14

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ

การวจยเรอง “การจดการความรเชงพทธของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาในประเทศไทย” ผวจยไดศกษา คนควาเอกสาร แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ เพอน ามาก าหนดกรอบแนวคด โดยผวจยก าหนดประเดนของการศกษาไว ดงน

2.1 แนวคดและทฤษฎเกยวกบความรและการจดการความร 2.2 แนวคดเกยวกบความรและการจดการความรในพระพทธศาสนา 2.3 การบรณาการแนวคดการจดการความรตะวนตกกบการจดการความรเชงพทธ 2.4 แนวคดและทฤษฎปจจยสนบสนนความส าเรจในการจดการความร 2.4.1 ภาวะผน า 2.4.2 เทคโนโลยสารสนเทศ 2.4.3 กลยาณมตตตา 2.4.4 วฑฒธรรม 2.4.5 สาราณยธรรม 2.4.6 อปรหานยธรรม 2.5 ผลงานวจยทเกยวของ 2.6 กรอบแนวคดในการวจย

2.1 แนวคดและทฤษฎเกยวกบความรและการจดการความร

2.1.1 ความหมายของความรและประเภทของความร ความรเปนสงจ าเปนส าหรบมนษยทกคนในโลกใบนและความรไดอยคกบโลกมาชานานทงความรทเปนรปธรรมและความรทเปนนามธรรม มนษยเปนผแสวงหาความรและคนพบความรแทจรงแลวความรจงเกดจากการเรยนร การฝกฝน ทดลอง ประสบการณ และมการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนจนเกดเปนองคความรใหมๆ ขนมาเพอใชในการพฒนาตนเองและองคกร ความรจงเปนทรพยากรทางเศรษฐกจทมอทธพลอยางส าคญและเปนปจจยชขาดของความไดเปรยบในการแขงขนในศตวรรษท 20 เปนยคทมการเปลยนแปลงอยางรนแรงมากทสดทเคยมมาเพราะสงคมเปนสงคมแหงการเรยนร (knowledge-based society) และเกดพนกงานทใชภมปญญา (knowledge worker) มจ านวนเพมขนอยางรวดเรวในประเทศทพฒนาแลวทกประเทศ

15

ความรทจะน ามาประยกตใชในการท างาน (knowledge in application) หรอทเรยกวา “สงคมแหงการเรยนร” เปนสงคมทประกอบดวยแกนสารสาระส าคญทการจดการ การเรมตนสงคมแหงความรนน ในปจจบนหลายองคกรใชกลยทธการพฒนาทรพยากรบคคลใหมความร เกดทกษะตางๆ เพอใชประโยชนในการปฏบตงานอยางมประสทธภาพและประสทธผลสงสดและพฒนาตอเนองตลอดชวต ทรพยากรบคคลในฐานะทเปนทรพยสนอนมคายงขององคกรและ “ความร” ซงมอยในตวบคคล ความรขององคกรในการท างานสรางสรรคนวตกรรม (innovation) เพอสรางความไดเปรยบทางการแขงขน การสรางนวตกรรมในองคกรจ าเปนตองมการพฒนากระบวนการจดการความร ทกคนสามารถน าความรไปเพ อใชพฒนากระบวนการจดการความรและสามารถน าความรไปเพอใชพฒนาสงใหมๆ ใหเกดประสทธภาพในการผลตและการบรการ ทกองคกรจงตองเรยนรทจะท างานอยางชาญฉลาดบนพนฐานของทนปญญาและความร (น าทพย วภาวน, 2546, น. 16)

ความหมายของความร ไดมนกวชาการไดใหความหมายของความร ไวดงน Senge (1990, p. 3) ไดใหนยามของความร หมายถง ความสามารถทน าไปสการกระท าทมประสทธภาพ Davenport & Prusak (1998, p. 53) ไดกลาววาความร หมายถง กรอบของการผสมผสานกนของประสบการณ คานยม บรบท สารสนเทศ และการรแจงทช าชอง ท าใหเกดกรอบงานส าหรบการประเมนคา และการประสานประสบการณกบสารสนเทศใหมๆ ซงสงเหลานเกดขนและถกน าไปใชในชวตประจ าวนของผร บดนทร วจารณ (2553, น. 35) ไดใหนยามของความรไววา ทรพยสนขององคกรอนไดแกประเพณ วฒนธรรม เทคโนโลย การปฏบตงาน ระบบปฏบตงานตางๆ บนพนฐานของความรของความช านาญ ส านกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (2553, น. 37) ไดใหความหมายของความรไววา สงทสงสมมาจากการศกษา การคนควา การไดยน การไดฟง การคดหรอปฏบตความเขาใจ ประสบการณ รวมทงความสามารถเชงปฏบต และทกษะทไดรบมาจากองคกร และการเรยนรในแตละสาขา ราชบณฑตยสถาน (2554, น. 243) ไดใหความหมายของความรคอ สงทสงสมมาจากการศกษาเลาเรยน การคนควา หรอประสบการณ รวมทงความสามารถเชงปฏบตและทกษะ สงทไดรบมาจากการไดยน ไดฟง การคด หรอการปฏบตความเขาใจหรอสารสนเทศทไดรบจากประสบการณ

16

กลาวโดยสรป ความร คอผลทไดจากการเรยนร การศกษาคนควา ประสบการณ และความช านาญของบคลแตละคนทสงสมมาทางตา ห จมก ลน กายและใจ (อายตนะภายนอกทง 6) แลวน าความรเหลานนมาแลกเปลยนเรยนซงกนและกนจนเกดเปนองคความรใหมเพอน าไปใชในการพฒนาทรพยากรบคคลและพฒนาองคกรใหเปนองคกรแหงความร และเกดการสรางสรรคนวตกรรม

ประเภทของความร Nonaka & Takeuchi (1995, p. 12-14) ไดแบงความรออกเปน 2 ประเภทคอ ความรทแจงชด (explicit knowledge) และความรทอยในตวบคคล (tacit knowledge) ความรทแจงชด (explicit knowledge) นน เปนความรทจบตองได (objective) และมเหตผล (rational) สามารถแสดงผานออกไดทางค าพดและตวเลขทงยงแบงปนไดในรปแบบของขอมล สตรทางวทยาศาสตร ทฤษฎการแกปญหา คมอ ฐานขอมล และอนๆ อกมากมาย ซงสามารถน ามาประยกตใชรวมกบระบบเทคโนโลยสารสนเทศได ความรแบบภายในตวบคคล (tacit knowledge) นน เปนความรเฉพาะตว (subjective) และความรเชงประสบการณ (experiential) ยากทจะถายทอดหรอแบงปนใหผอนไดโดยงาย ตวอยางของความรทอยภายในตวบคคล ไดแก ความรความช านาญ ความเชอ อดมคต คณคา และรปแบบความคดทหย งรากลกอยภายในตวเรา จะเหนไดวาธรรมชาตของประเภทความรตางๆ จะแตกตางตรงกนขาม อาท ความรแบบแจงชด (explicit knowledge) กบความรแบบอยภายในตวบคคล (tacit knowledge) ความรทจบตองได (objective knowledge) กบความรเฉพาะตวยากทจะถายทอด (subjective knowledge) ความรสวนตว (personal knowledge) กบความรของกลม (collective knowledge) ดงนน การมปฏสมพนธกน (dynamic interaction) ระหวางความรประเภทตางๆ ทตรงกนขามจะน าไปสกระบวนการสรางความรเมอพจารณาสดสวนความรทง 2 ประเภท จะพบวาความรในองคกรสวนใหญเปนความรประเภท tacit มากกวาความรประเภท explicit หลายเทา โดยอาจเปรยบเทยบอตราสวนระหวางประเภทความร tacit : explicit เปน 80:20 หรอเชนเดยวกบทผเชยวชาญหลายทานกลาวไววา ถาจะเปรยบเทยบกบปรากฏการณธรรมชาต เชน ภเขาน าแขง เราสามารถเปรยบเทยบไดวา explicit เปรยบเสมอนสวนของภเขาทโผลขนน าขนมา ซงสวนนอยมาก (ประมาณ 20% ของทงหมด) เมอเทยบกบสวนของภเขาทอยใตน า ซงมากถง 80% (เปนสวน tacit) (สถาบนเพมผลผลตแหงชาต, 2548, น. 16) ดงแสดงในภาพท 2.1

17

ภาพท 2.1 ภเขาน าแขงแสดงการเปรยบเทยบความร (ทมา: สถาบนเพมผลผลตแหงชาต, 2548, น. 16)

ราชบณฑตยสถาน พจนานกรมศพทปรชญาองกฤษ-ไทย (2540, น. 54) ไดแบงความรออกเปนประเภทตางๆ ดงน 1. ความรกอนประสบการณ (priori knowledge) คอความรทไมตองอาศยประสบการณ 2. ความรหลงประสบการณ (posteriori knowledge) คอเปนความรทเกดขนหลงมประสบการณแลว 3. ความรโดยประจกษ (knowledge by acquaintance) คอความรทเกดจากสงทถกรซงปรากฏโดยตรงตอผรผานทางห ตา จมก ลน กาย หรอใจ 4. ความรโดยบอกเลา (knowledge by description) คอความรทเกดจากการบอกเลา 5. ความรเชงประจกษ หรอความรเชงประสบการณ (empirical knowledge) คอความรทไดรบจากประสบการณ หรอความรหลงประสบการณ 6. ความรโดยตรง (immediate knowledge) คอความรทไดรบโดยอาศยสมผสทง 6 ไดแกการไดยน ไดกลน ไดรส ไดสมผส และรบรทางใจ 7. ความรเชงปรวสย หรอความรเชงวตถวสย (objective knowledge) คอความรทเกดจากเหตผล หรอประสบการณทสามารถอธบาย หรอทดสอบใหผอนไดรบรอยางทตนไดร วจารณ พานช (2547, น. 62-68) ไดแบงประเภทความรออกเปน 3 ชนด ตามลกษณะทปรากฏคอ 1. ความรทฝงในคน (tacit knowledge) ฝงอยในความคด ความเชอคานยมทคนไดมาจากประสบการณ ขอสงเกตทสงสมมานานจากการเรยนรทหลากหลาย และเชอมโยงจนเปนความรทม

ci

อธบายได

แตไมอยากอธบาย อธบายไมได

อธบายได แตยงไมถกน าไปบนทก

ความรทฝงอยในคน (Tacit Knowledge)

(

ความรทแจงชด (Explicit Knowledge)

(2) (3)

(1)

18

คณคาสง แตแลกเปลยนยาก ความรทฝงลกนไมสามารถเปลยนแปลงมาเปนความรทเปดเผยไดทงหมด แตจะตองเกดจากการเรยนรความเปนชมชน เชน การสงเกต การแลกเปลยนเรยนรระหวางท างาน 2. ความรทเปดเผย (explicit knowledge) หรอความรทชดแจงรกนทวไป พบเหนไดโดยทวไปในหนงสอ ต ารา สอตางๆ เปนตน การเขาถงและแลกเปลยนเปนไปไดยาก 3. ความรทแฝงอยในองคกร (embedded knowledge) แฝงอยในรปกระบวนการท างาน คมอ กฎเกณฑ กตกา ขอตกลง ตารางการท างาน บนทกการท างาน ส านกงานคณะกรรมการการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) และสถาบนเพมพนผลผลตแหงชาต (2548, น. 4) ไดแบงความรออกเปน 2 ประเภท คอ 1. ความรทอยในตวบคคล (Tacit Knowledge) เปนความรทไดจากประสบการณ พรสวรรค หรอสญชาตญาณของแตละบคคลในการท าความเขาใจในสงตางๆ เปนความรทไมสามารถถายทอดออกมาเปนค าพดหรอลายลกษณอกษรไดโดยงาย เชน ทกษะในการท างาน ฝมอ หรอการคดเชงสรางสรรค บางครงจงเรยกวาความรแบบนามธรรม 2. ความรทชดแจง (Explicit Knowledge) เปนความรทสามารถรวบรวม ถายทอดไดโดยผานวธการตางๆ เชน การบนทกเปนลายลกษณอกษร ทฤษฎ คมอตางๆ และบางครงเรยกวาเปนความรแบบรปธรรม สามารถสรปไดวา ความรม 2 ประเภท คอความรทแจงชดเปนความรประเภทรปธรรม สามารถเขาถงไดงายถายทอด แลกเปลยนเรยนรกนได เชน หนงสอ คมอ ฐานขอมล แนวคดทฤษฎ สอตางๆ เปนตน ในสวนความรทอยในตวบคคลเปนความรทไมแจงชดจดเปนความรประเภทนามธรรม เกดจากการสงสมประสบการณ ทกษะจนเกดความช านาญกลายเปนองคความรเฉพาะบคคล ถายทอดแบงปนเปนลายลกษณอกษรไดยาก ตองอาศยการสงเกต การท างานรวมกน การคลกคลกบบคคลนนเปนเวลานานๆ จงจะรได

2.1.2 แนวคดการจดการความร แนวคดการจดการความร (Knowledge Management) ไดเรมตนและเปนทนยมอยางสง ในชวงป ค.ศ. 1995-1996 หลงจากท Kujiro Nonaka & Hirotaka Takeuchi ตพมพหนงสอทชอวา “The Knowledge Creating company” ออกมาเผยแพร ซงทงสองทานไดเสนอแนวคดทเนนเรองการสรางและกระจายความรในองคกรระหวางความรทมอยในตวคนความรโดยนย (Tacit Knowledge) กบความรทอยในรปแบบสอเอกสารความรชดแจง (Explicit Knowledge) โดยใชโมเดล SECEI–Knowledge Conversion ดงแสดงในภาพท 2.2

19

Tacit Knowledge to Explicit Knowlede

Tacit Knowledge from Explicit Knowledge

ภาพท 2.2 Knowledge Conversion (ทมา: Nonaka & Takeuchi, 1995, p. 62)

1. การขดเกลาทางสงคม (socialization) เปนกระบวนการของการแลกเปลยนความรโดยนย ผานการแบงปนประสบการณจากการทไดอยในสภาพแวดลอมเดยวกน โดยทบคคลสามารถรบรไดโดยนยไดจากการสงเกตการ การเลยนแบบ หรอการน าไปปฏบต 2. การท าใหปรากฏชด (externalization) เปนกระบวนการสรางและแบงปนความรจากการแปลงความรทฝงอยในคนใหเปนความรทชดแจง (ความเขาใจทฝงลกสความรทชดแจง) เปนรปแบบทตองการใหมองเหนถงความเขาใจทฝงลกและเปลยนเปนความรทชดเจนนน สามารถน ามาก าหนดเปน “กระบวนการสรางความรทเปนสงจ าเปนส าหรบความเขาใจทฝงลกทจะท าใหเกดความชดเจน โดยไมมลกษณะของการเปรยบเทยบ การวเคราะห แนวคดสมมตฐานหรอวธการ” (Nonaka & Takeuchi, 1995, p. 4) 3. การผนวกความร (combination) เปนกระบวนการเปลยนแปลงความรทปรากฏชดแจง ท าใหเกดความคดใหมๆ และรวบรวมความรเหลานนใหเปนระบบเปนองคความร โดยความรจะมาจากการแลกเปลยนขอมลความรของแตละคน และความรผานสอหรอชองทางตางๆ ในการไหลเวยนของความร เชน การประชม การตดตอผานเครอขายคอมพวเตอร เปนตน 4. การปลกฝงความรใหเขาไปอยในตวของบคคล (internalization) ถอขนตอนการเปลยนแปลงสดทาย การแบงปนความรและสรางความรจากความรทชดแจงไปสความรทฝงอยในคน เกดขนโดยการกระจายความรและท าใหมนฝงลกลงไปเปนเหมอนลกษณะนสย และเปนความเขาใจใหมๆ เปนการทบทวนรปแบบทางจตภายใน เรยกไดอกอยางวา “การเรยนรโดยปฏบต” ความร ประสบการณการฝกฝนทดทสด บทเรยนทไดเรยนร และอนๆ ผานกระบวนการแปลงการขดเกลาทางสงคม ลกษณะภายนอกและการผนวกกน ไมสามารถหยดขนตอนหนงใน

Socialization Externalization

Internalization Combination

20

ขนตอนใดเหลาน เวนแตในกรณทเปนบคคลทมความเขาใจทฝงลกนนอยแลว ความเขาใจเปนพนฐานของสาธารณะหรอความรทางเทคนค ความรเหลานจะเปนสนทรพยทมคาใหกบบคคลเพอสงคมและองคกรของพวกเขา เพอใหการสรางความรขององคกร แตอยางไรกตามความเขาใจทฝงลกส าหรบการเปลยนแปลงจะเรมขนอกครง ความเขาใจทฝงลกทมการสงสมมาอยแลวของตวบคคลนน ตองมการสงตอไปเปนระดบสาธารณะใหกบกลมคนหรอองคกรอนๆ เพอเปนการเรมตนวงจรความร (Nonaka & Takeuchi, 1995, p. 69) ซงจะเรมตนขนเมอประสบการณและขอมลถกสงตอผานทางการสงเกต การเลยนแบบ และการฝกฝน จากนนจะกลบมาสการเปนสวนหนงของระบบ ความรนจะเปนรปแบบและเปลยนไปเปน ความเขาใจทชดเจนโดยใชการวเคราะห เปรยบเทยบ และการสรางตนแบบ เปนสวนหนงในภาพรวม ตอมากจะเปนระบบเปนความเขาใจทฝงลก ในการอธบาย ท าใหหนงสอดงกลาวมอทธพลอยางสงตอวงการธรกจตงแตป 1997 เปนตนมาผน าทางธรกจมากมายตางตระหนกถงความส าคญของการจดการความร อกทงมการตพมพหนงสอทเกยวกบแนวคดนออกเปนจ านวนมากและไดรบความนยมตอมา ไดแก “Intellectual Capital” ของ Tom Stewart “The New Organization Wealth” ของ Karl-Erik Sveiby และ “The Ken Awakening” ของ Debra Amiotion (ปณตา พนภย, 2544, น. 21) ส าหรบประเทศไทย โดยเฉพาะองคกรภาคราชการ ไดเรมน าการจดการความรมาเปนเครองมอทางการบรหาร เมอมการประกาศใช พระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารจดการบานเมองทด พ.ศ. 2546 ซงเนอหาของพระราชกฤษฎกาฉบบน ไดวางหลกเกณฑเกยวกบการบรหารความรของสวนราชการใน มาตรา 11 โดยมขอความวา “สวนราชการมหนาทพฒนาความรในสวนราชการ เพอใหมลกษณะเปนองคกรแหงการเรยนรในการปฏบตราชการไดอยางถกตอง รวดเรว และขอมลขาวสารและสามารถประมวลความรในดานตางๆ เพอน ามาประยกตในการปฏบตราชการไดอยางถกตอง รวดเรว และเหมาะสมกบสถานการณ รวมทงตองสงเสรมและพฒนาความรความสามารถสรางวสยทศนและปรบเปลยนทศนคตของขาราชการในสงกดใหเปนบคลากรทมประสทธภาพและมการเรยนรรวมกน ทงนเพอประโยชนในการปฏบตราชการของสวนราชการใหสอดคลองกบการบรหารราชการใหเกดผลสมฤทธตามพระราชกฤษฎกาน” และในสวนคมอการด าเนนการตามพระราชกฤษฎกาดงกลาวของส านกงาน ก.พ.ร. ในหมวดท 3 : แนวทางการพฒนาสวนราชการใหเปนองคกรแหงการเรยนร โดยก าหนดแผนปฏบต ดงน - สรางระบบใหสามารถรบรขาวสารไดอยางกวางขวาง

21

- ประมวลผลความรในดานตางๆ เพอประยกตใชในการปฏบตราชการไดอยางถกตอง รวดเรวและเหมาะสมกบสถานการณทเปลยนแปลงไป - สงเสรมและพฒนาความร ความสามารถ สรางวสยทศนและปรบเปลยนทศนคตของ ขาราชการเพอใหเปนผ มความรในวชาการสมยใหม และปฏบตหนา ทให เ กด ประสทธภาพและมคณธรรม - สรางความมสวนรวม ใหเกดการแลกเปลยนความรซงกนและกน เพอพฒนาในงานให เกดประสทธภาพ

นกวชาการหลายทานไดใหความหมายของการจดการความร ไวดงน Tiwana (2001, p. 5) ไดใหความหมาย การจดการความร คอกระบวนการจดการความรขององคกรเพอสรางคณคาใหกบธรกจ และด ารงไวซงการไดเปรยบในการแขงขน โดยการสอสารและการประยกตใชความรเพอใหเกดปฏสมพนธกบลกคาอนน าไปสความเจรญทเปนคณคาสงสดของธรกจ Marquardt (2002, p. 247) ไดนยามความหมายของการจดการความรไวอยางครอบคลมวา การจดการความรหมายถง การเขาถง การจดการ การเกบรกษา การสงผาน การใชประโยชนความรและประสบการณทงภายในและภายนอกองคกร โดยองคกรจะจดเกบความรไวในฐานขอมลพเศษ เรยกวา ฐานความร (knowledge base) Henrie & Hedgepeth (2003, p. 25-38) กลาวถงการจดการความรวา เปนระบบบรหารจดการทรพยสนความรขององคกรทงทเปนความรโดยนยและความรทเหนไดอยางชดแจง ระบบการจดการความรเปนกระบวนการทเกยวพนกบการจ าแนกความร การตรวจสอบความร การจดเกบความรทผานการตรวจสอบแลว การเตรยมการกรองความรและการเตรยมการเขาถงความรใหกบผใช ทงนโดยมหลกการทส าคญคอ ท าใหความรถกใชถกปรบเปลยนและถกยกระดบใหสงขน น าทพย วภาวน (2547, น. 15-16) ไดใหความหมายไววา การจดการความร มาจากค าวา Knowledge และ Management หมายถง การจดการสารสนเทศ (Information) และการบรหารคน (People) ในทกองคกรมการใชสารสนเทศ ทจดเกบไวในรปแบบดจทลและจดเกบความรใหมทบคคลในองคกรม เพอเผยแพรและแบงปนการใชสารสนเทศในองคกร จงจ าเปนตองใชเทคโนโลยสารสนเทศ เชน ระบบอนทราเนต และโซลชนกรปแวร เปนเครองมอ โดยการจดเกบความรนนไมเพยงพอเฉพาะความรในองคกร แตเปนความรนอกองคกรทเปนประโยชนตอการท างานขององคกรดวย พรธดา วเชยรปญญา (2547, น. 32) ไดใหทศนะวา การจดการความร หมายถง กระบวนการทเปนระบบเกยวกบการประมวลขอมล สารสนเทศ ความคด การกระท าตลอดจน

22

ประสบการณของบคคลเพอสรางเปนความรหรอนวตกรรม และจดเกบในลกษณะแหลงขอมลทบคคลสามารถเขาถงไดโดยอาศยชองทางตางๆ ทองคกรจดเตรยมไว เพอน าความรทมอยไปประยกตใชในการปฏบตงาน อนจะกอใหเกดการแบงปนและถายโอนความร และในทสดความรทมอยจะแพรกระจาย และไหลเวยนทวองคกรอยางสมดล และเปนไปเพอเพมความสามารถในการพฒนาผลผลตและองคกร วจารณ พานช (2548, น. 17) ใหความหมายการจดการความร วาเปนกระบวนการรวมกนของผปฏบตงานในองคกรหรอหนวยงานยอยขององคกร เพอสรางและใชความรในการท างานใหเกดผลสมฤทธดขนกวาเดมโดยมเปาหมายพฒนางานและคน กลาวโดยสรป การจดการความรประกอบไปดวยชดของการปฏบตงานทถกใชโดยองคกรตางๆ เพอทจะระบ รวบรวม สราง จดระเบยบ แลกเปลยน และประยกตใชความรในองคกรอยางเปนระบบจากเพอประโยชนในการน าไปใชและการเรยนรภายในองคกรอนน าไปสการจดการสารสนเทศทมประสทธภาพมากขนเปนไปตามวตถประสงคขององคกรและประสงคทจะไดผลลพธเฉพาะดาน เชน เพอแบงปนภมปญญา เพอเพมประสทธภาพการท างาน เพอความไดเปรยบทางการแขงขน หรอเพอเพมระดบนวตกรรมใหสงขน

2.1.3 แนวคดการจดการความรในสถานศกษา สถานการศกษาเปนองคกรทใหบรการดานการศกษา เพอพฒนาความรใหแกบคคล และผมสวนเกยวของใหความกาวหนาดานความรและทกษะทจ าเปน เพอด ารงชวต และการปรบตวเขาอยกบสงคมในยคปจจบน สามารถน าความรไปแกไขปญหาและปฏบตตนตามวถชวตประจ าวนใหมประสทธภาพภายใตบรรทดฐานของสงคม มความเขมแขงและสามารถเพมอ านาจในการแขงขนในระดบสากล พรอมทงสรางความมนคงใหแกประเทศชาต ตามนโยบายของรฐบาล การจดการความรจงเปนเครองมอในการพฒนาตนเองและพฒนาประเทศชาตทสงผลตอคณภาพประสทธภาพและผลส าเรจทางดานการศกษาของสถานศกษา ดงทส านกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (องคการมหาชน) (2553, น. 12-16) ไดกลาวถงการจดการความรในถานศกษาวาการจดการความรของสถานศกษา จดเปนเครองมอในการพฒนาคน เพอใหมความรความสามารถในการเตรยมความพรอม และปรบตวใหเทาทนกบกระแสการเปลยนแปลงในกระแสโลกาภวตนบนโลกอยางรอบดานและรวดเรว ตลอดจนเปนการรบรองรบการเปดเสรทางการศกษามการปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง (พ.ศ. 2552-2561) ซงรฐบาลมงเนนใหคนไทยไดเรยนรตลอดชวตอยางมคณภาพ อาท เพอพฒนาคณภาพและมาตรฐานการศกษาและการเรยนรของคนไทยเพมโอกาสทางการศกษาและเรยนรอยางทวถงอยางมคณภาพ และสงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม

23

ในการบรหารจดการศกษา และในการปฏรปการศกษามทศทางในการปฏรป คอ 1) พฒนาคณภาพคนไทยยคใหม 2) การพฒนาคณภาพครยคใหม และ 3) พฒนาคณภาพดานการจดการศกษา นอกจากนน ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ (2552 , น. 52-61) ไดสรปการจดการความรในสถานศกษาไววา ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ) โดยกลมพฒนาระบบบรหารไดรวมมอกบเขตพนทการศกษาน าการจดการความรสองคกรการศกษา และมรปแบบในการด าเนนงานทแตกตางกนตามบรบท โดยเรมขบเคลอนในป พ.ศ. 2548-2549 และขยายผลครอบคลมทกเขตพนท ในป พ.ศ. 2550 ไดใหการสนบสนนโดยการฝกอบรมใหบคลากรมความร ความเขาใจในการจดการความร มการจดสรรงบประม าณ ประสานงานกบหนวยงานทเกยวของเพอสนบสนนการด าเนนงานใหบรรลผลอยางมประสทธภาพ เปนการประยกตใชการจดการความรเปนเครองมอในการพฒนาคณภาพของสถานศกษามขนตอนการปฏบต ดงน 1. สงเสรมและสนบสนนใหองคกรทางการศกษาพนฐาน อาท ส านกงานเขตพนทการศกษา สถานการณศกษาขนพนฐาน เปนฐานโดยการน าความรในองคกรและความรใหมมาบรณาการรวมกนเพอน าไปใชในการปฏบตงานและขยายผลในทกสวนขององคกรและองคกรอนๆ 2. สนบสนนใหสถานศกษาขนพนฐานน าการจดการความรไปใชในการด าเนนงานบนพนฐานความคด ทนทางความรและวฒนธรรมองคกร ประสบการณการท างาน เพอวางแผนในการจดการความรใหสอดคลองกบบรบทของสถานศกษานนๆ 3. สงเสรมใหสถานศกษารวมเรยนรเปนทมและเปดรบความรใหมๆ ทเกดขนตลอดเวลาในยคโลกาภวตน โดยสงเสรมความสมพนธของบคคลทงภายในและภายนอกองคกรใหมการเผยแพรความรและประสบการณซงกนอยางตอเนอง 4. สรางเสรมศกยภาพทมงานและบคลากรแกนน าในสถานศกษาขนพนฐานใหมขดความสามารถในการจดการความรและการสอสารระหวางบคคลโดยผานเทคโนโลยสารสนเทศใหทวถงทงองคกร 5. สนบสนนและพฒนาการจดการความรโดยความรวมมอของบคคลในองคกร มการวเคราะหประสบการณ รปแบบการจดการความรทเหมาะสมซงจะท าใหเกดประสทธภาพแกองคกรเพมขน

การพฒนากระบวนการเรยนรในโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา การพฒนากระบวนการเรยนรในโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญน น คมอปฏบตงาน โรงเรยนปรยตธรรม แผนกสามญศกษา (2557, น. 18-19) ไดก าหนดหลกการจดการความรเพอพฒนาไปสกระบวนการเรยนรไว ดงน

24

1. จดท าแผนการจดการเรยนรแบบมสวนรวมตามสาระและหนวยการเรยนรแบบบรณาการโดย 1) วเคราะหหลกสตรและเนอหา 2) มาตรฐานการเรยนร 3) ผลการเรยนทคาดหวง 4) ออกแบบกจกรรมเรยนรโดยเนนผเรยนเปนส าคญและจดเตรยมสอการเรยนรทเหมาะสม 2. จดการบวนการเรยนรใหยดหยนตามความเหมาะสม โดยจดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจ ความถนดของผเรยน ตลอดจนผทมความสามารถพเศษ และผทมความบกพรอง หรอดอยโอกาส โดยฝกทกษะกระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณตามการประยกตใชความรเพอปองกนแกไขปญหาในชวตประจ าวน การเรยนรจากประสบการณและการปฏบตจรง สรางสถานการณตวอยาง 3. การสงเสรมใหผเรยนรกการอานและใฝรอยางตอเนอง การผสมผสานความรตางๆ ใหสมดลกน 4. การปลกฝงผเรยนใหมคณธรรม จรยธรรม คานยมทดงาม มคณลกษณะทพงประสงคสอดคลองกบเนอหาสาระกจกรรม 5. จดบรรยากาศ สงแวดลอม แหลงเรยนรใหเออตอการจดการความรและการเรยนร 6. น าภมปญญาทองถนและประสานงานความรวมมอเครอขายผปกครอง ชมชน ทองถนเขามามสวนรวมในการจดการความร จดการเรยนการสอนตามความเหมาะสม เพอรวมกนพฒนาผเรยนตามศกยภาพ 7. จดใหมการนเทศการเรยนการสอนในกลมสาระการเรยนรตางๆ โดยเปนการนเทศทรวมมอชวยเหลอกนแบบกลยาณมตร นเทศแบบเพอนชวยเพอน เพอพฒนาการจดการความร พฒนาการเรยนการสอนรวมกนกบบคลากรภายในสถานศกษา 8. สงเสรมใหใชการวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร (การวจยในชนเรยน) 9. สงเสรมใหครไดมการพฒนา วธการจดการความร กระบวนการเรยนรอยางหลากหลายและตอเนองเพอพฒนากระบวนการเรยนรตามความเหมาะสม 10. จดกจกรรพฒนาผเรยนไดแก 10.1) จดกจกรรมแนะแนวโดย 1) จดเตรยมอปกรณการจดกจกรรมการเรยนร 2) จดท าแผนการเรยนร แบบบนทกและการจดท าสอ 3) ใหค าปรกษาแกไขขอบกพรองและพฒนาตนเอง 4) ใหค าปรกษาการศกษาตอและแนะน าอาชพ 10.2 จดกจกรรมนกเรยนโดย 1) สนบสนนเกอกลตามกลมสาระการเรยนร เชนโครงงาน 2) สงเสรมความถนด ความสนใจ ความสามารถ ความตองการของผเรยน 3) สงเสรมการท าประโยชนตอสงคม ตอความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนา 5) จดท ากจกรรมการเรยนรและจดหาอปกรณ 6) จดท าแผนจดกจกรรม แบบบนทก รายงานผล

25

สรปไดวา การจดการความรในสถานศกษาถอเปนกระบวนการและเปนกลไกส าคญในการสงเสรมผลกดนใหสถานศกษามพฒนาการไปสสถานะเปนองคกรแหงการเรยนรในอนาคตได

2.1.4 แนวคดกระบวนการจดการความร กระบวนการจดการความร (Knowledge Management Process) ถอเปนกระบวนการทจะชวยใหเกดพฒนาการของความร หรอการจดการความรทจะเกดขนภายในองคกร ไดมนกวชาการกลาวไว ดงน Wiig (1993, p. 51) ไดน าเสนอวงจรการจดการความร คอวธการทความรถกสรางขนและใชส าหรบบคคลหรอเปนองคกร ซงมขนตอนส าคญ 4 ขนตอน ประกอบไปดวย 1) การสรางความร 2) การยดถอความร 3) การรวบรวมความร และ 4) การใชความร โดยมรายละเอยดของวงจรการจดการความรของ Wiig ดงภาพท 2.3 ภาพท 2.3 วงจรการจดการความร (ทมา: ดดแปลงมาจาก Wiig, 1993)

Ernst & Young (1999) ไดกลาวถงกระบวนการจดการความรประกอบดวย 4 กระบวนการ ดงน 1) การก าเนดความร 2) การแสดงความร 3) การรวบรวมความร และ 4) การประยกตใชความร Liebowitz (2000) ไดกลาวถงรปแบบในการจดการความร ประกอบดวย 9 ขนตอน ดงน 1) การเปลยนแปลงสารสนเทศเปนความร 2) การก าหนด และตรวจสอบความร 3) การสบคนและ

สรางความร

ยดถอความร

รวมความร

ใชความร

เรยนรจากประสบการณสวนบคคลการศกษาและการฝกอบรมในระบบแหลงปญญา สอ หนงสอ เพอน

ในคน ในรปแบบทเปนรปธรรม เชน หนงสอ

ระบบการจดการความร (อนทราเนตฐานขอมล) ใ น บ ร บ ท ข อ ง ง า น ฝ ง อ ย ใ น กระบวนการท างาน

26

เกบรกษาความร 4) การจดระบบความร 5) การเรยกใชและการประยกตความร 6) การรวบรวมความร 7) การเรยนร 8) การสรางความรใหม โดยการคดอยางสรางสรรค การทดลอง และวจย และ 9) การกระจายความร/การขายความร Nonaka & Takeuchi (2001) ไดเสนอวา กระบวนการจดการความรประกอบดวย 6 ขนตอนคอ 1) การก าหนด 2) การสราง 3) การแสวงหา หรอการยดกมความร 4) การกลนกรอง 5) การแลกเปลยน และ 6) การใชความร Turban (2001) ไดกลาวถงขนตอนการจดการความรประกอบดวย การสราง (Create) การดกจบและเกบ (Capture and Store) การเลอกหรอกรอง (Refine) การกระจาย (Distribute) และการใช (Use) ดงแสดงในภาพท 2.4

ภาพท 2.4 ขนตอนการจดการความร (ทมา: Turban, 2001)

Marquardt (2005, p. 240-301) ไดกลาวถงการจดการความร ประกอบดวยกระบวนการจดการความร 6 ขนตอน ดงน (1) การแสวงหาความร (Acquisition) (2) การสรางความร (Creation) (3) การจดเกบความร (Storage) (4) การวเคราะหและจดแหลงขอมล (Analysis and Data Mining) (5) การถายโอนและการเผยแพรความร (Transfer and Dissemination) (6) การประยกตใชและการใหขอมลทถกตองเทยงตรง (Application and Validation) Bergeron (2003, p. 83-89) ไดกลาวถงรปแบบการจดการความรวา เปนกระบวนการทเปนวฏจกร มความเปนพลวต คอเปลยนแปลงเสมอตามกาลเวลา การสรางหรอการแสวงหาความร (Knowledge Creation or Acquisition) ประกอบดวย 7 ขนตอน ดงน (1) การปรบปรงความร (Knowledge Modification) (2) การใช (Immediate Use) (3) การบนทกความร (Archiving) (4) การถายโอนความร (Transfer) (5) การแปลความหมาย (Translation/Repurposing) (6) การเขาถงผใช (User Access) และ (7) การก าจด (Disposal) จากวฏจกรดงกลาวสามารถเขยนเปนภาพท 2.5 ได ดงน

Create Capture and Store Refine Distribute Use

27

ภาพท 2.5 รปแบบกระบวนการจดการความรวฏจกรองคกร (ทมา: Bergeron, 2003, p. 59)

