสงคม เพราะสงคมตองการกระบวนทศนใหมๆ ในการคดแกปญหา รปแบบนแมวาจะเปนการสอน ทยากเพราะผเรยนตองใชสตปญญา ประสบการณและความอดทนไปแกปญหา แตถาครชวยแนะน าเพอใหผเรยนสามารถคดยทธศาสตรไดดวยตนเองกจะท าใหมแรงจงใจในการคดยทธศาสตรอนๆ ตอไป (ชาญชย ยมดษฐ. 2548 : 119) รปแบบของการเรยนการสอน จะตองสามารถท านายผลทเกดตามมาได และ มศกยภาพในการสรางความคดรวบยอดและความสมพนธใหมๆ ได (ทศนา แขมมณ. 2548 : 222) ทศนา แขมมณ (2551) ไดกลาวถง ขนตอนในการพฒนารปแบบการเรยน การสอน สรปไดดงน 1) ก าหนดจดมงหมายในการพฒนารปแบบการเรยนการสอนใหชดเจน 2) ศกษาหลกการ/ทฤษฏทเกยวของ เพอก าหนดองคประกอบและเหนแนวทางในการจดความสมพนธขององคระกอบของรปแบบการเรยนการสอน 3) ศกษาสภาพการณและปญหาทเกยวของ เพอใหคนพบองคประกอบทส าคญทจะชวยใหรปแบบการเรยนการสอนมประสทธภาพเมอน าไปใชจรง และปองกนปญหา ซงอาจจะท าใหรปแบบการเรยนการสอนนนขาดประสทธภาพ 4) ก าหนดองคประกอบของสรปแบบการเรยนการสอน โดยพจารณาวามปจจยใดทสามารถชวยใหรปแบบการเรยนการสอนบรรลเปาหมาย หรอจดมงหมาย 5) จดกลมองคประกอบ โดยน าองคประกอบทก าหนดไวมาจดหมวดหม เพอความสะดวกในการด าเนนการขนตอไป 6) จดความสมพนธขององคประกอบ ผสรางรปแบบการเรยนการสอนตองพจารณาวาองคประกอบใดเปนเหตและเปนผลตอกน และจดล าดบองคประกอบใหถกตองเหมาะสม

42

7) จดผงจ าลององคประกอบ โดยการสรางความสมพนธขององคประกอบตางๆ โดยแสดงใหเหนความเชอมโยงขององคประกอบเหลานน 8) ทดลองใชรปแบบการเรยนการสอน เพอศกษาผลทเกดขน 9) ศกษาผลทเกดขนจากการทดลองใชรปแบบการเรยนการสอนวาไดผลตามเปาหมาย หรอใกลเคยงกบเปาหมายมากนอยเพยงใด 10) ปรบปรงรปแบบการเรยนการสอน โดยน าผลการทดลองใช ในการปรบปรงรปแบบ การเรยนการสอนใหมประสทธภาพยงขน กงฟา สนธวงษ (2550) ไดกลาวถง ขนตอนการพฒนาการเรยนการสอนอยางเปนระบบ ประกอบดวยขนตอนส าคญ 4 ประการ ดงน 1) การก าหนดจดหมายและขอบเขต 2) การออกแบบ 3) การพฒนารปแบบและทดลองใช 4) การประเมนและปรบปรง สรปไดดงแผนภาพตอไปน

43

ภาพท 4 แผนผงมโนทศนขนตอนของการออกแบบการเรยนการสอนอยางเปนระบบ (กงฟา สนธวงษ. 2550)

จากแนวคดในการพฒนารปแบบการเรยนการสอนดงกลาวขางตน สรปไดวา ในการพฒนารปแบบการเรยนการสอนจะตองเปนไปอยางเปนระบบ มการศกษาปรชญาหรอความเชอ การทฤษฏ หลกการ แนวคดตางๆ เพอใชเปนพนฐานในการก าหนดองคประกอบของรปแบบการเรยนการสอน รปแบบทพฒนาขนตองไดรบการตรวจสอบหรอพสจน เพอยนยนวามประสทธภาพ และสามารถสงผลใหผเรยนบรรลวตถประสงคตามของรปแบบ การเรยนการสอนทนนไดจรงนอกจากนในการน าเสนอรปแบบการเรยนการสอน จ าเปนตองมการน าเสนอทฤษฏพนฐานอนเปนทมาของรปแบบการเรยนการสอน ขนตอนการจดการเรยนการสอน บทบาทของผสอนและผเรยน การมปฏสมพนธในชนเรยน การน ารปแบบไปใช

- วเคราะหผเรยน - วเคราะหเนอหา - วเคราะหสมรรถภาพของผสอนและปจจยอนๆ ทเกยวของ

- ก าหนดวธการสอนและจดประสงคทวไป

- ก าหนดมโนมต - ก าหนดจดประสงคเฉพาะ

- ก าหนดกจกรรม สอ และแนวทางการวดประเมนผล

- เตรยมกจกรรม - เตรยมสอ - สรางเครองมอวดและประเมนผล

- ด าเนนการสอน

- ผลลพธทไดจาก การด าเนนการ

- ประเมนผล - สรป

ขอมลยอนกลบทชวยในการปรบปรง

แกไขหรอเปลยนแปลง

การก าหนดจดมงหมาย

และขอบเขต

การออกแบบพฒนาและการ

ทดลองใช

การประเมนและ

การปรบปรง

44

ผลทเกดจากการใชรปแบบการเรยนการสอน และเงอนไขหรอขอแนะน าในการน ารปแบบ การเรยนการสอนไปใชเพอใหเกดประสทธผลสงสด (สมาน เอกพมพ. 2555 : 30-32) 2.4 การน าเสนอรปแบบการสอน Joyce and Weil ไดแบงการน าเสนอรปแบบการสอนแตละรปแบบเปน 4 สวน คอ สวนท 1 อธบายความสมพนธของสงตาง ๆ ซงเปนทมาของรปแบบการสอน (Orientation to the Model) อนประกอบดวย เปาหมายของรปแบบ ทฤษฎและ ขอสมมตฐานทรองรบรปแบบ หลกการและมโนทศนส าคญทเปนพนฐานของรปแบบ การสอน สวนท 2 รปแบบการสอน (Model of Teaching) เปนการอธบายถง ตวรปแบบการสอน ซงน าเสนอเปนเรองๆ อยางละเอยดและเนนการปฏบตได แบงออกเปน 4 ประเดน คอ 1) ขนตอนของรปแบบ เปนการใหรายละเอยดวารปแบบการสอนนน มกขนตอน โดยจดเรยงล าดบกจกรรมทจะสอนเปนขนๆ แตละรปแบบการสอนมจ านวนขนตอนการสอนไมเทากน 2) รปแบบการปฏสมพนธ เปนการอธบายบทบาทของคร ผเรยน และความสมพนธซงกนและกนในรปแบบการสอน บทบาทของครจะแตกตางกนไป เชน เปนผน ากจกรรม ผอ านวยความสะดวก ผใหการแนะแนว เปนแหลงขอมล เปนผจดการ เปนตน ครอาจเปนศนยกลางในบางรปแบบ หรออาจมบทบาทเทาๆ กนกได 3) หลกการแสดงการโตตอบ เปนการบอกถงวธการแสดงออกของคร ตอผเรยน การตอบสนองตอสงทผเรยนกระท า เชน การปรบพฤตกรรมโดยการใหรางวล การเสรมแรง หรอการพฒนาความคดสรางสรรคดวยการสรางบรรยากาศอสระ ไมม การประเมนวาผดหรอถก เปนตน สวนท 3 การน ารปแบบการสอนไปใช (Application) เปนการแนะน าและ ตงขอสงเกตการใชรปแบบการสอนนน เชน จะใชกบเนอหาประเภทใดทจะเหมาะสม รปแบบนนเหมาะกบผเรยนระดบอายเทาใด เปนตน นอกจากนนยงใหค าแนะน าอนๆ เพอใหการใชรปแบบ การสอนนนมประสทธผลทสด สวนท 4 ผลทจะเกดขนกบผเรยนทงทางตรงและทางออม (Instruction and Nurturant Effects) รปแบบการสอนแตละรปแบบจะสงผลตอผเรยนทงทางตรงและทางออม

45

ผลโดยทางตรงเกดจากการสอนของคร หรอเกดจากกจกรรมทจดขนตามขนตอนของรปแบบ การสอน สวนผลโดยทางออมเกดจากสภาพแวดลอม ซงถอเปนผลกระทบทเกดจากการสอนตามรปแบบนน เปนสงทคาดคะเนไดวาจะเกดแฝงไปกบการสอน ซงสามารถใชเปนสงพจารณาเลอกรปแบบการสอนไปใชดวย (มนตร แยมกสกร. 2546 : 68) การน าเสนอรปแบบการเรยนการสอนเปนการอธบายหรอการแนะน าเกยวกบ การเรยนการสอนอยางละเอยด เพอใหการจดการเรยนการสอนบรรลผลส าเรจตามวตถประสงคทตงไว (ชชวาล เจรญบญ. 2553 : 26) Bittle ไดเสนอคณสมบตทดของรปแบบไว ดงน 1) สามารถเขาใจงาย (Elegant) ประกอบดวยโครงสรางทสามารถเขาใจไดงาย 2) สมเหตสมผล (Valid) องคประกอบและความสมพนธขององคประกอบ มเหตมผลและมหลกการ สามารถอธบายได 3) มความสมพนธกน (Relevant) องคประกอบของโครงสรางมความสมพนธกน 4) มพลง (Powerful) เปนโครงสรางทมพลงหรอมประสทธภาพ 5) สามารถน าไปใชได (Usable) สามารถน าไปใชไดจรง (Bittle. 1978 อางถงในชชวาล เจรญบญ. 2553 : 26) จากทกลาวมาขางตนสรปไดวา การน าเสนอรปแบบการเรยนการสอนหรอรปแบบการเรยนรนน เปนการน าเสนอขอมลและอธบายถงความสมพนธของสงตางๆ ทเกยวของกบการจดการเรยนการสอนอยางละเอยด มการล าดบขนตอนอยางเปนระบบเพอใหการจด การเรยน การสอนนนสมฤทธผลตามจดมงหมายทก าหนดไวและคณสมบตของรปแบบทด คอ เขาใจงาย สมเหตสมผล มความสมพนธกน มพลงและสามารถน าไปใชไดจรง 2.5รปแบบการสอนทเกยวของกบการคดเชงระบบ รปแบบการสอนทมงเนนเชงระบบ สวนมากจะเรมตนดวยการเกบรวบรวมขอมลเพอหาแนวทางในการแกไขปญหาการเรยนการสอนหรอการพฒนาทกษะบางอยางใหเกดขนกบผเรยน และจะขอน าเสนอตวแทนของรปแบบการสอนทเกยวของกบการคดเชงระบบ ประกอบดวย 5 รปแบบทส าคญ ดงน

46

2.5.1 รปแบบการสอนโดยใชสงชวยจดมโนมตลวงหนา (AO : Advance Organizer Model) ของ Ausubel รปแบบการสอนโดยใชสงชวยจดมโนมตลวงหนา (AO Model) เปนรปแบบการสอนท Joyce & Weil (1998) ไดพฒนารปแบบนขนมาโดยใชแนวคดของ Ausubel เกยวกบการน าเสนอมโนทศนกวางลวงหนา เพอการเรยนรอยางมความหมาย โดย Ausubel เชอวาการเรยนรจะมความหมายเมอสงทเรยนรสามารถเชอมโยงกบความรเดมของผเรยน ดงนนในการสอนสงใหม สาระความรใหม ผสอนควรวเคราะหหาความคดรวบยอดยอยๆ ของสาระทจะน าเสนอ จดท าผงโครงสรางความคดรวบยอดเหลานน แลววเคราะหมโนทศนหรอความคดรงบยอดทกวางครอบคลมความคดรวบยอดยอยๆ ทจะสอน หากน าเสนอ มโนทศนกวางดงกลาวแกผเรยนกอนการสอนเนอหาสาระใหม ขณะทผเรยนก าลงเรยนร สาระใหม ผเรยนจะสามารถน าสาระใหมนนไปเกาะเกยวเชอมโยงกบมโนทศนกวางทใหไวลวงหนา แลวท าใหการเรยนรนนมความหมายตอผเรยน ผลโดยตรงทเกดขนกบผเรยน คอ เกดการเรยนรในสาระการเรยนรและขอมลของบทเรยนอยางมความหมาย เกดความคด รวบยอดในสงทเรยน และสามารถจดโครงสรางความรของตนเองได นอกจากนนยงไดพฒนาทกษะและอปนสยในการคด และเพมพนความใฝร (ทศนา แขมมณ. 2545 : 229-231) Joyce & Weil (2000) ไดกลาวในทศนะของ Ausubel นน สอการเรยนร (Learning Material) จะมความหมายหรอไม เพยงใด ขนอยกบการเตรยมตวของนกเรยน และการจดระเบยบเนอหาทจะมการเรยนการสอนยงกวาวธการน าเสนอ โดย Ausubel ยงไดกลาวถงผเรยนวา ถาเรมตนดวย “ชด” ทถกตองและสอการเรยนรไดรบการจดระเบยบไว อยางแนนหนาแลวนน การเรยนรอยางมความหมายกจะเกดขน นอกจากนน Ausubel ยงกลาววาการเรยนการสอนเพอใหเกดการเรยนรอยางมความหมายเกยวของกบองคประกอบ ทส าคญ 3 ประการ คอ 1) การจดระบบความร (เนอหา) 2) การจดกระบวนการรบความรใหมโดยใชกระบวนการคด (การเรยนร) 3) ความสามารถของครผสอนในการน าเสนอเนอหาตามหลกสตรเปนความรใหมแกผเรยน (การจดการเรยนการสอน) นอกจากนน Ausubel ยงไดเสนอวาในการเรยนการสอนเพอใหมความหมายกบผเรยนนนขนอยกบการจดมโนมตหรอใหความคดกบนกเรยนกอนทจะเรยน ซงม 2 ลกษณะ คอ

47

1) กอนจะมการเรยนการสอนความรใหมจะตองส ารวจความรความเขาใจของนกเรยนเสยกอนวามเพยงพอทจะท าความเขาใจเรองทเรยนใหมหรอไม ถายงไมมหรอ มไมพอจะตองจดเพมเตมให 2) ชวยใหนกเรยนจ าสงทเรยนไปแลวไดโดยวธชวยใหนกเรยนมองเหนความเหมอนและความแตกตางของความรใหมและความรเดมโดย Ausubel ไดใหขอสงเกตวาในการเรยนรนน ถาสอนความรใหมกบผเรยนโดยมลกษณะคลายคลงกบความรเดมนกเรยน จะลมงาย ตรงกนขามถาความรใหมมความแตกตางจากความรเดมจะชวยใหจ าไดนาน ดงนน ในการเรยนรจะตองค านงถงความแตกตางระหวางสงทเรยนรใหมกบความรเดม ในขณะเดยวกนจะตองใหนกเรยนสามารถเชอมโยงความรใหมเขากบความรเดมได ดงนน การจดการเรยนรโดยค านงถงความเหมอนและความแตกตางจะชวยใหเกดการเรยนรและ การจดจ าไดด รปแบบการสอนโดยใชสงชวยจดมโนมตลวงหนา พฒนาขนเพอใหโครงสรางทางสตปญญาของผเรยนแขงแกรงหรอมประสทธภาพมากขน Ausubel ใชค าวา Cognitive Structure ซงในความหมายของโครงสรางของความร (แตละเรอง) ทผเรยนเกบสะสมไว ในสมองขณะใดขณะหนงวามการเกบความรนนดแคไหน มความชดเจนและมนคงเพยงใด กลาวอกนยหนงวาโครงสรางของความรเกยวของกบความรประเภทใดทเราสะสมอยในสมอง ความรเหลานนมมากนอยเพยงใด และมการจดระบบดมากนอยแคไหน รปแบบการสอนโดยใชสงชวยจดมโนมตลวงหนา ซง Joyce & Weil (2000) ไดพฒนาขนโดยอาศยแนวคดของ Ausubel โดยโครงสราง (Syntax) ของรปแบบการสอนนประกอบดวยกจกรรม 3 ระยะ ( Three Phase of Activity) คอ ขนท 1 การน าเสนอสงชวยจดมโนมตลวงหนา ประกอบดวยกจกรรม ดงน 1) ระบจดประสงคของบทเรยนทชดเจน 2) น าเสนอสงชวยจดมโนมต ซงประกอบดวยสงตอไปน - ระบลกษณะเฉพาะของความคดรวบยอด - ใหตวอยางหลายตวอยาง - ใหภาพรวมของสงทจะเรยน - การย าและทบทวน 3) ตระหนกถงความรเดมของผเรยนทเกยวของมความรเพยงพอหรอไม