Marali (2002, p. 44-45) ไดเสนอการจดความรประกอบไปดวย 5 ขนตอน และมลกษณะเปนพลวตรของการจดการความร ดงน ขนตอนท 1 การก าหนดความร ระบหรอก าหนดความรทองคกรตองการใชเพอการพฒนา โดยเปนความรทไดจากภายนอกองคกรทงปญหาและโอกาสทสามารถน ามาใชพฒนาองคกรได ขนตอนท 2 การสรางความร เพอใหไดกลวธทจะใชในการแกปญหา และเพอพฒนางาน ความรทสรางขนนควรเปนความรใหมทองคกรยงไมเคยม และอาจไดจากความรไมชดแจง (tacit knowledge) ออกมาใหมากทสด ขนตอนท 3 การเกบความร เปนการน าความรไมชดแจง (tacit knowledge) ทไดจากขนตอนท 2 มาจดเกบในรปแบบตางๆ เพอใหสะดวกตอการใช การจดเกบความร ขนตอนนจะท าใหไดความรประเภทความรทชดแจง (explicit knowledge) ออกมา ขนตอนท 4 การแลกเปลยนความร เปนการน าความรทไดไปเผยแพรใหบคลากรในองคกรไดน าไปใชเพอการแกปญหา หรอเพอพฒนางาน การแลกเปลยนความรจะชวยใหองคกรไดความรใหมทเพมขน ขนตอนท 5 การแสวงหาความรใหม ความรทองคกรมอยเมอนานไปอาจจะเกาและใชประโยชนไมได อาจไมทนสมยหรอบรบทองคกรเปลยนไปไมเหมาะสมกบความรทองคกรเดมมอย การแสวงหาความรใหม อาจเรมจากความรทฝงลกในคนทอยในองคกร กระบวนการจดการความร 5 ขนตอน มลกษณะเปนพลวตรตองมการด าเนนการอยเสมอ เพราะความรเกดขนใหมทกเวลา เนองจากการแขงขนทางดนเทคโนโลย สารสนเทศในเวทโลกมสงดงแสดงในภาพท 2.6

Knowledge Creation or Acquisition

Immediate Use

Knowledge Modification

Disposal

Archiving

Transfer

Translation/ Archiving

Transfer

ภาพท 2

รปแบบการ

จดการ

ความรวฏจกร

องคกรของ

Bergeron

(2003: 95)

รปแบบการ

จดการความร

ของ

Demarest

การจดการ

ความรของ

Demarest

(1997)ได

แบง

กระบวนการ

จดการความร

เปนการสราง

ความร

(Knowledge

Constructio

Use Access

28

การก าหนดความร การแสวงหาความรใหม การสรางความร การแลกเปลยนความร การจดเกบความร

ภาพท 2.6 แสดงพลวตของการจดการความร (ทมา: ดดแปลงมากจาก Marali, 2002) McNurlin & Sprague (2006, p. 544) ไดแบงกระบวนการซงเปนขนตอนของการจดการความรออกเปน 4 ขนตอน ดงน (1) การสรางและการรวบรวมความร (Knowledge creation and capture) (2) การจดระบบและประเภทความร (Knowledge organization and categorization) (3) การแพรกระจายและการเขาถงความร (Knowledge distribution and access) และ (4) การซมซบและน าความรไปใชใหม (Knowledge absorption and reuse) กานตสดา มาฆะศรานนท (2546, น. 133-153) ไดศกษางานวจยเรองการน าเสนอระบบการจดการความรส าหรบองคกรภาคเอกชน พบวา ขนตอนการจดการความรม 6 ขนตอนใหญ และขนตอนยอย สามารถสรปไดดงน 1) การก าหนดความร 2) การแสวงหาความร 3) การสรางความร 4) การแบงปนความร 5) การใชความร และ 6) การเกบรกษาความร บญด บญญากจ และคณะ (2547, น. 54) กลาววา การจดการความรม 7 กระบวนการ ไดแก 1) การคนหาความร 2) การสรางและแสวงหาความร 3) การจดความรใหเปนระบบ 4) การประมวลและกลนกรองความร 5) การเขาถงความร 6) การแบงปนและเปลยนความร 7) การเรยนร บดนทร วจารณ (2547, น. 47) ไดกลาวถงการจดการความรทวไปม 5 กระบวนการ สามารถสรปได ดงน 1) ก าหนดชนดของทนปญญา (Define) 2) การสรางทนปญญา (Create) 3) การเสาะหาและการจดเกบ (Capture) 4) การแบงปน (Share) และ 5) การใชประโยชน (Use) ส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต (2548, น. 5-6) ไดกลาวถง กระบวนการจดการความร (Knowledge Management Process) วาเปนกระบวนการแบบหนงทจะชวยใหองคกรเขาใจถงขนตอนทท าใหเกดกระบวนการจดการความร หรอพฒนาการของความรทจะเกดขนภายในองคกร ประกอบดวย 7 ขนตอน อนประกอบไปดวย 1) การบงชความร 2) การสรางและแสวงหาความร 3) การจดความรใหเปนระบบ 4) การประมวลและกลนกรองความร 5) การเขาถงความร 6) การแบงปนแลกเปลยนความร และ 7) การเรยนร ขนตอนทง 7 ประการน สามารถเขยนเปนแผนภาพเพอใหดเขาใจงายขนดงแสดงในภาพท 2.7 ดงน

29

กระบวนการจดการความร (knowledge management process)

ภาพท 2.7 กระบวนการจดการความร (ทมา: ก.พ.ร. และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต, 2548, น. 5)

ทพวรรณ หลอสวรรณรตน (2548, น. 71-82) ไดกลาวไววา กระบวนการจดการความรประกอบดวย 4 ขนตอนหลก คอ 1) การสรางความร 2) การประมวลความร 3) การเผยแพรความร และ 4) การใชความร ในขณะทวรภทร ภเจรญ (2549, น.14-15) ไดกลาวถงกระบวนการจดการความรไว 7 ขนตอนคอ 1) การระบ คนหาและการก าหนดความร (Identify) 2) การเกบสะสม (Capture) 3) การประเมนคณคา (Select) 4) ฐานความร (Store) 5) การประยกตใช (Apply) 6) การสรางความรใหม (Create) และ 7) องคความร หรอนวตกรรม (Sell)

เราตองมความรเรองอะไร เรามความรเรองนน

ความรอยทใคร อยในรปแบบอะไร

จะแบงประเภทหวขออยางไร

จะท าใหเขาใจงายและสมบรณอยางไร

เราน าความรมาใชไดงายหรอไม

มการแบงปนความรใหกน

หรอไม

ความรนนท าใหเกดประโยชน

ท าใหองคกรดขนหรอไม

1. การบงชความร (Knowledge Identification)

2. การสรางและแสวงหาความร (Knowledge Creation and Acquisition)

3. การจดการความรในระบบ (Knowledge Organization)

4. การประมวลและกลนกรองความร (Knowledge Codification and Refinement)

5. การเขาถงความร (Knowledge Access)

6. การแบงปนแลกเปลยนความร (Knowledge Sharing)

7. การเรยนร (Learning)

30

สรปแนวคดกระบวนการจดการความร การจดการความรไดมการจ าแนกตามกระบวนการทมความเหมอนและตางกนไปตามแนวคดทฤษฎทกลาวมาแลวสามารถสรปกระบวนการจดการความรไดตามตารางท 2.8 ดงน แนวคดและทฤษฎ กระบวนการ

Wiig (1993)

Ernst & Young (1999)

Liebowitz (2000)

Nonaka &Takeuchi (2001)

การก าหนดความร

การแสวงหาความร

การกลนกรองความร

การสรางความร

การจดเกบความร การแลกเปลยนความร

การประยกตใชความร

การกระจายเผยแพรความร แนวคดและทฤษฎ กระบวนการ

Turban (2001)

Marali (2002)

Bergeron (2003)

Marquardt (2005)

การก าหนดความร การแสวงหาความร

การกลนกรองความร การสรางความร

การจดเกบความร

การแลกเปลยนความร

การประยกตใชความร

การกระจายเผยแพรความร

ตารางท 2.8 กระบวนการจดการความร (ทมา: ผวจย)

31

แนวคดและทฤษฎ กระบวนการ

McNurlin & Sprague (2006)

กานตสดา มาฆะศรานนท

(2546)

น าทพย วภาวน (2547)

บญด บญญากจ และคณะ (2547)

การก าหนดความร การแสวงหาความร

การกลนกรองความร

การสรางความร

การจดเกบความร

การแลกเปลยนความร

การประยกตใชความร การกระจายเผยแพรความร แนวคดและทฤษฎ กระบวนการ

บดนทร วจารณ (2547)

ทพวรรณ หลอสวรรณรตน

(2548)

ก.พ.ร. (2548)

วรภทร ภเจรญ (2549)

การก าหนดความร

การแสวงหาความร

การกลนกรองความร การสรางความร

การจดเกบความร

การแลกเปลยนความร การประยกตใชความร

การกระจายเผยแพรความร

ตารางท 2.9 กระบวนการจดการความร (ตอ) (ทมา: ผวจย)

สรปไดวา กระบวนการจดการความร ถอเปนกระบวนการแบบหนงทจะชวยใหบคลากรในองคกรเขาใจถงขนตอนตางๆ ท าใหเกดการจดการความร และการพฒนาความรภายในองคกรเปนระบบและมทศทางรวมทงสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ อนจะสงผลใหองคกรมความสามารถในเชงการแขงขน โดยสามารถแบงกระบวนการจดการความรเปนหลายขนตอนซงในการวจยครงนผวจยใชกระบวนการจดการความรของ Liebowitz (2000), Nonaka &Takeuchi (2001), Marali (2002), Marquardt (2005), กานตสดา มาฆะศรานนท (2546), บดนทร วจารณ

32

(2547), และส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต (2548) มาเปนองคประกอบในการวจย สามารถสรปได 6 ดาน คอ การก าหนดความร การแสวงหาความร การแลกเปลยนความร การจดเกบความร การเผยแพรความร และการประยกตใชความร

2.1.5 ความส าคญและประโยชนของการจดการความร การจดการความรมความส าคญมากส าหรบในทกองคกร เพราะในปจจบนเปนยคแหงขอมลขาวสารและการเรยนร บคคลในองคกรจงจ าเปนตองมการเรยนรและพฒนาความรอยตลอดเวลาเพอน าความรมาใชในการพฒนาองคกรและสรางนวตกรรม ไดมนกวชาการหลายทานไดกลาวถงความส าคญของการจดการความร ไวดงน Sallis & Jones (2002, p. 2-3) ไดกลาววา ในรอบ 2 ปทผานมา ความสนใจในเรองของการจดการความรไดมการพฒนาและแพรสะพดไปอยางรวดเรว องคกรทประสบความส าเรจไมวาจะเปนสถานศกษา ธรกจขนาดยอม หรอขนาดใหญ ไดใชขอมลขาวสารและความรขององคกรเพอสรางสรรค และเพมคณคาใหแกผลตภณฑ และลกคาของตนการจดการความรจงเปนกญแจส าคญในการขบเคลอนใหองคกรประสบผลส าเรจตามทมงหวง และเปนเรองทส าคญอยางยงในสถานการณปจจบนและในอนาคต เนองจาก 1) ความจ าเปนในการตอบสนองตอรปแบบของเศรษฐกจ และการแขงขน 2) การเปลยนแปลงทรวดเรวของเทคโนโลย 3) ผลผลตและบรการตองการความรหลากหลายในการพฒนา 4) การแขงขนทเพมขน และความเปนตลาดโลก 5) ความซบซอนของปญหาทเกดมากขนเปนเรองททาทาย และตองจดการโดยเรว 6) ความจ าเปนในเรองการเรยนรตลอดชวต การสรางสรรคความร ตลอดจนการแลกเปลยนความรระหวางผปฏบตงาน และ 7) ผบรโภคมความร ความเชยวชาญ และความตองการทมากขน Senge (2013) ไดใหความส าคญของการจดการความรไววา การจดการความรเปนกญแจไปสความเจรญเตบโตขององคกรในอนาคต เพราะชวยใหเกดแนวคดทเปนประโยชนเพอน ามาปรบใชใหเหมาะสมกบงานและบรบทขององคกร บดนทร วจารณ (2547, น. 254-256) ไดใหความส าคญของการจดการความรไว ดงน 1. สรางความส าเรจในการปฏบตงาน มความตนตวตอความตองการทจะการเปลยนแปลงตอบรบท ทงภายในและภายนอกองคกร 2. สรางความสมพนธระหวางบคคล ทมงานกบองคกรในการรวมคด รวมสราง และพฒนาบคลากร พฒนางาน และองคกรไปสเปาหมายทก าหนดไวอยางมคณภาพ 3. กอใหเกดวฒนธรรมองคกรในการแสวงหาความร การใฝรอยางตอเนองในการปฏบตงานใหมคณภาพ ประสทธภาพมากขนอยางตอเนอง

33

4. ชวยใหระบบการตดตาม ตรวจสอบ ตลอดจนการวเคราะหอปสรรค และโอกาสในการปฏบต และการพฒนาทชดเจน มความเปนไปไดในการด าเนนงานใหบรรลเปาหมายไดมนคง 5. เปนเครองมอในการก าหนดกลยทธ แผนงาน เพอการเปลยนแปลงการปฏบต และพฒนาใหดขน 6. น ามาประยกตในการปรบปรงเปลยนแปลงแนวคดการปฏบตงาน ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (2553, น. 7 -8) ไดใหความส าคญของการจดการความรไว ดงน 1. เพอพฒนาตน พฒนาบคคล และพฒนาองคกร ซงสงผลตอการปฏบตงานใหบรรลวตถประสงคตามทก าหนดไวอยางมประสทธภาพ 2. เพอการสอสาร ถายทอดประสบการณ และทกษะระหวางบคคลและรวมกนในเวลาทรวดเรว เปนการพฒนางาน และพฒนาคน 3. ท าใหบคลากรมการเรยนร ความสามารถ และมทกษะทดในการปฏบตงาน มการปรบเปลยนระบบการผลตใหทนสมยอยางตอเนอง สงผลใหมความเขมแขงและมนคง 4. เปนการปรบเปลยนกระบวนการปฏบตงาน การผลต จ าเปนทการพฒนาความร มการจดการความรทน ามาใชในกจกรรม ชวยในการประหยดเวลาและตนทน 5. ชวยใหองคกรด าเนนกจการภารกจอยรอดไดอยางย งยน เชน เมอบคลากรลาออก เกษยณอาย หรอมการปรบเปลยนงานใหมอาจท าใหความร และประสบการณหายไปกบตวบคคล 6. ความกาวหนาทางดานเทคโนโลย และนวตกรรมท าใหการท างานมความรวดเรวขน ซงจ าเปนทจะตองพฒนาความรเพมมากขน เพอเพมพนทกษะ ความร ความสามารถในการใชเทคโนโลย และนวตกรรมใหเปนประโยชน สรปไดวา ความส าคญของการจดการความรในองคกร เพอชวยเกบรกษาความรใหอยควบคกบองคกรอยางเปนระบบและเปนการปองกนความรไมใหสญหาย ท าใหเกดการยกระดบความรความสามารถของบคลากร และเพมประสทธภาพในการท างาน ท าใหองคกรเกดการพฒนาและเพมความสามารถในเชงการแขงขน มกระบวนการสรางความรทมประสทธภาพชวยพฒนาบคลากร พฒนางาน และพฒนาองคกรไปสองคกรแหงการเรยนรอยตลอดเวลา

2.1.6 ปจจยสนบสนนความส าเรจในการจดการความร ในปจจบนองคกรตางๆ ทงในประเทศไทยและตางประเทศไดน าแนวคดการจดการความรมาใชในการบรหารและพฒนาองคกร สถาบนอดมศกษาถอเปนองคกรประเภทหนงทมการรเรมและด าเนนการจดการความรดวยเชนกน อยางไรกตาม ไมใชวาทกองคกรทมการน าการจดการความรมาใชจะประสบความส าเรจ ซงจากการศกษาเรองการจดการความรซงเรมตนตงแตสมยของ

34

Plato และ Aristotle (McElyea, 2002, p. 59-65) พบวา ในชวงเรมตนของการจดการความรองคกรสวนใหญจะเนนในเรองเทคโนโลยสารสนเทศและเนนระบบในการเขาถงแหลงความรเครองมอและเทคนค แตในการศกษาของ (DeLong & Fahey, 2000, p. 113-129) พบวา มองคกรเปนจ านวนมากทน าการจดการความรเขามาใชภายในองคกรแลวไมประสบความส าเรจซงสาเหตทท าใหองคกรเหลานนไมประสบความส าเรจในการเรมตนของการน าการจดการความรมาใชในองคกร เนองจากหลายองคกรเนนในเรองการน าระบบเทคโนโลยสารสนเทศมาใชเสมอนวาเปนปจจยเดยวทท าใหการจดการความรในองคกรประสบความส าเรจ แตในความเปนจรงยงมอกหลายปจจยทมผลตอการจดการความรในองคกร หลงจากทการเรมตนการน าการจดการความรมาใชในหลายองคกรแลวประสบความลมเหลว นกวจยหลายทานเรมศกษาปจจยอนในการจดการความรและมความเหนตรงกนวา การจดการความรเปนมากกวาการเกบและจดการขอมล แตเปนกระบวนการทตองการการผกมดเพอใหเกดการสรางและเผยแพรความรไปทวทงองคกร ดงนนจงมนกวจยและนกวชาการหลายทานไดศกษาปจจยทมผลตอการจดการความรไว ดงน Marquardt & Reynolds (1994, p. 26-36) ไดท าการศกษาเกยวกบองคประกอบทส าคญในการจดการความรวา องคกรจะตองมการจดสภาพแวดลอมตางๆ ดงน 1) โครงสรางองคกร ทเหมาะสม 2) วฒนธรรมองคกรทเออตอการเรยนร 3) เทคโนโลยการเรยนร 4) การเปนผน าในการสงเสรมการจดการความร 5) วสยทศน 6) ความสามารถและทกษะของบคลากร และ 7) การมสวน และ 8) การเรยนร Drucker (1995, p. 135) ไดเสนอแนวคดเกยวกบการจดการความรทเปนระบบไว 7 ประการคอ 1) แรงจงใจ 2) เปาหมาย 3) การเรยนร 4) การวางแผน 5) การเขาถงความร 6) การลงมอปฏบต 7) การแลกเปลยน Nonaka & Takeuchi (2004, p. 50-63) ไดกลาวถงในการจดการความรในองคกรมองคประกอบทเปนปจจยส าคญ ดงน 1) การสรางวสยทศนเกยวกบความร 2) การสรางทมงาน 3) สรางบรรยากาศการแลกเปลยนความร 4) การจดการความรและการพฒนา 5) การขบเคลอนงานโดยหวหนางานหรอหวหนาทม 6) การสรางเครอขายภายใน หรอปฏบตงานเปนแบบพหบาทในแตละองคกร 7) การสรางเครอขายภายนอกระหวางองคกร ชมชนและผมสวนเกยวของในการบรขอความร บญด บญญากจ และคณะ (2547, น. 59-62) ไดกลาวถงปจจยทเออใหการจดการความรประสบความส าเรจ ไดแก 1) ภาวะผน าและกลยทธ 2) วฒนธรรมองคกร 3) เทคโนโลยสารสนเทศ 4) การวดผล 5) โครงสรางพนฐาน และระบบการบรหารทรพยากรบคคล

35

วจารณ พานช (2547) ไดกลาวถงปจจยหลกทชวยสงเสรมความเขมแขงของการจดการความร 8 ประการ คอ (1) ภาวะผน า (Leadership) (2) การจดโครงสราง (Organize) (3) วฒนธรรม (Culture) (4) เทคโนโลย (Technology) (5) การใหรางวลและการชมเชย (Award) (6) การวดและประเมนผล (Evaluation) (7) ความรและทกษะ (Knowledge and Skill) และ (8) การจดการ (Management) จากปจจยสนบสนนความส าเรจในการจดการความร นอกจากจะอาศยกระบวนการทเหมาะสมแลวยงตองมปจจยอนทเกยวของเพอใหการจดการความรประสบความส าเรจปจจยเหลานนขนอยกบองคกรแตละองคกรซงอาจจะเกยวของกบภาวะผน า วฒนธรรมองคกร โครงสรางพนฐาน การจดการ ความรความสามารถหรอสมรรถนะขององคกร สวรรณ เหรยญเสาวภาคย (2548, น. 12) ไดกลาวถงองคประกอบทส าคญของการจดการความร คอ คน เทคโนโลยและกระบวนการความร (knowledge process) โดยเฉพาะคนเปนสวนทส าคญทสดในการน าความรไปใชใหเกดประโยชน ในสวนของเทคโนโลยเปนเครองมอทชวยคนหา จดเกบ แลกเปลยนและน าความรไปใชไดงายและรวดเรวขน สวนกระบวนการความรเปนการบรหารจดการเพอน าความรจากแหลงความรไปใชใหเกดการปรบปรงและนวตกรรม ดงนนองคประกอบทง 3 สวนนตองเชอมโยงเขากนอยางเหมาะสม จากการทบทวนแนวคดและทฤษฎเกยวกบองคประกอบหรอปจจยสนบสนนความส าเรจ ในการจดการความรตามทนกวชาการตางประเทศและนกวชาการในประเทศ ผวจยไดสรปปจจยทมสวนชวยในการสนบสนนและสามารถประยกตใชกบการจดการความรเชงพทธในโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาอนประกอบไปดวยแนวคดภาวะผน า และแนวคดบทบาทของเทคโนโลยสารสนเทศส าหรบมาใชเปนกรอบในการศกษาวจย

2.2 แนวคดความรและการจดการความรในพระพทธศาสนา

2.2.1 ความหมายของความรในพระพทธศาสนา แนวคดความรมสวนเกยวของกบศพททกลาวถงความหมาย และระดบของการรบรทแตกตางกน ตวอยางเชน พระไตรปฎกในมหาเวทลลสตรไดใหความหมายของค าวา ปญญาเรยกวา “ธ” ไดแก ความรทว กรยาทรชด ความวจย ความเลอกเฟน ความสอดสองธรรม ความก าหนดหมาย ความเขาไปก าหนด ความเขาไปก าหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะทฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรอยางแจมแจง ความคดคน ความใครครวญ พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย1 (2539, น. 54) สวนพระสารบตรไดกลาวถงเกยวกบเรองของความรไววา “บคคลรชด บคคลรชด เหตนน จงเรยกวา ‘ผมปญญา’ บคคลรชดอะไร คอรชดวา ‘นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ 1 สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานทเทส, (เลม 29 /ขอ 10 /หนา 54)

36

นทกขนโรธคามนปฏปทา’ เหตนนบคคลรชด บคคลรชด จงเรยกวา ผมปญญา” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย2 (2539, น. 489) ในคมภรอภธานปปทปกา (ตร นาคประทป, 2464, น.42) ไดรวบรวมศพททใชเกยวกบความรในพระพทธศาสนาไวรวมกนได 22 ศพทคอ ธ (ปญญาทรงไวซงประโยชน), ปญญา (ความหยงร), พทธ (ปญญาเครองร), เมธา (ปญญาเครองก าจด), มต (ความคด, ความเหน) มต (ความเขาใจ), ภร (ปญญากวางขวาง), มนตา (ความรในคมภร), ปญญาณะ ความหมายเหมอนกบค าวา ปญญา แตรปศพทแปลกกน, ญาณะ ค านรวมกบค าวา ทสสนะ หมายถง การรไตรลกษณ หรอความรทเกดจากสมาธ เชน ทพพจกษ, วชชา (หมายถง ความร 3 ประเภทคอ 1) พระเวท 2) สปปะ หรอศลปะศาสตร 3) ความรทเกดจากสมาธและความรแบบพทธ), โยน (ความรเกดจากการเขาถงสาเหต, ปฏภาณ (ความแตกฉาน), วปสสนา (ปญญาเหนไตรลกษณ), สมมาทฏฐ (ความเหนถกตอง), วมงสา (ปญญาเลอกเฟน), สมปชญญะ (ความรอบคอบ), เนปกะ (ปญญารกษาตน), เวทนา (การรอารมณ), ตกกะ, วตกกะและสงกปปะทง 3 มอรรถเหมอนกนคอ ความคด พระอปตสสะเถระ (2538, น. 210) ไดกลาวไวในหนงสอวมตตมรรควา “ปญญา คอความรอบคอบ ญาณ การวจยธรรม การจ าแนก การก าหนดหมาย การวจย ทเปนการศกษาอนช านาญและชาญฉลาด ในการพจารณากเหนชดเจนและไดความร ปญญาคอความฉลาด ปญญนทรย ปญญาพละ ปญญาเหมอนกบศาตราวธและปราสาท ปญญาคอประทป ปญญาคอรตนะ ความไมหลง สมมาทฏฐ เหลานเรยกวา ปญญา พระมหาวรตน อภธมโม (เฆพวง), (2547, น. 8-9) ไดกลาววาในพทธปรชญาเถรวาท มค าศพททมความหมายตรงกบ “ความร” มใชอยหลายค าดวยกน เชน ปญญา วชชา อภญญา ญาณ ญาณทสสนะ ฯลฯ ซงค าทงหลายเหลานเปนไวพจนความร เพอใหเกดความเขาใจยงขนและอธบายความหมายของแตละค าไว ดงน 1. ปญญา หมายถง ความร, รทว, เขาใจ, รซง ความรชดแจงทสามารถท าใหเกดขนไดโดยฝกฝนพฒนาตนเอง ตรงกบภาษาองกฤษวา wisdom, knowledge, understanding พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), (2543, น. 119) ประกอบดวยปญญา 3 คอ 1) จนตามยปญญา ปญญาเกดแตการคด การพจารณาหาเหตผล 2) สตมยปญญา ปญญาเกดแตการสดบ (ฟง) การเลาเรยน 3) ภาวนามยปญญา ปญญาเกดแตการฝกอบรมลงมอปฏบต 2. ปญญาในไตรสกขา (ศล สมาธ ปญญา) ซงประกอบดวย สมมาทฎฐ ปญญาเหนชอบ กบสมมาสงกปปะ ปญญาในการตดสนใจในการกระท าในทางทถกตอง ซงทงสองประการนเปนองคประกอบของอรยมรรค 8 2สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก, (เลม 12/ขอ 1449/หนา 489)

37

3. วชชา หมายถง ความร ในความหมายทตรงกนขามกบอวชชาหรอความไมร ตรงกบภาษาองกฤษวา knowledge, science ในพทธปรชญาค าๆ นมใชความหมายทตรงกบ transcendental wisdom ซงเปนความรระดบเหนอประสาทสมผสธรรมดาดวย 4. อภญญา หมายถง เปนความรยง เปนความรระดบเหนอประสาทสมผสธรรมดา (higher knowledge, supernormal powers, super knowledge) และเปนความรแบบเจาะจง (direct) 5. ญาณทสสนะ หมายถง ความรทเปนการหยงร (intuition) ถงความเกดขนและเปลยนแปลงไปตามสภาพของความเปนจรงของเหตปจจยหรอรเทาทนเรองน นๆ ตรงกบภาษาองกฤษวา vision หรอ insight พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), (2543, น. 100) 6. ญาณ หรอญาณทสสนะ หมายถง ความรทเปนการหยง รอยางเขาใจและลกซง มลกษณะเกดขนสวางโพลงขนในขณะนนอยางฉบพลนในใจทนท ความรทเรยกวา ญาณ นนเปนความรบรสทธและมอสระจากเหตผล เพราะเปนความรทมความสมพนธกบสภาวะความจรงภายนอกโดยตรง มองเหนตามสภาพความจรงสงนนๆ หรอเรองนนๆ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), (2541, น. 50) พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2553 น. 321) ไดอธบายใหเหนถงความหมายของ ปญญาวา “ความรทว, ปรชาหย งรเหตผล, ความรเขาใจชดเจน, ความรเขาใจหย งแยกไดในเหตผล ดชว คณโทษ ประโยชนมใชประโยชน เปนตน และรทจะจดแจง จดสรรจดการ, ความรอบรในกองสงขารมองเหนตามเปนจรง” พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร), (2556, น. 124) ไดใหความหมายของค าวา ปญญาวา แปลวา ความร นยามความโดยพสดารคอ “ความรชด กรยาทรชด ความเลอกเฟนทว ความก าหนดพรอม ความเขาไปก าหนด ความเขาไปก าหนดเฉพาะ ความเปนบณฑต ความเปนผ ฉลาด ความเปนผละเอยดออน ปญญาเปนเครองจ าแนก ความคด ความพจารณา ปญญาดงแผนดน ความปรชา ปญญาอนนอมไป ปญญาเพยงดงศาสตรา ปญญาเพยงดงปราสาท ปญญาเพยงดงแสงสวาง ปญญาเพยงดงรศม ปญญาเพยงดงรตนะ ความไมหลง ความเลอกเฟนธรรม สมมาทฏฐ ชอวาปญญา” มค าส าคญ 3 ค าทใชเรยกชอ “ปญญา” คอ 1) “ธ” ปญญาทรงจ า 2) “โธนา” ปญญาเครองก าจดลาง ซกฟอกกเลส 3) “โมนะ” ปญญาท าเครองความเปนมน กลาวโดยสรปค าศพทตางๆ ปญญาหรอความรไดมปรากฏอยในคมภรส าคญของพระพทธศาสนาทวไป เชน พระไตรปฎกและอรรถกถา การน าไปใชตองตความหมายทเจาะจงลงไปในเรองนนๆ ความหมายเนอหา การท าความเขาใจ กจะมความซาบซงลกซง จดเดนทแตกตางกนไป แตค าศพทเหลานนเมอสรปลงแลวกคอ ความรในพทธศาสนาเปนหลก ฉะนนความรในทางพระพทธศาสนาจงเนนไปทความรประเภทรแจง รชดรตามความเปนจรงประกอบดวยเหตผล หรอ

38

อกอยางหนงวา ปญญารแจง เปนความรทงทเปนโลกยะและโลกตระ ซงอาจเทยบเคยงไดกบความรทฝงอยตวบคล (tacit knowledge)

2.2.2 การจดการความรในพระพทธศาสนา แนวคดการจดการความรในทางพระพทธศาสนานนมหลกธรรมค าสอนทเกยวของกบการจดการความรอยพอสมควรแตไมไดกลาวถงการจดการความรไวโดยตรง แตสามารถใชเปนหลกธรรมทคอยเออใหการจดการความรในระบคคลและองคกรมประสทธภาพและประสบผลส าเรจมากขน ไดมนกวชาไดกลาวไวในบางประเดนพอทจะน ามากลาวได ดงน สญญา สญญาววฒน (2551 , น. 221-227) ไดอธบายถง การจดการความรเชงพทธ หมายถง การสรางความร การกระจายความร และการใชความรพทธธรรมในการสรางประสทธภาพใหแกองคกร ความรในความรทางโลกโดยเฉพาะทเกยวของกบการจดการความร มความร 2 ประเภทคอ ความรทเปดเผย (explicit) กบความรทไมเปดเผย (tacit) ความรประเภทแรกไดแก ความรทเรยนกนไดทวไปในโรงเรยน วทยาลย มหาวทยาลย จากหนงสอ วทย โทรทศน หนงสอพมพ ความรประเภทหลงเปนความรทซอนอยในตวบคคล เชน ในคนทท างานในองคกร ไมวาจะระดบไหน จากคนสงของ จากผถอหนของบรษท รวมทงลกคา ลกความ ลกศษย หรอคนรบใชคนบางคน มทงความรทเปดเผยและความรทปกปด เชน ผทปฏบตงานในองคกรทงหลาย โดยเฉพาะผทท างานมานาน เพราะคนพวกนมประสบการณเขาไดเรยนรจาการท างาน การน าความรเปดเผยไปใช ในสวนพทธธรรม ความรอยในพระไตรปฎกคอธรรมะ 84,000 เรอง อาจแบงเปนสองประเภทเลยนแบบความรทางโลกคอ ธรรมทเปนโลกยธรรม อนเปนธรรมทเปนประโยชนในการด ารงอยในสงคม ท าใหคนมประสทธภาพเปนคนดและมความสข ท าใหองคกรมความมนคงแขงแรง อยกนอยางเอออาทรและสมครสมานสามคค ตวอยางธรรมะเหลานไดแก ศล พรหมวหาร อทธบาท กลยาณมตร โยนโสมนสการ ความไมประมาท สงคหวตถ อกประเภทคอ โลกตตระ ธรรมทเปนประโยชนสงสดของศาสนาคอ ความวางจากกเลส เรยกวา นพพาน ตวอยางของธรรมประเภทนไดแก อรยสจ อทปปจยตา สงโยชน ยถาภตญาณทสสนะ วปสสนา วมตต วสทธ อยางไรกดธรรมสองประเภทนนกมความสมพนธเกยวเนองกน เปนประโยชนตอกนและกน หรอกลาวอกนยหนง ธรรมบางหมวดอาจเปนไดทงโลกยธรรมและโลกตตรธรรม เชน โยนโสมนสการ พรหมวหาร ความไมประมาท เปนตน ฉะนนการแบงแยกกมประโยชนตอผใชสอยธรรม วาดวยการจดการความร ในเชงพทธการจดการความรคอการสรางความร การแจกจายความร และการใชประโยชนความรเพอคนและองคกร การจดการความรเชงพทธมความตางออกไป ดงน

39

การสรางความรในเชงพทธ คอการปฏบตขนปรยต อนเปนขนเรมตน เปนการเรยนรธรรมะขอและหมวดตางๆ จากต ารา จากคร เรมตงแตความหมาย เปาหมาย ขอบเขต องคประกอบ เปนตน ของธรรมะแตละขอหรอหมวด จนขาวกระจางแจมแจง เปนขนตนของการสรางความร แตการสรางความรยงมสาระตอไปถงการภาวนาหรอวปสสนา นเปนการสรางความรขนสงขนปญญาญาณ เมอไดความรระดบนแลว ผรจะเปนผเจรญหรอพฒนา การไดความรขนนเปนขนโลกกตตระสงกวาขนโลกยะของทางโลก การกระจายความร หรอการแบงปนความรทางพระพทธศาสนาของพระภกษ เปนกจกรรมทเรมจากการเรยนการสอนระหวางพระอาจารยกบพระภกษ สามเณรทเปนศษย รวมไปถงการเทศนสงสอนพทธศาสนกชน การบณฑบาตโปรดสตว การปฏบตกจเกยวกบพธกรรมทางพทธศาสนา รวมถงการน าพระภกษ สามเณรปฏบตวปสสนา ใหไดปญญาเหนธรรมตามความเปนจรง การใชประโยชนความรในเชงพทธ การจดการความรเปนการใชธรรมเพอประโยชนแกบคคลแตละคนและคณะบคคล หรอกลมคน ครอบครว ชมชน องคกร เชน บรษท ธนาคาร โรงงาน กระทรวง กองทพ และองคกรแบบอน จะเหนไดวา ผรบประโยชนจากการจดการความรเชงพทธทเปนการจดการธรรมะ ผรบประโยชนมใชองคกรแบบราชการ (bureaucracy) ดงเปาหมายของการจดการความรทางโลกเทานน แตมประโยชนตอหนวยสงคมกวางกวามาก เพอใหการใชประโยชนเปนไปอยางมประสทธภาพ ในเชงพทธมธรรมะหลายขอทอาจน ามาใชได เชน การใชฉนทะ กอนจะเรมด าเนนการใชความร ผรวมใชความรตองพอใจ รกใครความร ศรทธาเชอมนในความรนนเสยกอน การใชโยนโสมนสการ ความคด หรอรวมกนคดอยางแยบคายรดคม ใชความรใหเปนประโยชนตอองคกร การใชสต กอนทจะคด จะพด และกระท าอะไรลงไป การใชสมปชญญะ ความรตวอยตลอดเวลาวาขณะนก าลงกระท าอะไร ขณะก าลงพด หรอแมแตขณะก าลงคดอะไรอยกตาม อกประการหนง การจะใชความรใหมประสทธภาพ บงเกดประสทธผลตองใชปญญา ความรอบรและประสบการณใชความรนน และประการสดทายผใชความรตองมกลยาณมตร ทอาจเปนวทยากรนอกองคกร หรอแมเพอนรวมงานดวยกนเปนกลยาณมตรใหกนและกน เปาหมายของการจดการความรเชงพทธ ส าหรบทางโลกเปาหมายการจดการความรมงไปทการสรางประสทธภาพใหแกองคกร (bureaucracy) เปนหลก แตเปาหมายของการจดการความรเชงพทธเปนไดท งประสทธภาพแกองคกรดงกลาวคอ ธรรมะสามารถชวยท าใหองคกร มประสทธภาพ เชน ท าใหสมาชกในองคการมคณภาพ มความร มความสามารถ มทกษะในวชาชพหรอท าใหคนท างานในองคกรมความรวมมอประสานกน มความสมครสมานกลมเกลยวกน ตงใจทมเทใหกบงาน สงผลใหองคกรมผลงานทมปรมาณและคณภาพไมเพยงเทานน เปาหมายของการ

40

จดการความรเชงพทธยงอาจมสงกวานน มงท าคนแตละคนใหมความสขในการท างาน ชวตในกลมเพอน ครอบครว ชมชน และสงคมโดยรวม ไปจนถงเปาหมายขนสดทายท าใหแตละคนสามารถบรรลถงสภาวะพนกเลส จตมอสระ มความสงบเยน เรยกวา พระนพพาน วธการจดการความรม 6 กจกรรมคอ 1) การระบวาความรทจะใชในองคกร คออะไร 2) การจดการความรทระบนนจากทตางๆ รวมทงในองคกรนนเอง 3) การสรางหรอพฒนาความรขนมาใหม กรณความรทตองการใชไมปรากฏอยในทองตลาด 4) การแบงปนหรอกระจายความรทหาหรอสรางขนมาแลวใหคนในองคกรไดทราบทวกน 5) การใชความรทเรยนรมาใหเปนประโยชนตอองคกร และ 6) การจดเกบความรเอาไวใชตอไป ในเชงพทธ การระบความร การหาและการสรางความร การกระจายความรและการใชประโยชนจากความร ในสวนการเกบความรเพอเอาไวใชในโอกาสตอไป ซงเรองนสถานการณการจดการความรเชงพทธผดกบการจดความรทางโลกโดยทวไป กลาวคอ ความรคอธรรมะกรณนมอยแลวอยางสมบรณในพระไตรปฎก หรอกลาววาทเกบรกษาอยางดมยแลว คอพระไตรปฎก สงทอาจเพมเตมคอการตความ ขยายความพระธรรมขอหรอหมวดเฉพาะทจะน ามาใชกบองคกรทคนหรอคณะบคคลทเกยวของไดท าไว ความรตรงนกอาจอาศยเครองมอสมยใหม เชน ดสก คอมพวเตอร ซด วซด เปนตน การเกบรกษาไวใชในอนาคตได ทเกบความรอยางดอกแหง คอในตวมนษยแตละคน หากตองการน าความรหรอปญญาในตวมนษยออกมาใชกจะตองท าวปสสนาภาวนา ในสวนการถายทอดความรแกกนและกนในองคกรกคอ กระบวนการสอนควรมลกษณะ 4 ประการคอ 1) การชใหชด หมายถง ถายทอดวชาความรควรชแจงแถลงความรนนๆ หวขอนนใหผฟงเขาใจอยางแจมแจง 2) ชวนใหปฏบต การสอนตองมลกษณะเชอมโยงความรกบงานในองคกรอยางแจมชด ท าใหเหนไดวาจะน าความรไปใชได ใชแลวเกดประโยชนตอตนเองและองคกร 3) เราใหกลา คอการกระตนใหผเรยนมความฮกเหม กลาหาญ กลาฝาฟนอปสรรคทอาจมในการท าความรนนไปประยกตใช และประการสดทาย 4) พาใหราเรงนนคอ ท าใหผเรยนมความสขทงขณะเรยนและเรยนเสรจแลว พระไพศาล วสาโล (2556, น. 6) ไดกลาวถงการจดการความรในทางพระพทธศาสนาไววา ความรทพระพทธศาสนาไดใหความส าคญมากทสดไดแก ความรระดบปญญา หรอความรทเขาใจชวตและโลก ทชวยแกไขปญหาชวตหรอท าใหพนทกขได มใชเพยงแคความรทท างานใหส าเรจตามจดมงหมายเทานน การจดการความรประเภทหลงจะมความส าคญในการประกอบอาชพ แตไมควรละเลยการจดการความรประเภทแรก ซงชวยท าใหชวตมความทกขนอยลง มใจเปนอสระโปรงเบามากขน เพราะไมถกกเลสครอบง า และไมหลงยดตดถอมนในสงตางๆ การจดการความร

41

ประเภทแรกท าใหเราตระหนกชดวาอะไรเปนความสขทแท ไมหลงยดตดเงนทอง ชอเสยง และเกยรตยศเปนสรณะ สรปไดวา แนวคดการจดการความรในทางพระพทธศาสนานนสวนใหญมกจะเนนไปทหลกธรรมค าสงสอนจากพระไตรปฎกทเกยวของกบหลกธรรมพนฐานทเปนโลกยะซงเหมาะส าหรบใชในการจดการความรในการท างาน การเรยน และการด าเนนชวตประจ าวนของบคคลหรอกลมบคคลและองคกร เชน หลกธรรมทสงเสรมใหบคคลเกดการเรยนรในองคกร และเปนหลกส าหรบการพฒนาคณภาพชวต พฒนางานโดยตองอาศยการชวยเหลอสงเคราะหเกอกลกนในเรองของความร ประสบการณ เทคนค และวธการตางๆ จากเพอนกลยาณมตรเพอสงเสรมใหเกดการเรยนรและน าไปสการจดการความรขนระหวางบคคล องคกร หนวยงาน ชมชนและสงคม สวนการจดการความรระดบโลกตตระนน เนนความรระดบปญญานนมจดมงหมายเพอสงเสรมใหบคคลสามารถแกไขปญหาชวตไดอยางย งยน ท าใหชวตมทกขนอยลงจนกระทงหมดจากความทกขในทสด ไมตดอยในอ านาจของกเลสเปนเครองเศราหมองอกตอไป

2.2.3 ตวอยางการจดการความรเชงพทธทสามารถเทยบเคยงไดคอการท าสงคายนา การสงคายนาแปลตามรปศพทวา รอยกรอง คอประชมสงฆจดระเบยบหมวดหมพระพทธวจนะ แลวรบทราบกนทวกนในทประชมนนตกลงกนอยางน แลวกมการทองจ าสบๆ กนมา ในชนเดมการสงคายนาปรารภเหตความมนคงแหงพระพทธศาสนา จงจดระเบยบหมวดหมพระพทธวจนะไว ในครงตอๆ มาปรากฏมการถอผดตความหมายผด มการช าระวนจฉยขอทผด ตความหมายผดนนชวาถกควรเปนอยางไร แลวกท าการสงคายนา โดยการทบทวนระเบยบเดมบาง เพมเตมของใหมอนเปนท านองบนทกเหตการณบาง จดระเบยบใหมในบางขอบาง ในชนหลงๆ เพยงการจารกลงในใบลาน การสอบทานขอผดในใบลาน กเรยกกนวาสงคายนา ไมจ าเปนตองมเหตการณถอผดเขาใจผดเกดขน (สชพ ปญญานภาพ, 2537, 6-7)

2.2.3.1 กระบวนการจดการความรในการสงคายนา 1. ขนตอนการแสวงหาความร สาเหตเกดกระบวนการจดการความรในการสงคายนา เรมตนจากพระอานนททลไดขอพร 8 ประการ ในครงถกคดเลอกจากพระสงฆใหท าหนาทเปนผอปฏฐากพระพทธเจา ในครงนนพระอานนทไดทลขอพรขอท 7 วา “ถาความสงสยของขาพระองคเกดขนเมอใด ขอใหเขาเฝาถามไดเมอนน” และทลขอพรในขอท 8 วา “ถาพระองคทรงแสดงธรรมเทศนาเรองใดในทลบหลงขาพระองค ขอพระองคจงมาตรสบอกธรรมเทศนาเรองนนแกขาพระองค” การทลขอพรในขอท 7 และขอท 8 ของพระอานนทนน ถอวาเปนอปการะแกการรวบรวมพระพทธวจนะใหเปนหมวดหม

42

และเปนจดเรมตนของการแสวงหาความรท าใหพระอานนทไดรบองคความรใหมๆ ซงเปนองคความรโดยนย (Tacit Knowledge) จากพระพทธเจาอยตลอดเวลา ทงยงสามารถทลถามขอธรรมทเกดความสงสยตอหนาพระศาสดาไดทกเวลา ประกอบกบพระอานนทเปนผมสตทรงจ าไวไดมาก มความเพยรเอาใจใสในการเลาเรยนสาธยายและเปนผฉลาดในการแสดงธรรม พระศาสดาไดทรงยกยองสรรเสรญวาเปนเลศกวาภกษทงหลาย 5 ประการ คอ 1) เปนพหสต (ไดรบฟงมาก) 2) มสต 3) มคต 4) มความเพยร และ 5) เปนพทธอปฏฐาก การแสวงหาความรของพระอานนทนนปจจยสนบสนนส าคญทท าใหไดรบความรดานพระธรรมอยางมาก รวมถงพระพทธเจาทรงเปนกลยาณมตรทดของพระอานนทคอยแนะน าบอกกลาวพระธรรมในหวขอตางๆ และเมอพระพทธเจาปรนพพานลวงแลว 3 เดอน การมท าสงคายนาครงท 1 พระอานนทกไดน าความรดานพระธรรมไปใชประโยชนรบหนาทตอบค าถามเกยวกบพระธรรม สวนบทบาทของพระอบาลซงเปนผวสชนาพระวนยนน เมอทานบวชแลว ทานไดเลอกอยในส านกของพระพทธเจาตามค าแนะน าของพระพทธองคเพอจะไดปฏบตวปสสนาธระและบ าเพญคนถธระ (การเลาเรยนดานปรยตโดยเฉพาะดานพระวนย) เพอเปนประโยชนตอการจดเกบความร (ทรงจ า) จากการทพระพทธเจาทรงสงสอนและถายทอดความรเกยวกบพระวนยแกทานสงผลใหพระอบาลเปนผทรงจ าและเชยวชาญในเรองพระวนยทงทเปนขอหามและขออนญาตของพระภกษและภกษณ พระพทธเจาจงไดชอวาเปนกลยาณมตร (อาจารย) ของพระอบาล รวมทงพระอบาลกมความสนใจในการแสวงหาความรดานพระวนยอยแลว จงท าใหทานก าหนดจดจ าพระวนยไดเรว ในคราวสงคายนาครงท 1 พระอบาลจงไดรบมอบหมายใหเปนผตอบค าถามเกยวกบพระวนย ทานจงเปนผเกยวของโดยตรงในการชวยรวบรวมวนยสกขาบทตางๆ ทงของพระภกษและภกษณใหเปนหมวดหมจนถงทกวนน

2. ขนตอนการกลนกรองความร ในการสงคายนาครงท 1 ได มการคดเลอกทรพยากรบคคลทมความรความเชยวชาญมารวมสงคายนาพระธรรมวนยทประชมสงฆไดมมตเหนชอบ มอบหมายใหพระมหากสสปเถระคดเลอกบคคลทเปนพระอรหนตขณาสพ ผมอภญญาเพยบพรอมดวยปฏสมภทาและทรงพระไตรปฎก จ านวน 500 รป โดยมพระมหากสสปเถระเปนประธาน และเปนผซกถามพระธรรมวนย สวนพระอบาลเถระซงเปนผตอบขอซกถามทางพระวนย พระอานนทเถระตอบขอซกถามทางพระธรรม หลงจากตอบขอซกถามแตละขอเสรจแลว คณะสงฆทเขารวมประชมจ านวน จะสวดขอความนนๆ พรอมๆ กน การสวดพรอมๆ กนถอวาเปนการรบทราบและเปนกระบวนการกลนกรองความรของพระอบาลและพระอานนทอกชนหนง เกยวกบเรองทกลาวมาวามความถกตองหรอผดพลาด ถาเหนวาผดพลาดจากขอเทจจรงหรอมความคดเหนทแตกตางกน กท าการ

43

คดคานและท าการแกไข แตถาเหนวาถกตองกท าการรบรองพระธรรมวนยขอนนๆ ประเดนทนาสนใจเกยวกบท าการสงคายนาในสวนทเกยวกบรปแบบการกลนกรองความรมอย 2 ประการ คอ 1) การกลนกรองคดสรรทรพยากรบคคลทมความร ความเขาใจและเชยวชาญดานพระธรรมวนยมารวมท าสงคายนา 2) ในตอนท าการสงคายนากไดมการกลนกรองความรดานพระธรรมวนยอยางเปนระบบมขนตอนการซกถาม การตอบขอซกถาม ขอสงสย มการสวดพรอมๆ กนเพอเปนการทบทวนขอค าถาม ค าตอบ และรบรองความถกตองของเนอความหรอสกขาบทนนๆ สวนในการสงคายนาในครงท 2 รปแบบการกลนกรองความรมความชดเจนมากขนโดยพระเรวตเถระไดสวดสมมตพระขณาสพฝายปาจนกะ 4 รป ฝายเมองปาวา 4 รป และภกษผ ปอาสนะ 1 รป และทานไดน าเอาวตถ 10 ประการ ขนมาถามทละขอ พระสพพากามเถระไดตอบไปตามล าดบ 10 ขอ ยกตวอยางเชน ในขอท 2 การฉนโภชนะในเวลาวกาลเมอตะวนบายคลอยไปแลว ถง 2 องคล ผดตองอาบตปาจตตย เพราะฉนโภชนะในยามวกาล ขอท 8 การดมสราอยางออนทมสเหมอนเทานกพราบ ซงยงไมถงความเปนน าเมาไมควร เปนปาจตตย เพราะดมสราและเมรย พระสพพกามวสชชนาทง 10 ขอ ฝายพระเรวตเถระไดเสนอใหสงฆทราบทกขอและขอมตจากสงฆเพอใหยอมรบวา วตถเหลานผดธรรม ผดวนย เปนการหลกเลยงตอค าสอนของพระพทธเจา ใหสงฆลงมตทกครงทพระสพพากามเถระตอบ มตสงฆเหนวาวตถ 10 ประการน ผดธรรม ผดวนยโดยเสยงเอกฉนท การทพระเรวตเถระไดเสนอขอมลเรองวตถ 10ประการ ใหพระสงฆทราบขอเทจจรงทละขอและไดขอมตเหนชอบหรอไมเหนชอบจากคณะสงฆ เปนกระบวนการทท าใหคณะสงฆไดเกดการกลนกรองพจารณาขอเทจจรงเกยวกบเรองนนๆ อยางรอบคอบแลวจงลงมตชขาดเรองนนๆ ส าหรบหลกธรรมทใชส าหรบการกลนกรองความรในเรองพระธรรมวนยนน สามารถเทยบเคยงไดกบหลกมหาปเทส 4 ซงเปนหลกใหญส าหรบอางเพอสอบสวนเทยงเคยง ดงน หมวดท 1 วาดวยหลกทวไป ไดแก 1. หากมภกษกลาววา ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะพระพกตรของพระผมพระภาควานเปนธรรม นเปนวนย นเปนสตถ 2. หากมภกษกลาววา ในอาวาสชอโนน มสงฆอย พรอมดวยพระเถระ พรอมดวยปาโมกข ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะหนาสงฆนนวา นเปนธรรม นเปนวนย นเปนสตถสาสน 3. หากมภกษกลาววา ในอาวาสชอโนน มภกษผเปนพระเถระอยจ านวนมาก เปนพหสต เรยนคมภร (คอช านาญในพทธพจนทง 5 นกาย) ทรงธรรม ทรงวนย ทรงมาตกา ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะหนาพระเถระเหลานนวา นเปนธรรม นเปนวนย นเปนสตถสาสน

44

4. หากมภกษกลาววา ในอาวาสชอโนน มภกษผเปนพระเถระอยรปหนง เปนพหสต เรยนคมภร ทรงธรรม ทรงวนย ทรงมาตกา ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะหนาพระเถระรปนนวา นเปนธรรม นเปนวนย นเปนสตถสาสน เธอทงหลาย ยงไมพงชนชม ยงไมพงคดคานค ากลาวของผนน พงเรยนบทและพยญชนะ (ทงขอความและถอยค า) เหลานนใหดแลว พงสอบดในสตรเทยบดในวนย ก. ถาบทและพยญชนะเหลานน สอบลงในสตรกไมได เทยบเขาในวนยกไมได พงลงสนนษฐานวา นมใชด ารสของพระผมพระภาคแนนอน ภกษน (สงฆนนพระเถระเหลานน พระเถระรปนน) ถอไวผด พงทงเสย ข. ถาบทและพยญชนะเหลานน สอบลงในสตรกได เทยบเขาในวนยกได พงลงสนนษฐานวา นเปนด ารสของพระผมพระภาคแนแท ภกษน (สงฆนน พระเถระเหลานน พระเถระรปนน) รบมาดวยด โดยสรป คอการยกขออางหรอหลกฐาน 4 ประการ คอ 1) พทธาปเทส ยกเอาพระพทธเจาขนอาง 2) สงฆาปเทส ยกเอาพระสงฆขนอาง 3) สมพหลตเถราปเทส ยกเอาพระเถระจ านวนมากขนอาง 4) เอกเถราปเทส ยกเอาพระเถระรปหนงขนอาง พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย3 (2539, น. 134-137, 253-256 ) หมวดท 2 เฉพาะในทางพระวนย ไดแก 1. สงใดไมไดทรงหามไววา “สงนไมควร” ถาสงนนอนโลมเขากบสงทไมควร (อกปปยะ) ขดกบสงทควร (กปปยะ) สงนนไมควร 2. สงใดไมไดทรงหามไววา “สงนไมควร” ถาสงน นอนโลมเขากบสงทควร (กปปยะ) ขดกบสงทไมควร (อกปปยะ) สงนนควร 3. สงใดไมไดทรงอนญาตไววา “สงนควร” ถาสงนนอนโลมเขากบสงทไมควร (อกปปยะ) ขดกบสงทควร (กปปยะ) สงนนไมควร 4. สงใดไมไดทรงอนญาตไววา “สงนควร” ถาสงนนอนโลมเขากบสงทควร (กปปยะ) ขดกบสงทไมควร (อกปปยะ) สงนนควร พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย4 (2539, น. 139-140) ในการกลนกรองตดสนเพอหาขอยตในเรองพระธรรมวนยบางครงตองอาศยหลกหลกมหาปเทส 4 ทพระพทธองคทรงบญญตไวแลว นอกจากนนยงตองหลกโยนโสมนสการ

3 ดรายละเอยดในพระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค, (เลม 10 /ขอ188 /หนา134-137) และพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต, (เลม 21 /ขอ180 /หนา 253-256) 4 พระวนยปฎก มหาวรรค, (เลม 5 /ขอ305 /หนา 139-140)

45

การคดโดยแยบคาย คอการคดเปนระบบ คดวเคราะหดวยเหตผล มาประยกตใชส าหรบเปนปจจยสนบสนนชวยในการตดสนอกชนหนง กจะท าใหการตดสนเรองพระธรรมวนยหรอเรองอนๆ ทมขอสงสย ขอขดแยงกนอยางมหลกการ มเหตผลรองรบและถกตองตามความเปนจรง

3. ขนตอนการแลกเปลยนความร ขนตอนการแลกเปลยนความรโดยยกตวอยางการสงคายนาครงท 1 มหลกฐานในปาสาทกสตรกลาวไววา ทานพระจนทะปรกษาแลกเปลยนความคดเหนกบพระอานนทเกยวกบการรวบรวมค าสอนของพระพทธเจาแลวพากนไปเฝาพระพทธเจา พระองคทรงแนะน าใหรวบรวมธรรมภาษตของพระองคเพอใหพรหมจรรยตงอยย งยน สวนในสงคตสตรบนทกไววา พระสารบตรไดปรารภเหตการณนครนถนาฏบตร (มหาวระ) ศาสดาของศาสนาเชนไดดบขนธลงพวกสาวกนครนถ ไดเกดความแตกแยกทะเลาะววาทกน เพราะการยดถอขอปฏบตและแปลความธรรมวนยของศาสดาทลวงลบไปไมตรงกน ทานจงพดกบพระสงฆใหดเปนบทเรยนและควรสงคายนาจดหมวดหมพระธรรมวนยไวใหเปนหลกฐาน เพอใหพระศาสนาไมวปรตและด ารงอยไดนาน แมองคพระศาสดาจะปรนพพานแลว พระสารบตรไดแสดงการท าสงคายนาใหดเปนตวอยาง ถอเปนการถายทอดองคความรเกยวกบขนตอนท าสงคายนาเปนครงแรก โดยเรมตงแตธรรมทมองคประกอบเดยว (สงคตเอกก) จนถงธรรมทมองคประกอบ 10 (สงคตทสก) ความทราบถงพระบรมศาสดากทรงเหนชอบดวย และทรงอนโมทนาสาธการ นบไดวาเปนตนแบบแหงการท าสงคายนา นอกจากน ยงมตวอยางการถายทอดแลกเปลยนความรซงถอไดวาเปนวฒนธรรมองคกรในทางพระพทธศาสนาระหวางอาจารยกบศษย (พสอนนอง) ตวอยางเชน พระอบาลเถระเมอบวชเขามาแลว ไดศกษาเลาเรยนในส านกของพระพทธเจา พระอบาลเถระจงเปนผทรงจ าพระวนยไวตอพระพกตรของพระผมพระภาคเจา หลงจากพระพทธเจาปรนพพานแลวพระสงฆจ านวน1,000 รป ทรงจ าไวตอจากทานพระอบาลเถระ พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายมพระมหากสสปเปนประมข กมการทรงจ ากนตอกนมาตามล าดบ พระวนยจงไดน าสบตอมาตามล าดบในส านกพระอบาลเถระ ตงแตการปฐมสงคายนา จนมาถงตตยสงคายนาครงท 3 ส านกพระอบาลเถระจงมล าดบพระเถราจารยในการสบทอดความรดานพระวนย ดงตอไปน พระอบาลเถระ เลาเรยนมาจาก พระสมมาสมพทธเจา พระทาสกเถระ เลาเรยนมาในส านกของพระอบาลเถระผเปนอปชฌายะของตน พระโสณกเถระ เลาเรยนมาในส านกของพระทาสกเถระ ผเปนอปชฌายะของตน พระสคควเถระ เลาเรยนมาในส านกของพระโสณกเถระ ผเปนอปชฌายะของตน พระโมคคลบตรตสสเถระ เลาเรยนมาในส านกของพระสคควเถระผ เปนอปชฌายะของตน และพระโมคคลบตรตสสเถระกเปนผท าการสงคายนาครงท 3 ในสมยพระเจา

46

อโศกมหาราชใน พ.ศ. 235 จะเหนไดวากระบวนการแลกเปลยนความรและถายทอดความรระหวางอาจารยกบศษยจากรนหนงมาสรนหนงท าใหเกดความตอเนองและความถกตองแมนย าของเนอหาสาระดานพระวนยจนมาถงยคปจจบน

4. ขนตอนการจดเกบความร การท าสงคายนาในแตละครงสงผลตอพฒนาการเกยวกบการจดเกบองคความรดานพระธรรมวนยพอจะสรปได ดงน การสงคายนาครงท 1 มระบบการการจดเกบองคความรดานพระวนยและพระอภธรรมโดยการทองจ าและสงวธยายปฎกนนๆ โดยมขปาฐะ (ปากตอปาก) และในการสงคายนาครงท 2 กมรปแบบในการจดเกบองคความรในดานพระธรรมวนยเหมอนกบครงท 1 แตรายละเอยดของการสงคายนาครงท 1 และครงท 2 มการกลาวถงไวในพระวนยปฎก จลลวรรค แมในวนยปฎกจะไมกลาวถงค าวาพระไตรปฎกในการสงคายนาครงท 1 และการสงคายนาครงท 2 แตในสมนตปปาสาทกา ซงเปนอรรถกถาอธบายวนยปฎกนน บอกวาการจดหมวดหมค าสอนของพระพทธศาสนาใหเปนรปเปนรางอยางพระไตรปฎกนนมมาตงแตครงปฐมสงคายนาแลว ในสวนความเหนของสชพ ปญญานภาพ, (2537, น. 8) ไดใหขอสงเกตเกยวกบการจดแบงหมวดหมค าสอนออกเปนปฎกตางๆ ไววา ตามคมภรพระวนยปฎก การสงคายนาครงท 1 และครงท 2 ไมมค ากลาวถงปฎกเลย เพราะใชค าวาการตอบเรองพระวนย (วนยวสชนา) และการตอบเรองพระธรรม (ธรรมวสชนา) ยงไมไดแยกการจดหมวดหมเปน 3 ปฎก แตเรยกวาธรรมวนยรวมๆ กนไป โดยรวมพระสตตนตปฎกกบอภธรรมปฎกอยในค าวา ธรรม แตสวนใหญมกเขาใจกนวา เมอไมมการกลาวถงพระอภธรรมปฎกอยางชดเจน กแสดงวาพระอภธรรมปฎกนนแตงขนมาในภายหลง (สชพ ปญญานภาพ, 2537, น. 8) สวนการสรปผลแหงการสงคายนาครงท 1 ในคมภรสมนตปาสาทกา อรรถกถาวนยไดบรรยายวา พระสงคตภาณกาจารยไดจดไวเปนหมวดหมพระธรรมวนยออกเปน 3 หมวดใหญ เรยกวา “ปฎก” คอ 1) พระวนยปฎก ประมวลพระพทธพจนสวนวนย 2) พระสตตนตปฎก ประมวลพระพทธพจนสวนพระสตร 3) พระอภธรรมปฎก ประมวลพระพทธพจนสวนพระปรมตถ สวนการสงคายนาครงท 3 ระบบการจดการจดเกบองคความรจากการสงคายนาโดยการทองจ า และสาธยายพระวนยโดยมขปาฐะ (ปากตอปาก) ครบทง 3 ปฎก คอ พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก ส าหรบการท าสงคายนาครงท 5 นนมความส าคญมาก เพราะไดมการจารกพระธรรมวนยลงในใบลานเพอใหงายตอการทองจ าพทธพจนและจดเกบค าสอนไวไดนาน การสงคายนาครงน สามารถสรปความส าคญได 2 ประการคอ

47

1. นบเปนครงแรกทมการจดบนทกพระพทธวจนะเปนลายลกษณอกษรลงบนใบลาน ดวยภาษาบาล ตามต านานระบวาไดจารกอรรถกถาลงไวดวย 2. พระธรรมวนยทถกจารกไวเปนลายลกษณอกษรครงน ถอวาเปนตนฉบบของพระไตรปฎกของฝายเถรวาท ซงภายหลงปรากฏวา มผน าเอาไปแปลเปนภาษาของตน ตอมาในการการท าสงคายนาครงท 9 ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก คณะสงฆและราชบณฑตช าระพระไตรปฎก ไดมการพฒนาการในการจดบนทกและการจดเกบพระพทธพจนซงเปนองคความรในทางพระพทธศาสนาทดยงขน โดยจารกลงในใบลาน ปดทองทบปกหนา ปกหลง และกรอบเรยกวาฉบบทอง สวนการสงคายนาพระไตรปฎกในครงท 10 ไดมการจดพมพเปนเลมเปนครงแรกถอเปนพฒนาการดานการบนทกและจดเกบองคความรเกยวกบเนอหาในพระไตรปฎกทสบทอดมาตงแตหลงพทธกาลทมทนสมยมากทสดในขณะนน โดยจดท าขนเมอ พ.ศ. 2431 สมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว การตรวจช าระพระไตรปฎกครงนแลวเสรจเมอ ป พ.ศ. 2436 เปนพระไตรปฎกบาลอกษรไทย จ านวน 35 เลม นบเปนครงแรกทมการตพมพพระไตรปฎกเปนเลมสมดในประเทศไทยและของโลก สวนในปจจบนไดมรปแบบการจดเกบเนอหาของพระไตรปฎกลงในหนงสอ สอส าหรบใชเกบขอมลส ารอง ประกอบไปดวย (1) สอเกบขอมลแบบจานแมเหลก (Magnetic Disk device) เชน ฮารดดสก (Hard disks) (2) สอเกบขอมลแสง (Optical Storage Device) เชน CD และ DVD และการจดเกบขอมลลงในระบบเทคโนโลยสารสนเทศ ระบบเครอขายคอมพวเตอรทเรยกวาอนเตอรเนตในรปแบบตางๆ เชน อเมล เวบไซต เปนตน เพอใหงายตอการจดเกบ สามารถเขาถงและใชงานไดอยางรวดเรวยงขน จากขอมลเบองตนทกลาวมาแลว จะเหนไดวาการจดเกบองคความรซงเปนค าสงสอนของพระพทธเจา หลงจากพระพทธองคไดเสดจดบขนธปรนพพานไปแลว พทธสาวกไดมการจดท าสงคายนา และมการจดเกบองคความรดานพระธรรมวนยไวเปนหมวดหม เพอใหงายตอการเขาถง และการทองจ า ถาจะเปรยบเทยบการจดเกบองคความรพระธรรมวนยไวเปนหมวดหมของพระพทธศาสนากบแนวคดการจดหมวดหมสากลในสมยแรกๆ ทเ รยกวา อนกรมวธาน (Taxonomy) คอวชาทวาดวยการจ าแนก การจดระเบยบ และมการตงชอ เชน การตงชอสงมชวตโดยรวบรวมสงมชวตทมความสมพนธกน ไวเปนประเภทเดยวกน เชน อารสโตเตล ไดแบงสตวออกเปน 2 ประเภท คอ 1) สตวทมกระดกสนหลงและสตวทเมดเลอดสแดง 2) สตวไมมกระดกสนหลงและไมมเมดเลอดสแดง และไดจ าแนกพชออกเปน 3 กลมคอ 1)ไมเนอออนและไมลมลก 2) ไมพม 3) ไมใหญ ตอมาไดมแนวคดของ จอหน เรย (John Ray; ค.ศ. 1628-1705) ไดตพมพผลงานในเรองเกยวกบ อนกรมวธาน (Taxonomy) หลายฉบบ และในป 1956 Benjamin Bloom

48

น ากลมนกจตวทยาการศกษากลมหนงพฒนาการจดกลมพฤตกรรมทางสมองทส าคญตอการเรยนร ระหวาง ป 1990 ได มนกจตวทยากลมใหม Lorin Anderson ซงลกศษยเกาของ Bloom ปรบปรงกลมพฤตกรรมขนมาใหม และสะทอนผลงานในศตวรรษท 21 เปนตวแทนของค ากรยาใหมทมความเกยวเนองกบ Anderso’s Taxonomy เพออธบายระดบทแตกตางกนของกลมพฤตกรรรม 6 ขนตอน ดงน 1) ความจ า 2) ความเขาใจ 3) น าไปใช 4) วเคราะห 5) ประเมนคา และ 6) สรางสรรค

(Anderson & Krathwohl, 2001) ดงไดแสดงขนตอนการจดหมวดหม (Anderson & Krathwohl Taxonomy) มาประยกตใชกบการท าสงคายนาตามตารางท 2.10 ดงน

ตารางท 2.10 ขนตอนการจดหมวดหม (Anderson & Krathwohl) ประยกตกบการท าสงคายนา

ขนตอนการจดหมวดหม (Anderson & Krathwohl)

เทคนควธปฏบต

1. ความจ า พทธสาวกสามารถระลกหรอจดจ าพระธรรมวนยได

- เรยนรทรงจ า ใหค าจ ากดความ - ระลก - พดซ า สวดพรอมกน

2. ความเขาใจ อธบายความคดรวบยอดได ถามตอบในสวนทสงสยใหกระจางแจง

- บรรยายแจกแจง - ชแจงเหตผล - ชแหลงทมา - แปลความหมาย

3 . น า ไ ป ใ ช น า ขอ ม ล ค ว า ม ร เ ด ม ไปประยกตใชใหเขากบสถานการณตางๆ อยางเหมาะสม

- จดหมวดหมพทธพจนใหกบบคคล สถานการณ - แกไขปญหาความเหนผดคลาดเคลอนจากธรรม - สบทอดพระพทธพจน และแกปญหาบคคล สงคม

4. วเคราะห จ าแนกหวขอ หมวดหม ความเขากนได ความแตกตางระหวางสวนตางๆ ของพระธรรมวนยไดอยางถกตอง แมนย า

- เปรยบเทยบขอมลจากหลายแหลง - ตรวจสอบความถกตอง - จ าแนกเปนหมวดหม - แบงแยกหวขอธรรมใหเหมาะสม - วนจฉยชขาด

5. ประเมนคา พสจนขอสงสยหรอตดสนความผด ความถก โดยอาศยบคคล หมคณะบคคลทมความเชยวชาญเฉพาะดาน

- อภปรายขอคดเหน - รวมกนประชมพจารณาตรวจสอบ - เลอกแกนแทพทธพจน - สนบสนนขอคดเหนทถกตอง - ใหคณคาและความส าคญกบพระธรรมวนย - ประเมนคาจากอดต ปจจบนและการน าไปใชในอนาคต

49

6. สรางสรรค สรางแนวความคด ขอคดเหนมมมองใหมๆ ทสอดคลองกบพทธพจน เพอการน าไปประยกตใช

- ทรงจ า ตความ กลนกรอง เกบรวบรวมเปนระบบ - ส รา งสรรคโดยใช เทคโนโลย เ ปน อปกรณสนบสนนในการจดเกบพระพทธพจนเพอความสะดวก รวดเรวและงายตอการเขาถง - พฒนาความรใหทกคนยอมรบและเขาใจตรงกน เพอการใชปฏบตรวมกนได - จดจ า จารก เขยน ตพมพ บนทก เผยแพรโดยใชวธจดเกบในยคแรก คอการจดจ าในตวบคคล แบบจ าปากตอปาก ตอมาเปลยนเปนการจารก หรอเขยนลงในใบลาน และมการพฒนาตพมพพระไตรปฎกลงในหนงสอ ในปจจบนใชการบนทกพระพทธพจนลงในสออปกรณ เครอขายสารสนเทศ เชน เครอขายคอมพวเตอรทเรยกวาอนเตอรเนต ในรปแบบตางๆ เชน อเมล เวบไซต Facebook และอนๆ

ทมา: จดมงหมายทางการศกษา (Taxonomy of Educations) ทางดานสตปญญา (Cognitive Domain) ฉบบปรบปรงใหม ค.ศ. 2001 (ดดแปลงจาก ศกดชย หรญรกษ)

5. ขนตอนการเผยแพรความร ในสงคตสตรบนทกไววา พระสารบตรไดปรารภเหตการณอนนาเศราสลดใจของเหตการณของพวกสาวกนครนถทเกดความแตกแยกทะเลาะววาทโจมตกนเอง ดวยเหตทยดถอปฏบตและแปลความธรรมวนยของศาสดาทเพงจะลวงลบไปไมตรงกน จงปรารภกบพระสงฆใหดเปนบทเรยนวาควรสงคายนาจดหมวดหมพระธรรมวนยไวเปนหลกฐาน เพอไมใหพระพทธศาสนาวปรตและด ารงอยไดนานแมพระพทธเจาปรนพพานไปแลว พระสารบตรไดแสดงไวใหดเปนแบบอยางถอเปนการถายทอดความรดานการท าสงคายนาขนเปนครงแรก ความทราบถงพระบรมศาสดากทรงเหนชอบดวยและทรงอนโมทนาสาธการ นบไดวาเปนตนแบบแหงการสงคายนาเพอการจดเกบองคความรดานพระธรรมวนย การถายถอดและเผยแพรความรดานการจดท าการสงคายนาของพระสารบตร มผลน าไปสการสงคายนาพระธรรมวนยครงท 1 และครงตอๆ มา ในการสงคายนาท 1 ทประชมไดตกลงใหสงคายนาพระวนยกอนเปนอนดบแรก เพราะพระวนยเปนแกนหรอเปนรากแกวของพระศาสนา แลวจงสงคายนาพระสตตาภธรรม เมอสงคายนาแตละปฎกจบลง ไดมการถายทอดความรแบบทองจ าดานพระวนยโดยพระอบาลเถระ ความรดาน

50

พระอภธรรมโดยพระอานนท ไปสพระสงคตภาณกาจารย (พระอรหนตขณาสพ จ านวน 500 รป ทเขาประชม) ไดทองจ าและสงวธยายปฎกนนๆ โดยมขปาฐะ (ปากตอปาก) มาตามล าดบ จนถงการสงคายนาครงท 5 ไดมการถายทอดพระธรรมวนยจารกลงในใบลานเปนครงแรก เปนการแสดงใหเหนถงพฒนาการในการถายทอดองคความรจากรนหนงมาสอกรนหนง จนท าใหองคความรดานพระธรรมวนยสบทอดมาจนถงปจจบนน

6. ขนตอนการประยกตใชความร การน าเอาหลกพระธรรมวนยจากพระไตรปฎกทไดจากการสงคายนามาประยกตใชใหเหมาะสมกบบรบทของบคคล องคกรและสงคมในยคปจจบนดงทปรากฏในคมภรพระไตรปฎกและนกวชาทางดานพระพทธศาสนาไดกลาวเอาไวพอจะยกตวอยางได ดงน