48

ขนท 2 การเสนอกจกรรมการเรยนและสอการสอน ซงประกอบดวยกจกรรม ดงน 1) เสนอสอการสอนทมการจดระบบของกจกรรมการเรยนรเปนล าดบอยางเหมาะสมชดเจน 2) ท าใหผเรยนคงความสนใจตลอดเวลา ขนท 3 การเพมประสทธภาพของการจดระบบการรบร ซงประกอบดวยกจกรรมดงน 1) การใชหลกการบรณาการความรใหกลมกลนกบความรเดม 2) สงเสรมใหผเรยนมการรบรสงทเรยนอยางกระฉบกระเฉง 3) ชวยใหผเรยนเขาใจหลกการของเนอหา 4) ชวยขยายความใหชดเจน กจกรรมตางๆ ในแตละระยะ (Phase) จะชวยเพมความชดเจนและ ความคงทนใหกบเนอหาใหม ผเรยนจะตองจดกระท าขอมลทไดรบเขาไป โดยเชอมโยงความรใหมเขากบความรและประสบการณเดมในโครงสรางทางสตปญญาทมอย โดย พนจพเคราะหความรเหลานน รปแบบการสอนโดยใชสงชวยจดมโนมตลวงหนานเนนโครงสรางทางสตปญญามาก ผสอนตองคอยควบคมใหผเรยนสามารถ เชอมโยงสอการเรยนการสอนทใช ในกจกรรมการเรยนกบสงชวยจดมโนมตใหได และยงตองชวยใหผเรยนแยกความแตกตางระหวางความรใหมกบความรเดมได โดยเฉพาะในขนการเพมประสทธภาพของการจดระบบรบร ผสอนจะมบทบาทมากในการด าเนนการเพอชวยใหโครงสรางทางสตปญญาของผเรยนแขงแกรงขน ความส าเรจของการสอนแบบนขนอยกบ 1) ผเรยนปรารถนาทจะผสมผสานความรใหมใหกลมกลนกบความรเดม 2) คณภาพของสงชวยจดมโนมตลวงหนาและการจดล าดบกจกรรม การเรยนการสอนของคร รปแบบการสอนนใชไดในทกระดบชน เพอใหผเรยนรอบรเนอหา ซงเปนวธการน าเสนอขอมลแบบอนมาน (Deductive) นนเอง และจะไดดยงขนเมอตองถายทอดเนอหาทสลบซบซอนหรอเนอหาทตองอาศยความรเดม

49

สงชวยจดมโนมตลวงหนามประโยชนตอผเรยนมาก โดยเฉพาะมโนมต ยาก ๆ ทงนเนองจากสงชวยจดมโนมตจะชวยเชอมโยงความรเดมทนกเรยนมอยแลวใหเขากบความรใหมทจะเรยนตอไป และชวยอธบายความสมพนธหรอภาพรวมของเนอหาทจะเรยนใหมจงชวยใหการเรยนรงายขน และถาสงชวยจดมโนมตลวงหนามความชดเจนเทยงตรงและจดล าดบไวดแลว จะชวยในการเรยนรของผเรยนทมความสามารถต าไดมาก นอกจากน ยงใชไดดในการเรยนบทเรยนทตองอาศยความรพนฐานดวย ผลโดยตรงและผลโดยออมในทางสงเสรมการใชรปแบบการสอนโดยใช สงชวยจดมโนมตลวงหนา มดงน 1) ผลการสอนโดยตรงจากการใชรปแบบการสอนโดยใชสงชวยจด มโนมตลวงหนาไดแก เขาใจโครงสรางของเนอหาหรอเนอหาทรบเขาไปไดรบ การจดระบบเปนอยางด และการรบรขอมลและแนวคดอยางมความหมาย 2) ผลการสอนโดยออมจากการใชรปแบบการสอนโดยใชสงชวยจด มโนมตลวงหนาไดแก สนใจในการสบเสาะหาความร นสยในการคดเขาใจแจมแจง Joyce and Weil ไดกลาวถงการสอนโดยใชสงชวยจด มโนมตลวงหนา จะเกดผลโดยตรง แกนกเรยน คอ ท าใหมโนมตทไดรบเขาไปไดรบการจดระบบเปนอยางด การรบขอมลและแนวคดอยางมความหมายและมความคงทนในการเรยนร นอกจากนยงให ผลโดยออม คอ อาจจะท าใหผเรยนสนใจการสบเสาะหาความรและมนสยการคดอยางเขาใจแจมแจง (บญเลยง ทมทอง. 2553 : 52-60) 2.5.2 รปแบบการเรยนการสอนกระบวนการคดแกปญหาอนาคต (Torrance’s future problem solving instructional Model) รปแบบการเรยนการสอนกระบวนการคดแกปญหาอนาคตตามแนวคดของ Torrance หมายถง รปแบบการคดแกปญหาทเรมจากการรบรถงสถานการณทยงไมปรากฎขน แลวน าเอาสภาพการณนนมาเขาสระบบการคดแกปญหาหรอคนหาค าตอบทแปลกใหม Torrance ไดอธบายกระบวนการคดสรางสรรค โดยแบงออกเปน5 ขน ดงน 1) การคนหาความจรง คอ การเกดความรสกกงวลใจ สบสน วนวายขนในใจ แตยงไมทราบสาเหต จงพยายามคดวาสงทท าใหเกดปญหานนคออะไร 2) การคนพบปญหา คอ การพจารณาดวยความมสตจนเขาใจรถง ความกงวล วนวาย สบสนและพบวานนคอปญหา 3) การคนพบแนวคด คอ การตงสมมตฐาน การรวบรวมขอมลตางๆ เพอ

50

ทดสอบความคด 4) การคนพบค าตอบคอการทดสอบสมมตฐานจนสามารถพบค าตอบ 5) การยอมรบผลจากการคนพบ คอ การยอมรบค าตอบทคนพบ เผยแพรและคดตอไปวา การคนพบนจะน าไปสหนทางทท าใหเกดแนวคดหรอสงใหมตอไปไดอยางไร(ทศนา แขมมณและคณะ. 2544 : 63-64) ทฤษฎ หลกการ แนวคดของรปแบบแกปญหาตามอนาคตตามแนวคดของ Torranceซงไดน าองคประกอบของความคดสรางสรรค 3 องคประกอบ คอ การคดคลองแคลว การคดยดหยนและการคดรเรม มาใชประกอบกระบวนการคดแกปญหา และการใชประยกตทความหลากหลาย โดยเนนการใชเทคนคระดมสมองเกอบทกขนตอน วตถประสงคของรปแบบ รปแบบนมงชวยพฒนาผเรยนใหตระหนกร ในปญหาทจะเกดขนในอนาคตและเรยนรทจะคดแกปญหารวมกน ชวยใหผเรยนพฒนา การคดจ านวนมาก กระบวนการเรยนการสอนของรปแบบ ประกอบดวย ขนท 1 การน าสภาพการณอนาคตเขาสระบบการคด ขนท 2 การระดมสมองเพอคนหาปญหา ขนท 3 การสรปปญหา และจดล าดบความส าคญของปญหา ขนท 4 การระดมสมองหาวธแกปญหา ขนท 5 การเลอกวธการแกปญหาทดทสด ขนท 6 การน าเสนอวธการแกปญหาอนาคต ผลทเรยนรจะไดรบการเรยนตามรปแบบ ผเรยนจะไดพฒนาทกษะการคดแกปญหา และตระหนกรในปญหาทอาจจะเกดขนในอนาคต และสามารถใชทกษะการคดแกปญหามาใชในการคดแกปญหาปจจบนและปองกนปญหาทเกดขนในอนาคต (ทศนา แขมมณ. 2548 : 253) 2.5.3 รปแบบการสอนเพอพฒนาการคดเชงระบบตามแนวคดของมนตร แยมกสกร (STIM : System Approach Instructional Model) มนตร แยมกสกร ไดพฒนารปแบบขนมาเพอพฒนาทกษะการคดเชงระบบ ของนสตระดบปรญญาตร สาขาเทคโนโลยทางการศกษา ตามแนวคดทวา การคดเปนกระบวนธรรมชาตและเปนกระบวนการทตนตว การพฒนาการคดเปนสงทสามารถกระท าใหดขนได แตจ าเปนตองอาศยยทธศาสตรทวางแผนไวเปนอยางด การคดเชงระบบเปนรปธรรม

51

ซงเปนอกรปแบบหนงของมนษยทมลกษณะการคดระดบสง (Higher Order Thinking) และรปแบบการสอนเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบ เปนรปแบบทน าหลกการของจตวทยากลมปญญานยม เพราะเนนใหผเรยนมกจกรรมการคนหาค าตอบดวยตนเอง รปแบบการสอนเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบ (STIM : System Approach Instructional Model) ประกอบดวยวธการ 6 ขนตอน ดงน ขนท 1 สรางความขดแยงกงขา เปนการน าเสนอสถานการณทเปนปญหา เพอกระตนใหผเรยนไดเกดการคดทหลากหลายลกษณะ ขนท 2 การคนควาขอมล ผเรยนตองคนควาหาขอมลมาตอบปญหา ความขดแยงทางปญหาใหไดค าตอบทสมเหตสมผล ไมใชการตอบดวยความรสก ขนท 3 เพมพนปญญาเปนกระบวนการใชความคดและหาขอมลเพมเตม ซงการใชทกษะกระบวนการในการคดขนสงมาใชท างานใน 3 ขนตอน คอ 1) ระบปจจยสาเหตแหงปญหา จดเรมตนของประเดนปญหาหลกของวงจรจะใชการขดเสนใตหรอสรางสญลกษณเปนเครองหมายจดเรมตนไวกอน ใชเสนลกศรแทนความเปนเหตเปนผล โดยเหตจะอยทตนลกศร สวนผลแสดงไวทหวลกศร 2) พจารณาความสมพนธระหวางปญหายอย ลกษณะความสมพนธระหวางตวแปรจะมความสมพนธ 3 ลกษณะ คอ ความสมพนธทสอดคลองตามกน ความสมพนธทมทศทางตรงกนขาม และความสมพนธทยงระบไดไมชดเจนหรอมปจจยทเกยวโยงสลบซบซอนจนอาจจะยงอธบายความเปนเหตเปนผลไดยงไมชดเจน 3) ออกแบบวงจรปญหา จ าแนกลกษณะของวงจรปญหาได 2 ลกษณะ คอ วงจรแบบสมดล และวงจรเสรม ขนท 4 เสวนามวลมตร ผเรยนทกคนตองถกแบงเปนกลมยอย ประมาณ 7-8 คน เพอใหนกเรยนทกคนไดมโอกาสน าเสนอผลงานการคดของตนเองและเพอน แลวชวยกนแสดงความคดเหนเพอหาขอสรปอนเปนมตของกลม ขนท 5 เสนอความคดกลมใหญ โดยแตละกลมยอยตองสงตวแทนมารายงานผลขอสรปผลการคดของกลมยอยตอกลมใหญ เพอเหนผลการคดของคนอน ซงจะชวยใหเกดมตมมมองทแปลกใหมเพมมากขน ขนท 6 สรางความมนใจรวมกน เปนการอภปรายและลงขอสรปรวบยอด ทงเชงเนอหา สาระและแนวคดทไดจากผลงานการคดของผเรยนแตละกลมยอย

52

การแสดงออกของผสอนตอผเรยนซงผสอนตองมความอดทนตอปญหา ขอขดแยง ความไมเขาใจ หรอผลงานการคดทอาจจะยงไมไดมาตรฐานของผเรยน ผสอนตองมความมานะพยายามทตองใหขอมลยอนกลบแกผเรยนเปนรายบคคลจะชวยใหเกดการเรยนรไดมากขน ผสอนจ าเปนตองแสดงบทบาทการยอมรบในคณคาผลของการคดของผเรยน แตละคน ใหเกยรตยกยองส าหรบผทกระท าดและถกตอง ซงเปนการวางเงอนไขของการเรยนรไดดวย การจดสภาพหองเรยนทเออตอการคด การท างานรวมกนเปนกลมจะชวยท าใหบรรยากาศการเรยนรดขน โดยเฉพาะหองเรยนควรเปนหองทสามารถเคลอนยายเกาอนงได เพอใหผเรยนมอสระในการจดกลมเรยนรและท างานรวมกน (มนตร แยมกสกร. 2546 : 142-146) 2.5.4 รปแบบ Trip RIP เพอพฒนากระบวนการคดขนสง (Trip RIP Model)ของกงฟา สนธวงษ Trip RIP เปนกระบวนการคดและการเรยนรทสามารถน ามาใชในการสราง องคความรไดโดยใชกระบวนการคดทกอใหเกดการเรยนรและการสรางองคความรอยางเปนขนตอนและมระบบตามแนวคดเรองการพฒนากระบวนการเรยนรทใชการสรางสรรคความรนยมของเปยเจททเชอมโยงกบวธการของกระบวนการแสวงหาความรทางวทยาศาสตรเพอพฒนากระบวนการคดขนสง หรอกระบวนการยทธศาสตรเมตาคอกนชน โดยการวางแผน ด าเนนการและควบคมกระบวนการคดการเรยนรทอาศยความเขาใจในเรองการปรบตว การสะทอน ความรความเขาใจ การเชอมโยงการเรยนรอยางมความหมาย ทมจดเนนส าคญ คอ การเรยนรเกดจากการสรางองคความร โดยการกระท าตอสงทเรยนรดวยตนเอง และแสดงความเขาใจทเรยนดวยตนเอง Trip RIP จงใชเปนวธการเรยนรเมอบคคลตองพบกบสถานการณปญหาทตองใชความคด จตใจ และสตปญญาในการจดระบบ และการปรบตว ปรบความคดและการกระท าเพอใหเกดความสมดล มทงกระบวนการดดกลน เมอผเรยนมโครงสรางของความรและประสบการณเดมอยแลวเชอมโยงไดทนทและ/หรอใชกระบวนการปรบใหเหมาะกบความรใหม โดยอาจเพมความรใหมเขาไปในโครงสรางของความรและประสบการณ เกดการสรางความเขาใจในการเรยนรไดอยางมความหมายซง Trip RIP ประกอบดวยกระบวนการใหญ 3 กระบวนการ คอ Regulating (R = การปรบความร ความเขาใจ) Investigating (I = การแสวงหาความร) และ Producing (P = การผลต/สราง องคความร) โดยแสดงเปนความหมายและรายละเอยดได ดงน

53

Trip มความหมาย 2 นย ความหมายแรก หมายถง การเดนทางทตองม การวางแผน และความหมายทสอง มองคประกอบ 3 ประการหลก คอ R, I และ P และ แตละองคประกอบมองคประกอบยอยอก 3 กระบวนการเชนเดยวกน โดยมรายละเอยดดงน 1) R คอ Regulating หมายถง กระบวนการปรบความรความเขาใจ ซงประกอบดวย 3 กระบวนการยอยทมตวยอ R เชนเดยวกน คอ 1.1) R1 คอ Recalling หมายถง การระลกถงความรและประสบการณเดมของแตละบคคลเมอเผชญกบสถานการณทตองแกปญหาหรอตองด าเนนการจดการกบสงทจะเรยนร 1.2) R2 คอ Relating หลงจากระลกไดแลวตองสามารถเชอมโยงวา สงทระลกไดมความเกยวของสมพนธอยางไรกบปญหาหรอสงทตองการด าเนนการ 1.3) R3 คอ Refining หลงจากระลกและเชอมโยงไดแลว ตองม การปรบแตงปะตดปะตอใหละเอยดละออและเปนทเขาใจยงขนกอนจะใชกระบวนการแสวงหาความรตอไป 2) I คอInvestigating หมายถง กระบวนการการแสวงหาความร ซงประกอบดวย 3 กระบวนการยอยทมตวยอ I เชนเดยวกน คอ 2.1) I1 คอ Inquiring หมายถง การใชค าถามเพอเชอมโยงการสบคนสงทตองการเรยนร 2.2) I2 คอ Interacting หมายถง การมปฏสมพนธกบปรากฏการณ สงของ บคคลหรอกลมบคคล อาจมการทดลองและการด าเนนการในรปแบบตางๆ เพอใหเกดความรความเขาใจในสงทถาม 2.3) I3 คอ Interpreting หมายถง การแปลความหมายของขอมลหรอการตความทไดจากการเรยนรทบคคลอาจมการตความแตกตางกนหรอเหมอนกนทจะน าความหมายนนไปสกระบวนการผลตหรอสรางองคความรตอไป 3) P คอ Producing หมายถง กระบวนการสรางองคความรหรอผลตชนงาน ซงประกอบดวย 3 กระบวนการยอยทมตวยอ P เชนเดยวกน คอ 3.1) P1 คอ Participating หมายถง การทบคคลไดมสวนรวม ในการด าเนนกจกรรมตางๆ โดยการประสานความรวมมอและการแลกเปลยนเรยนรรวมกบผอน แลวท าความเขาใจหรอสรางความหมายของการเรยนรของตนเอง

54

3.2) P2 คอ Processing หมายถง กระบวนการเรยนรทใชกระบวนการกลมใหผเรยนแตละคนทมความเขาใจแตกตางหรอคลายคลงกนไดปรบแตงความเขาใจของตนเอง และตกลงรวมกนอยางมความหมายจากความเขาใจสวนตว เปนความเขาใจของกลมท ตกลงรวมกน 3.3) P3 คอ Presenting หมายถง การน าเสนอผลงานหรอชนงานทสรางขน ท าใหเกดผลผลตของการเรยนรทผเรยนอาจมวธการน าเสนอทหลากหลายแตกตางกน ในการด าเนนการตามขนตอนของ Trip RIP ทงหมดคอ R, I และ P จะตองม การสะทอนผลเพอตรวจสอบความรความเขาใจ มลกษณะของกระบวนการทเกดขนได ดงน

ภาพท 5 กระบวนการคด การเรยนรและการสราองคความรแบบ Trip RIP (แผนยทธศาสตรการเดนทางสการเรยนรแบบ 3 x 3) (กงฟา สนธวงษ. 2550 : 76)

เมอ Trip RIP ใชเปนยทธศาสตรทสามารถกอใหเกดการคดและการเรยนร จงเปนไดทงกระบวนการคด กระบวนการเรยนรและการสรางความเขาใจในการเรยนรหรอการสรางองคความร เพราะเปนยทธศาสตรเมตาคอกนชนทใชวางแผน ควบคม ก ากบ ตดตาม ประเมนผล อยางเปนระบ มกระบวนการทเปนขนตอนและใชการสะทอนผลเพอ

55

ควบคมกระบวนการคด การเรยนรและการสรางความเขาใจในการเรยนหรอการสราง องคความรได ถาเราสามารถฝกใหตนเองหรอผเรยนใหใชกระบวนการคด เพอการเรยนรตามแนวคดของ Trip RIP ทเปนแผนยทธศาสตรการเดนทางสการเรยนรแบบ 3 X 3 คอ 3R 3I และ 3P ไดตลอดเวลาและตอเนอง จะท าใหการคดเปนล าดบ เปนระบบ ตรวจสอบได มการเรยนรอยางชดเจนไมวาจะแสดงออกมาในรปแบบหรอลกษณะใด ผเรยนเปนเจาของผลงานหรอความรความเขาใจทเขาผลตไดเอง สามารถก ากบ ตดตามผลการเรยนรไดตลอดเวลา ทงนเพราะตองสะทอนผลโดยการคด การเรยนรและการสรางความเขาใจ ในการเรยนร และเมอไดเรยนโดยความเขาใจของตนเองกจะท าใหผเรยนตระหนกวาจะตองด าเนนการอยางไรตอไปทตองใช Trip RIP อกหลายๆ ครง เพอการเรยนรทตอเนองไดตลอดเวลา ตลอดชวตเปนแบบพลวตรทพฒนาไดอยางไมหยดยง การประเมน Trip RIP ในการตรวจสอบกระบวนการคดและการเรยนรตลอดทง 3 กระบวนการ ผสอนจะตองมเครองมอทชวยในการประเมนผเรยนวาสามารถทจะพฒนากระบวนการคด การสบคน และการผลตหรอสรางองคความร วธการประเมนดงกลาวในทนจะท าแตละขนตอนของกระบวนการใหญ คอ R, I และ P เปนการใชเกณฑในการประเมนภาพรวม โดยอาจศกษาเพมเตมวธการทจะท าการประเมนองคประกอบยอย เพอพจารณาความสามารถผเรยนในแตละกระบวนการทมกระบวนการยอยทไดอธบายมาแลว คอ R1 R2 R3 , I1 I2 I3 และ P1 P2 P3

Trip RIP เปนวธการคดการเรยนร และการสรางองคความร ทบคคลตองด าเนนการจากการปรบความร ความเขาใจ การแสวงหาความรและการสรางความเขาใจหรอสรางผลงานในการเรยนรทอาศยกระบวนการเรยนรภายในสมอง ใชความคด จตใจและสตปญญาไปพรอมๆ กนทตองใชทงการคด ความรสกและการกระท าทตองเชอมโยงกน แลวสะทอนผลการเรยนรและความเขาใจของตนเองอยางมความหมาย ผเรยนเปนเจาของ การเรยนร มสวนรวมรบผดชอบ ดงนนจงตองมการปรบแตงและการสะทอนผลตลอดเวลา เพอพฒนาการคดและการเรยนร (กงฟา สนธวงษ. 2550: 73-90) 2.5.5 รปแบบการจดการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบตามแนวคดของบญเลยง ทมทอง (MEST : Model Encouraging System Approach Model) บญเลยง ทมทอง ไดท าการพฒนารปแบบการจดการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบ วชาคณตศาสตร ระดบชวงชนท 4 โดยมแนวคดการจดการเรยนร

56

ทสงเสรมกระบวนการคดเชงระบบทวา การพฒนาการคด ตองอาศยยทธศาสตรทวางไวเปนอยางด ซงตองพฒนาอยางรอบดาน มการสงเสรมใหคด มความมานะอดทนทจะคด มการจดระเบยบการคด ควรสอนเนอหาและวธการคดไปพรอมกน ดชนบอกวาการคดมพฒนาการ ดขน ประกอบดวย ความรอบคอบเกยวกบการคด มความพยายามทจะคด มพฒนาการของทกษะยอยของการคดและมความราบรนของกระบวนการคด มยทธศาสตรแบบทางตรงและทางออมตามสถานการณและเงอนไข รปแบบการจดการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบตามแนวคดของ บญเลยง ทมทอง ประกอบดวยวธการส าคญ 8 ขนตอน ดงน ขนท 1 ขนกระตนใหเกดปญหาหรอใหสถานการณ (ขดแยงปญหา) ทกอให เกดความขดแยงทางปญญา ขอโตแยงทางปญญา ซงควรเปนปญหาปลายเปดทมวธหาค าตอบไดหลากหลายหรอแกปญหาไดหลายวธ ขณะเดยวกนจะตองสรางแรงจงใจ ในการเรยนรใหผเรยนมองเหนคณคาของสงทจะเรยนร ขนท 2 ขนท าความเขาใจกบปญหาและแสวงหาขอมลหรอขนจดระเบยบ การคด (แสวงหาขอมล) มงทจะท าความเขาใจวาปญหานนเกยวของกบปจจยอะไรบาง อะไรทควรเปนองคความรหรอหลกการทเกยวของ เปนการระดมสมอง อาจใชการสนทนาอภปรายกบผทเคยสมผสปญหานนๆ มากอน หลงจากทเขาใจปญหานนแลวผเรยนตองศกษาคนควาขอมลอาจเปนขอมลเชงประจกษหรอขอมลเชงวชาการ เพอมาเปนฐานในการด าเนนกจกรรมในขนตอไป ขนท 3 ขนพฒนาความคด (เพมพนวงจร) โดยใหผเรยนแตละคนใชความคดดวยตนเองตามสถานการณปญหาและขอมลทม ดวยการด าเนนกจกรรมตามล าดบการฝกกระบวนการคดเชงระบบ ซงขนนเปนการมงฝกฝนใหผเรยนรจกการเขยนวงจรปญหา วเคราะหปญหาใหเปนและเสนอแนวทางความสมพนธของปญหา เพอฝกใหผเรยนรจกเขยนวงจรปญหา การจดกจกรรมฝกการคดเปนรายบคคลตองเปดโอกาสใหผเรยนไดฝกฝนปฏบตงาน วางแผนและแกปญหาดวยตนเอง ผเรยนจะไดความรใหมและเพมความช านาญ ในการใชทกษะตางๆ รวมทงเพมความสามารถในการประยกตความรและทกษะไปใช ในสถานการณและงานใหมดวย ขนท 4 สอสารและปรบปรงการคด (สญจรความคด) เปนการน าเสนอ ผลการคดของผเรยนแตละคนตอทประชมกลมยอยและใหมการด าเนนกจกรรมการฝกการคดเปนกลมยอย เปนการฝกกจกรรมการคดโดยใหผเรยนรวมมอกนท างานใหนกเรยนบอกผล

57

ทไดจากการคดของตนแกสมาชกในกลม แสดงความคดเหนและรบฟงความคดเหนของบคคลอน เปรยบเทยบผลการคดของตนกบผอน รวมทงไดฝกการหาเหตผลเชงตรรกศาสตรเพอหาขอสรปทสมเหตสมผลจากขอมลทมอยทงในสวนของบคคลและกลมยอย ในการอภปรายรวมกนจะมประโยชนทงผพดและผฟง ผพดจะไดจดกระบวนการคดและฝกกระบวนการคด สวนผฟงจะไดรบขอมลจากบคคลอนๆ เพอชวยในการปรบความคดของตนเอง ขนท 5 ขนวางแผนการน าเสนอผลการคดของกลม (เสนอความคดกลมใหญ) สมาชกในกลมยอยจะน าเสนอแนวคดของแตละคนเขาปรกษา ท าความเขาใจรวมกน รบฟงความคดเหนของผอนและชวยเลอกวธการแกปญหารวมกน ชวยกนวางแผนการน าเสนอ ผลการคดตอทประชมใหญ เปนการเชอมโยงความรและแสดงเหตผลประกอบเปนการฝก การสอสารความคดตามผลการศกษาทจะตองไดรบการฝกฝน ขนท 6 ขนน าเสนอผลการคด (เปดใจรวมกน) เปนการฝกฝนการน าเสนอ ขอสรปผลการคดของกลม ผน าเสนอและสมาชกในกลมจะตองท าการสอสารทางความคด ใหสมาชกในกลมทงหมดไดเกดความเขาใจอยางถกตองตรงกน ผน าเสนอตองเลอกใชสอ ทเหมาะสมกบบรบทของเรองทน าเสนอและสถานการณ ขนท 7 ขนอภปรายผลการคด (สรางสรรควสบทศน) เปนการเปดโอกาส ใหผเรยนทกคนมสวนรวมเรยนรและแลกเปลยนวสยทศนรวมกน เกดการเรยนรวธคดและวสยทศนของแตละกลมวามกลยทธในการคดอยางไร มการวเคราะหวจารณรวมกน กระบวนการดงกลาวจะชวยใหเกดโครงสรางความคดของตนใหม เกดการเปรยบเทยบ ผลการคดของตนและของกลมยอยกบกลมอนวาเหมอนหรอแตกตางกน ผสอนและผเรยนอภปรายรวมกนเพอหาขอสรปของประเดนปญหาจากผลการคดของแตละกลมและเปดโอกาสใหผเรยนไดแสดงความคดเหนรวมกบผสอน โดยผสอนเปนผอ านวยความสะดวกและชแนะใหมการอภปรายและเสนอประเดนทควรพจารณา หรอสรปปญหาเพมเตม ขนท 8 ขนประเมนกระบวนการคด (สะทอนกลบกระบวนการ) เปนขนทผสอนจะประเมนกระบวนการคดและคณภาพการคด โดยพจารณาจากรองรอยการเรยนรของผเรยน เพอพจารณาวาการคดของผเรยนแตละคนมกระบวนการคดเปนไปตามจดมงหมายทก าหนดไวหรอไม อยางไร จากนนจะใหขอมลยอนกลบแกผเรยนเพอการปรบปรงกลยทธ การคด ซงการควบคมและตรวจสอบการคดมผลตอกระบวนการคดของผเรยนเปนอยางมาก (บญเลยง ทมทอง.2553 : 86-102)

58

จากการวเคราะหรปแบบการเรยนการสอนทมงเนนกระบวนการคดเกยวกบ การพฒนาหรอสงเสรมการคดเชงระบบทกลาวมาขางตน ผวจยไดท าการสงเคราะหรปแบบการเรยนการสอนดงกลวทงหมดดงรายละเอยดของตารางท 1 ดงตอไปน

59

ตารางท 1 แสดงการสงเคราะหรปแบบการเรยนการสอนของนกการศกษาเพอพฒนาเปนรปแบบการเรยนรเพอสงเสรมความสามารถทางการคดเชงระบบ

เจาของแนวคด

แนวคด/ ทฤษฎ

ระ

บจดป

ระสงค

น าเสนอ

สงชว

ยจดม

โนมต

ตระห

นกถงคว

ามรเด

ม

เสนอ

สอการส

อนทม

การจดร

ะบบ

คงคว

ามสน

ใจตล

อดเวล

า

การบ

รณาการคว

ามรใหก

ลมกล

น

รบรส

งทเรย

นอยางกระฉบ

กระเฉ

ง

ผเรยนเขาใจหล

กการขอ

งเนอห

า

ขยายคว

ามใหชด

เจน

น าสภ

าพการณ

/ ปญห

า

ระดม

สมองเพอค

นหาปญห

า

ระบ/สร

ปปญหา

และจดล

าดบ/จ าแน

ก

ปญหา

ระดม

สมองหาวธแกปญ

หา/ขอส

รป

เลอกวธก

ารแกปญ

หา

น าเสนอ

วธการแกป

ญหา

คนคว

า/ สบ

คนหาขอ

มลมาตอ

บปญห

า

การอภป

รายและลงขอ

สรปร

วบยอ

ด

การแปล

ความหม

าย/ ต

คามข

อมล

ประเม

นกระบว

นการคด

1. Joyce & Weil(AO) การเรยนรอยางมความหมาย / / / / / / / / /

2. ทอรแรนซ(Torrance’s future problem solving instructional)

กระบวนการคดสรางสรรค / / / / / /

3. มนตร แยมกสกร (STIM)

กระบวนการคดเชงระบบ / / / / / / /

4. กงฟา สนธวงษ (Trip RIP)

ยทธศาสตรเมตาคอกนชน / / / / / / / / / /

5. บญเลยง ทมทอง (MEST)