หลกธรรมส าหรบใชในการแสวงหาความร น าทพย วภาวน (2547, น. 7-8) ไดอธบายวา พนฐานของการแสวงหาความรของการเรยนรตลอดชวตไดแก การอาน การฟง การไตถาม และการจดบนทก ซงสอดคลองกบหลกหวใจนกปราชญ คอ ส จ ป ล ส ไดแก สตะ คอ การฟง การฟงเปนการเปดใจเพอรบฟงขอมลขาวสารกอนทจะคดวาเรองทรบฟงนน มเหตผลนาเชอถอหรอไมเพยงใด การฟงจงเปนเครองมอการแสวงหาความร จ ไดแก จนตนะ คอ การคด การคดเปนการท างานของสมอง สมองของคนเราม 2 ซก ซกซายและซกขวาท าหนาทแตกตางกน โดยทางซกซายท าหนาทควบคมการใชเหตผล ใชตรรกะ การค านวณ การเปรยบเทยบ การแจงนบ การวเคราะหเจาะลก สวนซกขวาท าหนาทควบคมความคด สรางสรรค อารมณ จตใจ สญชาตญาณและลางสงหรณ ป ไดแก ปจฉา คอ ค าถาม การซกถามเรองทสงสยและตองการขอมลเพมเตม เปนการแสวงหาความร หลงจากทไดอานและฟง เพอชวยใหเกดความเขาใจไดชดเจนขน เพอใหเกดความกระจาง และเขาใจทถกตอง ล ไดแก ลขต คอ การเขยน การเขยนหรอการบนทก เปนการบนทกขอความเพอเตอนความจ า เพอประโยชนในการบนทกนนมาทบทวนภายหลง จดเฉพาะใจความส าคญ เปนการสรปความ เพอความเขาใจอกชนหนง และเพอปองกนความสบสนและหลงลม หากใชหลกหวใจนกปราชญในการแสวงหาความรยอมท าใหผลของการเรยนรบรรลเปาหมาย ผลทไดรบจากการเรยนรหรอความใฝรคอ ความร ทกษะและเจตคต หรอความรสก เชน คณธรรม จรยธรรม คานยม

51

หลกธรรมส าหรบใชในการการเผยแพรความร หลกการการถายทอดความรในพทธศาสนาพระพทธเจาไดตรสแสดงแนวทางส าหรบใหพระภกษไดปฏบตเพอความเหมาะสมและเปนแบบแผนในการถายทอดความรแกบคคลทตองการความร ตวอยางเชน พระพทธเจาทรงวางแนวทางองคแหงธรรมกถก (องคแหงพระผ แสดงธรรม) ไว 5 ประการ ทกลาวไวในอทายสตร ดงน 1) อนปพพกถา กลาวความไปตามล าดบ 2) ปรยายทสสาว ชแจงยกเหตผลมาแสดงใหเขาใจ 3) อนทยต ปฏจจ แสดงธรรมดวยอาศยเมตตา 4) น อามสนตโร ไมแสดงธรรมดวยเหนแกอามส คาตอบแทน 5) อตตานญจ ปรญจ อนปหจจ แสดงธรรมไมกระทบตนและผอน พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย5 (2539, น. 263) นอกจากน ย งมตวอยางพทธว ธ หรอเทคนคในการถายทอดความรของพระพทธเจาใหกบพทธสาวกและพทธศาสนกชนทวไป มลกษณะส าคญ 4 ประการ ดงน 1) สนทสสนา ชแจงใหเหนชด 2) สมาทปนา ชกชวนใหอยากรบเอาไปปฏบต 3) สมตเตชนา เราใจใหอาจหาญแกลวกลา 4) สมปหงสนา สงสอนปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย6 (2539, น. 124) พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), (2544, น. 46-50) ไดกลาวถงพทธวธเพอใชในการเผยแพรและถายถอดความรในพระพทธศาสนา ม 4 ลกษณะ ไดแก 1) สอนดวยวธการสนทนา ซงวธนเหมาะกบผทยงไมเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา ยงไมร ไมเขาใจหลกธรรม เปนการใชค าถามน าสการสนทนาเพอเขาสความเขาใจธรรมและเกดศรทธาในทสด 2) สอนดวยวธบรรยาย เหมาะกบการสอนในทประชมใหญ และผฟงมพนฐานศรทธาอยบาง แตตองการหาความรเพมเตม 3) สอนดวยวธการตอบปญหา ซงวธนผสอนตองรจกวธตอบ เขาถงวตถประสงคในการถาม จะสามารถชวยแกปญหาไดตรงจดเหมาะสม ท าใหการสอนไดผลดยงขน 4) วางกฎกตกาในการอยรวมกน พรอมกบชเหตผลของการมกฎกตกานน พระศรคมภรญาณ (สมจตต วนจนทร) (2556, น. 417) ไดกลาวถง กระบวนถายทอดความรไวในหนงสอพทธปรชญาวา ชดความรพนฐานม 2 ระดบคอ 1) ระดบอายตนะ 5 ประกอบดวย จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ และกายวญญาณ 2) ระดบอายตนะ 6 ไดเพมมโนวญญาณ เขามากระบวนการเรยนรจงม 2 ลกษณะคอ

5สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต, (เลม 22 /ขอ 159 /หนา 263) 6สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค, (เลม 9 /ขอ 322 /หนา 124)

52

ลกษณะท 1 การศกษาจากคมภร หรอวรรณกรรมตางๆ รวมทงการไดรบจากประสบการณแวดลอมผานทางทวาร (ชองทาง) ตางๆ ลกษณะท 2 การถายทอดความรจากจตสจตระหวางศษยกบอาจารย เนองจากชาวตนตระเชอวา ค าสอนตางๆ ทบรรจลงในคมภรเหลาน พระพทธเจาแสดงพระกายในรปของเทพตางๆ เชน เอารปอาทพทธธรรมกายทรงแสดงไว ถายทอดสสาวกโดยวธการตางๆ

จดมงหมายของการใชความรในทางพระพทธศาสนา ในพระไตรปฎกใหความหมายของปญญาวา “ปญญา คอความรทว กรยาทรชด ความวจย ความเลอกเฟน ความสอดสองธรรม ความก าหนดหมาย ความเขาไปก าหนด ความเขาไปก าหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะทฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรอยางแจมแจงความคดคน ความใครครวญ” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย7 (2539, น. 54) ฉะนน ในทางพระพทธศาสนาเมอกลาวถงปญญา กคอกลาวถงเรองความร แมวาความรจะมหลายระดบกตาม แตการใชความรในพระพทธศาสนามเปาหมายครอบคลมไปถงความมปญญาในการพจารณาใหมชวตความเปนอยทสขสงบทางกาย วาจาและใจไดทงในปจจบนและอนาคต ดงน 1) การใชความร (ปญญา) เพอความสขในปจจบน (ทฏฐธมมกตถะ) พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2549, น. 18-19) ไดกลาวถงเปาหมายของการพฒนาปญญา (ความร) เพอประโยชนสขทเปนรปธรรม ตามองเหน เปนประโยชนสขในระดบตนตามหลกความตองการของมนษยอนไดแก ปจจย 4 ซงเปนเรองของวตถหรอดานรปธรรมทประกอบไปดวย 1) การมสขภาพทด รางกายทแขงแรงและสมบรณ ไมเจบไขไดปวย สขสบายใชการไดด 2) การมทรพยสนเงนทอง การงานด ารงชพดวยอาชพสจรตเปนหลกเปนฐาน สามารถพงตนเอง จดหาใชจายและเกบออม 3) การมความสมพนธทดกบเพอนมนษย สถานะทางสงคมเปนทยอมรบมกลยาณมตร และ 4) การมครอบครวทสมบรณและเปนสข การใชปญญาเพอใหเกดความสขสงบในระดบตนนตรงกบศพทเฉพาะทเรยกวา “ทฎฐธมมกตถะ” คอประโยชนปจจบน อนถอวามนษยจะขาดไมได เพราะถอเปนฐานทมนคงตอการด าเนนชวตตอไปในภายภาคหนา ซงทกคนตองพฒนาปญญาตนเองใหเกดขนและใชปญญาเพอหาสงเหลานมาเพอความสขของตน ท าใหสขภาพด เมอสขภาพด กสามารถหาเงนไดสะดวก เมอมทรพยสน สงทตามมา คอฐานะทางสงคม เปนทยอมรบ มยศ มต าแหนง สบเนองอาศยกน ท าใหไดมาซงมตรและบรวาร ชวยใหท าอะไรไดสะดวกและกวางไกลขน อนเปนฐานใหครอบครวมนคง

7 ดรายละเอยดในสตตนตปฎก ขททกนกาย มหานทเทส, (เลม 29 /ขอ 10 /หนา 54)

53

และมความสขเลยงดบตรหลานได จะสามารถสรางสรรคความเจรญของชวตครอบครว วงศตระกล และสงคมประเทศชาตตอไป แตถาบคคลใดขาดประโยชนระดบตนนชวตกจะล าบาก พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2549, น. 197-199) 2) การใชความร (ปญญา) เพอประโยชนสขในอนาคต (สมปรายกตถะ) มนษยใชปญญาพฒนาจนสามารถบรรลประโยชนสขในระดบตนมาได แตใชวาจะเพยงพอ โดยยงมขอบกพรอง คอยงรสกไมโปรงโลงใจเตมท การพฒนาปญญาจนสามารถบรรลประโยชนสขระดบทสงขนจงมความจ าเปน การพฒนาปญญาเพอใหไดประโยชนในขนนเปนเรองของจตใจทลกซงลงไป เรยกวาประโยชนทเลยจากตามองเหน (ดานนามธรรม) หรอเลยไปขางหนาไมเหนเปนรปธรรมตอหนาตอตา เรยกวา สมปรายกตถะ เชน ความมชวตทมคณคาเปนประโยชน การทเราไดชวยเหลอผอนไดท าประโยชนใหแกเพอนมนษย เมอใดทนกถงขนมา วาไดท าชวตใหมคณคา ไดใชชวตอยางมประโยชนจะท าใหอมใจและมความสขอกแบบหนง พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2549, น. 27) 3) การใชความร (ปญญา) เพอการบรรลธรรม (ปรมตถะ) พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต), (2547 , น. 42-43) การพฒนาปญญามเปาหมายสงสดคอ การบรรลธรรมซงเปนภาวะชวตทพบความสขอยางแทจรง ลกษณะส าคญของภาวะชวตน คอการมองสงทงหลายตามทมนเปนหรอเหนตามความเปนจรง รสามญลกษณะทเปนอนจจง ทกขง อนตตา รเทาทนสมมตบญญต ไมถกหลอกใหหลงไปตามรปลกษณภายนอกของสงทงหลาย และยอมรบความจรง เมอพฒนาปญญาจนถงขนบรรลธรรมแลวจะกลายเปนผบรรลธรรม เปนสาวกทแทของพระพทธเจาทเรยกวา สาวกสงฆ หรอทเรยกวา อรยบคคล หรอพระอรยะซงแปลวา ผเจรญ ผประเสรฐ หรอผไกลจากกเลส พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต), (2547, น. 129) ฉะนน การทบคคลใชความรทเกดจากการแสวงหามาเพอพฒนาความร (ปญญา) ใหเกดประโยชนตามล าดบ ตงแตการใชความรเพอความสขในการด าเนนชวต การศกษาเลาเรยน การท างานการพฒนาองคกรและนวตกรรมในปจจบน การใชความรเพอการเขาถงแกนแทของชวต มคณคาตอตนเองและตอสงคมท าใหเกดประโยชนในอนาคต และการใชความรเพอการบรรลธรรมหลดพนจากความทกขทงปวง คอประโยชนตามจดมงหมายของพระพทธศาสนา ทจะก าจดกเลส และใหรเทาทนความจรงทงหลาย รถงความทสงทงหลายเปนอนจจง ทกขง และอนตตาแลวรจกโลกและชวตตามความเปนจรง จนกระทงสามารถวางจตใจตอชวตและโลกไดอยางถกตองเปนจตทสงบ โลง ผองใส เบา เปนอสระ ปราศจากกเลสทมผลมาจากการใชปญญา สรปไดวา ในแงของหลกธรรมในทางพระพทธศาสนาทสามารถน ามาประยกตใชและเออประโยชนตอการจดการความรในองคกร ดงทไดกลาวมาแลวเบองตนพอสรปไดดงน

54

การใชหลก ส จ ป ล เปนพนฐานของการแสวงหาความรของการเรยนรตลอดชวต, การใชหลกมหาปเทส 4 ส าหรบตดสนหรอกลนกรองความรทมขอสงสยหรอโตเถยงกนใหยตลง, การประยกตใชองคแหงธรรมกถก 5 ประการ ซงเปนจรรยาบรรณทส าคญของนกเผยแพรความร และการใชพทธวธ 4 ประการ ซงเปนเทคนคในการเผยแผความรใหกระจายทวบคคลและองคกร เพอน าไปสจดมงหมายการใชความร (ปญญา) 3 ระดบ ตามความสามารถของแตละบคคล ไดแก 1) การใชความรเพอความปกตสขในปจจบน 2) การใชความรเพอประโยชนปกตสขในอนาคต 3) การใชความรเพอการบรรลธรรม

2.2.4 หลกธรรมทเปนปจจยสนบสนนความส าเรจในการจดการความรเชงพทธ พระพทธศาสนาไมไดกลาวถงโดยตรงเกยวกบหลกธรรมทน าไปใชกบจดการความร แตกมหลกธรรมทพอจะหยบยกมาเทยบเคยงและน ามาประยกตใชกบการจดการความรกบบคคล กลมบคคล และองคกรใหมประสทธภาพและประสบผลส าเรจ ดงทปรากฏในคมภรทางพระพทธศาสนาและนกวชาการหลายทานไดกลาถงหลกธรรมไวในแงมมตางๆ แตไมไดระบไวโดยอยางชดเจนวามหลกธรรมอะไรทสงผลโดยตรง หรอโดยออมตอการท าใหการจดการความรเชงพทธส าหรบบคคลหรอองคกรใหมประสทธภาพและประสบผลส าเรจได เพยงแตไดกลาวถงหลกธรรม เพอใหบคลากรในหนวยงานและองคกรตางๆ ท างานอยางมความสข มความสามคคตอกน เกดความเจรญกาวหนาและประสบผลส าเรจ ดงทนกวชาการและคมภรทางพระพทธศาสนาไดกลาวเอาไว ดงน สญญา สญญาววฒน (2551, น. 227-229) ไดกลาวโดยสรปหลกพทธธรรมส าหรบการจดการความร (Knowledge management) เพอจะท าใหองคกรมประสทธภาพและประสทธผล และยงกอใหเกดความสขแกสมาชกในองคกรเพมขน กลาวโดยรวมความรทปรากฏในพระไตรปฎกแบงออกเปน 3 ประเภทคอ ก. ความรทวไป มไดตงแตเรองทวา ชวตคอการศกษาไตรสกขา ผลของไตรสกขาทเรยกวาภาวนา หนาทของคร/นกเรยน ข. ความรส าหรบสมาชกในองคกร มหลายเรองคอ 1) แนวทางการสรางปญญา 2) แนวทางการสรางความสข และ 3) แนวทางการท างานใหประสบความส าเรจ ค. ความรส าหรบองคกร ท าใหองคกรมนคง เปนองคกรเรยนร และองคกรประสทธภาพ มความรหลายเรองคอ 1) ความรในการท าใหคนผกพนคดถงกน (สงคหวตถ) 2) แนวทางการอยรวมกน (สาราณยธรรม) 3) การเปนผน าทด (พรหมวหาร) 4) แนวทางท าใหองคกรมความมนคงย งยน (อปรหานยธรรม) 5) แนวทางการสรางอ านาจ (จกรวรรดวตร) และ 6) การสรางพลง (พละ5)

55

ขนตอไปคอ การถายทอดแบงปนความรระหวางสมาชกกอาศยธรรมหรอความรในการถายทอดความรทเรยกวาบพนมตทเรมตนดวยกลยาณมตรและลงทายดวยโยนโสมนสการ (การคดเปน) รวมท งอาศยหนาท 2 อยางของครและนกเรยนคอ สอนศลปวทยา (วชาชพ) และเสนอคณธรรม ตลอดจนเลยนแบบการสอนของพระพทธเจาคอ 1) ชใหชด 2) ชวนใหปฏบต 3) เราใหกลา และ 4) ท าใหราเรง ส าหรบขนลงมอปฏบตคอ ยดถอธรรมะส าหรบสมาชกในองคกร และธรรมะส าหรบองคกรทสรปมาแลวขางตนเมอปฏบตทกอยางทกลาวมา การจดการความรเชงพทธกจะเกดขน ท าใหองคกรมประสทธภาพ และสมาชกในองคกรมคณภาพ คณธรรมและความสข นอกจากน การจดการความรทเกยวของกบหลกพทธธรรมประกอบไปดวยเรอง ดงน 1. การด าเนนการอยางตอเนอง ซงผน าองคกรจะตองเอาใจใสสนบสนนเทคนคอยางใดอยางหนงทใชกนในปจจบน ทเรยกวา ชมชนปฏบต (Community of practice) ซงหลกพทธธรรมอาจเทยบเคยงไดกบหลกอปรหานยธรรม บวกกบจกรวรรดวตรและพละ 5 2. การพฒนาและวจยโดยมสวนรวม (PAR- Participatory Action Research) ในสวนพทธธรรมกจะเปนเรองของชวต คอการศกษา ไตรสกขา บพนมต และวมงสาของอทธบาท แนวคดการจดการความรในทางพระพทธศาสนานนสวนใหญมกจะเนนไปทหลกธรรมค าสงสอนของพระพทธองคทเกยวของกบหลกธรรมพนฐานทเปนโลกยะธรรมโดยสวนมากคอหลกธรรมทใชไดกบทกคนในองคกร ในการบรหารองคกรและการจดการความรในองคกร เชน หลกการพฒนาคณภาพชวต ทเรยกวาไตรสกขา หลกการท างานใหประสบผลส าเรจทเรยกวาอทธบาท 4 หลกการชวยเหลอสงเคราะหเกอกลกนในองคกรเรยกวาสงคหวตถ 4 และหลกธรรมเกยวกบการอยรวมกนในองคกรดวยความสามคคเรยกวา สาราณยธรรม 6 เปนตน พระไพศาล วสาโล (2544, น. 13-17) ไดน ามาสรปและใหความหมายของกระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา หรอกระบวนการเรยนรวถพทธคอกระบวนการทเปนไปเพอความเจรญแหงปญญาม 3 ขนตอนเชอมโยงสมพนธกน ไดแก 1) การรบรจากการเสวนาสตบรษคอ การฟงสทธรรม 2) การคดคอโยนโสมนสการ 3) การปฏบต คอธรรมานธรรมปฏบต กระบวนการเรยนรในแตละขนสามารถเกดปญญาไดโดยไมตองรอใหครบกระบวนการ สามารถเกดปญญาจากการคด (จนตมยปญญา) รบรสดบฟง (สตตมยปญญา) และปญญาจากการปฏบต (ภาวนามยปญญา) รวมความแลวความสมพนธระหวางการรบร การคด และการปฏบตเปนสงส าคญตอการเรยนร ในขณะท พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) (2543, น. 20) ไดกลาวเกยวกบการปฏบตทเรยกวา ธมมานธมมปฏบต คอการเลอกหวขอธรรมยอยมาปฏบตใหสอดคลองกบธรรมใหญ เชน เลอกประเดนทไดเรยนรมานนมาทดสอบแกปญหาในชวตจรง เมอเรยนรจากครหรอรบ

56

ขอมลจากแหลงตางๆ จนไดสตมยปญญา แลวจงคดวเคราะหเรองนนจนได จนตามยปญญา แลวจากนนกถงขนสดทายคอ ธรรมานธรรมปฏบต เปนการน าความรทไดจากการทดลองท าจนเกดทกษะ นนคอการปฏบตซงจะท าใหเกดภาวนามยปญญา คอความรทเกดจากประสบการณตรง เปนปญญาขนสงสด ส าหรบปญญาวฑฒธรรมนมความส าคญตอการจดการความรในสวนทเกยวกบกระบวนการเรยนร เพราะเปนองคธรรมทเกอหนนใหกระบวนการเรยนรด าเนนไปอยางไดผลด เชน เมอตองการศกษาหาความรในสงทเปนประโยชนเกดความเจรญงอกงามในชวต ในเบองตนตองเขาหาคนด หรอกลยาณมตร ไดแก คร อาจารย หรอบคคลทมความรความสามารถในเรองทตองการศกษาหาความร เพอขอความร ค าแนะน า เมอไดรบค าแนะน าแลว กฟงดวยความตงใจ สนใจดวยความเคารพออนนอมถอมตน การเขาหากลยาณมตรจะท าใหไดฟงสงทไมเคยฟง เขาใจยงขนในสงทเคยฟงมาแลว และเปนการบรรเทาความสงสย ท าความคดเหนใหตรง และในขณะทฟงตองพจารณาตามเพอใหเกดความเขาใจทถกตองตามความเปนจรง วธคดพจารณาเพอใหเกดความเขาใจทถกตองคอคดหาเหตผลในเรองนนๆ วามความเชอมโยงกนหรอไมอยางไร ถายงไมพบเหตและผลของเรองนนกตองซกถามจนเขาใจ นอกจากนอาจหาความรเพมเตมจากการสนทนา อภปราย รวมถงการสงเกต เฝาดอยางพนจพเคราะหดวยเหตผล ไตรตรองและขนตอนทส าคญของกระบวนการเรยนรเชงพทธ คอการฝกหด ท าใหบอยใหมาก ซงเปนประสบการณตรงของผเรยนร

หลกกลยาณมตตตาและโยนโสมนสการเปนปจจยภายในและภายนอกทเออตอการพฒนาความร นกวชาการดานพระพทธศาสนาไดกลาวถงการหลกกลยาณมตตตาและหลกโยนโสมนสการเปนปจจยภายในและปจจยภายนอกทเออตอการพฒนากระบวนการเรยนรไว ดงน พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), (2537, น. 109-110) ไดกลาวาถงเรองกลยาณมตรและโยนโสมนสการไววา พระพทธศาสนาสอนใหทกคนเปน อตตนาถะ คอเปนทพงของตนได หรอพงตนได และเปน ปรนาถะ คอเปนทพงของคนอนได หรอมสงทจะใหแกคนอน และสอนใหทกคนเปนกลยาณมตตะ คอมมตรด เพอใหมสง (ความร) ทจะไดรบจากคนอนได เพอน าเอามาใชพฒนาตนเองใหพงตนเองได ถาระบบนเปนไปอยางสมดล ตนเองกจะเจรญงอกงาม และพาบคคลอนใหเจรญงอกงามไปดวย เปนการเจรญงอกงามรวมกน แตถาในกรณไมมบคคลทจะเปนกลยาณมตรคอไมมบคคลผมความรทจะใหแกบคคลอน พระพทธศาสนากสอนใหใช โยนโสมนสการ คอความรจกคด รจกพจารณาโดยแยบคายซงจะท าใหสามารถเฟนหาคณคาสวนทด ความร หรอประโยชน แมจากสงหรอบคคลทไมมอะไรทจะใหแกบคคลอนได การมโยนโสมนสการเปนการพงตนเองไดในระดบสงสด หรอเปนการพงทประเสรฐ

57

นอกจากนพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), (2549, น. 614-616) ไดกลาวถง ศรทธาเปนเพยงปจจยทน าไปสปญญา (ความร) แตสงทท าใหปญญาของบคคลเจรญงอกงามขนได ตองอาศยโยนโสมนสการในตนเอง ศรทธาเปนเพยงตวกระตนเชอมโยงใหเกดโยนโสมนสการ ศรทธาเปนปจจยภายนอกทมาจากผอนเปนผชกจงใหเชอถอ หรอใหค าแนะน าสงสอน เรยกอกอยางวา ปรโตโฆสะ ดงนนการพฒนาความรและการเรยนรทน าไปสปญญาตวแรกคอ สมมาทฏฐ มาจากเหตปจจย 2 ประการคอ ปรโตโฆสะ (เสยงจากผอน คอกลยาณมตร) และโยนโสมนสการ พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย8 (2539, น. 491) จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบหลกธรรมค าสอนจากนกวชาและคมภรทางพระพทธศาสนาทไดน าเสนอมาแลวนน หลกธรรมทสามารถจะน ามาประยกตใชกบการวจยการจดการความรเชงพทธของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาไดนน สามารถสรปไดจ านวน 4 หลกธรรม คอ 1) หลกกลยาณมตตตา 2) หลกวฑฒธรรม 3) หลกสาราณยธรรม และ 4) หลกอปรนานยธรรม แตอาจจะมหลกธรรมอนทมสวนเกยวของกบการจดการความรเชงพทธอก

2.3 การบรณาการแนวคดการจดการความรตะวนตกกบการจดการความรเชงพทธ การศกษาวจยการจดการความรเชงพทธของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษานนผวจยไดน าเอาแนวคดวาดวยความรตะวนตกกบแนวคดความรในทางพระพทธศาสนามาท าการเปรยบเทยบเพอตองทราบวาแนวคดทงสองอยางมความสอดคลองหรอแตกตางกน และน าเอาแนวคดทสอดคลองกนมาบรณาการและประยกตใชกบการจดการความรเชงพทธเพอประโยชนในการท าวจยและเปนประโยชนกบวงการวชาการดานการจดการความรตามตารางท 2.11 ดงตอไปน

เปรยบเทยบแนวคดความรตะวนตกกบความรเชงพทธ

ความรตะวนตก ความรเชงพทธ

การใช ใชในการท างานพฒนาตนเองและองคกรใหเจรญกาวหนา และเกดนวตกรรม

การใช ใชในการพฒนาตนเอง ชมชนและสงคมใหทกคนเขาใจชวตและโลกตามความเปนจรง

จดมงหมาย เพ อความส า เ รจในการท างาน เพ อความมประ สท ธ ภ าพ เ ก ดปร ะ ส ท ธ ผ ลและ เพ ม

จดมงหมาย พฒนาตนเอง องคกรและแกไขปญหาชวตใหพนจากความทกข (ปญหา) ทงในปจจบนและ

8สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก, (เลม12 /ขอ 452 /หนา 491)

58

ความสามารถในการแขงขน อนาคต ประเภทของความร 1. ความรทแจงชด (explicit knowledge) 2. ความรทอยในตวบคคล (tacit knowledge)

ประเภทของความร 1. ความรโดยสภาวะหรอธรรมชาตของความร ไดแก สญญา วญญาณ ปญญา 2. ความรโดยทางการรบร ไดแก ผสสะ 3. ความรโดยการพฒนาทางปญญาไดแก สญญา ทฐฏ และญาณ 4. ความรทเกดจากกจกรรมและผลงานของมนษย ไดแก สตะ ทฏฐ และญาณ

การจ าแนกความรตามระดบ 1. ระดบขอมล 2. ระดบสารสนเทศ 3. ระดบความร 4. ระดบปญญา

การจ าแนกความรตามระดบ 1. ความรระดบวญญาณ (ความรแจงในอารมณ) 2. ความรระดบสญญา (การก าหนดไดหมายร) 3. ความรระดบทฏฐ (ความเชอทมเหตผล) 4. ความรระดบอภญญา (ความสามารถพเศษของจต มคณสมบตพเศษ 6 ประการ) 5. ความระดบญาณ (ความรทเกดจากการหยงรสภาวะตามความเปนจรง) 6. ความรระดบสมโพธ (การตรสร) ความรระดบสงสดพนจากความทกขทงปวง

ตารางท 2.11 เปรยบเทยบแนวคดความรตะวนตกกบความรเชงพทธ (ทมา: ผวจย)

จากตารางการเปรยบเทยบเกยวกบแนวคดความรตะวนตกกบแนวคดความรเชงพทธ สามารถน ามาวเคราะหได ดงน การใชความร แนวคดความรตะวนตก (สากล) ใชความรเพอประกอบอาชพ เลยงชวต เนนความอยรอดและความเจรญกาวหนาของตนเองและองคกรเปนหลก เชน การใชความรเพอการพฒนาบคลากรและองคกรใหมความเจรญกาวหนามประสทธผลในการท างาน หรอสรางนวตกรรม สวนแนวคดความรเชงพทธนนไดเนนการใชความรเพอการพฒนาคณภาพชวตและการท างานอยางสจรต (ศล) การใชความรเพอพฒนาคณภาพจตใหมความสารถในการท างานและสามารถเผชญกบปญหาและกเลสทเกดขนภายในจตใจไดอยางมนคง (สมาธ) และสามารถใชความรเพอการพจารณาเหนและเขาใจทกสงในโลกตามความเปนจรง (ปญญา) ในแงของการใชความรทสอดคลองกน

59

ระหวางแนวคดการใชความรตะวนตกกบการใชความรเชงพทธคอ เนนไปทการใชความรเพอพฒนาตนเองและองคกรใหเกดใหมประสทธภาพและมความเจรญกาวหนาซงเปนประโยชนในปจจบนทเรยกวา ทฏฐธมมกตถประโยชน ในสวนทแตกตางกนคอ การใชความรเชงพทธสามรถยกระดบความรใหกลายเปนปญญา คอความรแจงเหนจรงตามความเปนจรง และมเปาหมายสงสด คอการการใชความรเพอก าจดกเลสไดอยางสนเชง หลดพนความทกขทงปวงทเรยกวา ปรมตถประโยชน (ประโยชนอยางสงสด) จดมงหมาย แนวคดการใชความรตะวนตก เนนการใชความรเพอความส าเรจในการท างานเปนหลก โดยมตวชวดคอการท างานใหมประสทธภาพ และเกดประสทธผลตามเปาหมายขององคกรทวางไว รวมทงมความสามารถในเชงการแขงขนกบองคกรอนๆ สวนการใชความรเชงพทธเนนการใชความรเพอแกไขปรบปรงและพฒนาตนเอง เพอท าใหชวตตนเองใหมความร ความคดเหนทถกตอง (สมมาทฏฐ) สามารถน าความรไปยกระดบตนเองในเชงประจกษโดยมจดมงหมายเพอมภมคมกนในชวตและการท างาน รเทากนทงดานบวกและดานลบของสงคม (โลกธรรม 8) ทงในปจจบนและอนาคต และสามารถน าความรมาชวยเหลอสงคมในดานตางๆ ประเดนในสวนทสอดคลองกน คอการใชความรมงเพอพฒนาตนเองและองคกรใหมความเจรญกาวหนาเกดประสทธภาพและผลส าเรจ แตจดมงหมายสงสดของการใชความรมแตกตางกนดงทกลาวมาแลว ประเภทของความร แนวคดความรตะวนตกสามารถแบงออกเปนประเภทหลกๆ ได 2 ประเภทคอ ความรทแจงชด (explicit knowledge) และความรทอยในตวบคคล (tacit knowledge)ในสวนความรเชงพทธสามารถแบงประเภทของความรออกไดเปน 2 ประเภทเหมอนกน คอ 1) ความรทเปนนามธรรม (ธรรมารมณ) จ าแนกตามสภาวะของขนธ ไดแก สญญา (ความจ าไดหมายร) วญญาณ (ความรแจงทางอารมณ) ปญญา (ความรในสงขารขนธ), ความรทเกดจากการพฒนาทางปญญาไดแก สญญา (ความก าหนดได) ความรทางทฏฐ (ความเหน ทฤษฎ ความเชอตางๆ) และญาณ (ความหยงร), ความรทเกดจากกจกรรมและผลงานของมนษย ไดแก ทฏฐ และญาณ (ความหยงร), ความรทเกดจากการอาศยรบรโดยผานอายตนะทางใจ จดเปนความร (โดยนย) ทอยในตวบคคล (tacit knowledge) 2) ความรทเปนรปธรรม ไดแก ความรทเกดจากผสสะหรอเกดขนทถกตองสมผสทางอายตนะ (แดนรบร) ภายนอกผานทางทวารทง 5 คอ ทางตา ทางห (สตะ ความรทไดจากการรบฟง เลาเรยน หรอถายทอดกนมา) ทางจมก ทางลน และทางกาย จดเปนความรทแจงชด (explicit knowledge) จะเหนไดวาความรตามแนวคดตะวนตกกบแนวคดเชงพทธมความใกลเคยงและสอดคลองกนในเรองของการแบงออกเปน 2 ประเภทเหมอกนคอ ความรทอยในตวบคคล (นามธรรม, ตามนย) กบความรทเปดเผย (รปธรรม) แตความความเชงพทธมความซบซอนมากกวา

60

เพราะความรเชงพทธนนมทงความรในระดบโลกยะและความร (ปญญา) ในระดบโลกตตระ สวนความรตามแนวคดตะวนตกเนนความรเรองโลกยะ (ใชการท างาน เอาตวรอด สรางนวตกรรม และเพมความสามารถในการแขงขน) เปนหลกส าคญ การจ าแนกความร แนวคดความรตะวนตกสามารถแบงความรออกเปน 4 ระดบ คอ 1) ระดบขอมล 2) ระดบสารสนเทศ 3) ระดบความร 4) ระดบปญญา ในสวนการจ าแนกความรเชงพทธสามารถแบงล าดบขนของความร หรอภมธรรมออกเปน6 ระดบ ดงน 1) ความรระดบวญญาณ 2) ความรระดบสญญา 3) ความรระดบทฐฏ หรอมโนภาพ 4) ความรระดบอภญญา 5) ความรระดบญาณ และ 6) ความรระดบสมโพธ (การตรสร) เมอพจารณาเปรยบเทยบแลว ความร 4 ระดบของตะวนตกมความใกลเคยงกนหรออาจจะกลาวไดวามความสอดคลองกบความรเชงพทธใน 3 ระดบแรกคอ ความรระดบวญญาณ ระดบสญญา และระดบทฐฏ หรอมโนภาพ เพราะเนนการใชความรเพอใชพฒนาตนเองและพฒนาองคกรจดเปนความรในระดบโลกยะ ในสวนความรเชงพทธตงแตระดบท 4 พฒนาตอยอดมาจากความร 3 ระดบแรกและมแนวโนมทพฒนาไปสความรระดบโลกตตระคอความรระดบสมโพธ

เปรยบเทยบกระบวนการจดการความรตะวนตกกบกระบวนการจดการความรเชงพทธ

กระบวนการจดการความรตะวนตก กระบวนการจดการความรเชงพทธ

1. การแสวงหาความร - เปนวธการเพอใหไดมาซงความรจากการแสวงหาจากแหลงตางๆ ท งจากภายในและภายนอกองคกร - กระบวนการเพอใหไดมาซงความรสบคคลและองคกรโดยอาจไดความรจากผ เ ชยวชาญ ระบบอนเตอรเนต ต ารา หนงสอพมพ เทคโนโลยสารสนเทศ 2. การกลนกรองความร - ประมวลกลนกรองความรใหอยในรปแบบและภาษาทเขาใจงายและใชงานไดงาย เชน การจดท าอภธานศพทของค าจ ากดความความหมายของค าตางๆ เพอแตละหนวยงานใชในการปฏบตงาน

1. การแสวงหาความร - การแสวงหาความรผานทางการสมผสทางอายตนะภายในกบอายตนะภายนอก เพอมงการฝกฝนพฒนาตนเอง และมงการเขาถงความจรงของชวตโดยอาศยหลกหลกธรรมทเ กอกลตอการเ รยนร เ ชน หลกกลยาณมตร, หลกปรโตโฆสะ หลกสทธรรม 3, หลกวฑฒธรรม 4, หลกพหสต 5, และหลกใชหลก ส จ ป ล เปนตน และจากแหลงเรยนรอนๆ 2. การกลนกรองความร - ใชหลกเกณฑทจะตรวจสอบความร เชน การใชหลกกาลามสตร10 ประการ, การใชหลกเกณฑตดสนการกลนกรองความร 3 ประการ คอ 1)ใชหลกโยนโสมนสการ 2) ใชผ เ ชยวชาญ 3) ขอมล ต ารา คมภร นอกจากน นยงใชหลกมหาปเทส 4 เปนการการยก

61

เพอใหมความเขาใจตรงกน 3. การจดเกบความร - จดโครงสรางและเกบขอมลเปนระบบเพอสามารถคนหาและสงมอบไดอยางรวดเรวถกตอง และเหมาะสม - จดเกบโดยจ าแนกรายการตางๆ เชน ขอเทจจรง นโยบายหรอข นตอนการปฏบตงาน -สามารถเขาถงความรและน ามาใชงานไดงายในอนาคต 4. การแลกเปลยนความร - tacit knowledge แลกเปลยนดวยวธการตางๆ เชน ทมขามสายงาน กจกรรมกลม ชมชน/ชมนมแหงการเรยนร ระบบพเลยง การสบเปลยนงาน เวทแลกเปลยนความร และการสงเกตการณ - explicit knowledge แลกเปลยนความรดวยวธการ เชน เอกสาร สอ ฐานความร เทคโนโลยสารสนเทศ เปนตน 5. การเผยแพรความร - โดยการเขยน การพดคย ตพมพ การเป ลยนงาน การน า เทคโนโลยและอนเทอร เ นตมาใชถ ายโอน เผยแพรความรเพอใหมความสะดวกรวดเรวยงขน 6. การประยกตใชความร - การใชหรอการประเมนความรโดยคนในองคกร