กระบวนการคดเชงระบบ / / / / / / / /

รวม 1 1 2 1 1 2 1 1 1 3 2 4 3 3 4 3 3 2 2

60

จากตารางท 1 สรปไดวารปแบบการจดการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบ ควรประกอบดวย 5 ขนตอนทส าคญ ดงน 1) ขนการกระตนใหเกดการคด 2) ขนการจ าแนกแยกแยะสาเหตของสภพปญหาทพบ 3) ขนการเลอกวธการและปฏบตการแกปญหา 4) ขนบรณาการการคดในการพจารณาแกปญหา และ 5) ขนการประเมนผลการคดของตนเองเพอประยกตใชใหเกดผลส าเรจ 2.6 ทฤษฎและแนวคดในการพฒนารปแบบการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบ ผวจยไดศกษาทฤษฎและแนวคดของนกจตวทยาหลายทานทเกยวกบกระบวนการคดเพอน ามาพฒนาเปนรปแบบการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบส าหรบนกศกษาคร โดยขอน าเสนอ 5 ทฤษฎและแนวคดทส าคญ ซงมรายละเอยด ดงน 2.6.1 ทฤษฎการสรางองคความร (Constructivism) ทฤษฎการสรางองคความร (Constructivism) ตามแนวคดของ Piaget และ Vygotsky แนวคดนมรากฐานมาจากปรชญา “Constructivism” ทเชอวา การเรยนรเปนกระบวนการทเกดขนภายในตวผเรยน ผเรยนเปนผสราง (Construct) ความรจากความสมพนธระหวางสงทพบเหนกบความรความเขาใจทมอย ทฤษฎการเรยนรตามแนวดงกลาว มพนฐานมาจากทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของ Piaget (1964) ทอธบายการเรยนรวา บคคลแตละคนพยายามทจะน าความเขาใจเกยวกบเหตการณทตนพบเหนมาสรางเปนโครงสรางทางปญญา (Cognitive Structure) หรอ ทเรยกวา “Schema” ซงบคคลจะใชตความหมายสงทรบรตางๆ โครงสรางทางปญญานประกอบดวยความหมายหรอความเขาใจเกยวกบประสบการรนน ผเรยนสรางความหมาย โดยใชเครองมอทางปญญา (Cognitive Apparature) ของตน ความหมายเกยวกบสงใดสงหนงไมสามารถถายทอดจากครไปสผเรยนได แตจะถกสรางขนในสมองของผเรยนจากความสมพนธระหวางประสาทสมผสของผเรยนกบโลกภายนอก โครงสรางทางปญญาเปนผลของความพยายามทางความคด (Mental Effort) หากการใชความรเดมของตนท านายเหตการณถกตองจะท าใหโครงสรางทางปญญาของบคคลคงเดมและมนคงมากยงขน แตถาการคาดคะเน ไมถกตอง ผเรยนจะประหลาดใจ สงสยและคบของใจ หรอท Piaget กลาววา เกดภาวะ ไมสมดล (Disequilibrium) ขน การเชอมโยงระหวางโลกภายนอกและโลกภายในของผเรยนเกดขนผานประสาทสมผสและกลไกทางประสาทสรระวทยา ชวเคม การรบขอมลจากประสาทสมผสไปสโครงสรางทางปญญาเรยกวา กระบวนการดดซม (Assimilation) ความขดแยงทางปญญาท าใหเกดภาวะไมสมดล (Disequilibrium) และภาวะไมสมดลจะสงผล

61

ใหเกดการปรบเปลยนโครงสรางทางปญญา ซงเรยกวา กระบวนการปรบใหเหมาะสม (Accommodation) กระบวนการปรบ “Schema” จะชวยใหการเรยนรนนมความหมายตอตนเองการปรบเปลยนโครงสรางทางปญญาเปนเรองเฉพาะตน ทแตละคนจะตองจดกระท าเอง แตผสอนสามารถชวยผเรยนปรบเปลยนโครงสรางทางปญญาได โดยจดสภาพการณใหเกดภาวะไมสมดลขนได ท าใหผเรยนตองมการปรบเปลยนใหสอดคลองกบประสบการณมากขน สวน Vygotsky นนเขาใหความส าคญกบวฒนธรรมและสงคมมาก เขาอธบายวามนษยไดรบอทธพลจากสงแวดลอมตงแตแรกเกด ซงนอกจากสงแวดลอมทางธรรมชาตแลว กยงมสงแวดลอมทางสงคมซงกคอวฒนธรรมของแตละสงคมไดสรางขน ดงนนสถาบนทางสงคมตางๆ เรมตงแตสถาบนครอบครว จงมอทธพลอยางมากตอการเรยนรและพฒนาการทางเชาวปญญาของแตละบคคล รวมทงภาษา ซงเปนเครองมอส าคญทางความคด พฒนาการทางภาษา และพฒนาการทางความคดของเดกจะเรมดวยการพฒนาทแยกจากกน แตเมออาย มากขน พฒนาการทง 2 ดานจะพฒนารวมกนไป โดยสรปการเรยนรตามแนวคดของ “Constructivism” เกดขนไดตามเงอนไข ดงตอไปน 1) การเรยนรเปน “Active Process” ทเกดขนเฉพาะตวบคคล 2) กระบวนการสรางความรเกดขนไดโดยบคคลใชขอมลทไดรบมาใหมรวมกบขอมลหรอความรทมอยแลวจากแหลงตางๆ เชน สงคม สงแวดลอมรวมทงประสบการณเดมมาเปนเกณฑชวยการตดสนใจ 3) ความรและความเชอของแตละบคคลจะแตกตางกน ขนอยกบสงแวดลอม ขนบธรรมเนยม ประเพณ และสงทบคคลไดพบเหน ขอมลทงหลายเปนพนฐาน ในการตดสนใจและสรางแนวคดใหม 4) ความเขาใจมความแตกตางจากความเชอ และความเชอจะมผลโดยตรงตอการสรางแนวคดหรอการเรยนร (ทศนา แขมมณ. 2544: 32-33) การประยกตใชทฤษฎในการจดการเรยนการสอน 1) ผลของการเรยนรจะมงเนนไปทกระบวนการสรางความรและการตระหนกในกระบวนการนน เปาหมายการเรยนรจะตองมาจากการปฏบตงานจรง (Authentic Tasks) ครจะตองเปนตวอยางและฝกฝนกระบวนการเรนรใหผเรยนเหน ผเรยนจะตองฝกฝนการสรางองคความรดวยตนเอง

62

2) เปาหมายของการสอนเปลยนจากการถายทอดใหผเรยนไดรบสาระความรทแนนอนตายตวไปสการสาธตกระบวนการแปลและสรางความหมายทหลากหลาย การเรยนรทกษะตางๆ จะตองใหมประสทธภาพถงขนท าไดและแกปญหาจรงได 3) ผเรยนจะเปนผมบทบาทในการเรยนรอยางตนตว (Active) ผเรยนจะตองเปนผจดกระท ากบขอมลหรอประสบการณตางๆ และจะตองสรางความหมายใหกบสงนนดวยตนเอง โดยการใหผเรยนอยในบรบทจรง โดยไมไดหมายความวาผเรยนจะตองออกไปยงสถานทจรงเสมอไป แตอาจจดเปนกจกรรมทเรยกวา “Physical-Knowledge Activities” ท เปดโอกาสใหผเรยนมปฏสมพนธกบสอ อปกรณ สงของ หรอขอมลตางๆ ทเปนของจรง และมความสอดคลองกบความสนใจของผเรยน โดยผเรยนสามารถจดกระท า ศกษา ส ารวจ วเคราะห ทดลอง ลองผดลองถกกบสงนนๆ จนเกดเปนความรความเขาใจขน ดงนน ความเขาใจเปนสงทเกดขนจากกระบวนการคดการจดกระท ากบขอมล มใชเกดขนไดงายๆ จากการไดรบขอมลหรอมขอมลเพยงเทานน 4) ครตองพยายามสรางบรรยากาศทางสงคม-จรยธรรม (Sociomoral) ใหเกดขนกลาวคอ ผเรยนตองมโอกาสเรยนรในบรรยากาศทเออตอการเกดปฏสมพนธทาง สงคม ซงทางสงคมเชอวาเปนปจจยส าคญของการสรางความร โดยปฏสมพนธทางสงคม การรวมมอ และการแลกเปลยนความร ความคดและประสบการณระหวางผเรยนกบผเรยนและบคคลอนๆ จะชวยใหการเรยนรของผเรยนกวางขน ซบซอนขน และหลากหลายขน 5) ผเรยนมบทบาทในการเรยนรอยางเตมท (Devries. 1992 : 1-2 อางถงใน ทศนา แขมมณ. 2551 : 95) โดยผเรยนจะตองน าตนเองและควบคมตนเองในการเรยนร เชน ผเรยนจะเปนผเลอกสงทตองการเรยนเอง ตงกฎระเบยบเอง แกปญหาทเกดขนเอง ตกลงกนเองเมอเกดความขดแยงหรอตองมความคดเหนแตกตางกน เลอกผรวมงานไดเอง และรบผดชอบในการดแลรกษาหองเรยนรวมกน 6) ครจะมบทบาทแตกตางไปจากเดม (Devries. 1992 : 3-6 อางถงในทศนา แขมมณ. 2551 : 95) คอ จากการเปนผถายทอดความรและควบคมการเรยนร เปลยนไปเปนการใหความรวมมอ อ านวยความสะดวก และชวยเหลอผเรยนในการเรยนร คอการเรยน การสอนตองเปลยนจาก “Instruction” ไปเปน “Construction” คอ เปลยนจากการใหความรไปเปนการใหผเรยนสรางความร บทบาทของครกคอ จะตองท าหนาทชวยสรางแรงจงใจภายในใหเกดแกผเรยน จดเตรยมกจกรรมการเรยนรทตรงกบความสนใจของผเรยน ด าเนนกจกรรมใหเปนไปในทางทสงเสรมพฒนาการของผเรยน ใหค าปรกษา แนะน าทงทางดาน

63

วชาการและดานสงคมแกผเรยน ดแลใหความชวยเหลอผเรยนทมปญหา และประเมน การเรยนรของผเรยน นอกจากนนครตองมความเปนประชาธปไตยและมเหตผล ในการสมพนธกบผเรยนดวย 7) ในดานการประเมนผลการเรยนการสอน (Jonassen. 1992 : 137-147)เนองจากผลการเรยนรของผเรยนมลกษณะหลากหลาย ขนอยกบการสรางความสนใจและ การสรางความหมายทแตกตางกนของบคคล ดงนนการประเมนผลจงจ าเปนตองมลกษณะเปน “Goal Free Evaluation” ซงหมายถง การประเมนตามจดมงหมายในลกษณะยดหยนกนไปในแตละบคคล หรออาจใชวธการทเรยกวา “Socially Negotiated Goal” และการประเมน ควรใชวธการหลากหลาย ซงอาจเปนการประเมนจากเพอน แฟมผลงาน รวมทงการประเมนตนเองดวย นอกจากนนการวดผลจ าเปนตองอาศยบรบทจรงทมความซบซอนเชนเดยวกบ การจดการเรยนการสอนทตองอาศยบรบท กจกรรม และงานทเปนจรง การวดผลจะตองใชกจกรรมหรองานในบรบทจรงดวย ซงในกรณทจ าเปนตองจ าลองของจรงมา กสามารถท าได แตเกณฑทใชควรเปนเกณฑทใชในโลกของความเปนจรง (Real World Criteria) ดวย (ทศนา แขมมณ. 2551: 94-96) 2.6.2 ทฤษฎการสรางความรดวยตนเองโดยการสรางสรรคชนงาน(Constructionism) ทฤษฎการสรางความรดวยตนเองโดยการสรางสรรคชนงานเปนทฤษฎทมพนฐานมาจากทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของ Piaget ผพฒนาทฤษฎนคอ ศาสตราจารย Seymour Papert แนวคดของทฤษฎน คอ การเรยนรทดเกดจากการสรางพลงความรในตนเองและดวยความรดวยตนเองของผเรยน หากผเรยนไดมโอกาสสรางความคดและน าความคดของตนเองไปสรางสรรคชนงานโดยอาศยสอและเทคโนโลยทเหมาะสมจะท าใหเหนความคดนนเปนรปธรรมทชดเจน เมอผเรยนสรางสงหนงสงใดขนมาในโลก นนกหมายถงการสรางความรขนในตนเองนนเอง ความรทผเรยนสรางขนในตนเองนจะมความหมายตอผเรยน จะอยคงทนไมลมไดงาย สามารถถายทอดใหผอนเขาใจความคดของตนไดด และเปนฐานใหสามารถสรางความรใหมไดอยางไมมทสนสด การประยกตใชทฤษฎในการจดการเรยนการสอน Papert (1968) กลาววา สอธรรมชาตและวสดทางศลปะสวนมากสามารถน ามาใชเปนวสดในการสรางความรไดดเชนกน แมวาผเรยนจะมวสดทเหมาะสมส าหรบการสรางความรไดดแลวกตาม แตกอาจไมเพยงพอส าหรบการเรยนรทด สงทเปนปจจยส าคญมากอก

64

ประการหนงคอ บรรยากาศและสภาพแวดลอมทด ซงควรมสวนประกอบ 3 ประการ คอ 1) บรรยากาศทมทางเลอกหลากหลาย เปดโอกาสใหผเรยนไดเลอกตามความสนใจ เนองจากผเรยนแตละคนมความชอบและความสนใจไมเหมอนกน การมทางเลอกหลากหลายหรอการเปดโอกาสใหผเรยนไดท าในสงทสนใจจะท าใหผเรยนมแรงจงใจ ในการคดการกระท าและการเรยนรตอไป 2) สภาพแวดลอมทมความแตกตางกนอนจะเปนประโยชนตอการสรางความร เชน มกลมคนทมวย ความถนด ความสามารถ และประสบการณแตกตางกน ซงจะเออใหมการชวยเหลอกนและกน การสรางสรรคผลงานและความร รวมทงการพฒนาทกษะสงคมดวย 3) บรรยากาศทมความเปนมตร เปนกนเอง บรรยากาศทท าใหผเรยนรสกอบอน ปลอดภย สบายใจ จะเออใหผเรยนเกดการเรยนรเปนไปอยางมความสข การเปดโอกาสใหผเรยนไดสรางความรดวยตนเองนจะประสบความส าเรจ ไดมากนอยเพยงใด มกขนอยกบบทบาทของคร ครจ าเปนตองปรบเปลยนบทบาทของตน ใหสอดคลองกบแนวคด ครจะตองท าหนาทอ านวยความสะดวกในการเรยนรใหแกผเรยน ใหค าปรกษา ชแนะแกผเรยน เกอกลการเรยนรแกผเรยนเปนส าคญ ในดานการประเมน การเรยนรแกผเรยนนนจ าเปนตองประเมนทงทางดานผลงาน (Product) และกระบวนการ (Process) ซงสามารถใชวธการทหลากหลาย เชน การประเมนตนเอง การประเมนโดยครและเพอน การสงเกต การประเมนแฟมสะสมงาน เปนตน (ทศนา แขมมณ. 2551 : 96-98) 2.6.3 ทฤษฎการเรยนรกลมผสมผสาน (Eclecticism) Gagne เปนนกจตวทยาและนกการศกษาในกลมผสมระหวางกลมพฤตกรรมนยมและพทธนยม (Behavior Cognitivist) เขาอาศยทฤษฎและหลกการทหลากหลาย เนองจากความรมหลายประเภท บางประเภทสามารถเขาใจไดอยางรวดเรวไมตองใชความคดทลกซง บางประเภทมความซบซอนมากจ าเปนตองใชความสามารถในขนสง Gagne ไดจดขน การเรยนรจากงายไปหายาก โดยผสมผสานทฤษฎการเรยนรของกลมพฤตกรรมนยมและ พทธนยมเขาดวยกน หลกการทส าคญๆ ของ Gagne สรปไดดงน (Gagne and Briggs. 1974 :121-136)

1) ทฤษฎการเรยนร

1.1) Gagne ไดจดประเภทของการเรยนร เปนล าดบขนจากงายไปหายากไว

8 ประเภท ดงน

65

(1) การเรยนรสญญาณ (Signal - Learning) เปนการเรยนรทเกดจาก

การตอบสนองตอสงเราทเปนไปโดยอตโนมต อยนอกเหนออ านาจจตใจ ผเรยนไมสามารถ

บงคบพฤตกรรมไมใหเกดขนได

(2) การเรยนรสงเรา-การตอบสนอง (Stimulus - Response Learning)

เปนการเรยนรตอเนองจากการเชอมโยงระหวางสงเราและการตอบสนอง แตกตางจาก

การเรยนรสญญาณเพราะผเรยนสามารถควบคมพฤตกรรมตนเองได

(3) การเรยนรการเชอมโยงแบบตอเนอง (Chaining) เปนการเรยนรท

เชอมโยงระหวางสงเราและการตอบสนองทตอเนองกนตามล าดบ เปนพฤตกรรมทเกยวของกบ

การกระท าการเคลอนไหว

(4) การเชอมโยงทางภาษา (Verbal Association) เปนการเรยนร ในลกษณะคลายกบการเรยนรการเชอมโยงแบบตอเนอง แตเปนการเรยนรเกยวกบการใชภาษา เปนพนฐานของการเรยนรแบบตอเนองและการเชอมโยงทางภาษา (5) การเรยนรความแตกตาง (Discrimination Learning) เปน การเรยนรทผเรยนสามารถมองเหนความแตกตางของสงตางๆโดยเฉพาะความแตกตางตามลกษณะของวตถ (6) การเรยนรความคดรวบยอด (Concept Learning) เปนการเรยนร ทผเรยนสามารถจดกลมสงเราทมความเหมอนกนหรอแตกตางกน โดยสามารถระบลกษณะทเหมอนกนหรอแตกตางกนได พรอมทงสามารถขยายความรไปยงสงอนทนอกเหนอจากทเคยเหนมากอนได (7) การเรยนรกฎ (Rule Learning) เปนการเรยนรทเกดจากการรวมหรอเชอมโยงความคดรวบยอดตงแตสองอยางขนไป และตงเปนกฎเกณฑขน การทผเรยนสามารถเรยนรกฎเกณฑจะชวยใหผเรยนสามารถน าการเรยนรนนไปใชในสถานการณตางๆ กนได (8)การเรยนรการแกปญหา (Problem Solving) เปนการเรยนรทจะแกปญหา โดยการน ากฎเกณฑตางๆมาใช การเรยนรแบบนเปนกระบวนการทเกดภายใน ตวผเรยน เปนการใชกฎเกณฑในขนสงเพอการแกปญหาทคอนขางซบซอน และสามารถน ากฎเกณฑในการแกปญหานไปใชกบสถานการณทคลายคลงกนได

66

1.2) Gagne ไดแบงสมรรถภาพการเรยนรของมนษยไว 5 ประการ ดงน (1) สมรรถภาพในการเรยนรขอเทจจรง (Verbal Information) เปนความสามารถในการเรยนรขอเทจจรงตางๆ โดยอาศยความจ าและความสามารถระลกได (2) ทกษะเชานปญญา (Intellectual Skills) หรอทกษะทางสตปญญา เปนความสามารถในการใชสมองคดหาเหตผล โดยใชขอมล ประสบการณ ความร ความคด ในดานตางๆ นบตงแตการเรยนรขนพนฐานไปสทกษะทยากสลบซบซอนมากขน (3) ยทธศาสตรในการคด (Cognitive Strategies) เปนความสามารถของกระบวนการท างานภายในสมองของมนษย ซงควบคมการเรยนร การเลอกรบร การแปลความ และการดงความร ความจ า ความเขาใจ และประสบการณเดมออกมาใช (4) ทกษะการเคลอนไหว (Motor Skills) เปนความสามารถ ความช านาญในการปฏบต หรอการใชอวยวะสวนตางๆของรางกายในการท ากจกรรมตางๆ ผทมทกษะการเคลอนไหวทดนน พฤตกรรมทแสดงออกมาจะมลกษณะรวดเรว คลองแคลว และถกตองเหมาะสม (5) เจตคต (Attitudes) เปนความรสกนกคดของบคคลทมตอสงตางๆซงมผลตอการตดสนใจของบคคลนนในการทจะเลอกกระท าหรอไมกระท าสงใดสงหนง 2) หลกการจดการศกษาหรอการสอน (1) Gagne ไดเสนอรปแบบการสอนอยางเปนระบบโดยพยายามเชอมโยงการจดสภาพการเรยนการสอนอนเปนสภาวะภายนอกตวผเรยนใหสอดคลองกบกระบวนการเรยนรภายใน ซงเปนกระบวนการทเกดขนภายในสมองของคนเรา Gagne อธบายวาการท างานของสมองคลายกบการท างานของคอมพวเตอร (2) ในระบบการจดการเรยนการสอน เพอใหสอดคลองกบกระบวนการเรยนรนน Gagne ไดเสนอระบบการสอน 9 ขน ดงน ขนท 1 สรางความสนใจ (Gaining Attention) เปนขนทท าใหผเรยนเกดความสนใจในบทเรยน เปนแรงจงใจทเกดขนทงจากสงยวยภายนอกและแรงจงใจทเกดจากตวผเรยนเองดวย ขนท 2 แจงจดประสงค (Informing the Learner of the Objective) เปนการบอกใหผเรยนทราบถงเปาหมายหรอผลทจะไดรบจากการเรยนบทเรยนนน โดยเฉพาะเพอใหผเรยนเหนประโยชนในการเรยน

67

ขนท 3 กระตนใหผเรยนระลกถงความรเดมทจ าเปน (Stimu - Lating Recall of Prerequisite Learned Capabilites) เปนการทบทวนความรเดมทจ าเปนตอ การเชอมโยงใหเกดการเรยนรความรใหม ขนท 4 เสนอบทเรยนใหม (Presenting the Stimulus) เปนการเรมกจกรรมของบทเรยนใหมโดยใชวสดอปกรณตางๆทเหมาะสมมาประกอบการสอน ขนท 5 ใหแนวทางการเรยนร (Providing Learning Guidance) เปนการชวยใหผเรยนสามารถท ากจกรรมดวยตนเอง ครอาจแนะน าวธการท ากจกรรม แนะน าแหลงคนควาเปนการน าทาง ใหแนวทางใหผเรยนไปคดเอง เปนตน ขนท 6 ใหลงมอปฏบต (Eliciting the Performance) เปนการใหผเรยนลงมอปฏบต เพอชวยใหผเรยนสามารถแสดงพฤตกรรมตามจดประสงค ขนท 7 ใหขอมลปอนกลบ (Feedback) เปนขนทครใหขอมลเกยวกบผลการปฏบตกจกรรมหรอพฤตกรรมทผเรยนแสดงออกวามความถกตองหรอไมอยางไร และเพยงใด ขนท 8 ประเมนพฤตกรรมการเรยนรตามจดประสงค (Assessing the Performance) เปนขนการวดและประเมนวาผเรยนสามารถเรยนรตามจดประสงคการเรยนรของบทเรยนเพยงใด ขนท 9 สงเสรมความแมนย าและการถายโอนการเรยนร (Enhancing Retention and Transfer) เปนการสรป การย า ทบทวนการเรยนทผานมา เพอใหนกเรยนมพฤตกรรมการเรยนรทฝงแนนขน (ทศนา แขมมณ. 2551 : 72-76) 2.6.4 ทฤษฎการเรยนรอยางมความหมาย (Meaningful Verbal Learning) Ausubel (1963) เนนความส าคญของการเรยนรอยางเขาใจและมความหมาย การเรนรเกดขนเมอผเรยนไดรวบรวมหรอเชอมโยง (Subsumme) สงทเรยนรใหมหรอขอมลใหม ซงอาจจะเปนความคดรวบยอด (Concept) หรอความรทไดรใหมในโครงสรางสตปญญากบความรเดมทอยในสมองของผเรยนอยแลว เขาใหความหมายการเรนรอยางมความหมาย (Meaningful Learning) วาเปนการเรยนทผเรยนไดรบจากการทผสอนอธบายสงทตองใหทราบและผเรยนรบฟงดวยความเขาใจ โดยใหผเรยนเหนความสมพนธของสงทเรยนรกบโครงสรางทางพทธปญญาทไดเกบไวในความทรงจ าและจะสามารถน ามาใชในอนาคต (ชยวฒน สทธรตน. 2554 : 28)

68

Ausubel เชอวา การเรยนรจะมความหมายเมอสงทเรยนรสามารถเชอมโยงกบความรเดมของผเรยน ดงนนในการสอนสงใหม สาระความรใหม ผสอนควรวเคราะหหาความคดรวบยอดยอยๆ ของสาระทจะน าเสนอ จดท าผงโครงสรางความคดรวบยอดเหลานน แลววเคราะหมโนทศนหรอความคดรงบยอดทกวางครอบคลมความคดรวบยอดยอยๆ ทจะสอน หากน าเสนอมโนทศนกวางดงกลาวแกผเรยนกอนการสอนเนอหาสาระใหม ขณะทผเรยนก าลงเรยนรสาระใหม ผเรยนจะสามารถน าสาระใหมนนไปเกาะเกยวเชอมโยงกบ มโนทศนกวางทใหไวลวงหนา แลวท าใหการเรยนรนนมความหมายตอผเรยน ผลโดยตรง ทเกดขนกบผเรยน คอ เกดการเรยนรในสาระการเรยนรและขอมลของบทเรยนอยางมความหมาย เกดความคดรวบยอดในสงทเรยน และสามารถจดโครงสรางความรของตนเองได นอกจากนน ยงไดพฒนาทกษะและอปนสยในการคด และเพมพนความใฝร (ทศนา แขมมณ. 2545 : 229-231) Ausubel กลาววาการเรยนการสอนเพอใหเกดการเรยนรอยางมความหมายเกยวของกบองคประกอบทส าคญ 3 ประการ คอ 1) การจดระบบความร (เนอหา) 2) การจดกระบวนการรบความรใหมโดยใชกระบวนการคด (การเรยนร) 3) ความสามารถของครผสอนในการน าเสนอเนอหาตามหลกสตรเปนความรใหมแกผเรยน (การจดการเรยนการสอน) Ausubel ไดเสนอวาในการเรยนการสอนเพอใหมความหมายกบผเรยนนนขนอยกบการจดมโนมตหรอใหความคดกบผเรยนกอนทจะเรยน ซงม 2 ลกษณะ คอ 1) กอนจะมการเรยนการสอนความรใหมจะตองส ารวจความรความเขาใจของผเรยนเสยกอนวามเพยงพอทจะท าความเขาใจเรองทเรยนใหมหรอไม ถายงไมมหรอ มไมพอจะตองจดเพมเตมให 2) ชวยใหผเรยนจ าสงทเรยนไปแลวไดโดยวธชวยใหนกเรยนมองเหน ความเหมอนและความแตกตางของความรใหมและความรเดมในการจดการเรยนร โดยค านงถงความเหมอนและความแตกตางของความรเดมและความรใหมนนจะชวยใหเกด การเรยนรและการจดจ าไดด (บญเลยง ทมทอง. 2553 : 52)

69

2.6.5 แนวคดเกยวกบรปแบบการคดแกปญหาอนาคตของ Torrance (Torrance’ s Future Problem Solving Model) Torrance กลาววา ความคดสรางสรรคเปนกระบวนการบรณาการประสบการณทงหมดทผานมาเพอสรางรปแบบใหม ความคดใหม หรอผลผลตใหมทแปลกและตางไปจากเดม (Torrance. 1962 อางองใน ชยวฒน สทธรตน. 2554 : 110) Torrance มความเชอวา การศกษาทมงใหผเรยนรจกการยอมรบฟง ความคดเหนของผอน กลาคด กลาแสดออกจะชวยใหผเรยนแตละคนไดพฒนาความคดสรางสรรคของตนเองอยางเตมท ความคดสรางสรรคมความจ าเปนตอการด ารงชวตมาก เพราะผสอนไมสามารถสอนทกสงทกอยางของชวตใหเดกได เดกตองคดคนวธน าความร และแสวงหาความรไปใชในการแกไขปญหาตางๆ ในการด ารงชวต Torrance ไดนยามความคดสรางสรรควาเปนกระบวนการของความรสกไวตอปญหาหรอสงทขาดหายไปหรอสงทไมประสานกน แลวเกดความพยายามในการสรางแนวคดตงสมมตฐาน ทดสอบสมมตฐาน และเผยแพรผลทไดใหผอนไดรบรและเขาใจเพอเปนแนวทางคนหาสงใหมตอไป Torrance ไดใชแนวคดแบบอเนกนย (Divergent Thinking) มาเสนอเปนองคประกอบของความคดสรางสรรค 3 องคประกอบ ดงน 1) ความคลองแคลงในการคด (Fluency) หมายถง ความสามารถของบคคลในการคดหาค าตอบไดอยางคลองแคลว รวดเรว และสามารถสรางค าตอบไดในปรมาณมากในเวลาทจ ากด 2) ความยดหยนในการคด (Flexibility) หมายถง ความสามารถของบคคลในการคดหาค าตอบไดหลายประเภท หลายทศทาง หลายรปแบบ 3) ความคดรเรม (Originality) หมายถง ลกษณะของความคดแปลกใหมแตกตางจากความคดธรรมดา และไมซ ากบความคดทมอยทวไป Torrance ไดอธบายกระบวนการคดสรางสรรค โดยแบงออกเปน 5 ขนตอน ดงน 1) การคนหาขอเทจจรง (Fact - Finding) คอ การเกดความรสกกงวล สบสน วนวายขนในใจแตยงไมทราบสาเหต จงพยายามคดวาสงทท าใหเกดปญหานนคออะไร 2) การคนพบปญหา (Problem - Finding) คอ การพจารณาดวยความมสต จนเขาใจรถงความกงวล วนวาย สบสนและพบวานนคอปญหา

70

3) การคนพบแนวคด (Idea - Finding) คอ การตงสมมตฐานการรวบรวมขอมลตางๆ เพอทดสอบความคด 4) การคนพบค าตอบ (Solution - Finding) คอ การทดสอบสมมตฐานจนสามารถพบค าตอบ 5) การยอมรบผลการคนพบ (Acceptance - Finding) คอ การยอมรบค าตอบ ทคนพบเผยแพรและคดตอไปวา การคนพบนจะน าไปสหนทางทจะท าใหเกดแนวคดหรอ สงใหมตอไปไดอยางไร ในป ค.ศ. 1974 Torrance ไดน ากระบวนการคดสรางสรรคดงกลาวมาเปนพนฐานในการสรางรปแบบการคดแกปญหาอนาคต กรอบแนวคดของรปแบบการคดแกปญหาอนาคตตามแนวคดของทอแรนซประกอบดวย ความหมายของรปแบบการคดแกปญหาอนาคตองคประกอบของรปแบบการคดแกปญหาอนาคต และวธการหรอขนตอนของการคดแกปญหาอนาคต (ทศนา แขมมณ. 2544 : 62-65) จากทกลาวมาสรปไดวา การพฒนารปแบบการจดการเรยนรเพอสงเสรม การคดเชงระบบ ผวจยไดน าทฤษฎและแนวคดมาเปนพนฐานในการออกแบบรปแบบ การเรยนร ซงประกอบดวย 1) ทฤษฎการสรางองคความร 2) ทฤษฎการสรางความรดวยตนเองโดยการสรางสรรคชนงาน 3) ทฤษฎการเรยนรกลมผสมผสาน 4) ทฤษฎการเรยนรอยางมความหมาย และ 5) แนวคดเกยวกบรปแบบการคดแกปญหาอนาคต

3. กฎหมาย นโยบาย การจดการศกษาในหมวดเฉพาะความเปนครวชาชพ

กฎหมาย นโยบายการจดการศกษาในหมวดเฉพาะความเปนครวชาชพ มกรอบกวางๆ ในการพฒนาผเรยนใหมคณภาพและคณลกษณะตามเปาหมายทตองการ ดงน 3.1 พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 และแกไขเพมเตม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2553 พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542และแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 ไดก าหนดสาระส าคญไวในหมวด 1 มาตรา 6 ไววา การจดการศกษาตองเปนไปเพอพฒนาคนไทยใหเปนมนษยทสมบรณทงรางกาย จตใจ สตปญญา ความร คณธรรม

มจรยธรรมและวฒนธรรมในการด ารงชวต สามารถอยรวมกบผอนไดอยางมความสข และ

ในหมวด 4 แนวการจดการศกษา มาตรา 23 ไดระบวา การจดการศกษาทงการศกษาในระบบ

การศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยตองเนนความส าคญทงความร คณธรรม