ขออางหรอหลกฐาน เพอสอบสวนเทยงเคยงในการกลนกรองตดสนความรใหเขากบยคปจจบน 3. การจดเกบความร - เทยบเคยงการท าสงคายนามการจดเกบพทธพจนโดยพระสาวกอาศยการทองจ าแบบปากตอปาก (มขปาฏะ) ในการสงคายนาครงท 1 ตอมามพฒนาการทองจ าและจดพระธรรมวนยเปนหมวดหม ในการสงคายนาครงท 5 มการจารกและจดเกบพระธรรมวนยลงในใบลาน ป จ จบน มก า รจด เ ก บคว ามโดยก าร ตพ มพ ใ ชเทคโนโลยสารสนเทศมาสนบสนนการจดเกบและเผยแพรพทธพจนลงในเครอขายคอมพวเตอรทเรยกวาอนเตอรเนต เพอสะดวกตอการเขาถงและการใชงาน 4. การแลกเปลยนความร - อาศยกลยาณมตรเ ปนผ เ อออ านวย เพ อใหการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน - กลยาณมตร ทเปนตวบคคลหมายรวมเอาคณธรรม คณสมบต ความสามารถการสอน เชน วธการ เทคนค กลวธอบายการสอน เปนตน และกลยาณมตรทเปนองคประกอบแวดลอม ไดแก หลกการด าเนนการตางๆ ทเออใหการเรยนรใหไดผลด เชน หนงสอ สอมวลชน บคคลตวอยาง และสงแวดลอมทางสงคมทด 5. การเผยแผความร - ระหวางศษยกบอาจารย แบบมขปาฐะ (ปากตอปาก) หรอเรยนจากต าราทเรยกวา ปรยตธรรม และน ามาปฏบตจนเกดปฏเวธ (ผลส าเรจ) อาศยหลกการเผยแผ เชน หลกองคแหงธรรมกถก พทธวธในการถายทอดความรโดยอาศยเทคโนโลยสารสนเทศมาชวยเสรม 6. การประยกตใชความร - การประยกตหลกธรรม เชน หลกการสรางปญญา 3 (สตมยปญญา จนตามยปญญา ภาวนามยปญญา), หลก

62

- เปนการใชและน าความร ประสบการณอนมคาขององคกรมาใชประโยชนอยางสรางสรรคและและมการพฒนาและยกระดบความรอยางตอเนองจนเกดเปนนวตกรรม

วฒฑธรรม 4, หลกสปปรสธรรม 7, หลกสาราณยธรรม 6 เนนการใชความรเพอประโยชน 3 อยาง คอ 1) การใชความ ร เพ อประโยชน สขในปจจบน 2) เพ อประโยชนสขในอนาคต 3) เพอแกปญหา หมดกเลส (การบรรลธรรม)

ตารางท 2.12 เปรยบเทยบกระบวนการจดการความรตะวนตกกบกระบวนการจดการความรเชงพทธ (ทมา: ผวจย)

จากการเปรยบเทยบกระบวนการจดการความรตะวนตก (สากล) กบกระบวนการจดการความรเชงพทธนน พบวา มความคลายคลงกนในประเดนเกยวกบใชกระบวนการจดการความรเพอการพฒนาตนเองและองคกรใหมความเจรญกาวหนาโดยอาศยผเชยวชาญ บคคลทเปนกลยาณมตร หลกธรรม ระบบคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศชวยมาสนบสนนกระบวนการจดการความรเพอใชประโยชนในปจจบน นอกจากนน กระบวนการจดการความรทงสองอยาง มงเนนจดการความรพนฐานโดยมศลและธรรมาภบาลเปนตวก ากบและถอเปนกระบวนการจดการความรในระดบในโลกยะเหมอนกน สวนประเดนทมความแตกตางออกไปคอ กระบวนการจดการความรเชงพทธเนนความรทง 3 มต คอ มตทางดานศล สมาธ และปญญา เพราะกระบวนการจดการความรเชงพทธนนเนนเพอประโยชน 3 อยางคอ1) เพอความสขในปจจบน ซงมความสอดคลองกบกระบวนการจดการความรตะวนตก ทเนนการจดการความรโดยอาศยบคคล เทคนค เครองมอ และเทคโนโลยสารสนเทศเพอพฒนาตนเองและองคกรโดยมศลและหลกธรรมาภบาลเปนตวก ากบ 2) เพอประโยชนสขในอนาคต โดยใชกระบวนการจดการความรทเนนความสจรตทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ (ศล สมาธ) ส าหรบการการพฒนาตนเองและองคกรใหเจรญกาวหนาในอนาคตอกชนหนง และ 3) เพอการบรรลธรรมและแกปญหาชวต เปนขจดปญหาดานความไมรไดอยางสนเชง เพราะมศล สมาธ และปญญาเปนองคประกอบหลก เนนกระบวนการจดการความรเพอไปพฒนาความรไปสปญญา (ความรแจงเหนจรงตามความเปนจรง) เพอตองการแกปญหาชวตคอการหลดพนจากความทกขถอเปนเปาหมายสงสดของกระบวนการจดการความรเชงพทธในระดบโลกตตระ ฉะนน กระบวนการจดการความรตะวนตกกบกระบวนการจดการความรเชงพทธสามารถน ามาบรณาการกบกระบวนการจดการความรทง 6 ขนตอนโดยอาศยบคคลทเปนกลยาณมตร เทคนค หลกธรรม สอ ระบบเครอขายคอมพวเตอร และเทคโนโลยสารสนเทศมาชวยสนบสนน แตมเปาหมายตางกนตรงประเดนกระบวนการจดการความรตะวนตกเนนจดการความรเพอการพฒนาตนเองและองคกรมความเจรญกาวหนามความสามารถแขงขนกบองคกรอนไดถอเปนการ

63

จดการความรในระดบสามญทวไป (โลกยะ) สวนกระบวนการจดการความรเชงพทธนนเนนการจดการความรเพอพฒนาตนเองแขงกนกบตวเองและท าใหองคกรเจรญกาวหนาเปนไดท งกระบวนการจดการความรในระดบโลกยะและสามารถยกระดบไปสโลกตตระไดดวย

2.4 แนวคดและทฤษฎปจจยสนบสนนความส าเรจในการจดการความร

2.4.1 แนวคดและทฤษฎภาวะผน า จากการศกษาพบวา ไดมผใหความหมายเกยวกบผน าและภาวะผน าไวหลากหลาย ดงน Bass (1990, p. 20) ไดใหความหมายของไววา ผน า คอผทมความสามารถในการกระตนใหเกดการเปลยนแปลงตอคนในกลม และเปนผทการกระท าของตนเองมผลตอสมาชกในกลมมากกวาทคนอนจะมผลกระทบตอพฤตกรรม หรอความคดของตนเอง Plunket (1992, p. 325) ไดใหความหมายของผน าไววา ผน า คอผทสามารถชกจงใหผอนท างานใหบรรลเปาหมายหรอวตถประสงคของตนเองทก าหนดไว โดยไดรบการนบถอ ความไววางใจ การยอมรบ ความจงรกภกด และความเตมใจทจะรวมมอท างานจากผอน กว วงศพฒ (2535, น. 14-15) ไดสรปแนวคดเกยวกบผน าไว 5 ประการคอ 1. ผน า หมายถง ผซงเปนศนยกลางหรอจดรวมของกจกรรมภายในกลม เปรยบเสมอนแกนของกลม เปนผมโอกาสตดตอสอสารกบผอนมากกวาทกคนในกลม มอทธพลตอการตดสนใจ 2. ผน า หมายถง บคคลซงน ากลมไปสวตถประสงคหรอสจดหมายทวางไว ชแนะใหกลมไปสจดหมายปลายทางกถอวาเปนผน าทงนรวมถงผน าทน ากลมออกนอกลนอกทางดวย 3. ผน า หมายถง บคคลซงสมาชกสวนใหญคดเลอกหรอยกใหเขาเปนผน าของกลมซงเปนไปโดยอาศยลกษณะทางสงคมมตของบคคลเปนฐาน และสามารถแสดงพฤตกรรมของผน าได 4. ผน า หมายถง บคคลซงมคณสมบตเฉพาะบางอยางคอสามารถสอดแทรกอทธพลบางประการอนกอใหเกดการเปลยนแปลงของกลมไดมากทสด 5. ผน า หมายถง บคคลผซงสามารถน ากลมไปในทางทตองการ เปนบคคลทมสวนรวมและเกยวของโดยตรงตอการแสดงบทบาทหรอพฤตกรรมความเปนผน า พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต, (2550, น. 3) ไดใหความหมายของค าวาผน าไววา ผน า คอบคคลทสามารถประสานชวยใหคนทงหลายรวมกนโดยการทวาจะเปนการอยรวมกนกตาม หรอท าการรวมกนกตาม ใหพากนไปดวยด สจดหมายทดงาม Yukl (1994, p. 47) ไดกลาววา ภาวะผน า คอกระบวนทมอทธพลตอผตาม วตถประสงคของกลมหรอองคกร กจกรรมขององคกร แรงจงใจของผตามทจะใหบรรลวตถประสงค การรกษาความสมพนธและการท างานเปนทม

64

Kotter (1996, p. 95) ไดกลาวา ภาวะผน า หมายถง ความสามารถในการเผชญหนากบภาวะการเปลยนแปลงได โดยผน าเปนผสรางวสยทศนใหเปนตวก ากบทศทางขององคกรในอนาคต จากนนจงจดวางคนพรอมท งสอความหมายใหเขาใจวสยทศนและสรางแรงบนดาลใจแกคนเหลานนใหสามารถเอาชนะอปสรรคเพอไปสวสยทศนดงกลาว Daft (2008, p. 4-5) ไดใหความหมาย ภาวะผน า หรอการเปนผน าเปนความสมพนธทมอทธพลระหวางผน าและผตามทมความตงใจตอการเปลยนแปลงทส าคญ และการเปลยนแปลงนน สะทอนจดมงหมายทมรวมกนระหวางผน าและผตาม

ตน ปรชญพฤทธ (2543, น. 618) ไดสรปความหมายวาภาวะผน า หมายถง การทบคคลหนง (ผน า) พยายามทจะใชก าลงสมอง ก าลงกาย และก าลงใจ เพอจงใจหรอดลใจใหผตามกระท าการอยางใดอยางหนง ใหเปนไปตามวตถประสงคของตน และเพอผลประโยชนของสวนรวม และการจงใจหรอดลใจเชนนน จะไมเปนการบงคบ ตลอดจนตองไดรบความยนยอมจากผตามดวย

อดม ทมโฆสต (2544, น. 230) กลาววา ภาวะผน าคอ การะบวนการใชอ านาจทแสดงถงความสมพนธระหวางผน ากบผตาม เพอใหบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนงขององคกร ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (2550 , น. 5) ใหความหมาย ภาวะผน า หมายถงความสามารถของบคคลในการเปลยนแปลง การใชกระบวนการ วธการ คณลกษณะสวนตวทบคคลในฐานะผน าองคกรใชในการจงใจ มอทธพลตอผอนใหรวมมอท างานเพอบรรลวตถประสงคขององคกร และการเปลยนแปลงองคกรไปสระดบทดขน สรปไดวา ภาวะผน า คอคณสมบตของบคคลทมความรความสามารถ มศกยภาพ และ มบารมสามารถใชศาสตรและศลปะในการกระตน โนมนาวใจใหผอนยอมรบและปฏบตตามจนบรรลเปาหมายขององคกรทตงเอาไว

แนวคดและทฤษฎภาวะผน า พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552, น. 172-173) ไดกลาวสรปแนวทางการศกษาภาวะผน าในปจจบนวาม ทฤษฎเกยวของกบภาวะผน ามจ านวนมากมาย สามารถจ าแนกเปนแนวทางการศกษาหลกได 4 แนวทาง คอ 1. แนวทางคณลกษณะ (Trait Approach) แนวนเนนการหาคณลกษณะทวไปของผน าเพอเปรยบเทยบกบบคคลทไมใชผน า 2. แนวทางพฤตกรรมนยม (Behavior Approach) แนวทางนไดจ าแนกประเภทผน าจากพฤตกรรมทแสดงออกมา 3. แนวทางทวปฏสมพนธ (Dyadic Approach) ซงเนนความสมพนธระหวางผน ากบผตาม

65

4. แนวทางสถานการณ (Contingency Approach) ซงไดอธบายความสมพนธระหวางประเภทของภาวะผน ากบลกษณะทางสถานการณ นอกจากแนวทางหลกทง 4 แนวทางแลว การศกษาภาวะผน าในยคปจจบนไดขยายออกไปสการศกษาทเนนภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ซงเปนการใชผน าเพอการเปลยนแปลงสถานการณในการปฏบตงานขององคกรใหเ อออ านวยตอการบรรลประสทธภาพยงขน ในขณะทบญสง หาญพานช (2546, น. 240-242) ไดกลาวถง การจดการความรใหประสบความส าเรจไดอยางดนนผน าหรอผบรหารตองมความเขาใจแนวคดและตระหนกถงประโยชนทจะไดรบจากการจดการความรใหการสนบสนน สอสารภายในองคกร ผลดดนใหมการจดการความรและถอเปนพนธะผกพนของผบรหารระดบสง โดยผบรหารมบทบาทตอการจดการความร ดงน 1) เปนผ สราง สนบสนน เปนครและเปนผ ประสานดานงบประมาณ สถานท เทคโนโลย ทมงานทมความร แรงจงใจและรางวลตอบแทน เอกลกษณและคานยมของบคลากร บรรยากาศทเออตอการเรยนร การท างานและการแบงปนแลกเปลยนความรระหวางกนของบคลากรในสถานศกษา 2) เปนผออกแบบ ชวยเหลอ เปนครและเปนผประสานในเรองวสยทศน นโยบาย เปาหมาย ทมงาน และยทธศาสตรของสถานศกษา 3) เปนผประสานความคดบคลากรในสถานศกษาโดยยดเปาหมายหลก 4) เปนผน าแหงการเปลยนแปลง เปนตนแบบจงใจ การรบผดชอบ วธคด เปนผน าในการปรบเปลยนโครงสราง การบรหารจดการเพอสรางวฒนธรรมทเออตอการบรหารจดการความรในเรองวฒนธรรมการไววางใจ พลงรวม การแบงปนแลกเปลยนความรและการบรหารความร นอกจากน มงคลชย วรยะพนจ (2556, น. 122-123) ไดกลาวถงผน าเปนผทมบทบาทในการสรางความคดรเรมและการบรหารความเปลยนแปลงไววา กระบวนการจดการความร และองคกรแหงการเรยนรผลพลอยไดของการจดการความรและการเรยนรกคอ นวตกรรมหรอองคความรใหมน ามาปรบใชในการท างาน ผน าองคกรทมความกระตอรอรน สรางระบบการท างานในรปแบบทสนบสนนใหผใตบงคบบญชาสามารถคดรเรมอะไรใหมๆ ถาสงนนเปนสงด กสนบสนนใหสรางการเปลยนแปลง ในการเปลยนแปลงนน สวนใหญมกจะมปญหาเนองจากบคคลบางคนในองคกรมกไมชอบการเปลยนแปลง มกคนชนกบการทจะท าอะไรแบบเดมๆ และไมตองการทจะเรยนรอะไรใหมๆ ผน าจงตองมบทบาทในการทตองสอสารกบบคคลภายในองคกรใหรวมกนเขาใจและยอมรบใหมความคดรเรมและการเปลยนแปลงเปนคานยมเพอในองคกร ท าใหบคคลในองคกรสามารถเรยนรทจะปรบตวและเปลยนแปลงไปขางหนาไดอยางตอเนอง ฉะนน ในการศกษาวจยครงนผวจยน าเอาแนวคดและทฤษฎทเกยวของและมความสอดคลองกบการจดการความรทเนนไปทผน า (ผบรหาร) สงเสรมการเรยนรและการกระตนเตอน

66

ทางปญญาโดยเลอกเอาภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ของแบสส และอโวลโอ (Bass & Avolio) มาใชในการศกษา ดงน

แนวคดทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ภาวะผน า (Leadership) มความส าคญอยางยงในการจดการความรใหประสบผลส าเรจและเกดประสทธภาพโดยเฉพาะอยางยงภาวะผน าในการเปลยนแปลง ซงสอดคลองกบแนวคดของ จรประภา อครบวร, จารวรรณ ยอดระฆง และอนชาต เจรญวงศมตร, (2552 น. 60 -64) ไดกลาววา การจดการความรในมมมองการพฒนาองคกรน นผ บรหารจ าเปนตองค านกถงระบบอนๆ ทสนบสนน (Supporting System) ใหการจดการความรประสบความส าเรจ เชน ภาวะผน า... ฉะนนการจดการความรจะประสบผลส าเรจอยางดนนจะตองไดรบการสนบสนนจากผบรหาร โดยผบรหารจะตองเขาใจแนวคดและตระหนกถงประโยชนทจะไดรบจากการจดการความร เพอใหผบรหารสามารถสอสารและผกดนใหมการจดการความรในองคกร อกทงยงเปนตวอยางทดในการแบงปนความรและเรยนรสงใหมๆ ตอลดเวลา นอกจากนผน าในการเปลยนแปลง (Change Agent) และภาวะผน าในการสรางทม (Team Leadership) เปนอกเรองหนงทจะท าใหการจดการความรประสบผลส าเรจและปรบเปลยนวฒนธรรมองคกรแหงการเรยนรในทสด ดงนนจะไดกลาวถงแนวคดภาวะผน าการเปลยนแปลง ดงตอไปน Bass (1985, p. 20-22) ไดเสนอทฤษฎภาวะผน าทขยายมาจากแนวคดของ Burns เพออธบายกระบวนการเปลยนแปลงในองคกร พฤตกรรมของผน าตามทฤษฎของแบสส แบงออกเปน 2 แบบใหญๆ ไดแก พฤตกรรมของผน าแบบการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) กบ พฤตกรรมของผน าแบบแลกเปลยน (Transactional Leadership) 1. พฤตกรรมของผน าแบบแลกเปลยน (Transactional Leadership) ระยะแรกแบสสไดระบพฤตกรรมไวเพยง 2 องคประกอบ ไดแก 1) การใหรางวลตามสถานการณ (Contingent reward) 2) การบรหารแบบวางเฉยเชงรบ (Passive management by exception) 2. พฤตกรรมผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) แบสสขยายแนวคดของเบรน (Burns) โดยมงเนนผลกระทบของผน าตอผตามโดยการใชทฤษฎแรงจงใจมาอธบายมโนทศนของผน าการเปลยนแปลงใหชดเจนขน วาเปนผน าทใหผตามใหความไววางใจ เสอมใสและจงรกภกดตอผน า มความรสกชนชม ใหความจงรกภกดและเคารพนบถอตอผน า ดงนนแบสสจงมความเหนวา ภาวะผน าการเปลยนแปลงคอ ค าเดยวกบบารม (Charisma) ทสามารถสงผลใหเกดแรงจงใจท างานใหมประสทธผลมากกวาความคาดหวงเดมทก าหนดเอาไวซงผน าจะท าการจงใจผ ตามดวยวธการ ดงน 1. ท าใหผตามนกถงความตองการ ตระหนกในความส าคญและคณคาของผลงานทเกดขน

67

2. โนมนาวจตใจของผตามใหค านงถงผลประโยชนของสวนรวม องคกรและหมคณะมากกวาประโยชนตน และ 3. กระตนใหผตามยกระดบความตองการทสงขนกวาเดม (Higher order needs) ตามความตองการล าดบขนของมาสโลว (Maslow, 1970, p. 78-79) ไดแก ความตองการทางดานรางกาย ดานความปลอดภย ดานความรก ดานความภมใจในตนเอง และดานความประสบความส าเรจในชวตของตนเอง ดงแสดงในภาพท 2.13 ดงน ภาพท 2.13 Transformational Leadership (ทมา: ดดแปลงมาจาก Bass, 1985, p.31)

ผน า: ขยายความตองการของผตาม

ผน า: คนหาความสนใจของผตาม

ผน า: ยกระดบความตองการของผ ตามใหมระดบสงขนตามทฤษฎของมาสโลว

ผน า: สรางความมนใจ

ใหผตาม ผน า: เพมคณคาของผลลพธของผตาม

ผ น า: เ พมความรสกของผ ตามถงความเปนไปไดทจะประสบความส าเรจ ผ น า : เปลยนแปลง

วฒนธรรมองคการ

ขนตอนการท างาน

ผตาม: มความพยายามทคาดหวงในขณะนน

ผตาม: ปฏบตงานไดตามทคาดหวงไว

ผ ตาม: มแรงจงใจสงเพอจะบรรลผล (ใชความพยายามสง)

ผตาม: ปฏบตงานไดมากกวาทคาดหมาย

68

แบสสเชอวาภาวะผน าการเปลยนแปลงจะสงเสรมแรงจงใจและผลงานของผตามไดมากกวาผน าแบบอน นอกจากนนแบสสมมมมองความแตกตางของภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) กบผน าโดยเสนหา (Charismatic Leadership) วาภาวะผน าการเปลยนแปลงมลกษณะเดนทแตกตางไปจากผน าเสนหา (Bass, 1999, p.11) นนคอความเสนหา (Charisma) เปนเพยงองคประกอบทจ าเปนอยางหนงของผน าการเปลยนแปลง และทฤษฎผน าโดยเสนหาอยางเดยวไมเพยงพอทจะเกดกระบวนการเปลยนแปลงขนได เพราะถงแมวาผตามจะชนชมศรทธาลอกเลยนแบบพฤตกรรมและบคลกภาพของผน าโดยเสนหาแลวกตามแตยงไมเกดแรงจงใจทจะเกดการเปลยนแปลงความยดตดจากผลประโยชนของตนไปเปนการเหนแกประโยชนสวนรวมได ส าหรบสงทภาวะผน าการเปลยนแปลงเหมอนกบภาวะผน าโดยเสนหาคอ การมอทธผลตอผตามดวยการปลกเราอารมณและท าใหเกดการลอกเลยนแบบอยางของผน าตอผตาม จดเดนผน าของการเปลยนแปลงจะใชวธการยกระดบผ ตามดวยการมอบอ านาจความรบผดชอบการตดสนใจ (Empower) ใหแกผตามในขณะทผน าโดยเสนหาใชวธการทท าใหผตามออนแอโดยการสอนใหพงพาและถกหลอหลอมซมซบใหจงรกภกดตอผน ามากกวายดมนตออดมการณขององคกร แตผน าการเปลยนแปลงเปลยนผตามใหตระหนกและเหนคณคาและเหนความส าคญในผลลพธของงานหรอยกระดบความตองการของผตามใหสงขนโดยการชกจงใหพวกเขาเหนแกองคกรมากวาความสนใจตนเอง นอกจากนน แบสสแสดงทศนะวาผน าการเปลยนแปลงพบไดโดยทวไปในองคกรไมวาแบบใดและไมวาระดบต าแหนงใด ในทางตรงกนขามผน าโดยเสนาหาเปนสงทหาพบไดยากมากในภาวะทองคกรมปญหาอ านาจทเปนทางการไมสามารถใชเพอแกปญหาวกฤตทเกดขนโดยเฉพาะปญหาทบอนท าลายตอประเพณความเชอและคานยมดงามของสวนรวม บคคลสวนใหญจะถามหาผน าโดยเสนหาเพอใหชวยแกปญหาเฉพาะหนาแตความเสนหาเปนสงทมสองขวทอยสดทงสองขาง คอผน าโดยเสนหาจะมทงกลมคนทรกมาก และกลมคนทเกลยดชงมากและเปนเหตผน าโดยเสนหาจงมากถกลอบปลงชวต ซงจะเกดขนกบผน าการเปลยนแปลงนอย Bass (1985, p. 43) แบสสจงไดเสนอแนวคดองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลงประกอบดวย 3 ประการ) ไดแก 1. การมบารมหรอการมอทธพลดานอดมการณ (Charisma) คอความมบารมเปนองคประกอบส าคญของผน าการเปลยนแปลงพฤตกรรมทสามารถกระตนความรสกดานอารมณของผตามใหสงขนกอใหเกดการเลยนแบบและผกพนตอผน า หากผใตบงคบบญชารบรวาผน ามความสามารถและประสบความส าเรจกมแนวโนมทจะเลยนแบบพฤตกรรมผน ามากขน ดงนน

69

พฤตกรรมการสรางบารมของผน าสามารถสงเสรมการปฏบตของผตามและท าใหการปฏบตงานภายในองคกรดขน (Marrine, 1993, p. 114) 2. การกระตนการใชปญญา (Intellectual stimulation) คอพฤตกรรมของผน าในการท าความเขาใจตอปญหาไดดจนสามารถท าใหผตามมองเหนปญหาดงกลาวจากมมมองใหมจากตนเองไดโดยการท าใหผรวมงานตนตวและเปลยนแปลงในการตระหนกถงปญหาและวธการแกปญหา รวมทงกระตนใหเกดความคดสรางสรรคสงใหมซงเปนการท าใหผรวมงานเกดมโนทศน เขาใจและใชดลพนจในการมองเหนธรรมชาตของปญหาและแนวทางการแกไข 3. การค านงถงความเปนปจเจกบคคล (Individual consideration) คอพฤตกรรมของผน าทเกยวกบการใหการสนบสนน การกระตนใหก าลงใจ และการเปนพ เลยงสอนแนะแกผ ตามชวยเหลอใหผตามพฒนาระดบความตองการใหสงขน ใหความสนใจในความส าเรจและโอกาสกาวหนาของผตามเปนรายบคคล สงเสรมความมนใจใหแกผตาม เปนความสมพนธระหวางผน ากบผ ใตบงคบบญชาท มผลตอความพงพอใจของผ ใตบงคบบญชาตอผ น าและสมรรถนะของผใตบงคบบญชา นอกจากนน Bass & Avolio (1994, p. 132-135) ไดศกษาและปรบปรงทฤษฎใหมโดยวเคราะหองคประกอบทจ าเปนตอการเปลยนแปลงเพมขนอก 1 องคประกอบ นนคอ การสรางแรงบนดาลใจ (Inspirational motivation) ดงนนองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ แบสสและอโวลโอ จงม 4 องคประกอบ และใชชอยอวา 4l’s (Four I’s) คอ 1. อทธพลตามอดมคต (Idealized Influence) หรอการสรางบารม (Charisma) ซงเปนคณลกษณะพเศษในตวผน า สอดคลองกบแนวคดของยค (Yukl, 1994, p.317) ทกลาววาการมอทธพลอยางมอดมการณเปนรปแบบอทธพลทไมไดมาจากอ านาจต าแหนง (Formal authority) หรอตามประเพณ แตสงเกตไดจากการรบรของผตามวาผน าไปสการชนะอปสรรคได เกดความจงรกภกด นบถอ ศรทธา ใหความเคารพ ประทบใจเมออยใกลชด นยมชมชอบ กระตอรอรนในการปฏบตงานทไดรบมอบหมายและเปนผทมเปาหมายในการปฏบตงาน นอกจากนแบสส (Bass,1997, p. 130-139) ไดอธบายวา ผน าบารมจะแสดงออกถงความเชอและคานยมเกยวกบหลกการทตนเองยดถอตอสมาชกอยางชดเจน คานยมทส าคญ เชน ความซอสตยตรงไปตรงมา และการยดมนในความยตธรรม เปนตน ผน าเนนความส าคญของเปาประสงค วสยทศน พนธกจ ความผกพน และผลสบเนองเชงจรยธรรมในการตดสนใจ เสนอคานยมทส าคญทสดในการปฏบตงานแกสมาชก เนนการสรางความเชอถอศรทธาโดยแสดงใหผตามเหนถงการมมาตรฐานทางจรยธรรมทสงของตนเองและท าตวเปนแบบอยางทดแกผตาม แสดงออกถงความกลาหาญทางจรยธรรมและจดยนอยางชดเจนตอปญหาทเกดขนรวมทงเสยสละตนเองเพอประโยชนของกลมหรอองคกร

70

จากพฤตกรรมทแสดงออกมาท าใหผน าไดรบความชนชมและศรทธาจากผตามในฐานะทเปนแบบอยางทผตามปรารถนาปฏบตตาม ท าใหผตามเกดความภาคภมใจทอยภายใตการน าของผน า เกดความจงรกภกดตอตวผน า มความเชอมนในตวผน าและทศทางทผน าไดชน าพวกเขา และผ ตามจะปฏบตงานในแนวทางทจะน าไปสการบรรลเปาประสงครวมขององคกร 2. การค านงถงความเปนปจเจกบคคล (Individualized Consideration) เปนลกษณะส าคญของความสมพนธระหวางผ น าและผ ใตบงคบบญชา ซงมผลตอความพงพอใจทผใตบงคบบญชามตอผน า (Bass,1985, p. 82) เปนการดแลเอาใจใสผตามเปนรายบคคลท าใหผตามรสกมคณคาและมความส าคญโดยผน าใหการสนบสนนสงเสรมผตาม ยอมรบความแตกตางของผ ตามแตละบคคล มอบหมายงานตามความร ความสามารถและศกยภาพของผตาม การค านงถงความเปนปจเจกบคคลจะเนนทการจดการแบบมสวนรวมในการตดสนใจ ผน าจะพฒนาศกยภาพผตามและเพอนรวมงานใหสงขน สงเสรมการสอสารแบบสองทาง ฟงอยางมประสทธภาพ พฤตกรรมของผน าทแสดงถงการค านงความเปนปจเจกบคคล (Bass,1985, p. 85-91) ม 3 ลกษณะ ไดแก 1) การค านงถงการพฒนาโดยการประเมนผลการปฏบตงานในปจจบนและต าแหนงในอนาคตทตองรบผดชอบมากกวา มอบหมายงานตามความสามารถโดยใหความชวยเหลอ เพมเตมความสามารถในการปฏบตงานใหดเปนตวอยาง และการสนบสนนใหผตามไดรบการอบรม การพฒนาความร ความสามารถ 2) ความค านงถงความเปนปจเจกบคคลโดยการ 2.1) สงเสรมพบปะอยางเปนกนเอง โดยมการนเทศแบบเดนดรอบมการตดตอกนแบบ 2 ทาง ทงเปนทางการและไมเปนทางการ เพอใหผตามไดรบขอมลขาวสารทถกตอง ยอมรบความแตกตางของผตามและละบคคล 2.2) การทผตามแตละคนไดรบหรอใหขอมลขาวสารตามทตองการดวยตนเอง จะท าใหผตามมโอกาสซกถามใหเขาใจมากขน และเปนการแสดงใหเหนถงความสนใจของผน าทมตอผตาม 2.3) ใหความสนใจในความแตกตางของผตามแตละบคคล จะท าใหผตามมความรสกวาตนมคณคา ไดรบการยอมรบจากผน า ท าใหเกดแรงจงใจทจะท างานใหดทสด 2.4) ใหค าปรกษาเปนรายบคคล ผน าใหความชวยเหลอรบฟงปญหาท งเรองสวนตวและเรองการปฏบตงาน แสดงความเหนใจ เขาใจความรสกของผตาม ใหค าแนะน าและคนหาทางเลอกทดใหแกผตาม 3) การเปนพ เ ลยง (Monitoring) หมายถง การทผ บรหารอาวโสใหค าปรกษาเปนรายบคคลแกผบรหารใหม ดงท Haynor (1994, p. 31) กลาววา ผมประสบการสงกวาเปนแบบอยาง

71

ในการชแนะ ใหค าแนะน าแกบคคลทมอาวโสนอยกวา การเปนพเลยงเปนบทบาททส าคญส าหรบผบรหาร โดยพเลยงใชประสบการณและต าแหนงหนาทของตน เพอพฒนาผใตบงคบบญชาความส าคญของการเปนพเลยงคอ กระบวนการสอนและการเรยนร การดแล (Caring) ประโยชนทผน าไดรบจากการเปนพเลยงคอการเพมความเปนวชาชพ เพมความคงอยสมรรถนะการผลตทสงขนและเพมความพงพอใจในงานของบคลากร 3. การกระตนทางปญญา (Intellectual Stimulation) หมายถง การทผน ากระตนใหผ ตามเกดการเปลยนแปลง แสดงความคดเหนและเหตผล ตระหนกถงปญหาและแนวทางการแกปญหาใหมๆ เพอใหดกวาเดมและท าใหเกดสงใหมและสรางสรรคโดยใชความคด ความเชอ จนตนาการ และคานยม ท าใหผตามเกดความรอบคอบ เขาใจ มองเหนปญหาและรสกวาปญหาทเกดขนเปนสงททาทาย ผน าจะตองพสจนใหเหนวาสามารถชนะอปสรรคได และเปนโอกาสทดทจะคดกนแกปญหา แบสสไดศกษาวจยและยนยนวา ผน าการเปลยนแปลงมความขยนหมนเพยรในการท างาน มผลงานดเดน มความผกพน (Commitment) ตองานและตอองคกร ผลการวจย พบวา ผตามจะเชอถอ ศรทธา ภมใจ และเชอในความสามารถของผน าทจะแกไขปญหาตางๆ ดวยปญญา ผตามเหนวาผน าท าใหตนมความกระตอรอรนตองานทไดรบมอบหมาย ดลใจใหเกดการภกด ผน ามพรสวรรคทจดประกายอปสรรคเปาหมายใหผตามเหนชองทางในการน าไปสเปาหมายนน (Bass, 1985, p. 43-45) โดยการกระตนเตอนทางปญญาของแบสสนน (Bass, 1985, p. 110) ไดเสนอแนวทางการกระตนเตอนทางปญญาไว 4 วธ ไดแก 1) การใชหลกเหตและผล (Rationally) ผน าจะเนนหนกโครงสรางงานทเปนทางการ มระเบยบการแกไขอยางเปนขนตอน เนนการจงใจในดานความส าเรจ ความรวดเรวและมประสทธภาพ ใชขอมลเพยงเลกนอยในการตดสนใจ 2) การเนนทการอยรอด (Existentially) ผน าตองค านงถงความมนคง ปลอดภยความไววางใจและการสรางทมในองคกร เพมความมนคงและความเชอถอ มการแกปญหาทใชขอมลจ านวนมากและวธหลากหลายทาง เนนในกระบวนการทไมเปนทางการ และคดวาความรเกดจากการมปฏสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม 3) การใชประสบการณและการสงเกต (Empirically) ผน าจะเนนการแกปญหาอาศยขอมลจากประสบการณในการแกปญหาแบบหลายขนตอน เพอใหไดค าตอบทดทสดในการปรบปรงความมนคง ความปลอดภยและการด ารงอยขององคกร 4) การมงเนนความเปนเลศ (Idealistically) ผน าจะใหความส าคญของการปรบตวการเรยนรการเปลยนแปลง เนนความเจรญกาวหนา ความหลากหลายในความคดรเรมสรางสรรคท