71

กระบวนการเรยนรและบรณาการตามความเหมาะสมของแตละระดบการศกษามาตรา 24 (4) ระบวา การจดการเรยนการสอนโดยผสมผสานสาระความรดานตางๆ อยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝงดานคณธรรมคานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงคไวในทกวชา และมาตรา 28 วรรคสอง สาระของหลกสตรทงทเปนวชาการและวชาชพ ตองมงพฒนาคนใหมความสมดลทงดานความร ความคด ความสามารถความดงามและความรบผดชอบตอสงคม (ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. 2545 : 16 - 21) ส าหรบประเทศไทยการประกาศใชพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท2) พ.ศ. 2545 สงผลกระทบใหเกดการปฏรปการศกษา ทกระดบมการเนนหนกใหปรบปรงหลกสตรและปรบเปลยนวธการสอนเพอพฒนานกศกษาใหคดเปนแกปญหาเปนและเหนคณคาของวฒนธรรมไทย มการยกระดบของสถาบนราชภฏและสถาบนเทคโนโลยราชมงคลขนเปนมหาวทยาลย การเปดด าเนนการของวทยาลยชมชนและใหอสระในการด าเนนการแกสถาบนอดมศกษาเอกชนมากขนการเปลยนแปลงเหลาน ท าใหสถาบนอดมศกษามความหลากหลายมการขยายตวเพอใหประชาชนมโอกาสเขาเรยน ในระดบอดมศกษากนไดอยางทวถง ทามกลางสงตางๆ ทเกดขนเหลานกอใหเกดปญหาตามมากลาวคอจะท าอยางไรใหสงคมเชอมนไดวาคณวฒทบณฑตไดรบจากสถาบนอดมศกษาทกแหงมคณภาพและมาตรฐานทสามารถเทยบเคยงกนไดส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา ในฐานะทเปนหนวยงานก ากบและสงเสรมการด าเนนการของสถาบนอดมศกษาจงไดด าเนนการโครงการจดท ากรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาของประเทศไทย (Thai Qualifications Framework for Higher Education ; TQF : HEd) เพอเปนเครองมอในการน านโยบายทปรากฏในพระราชบญญตการศกษาแหงชาตเกยวกบมาตรฐานการศกษาของชาต ในสวนของมาตรฐานการอดมศกษาไปสการปฏบตในสถาบนอดมศกษาอยางเปนรปธรรม โดยกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษามงเนนเปาหมายการจดการศกษาทผลการเรยนร (Learning Outcomes) ของนกศกษา ซงเปนการประกนคณภาพบณฑตทไดรบคณวฒ แตละคณวฒและสอสารใหสงคมชมชนรวมทงสถาบนอดมศกษาทงในและตางประเทศเขาใจไดตรงกนและเชอมนถงผลการเรยนรทบณฑตไดรบการพฒนาวามมาตรฐานทสามารถเทยบเคยงกนไดกบสถาบนอดมศกษาทดทงในและตางประเทศ (คณะกรรมการการอดมศกษา. 2552 : 1) ผส าเรจการศกษาปรญญาตรตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาของประเทศไทยโดยทวไปจะมความรความสามารถดงน มความรทครอบคลมสอดคลองและเปนระบบ ในสาขา/สาขาวชาทศกษาตลอดถงความเขาใจในทฤษฎและหลกการทเกยวของมความสามารถ

72

ทจะตรวจสอบปญหาทซบซอนและพฒนาแนวทางในการแกปญหาไดอยางสรางสรรคจากความเขาใจทลกซงของตนเองและความรจากสาขาวชาอนทเกยวของ โดยอาศยค าแนะน า แตเพยงเลกนอยมความสามารถในการคนหาการใชเทคนคทางคณตศาสตรและสถตทเหมาะสมในการวเคราะหและแกปญหาทซบซอนตลอดจนการเลอกใชกลไกทเหมาะสม ในการสอผลการวเคราะหตอผรบขอมลขาวสารกลมตางๆในกรณของหลกสตรวชาชพ สงส าคญคอ ความรและทกษะทจ าเปนตอการปฏบตงานอยางมประสทธภาพในวชาชพนนๆ (คณะกรรมการการอดมศกษา. 2552 : 19-20) 3.2 แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) มสาระ ส าคญระบวา ไดยดหลกใหมความตอเนองจากแนวคดของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 - 10 โดยยงคงยดหลก “ หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” และ “คนเปนศนยกลางของการพฒนาและสรางสมดลการพฒนา”ในทกมต โดยมยทธศาสตรการพฒนาคนสสงคมแหงการเรยนรตลอดชวตอยางตอเนอง มภมคมกนตอการเปลยนแปลงและ การพฒนาสรางโอกาสการเรยนร สามารถเขาถงแหลงเรยนรและองคความรทหลากหลายทง ทเปนวฒนธรรมภมปญญาและองคความรใหม เสรมสรางคานยมทด และวฒนธรรมไทยทดโดยการเสรมสรางคณธรรม จรยธรรม คานยมทด และวฒนธรรม ประชาธปไตย ม การเสรมสรางความเขมแขงใหแกสถาบนหลกของสงคม ทงสถาบนครอบครว สถาบนศาสนาใหมบทบาทในการหลอหลอมบมเพาะเดกและเยาวชน และการปลกจตส านกแก กลมตางๆ ฟนฟวฒนธรรมและคานยมไทยทดงาม การพฒนาประเทศใหมคณภาพและยงยน ในระยะตอไปจ าเปนตองเสรมสรางใหระบบภมคมกนตางๆมความเขมแขงขนตามแนวทาง การพฒนาภายใตหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทส าคญ ไดแกการพฒนาคนใหมคณภาพระบบเศรษฐกจมเสถยรภาพและมความสามารถในการแขงขนพรอมกาวสเศรษฐกจและสงคมสเขยวบนฐานความรและความคดสรางสรรคสงคมมความเปนธรรม มการเชอมโยงการพฒนากบนานาประเทศและการรกษาสมดลของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอนจะเปนฐาน ทมนคงในการพฒนาประเทศและพรอมทจะรองรบสถานการณการเปลยนแปลงในอนาคต (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2554 : 1-18) 3.3 กรอบแผนอดมศกษาระยะยาว 15 ป ฉบบท 2 (พ.ศ. 2551 - 2565) กรอบแผนอดมศกษาระยะยาว 15 ป ฉบบท 2 (พ.ศ. 2551 - 2565) เปนกรอบแผนพฒนาการศกษาระดบอดมศกษาระยะยาว ทตอเนองจากแผนอดมศกษาระยะยาว 15 ป

73

ฉบบแรก (พ.ศ. 2533-2547) โดยเปาหมายของกรอบแผนอดมศกษาฉบบน คอ มหาวทยาลยหรอสถาบนอดมศกษามหนาทสอนและถายทอดความรใหแกเยาวชนและผเรยนพรอมๆ กบ ท าหนาทรวบรวมสงเคราะหวเคราะหสรางและเผยแพร “ความร” ผานกระบวนการศกษาวจยโลกในอดตสงทเปนอยในปจจบนและสงทอาจเกดขนในอนาคตผลทสงคมควรไดรบจากมหาวทยาลยคอ “บณฑต” ทมความรสามารถเขาสชวตการท างานเปนพลเมองทไดรบ การขดเกลาทางสงคมและวฒนธรรมมาเปนอยางด สวนความรและองคความรทเปนผลตผลจากมหาวทยาลย นอกจากจะเปนประโยชนตอการพฒนาประเทศโดยเฉพาะอยางยงทางเศรษฐกจแลวยงจะตองชวยน าพาสงคมไปสความเปนอารยประเทศอยางยงยนอกดวย ยกระดบคณภาพอดมศกษาไทยเพอผลตและพฒนาบคลากรทมคณภาพสตลาดแรงงานและพฒนาศกยภาพอดมศกษาไทยในการสรางความรและนวตกรรม เพอเพมขดความสามารถ ในการแขงขนของประเทศในโลกาภวตนรวมทงสนบสนนการพฒนาทยงยนของทองถนไทย โดยใชกลไกของธรรมาภบาล การเงน การก ากบมาตรฐาน และเครอขายอดมศกษาบนพนฐานของเสรภาพทางวชาการ ความหลากหลาย และเอกภาพเชงระบบ (ส านกงานคณะกรรมการ การอดมศกษา.2550 : 12-63) ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษาไดตระหนกถงความส าคญของ การพฒนาบณฑต ทตองใหมความรจรงในเชงวชาการและวชาชพควบคกบการมคณธรรมจรยธรรม สามารถน าความรไปพฒนาชมชน สงคมและประเทศชาตเพอแขงขนกบนานาชาตได จงไดออกประกาศทบวงมหาวทยาลย เรอง คณลกษณะบณฑตทพงประสงคของทบวงมหาวทยาลย เมอวนท 14 สงหาคม พ.ศ. 2550 และใหถอเปนนโยบายในการปฏบต แกทกสถาบนอดมศกษาในสงกดและก ากบของส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา เพอเปนเปาหมายในการพฒนานสต นกศกษาของสถาบนอดมศกษาในสงกดและก ากบทบวงมหาวทยาลย ดงน 1) เปนผมความรอบรในวชาการทงภาคทฤษฎและปฏบต มความสามารถ ในการคดและวเคราะหอยางเปนระบบ 2) เปนผมคณธรรม จรยธรรม สามารถครองตวอยในสงคมไดอยางเตมภาคภม 3) เปนผมความรในศาสตรทเกยวของกบการด ารงชวตในสงคมปจจบน ไดแก

74

(1) มความรพนฐานดานคอมพวเตอรเพยงพอทจะใชงานได (2) มความสามารถในการเลนดนตรไดอยางนอย 1 ชนด หรอ มความสามารถในเชงศลปะและวรรณกรรม (3) มความสามารถในการกฬาอยางนอย 1 ชนดกฬา (4) มความสามารถทางภาษาตางประเทศอยางนอย 1 ภาษา 4) เปนผมความรบผดชอบตอสงคม และด ารงชวตดวยความเหมาะสม การด าเนนการเพอใหบรรลเปาหมายทง 4 ประการนจ าเปนทจะตองไดรบความรวมมอจากทกฝาย อนไดแก มหาวทยาลย อาจารย และนสตนกศกษา ทจะรวมกนจดใหมระบบการเรยนการสอนและกจกรรมทจะกลอมเกลา สรางสรรค และพฒนาใหนกศกษาเปนบณฑตทพงประสงคไดอยางทมงหวง (ทบวงมหาวทยาลย. 2550 : ออนไลน) 3.4 ขอบงคบครสภาวาดวยมาตรฐานวชาชพและจรรยาบรรณของวชาชพ พ.ศ. 2548 คณะกรรมการครสภาไดออกขอบงคบครสภา วาดวยมาตรฐานวชาชพและจรรยาบรรณของวชาชพ ขอบงคบนเรยกวา “ขอบงคบครสภา วาดวยมาตรฐานวชาชพและจรรยาบรรณของวชาชพ พ.ศ. 2548” โดยใชบงคบตงแตวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไปตงแตวนท 31 สงหาคม พ.ศ. 2548 มสาระส าคญเกยวกบวชาชพครโดยสรปดงน (คณะกรรมการครสภา. 2548 : 39-46 ) “วชาชพ” หมายความวา วชาชพทางการศกษาทท าหนาทหลกทางดาน การเรยนการสอนและการสงเสรมการเรยนรของผเรยนดวยวธการตางๆ รวมทงการรบผดชอบการบรหารสถานศกษาในสถานศกษาปฐมวย ขนพนฐาน และอดมศกษาทต ากวาปรญญา ทงของรฐและเอกชน และการบรหารการศกษานอกสถานศกษาในระดบเขตพนทการศกษาตลอดจนการสนบสนนการศกษาใหบรการหรอปฏบตงานเกยวเนองกบการจดกระบวนการเรยนการสอน การนเทศ และการบรหารการศกษาในหนวยงานการศกษาตางๆ “ผประกอบวชาชพทางการศกษา” หมายความวา คร ผบรหารสถานศกษา ผบรหารการศกษาและบคลากรทางการศกษาอน ซงไดรบใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพตามพระราชบญญตสภาครและบคลากรทางการศกษา พ.ศ. 2546 “คร” หมายความวา บคคลซงประกอบวชาชพหลกทางดานการเรยนการสอนและการสงเสรมการเรยนรของผเรยนดวยวธการตางๆ ในสถานศกษาปฐมวย ขนพนฐาน และอดมศกษาทต ากวาปรญญาทงของรฐและเอกชน

75

“ผบรหารสถานศกษา” หมายความวา บคคลซงปฏบตงานในต าแหนงผบรหารสถานศกษาภายในเขตพนทการศกษาและสถานศกษาอนทจดการศกษาปฐมวยขนพนฐานและอดมศกษาต ากวาปรญญาทงของรฐและเอกชน “ผบรหารการศกษา” หมายความวา บคคลซงปฏบตงานในต าแหนงผบรหารนอกสถานศกษาในระดบเขตพนทการศกษา “บคลากรทางการศกษาอน” หมายความวา บคคลซงท าหนาทสนบสนนการศกษาใหบรการหรอปฏบตงานเกยวเนองกบการจดกระบวนการเรยนการสอนการนเทศและการบรหารการศกษาในหนวยงานการศกษาตางๆซงหนวยงานการศกษาก าหนดต าแหนงใหตองมคณวฒทางการศกษา “มาตรฐานวชาชพทางการศกษา” หมายความวา ขอก าหนดเกยวกบคณลกษณะและคณภาพทพงประสงคในการประกอบวชาชพทางการศกษา ซงผประกอบวชาชพทางการศกษาตองประพฤต ปฏบตตามประกอบดวยมาตรฐานความรและประสบการณวชาชพมาตรฐานการปฏบตงานและมาตรฐานการปฏบตตน “มาตรฐานความรและประสบการณวชาชพ” หมายความวา ขอก าหนดเกยวกบความรและประสบการณในการจดการเรยนรหรอการจดการศกษา ซงผตองการประกอบวชาชพทางการศกษาตองมเพยงพอทสามารถน าไปใชในการประกอบวชาชพได “มาตรฐานการปฏบตงาน” หมายความวา ขอก าหนดเกยวกบคณลกษณะหรอการแสดงพฤตกรรมการปฏบตงานและการพฒนางาน ซงผประกอบวชาชพทางการศกษาตองปฏบตตามเพอใหเกดผลตามวตถประสงคและเปาหมายการเรยนร หรอการจดการศกษารวมทงตองฝกฝนใหมทกษะหรอความช านาญสงขนอยางตอเนอง “มาตรฐานการปฏบตตน” หมายความวา จรรยาบรรณของวชาชพทก าหนดขนเปนแบบแผนในการประพฤตตน ซงผประกอบวชาชพทางการศกษาตองปฏบตตามเพอรกษาและสงเสรมเกยรตคณ ชอเสยงและฐานะของผประกอบวชาชพทางการศกษาใหเปนทเชอถอศรทธาแกผรบบรการและสงคมอนจะน ามาซงเกยรตและศกดศรแหงวชาชพ

ผประกอบวชาชพครตองมมาตรฐานความรและประสบการณวชาชพดงตอไปน (ก) มาตรฐานความรมคณวฒไมต ากวาปรญญาตรทางการศกษาหรอเทยบเทาหรอคณวฒอนทครสภารบรองโดยมความรดงตอไปน 1) ภาษาและเทคโนโลยส าหรบคร

76

2) การพฒนาหลกสตร 3) การจดการเรยนร 4) จตวทยาส าหรบคร 5) การวดและประเมนผลการศกษา 6) การบรหารจดการในหองเรยน 7) การวจยทางการศกษา 8) นวตกรรมและเทคโนโลยสารสนเทศทางการศกษา 9) ความเปนคร (ข) มาตรฐานประสบการณวชาชพผานการปฏบตการสอน ในสถานศกษาตามหลกสตรปรญญาทางการศกษาเปนเวลาไมนอยกวาหนงปและผานเกณฑการประเมนปฏบตการสอนตามหลกเกณฑวธการและเงอนไขทคณะกรรมการ ครสภาก าหนดดงตอไปน 1) การฝกปฏบตวชาชพระหวางเรยน 2) การปฏบตการสอนในสถานศกษาในสาขาวชาเฉพาะ หมวด 2 มาตรฐานการปฏบตงาน ผประกอบวชาชพคร ตองปฏบตงานตามมาตรฐานการปฏบตงาน ดงตอไปน 1) ปฏบตกจกรรมทางวชาการเกยวกบการพฒนาวชาชพครอยเสมอ 2) ตดสนใจปฏบตกจกรรมตางๆ โดยค านงถงผลทจะเกดแกผเรยน 3) มงมนพฒนาผเรยนใหเตมตามศกยภาพ 4) พฒนาแผนการจดการเรยนรใหสามารถปฏบตไดเกดผลจรง 5) พฒนาสอการเรยนการสอนใหมประสทธภาพอยเสมอ 6) จดกจกรรมการเรยนการสอนโดยเนนผลถาวรทเกดแกผเรยน 7) รายงานผลการพฒนาคณภาพของผเรยนไดอยางมระบบ 8) ปฏบตตนเปนแบบอยางทดแกผเรยน 9) รวมมอกบผอนในสถานศกษาอยางสรางสรรค 10) รวมมอกบผอนในชมชนอยางสรางสรรค 11) แสวงหาและใชขอมลขาวสารในการพฒนา 12) สรางโอกาสใหผเรยนไดเรยนรในทกสถานการณ

77

หมวด 3 จรรยาบรรณของวชาชพ 1) ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองประพฤตตนตามจรรยาบรรณของวชาชพและแบบแผนพฤตกรรมตามจรรยาบรรณของวชาชพ 2) จรรยาบรรณตอตนเองผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองมวนย ในตนเอง พฒนาตนเองดานวชาชพ 3) จรรยาบรรณตอตนเองบคลกภาพ และวสยทศน ใหทนตอการพฒนาทางวทยาการ เศรษฐกจ สงคม และการเมองอยเสมอ 4) จรรยาบรรณตอวชาชพผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองรก ศรทธา ซอสตยสจรต รบผดชอบตอวชาชพและเปนสมาชกทดขององคกรวชาชพ 5) จรรยาบรรณตอผรบบรการผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองรก เมตตา เอาใจใส ชวยเหลอ สงเสรม 6) จรรยาบรรณตอผรบบรการ ใหก าลงใจแกศษย และผรบบรการ ตามบทบาทหนาทโดยเสมอหนา 7) ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองสงเสรมใหเกดการเรยนร ทกษะ และนสยทถกตองดงามแกศษย และผรบบรการ ตามบทบาทหนาทอยางเตมความสามารถ ดวยความบรสทธใจ 8) ผประกอบวชาชพทางการศกษา ตองประพฤตปฏบตตนเปนแบบอยางทด ทงทางกายวาจา และจตใจ 9) ผประกอบวชาชพทางการศกษาตองไมกระท าตนเปนปฏปกษตอความเจรญทางกาย สตปญญาจตใจอารมณและสงคมของศษยและผรบบรการ 10) ผประกอบวชาชพทางการศกษาตองใหบรการดวยความจรงใจและเสมอภาคโดยไมเรยกรบหรอยอมรบผลประโยชนจากการใชต าแหนงหนาทโดยมชอบ 11) จรรยาบรรณตอผรวมประกอบวชาชพ ผประกอบวชาชพทาง การศกษาพงชวยเหลอเกอกลซงกนและกนอยางสรางสรรค โดยยดมนในระบบคณธรรมสรางความสามคคในหมคณะ 12) จรรยาบรรณตอสงคม ผประกอบวชาชพทางการศกษาพงประพฤตปฏบตตนเปนผน าในการอนรกษและพฒนาเศรษฐกจสงคมศาสนาศลปวฒนธรรมภมปญญาสงแวดลอมรกษาผลประโยชนของสวนรวมและยดมนในการปกครองระบอบ

78

ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (คณะกรรมการครสภา. 2548 : 39-44)

4. งานวจยทเกยวของ

งานวจยเกยวกบการจดกจกรรมการเรยนรในการพฒนารปแบบการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบส าหรบนกศกษาคร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม ผวจยไดศกษาคนควาและน าเสนอดงน 4.1 งานวจยทเกยวของในประเทศ วารรตน แกวอไร (2541 : 203 - 210) ไดท าการศกษาเรอง การพฒนารปแบบการสอนส าหรบวชาวธสอนทวไปแบบเนนกรณตวอยาง เพอสงเสรมความสามารถของนกศกษาครดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอน กลมตวอยางทใชท า การทดลองเปนนกศกษาครทเรยนในระดบชนปท 3 สาขาวชาคณตศาสตร (รพค.) คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปการศกษา 2541 จ านวน 65 คน มวตถประสงคเพอ 1) เปรยบเทยบความสามารถของนกศกษาครดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอนในกลมทดลองทไดรบการสอนดวยรปแบบการสอนทพฒนาขน กบกลมควบคมทใชการสอนแบบปกต 2) เปรยบเทยบพฒนาการในเชงการเปลยนแปลงระดบความสามารถ นกศกษาครดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอนในกลมทดลองทไดรบ การสอนดวยรปแบบการสอนทพฒนาขน กบกลมควบคมทใชการสอนแบบปกต 3) ศกษาปฏสมพนธระหวางรปแบบการสอน และระดบความสามารถพนฐานดานวชาชพครของนกศกษาครทมตอความสามารถของนกศกษาครดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอน ผลการวจยพบวา 1) คาเฉลยความสามารถของนกศกษาครดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอนหลงเรยนของนกศกษาครกลมทดลอง สงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.05 โดยทขนาดอทธพลเทากบ 1.70 2) คาเฉลยคะแนนความสามารถของนกศกษาครดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอนระหวางเรยนของกลมทดลองไมต ากวาระดบท 2 และมคาเฉลยคะแนนความสามารถของนกศกษาคร ดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอนหลงเรยนอยในระดบท 3 ซงดกวา กลมควบคม 3) รปแบบการสอนไมมปฏสมพนธกบระดบความสามารถพนฐานดานวชาชพคร และรปแบบการสอนมอทธพลตอความสามารถของนกศกษาครดานการคดวเคราะหแบบตอบโตในศาสตรทางการสอนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และ 4) นกศกษากลมทดลอง

79

สวนใหญเหนวาการเรยนแบบเนนกรณตวอยาง ชวยท าใหผเรยนมบทบาทเปนศนยกลาง การเรยนรมากขน ชวยกระตนใหอยากรและแสวงหาค าตอบดวยตนเอง และยงชวยฝกการหาขอสรปทหลากหลาย เชอมโยงกบทฤษฎและหลกการในศาสตรการสอน โดยค านงถง การน าไปใชในบรบทตางๆ และหลกการสากลของประเดนทางคณธรรมและจรรยาบรรณทมตอสงคม รวมทงมความพงพอใจตอการเรยนแบบเนนกรณตวอยางในระดบดกวาเดมมาก มนตร แยมกสกร (2546 : 151-155) ไดท าการศกษาเรอง การพฒนารปแบบการสอนเพอพฒนาการคดเชงระบบของนสตระดบปรญญาตร สาขาเทคโนโลยทางการศกษา กลมตวอยางทใชท าการทดลองเปนนสตระดบปรญญาตร ชนปท 3 สาขาวชาเทคโนโลยทางการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา ปการศกษา 2544 โดยมกระบวนการวจย 3 ขนตอนหลก คอ ขนสรางรปแบบการสอน ขนน ารปแบบการสอนไปทดลองใช และขน การประเมนและปรบปรงรปแบบการสอน ผลการศกษาพบวา รปแบบการสอนทพฒนาขนมานนหลงผานการทดลองใชและปรบปรงขนสดทาย มล าดบการสอน 6 ขนคอ 1) ขดแยงกงขา2) คนควาขอมล 3) เพมพนปญญา 4) สมมนามวลมตร 5) เสนอความคดกลมใหญ และ 6) สรางความมนใจรวมกน ผลการประเมนประสทธภาพของรปแบบการสอนพบวา คาประสทธภาพของการจดการเรยนการสอนดวยรปแบบการสอนเพอพฒนาการคดเชงระบบ มคาประสทธภาพโดยรวมทงกระบวนการคดเชงระบบ คณภาพการคดเชงระบบและผลสมฤทธดานเนอหาในหนวยการเรยนจ านวน 4 หนวยการเรยน คอ การจดการศกษานอกสถานท การจดนทรรศการ กจกรรมกลมสมพนธและเกม และการเชดหน เมอพจารณา คาประสทธภาพของทกหนวยการเรยนแลวพบวา มเฉพาะหนวยการเรยนรเรอง การเชดหน เทานนทมคาประสทธภาพตามเกณฑมาตรฐาน 80/80 คอ 81.361/79.825 แตถาพจารณาแนวโนมการเปลยนแปลงของคาประสทธภาพโดยรวมพบวา มการพฒนาทมแนวโนมสงขนของคาประสทธภาพดานกระบวนการเรยนและหลงการเรยนของแตละหนวยการเรยน ผลการวดความพงพอใจของนสตตอการเรยนตอรปแบบการสอนเพอพฒนาการคดเชงระบบ ทพฒนาขนพบวา นสตมความพงพอใจในระดบมาก สราล โชตดลก (2548 : 57) ไดท าการศกษาเรอง การพฒนาทกษะกระบวนการคดขนสงของนกเรยนมธยมศกษาตอนปลายดวยรปแบบการสอนเพอพฒนา การคดเชงระบบแบบ STIM กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม เรองสงคมไทย ผลการศกษาพบวา การเปรยบเทยบทกษะกระบวนการคดระหวางนกเรยนทเรยนดวยรปแบบการสอนแบบ STIM กบนกเรยนทเรยนดวยการสอนตามปกต พบวาคะแนน

80

ทกษะกระบวนการคดขนสงจากแบบประเมนทกษะกระบวนการคดขนสงของนกเรยน ชนมธยมศกษาตอนปลายกลมทดลองและกลมควบคม แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ .01 บษบง สวรรณพยคฆ (2549 : 93-95) ไดท าการศกษาเรอง การพฒนาทกษะการคดขนสงของนกเรยนอาชวศกษาระดบ ปวส. ดวยวธการจดการเรยนรตามรปแบบ STIM รายวชาหลกเศรษฐศาสตรกลมตวอยางเปนนกเรยนระดบชนปวส.1 ทระดบพนฐานการศกษา ปวช. และระดบพนฐานการศกษามธยมศกษาปท 6 ปการศกษา 2548 ของโรงเรยนระยองพาณชยการ จงหวดระยอง จ านวน 120 คน แบงเปนกลมทดลอง 2 กลม คอ กลมทระดบพนฐานการศกษาระดบ ปวช.1 กลมและกลมทมระดบพนฐานการศกษามธยมศกษาปท 6 จ านวน 1 กลม และกลมควบคม 2 กลมคอกลมทมระดบพนฐานการศกษาระดบ ปวช.1 และกลมทมระดบพนฐานการศกษามธยมศกษาปท 6 จ านวน 1 กลม โดยใชวธเจาะจงเลอกหองทผวจยไดรบมอบหมายใหท าการสอนใหกลมทดลองทง 2 กลมเรยนโดยวธจดการเรยนรตามรปแบบ STIM และกลมควบคมทง 2 กลมเรยนโดยวธการจดการเรยนรแบบปกตทงกลมควบคมและกลมทดลองมการทดสอบกอนเรยนและหลงเรยนดวยแบบทดสอบวดทกษะการคดขนสงการวเคราะหขอมลเปนการวเคราะหความแปรปรวนรวมสองทาง (Two-Way ANCOVA) ผลการวจยครงนพบวา คะแนนทกษะการคดขนสงของนกเรยนโดยวธการจด การเรยนรแบบ STIM กบนกเรยนทเรยนโดยวธการจดการเรยนแบบปกตแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และนกเรยนทมระดบพนฐานการศกษาปวช. กบระดบพนฐานการศกษา มธยมศกษาปท 6 มคะแนนทกษะการคดขนสงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และปฏสมพนธรวมระหวางวธการจดการเรยนรกบระดบการศกษาพบวา วธการจดการเรยนรและระดบพนฐานการศกษารวมกนสงผลตอคะแนนดานทกษะการคดขนสงของนกเรยนอยางไมมนยส าคญทางสถต บญเลยง ทมทอง (2553 : 157-158) ไดท าการศกษาเรอง การพฒนารปแบบ การจดการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบวชาคณตศาสตรระดบชวงชนท 4 โดย การวจยแบงเปน 3 ระยะ คอ ระยะท 1 ศกษาสภาพปจจบนและรางตนแบบการจดการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบ วชาคณตศาสตร ระดบชวงชนท 4 ระยะท 2 พฒนาประสทธภาพของรปแบบโดยการวจยเชงปฏบตการ ระยะท 3 ศกษาและขยายผลของรปแบบ ใชรปแบบการวจยแบบกงทดลอง ผลการศกษาพบวาการพฒนารปแบบการจดการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคดเชงระบบมองคประกอบ 6 ดาน ไดแก จดประสงคการเรยนร ผเรยน

81

และผสอน สภาพแวดลอมในการเรยน การเตรยมการเรยนร การด าเนนการจดการเรยนร และการประเมนผลการจดการเรยนร และม 8 ขนตอน ไดแก 1) ขนกระตนใหเกดปญหา/ ใหสถานการณ (ขดแยงปญหา) 2) ขนท าความเขาใจกบปญหาและแสวงหาขอมลหรอขนจดระเบยบการคด (แสวงหาขอมล) 3) ขนพฒนาความคด (เพมพนวงจร) 4) ขนสอสารและปรบปรงการคด (สญจรความคด) 5) ขนวางแผนการน าเสนอผลการคดของกลม (เสนอความคดกลมใหญ) 6) ขนการน าเสนอความคด (เปดใจรวมกน) 7) ขนอภปรายผลการคด (สรางสรรควสยทศน) และ 8) ขนประเมนกระบวนการคด (สะทอนกลบกระบวนการ) ผลการใชรปแบบพบวา รปแบบการจดการเรยนรทพฒนาขนมประสทธภาพตามเกณฑทก าหนด และคะแนนเฉลยกระบวนการคดเชงระบบในการจดการเรยนรทสงเสรมกระบวนการคดเชงระบบหลงเรยนในแตละโรงเรยนสงกวากอนเรยนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (p<0.01) อรวรรณ ชนะศร (2553 : 104) ไดท าการศกษาเรอง การพฒนารปแบบ การจดการเรยนรโดยใชกลยทธการจดการความรเพอพฒนาการคดเชงระบบ ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 6 วชาพระพทธศาสนา โรงเรยนหาดใหญวทยาลย จงหวดสงขลา โดยแบงการวจยเปน 4 ระยะ คอระยะท 1 การวจยเอกสารเพอหาขอมล องคความร แนวคด ทฤษฎตางๆ ทเกยวของกบการศกษา ระยะท 2 การสรางรปแบบและพฒนาเปนตนแบบ การจดการเรยนรและใหผทรงคณวฒตนรางรปแบบ ระยะท 3 การศกษาน ารอง โดยน ารปแบบไปทดลองใช โดยท าการศกษาน ารอง 3 ครง ระยะท 4 การน ารปแบบไปทดลองใชกบกลมทดลอง จ านวน 45 คน และมกลมควบคม 45 คน ใชรปแบบการวจยแบบทดลองผลการศกษาพบวารปแบบการจดการเรยนรโดยใชกลยทธการจดการความร เพอพฒนาการคดเชงระบบ รปแบบมคาสมประสทธเทากบ 83.17/84.06 ซงสงกวาเกณฑมาตรฐาน 80/80 เมอทดสอบความแตกตางระหวางคาเฉลยความสามารถในการคดเชงระบบของนกเรยนทเรยนดวยรปแบบการจดการเรยนรโดยใชกลยทธการจดการความร เพอพฒนาการคดเชงระบบพบวา คะแนนหลงสงกวากอนการใชรปแบบการจดการเรยนรอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 ขนษฐา หลาสดตา (2554 : 105-106) ไดท าการศกษาเรอง การพฒนาทกษะการคดขนสง ของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 2 ดวยรปแบบการสอนเพอพฒนาการคดเชงระบบ (STIM) วชาคณตศาสตรเรอง การแปลงทางเรขาคณต ปการศกษา 2553 โรงเรยนเมกด า จงหวดมหาสารคามเครองมอทใชในการวจย ไดแก แผนการจดการเรยนรทถกสรางขนตามรปแบบการสอน STIM เพอพฒนาการคดขนสง จ านวน 6 แผน แบบสงเกตพฤตกรรมการคด