72

จะเกดกบองคกรมความยดหยนและขอมลนอยในการตดสนใจ แตจะรวบรวมขอมลเพมเตมอยางตอเนองกลาเลยงและคดคนสงใหมอยเสมอ ในขณะทพชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552, น. 209) ไดกลาวถง การใชภาวะผน าเพอเปนแนวทางการกระตนและสรางปญญาใหแกสมาชกในองคกรวา การทสมาชกในองคกรมความสามารถในการคด ใชเหตผล และสตปญญาเพมขนจะเปนการพฒนาทนมนษยในองคกร และท าใหองคกรนนมศกยภาพทกลายเปนองคกรแหงการเรยนรในอนาคต ซงหากองคกรเปนองคกรแหงการเรยนรโอกาสในกระกระท าเรองผดพลาดกเกดขนนอยและยงสามารถรบมอกบความไมแนนอนของสงแวดลอมทเกดขนไดอยางมประสทธภาพ ผน าควรใชภาวะผน าเพอกระตนทางปญญาและการเรยนรของผตาม ดงน 1. สนบสนนและจดตงกลมเพอการตดตามขอมลขาวสารเกยวกบการเปลยนแปลงภายนอกดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และเทคโนโลย รวมทงการตดตามแนวคด และวธการจดการใหมๆ และถายทอดใหกบสมาชกภายในองคกรและชมชนอยางสม าเสมอ 2. สรางบรรยากาศใหเกดความรสกในการแสดงความคดเหนและแลกเปลยนความคดเหนอยางอสระ โดยสนบสนนใหมการอภปราย การเสวนาอยางไมเปนทางการในประเดนตางๆ ทเกยวกบการท างานและประเดนอนๆ ทมผลกระทบกบองคกรและชมชน และชใหเหนวาความขดแยงทางความคดเปนสงธรรมดาทเกดขน หากทกคนมจตเปดกวางยอมรบฟงความคดเหนซงกนและกนกสามารถท างานกนไดอยางสรางสรรคได 3. สนบสนนการรเรมทงจากบนลงลางและจากลางขนบน และใหท าการทดลองใชความคดและแนวทางการปฏบตใหมๆ สงเกตพฤตกรรมการปฏบตงานของผตาม กระตนความคดผตามโดยการตงค าถามเกยวกบความเชอและวธการท างานแบบเดมๆ ถามเหตผลของการใชวธการท างานแบบเดม วธการท างานเชนนสามารถปรบปรงไดหรอไม มวธการอนอกหรอไมทอาจน ามาใชแทนวธการแบบเดม และเปดโอกาสใหมความหลากหลายวธการปฏบตงาน 4. สนบสนนการใชทศนคตในเชงบวกในการมองปญหาและการปฏบตงานโดยใชความผดพลาดทเกดขนเปนโอกาสในการเรยนร อยาใหผใตบงคบบญชาทท างานผดพลาดโดยไมเจตนาคดวาตนเองมความเสยงสงในการถกลงโทษ เมอความลมเหลวเกดขนใหตงค าถามในท านองทวา เราสามารถเรยนรอะไรจากสงเหลาน เพอน าไปปรบปรงในการท างานในอนาคต 5. สนบสนนใหมการจดการความรภายในองคกร การรวบรวมและประมวลความร การแยกแยะจ าแนกประเภทความร การสรางแหลงคลงความร การถายทอด แบงปน และการกระจายความรใหแกสมาชกในองคกรและชมชนทกระดบ

73

4. การสรางแรงบนดาลใจ (Inspiration Motivation) หมายถง การทผน าใชค าพดและการกระท าทปลกปลอบใจ ใหก าลงใจ เราอารมณ ท าใหผตามเกดความกระตอรอรน ทมเทความพยายามเพอประโยชนของสวนรวมมากกวาสวนตว และความผกพนกบจดมงหมายของผน า (Bass, 1985, p. 66) ในขณะท Tichy & Devanna (1990, p. 19-32) ไดอธบายเพมเตมวา จดเรมตนของการสรางแรงบนดาลใจในการเปลยนแปลงองคกร เกดจากความรสกไมพอใจในสภาพปจจบน โดยผน าไดก าหนดเปาหมายใหมในอนาคตทดกวาเดม สรางการรบรและความตระหนกของสมาชกในความจ าเปนและโอกาสทองคกรจะประสบความส าเรจตามเปาหมายทก าหนด สรปไดวา ภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformation Leadership) คอระดบพฤตกรรมทผน าแสดงใหเหนในการจดการ หรอการบรหารงาน เปนกระบวนการทผน ามอทธพลตอผตามและผรวมงาน โดยการเปลยนสภาพหรอเปลยนแปลงความพยายามของผรวมงานใหสงขนกวาความพยายามทคาดหวง พฒนาความสามารถของผรวมงานไปสระดบทสงขนและมศกยภาพมากขน ท าใหเกดความตระหนกรในภารกจและวสยทศนของกลม กระตนเตอนทางปญญาไปสประโยชนของกลมหรอองคกร ถอเปนกระบวนการทผน ามอทธพลตอผตามและผรวมงานจะกระท าโดยผานองคประกอบพฤตกรรมเฉพาะ 4 ประการ คอการมอทธพลอยางมอดมการณการค านงถงความเปนปจเจกบคคล การกระตนทางปญญา และการสรางแรงบนดาล

2.4.2 แนวคดเทคโนโลยสารสนเทศ ในโลกปจจบนความรเปนสงทควรแสวงหา เมอมความรเพมขนกเปรยบเสมอนการเพมมลคาใหกบตนเอง การขวนขวายหาความรจงเปนกระบวนการทส าคญทท าใหสามารถน าความรมาใชในการท างานอยางมประสทธภาพ และท าใหเกดการเรยนรอยางตอเนอง ซงเปนขอไดเปรยบของผทสามารถจดการความรของตนเองได ในยคปจจบนการแสวงหาความรไมใชเรองยากเพราะเทคโนโลยสารสนเทศไดเขามามบทบาทส าคญตอการแสวงหาความร ประกอบกบเทคโนโลยสารสนเทศไดกลายเปนเครองมอส าคญของการท างานในทกๆ ดาน นบตงแตทางดานการศกษาพาณชยกรรม เกษตรกรรม อตสาหกรรม สาธารณสข การวจยและพฒนา ตลอดจนดานการเมองและงานบรหารราชการ ซงเทคโนโลยสารสนเทศเขาไปชวยใหการท างานนนๆ ใหมประสทธภาพและประสทธผลยงขน ดงนนไดมนกวชาการไดใหความหมายของค าวา เทคโนโลยสารสนเทศ ตลอดจนถงประโยชนและความส าคญเอาไว ดงน

ความหมายของเทคโนโลยสารสนเทศ Jimba (1999, p. 80) ไดใหความหมายของค าวา เทคโนโลยสารสนเทศ ไววา เปนเทคโนโลยตางๆ ทใชในการสรางสรรค (Creation) จดการครอบครอง (Acquisition) จดเกบ

74

(Storage) เผยแพร (Dissemination) คนคน (Retrieval) ควบคมจดการ (Manipulation) และถายทอด (Transmission) ขอมลหรอสารสนเทศ Turban et al. (2006, p. 21) ไดใหนยามไววา เทคโนโลยสารสนเทศ (Information Technology) หมายถง ชดของระบบคอมพวเตอร ทน ามาใชภายในองคกร หรออกนยหนงคอ เทคโนโลยพนฐานของระบบสารสนเทศทประกอบดวย ฮารดแวร ซอฟตแวร ฐานขอมล เครอขายและโทรคมนาคม รวมทงอปกรณอเลกทรอนกสอนๆ โดยถกน ามาใชเพอวตถประสงคดานการแลกเปลยนขอมลและสารสนเทศ ปทป เมธาคณวฒ (2544, น. 1) ไดใหความหมาย เทคโนโลยสารสนเทศ (Information Technology : IT) วา เปนวธการสบคนขอมลขาวสารผานระบบเครอขายคอมพวเตอร ซงจดเกบไวตามกระบวนการด าเนนงานสารสนเทศ หรอสารนเทศตางๆ ตงแตการแสวงหา การวเคราะห การจดเกบ การจดการ และการเผยแพร เพอเพมประสทธภาพความถกตอง ความแมนย า และความรวดเรวทนตอการน าไปใชประโยชนโดยการเชอมโยงดวยวธการทางอเลกทรอนกส ซงประกอบไปดวยเทคโนโลยทางคอมพวเตอร การสอสารคมนาคม และเทคโนโลยอนๆ ทเกยวของกบการน าขอมลขางสารมาใช มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต (2550, น. 2) ไดใหความหมายวา เทคโนโลยสารสนเทศ(Information Technology - IT) หรอเทคโนโลยสารสนเทศ และการสอสาร (Information and Communication Technologies - ICT) กคอเทคโนโลยสองดานหลกๆ ทประกอบดวยเทคโนโลยระบบคอมพวเตอร และเทคโนโลยสอสารโทรคมนาคมทผนวกเขาดวยกน เพอใชในกระบวนการจดหา จดเกบ สรางและเผยแพรสารสนเทศในรปแบบตางๆ ไมวาจะเปนเสยง ภาพ ภาพเคลอนไหวขอความหรอตวอกษร และตวเลข เพอเพมประสทธภาพ ความถกตอง ความแมนย า และความรวดเรวใหทนตอการน าไปใชประโยชน ดงนนอาจสรปไดวา เทคโนโลยสารสนเทศคอเทคโนโลยทเกยวของกบคอมพวเตอร ซงมท งระบบฐานขอมล ระบบการประมวลผลและระบบการสอสารทท าไดอยางแมนย าและรวดเรวในการจดการความร จดหา จดเกบ ประมวลผล เชอมตอและเผยแพรสารสนเทศดวยระบบอเลกทรอนกสไปใช เพอใหบรรลเปาหมายของผใชเทคโนโลยสารสนเทศ

ความส าคญและประโยชนของเทคโนโลยสารสนเทศ นกวชาการหลายทานไดใหความส าคญและกลาวถงประโยชนของเทคโนโลยสารสนเทศเพอการจดการความร ไวดงน การจดการความรเปนการผสมผสานของเทคโนโลยกบการเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนในองคกร เทคโนโลยทใชในการจดการความรไดแก เทคโนโลย Workflow และโปรแกรม

75

Process Management และโปรแกรม Knowledge Management สวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนในองคกร เชน เปลยนขบวนการคดใหเปนระบบ (System Thinking) การคดสรางสรรคและกระบวนการเรยนรดวยตนเองตลอดชพ โดยพฒนาองคกรใหเปนองคกรอจฉรยะ หรอองคกรแหงการเรยนร การจดการความรจะเกดขนไดในองคกรทมการใชเทคโนโลยสารสนเทศในการจดการขอมลและพฒนาระบบงาน พนฐานการพฒนาโปรแกรมการจดการความร คอองคกรตองมการใชเทคโนโลย และสารสนเทศในระดบหนง เชน การใชไปรษณยอเลกทรอนกส โปรแกรมกรปแวร โประแกรมเวรกโฟลว ฐานขอมลและการสบคนขอมล (น าทพย วภาวน, 2547, น. 74) บญด บญญากจ และคณะ (2547, น. 60-61) เหนวา ความกาวหนาทางดานเทคโนโลยสารสนเทศโดยเฉพาะอนเตอรเนตและอนทราเนตเปนแรงผลกดนส าคญทชวยใหการแลกเปลยนความรสามารถท าไดงายขน นอกจากนแลว ระบบฐานขอมลและ Knowledge Portal ททนสมยกมสวนชวยใหการจดการความรมประสทธภาพมากยงขน ในภาพรวมแลวเทคโนโลยสารสนเทศมสวนส าคญในการชวยใหคนในองคกรสามารถคนหาความร ดงเอาความรไปชวยในการวเคราะหขอมลตางๆ รวมถงชวยใหขอมลความรตางๆ ถกจดเกบอยางเปนระเบยบ อยางไรกตามเทคโนโลยไมไดชวยใหเกดการแลกเปลยนความรแตท าใหการแลกเปลยนความรเกดไดรวดเรวและสะดวกยงขน “คน” เปนผแลกเปลยนความรไมใชเทคโนโลย ศรไพร ศกดรงพงศากล และเจษฎาพร ยทธนวบลยชย (2549, น. 29) ไดกลาวถงประโยชนของระบบเทคโนโลยสารสนเทศไววา ระบบเทคโนโลยสารสนเทศทมคณภาพจะชวยสงเสรมสนบสนนการด าเนนงานขององคกรซงประโยชนของระบบเทคโนโลยสารสนเทศทเหนเดนชด มดงน 1. ชวยเพมประสทธภาพในการท างาน ระบบเทคโนโลยสารสนเทศชวยใหการด าเนนงานมความถกตอง สะดวก และรวดเรว 2. ชวยสรางทางเลอกในการแขงขน ระบบเทคโนโลยสารสนเทศสามารถน ามาประยกตใชเพอการแขงขนธรกจ เพอสรางความพงพอใจในการใหบรการแกลกคา 3. ชวยสนบสนนการตดสนใจ ระบบเทคโนโลยสารสนเทศชวยใหขอมลเพอการตดสนใจของผบรหารส าหรบการสรางและขยายโอกาสทางธรกจ การควบคมและการเพมผลผลต ตลอดจนการวเคราะหความเปนไปไดในการลงทน 4. ชวยเพมคณภาพชวต ระบบเทคโนโลยสารสนเทศชวยใหการด าเนนงานตางๆ มประสทธภาพและประสทธผลเพมมากขน การตดตอสอสารทงภายในและภายนอกองคกรมความสะดวกและรวดเรว ท าใหลกคาใชสนคาและบรการทมคณภาพ

76

บทบาทของเทคโนโลยสารสนเทศตอการจดการความรในองคกร มนกวชาการทกลาวถงบทบาทของเทคโนโลยสารสนเทศตอการจดการความร ดงน Laudon & Laudon (2004) ไดกลาวถงระบบเทคโนโลยและสารสนเทศทชวยสนบสนนการไหลเวยนของขอมลขาวสารและการจดการความร ดงแสดงในตารางท 2.13 ดงน

ตารางท 2.13 ตวอยางของระบบสารสนเทศและเทคโนโลยสารสนเทศทสนบสนนการไหลเวยนขาวสารและการจดการความร

กระบวนการจดการความร ตวอยางของระบบสารสนเทศและเทคโนโลยสารสนเทศ การแบงปนความร (Share Knowledge)

ระบบการประสานงานกลม (Group Collaboration Systems) -กรปแวร (Groupware) - อนทราเนต (Intranets)

การกระจายและประสานการไหลเวยนขาวสาร (Distribute Knowledge)

ระบบส านกงาน (Office Systems) -ซอฟตแวรประมวลค า (Word Processing) - ซอฟตแวรการพมพแบบตงโตะ (Desktop Publishing) - ซอฟตแวรปฏทนอเลกทรอนกส (Electronics Calendars)

การสรางความร (Create Knowledge)

ระบบงานความร หรอระบบงานภมปญญา (Knowledge Work Systems) - ระบบคอมพวเตอรชวยในการออกแบบการผลต (Computer-Aided Design : CAD - ระบบเหมอนจรง (Virtual Reality) - สถานการลงทน (Investment Workstation)

การเกบรวบรวมและจดความร Capture and codify Knowledge

ระบบปญญาประดษฐ (Artificial Intelligence Systems) - ระบบผเชยวชาญ (Expert Systems) - ระบบเครอขายนวรอน (Neural Network) - ฟสซโลจก (Fuzzy Logic) - เอเยนตชาญฉลาด (Intelligence Agents)

(ทมา: Laudon & Laudon , 2004)

ศรไพร ศกดรงพงศากล และเจษฎาพร ยทธนวบลยชย (2549, น. 347) ไดกลาวถงเทคโนโลยสารสนเทศวา มบทบาทส าคญตอการจดการความรโดยเปนเครองมอสนบสนนการจดการความรในองคกรใหมประสทธภาพ ตวอยางของเทคโนโลยสารสนเทศทน ามาใชในการ

77

จดการความร เชน 1) ระบบจดการเอกสารอเลกทรอนกส (Document and Content Management System) 2) ระบบสบคนขอมลขาวสาร (Search Engines) 3) ระบบการเรยนรทางอเลกทรอนกส (e-Learning) 4) ระบบประชมอเลกทรอนกส (Electronics Meeting Systems and VDO Conference) 5) การเผยแพรสอผานระบบเครอขาย (e-Broadcasting) 6) ระดมความคดผานระบบเครอขาย (Web Board หรอ e-Discussion) 7) ซอฟตแวรสนบสนนการท างานรวมกนเปนทม (Groupware) และ 8) บลอก (Blog หรอ Weblog) ซงเปนเครองมอในการแลกเปลยนความร หรอประสบการณผานพนทเสมอน (Cyber Space) สมชาย น าประเสรฐกล (2558, น. 93-94) ไดกลาวถงเทคโนโลยสารสนเทศมสวนเกยวของและบทบาทส าคญในการจดการความรไววา ในเรองของการจดการความรนน มงานวจยจ านวนมากทพยายามอธบายความสมพนธและบทบาทของเทคโนโลยสารสนเทศกบการจดการความร ดงทปรากฏวาเปนเรองราวจ านวนมากทแสดงถงความส าเรจในการจดการความรขององคกรผานการใชระบบเทคโนโลยสารสนเทศ แมวาการจดการความรจะเปนกระบวนการไมใชเทคโนโลย แตเทคโนโลยกลบถกคาดหมายวาเปนปจจยแหงความส าคญอยางหนงทจะชวยใหการจดการความรประสบความส าเรจ ดงนนองคกรสวนใหญจงมการจดสรรงบประมาณในการน าเทคโนโลยทเหมาะสมมผลตอความส าเรจในระบบการจดการความรเขามาเปนเครองมอชวยในการจดการความรทงในสวนของพนกงานและองคกร โดยเทคโนโลยสารสนเทศทเกยวของและมบทบาทในการจดการความรประกอบดวย 1. เทคโนโลยในการสอสาร (Communication Technology) 2. เทคโนโลยการท างานรวมกน (Collaboration Technology) 3. เทคโนโลยในการจดเกบ (Storage Technology) - เทคโนโลยในการสอสาร ชวยใหบคลากรสามารถเขาถงความรตาง ๆ ไดงายขน สะดวกขน รวมทงสามารถตดตอสอสารกบผเชยวชาญในสาขาตางๆ ในการคนหาขอมล สารสนเทศและความรทตองการไดผานเครอขายอนทราเนต เอกซตราเนต หรอ - เทคโนโลยสนบสนนการท างานรวมกน ชวยใหสามารถประสานการท างานไดอยางมประสทธภาพ ลดอปสรรคเรองของระยะทาง เชน โปรแกรมกลม groupware หรอระบบ video conference Screen Sharing เปนตน -เทคโนโลยชวยในการจดเกบ ชวยในการจดเกบและจดการความรตางๆ เชน ระบบคลงความร และระบบจดเกบเอกสารอเลกทรอนกส เทคโนโลยสารสนเทศทน ามาใชในการจดเกบความรขององคกรนนประกอบไปดวยเทคโนโลยสารสนเทศทสนบสนนกระบวนการจดการความรตางๆ ดงน นการน าเทคโนโลย

78

สารสนเทศทมอยเดมมาใชสนบสนนการจดการความร เปนยทธศาสตรหนงทหลายองคกรสนใจ เพราะไมจ าเปนตองลงทนเพม ดงตวอยางของหนวยงานวจยแหงหนงทน าระบบไอทเดมใชในการสนบสนนกระบวนการจดการความรตางๆ ทจ าเปนขององคกรโดยไมตองลงทนเพมเตม และเทคโนโลยสารสนเทศทใชในการจดการความรกไมไดใชเทคโนโลยซบซอนอะไรมาก ดงนนจงท าใหการจดการและการท างานไดงาย เทคโนโลยสารสนเทศมสวนชวยประสาน สนบสนนและอ านวยความสะดวกกระบวนการจดการความร ทง 3 ดงน 1. การแสวงหาความร เปนการแสวงหาความรทงทเปนการหยงรเอง (Tacit Knowledge) ทกษะ ปฏสมพนธระหวางบคคล ผมประสบการณสง จะมองเหนแนวโนมหรอหรอทศทางความตองการใชความรดานตาง ๆ แลววางแผนและด าเนนการทจะจดหาความรนนๆ มา โดยอาศยเทคโนโลยสารสนเทศประเภทตางๆ เปนเครองชวยประสานและอ านวยความสะดวก 2. การแลกเปลยนและแบงปนความร เปนการเผยแพรและกระจายความรในเรองตาง ๆ ในการน การเรยนรจากผเชยวชาญจะชวยใหผด าเนนการจดการความรมอใหมผานเครอขายการสอสารในรปแบบตาง ๆ 3. การใชประโยชนจากความร การเรยนรจะบรณาการอยในองคกร มอะไรอยในองคกร สมาชกองคกรสามารถรบรและประยกตใชสถานการณใหมๆ ไดตลอดเวลา ทงการแลกเปลยนแบงปนความร และการใชประโยชนความร จะเกดขนในเวลาเดยวกนทงการแสวงหาความร สรปไดวา ความส าเรจของการจดการความร จงขนอยกบการเลอกเทคโนโลยสารสนเทศและเครองมอทเหมาะสมกบบรบทของแตละองคกร ซงจ าเปนตองวเคราะหหาปจจยโครงสรางพนฐาน สงอ านวยความสะดวก ตลอดจนวฒนธรรมของแตละองคกร ความร และระดบความรทตองการ นอกจากนน เทคโนโลยสารสนเทศถงแมจะมความส าคญ แตจะตองพจารณาการจดหาใหเหมาะสมกบทรพยากรทมอยางจ ากด เทคโนโลยไมใชเงอนไขของการขบเคลอนการจดการความร แตเทคโนโลยมสวนสนบสนนใหการท างานขององคกรมประสทธภาพและประสทธผลสงขน การใชเทคโนโลยใหเกดผลจะตองท าใหกลมเปาหมายหลกภายในองคกรเขาถงขอมลและเปดชองทางใหเกดการแลกเปลยนขอมลระหวางฝายตางๆ อยางตอเนอง 2.4.3 แนวคดกลยาณมตตตา (ความเปนกลยาณมตรทดตอกน)

ความหมายของกลยาณมตตตาและกลยาณมตร แนวความคดเกยวกบหลกกลยาณมตตตาในทางพระพทธศาสนาจะพบวาคอนขางแตกตางกนกบกลยาณมตรตามความหมายทเขาใจกนโดยทวไป เนองจากลยาณมตรตามความหมาย

79

ในพระพทธศาสนา มงไปทความเปนผชทาง และสนบสนนใหมตรกาวไปสความพนทกขได นนคอกลยาณมตรทแทจรงตองเปนผมศล ด ารงอยในคณธรรมทดงาม และสงเคราะหผอนดวยกลยาณธรรม เปนผมงประโยชนแกมตรไมท ารายมตร (วศน อนทสระ, 2521, น.32) ดงนน ความหมายของกลยาณมตตตาและกลยาณมตร ไดมนกวชาการทางดานพระพทธศาสนาไดใหความหมายไว ดงน ค าวา “กลยาณมตร” กบค าวา “กลยาณมตตตา” ซงเรามกจะไดยน หรอการใชค านควบคกนเสมอ กลยาณมตร เปนชอเรยกตวบคคล สวนค าวา กลยาณมตตตา สามารถแยกศพทได ดงน กลยาณมตตตา แยกศพทเปน กลยาณ + มตต และ ตา ค าวา กลยาณ แปลวา ด งาม มตต แปลวา ความรก ความเออเฟอ และค าวา ตา เปนปจจยทายนาม ใชทายค าศพท แปลวา ความ สภาวะเมอรวมความหมายแสดงถงหลกคณธรรม ดงทพระพทธเจาตรสไววา “กลยาณมตร เปนอยางไร คอ กลบตรในโลกนวางตวเหมาะสม เจรจา สนทนากบคนในหมบานหรอในนคมทตนอาศยอย จะเปนคหบด บตรคหบด คนหนมผเครงศล หรอคนแกผเครงศลกตาม ผถงพรอมดวยศรทธา ถงพรอมดวยศล ถงพรอมดวยจาคะ และถงพรอมดวยปญญา คอยศกษาศรทธาสมปทาของทานผถงพรอมดวยศรทธาตามสมควร คอยศกษาสลสมปทาของผถงพรอมดวยศลตามสมควร คอยศกษาจาคสมปทาของผถงพรอมดวยจาคะตามสมควร และคอยศกษาปญญาของทานผถงพรอมดวยปญญาตามสมควร นเรยกวา กลยาณมตตตา” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย9 (2539, น. 341) พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2553, น. 57) ใหความหมายของค าวา กลยาณมตตตา ความเปนกลยาณมตรคอ ผแนะน าสงสอน ทปรกษา เพอนทคบหาและบคลผแวดลอมทด ความรจกเลอกเสวนาบคคล หรอเขารวมอยกบทานผทรงคณ ทรงปญญา มความสามารถ ซงจะชวยแวดลอม สนบสนน ชกจง ชชองทาง เปนแบบอยาง ตลอดจนเปนเครองอดหนนเกอกลแกกน ใหด าเนนกาวหนาไปดวยด ในการศกษาอบรม การครองชวต การประกอบกจการและธรรมปฏบต ในสวนค าวา “กลยาณมตร” นน พระเทพเทว (ป.อ. ปยตโต) , (2531, น. 234) ไดใหความหมายไววา มรปศพทมาจากค าวา “กลยาณะ” แปลวา ด งาม และค าวา “มตร” แปลวา เพอน ผ มความเยอใยด ผมน าใจเออเฟอ ตอมาพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), (2546, น. 623) ไดอธบายเพมเตมวา กลยาณมตร ไมไดหมายถง เพอนทดในความหมายสามญเทานน แตหมายถงบคคลผ เพยบพรอมดวยคณสมบตทจะสงสอน แนะน า ชแจง ชกจง ชวยบอกชองทาง หรอเปนตวอยางใหผอนด าเนนไปในมรรคาแหงการฝกอบรมอยางถกตอง เชน พระพทธเจา พระอรหนตสาวก คร อาจารย และผเปนพหสตทรงปญญา สามารถสงสอน แนะน า เปนทปรกษาได แมจะออนวยกวา

9สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต, (เลม23 /ขอ 54 /หนา 341)

80

ค าวา กลยาณมตร มาจากค าวา “กลยาณ” สมาสกบค าวา “มตร” โดยพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน (2542, น.108, 861) ใหความหมายค า “กลยาณ” วา งาม ด “มตร” หมายถง เพอนรกใครคนเคย ดงนนกลยาณมตรจงมความหมายวา เพอนทด เพอนทงาม หรอเพอนทรกคนเคยทด เพอนรกใครคนเคยทงาม กองวชาการ มหาวทยาลยธรรมกาย แคลฟอรเนย (2548 , น. 6) ไดกลาวถงกลยาณมตร โดยลกษณะของการท าหนาท กลยาณมตร หมายถง บคคลผมความตงใจประพฤตปฏบตธรรมท าหนาทของชาวพทธทด เพอยงประโยชนให ถงพรอมท งแกตนเองและผอน ผแนะน าสงสอน ทปรกษา เพอนทด หนงสอ ตลอดจนสงแวดลอมทางสงคมโดยทวไปทด ทเกอกล ซงจะชกจง หรอกระตนใหเกดปญญาไดดวยการฟง การสนทนา ปรกษา ซกถาม อาน ตลอดจนการรจกเลอกใช สอมวลชนใหเปนประโยชน จากความหมายในลกษณะของการท าหนาทขางตนน แสดงใหเหนวา กลยาณมตร นอกจากจะหมายถงมนษยหรอบคคลทเปนเพอนทดแลว ยงรวมหมายถง หนงสอทดทอานแลวใหขอคดทด หรอใหความรทดมประโยชน ท งนเพราะยงมหนงสอจ านวนมาก ทไมไดกอใหเกดประโยชนแกผอาน เมออานแลวท าใหเกดความเขาใจผดตอชวต ตอโลกหรอตอสงคม อาจจะท าใหกลายเปนคนมองโลกในแงราย ไมกอใหเกดความคดสรางสรรค กลบเพมพนความมโลภะ โทสะ โมหะขนในตวผอาน เชน หนงสอทสอนใหไมรคณบดามารดา หนงสอทสอนใหท าลายลางชวตเพอนมนษยดวยกน เปนตน ถอวาไมใชกลยาณมตร สงแวดลอมทางสงคมทดกสามารถเปนกลยาณมตรได เชน โรงเรยนทด มความสะอาด มความเปนระเบยบเรยบรอย ไมเปนแหลงเพาะเชอโรค หรอปลอยใหมการเสพยาเสพตดภายในโรงเรยน และยงมคณครทดมความรและคณธรรม เปนตนแบบทดของนกเรยนได นอกจากนยงรวมถง สอสารมวลชนทด ทท าใหผรบสอไดสาระและคณประโยชน โดยเปนสอทท าใหผรบมความรความเขาใจและมการด าเนนชวตไปในทางทดงาม อนเกดประโยชนทงแกตนเองและผอนในสงคม พระมหาสภวชญ ปภสสโร (วราม), (2545, น. 45) ไดกลาววา กลยาณมตรคอ มตรทดงาม ท าใหเจรญแกบคคลผคบหา ไดแก ผสมบรณดวยความมศล ก าจดทกข น าประโยชนเกอกลมาใหกบเพอนและคนอน ดงรปวเคราะหวา บคคลใดเปนมตรมอปการะชวยเหลอคนอนโดยอาการทกอยาง บคคลนนชอวา กลยาณมตร เมอกลาวโดยสรป กลยาณมตร หมายถง บคคลผทสมบรณดวยคณธรรมจรยธรรม มศล เปนเครองก าจดความชวราย สงเสรมประโยชน ความดหรอคณธรรมตางๆ ทบคคลมและไดแสดงออกตอผอนทงตอหนาและลบหลงเปนผมปญญา มความสามารถ มความเออเฟอความรแก

81

ผอน ชวยเหลอท าใหเกดความด ใหเกดความร ความเจรญ และความสขแกผอน นอกจากน หนงสอทด สงแวดลอมทด และสอสารมวลชนทดกเปนกลยาณมตรภายนอกทส าคญตอการสรางเสรมความรและชวยพฒนาชวตใหดขนได

ความส าคญและคณลกษณะของกลยาณมตร ดวยความส าคญและคณสมบตของกลยาณมตรดงกลาว พระพทธเจาตรสถงความส าคญของกลยาณมตรไวในปฐมสรยปมสตรวา“ภกษทงหลาย เมอดวงอาทตยก าลงอทย ยอมมแสงอรณขนมากอนเปนบพนมตฉนใด กลยาณมตตตา (ความเปนผมมตรด) กเปนตวน าเปนบพนมตเพอความเกดขนแหงโพชฌงค 7 ประการ ฉนนน ภกษผมกลยาณมตรพงหวงขอนไดวา จกเจรญ โพชฌงค 7 ประการ ท าโพชฌงค 7 ประการใหมาก” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย10 (2539, น. 126-127) นอกจากนน พระพทธเจาไดตรสถงความส าคญของกลยาณมตรในทตยปมาทาทวรรค ไววา “เพราะพดถงองคประกอบภายนอก เราไมเหนองคประกอบอนแมอยางหนงทเปนไปเพอประโยชนมากเหมอนกลยาณมตรน ความมกลยาณมตรยอมเปนไปเพอความมประโยชนมาก” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย11 (2539, น. 17) และตรสในกลยาณมตตาทวรรควา “ภกษทงหลาย เราไมเหนธรรมอนแมสกอยางหนงทเปนเหตใหกศลธรรมทยงไมขน เกดขน หรอเปนเหตใหอกศลธรรมทเกดขนแลว เสอมไป เหมอนความมกลยาณมตร (มตรด) น เมอบคคลมกลยาณมตร กศลธรรมทยงไมเกดขน เกดขน และอกศลธรรมทเกดขนแลว กเสอมไป” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย12 (2539, น. 13) นอกจากนนไดตรสในทตยปมาทาทวรรควา “ความเปนกลยาณมตรยอมเปนไปเพอความด ารงมน ไมเสอมสญ ไมหายไปแหงสทธรรม” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย 13 (2539, น. 19) พระพทธเจาไดตรสเนนถงความส าคญของความเปนผมกลยาณมตรส าหรบพระภกษโดยมากพระองคตรสเนนไปทประโยชนสงสดซงเหมาะสมกบภาวะของผต งใจสละและอทศตนเขาบรรพชาอปสมบทในพระพทธศาสนา ตวอยางเชนพระองคตรสวา “ดกอนอานนทความมกลยาณมตรเทากบเปนพรหมจรรยทงหมดทเดยว เพราะวาผมกลยาณมตรพงหวงสงนไดคอเขาจกเจรญจกท าใหมากซงอรยอษฎางคกมรรค...อาศยเราผเปนกลยาณมตรเหลาสตวผมชาตเปนธรรมดายอมพนจากชาต ผมชราเปนธรรมดายอมพนจากชรา ผมมรณะเปนธรรมดา ยอมพนจากมรณะ

10สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค, (เลม 19/ขอ 193 /หนา 126-127) 11สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต, (เลม 20 /ขอ 111 /หนา 17) 12สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต, (เลม 20 /ขอ 71 /หนา 13) 13สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต, (เลม 20 /ขอ 127 /หนา 19)

82

ผมโสกะปรเทวะทกขโทมนสและอปายาสเปนธรรมดา ยอมพนจากโสกะปรเทวะทกขโทมนสและอปายาส” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย14 (2539, น. 2-4) ประกอบกบคมภรทางพระพทธศาสนาไดกลาวถงการคบคาสมาคบกบบคคล 2 ประเภท คอการคบกบบคคลทเปนนกปราชญ (กลยาณมตร) และการคบกบบคคลทเปนคนชวยอมไดรบผลทแตกตางกน เพราะถาหากบคคลเขาไปคบคาสมาคมกบนกปราชญยอมไดรบการปลกฝงถายทอดความร ทศนคตและคานยมทดเปนประโยชนตอตนเองยอมมผลท าใหชวตมความเจรญกาวหนา ประสบผลส าเรจในหนาทการงาน การศกษา แตถาหากบคคลเขาไปคบคาสมาคมกบคนชว คนพาลยอมไดรบการถายทอดความร ความคดการกระท า และคานยมทชวตดตวมา มผลท าใหชวตมความเสอมลง ดงมขอความทกลาวไวในปตถนาสตรวา “ถาวาบคคลไมกระท าความชว แตเขาไปเสพบคคลผกระท าความชว และโทษของบคคลผเสพความชวเหลานยอมงอกงาม บคคลยอมกระท าบคคลเชนใดใหเปนมตร และยอมเขาไปเสพกบบคคลเชนใด บคคลนนแล เปนเชนกบดวยบคคลเชนนน เพราะวาการอยรวมกนเปนเชนนน คนชวสองเสพบคคลอนผบรสทธโดยปกตย ยอมท าบคคลอนผบรสทธโดยปกตทสองเสพตน ใหตดเปอนความชว เหมอนลกศรทแชยาพษถกยาพษตดเปอนแลว ยอมท าแลงลกศรซงไมตดเปอนแลว ใหตดเปอนดวยยาพษ ฉะนน นกปราชญไมพงเปนผ มคนชวเปนเพอนเลย เพราะความกลวแตการเขาไปตดเปอน คนใดหอปลาเนาดวยใบหญาคา แมหญาคาของบคคลนนยอมมกลนฟงไป การเขาไปสองเสพคนพาลยอมเปนเหมอนกอยางนน สวนคนใดหอกฤษณาไวดวยใบไม แมใบไมของบคคลนน ยอมมกลนหอมฟงไป การเขาไปสองเสพนกปราชญ ยอมเปนอยางนน เพราะเหตนน บณฑตรความส าเรจแหงผลแหงตนดจหอไมแลว ไมพงเขาไปเสพกบอสตบรษ พงเสพสตบรษ เพราะวาอสตบรษยอมน าไปสนรก สตบรษยอมใหถงสคต” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย15 (2539, น. 436-437) ในทางธรรมพระพทธเจา ตรสถงคณลกษณะของบณฑตวา “คอยชโทษเหมอนชบอกขมทรพย บณฑตมลกษณะคอยชโทษเหมอนชบอกขมทรพย คอยกลาวสอนพร าสอน และหามจากความชว เปนกลยาณมตร ยนดในธรรมทพระอรยะประกาศ มลกษณะมนคงไมหว นไหวเพราะนนทาและสรรเสรญ” สวนในทางโลก บณฑตคอคนมความรซงทางการศกษาใชเปนคาระดบของทางการศกษาคอผทจบตงแตระดบปรญญาตรขนไปทกสาขาวชาชพ แตทางธรรมมไดถอเอาความรเปนเกณฑ แตถอเอาการใชความรเปนเกณฑ พระพทธเจาจะยอมรบบคคลวาเปนบณฑตเฉพาะผทใชความรมใชเพยงมความร กลาวคอ บณฑตตองรจกผด รจกถก รจกบาป รจกบญ รจกคณ รจก

14สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค, (เลม19 /ขอ 2 /หนา 2-4) 15สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ, (เลม 25 /ขอ 76 /หนา 436-437)

83

ประโยชน และมใชประโยชน ความรเชนนทางพทธศาสนาเรยกวา ปญญา พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย16 (2539, น. 28) ส. ศวรกษ (2542, น. 86) ไดกลาวถงความส าคญของกลยาณมตรทเกอกลใหเกดกระบวนการเรยนรขนวา การมกลยาณมตรจงเปนสงส าคญ เพราะเปนเหตใหเกดความศรทธาทจะนอมเอาสงทฟงมาคด พจารณา ทดลองปฏบตดวยปญญาของตนทเรยกวา โยนโสมนสการ สวนการไดรบค าแนะน าสงสอนทถกตอง เปนเหตเปนผล (ปรโตโฆษะทด) ยอมน าไปสการนอมมาพจารณาอยางถกตอง (โยนโสมนสการทด) อนจะท าใหด าเนนชวตไดอยางถกตองตามธรรม ซงลวนตองอาศยกลยาณมตรทงสน ดงนน ค าสงสอน แนะน า บอกกลาวของกลยาณมตร จงมความส าคญอยางมาก การสรางศรทธาทถกตองเปนเสมอนเขมทศทจะน าไปสการพฒนาปญญา ความรใหเกดขนแกบคคลนน บคคลผมกลยาณมตรจงเปนผทสามารถสรางสงคมแหงกลยาณปถชนขนจากสงคมปถชนธรรมดา และพฒนาขนไปสสงคมแหงอรยชน คอเปนอรยบคคลตงแตพระโสดาบนบคคลจนถงขนการบรรลอรหตผลไดในทสด พทธทาสภกข (2549, น. 176-177) ไดใหทรรศนะเกยวกบองคประกอบดานกลยาณมตตตา คอความเปนกลยาณมตรของผสอน กคอตวครหรอผสอนในทนมไดจ ากดทเพศบรรพชต บรษ หรอสตร ใครกไดทมความรมความเหมาะสมเปนผใหญ แลวตวผสอนจะตองมอดมการณความเปนคร มความเสยสละ มความสนใจเปนพเศษในการแสวงหาความร ผสอนจะตองสรางความใกลชดสนทสนมกบผเรยน ดวยการดแลเดกเหมอนกบพระผเปนเจาท าหนาทอยตลอดเวลาพรอมทงใหการอบรมทางดานจตใจ และผสอนจะตองมบคลกภาพด มความร มคณธรรมท าใหผเรยนมความเคารพและเชอฟง ยอมปฏบตตาม

คณสมบตของกลยาณมตร เมอมองกลยาณมตรในแงของคณสมบตของบคคลทจะเปนกลยาณมตรโดยสมบรณเพอคอยแนะน า สงสอน ชแนะ ชทางออก บอกทางธรรมใหกบบคคลทเปนมตรดวยการพดใหฟง กระท าใหด คอพดกลาวสอนแนะน าอะไรกบใครอยางไร ตวผกลาวสอนกปฏบตเชนนน ฉะนนกลยาณมตรจงตองมคณสมบตเฉพาะเพอเปนเครองชวดความเปนกลยาณมตรส าหรบท าหนาทในการใหค าแนะน าสงสอนบคคลอน พระพทธเจาจงไดแสดงคณสมบตของความเปนกลยาณมตรไววา ผเปนกลยาณมตรยอมเชอปญญาตรสรของพระคถาคต เชอกรรมและผลของกรรม เปนผนารก นาเคารพ หมนศกษาวชาความรอยเสมอ ค าสอนและถอยค าของทานสามารถอธบายธรรมทยาก ละเอยด ลมลกได และไมชกจงมตรทงหลายไปในทางทไมด พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬา

16สตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ, (เลม25 /ขอ 6 /หนา 28)

84

ลงกรณราชวทยาลย17 (2539, น. 235) ดงทพระพทธองคไดตรสพทธพจนไววา “บคคลผมความเปนทรก เปนทเคารพ เปนทยกยอง เปนผวากลาวแกการวากลาว เปนผกลาวถอยค าอนลกซง ไมแนะน าในสงทไมควรแนะน า เหลานมอยในบคคลใด บคคลน นเปนมตร ผ อนเคราะหในสงทเปนประโยชน บคลผตองการมตรควรคบแมดวยการยอมเสย” ฉะนนกลยาณมตรจงตองประกอบดวยองคคณ หรอคณสมบตของกลยาณมตรถง 7 ประการ พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย18 (2535, น. 29) คอ

ปโย คร ภาวนโย วตตา จ วจนกขโม คมภรญจ กถ กตตา โน จฏฐาเน นโยชเย.

คณสมบตของกลยาณมตรดงกลาวขางตนนเรยกวา กลยาณมตรธรรม 7 ประการ ไดแก 1. ปโย นารก คอ เขาถงจตใจ สรางความรสกเหมอนสนทสนม เปนกนเอง ชวนใจผเรยนใหอยากเขามาปรกษาไตสวน 2. คร นาเคารพ คอ มความประพฤตสมควรแกฐานะ ท าใหเกดความรสกอบอนใจเปนทพงไดและปลอดภย 3. ภาวนโย คอ มความรจรง ทรงปญญาแทจรง และเปนผฝกฝนปรบปรงตนเองอยเสมอ เปนทนายกยอง ท าใหศษยเอยอาง และร าลกถงดวยความซาบซง มนใจ และภาคภมใจ 4. วจนกขโม อดทนตอถอยค า คอ พรอมทจะรบฟงปรกษาหารอซกถามแมจกจกตลอดจนค าลวงเกนและค าตกเตอนวพากษวจารณตางๆ อดทนฟงได ไมเบอหนาย ไมเสยอารมณ 6. คมภรญจ กถง กตตา คอ แถลงเรองล าลกได กลาวชแจงเรองตางๆ ทลกซงซบซอนใหเขาใจได และสอนศษยใหเรยนรเรองราวทลกซงยงขนไป 7. โน จฏฐาเน นโยชเย คอ ไมชกจงมตรในทางทเสอม ไมชกจงในทางทไมสมควร ไมชกจงไปในทางทเสอมเสยหรอเหลวไหลไมสมควร

พระพทธเจาไดตรสถงประโยชนจากการไดอาศยสตบรษหรอกลยาณมตรวา “เหมอนกอนเมฆใหญเมอตกลงมาใหขาวกลาทงปวงเจรญงอกงาม ยอมตกเพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกคนหมมากฉนใด สตบรษเมอเกดในตระกล กฉนนนเหมอนกน กลาวคอ ยอมเกดมาเพอประโยชน เพอเกอกล และเพอสขแกคนจ านวนมาก ไดแก มารดาบดา บตรภรรยา ทาส กรรมกร คนใช มตรและอ ามาตย ญาตผลวงลบไปแลว รวมถงพระราชา เหลาเทวดา สมณพราหมณ” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย19 (2539, น. 297) 17สตนตปฎก ขททกนกาย อทานอฏบถกถา, (เลม 19 /ขอ31 /หนา 235) 18

สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนปาตปาล, (เลม 23 /ขอ 37 /หนา 29) 19 สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต, (เลม 23 /ขอ 138 /หนา 297)

85

สรปวา กลยาณมตรและความเปนกลยาณมตร (กลยาณมตตตา) มความเกยวเนองถงกนมไดหมายถงเพอนทด ความเปนเพอนทดตามความหมายทวไปเทานน แตเปนผเพยบพรอมดวยคณธรรม ศลธรรม มความตงใจ มความปรารถนาด ผคอยแนะน าสงสอน ทปรกษา ถายถอดความร แบงปน ชแจง สงตางๆ ทเปนประโยชน ใหแกผอนทยงไมรใหไดมความรความเขาเขาใจทถกตองตามความเปนจรง กลยาณมตรและความเปนกลยาณมตรจงถอเปนปจจยทเกอกลสนบสนนแกกนใหเกดสงคมแหงการเรยนรขนในชมชนและองคกร

2.4.4 แนวคดวฑฒธรรม (ธรรมส าหรบสงเสรมความเจรญในการจดการความร) เมอกลาวถงหลกธรรมทสงเสรมการเรยนรระหวางอาจารยกบศษย (ครกบนกเรยน) จะพบวาหลกวฑฒธรรมไดเขามามสวนส าคญตอการพฒนาความรของนกเรยนและบคคลทวไป ดงทกลาวไวในพระไตรปฎกวา เพราะวาปญญาวฑฒธรรม 4 มอปการคณส าหรบมนษยทกคน พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย20 (2539, น.368) และเปนคณธรรมทเปนไปเพอความเจรญดวยปญญา พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย21 (2539, น. 367-368) กอใหเกดความเจรญงอกงาม เปนคณธรรมทมอปการะมากแกมนษยธรรมอนประกอบไปดวย 4 ประการไดแก สปปรสสงเสวะ สทธมมสสวนะ โยนโสมนสการ ธมมานธมมปฏปตต พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย22 (2539, น. 367-368, 286) ดงมพระพทธพจนตรสไววา “ดกรภกษทงหลาย ธรรม 4 ประการ ยอมเปนไปเพอความเจรญแหงปญญา ธรรม 4 ประการ เปนไฉน คอ สปปรสงเสวะ การคบ สปบรษ 1 สทธมมสสวะ ฟงค าสงสอนของทาน 1 โยนโสมนสการ ท าไวในใจโดยแยบคาย 1 ธมมานธมมปฏปตต ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม 1 ดกรภกษทงหลาย ธรรม 4 ประการนแล ยอมเปนไปเพอความเจรญแหงปญญา” พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย23 (2535, น. 332) สามารถน ามาอธบายได ดงน 1. สปปรสสงเสวะ แปลวา การคบหาสตบรษ หมายถง คบหาสมาคมหรอเสวนากบมตรดคนด ครด ผมความประพฤตด ผด าเนนชวตดวยปญญา ผมความรในการฝกฝนอบรมจตหรอมคณสมบตของความเปนกลยาณมตร กลยาณมตรจะเปนผ สรางศรทธาและน าบคคลเขาสกระบวนการเรยนรตามแนวทางพระปรยตธรรม และปฏบตสมถภาวนาและวปสสนาภาวนา

20 สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต, (เลม 21 /ขอ 449 /หนา 368) 21

สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต, (เลม 21 /ขอ 448 /หนา 367-368) 22สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต , (เลม 21 /ขอ 248-249 /หนา 367-368), และสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค, (เลม11 /ขอ 311 /หนา 286) 23

สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนปาตปาล, (เลม 21 /ขอ 248 /หนา 332)

86

2. สทธมมสสวนะ แปลวา ฟงสทธรรม หมายถง เมอไดฟงค าแนะน าของกลยาณมตรเกยวกบหลกวชาการ การปฏบตในการฝกฝนอบรมจต พงศกษาใหไดรบความรทแทจรง 3. โยนโสมนสการ แปลวา ท าในใจโดยแยบคาย หมายถง เมอไดรบความรทางอายตนะภายนอกนนแลวพงศกษาเหตผลของเรองนนๆ คดพจารณาใหเหนเหตผลไตรตรองสงทรบรมา วเคราะห สงเคราะห แยกแยะหาจดรวมเพอพสจนความร หรอการลองศกษาปฏบตของวธฝกหดฝกฝนอบรมจตทงหลายมารวมตรวจสอบ ทดลองเปรยบเทยบ หาขอเทจจรง โดยใชความรหรอปญญาเปนสงชขาดลงไปวาควรจะฝกหดดวยวธใด อยางไร จงจะเปนผลใหเกดสต โยนโสมนสการเปนหลกธรรมถอองคประกอบทส าคญในการท าความเหนใหถกตอง เปนปจจยสกระบวนการทางปญญา ในพระไตรปฎกไดกลาวถงโยนโสมนสการในความหมายทลมลก และหมายถง ปจจยทพฒนาไปสปญญาทเปนดบตวอวชชา (ความไมรทนเทาความเปนจรงของสงขาร ความไมรกจในอรยสจ 4) ในการศกษาครงน จะกลาวถงหลกโยนโสมนสการในแงทเปนปจจยทเออในการน าความรไปใชในการศกษาเลาเรยนและการด าเนนชวต และเปนแนวทางชวยสนบสนนกระบวนการจดการความรซงในพระไตรปฎกและนกวชาการไดใหความหมายเกยวกบโยนโสมนสการไว ดงน ในคมภรพระไตรปฎก มค าทใหความหมายเดยวกบโยนโสมนสการปรากฏอยมากมาย เชน การมนสการ การไตรตรองค านงถงในการศกษาเลาเรยนการค านงถงอยางถกตองเขาใจในการด าเนนชวต อบายวธใสใจใครครวญ ไตรตรอง ค านงถง เปนตน และจากกลมค าทมความหมายเดยวกบโยนโสมนสการ จะเหนถงระดบของการน าโยนโสมนสการไปใชในความหมายตางๆ ตามวตถประสงคและสถานการณ แตในทนจะกกลาวถงความหมายของโยนโสมนสการในแงทเออตอการจดการความรพอจะสรปได ดงน 1. หมายถง การมนสการ การไตรตรอง การคดใหรอบคอบ กอนกลาววาจาหรอพดออกไป เชน พระพทธองคทรงย าใหมนสการกอนทจะตอบ พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย24 (2539, น. 394-395) หรอใหบณฑตผมปญญาเฉยบแหลมไตรตรองใหรอบคอบกอนกลาวตเตยนหรอกลาวสรรเสรญผอน พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย25 (2539, น. 117) 2. หมายถง การไตรตรองการค านงถงในการเลาเรยนเนอความแหงธรรมอยางถกวธถกทางดงเชน พทธพจนททรงแสดงไวในอลคททปมสตรวา “ภกษทงหลาย กลบตรบางพวกในธรรมวนยน ยอมเลาเรยนธรรมคอสตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาตกะ อพภตธรรม 24ดรายละเอยดในสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก, (เลม12 /ขอ 358 /หนา 394-395) 25ดรายละเอยดในสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต, (เลม20 /ขอ135 /หนา 117)

87

และเวทลละ พวกเขาเลาเรยนธรรมนนแลวยอมไตรตรองเนอความแหงธรรมเหลานนดวยปญญา” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย26 (2539, น. 253) 3. หมายถง การค านงถงอยางเขาใจถกทางเพอการด าเนนชวตทเปนสข เชนไมควรค านงถงสงทลวงไปแลวไมควรหวงในสงทยงมาไมถง สงทลวงไปแลวใหละ และสงทยงมาไมถงกเปนสงทมาไมถง ไมตองน ามาคดค านง พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย27 (2539, น. 319)

ความส าคญของโยนโสมนสการทเออตอการจดการความร ในทางพระพทธศาสนานนโยนโสมนสการมความส าคญมากกบกระบวนการเรยนร ระบบการจดการความร และระบบการศกษาอบรม โยนโสมนสการเปนการฝกความคด ใหรจกคดอยางถกวธ คดอยางมระเบยบ รจกคดวเคราะห ไมมองเหนสงตางๆ อยางตนๆ ผวเผน เปนขนส าคญในการสรางปญญา (ความร) ทบรสทธเปนอสระ ท าใหพ งตนได และน าไปสจดหมายของพทธธรรมอยางแทจรงดงทพระพทธองคไดตรสไว ดงน พระพทธเจาตรสไวในปมาทาทวรรควา “ภกษทงหลายเราไมเหนธรรมอน แมอยางหนงทเปนไปเพอประโยชนมากเหมอนโยนโสมนสการ (การมนสการโดยแยบคาย) น โยนโสมนสการยอมเปนไปเพอประโยชนมาก” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย28 (2539, น. 15) พระพทธเจาตรสไวในนวรณปหานวรรควา “ภกษทงหลายเราไมเลงเหนธรรมอนแมสกอยางหนง ทจะเปนเหตใหวจกจฉา (ความสงสย) ทยงไมเกดขน กไมเกดขนหรอทเกดขนแลว กละได เหมอนโยนโสมนสการ (การมนสการโดยแยบคาย) น เมอมนสการโดยแยบคาย วจกจฉาทยงไมเกดขนกไมเกดขน และทเกดขนแลวกละได” พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย29 (2539, น. 4) พระพทธเจาตรสไวในทตยกสลสตรวา “ภกษทงหลาย ธรรมทงหลายทเปนกศล เปนสวนกศล เปนฝายกศล ทงหมดมโยนโสมนสการ (การมนสการโดยแยบคาย) เปนมล รวมลงในโยนโสมนสการ โยนโสมนสการบณฑตกลาววาเลศกวาธรรมเหลานนภกษพงถงพรอมดวยโยนโส

26ดรายละเอยดในสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก, (เลม 12 /ขอ 239 /หนา 253) 27ดรายละเอยดในสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก, (เลม 14 /ขอ 272 /หนา 319) 28สตตนตปฎก องกตตรนกาย เอกนบาต, (เลม 20 /ขอ 91 /หนา 15) 29สตตนตปฎก องกตตรนกาย เอกนบาต, (เลม 20 /ขอ 20 /หนา 4)

88

มนสการ พงหวงขอนไดวา ‘จกเจรญโพชฌงค 7 ประการ และท าโพชฌงค 7 ประการใหมาก’…”พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย30 (2539, น. 145-146)

วธคดแบบโยนโสมนสการ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), (2549, น. 669 -670) ไดใหความหมายของค าวา โยนโสมนสการไววา โดยรปศพท โยนโสมนสการประกอบไปดวย โยนโส -มนสการ ประกอบดวย โยนโส กบ มนสการ โดยโยนโส มาจาก โยน ซงแปลวาเหต ตนเคา แหลงเกดปญญา อบาย วธทาง มนสการ แปลวา การท าในใจ การคดค านง นกถง ใสใจ พจารณา โยนโสมนสการ แปลวา การท าไวในใจโดยแยบคาย ในคมภรชนอรรถกถาและฎกาไดไขขอความไวโดยวธแสดงไวพจนใหความหมายแยกไว ดงน 1. อบายมนสการ แปลวา คดหรอพจารณาโดยอบายคอ คดอยางมวธ หรอคดถกวธ หมายถง คดถกวธทจะใหเขาถงความจรงสอดคลองเขากบแนวสจจะ ท าใหหย งรภาวะลกษณะและสามญลกษณะของสงทงหลาย 2. ปถมนสการ แปลวา คดเปนทาง หรอคดถกทาง คอคดไดตอเนองเปนล าดบ จดล าดบไดหรอมล าดบ มขนตอน แลนไปเปนแถวเปนแนว หมายถง ความคดเปนระเบยบตามแนวเหตผลเปนตน ไมยงเหยงสบสน หรอกระโดดไปกระโดมา ตอเปนชนเปนอนไปไมได ท งนรวมท งความสามารถทจะนกคดเขาสแนวทางทถกตอง 3. การณมนสการ แปลวา คดตามเหต คดคนเหต คดตามเหตผล หรอคดอยางมเหตผล หมายถง คดสบคนตามแนวความสมพนธสบทอดกนแหงเหตปจจย พจารณาสบสาวหาสาเหตใหเขาใจถงตนเคา หรอแหลงทมาซงสงผลตอเนองตามล าดบ 4. อปปาทกมนสการ แปลวา คดใหเกดผลคอคดใหเกดผลทพงประสงคเลงถงการคดอยางมเปาหมาย หมายถง การคดการพจารณาทท าใหเกดกศลธรรม เชน ปลกเราใหเกดความเพยร การรจกคดในงานทท าใหหายหวาดกลว ใหหายโกรธ การพจารณาทท าใหมสต หรอท าใหจตเขมแขง สามารถสรปสนๆ ไดวา คดถกวธ คดมระเบยบ คดมเหตผล คดเรากศล หรอมองในแงของโยนโสมนสการกคอ มนสการชนดทท าใหเกดการใชปญญา พรอมกบท าปญญานนใหเจรญงอกงาม นอกจากนนพระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต), (2548, น. 65-71) ไดอธบายความหมายของโยนโสมนสการไววา โยนโส แปลวา ถกตองแยบคาย มนสการ แปลวา ท าไวในใจ โยนโส

30สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค, (เลม 19 /ขอ 213 /หนา 145-146)

89

มนสการ หมายถง การท าไวในใจโดยแยบคายคอการคดถกตองตามความเปนจรง โดยอาศยการเกบขอมลอยางเปนระบบและคดเชอมโยงตความขอมลเพอน าไปใชตอไป โยนโสมนสการมวธคดสรปได 4 แบบดวยกน ประกอบไปดวย 1) อบายมนสการ คอคดถกวธ 2) ปถมนสการ คอคดมระเบยบ3) การณมนสการ คอคดอยางมเหตผล และ 4) อปปาทกมนสการ คอคดเปนกศล โยนโสมนสการทง 4 ประการน เปนวธคดเพอเขาถงความจรง และอยอยางสอดคลองกบความจรงในธรรมชาต ขอแตกตางระหวางวธคดของตะวนออกกบตะวนตกอยตรงประเดนน วธคดของตะวนออกมงใหรธรรมชาตตามความเปนจรง ไมใชเพอการกดขย ายท าลายธรรมชาต แตมงใหอยอยางสอดคลองกบธรรมชาต นนคอจดทพระพทธศาสนาเรยกวา ธมมานธมมปฏบต หมายถง ปฏบตธรรมนอยใหสอดคลองกบธรรมใหญ คอเลอกวธปฏบตด าเนนชวตใหสอดคลองกบเปาหมายหลกของธรรมชาต เชน อยอยางไมสรางทกขใหกบตนเองและคนอน มงสรางประโยชนตนและประโยชนผอน น าความรทมมาใชประโยชนใหสอดคลองกบความเปนจรงของธรรมชาต 4. ธมมานธมมปฏปตต แปลวา ปฏบตสมควรแกธรรม หมายถง น าสงทไดศกษาเลาเรยนแลวไปใชใหถกตองตามหลก สอดคลองพอดกบความมงหมายตามหลกการนนๆ อยางตอเนองยงๆ ขนไป กลาวคอ การน าแนวคดทฤษฎและหลกวชาการทไดจากศกษาเลาเรยนและคดวเคราะหใน 3 ขนตอนแรก น ามาลงมอปฏบตจรงเพอยกระดบความรใหสงขน หรอน าหลกปฏบตตามแนวสมถภาวนาและวปสสนาภาวนาไปปฏบตใหถกตองตามหลกวธการอยางจรงจงและตอเนอง จนพฒนาไปสปญญาทรเทาทนสงทงปวงตามความเปนจรง เออมอร ชลวร (2554, น. 102-111) ไดอธบายถงแนวทางการพฒนาปญญาตามหลกวฑฒธรรม 4 ไววา ธรรมปญญาวฑฒธรรมน มความส าคญตอกระบวนการเรยนรเปนองคธรรมทเกอหนนใหกระบวนการเรยนรและการจดการความรด าเนนไปอยางไดผลด เชน เมอตองการศกษาหาความรในสงทมคณประโยชนทเปนความเจรญงอกงามในชวต ในเบองตนตองเลอกคบคนด หรอกลยาณมตร เชน คร อาจารยหรอบคคลทมความรความสามารถในเรองทตองการเรยนร เพอขอค าแนะน า และในขณะทฟงค าแนะน าจะตองพจารณาตามเพอใหเกดความเขาใจทถกตอง วธคดพจารณาเพอใหเกดความเขาใจทถกตอง คอคดหาเหตผลของเรองนนๆ วามความเชอมโยงกนหรอไมอยางไร นอกจากน อาจหาความรเพมเตมดวยการสบคน สนทนา อภปราย รวมถงการสงเกตเฝาดพนจพเคราะห ชงเหตผล ไตรตรอง ตรวจสอบ ทดลอง และขนตอนทส าคญของกระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนาคอ ฝกหด ท าใหบอย ท าใหมาก ซงเปนประสบการณตรงของผ เรยนรดงพทธพจนทวา “ภกษทงหลาย ธรรม 4 ประการนทบคคลเจรญ ท าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอท าใหแจงโสดาปตตผล ธรรม 4 ประการ อะไรบาง คอ 1) สปปรสสงเสวะ (คบสตบรษ) 2) สทธมมสสวนะ (ฟงพระสทธรรม) 3) โยนโสมนสการ (การพจารณาโดยแยบคาย) 4) ธมมา

90

นธมมปฏปตต (ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม) ธรรม 4 ประการนแล ทบคคลเจรญท าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอท าใหแจงโสดาปตตผล. . .ภกษทงหลาย ธรรม 4 ประการนทบคคลเจรญ ท าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอท าใหแจงสกทาคามผล. . .อนาคามผล. . .อรหตตผล พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย31 (2539, น. 543-544) 1. การเสวนาสตบรษ (สปปรสสงเสวะ) การพฒนาปญญาทเรมตนจาก การเสวนาสตบรษ คอการคบหากบผทรงปญญาหมายถง “การคบหากลยาณมตร หรอการมมตรด การคบหาคนนนเปนพนฐานเบองตน ทจะน าไปสความเจรญหรอความเสอม” (พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), (2540, น. 63) ฉะนน การพฒนาปญญาใหกาวหนาจะตองคบบคคลทดกอนซงคนดทควรคบหานนเรยกวา สตบรษ หมายถง ทานผร ผมความร ซงควรจะมคณลกษณะอยางนอย 7 ประการ อนไดแก 1) รหลกและรจกเหต (ธมมญญตา) คอรหลกความจรงของธรรมชาตรหลกการ ซงเปนเหตใหกระท าการไดส าเรจผลตามมงหมาย 2) รความมงหมายและรจกผล (อตถญญตา) คอรความหมายและความมงหมายของหลกธรรมหรอหลกการ กฎเกณฑ หนาท รผลทประสงคของกจทจะกระท า 3) รจกตน (อตตญญตา) คอรฐานะ ภาวะ เพศ ก าลง ความร ความถนด ความสามารถ และคณธรรม จรยธรรม 4) รประมาณ (มตตญญตา) คอรจกความพอเหมาะ พอด 5) รจกกาล (กาลญญตา) คอรวาเวลาไหน ควรท าอะไร 6) รจกชมชน (ปรสญญตา) คอรจกถน รจกทชมชน และชมชน รจกมารยาท ระเบยบวนย และขอควรรควรปฏบตอนๆ ตอชมชนนนๆ และ 7) รจกบคคล (ปคคลญญตา) คอรความแตกตางระหวางบคคล โดยอธยาศยความสามารถ และคณธรรม เปนตน ผทรงปญญานอกจากควรมคณลกษณะ 7 ประการดงกลาวแลว ยงควรมคณสมบตอก 7 ประการ ไดแก 1) นารก (ปโย) คอเขาถงจตใจ สรางความสนทสนมเปนกนเอง 2) นาเคารพ (คร) คอมความประพฤตสมควรแกฐานะ 3) นาเจรญใจ (ภาวนโย) คอมความรจรง ทรงภมปญญาแทจรง 4) รจกพดใหไดผล (วตตา จ) คอพดเปน รจกชแจงใหเขาใจ รวาเมอไรควรพดอะไรอยางไร คอยใหค าแนะน า 5) ทนตอถอยค า (วจนกขโม) คอพรอมทจะรบฟงค าปรกษาซกถามแมจกจก อดทนฟงได ไมเบอหนาย ไมเสยอารมณ 6) แถลงเรองล าลกได (คมภรญจ กถ กตตา) คอกลาวชแจงเรองตางๆ ทลกซงซบซอนใหเขาใจได และ 7) ไมชกน าในอฐาน (โน จฏฐาเน นโยชเย) คอไมแนะน าในเรองเหลวไหล หรอชกจงไปในทางเสอมเสย พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), (2553, น. 204) การคบหากบผทรงปญญาซงมคณลกษณะขางตนนน ถอเปนสงส าคญขนพนฐานทจะน าไปสความเจรญหรอความเสอม เมอบคคลไดคบคนด คนทมความร ความสามารถเปนพนฐานเบองตนใหไดฟงค าแนะน าสงสอน และไดแบบอยางทดใหบคคลน าความรทไดจากการเลาเรยนนน 31 ดรายละเอยดในสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค, (เลม 31 /ขอ 3 /หนา 543-544)

91

ไปประพฤตปฏบตจนบรรลความส าเรจเปนผทมปญญาไปดวย แตหากคบคนพาลยอมน าไปสความเสอม ดงสภาษตทวา “คบคนพาลพาลพาไปหาผด คบบณฑตบณฑตพาไปหาผล” พจนานกรม ฉบบราชบณฑตสถาน, (2542, น. 785) 2. การฟงค าสอน (สทธมมสสวนะ) ขนตอนตอมา ไดแก การฟงค าสอน (สทธมมสสวนะ) คอการใสใจเรยนฟงใหไดความรไดธรรมแท การฟงค าสอน เอาใจใสสดบรบฟงค าบรรยาย ค าแนะน าสงสอนแสวงหาความรทงจากตวบคคลโดยตรงและจากหนงสอแหลงความรอนๆ ซงการถายความรของทานผรมาท าใหเกดเปนความรมในตนนนไดแก รเพราะความจ า เรยกวา สตมยปญญา สมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ, (หมอมราชวงศชน นภวงศ), (2542, น. 38) กลาวโดยสรป การพฒนาขนแรกจะตองหาโอกาสทดใหไดพบกบสตบรษทเปนคนดมคณธรรม มความรด เปนกลยาณมตร และเมอพบสตบรษแลว รจกแลว ตองหมนฟงความรของคนดมความรจงจะเกดปญญา หรอท าปญญาใหพฒนาและเจรญขน ซงปญญานจะส าเรจไดดวยการศกษาเลาเรยน 3. การพจารณาไตรตรองอยางแยบคาย (โยนโสมนสการ) ขนตอนตอมา หลงจากไดการคบหากบผทรงปญญาแลว การฟงค าสอนจากทานผทรงปญญายงไมเพยงพอ แตยงตองรจกน าค าสอนหรอความรทไดฟงมานนมาคดพจารณาไตรตรองอยางแยบคาย (โยนโสมนสการ) “รจกไตรตรองพจารณาคอ ฟงอยางเดยวไมพอ ฟงแลวรจกคดรจกพจารณาจงจะไดประโยชน” และเปนการพฒนาปญญาทจะสามารถด าเนนไปไดดวยการพจารณาไตรตรองอยางแยบคายมหลายวธดวยกน ซงสามารถประมวลเปนแบบใหญได 10 วธไดแก 1) วธคดแบบสบสาวเหตปจจย 2) วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบ 3) วธคดแบบสามญลกษณ หรอวธคดแบบรเทาทนธรรมดา 4) วธคดแบบอรยสจหรอคดแบบการแกปญหา 5) วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ 6) วธคดแบบเหนคณเหนโทษและหาทางออก 7) วธคดแบบคณคาแท คณคาเทยม 8) วธคดแบบอบายปลกเราคณธรรม 9) วธคดแบบมสตเปนอยในขณะปจจบน และ 10) วธคดแบบวภชชวาท 4. การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม (ธมมานธมมปฏปตต) การปฏบตโดยอาศยหลกธมมานธมมปฏปตตเปนวธการประยกตวธการหนงในการพจารณาอยางแยบคาย สามารถแสดงตวอยางเดนชดในฐานะขนตอนสดทายของการพฒนาปญญาตามหลกวฑฒธรรม 4 ซงสามารถท าความเขาใจเพมเตม ดงน การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม (ธมมานธมมปฏปตต) คอการปฏบตธรรมถกหลก ด าเนนชวตถกตองตามธรรม หรอการปฏบตธรรมใหถกหลก ถกความมงหมาย ธรรมขอนเปนเรองการปฏบต จะมอย 2 นยดวยกนคอ 1) การปฏบตธรรมตามฐานะของตน คอมองดฐานะของตนวาควรจะปฏบตอยางไร จงปฏบตอยางนน เชน ส าหรบฆราวาส การปฏบตธรรมสมควรแกการเปน

92

ฆราวาส ส าหรบภกษสงฆควรปฏบตตามความเปนพระสงฆ ดวยศลวนยทควรรกษา สวนอกนยหนงคอ 2) การปฏบตธรรมนอยคลอยแกธรรมใหญ หรอปฏบตธรรมยอยคลอยตามหลกใหญคอ การปฏบตธรรมถกหลกคอ ท าใหขอปฏบตยอยเขากนได สอดคลองกน และสงผลแกหลกการใหญ เปนไปเพอจดหมายทตองการ พระพรหมคณาภรณ, (ป.อ.ปยตโต), (2549, น. 684-693) กลาวโดยสรป หลกวฑฒธรรมเปนหลกส าหรบการพฒนาและสงเสรมความรทเปนขนเปนตอนโดยเรมตนจากการมกลยาณมตรทด (คร เพอน) ทเปนผมความรความสามารถมคณธรรมจรยธรรม รบฟงบคคลเหลานนดวยความตงใจและนอมรบเอาค าสอน ค าแนะน า และความรดวยการคดอยางแยบคายในเชงสรางสรรค และน าเอาค าสอนและความรทไดรบฟงไดศกษาเรยนรไปปฏบตใหเกดประโยชนทงตอตนเองและผอนหรอเพอประโยชนสขตอองคกรและประเทศชาตตอไป

2.4.5 แนวคดสาราณยธรรม (ธรรมส าหรบสรางความมนษยสมพนธในการจดการความร) ในทางพระพทธศาสนาไดกลาวถงหลกสาราณยธรรมซงเปนหลกธรรมในการสรางความสามคค เกอกลกนไมทะเลาะววาทกนเปนทตงแหงความระลกถงกน ในการสงเสรมการจดการเรยนรและการท างานภายในองคกรใหราบรนและประสบผลส าเรจโดยยดโยงอยกบกระบวนการจดการความร อกทงยงเปนหลกธรรมส าหรบการสรางขวญก าลงใจและสรางความสามคคภายในองคกรซงมอธบายไวในคมภรพระไตรปฎกและไดมนกวชาการทางดานพระพทธศาสนาไดกลาวไว ดงน พระพทธเจาไดตรสไวในโกสมพยสตรวา ภกษทงหลาย สาราณยธรรม (ธรรมเปนเหตใหระลกถงกน) 6 ประการ ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เปนไปเพอความพรอมเพรยงกน สาราณยธรรม 6 ประการ คอ 1. ตงมนเมตตากายกรรม ในเพอนพรหมจารทงหลายทงตอหนาและลบหลง สาราณยธรรม ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน 2. ต งมนเมตตาวจกรรม ในเพอนพรหมจารทงหลายทงตอหนาและลบหลง สาราณยธรรม ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน 3. ตงมนเมตตามโนกรรม ในเพอนพรหมจารทงหลายทงตอหนาและลบหลง สาราณยธรรม ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน

93

4. บรโภคไมแบงแยกลาภทงหลายทประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม โดยทสดแมเพยงบณฑบาต บรโภครวมกบเพอนพรหมจารทงหลายผมศลทงตอหนาและลบหลง สาราณยธรรมแมน ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน 5. เปนผมศลไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอยเปนไท ทานผรสรรเสรญ ไมถกตณหาและทฏฐครอบง า เปนไปเพอสมาธ เสมอกบเพอนพรหมจารทงหลายท งตอหนาและลบหลง สาราณยธรรมแมน ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน 6. เปนผมทฏฐโดยทฏฐอนประเสรฐ เปนนยยานกธรรม เพอความสนไปแหงทกขโดยชอบแกผท าตาม เสมอกบเพอนพรหมจารทงหลายทงตอหนาและลบหลง สาราณยธรรมแมน ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน ภกษทงหลาย สาราณยธรรม 6 ประการน ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะห เพอความไมววาท เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน ทฏฐอนไกลจากกเลสทเปนขาศก เปนนยยานกธรรมน าบคคลผท าตามนนออกไป เพอความสนทกขโดยชอบ นเปนธรรมชนยอดทยดคมสาราณยธรรม 6 ประการนไว พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย32 (2539, น. 531-533) ทองหลอ วงษธรรมา (2538, น. 294-295) ไดกลาวไววา สาราณยธรรม แปลวา ธรรมเปนเหตใหระลกถงกน หมายถง คณธรรมทท าใหคนเราไมเหนแกตว เออเฟอเผอแผแกผอน เขาใจคนอนมากขน สาราณยธรรมม 6 ประการ คอ 1. เมตตากายกรรม คอท าตอกนดวยเมตตา หมายถง ท าสงใดกท าดวยความปรารถนาดตอกน เชน แสดงไมตรและหวงดตอเพอนรวมงานรวมกจการรวมชมชน โดยชวยเหลอธระตางๆ ดวยความเตมใจ แสดงอากปกรยาสภาพ เคารพนบถอทงตอหนาและลบหลง 2. เมตตาวจกรรม คอพดกนดวยเมตตา หมายถง จะพดอะไรกพดดวยความปรารถนาดตอกนเชน แนะน า สงสอนตกเตอนกนดวยความหวงด กลาววาจาสภาพ พดจรงไม พดเพอผลประโยชนทจะเกดขนแกตนเองฝายเดยว 3. เมตตามโนกรรม คอคดตอกนดวยเมตตา หมายถง จะคดอะไรกคดดวยความปรารถนา ดตอกน เชน ตงจตปรารถนาด คดท าสงทเปนประโยชนแกกนมองกนในแงด

32สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก, (เลม12 /ขอ 492 /หนา 531-533)