82

ขนสง แบบประเมนชนงาน แบบสมภาษณ แบบทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยน แบบสอบถามความพงพอใจของนกเรยนทมตอรปแบบทพฒนาขน ผลการศกษาพบวา นกเรยนทเรยนดวยแผนการจด การเรยนรโดยใชรปแบบการสอนเพอพฒนาการคดเชงระบบ มความสามารถในการคดสรางสรรค มการคดละเอยดละออ มองเหนการเชอมโยงสมพนธ สงตางๆ อยางมความหมาย มการคดคลองแคลวมความคดรเรมโดยการน าความรเดมมาดดแปลง ประยกตสรางชนงานไดดวยตนเอง โดยนกเรยนมความสามารถในการคดแกปญหาตามองคประกอบของทกษะการคดแกปญหาคอ 1) ขนเตรยมการ2) ขนในการวเคราะหปญหา 3) ขนเสนอแนวทางในการแกปญหา 4) ขนตรวจสอบผล และ5) ขนในการน าไปประยกตใหม ซงเปนทกษะการคดขนสง นกเรยนมผลสมฤทธทางการเรยนผานเกณฑการประเมนรอยละ70 ตามทตงไวคอรอยละ 77 และนกเรยนมความพงพอใจตอการเรยนรโดยรวมอยในระดบมากทสด ปราณ ยตะโคตร และคณะ (2557 : 282-283) ไดท าการศกษาเรอง การสงเสรมทกษะการพดของนกศกษาชางอตสาหกรรมโดยเทคนคการสอนแบบรวมมอแบบกลมสมฤทธ มวตถประสงคเพอศกษาดานการสงเสรมทกษะการพดและพฤตกรรมการเรยนโดยเทคนคการสอนแบบรวมมอแบบกลมสมฤทธ กลมตวอยางคอ นกศกษาระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปวส.) ทลงทะเบยนเรยนวชาภาษาองกฤษเพอการสอสาร ในภาคเรยนท 2 ปการศกษา 2553 ของวทยาลยเทคนคนครพนม จ านวน 30 คน กลมตวอยางถกจดเปนกลมคละความสามารถและเพศ กลมละ 5 คน เครองมอทใช ไดแก แผนการจดการเรยนร 5 แผน แบบทดสอบทกษะการพด และแบบสงเกตพฤตกรรมการท างานกลมของนกศกษา พบวา 1) ความสามารถดานทกษะการพดของนกศกษาหลงเรยนทรอยละ 75.00 อยในเกณฑด และ 2) พฤตกรรมในการท างานกลมของนกศกษาขณะใชเทคนคการสอนแบบรวมมอแบบกลมสมฤทธ นกศกษารอยละ 73.05 ใหความรวมมอและมปฏสมพนธกนในเกณฑระดบด นอกจากนยงสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมของนกศกษาในดานความรบผดชอบ ความตงใจ ความรวมมอ และเกดความเชอมนในตนเองมากขนดวย 4.2 งานวจยทเกยวของตางประเทศ Eftekhar (1999 อางถงในบญเลยง ทมทอง. 2553 : 68-69) ไดด าเนนการวจยเรอง รปแบบพลวตรของระบบการเรยนการสอน เพอชวยการชวยปรบรอระบบ (รปแบบ การเรยนการสอน) การศกษาครงนเปนการวเคราะหระบบการเรยนการสอนวาอยางไร ทจะชวยสอนวชาตางๆ แกนกศกษาวศวกรรมศาสตรและชวยท านาย รวมทงยกระดบ

83

การเปลยนแปลงปจจยปอนเขา (Input) กระบวนการ (Process) และผลผลต (Outputs) ของระบบ ไดรปแบบของระบบทตงอยบนพนฐานของวธการพลวตรของระบบ โดยใชเทคนค การวจยการคดเชงระบบและการควบคมแบบออนตว วตถประสงคของการวจยมงศกษาปฏสมพนธระหวางองคประกอบหลกของระบบ 3 ประการ คอ (1) ความสามารถ ในการเรยนรของนกเรยนกบแรงจงใจ (2) คณลกษณะของระบบการสอน และ (3) ธรรมชาตและแบบของเนอหาวชา จากการวเคราะหผลของการใชระบบการสอน/การเรยนในรปแบบพลวต ผลการวจยพบวา ทศทางทงหลายทพลวตรมความเกยวของสมพนธกบทศทางของระบบการเรยนการสอน ซงทศทางทพบเปนความคดรวบยอดใหมทสมพนธกบกระบวนการ ทเปนสวนส าคญในเทคนคการเรยนร นนคอ ทศทางแบบรปแบบ-หนาท (Form-Function Dimension) จากฐานความคดน งานวจยไดแยกแยะความแตกตางของนกเรยนออกเปน 2 ลกษณะใหญๆ คอ แบบเนนรปแบบกบแบบเนนบทบาทหนาท (Form Oriented and Function Oriented) นกเรยนทเนนรปแบบเปนแบบทไดรบความสนใจเปนดานหลกสตร การจดการเรยนร สวนนกเรยนทเนนบทบาทหนาทจะใหความสนใจเกยวกบขอมลใหม ในรปของความสมพนธระหวางเหต-ผล ผลของการใชสถานการณจ าลองของระบบการสอน/การเรยนทอยบนพนฐานของวธการรปแบบบทบาทหนาท ไดมสวนชวยท าใหสามารถท าความเขาใจกบการควบคมการศกษาไดชดเจนขน ผลการศกษาสามารถชวยใหนกศกษาสามารถตดสนใจและเลอกยทธศาสตรทเหมาะสมส าหรบการจดกจกรรมทางการศกษา ผลของการทดลองใชระบบการสอนการเรยนไดมสวนชวยใหพฒนาประสทธภาพระบบ การสอนของนกศกษาในสาขาวศวกรรมศาสตรมประสทธภาพและประสทธผลมากขน Kelly (2003 อางถงในสมปอง ศรกลยาและคณะ. 2556 : 34) ไดด าเนนการวจยศกษาคณลกษณะการคดอยางมวจารณญาณและความคดสรางสรรคของนกศกษา ในขนตอนการฝกปฏบตการวชาชพครโดยเนนการศกษาเกยวกบลกษณะของความเปนคร ในขนตอนการสมคร การรบรประสบการณส าคญของวชาชพการเปลยนแปลงขอตกลงเบองตนในการท างานเปนงานพนฐานทางสตปญญาของครในฐานะทเปนผท าหนาทดาน การสอน การพฒนาสมรรถนะดานการปรบตว การพฒนานวตกรรม การทบทวนตนเอง (Self Renewing) การหยงรความรสกของผอน (Empathetic) ทเปนผลกระทบจากการตดสนใจของตนเอง โดยการใหนยามเกยวกบทกษะใหมเพยง 2-3 ค าตามทตองการและใหความรพนฐานเกยวกบประวตและศาสตรการสอนทเปนการเตรยมความพรอมดานความเปนครโดยตรง และแนวคดหลกใหมๆ เกยวกบการสอนกบสถานการณปญหาทมอย ซงไมมขอสรปทชดเจน

84

(Mismatch) วธการศกษาใชการบรรยาย การสรปอางองและวธการเชงคณภาพ Derek Anthony Cabrera (2006 : 3-4) ไดด าเนนการวจยศกษาเกยวกบโครงสรางของการคดเชงระบบในการใหความหมายเกยวกบกรอบแนวคดของการคดเชงระบบ การวจยนใชวธการวจยระหวางการวจยเชงคณภาพและสถตการวจยแบบหลายตวแปร ในการสบเสาะหากลไกลทางการคดเชงระบบในการน าไปประยกตใชการวเคราะหขอมลวจยพบวา 1) จากการศกษาวรรณกรรม แสดงใหเหนวายงมความคลมเคลอเกยวกบการคดเชงระบบและถกน าไปใชแบบยงคลมเคลอ 2) การศกษาในเชงวธการ แสดงใหเหนวาในการศกษาเชงพรรณนายงมนอย และการพฒนาเครองมอวจยใหมความเทยงตรงยงท าไดยาก 3) ผลของการใชสถตในการวจย แสดงใหเหนวา กลมตวอยางทใชในงานวจยมคาความเชอมนในระดบสง 4) การทดสอบคาทางสถตในการใหคะแนนกลมตวอยางมความส าคญ นอยมากอาจชใหเหนวาเนองจากโครงสรางของการคดเชงระบบกวางเกนไป และยงเปนเรองทยากในการแยกแยะระหวางการท างานเปนกลม และ 5) ใน 25% ของกลมตวอยางแสดงใหเหนวาไดเกดการเรยนรเกยวกบการคดเชงระบบผานการรเรมการตงค าถาม การมสวนรวม ในการแนะน าเกยวกบประเดนทยงไมชดเจนเกยวกบบางแงมมของการคดเชงระบบ ขอคนพบของงานวจยในครงนแสดงถงขอเสนอแนะเกยวกบความจ าเปนของการพฒนาตอยอดงานวจยใน 4 สวนทส าคญ ไดแก หลกทฤษฎ การด าเนนงาน การใชเชงประจกษ และทางการศกษาซงทฤษฎของการคดเชงระบบสนบสนนใหขนแรกตองเกดความพยายามเหลานและมกรอบแนวคดส าหรบการปฏบตทางการศกษา Ming-Huey Tseng (2008 อางถงในสมาน เอกพมพและคณะ. 2557 : 70) ไดศกษาวจยเรองการคดอยางมวจารณญาณเกยวกบสภาพแวดลอมโดยการเรยนรทใชปญหา เปนฐาน (Problem Based Learning: PBL) ของนกศกษาทเนนการจดระบบการแกปญหา ดวยการสรางขอมล (Data-Driven Problem Solving) ทใชชอวา “Action Organizer” จดมงหมายส าคญมงเนนการเปลยนแปลงกระบวนการคดอยางมวจารณญาณของนกศกษา โดยก าหนดสถานการณ (Scenario) ใหนกศกษาคนหาค าตอบของปญหาเปนเวลา 3 สปดาห ใชวธวจยแบบกรณศกษา (Case Study) กลมเปาหมายเปนนกศกษาจ านวน 22 คน จากวทยาลย Chinese กรอบแนวคดทฤษฎทเปนพนฐานในการวจยม ดงน ทฤษฎการควบคมการรคด (Metacognition) การคดอยางมวจารณญาณ และการเรยนรทใชปญหาเปนฐาน และระบบ การสรางขอมล (Data-Drivensystem) ทงนเนองจากหลกการของ Action Organizer จะเปน ตวชวยใหเหนโครงรางของหลกการการเรยนรแบบ PBL หลกการใชเทคโนโลยในการจด

85

การเรยนการสอน และคณลกษณะของขอมลสารสนเทศ ซง Action Organizer เปนเครองมอ ทมศกยภาพทจะชวยนกศกษาในการบนทกขอมล การจดระบบ (Organize) และท าใหเกด การเปลยนแปลงความคดของนกศกษา นยามตวชวดของการคดอยางมวจารณญาณ ประกอบดวยการสบเสาะ การวเคราะห การลงขอสรป และการตดสนใจ ซงใชทกษะ การสบคนเปนกลมและใชเปนตวก าหนดรหสในการส ารวจแบบแผนการคดของนกศกษา ทเปนกลมทดลอง (Participants) ในขณะทตอบประเดนตามขนของ Action Organizer ผลการวจยพบวา 1) รปแบบกจกรรมของ Action Organizer ท าใหนกศกษาผรวมทดลองสามารถสะทอนการคดและการจดระบบการคดไดอยางอสระ และ 2) การฝกปฏบตแบบซ าโดยใชการเรยนร PBL เกยวกบสงแวดลอมท าใหนกศกษามประยกตใชความสามารถ ในการควบคมตนเองในการรคดและการสรปองครใหมในระดบทแตกตางกน นอกจากน ยงพบวาขนการปรบความรเดมใหเขาความรใหม (Assimilate) นกศกษาทเปนกลมทดลองใชการสบเสาะ การวเคราะห และการลงขอสรป ขนการวเคราะหนกศกษาจะประยกตใช การวเคราะห การลงขอสรป และการตดสนใจ สวนขนวางแผนสการปฏบตนกศกษาจะใช การตดสนดวยการวเคราะห และการลงขอสรปนอย Dawn Garbett (2011 : 36) ไดท าการศกษาเรอง การแยกแยะทฤษฎการสราง

องคความรในครวทยาศาสตรศกษา ทฤษฎการสรางองคความร (Constructivism) เปนบทบาท

ภารกจของครเพอชวยใหนกเรยนไดมการสรางองคความรใหมดวยตวของพวกเขาเอง

การวนจฉยถงความรความเขาใจทมอยของนกเรยนตามมาดวยความชดเจนแจมแจง

ในการวางแผนการสอนอยางรอบคอบ มการจดระดบความสามารถของผเรยนสการเขาใจ

ในแนวคดส าคญอยางลกซง การประเมนวาครวทยาศาสตรสามารถประยกตน าความร

ความสามารถทมอยไปในบรบททหลากหลายไดหรอไม และพวกเขามความสงมากเพยงใด

ในสงทไดสอนไป ทงนใช 3 ขนตอน คอ 1) การวนจฉย 2) การมสวนรวม และ

3) การประเมนผล น าไปสโครงสรางการศกษาระดบสงดวยตนเอง ชองวางระกวางค าพด

ซงเปนศลปะในการพดจงใจ และสงทเปนความจรงในหลกสตรรายวชาระเบยบวธ

วทยาศาสตรศกษาทซงถกเขยนไวในวารสาร ; มมมองความเขาใจของผเรยนและเพอนรวมงาน

ผานแบบสอบถามและการสมภาษณ และการวพากษวจารณและการใชค าถามของเพอนๆ

ถอวามผลกระทบทส าคญ อยางยงตอการสอนทางการศกษาของคร

86

ผลจากการศกษาแนวคดจากขอมลสารสนเทศ เอกสารและงานวจยทเกยวของกบประเดนตางๆ ในดานการจดการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบส าหรบนกศกษาคร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคามนนไดขอสรปทเปนประโยชน คอ การคดเชงระบบสามารถน ามาบรณาการกบแขนงวชาอนๆ ได โดยเปนการพฒนาความคดของผเรยนทจะประกอบวชาชพครใหสามารถมความคดสรางสรรค คดอยางมเหตผลและคดเปนระบบระเบยบ สามารถคดวเคราะหปญหาและสถานการณไดอยางถถวนรอบคอบ ท าใหสามารถคาดการณ วางแผนและตดสนใจ รวมทงแกปญหาไดอยางถกตองเหมาะสม การฝกฝนการคดเชงระบบใหกบผเรยน การจดกจกรรมเพอพฒนาทกษะการคดเชงระบบของผเรยนจ าเปนตองเนน การฝกฝนประสบการณคด โดยใหผเรยนไดพบสถานการณการคด โดยใหผเรยนไดพบกบสถานการณจ าลองทไดฝกคดตามสถานการณทประสบอย นอกจากนนการสงเสรมใหมการฝกกระบวนการคดเปนรายบคคลจะเปนสวนส าคญและการใหขอมลยอนกลบเกยวกบผลงาน การคดจะชวยสงเสรมการพฒนากระบวนการคดของผเรยนมากขนดวย

5. กรอบแนวคดการวจย

การวจยเรอง การพฒนารปแบบการเรยนรเพอสงเสรมการคดเชงระบบส าหรบนกศกษาคร มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม ผวจยไดศกษาแนวคดจากขอมลสารสนเทศ เอกสาร ต ารา และงานวจยทเกยวของกบประเดนตางๆ เพอวเคราะหความสมพนธระหวาง ตวแปรเปนกรอบแนวคดการวจย ดงแผนภาพตอไปน

87

แผนภาพท 6 แสดงกรอบแนวคดการวจย

ตวแปรทศกษา

1. ระดบความสามารถ

ดานการคดเชงระบบ

2. สมรรถนะ

การเรยนรและ

คณลกษณะของ

นกศกษาครนกคด

เชงระบบ ไดแก

1) ชางสงเกต

2) มเหตผล

3) มระเบยบความคด

4) มความคด

เชงบรณาการ

5) มความใฝคด

รปแบบการเรยนรเพอสงเสรม

การคดเชงระบบส าหรบ

นกศกษาคร

(POEIE Model)

มขนตอน 5 ขน ดงน

1. ขนกระตนปมการคด (Problem announcement) 2. ขนจดระเบยบความคด (Organization of thinking) 3. ขนเสรมพลงการคด

(Empowerment) 4. ขนบรณาการเชอมการคด (Integration of thinking) 5. ขนประเมนการคด

(Evaluation of thinking)

หลกการ แนวคด 1. การคดเชงระบบ 2. การพฒนารปแบบ การเรยนร 3. การพฒนาวชาชพคร 4. งานวจยทเกยวของทงของไทยและตางประเทศ

ทฤษฎ/แนวคดพนฐาน 1. การสรางองคความร 2. การสรางองคความร โดยการสรางสรรคชนงาน 3. การเรยนรกลมผสมผสาน 4. การเรยนรอยางมความหมาย 5. รปแบบการคดแกปญหาอนาคต