94

4. สาธารณโภค คอแบงปนสงทไดมาโดยชอบธรรม หมายถง แบงปนความร หรอแบงปนลาภทรวมกนหารวมกนท าโดยยตธรรม แมสงของทไดมาจะนอย แตกแจกจายใหไดมสวนรวมใชสอยบรโภคทงถงกนนนคอการรวมสข รวมทกขกน 5. สลสามญญตา คอมความประพฤตเสมอภาคกน หมายถง ประพฤตสจรตดงามเหมอนๆ กน มระเบยบวนยเปนแบบเดยวกน ไมประพฤตใหเปนทรงเกยจ หรอเสอมเสยแกหมคณะ 6. ทฏฐสามญญตา คอมความเสมอภาคกน ทางความคด หมายถง ปรบความคดความเหนใหมเหตมผลถกตองเหมอนๆ กน นนคอการเคารพเหตผล ยดหลกความดงามเปน อดมคตอยางเดยวกน ปญญา ใชบางยาง (2546, น. 122-123) ไดกลาววา สาราณยธรรม คอธรรมเปนทตงแหงความระลกถง ธรรมเปนเหตใหระลกถงกน หลกการอยรวมกน 6 ประการ คอ 1. เมตตากายกรรม ตงเมตตากายกรรมในเพอนพรหมจรรยทงตอหนาและหลบหลงคอ ชวยเหลอกจธระของผรวมหมคณะดวยความเตมใจ แสดงอาการกรยาสภาพ เคารพนบถอกนทงตอหนาและลบหลง 2. เมตตาวจกรรม ตงเมตตาวจกรรมในเพอนพรหมจรรยทงตอหนาและลบหลง คอชวยแจงสงทเปนประโยชน สงสอน แนะน าตกเตอนดวยความหวงด กลาววาจาสภาพแสดงความเคารพนบถอกนทงตอหนาและลบหลง 3. เมตตามโนกรรม ตงมโนกรรมในเพอนพรหมจรรยทงตอหนาและลบหลง คอตงจตปรารถนาด คดท าสงทเปนประโยชนแกกน มองกนในแงด มหนาตายมแยมตอกน 4. สาธารณโภค ไดของทชอบธรรมมากแบงปน ไมหวงไวผเดยว เชน วตถสงของ หรอแมกระทงการใหค าแนะน า ถายทอดแบงปนความรแกผอน 5. สลสามญญตา มศลบรสทธเสมอกนกบเพอนพรหมจรรยทงตอหนาและลบหลง คอมความประพฤตสจรตดงาม ถกตองตามระเบยบวนย ไมท าตนใหเปนทรงเกยจของหมคณะ 6. ทฎฐสามญญตา มทฎฐดงามเสมอกนกบเพอนพรหมจรรยทงตอหนาและลบหลง คอมความเหนชอบรวมกน ในขอทเปนหลกการส าคญทจะน าไปสความหลดพนสนทกขหรอขจดปญหา สรปวา ธรรมทง 6 ประการขางตน เปนเครองมอในการเสรมสรางความสามคคมน าหนงใจเดยวกน สรางความเปนปกแผน และสงเสรมการสรางความรใหเกดขนในหนวยงาน องคกร และสงคมจะน ามาซงความสข ความสนตความมนคงและความเจรญกาวหนา เพราะความสามคคเปนปจจยน าไปสความส าเรจในการศกษา การจดการความร การการท างานและการด าเนนชวต

95

2.4.6 แนวคดอปรหานยธรรม (ธรรมส าหรบปองกนความเสอมในการจดการความรในองคกร)

ความหมายและความส าคญ การบรหารจดการองคกรสงทตองค านงถงเปนอนดบตนๆ ของนกบรหาร คอจะท ายงไงใหองคกรมการพฒนาใหเกดความเจรญกาวหนาในทกๆ ดาน สามารถบรหารจดการองคกรใหไดเปรยบเชงการแขงขนในทกมต ในการจดการความรในองคกรกเชนเดยวกน ผบรหารหวงใหบคลากรทกคนมความรความเขาใจทเหมาะสมตอความตองการขององคกรและน าไปใชประโยชนไดจรง ผบรหารองคกรตองใชการวธการตางๆ เชน ประชมการปรกษาหารอ แลกเปลยนเรยนร การท างานขามสาย การท าความเขาใจตอกนใหบคลากรทกคนมความคดเหนและเขาใจไปในทศทางเดยวกนเกยวกบนโยบาย และเปาหมายขององคกรวาจะตองด าเนนการไปอยางไร ในทางพระพทธศาสนามหมวดธรรมะทสงเสรมใหการบรหารจดการในองคกรใหน าไปสความเจรญกาวหนา ไมท าใหองคกรเสอมถอยเรยกวาหลกอปรหานยธรรม คอธรรมอนเปนเหตแหงความไมเสอมไมเปนเหตแหงความหายนะของชมชนและองคกร ทกๆ ชมชนและองคกร สามารถน าหลกอปรหานยธรรมไปประยกตใชในการพฒนาความรและการงานของบคคลใหมความเจรญกาวหนารวมถงเปนปจจยเสรมใหการบรการจดการองคกรใหประสบความส าเรจและมประสทธภาพ หลกอปรหานยธรรมนนมกลาวไวในคมภรทางพระพทธศาสนาและนกวชาการไดน ามาขยายความไว ดงน สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาวโรรส (2539, น. 31) ไดใหความหมายเกยวกบอปรหานยธรรมวา เปนธรรมไมเปนทตงแหงความเสอม เปนไปเพอความเจรญฝายเดยวชอวาอปรหานยธรรม พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2553, น. 211) ไดใหความหมายของอปรหานยธรรมวา เปนธรรมอนไมเปนทตงแหงความเสอม เปนไปเพอความเจรญฝายเดยว ส าหรบหมชนหรอผบรหารบานเมอง เมอศกษาเกยวกบหลกอปรหานยธรรมทปรากฏในพระพทธศาสนาเถรวาทไดพบวา มการอธบายหลกอปรหานยธรรมไวในพระสตร โดยเฉพาะมหาปรนพพานสตรไดกลาวถงราชอปรหานยธรรมของเจาวชช และภกขอปรหานยธรรมของภกษ ดงมรายละเอยด ดงน ในมหาปรนพพานสตร ไดกลาวถงราชอปรหานยธรรมของเจาวชช ไววา 1. พวกเจาวชชหมนประชมกนเนองนตย ประชมกนมากครง 2. พวกเจาวชชพรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม และพรอมเพรยงกนท ากจทพวกเจาวชชจะพงท า

96

3. พวกเจาวชชไมบญญตสงทมไดบญญตไว ไมลมลางสงทบญญตไวแลว ถอปฏบตมนตามวชชธรรมทวางไวเดม 4. พวกเจาวชช สกการ เคารพ นบถอ บชาเจาวชชผมพระชนมายมากของชาววชชและส าคญถอยค าของทานเหลานนวา เปนสงควรรบฟง 5. พวกเจาวชชไมฉดคราขนใจกลสตร หรอกลกมารใหอยรวมดวย 6. พวกเจาวชช สกการ เคารพ นบถอ บชาเจดยในแควนวชชของชาววชชทงในเมองและ นอกเมอง และไมละเลยการบชาอนชอบธรรมทเคยใหเคยกระท าตอเจดยเหลานนใหเสอมสญไป 7. พวกเจาวชชจดการรกษา คมครอง ปองกนพระอรหนตทงหลายโดยชอบธรรมดวยตงใจวา ท าอยางไร พระอรหนตทยงไมมาพงมาสแวนแควนของเรา ทานทมาแลวพงอยอยางผาสกในแวนแควน อปรหานยธรรม 7 ประการน พวกเจาวชชพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยวไมมความเสอมเลยตราบเทาทพวกเจาวชชยงมอปรหานยธรรมทง 7 ประการนอย และใสใจอปรหานยธรรมทง 7 ประการนอย พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย33 (2539, น. 78-81) ในเวลาตอมาพระพทธเจาตรสเรยกพระอานนทใหไปนมนตพระภกษทเขามาพกในกรงราชคฤหทกรปใหมาประชม แลวพระพทธองคทรงแสดงหลกภกขอปรหานยธรรม ดงนวา 1. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลยตราบเทาทภกษยงหมนประชมกนเนองนตย ประชมกนมากครง 2. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลยตราบเทาทภกษยงพรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม และพรอมเพรยงกนท ากจทสงฆจะพงท า 3. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลยตราบเทาทภกษยงไมบญญตสงทเรามไดบญญตไว ไมลมลางสงทเราไดบญญตไวแลว ถอปฏบตมนตามสกขาบททเราบญญตไวแลว 4. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลยตราบเทาทภกษยงสกการะเคารพ นบถอ บชาภกษผเปนเถระเปนรตตญญ บวชมานาน เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก และส าคญถอยค าของทานเหลานนวา เปนสงควรรบฟง 5. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงไมตกอยในอ านาจแหงตณหากอใหเกดภพใหมทเกดขนแลว 6. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยวไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงเปนผ มงหวงเสนาสนะปา 33ดรายละเอยดในสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค, (เลม 10 /ขอ 134-135 /หนา 78-81)

97

7. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยวไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงตงสตไว ในภายในวาท าอยางไร เพอนพรหมจารทงหลายผมศลดงามทยงไมมา พงมา ทานทมาแลวพงอยอยางผาสก ภกษทงหลาย ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลยตราบเทาทภกษยงมอปรหานยธรรมทง 7 ประการนอย และใสใจอปรหานยธรรมทง 7 ประการนอย พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย34 (2539, น. 81-83) พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2548, น. 46-47) ไดอธบายหลกอปรหานยธรรมไววาเปนหลกการรวมรบผดชอบทจะชวยปองกนความเสอม น าไปสความเจรญรงเรองโดยสวนเดยวพระพทธองคไดตรสกบกษตรยวชชอยในวชชอปรหานยธรรม ดงน 1) หมนประชมกนเนองนตย พบปะปรกษาหารอกจการงาน (ทพงรบผดชอบตามระดบของตน) โดนสม าเสมอ 2) พรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม พรอมเพรยงกนท ากจทงหลายทพงท ารวมกน 3) ไมถอตามอ าเภอใจ ใครตอความสะดวก บญญตวางขอก าหนดกฎเกณฑตางๆ อนมไดตกลงบญญตวางไว และไมเหยยบย าลมลางสงทตกลงวางบญญตกนไวแลว ถอปฏบตมนอยในบทบญญตใหญทวางไวเปนธรรมนญ 4) ทานผใดเปนผใหญมประสบการณยาวนาน ใหเกยรตเคารพนบถอทานเหลานนมองเหนความส าคญแหงถอยค าของทานวาเปนสงจะตองรบฟง 5) ใหเกยรต และคมครองกลสตร มใหมการขมเหงรงแก 6) เคารพบชาสกการเจดย ปชนยสถาน อนสาวรยประจ าชาตอนเปนเครองเตอนความทรงจ า เราใหท าด และเปนทรวมใจของหมชน ไมละเลย พธเคารพบชาอนพงท าตออนสรณสถานเหลานนตามประเพณ 7) จดการใหความอารกขา บ ารง คมครอง อนชอบธรรม แกบรรพชต ผทรงศลธรรมบรสทธ ซงเปนหลกใจและเปนตวอยางทางศลธรรมของประชาชน เตมใจตอนรบและหวงใหทานอยโดยผาสก ในอปรหานยธรรมทง 7 ประการนน นกวชาทางดานพระพทธศาสนาไดอธบายไวและสามารถน ามาประยกตใชการจดการความรเชงพทธในสถานศกษา โดยหวขอธรรมในหลกอปรหานยธรรมทง 7 ประการทมเกยวของสมพนธกนกบแนวทางการสงเสรมการจดการความรเชงพทธในสถานศกษา 3 ขอ ไดแก 34สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค, (เลม 10 /ขอ 136 /หนา 81-83)

98

1. หมนประชมกนเนองนตย ชยวฒน ถระพนธ และปารชาต สถาปตานนท (2547, น. 45) ไดน าเสนอถงหลกการประชมกนอยางเนองนตยไววา การหมนประชมกนเนองนตย คอธรรมขอแรกในหลกอปรหานยธรรม 7 ประการทองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดใหไวและดเหมอนคนท างานในยคสมยนกนยมการประชมกนเปนนตย เพราะเปนการไดพดคยกนบอยๆ งานกจะกาวหนาไปดวยด นอกจากนการประชมกนเนองนตยยงเปนการสรางบรรยากาศของการแลกเปลยนความรระดมสตปญญาในการสรางสรรคสงใหมหรอเพอหาทางแกไขปญหายากๆ พระธรรมปรยตโสภณ (วรวทย คงคปญโญ), (2548, น. 23) ไดกลาวถงหลกอปรหานยธรรม 7 ประการ ถอเปนธรรมทปฏบตแลวจะไมน าไปสความเสอมไมเกดความหายนะแหงองคกรคอจะมแตความเจรญ โดยไดอธบายเกยวกบลกษณะและวตถประสงคของการประชมกนไว ดงน การประชมนนแมจะมมากกตามแตพอสรปโดยลกษณะเปน 6 ขอ คอ 1) การประชมปรกษาหารอหรอพจารณาหรอเพอรบทราบ 2) ประชมชแจงสงการมอบงานหรอนโยบาย 3) ประชมอบรมหรอประชมเชงวชาการหรอเชงปฏบตการ 4) ประชมสมมนา 5) ประชมปฏบตภารกจ 6) ประชมสงสรรคหรอสรางสรรคความสามคค 1. ลกษณะท 2 หมายถง การประชมทจดขน 1) เพอแนะน าชแจงเรองทควรแนะน าชแจง 2) เพอสงการในเรองทควรสงการ 3) เพอมอบงานใดๆ ใหรบไปปฏบต 4) เพอใหรบทราบนโยบาย 2. ลกษณะท 3 หมายถง การประชมผใตบงคบบญชาหรอกลมบคคลอน 1) เพออบรมใหไดรบความรในเชงวชาการ 2) เพอฝกอบรมใหเกดทกษะในการปฏบตการ 3. ลกษณะท 4 หมายถง การประชมเพอแลกเปลยนความรความคดเหนเรองใดเรองหนงทงทอยในงานรบผดชอบหรอเ รองโดยทวไปเพอหาขอสรปแตผลของการประชมเปนเพยงขอเสนอแนะผเกยวของจะปฏบตตามหรอไมกไดเพอใหรบทราบนโยบาย 4. ลกษณะท 5 หมายถง การประชมทรวมกนกระท ากรณยกจทงทอยในความรบผดชอบและทงในกรณยกจทวไป

99

5. ลกษณะท 6 หมายถง การประชมพบปะสงสรรคเพอ 1) ใหเกดความสนทสนมกลมเกลยวกน 2) ใหเกดพลงแหงความสมครสมานสามคค การประชมทกลกษณะยอมมวตถประสงคเปน 6 ประการ คอ 1) เพอยตหรอชขาดปญหา 2) เพอใหรบทราบนโยบายค าชแจงค าสงหรอแนวการปฏบต 3) เพอพฒนาทางวชาการและการปฏบต 4) เพอวจยขอมลและหาขอสรป 5) เพอด าเนนภารกจในความรบผดชอบ 6) เพอสรางสรรคความสามคค 2. พรอมเพรยงกนประชมพรอมเพรยงกนเลกประชม พระภาวนาวรยคณ (เผดจ ทตตชโว), (2548, น. 20) ไดกลาวถงอปรหานยธรรม ในสวนทเกยวของกบการพรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชมและพรอมเพรยงกนท ากจทจะพงท า ความพรอมเพรยงกนของหมคณะทง 3 วาระน คอการแสดงออกถงเอกภาพของหมคณะหรอความพรอมใจเปนหนงเดยวกนของสมาชกทงหมคณะยนดเตมใจทจะรวมกนประชมก าหนดแผนงาน ก าหนดกลยทธ เปนตน ทงในเวลาวกฤตและเวลาปกต เพอแบกรบภารกจของหมคณะใหส าเรจลลวงไปไดตามเปาหมายและก าหนดเวลา ขณะเดยวกนหากในยามใดทมภยอนตราย มปญหา อปสรรคเกดขนในองคกรสมาชกทงหมดตางกพรอมใจกนพทกษรกษาองคกรใหผานพนอปสรรคและวกฤตอนตรายไปไดอยางปลอดภยและสงางามโดยไมเหนแกความเหนอยยากล าบากใดๆ เปนพลงทท าใหเกดเอกภาพของหมคณะซงท าใหองคกรมความมนคงเปนปกแผนยนยาว พระเทพคณาภรณ (โสภณโสภณจตโต), (2550, น. 10) ไดกลาวถงการประชมพรอมเพรยงกนไววา ในองคกรเมอมการประชมบคลากรทมสวนเกยวของทกคนควรพรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม และพรอมเพรยงกนปฏบตกจของหมคณะในองคกรมความรบผดชอบรวมกนด าเนนไปอยางพรอมเพรยงและเมอถงตอนท างานกท างานของสวนรวมใหด 3. ไมตงกฎระเบยบทขดตอระเบยบเดม พระเทพวสทธญาณ (อบล นนทโก), (2552, น. 184-185) ไดอธบายถงการไมต งกฎระเบยบทขดตอระเบยบเดมไววา สกขาบททกขอททรงบญญตไวแลวใครๆ ไมถอนไมตดออกไมยกเลก แมบางขออาจไมเหมาะแกกาลเวลาและสถานทกไดมพระบรมพทธานญาตพเศษไวแลว จงไมจ าเปนตองถอนสกขาบทใดๆ ทงสน เหมอนกฎหมายบานเมองกไมสามารถถอดถอนถาตางคนตางถอดถอนกฎหมายทไดบญญตไวตามความตองการของแตละบคคล ผลทสดกไมมอะไร

100

เหลอเปนหลกไวควบคมหมคณะ ถาตางคนตางถอดถอนกฎหมายทละมาตราในไมชาประเทศชาตบานเมองกไมมกฎหมาย บานเมองกไมมขอไมมแปมแตพนาศในทสด วศน อนทสระ (2548, น. 32-35) ไดกลาวถงการไมบญญตสงทขดตอบญญตเดมไววา ขอนส าคญเพราะพดถงวฒนธรรมขององคกรวาสงไหนดงามวฒนธรรมขนบธรรมเนยมทดของบานเมองของชาตขององคกรซงสบทอดกนมาเปนสงส าคญเพราะนนคอความเปนชาตเปนเอกลกษณหรอสญลกษณถอเปนธรรมาภบาลอนส าคญยง องคกรนนยอมเขมแขงและแกรงไดนานกดวยการยดกฎระเบยบของวฒนธรรมองคกรนนนๆ สรปความวา ธรรมทง 7 ประการ เปนธรรมส าหรบปองกนความเสอมสามารถน ามาประยกตใชกบสถานบนพระพทธศาสนา และสถานศกษา ชมชนและองคกรตางๆ ได ถอเปนหลกธรรมทมงเนนการสงเสรมความเปนประชาธปไตย สงเสรมสนบสนนใหทกคนในองคกรมความรความเขาใจในระเบยบขอปฏบต คานยมและวฒนธรรมองคกรในแตละหนวยงาน แมแตในสถานศกษากสามารถน าเอาหลกอปรหานยธรรมบางขอมาประยกตใชไดเพอใหการจดการเรยนการสอนและการท างานรวมกนของบคลากรเปนไปอยางมประสทธภาพและประสบความส าเรจ

2.5 ผลงานวจยทเกยวของ ในการศกษาเรอง “การจดการความรเชงพทธของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาในประเทศไทย” ไดมผลการวจยทเกยวของกบการจดการความรในสถานศกษาและองคกรตางๆ ดงน Davenport & Prusak (1999) ไดท าการศกษาเกยวกบปจจยทสงผลตอประสทธภาพในการจดการความร พบวา มองคประกอบ ดงน 1. วฒนธรรมทเออตอการจดการความรเปนเงอนไขส าคญมากทสดทจะน าองคการไปสความส าเรจ และยงเปนปจจยทสรางยากทสด เพราะมองคประกอบหลายอยาง ดงน 1) ตองมความโนมเอยงดานบวกตอความร 2) ไมมตวขดขวางความรอยในวฒนธรรมองคกร คอพนกงานไมมความโกรธเกลยดบรษท ไมกลววาการแลกเปลยนความรจะท าใหตนเองตกงาน 3) การจดการความรตองเขากบวฒนธรรมองคกรทเปนอยซงปจจยทส าคญส าหรบการสรางวฒนธรรมองคกรเชงบวกส าหรบความร คอประเภทของบคลากรทบรษทจางเขามาท างาน ถาพนกงานทชอบแสวงหาความรเขามาท างานกจะเปนผลดอยางมาก 2. โครงสรางพนฐานทางเทคนคและโครงสรางพนฐานองคกร โดยโครงสรางพนฐานทางเทคนคเปนสงทงายทสดทสรางขนมาได เพราะเปนสงทเกยวกบเทคโนโลยทใชส าหรบการจดการความรโดยเฉพาะเรองของการแสวงหาความร การสรางความร การแลกเปลยนความร การ

101

เกบความร และการน าความรไปใช เชน Lotus, Notes และ World Wide Web เปนตน ซงถามเครองมอทางเทคนคและพนกงานใชเปน การด าเนนการกจะสะดวกมากยงขน รวมทงสรางอปกรณพนฐานขององคกรเพอการจดการความร โดยสรางกฎระเบยบ ขอบงคบ ตองมการก าหนดโครงสรางองคกรใหมหนวยงานตางๆ ทเออตอการน าการจดการความรไปใช และมการก าหนดทกษะพเศษทโครงการแตละประเภทตองการ ซงจะชวยใหสามารถน ามาใชประโยชนได และตองมการแตงตงต าแหนงใหมขนมาดแลเปนการเฉพาะอกดวย 3. ผบรหารระดบสงใหการสนบสนนเตมท โดยการแสดงใหพนกงานทกคนรวาการจดการความรและการเรยนรภายในองคกรเปนปจจยหลกของความส าเรจขององคกร มการปทางใหและจดสรรงบประมาณส าหรบพฒนาอปกรณจ าเปนพนฐานและมการก าหนดใหชดเจน ความรประเภทไหนทจ าเปนตอองคกร 4. มความเกยวเนองกบความคมคาทางเศรษฐกจหรออตสาหกรรม เนองจากการด าเนนการจดการความรอาจเสยคาใชจายมาก และประโยชนทดทสดของความส าเรจคอ การประหยดงบประมาณเพมขน 5. มความรขนตอนตางๆ ของกระบวนการอยบางเพอใหสามารถด าเนนการตามขนตอนตางๆ ไดอยางราบรน 6. มวสยทศน ภาษาทใชมความชดเจนในการทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงขนในองคกร 7. มสงจงใจทไมธรรมดา เนองจากความรเปนสงทฝงแนนในจตของมนษยไมใหไหลเวยนไปมาอยางงาย จงตองกระตนใหพนกงานในองคกรหนมาสรางความร แลกเปลยนความรและใชความรกน สงจงใจทจะน ามาเปนรางวลจะตองไมธรรมดา ตองมคณคาพอส าหรบความรสกของพนกงาน กระบวนการสรางแรงจงใจใหเกดพฤตกรรมดานความรนน ควรเปนสงตอบแทนระยะยาว หรออยในรปปรากฏใหคนทวไปไดเหนชด เชน การมอบรางวลผสรางความรดเดน Keyser (2004) ไดเสนอผลการศกษาวจย เรองการจดการความรในองคกร ผลการวจยพบวา จะตองประกอบดวยองคประกอบหลกทส าคญคอ กระบวนการจดการความร วฒนธรรมองคกร การลงทน และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ การวด โครงสรางองคกรแบบแนวราบ และกลยทธในการจดการความร โดยวฒนธรรมองคกรเปนองคประกอบหลกทส าคญทสด Robinson (2006) กลาวถงการศกษาเกยวกบการเกบรกษาความรไวภายในองคกรโดยเลอกศกษาจากบรษททเกยวกบกอสรางวามปจจยอะไรบางทส าคญในการ Implement และเกบรกษาความรใหอยภายในองคกร จากนนไดท าการสราง Model ขนมามชอวา STEPS โดยน าขอมลของ Key Success Factor ในการ Implement การจดการความรมาเปนองคประกอบของ Model ซง STEPS นเปน Model ในการวดองคกรวา ปจจบนองคกรนนมการท าการจดการความรอยในระดบ

102

ใดแลว ซงจากบทสรปของงานวจยกลาววา สามารถน า Model STEPS นไปใชไดกบองคกรทกๆ ประเภท วลาวลย มาคม (2549) ไดท าการวจยเพอสรางและพฒนาตวบงชการจดการความรของครในสถานศกษาขนพนฐาน สงกดกระทรวงศกษาธการ และเพอทดสอบความสอดคลองของโมเดลความสมพนธโครงสรางเชงเสนตวบงชการจดการความรของครในสถานศกษาขนพนฐาน สงกดกระทรวงศกษาธการกบขอมลเชงประจกษ ผลการวจยพบวา องคประกอบทง 6 หลกคอ การก าหนดความร การแสวงหาความร การสรางความร การแลกเปลยนความร การเกบความร และการน าความรไปใช เปนองคประกอบส าคญของการจดการความรของครในสถานศกษาขนพนฐาน สงกดกระทรวงศกษาธการโดยองคประกอบทมคาน าหนกองคประกอบเรยงล าดบจากมากไปนอย คอองคประกอบดานแลกเปลยนความร (.96) องคประกอบดานการสรางความร (.91) องคประกอบดานการแสวงหาความร (.91) องคประกอบดานการเกบความร (.88) องคประกอบดานการน าความรไปใช (.88) และองคประกอบดานการก าหนดความร (.77) ซงทง 6 หลก องคประกอบหลก จะตองปฏบตผานตวแปรทเปนตวประกอบยอยทงหมด 23 องคประกอบ และตวบงชการจดการความร 80 ตวบงช ประกอบดวย ตวบงชดานการก าหนดความร 11 ตวบงช ตวบงชดานการแสวงหาความร 12 ตวบงช ตวบงชดานการสรางความร 13 ตวบงช ตวบงชดานการแลกเปลยนความร 23 ตวบงช ตวบงชดานการเกบความร 9 ตวบงช และตวบงชดานการน าความรไปใช 12 ตวบงช ฉลองรฐ อนทรย (2550) ไดด าเนนการวจยเรองการพฒนารปแบบการจดการความร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยราชธานโดยมจดมงหมาย 3 ประการคอ 1) เพอศกษาสภาพการจดการความรกอนการพฒนารปแบบการจดการความร คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยราชธานและวทยาเขตอดรธาน 2) เพอพฒนารปแบบการจดการความร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยราชธาน และวทยาเขตอดรธาน 3) เพอศกษาปจจยทสงผลตอความส าเรจในการจดการความร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยราชธาน และวทยาเขตอดรธาน ท าการวจยแบบผสานวธคอประยกตการวจยแบบมสวนรวม การวจยและพฒนา การวจยเชงปรมาณ และการวจยเชงคณภาพ ผลการวจยพบวา 1. กอนการพฒนารปแบบการจดการความร คณาจารยคณะพยาบาลศาสตรมการด าเนนกจกรรมทเปนการจดการความรบางองคประกอบ แตยงไมเปนระบบและไมมรปแบบทชดเจน 2. รปแบบการจดการความร คณะพยาบาลศาสตร ทพฒนาประกอบดวย 3 ล าดบขน ไดแก ขนท 1 เปนขนเตรยมผบรหารและคณาจารย โดยการสรางความตระหนก ความเขาใจและขอความรวมมอ การประชมชแจงวตถประสงค เปาหมายการจดการความร และศกษาบรบทสภาพการ

103

จดการความรกอนการพฒนารปแบบ ล าดบท 2 คอขนจดท าแผนปฏบตการ ก าหนดวสยทศนตงกรรมการ พฒนาศกยภาพของทม แบงกลมจดการความร และจดตงศนยจดการความร และล าดบขนท 3 คอขนปฏบตการจดการความร สรางและเชอมโยงเครอขายความร 3. จากการน ารปแบบการจดการความรทพฒนา ไปทดลองใชทคณะพยาบาลศาสตรทงสองแหง เปนเวลา 8 เดอน โดยมคณะกรรมการจดการความร กรรมการทปรกษาและกลมจดการความร 7 กลม ด าเนนการจดการความรตามกระบวนการจดการความร ซงประกอบดวยการจ าแนกความร การสรางความรใหม การแลกเปลยนแบงปนความร การน าความรไปใช การเผยแพรความร การสรางเครอขายความร และการประเมนผลความร ไดผลดงน มศนยจดการความรส าหรบรอผลงานจากกลมจดการความรทง 7 กลม ไดองคความรในการปฏบตงานจ านวนทงหมด 285 เรอง ผบรหารและคณาจารยทกกลมมความพงพอใจตอการจดการความรโดยรวมอยในระดบมาก มการประเมนความส าเรจในการจดการความรโดยรวมอยในระดบมาก และรปแบบการจดการความรมความเหมาะสมในระดบมาก 4. ปจจยแหงความส าเรจของการจดการความร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยราชธาน ไดแก การสนบสนนจากผบรหารทกระดบ ศนยจดการความร วฒนธรรมในการจดการความรของผบรหารและคณาจารย และยทธศาสตรในการจดการความร ซงประกอบดวยผทท างานโดยใชความรทผานการฝกอยางด ความไววางใจ พลงรวมและการมสวนรวม และยดหลกการท างานในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชไดแก การศกษาขอมลอยางเปนระบบค านงถงวฒนธรรมองคกร การมสวนรวม ความซอสตยสจรต จรงใจตอกนและรรกสามคค สรปไดวา รปแบบการจดการความรมประสทธภาพเหมาะสม ผบรหารและคณาจารยมความพงพอใจและประเมนความส าเรจของการจดการความรในระดบมาก จงสามารถน าไปใชเปนรปแบบส าหรบการพฒนาการจดการความรในคณะหรอสถาบนทางการศกษาตอไป เตอนใจ รกษาพงษ (2551) ไดศกษาวจยเพอพฒนารปแบบการจดการความรเพอการบรหารงานวชาการของสถานศกษาขนพนฐานดวยกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ผลการวจย พบวา รปแบบการจดการความรเพอการบรหารการจดความรเพอการบรหารดานวชาการของสถานศกษาขนพนฐานดวยกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ประกอบดวย 3 องคประกอบหลก คอ 1) ดานการบรหารดานวชาการของสถานการศกษาขนพนฐาน ไดแก การพฒนากระบวนการเรยนรประกอบดวยกจกรรม การจดท าแผนการจดการความร การจดกระบวนการเรยนร และการนเทศการสอน

104

2) กระบวนการจดความร ประกอบดวย การระบความร การสรางความร การจดการความรใหเปนระบบ การเขาถงความร การแบงปนความร และการเรยนร 3) ดานปจจยทสนบสนนใหการจดการเรยนรประสบผลส าเรจประกอบไปดวย ภาวะผน า กลยทธ วฒนธรรมองคกร เทคโนโลย โครงสราง และการวดผล ประสทธผลจากการน ารปแบบการจดการความรเพอการบรหารวชาการสถาบนการศกษาขนพนฐาน ดวยกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมไปใช ท าใหเกดความเปลยนแปลงในเชงบรหาร คอการบรหารแบบมสวนรวมของผบรหาร ทมครจดการความรดานวชาการ (คร KM ทมงานวชาการ) ในทกขนตอน ผบรหารสนบสนนการแบงปนแลกเปลยนความร การใชเทคโนโลยในการจดการเรยนการสอน ครน าการจดการความรไปพฒนาการะบวนการเรยนร และนกเรยนเกดทกษะการคดวเคราะหและการแลกเปลยนความรในการท างาน พรพมล หรรษาภรมยโชค (2550) ไดสรปผลการวจยเรอง การพฒนารปแบบการจดการความรส าหรบหนวยงานภาครฐไว ดงน การวจยครงนมวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการจดการความรส าหรบหนวยงานภาครฐ เปนการวจยทใชกระบวนการวจยเชงคณภาพ โดยมขนตอนในการด าเนนการวจย 4 ขนตอน ไดแก ขนตอนท 1 การศกษา วเคราะหและสงเคราะหเอกสารรายงานค ารบรองการปฏบตราชการประจ าปงบประมาณ พ.ศ. 2549 จ านวน 140 ชด ใชการวเคราะหเนอหา ขนตอนท 2 การศกษาความคดเหนของผเชยวชาญดานการจดการความร โดยการสมภาษณผอ านวยการจดการความรจ านวน 20 คน ใชวธการสมภาษณแบบเจาะลก ขนตอนท 3 การรางและการตรวจสอบรปแบบการจดการความรส าหรบหนวยงานภาครฐ โดยผทรงคณวฒดานการจดการความร จ านวน 11 คน ใชวธการสนทนากลม และขนตอนท 4 การน าเสนอรปแบบการจดการความรของหนวยงานภาครฐโดยใหผทรงคณวฒจ านวน 5 คน รบรองความเหมาะสม การวเคราะหขอมลดวยคาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ผลการวจย พบวา 1. ผลการศกษา วเคราะห และสงเคราะหเอกสารรายงานค ารบรองการปฏบตราชการ พบวา ขนตอนการสรางและการแสวงหาความรกบขนตอนการประมวลและกลนกรองความรมวธการคลายกน หนวยงานสวนใหญใหผเชยวชาญประชมเพอตรวจสอบความถกตองของความร ขนตอนการเขาถงขอมลคลายกบขนตอนการแบงปนแลกเปลยนความร

105

2. ผอ านวยการจดการความรสวนใหญเหนวาเปาหมายของการจดการความรภาครฐตองมงเนนการน าความรไปใชใหเกดประโยชนในหนวยงาน บคลากรตองสามารถน าความรไปใชพฒนาตนเองได ตองจดท าคมอการปฏบตงานจากการสรางและพฒนาความรวชาการใหมๆ 3. ผทรงคณวฒดานการจดการความรเหนวาขนตอนการน าความรไปใชเปนขนตอนส าคญของรปแบบและใหลดขนตอนโดยการรวมขนตอนการประมวลและกลนกรองเขากบขนตอนการสรางความรใหเปนขนตอนการสรางความร 4. รปแบบการจดการความรส าหรบหนวยงานภาครฐ ประกอบดวย 7 ขนตอน คอ 1) การก าหนดความร ไดแก จดตงคณะท างาน จดประชมคณะท างาน ส ารวจและรวบรวมความร จดล าดบความส าคญของความร และก าหนดแหลงความรทจ าเปน 2) การแสวงหาความรจากภายในและภายนอกหนวยงาน 3) การสรางความร ไดแก ก าหนดทมสรางความร ประชมทมสรางความร และบรณาการความรไปใชในการพฒนาการปฏบตงาน 4) การจดเกบความรใหเปนระบบ คอก าหนดโครงสรางความรและจดเกบใหเปนระบบ 5) การแลกเปลยนเรยนรจากกจกรรมการเรยนรและการจดชองทางการเผยแพรความร 6) การน าความรไปใชในการพฒนาคน พฒนางาน และหนวยงาน และ 7) การตดตามและประเมนผลทงในดานปจจยน าเขา กระบวนการ ผลผลตและผลลพธ และองคประกอบของรปแบบการจดกาความรส าหรบหนวยงานภาครฐ ประกอบดวย 4 องคประกอบคอ 1) การเรยนร ประกอบดวย วธการเรยนรจ าแนกตามระดบ ไดแก ระดบบคคล ระดบกลม ระดบหนวยงาน และทกษะการเรยนร 2) หนวยงาน ประกอบดวยวสยทศนและเปาหมาย วฒนธรรม กลยทธ ไดแก การเตรยมการและปรบเปลยนพฤตกรรม การสอสาร กระบวนการและเครองมอ และการยกยองชมเชย และการใหรางวล และโครงสรางองคกร 3) คน ประกอบดวยผบรหาร บคลากรและผรบบรการ และ 4) เทคโนโลย ประกอบดวยระบบเทคโนโลยสารสนเทศ และเทคโนโลยเพอยกระดบการเรยนร

106

2.6 กรอบแนวคดในการวจย

จากกรอบแนวคดการวจยเชงคณภาพ ซงผวจยเลอกท าการศกษาการจดการความรเชงพทธ

ของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาในประเทศไทย โดยใชแนวคดทฤษฎแบบ

ผสมผสานระหวางแนวคดทฤษฎตะวนตก และหลกค าสอนในทางพระพทธศาสนา เพอน ามาใช

ประกอบในการวจยครงน เนองจากการวจยเรองการจดการความรเชงพทธของโรงเรยนพระปรยต

ธรรม แผนกสามญศกษาในประเทศไทย ผวจยตองการทราบวา โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนก

สามญศกษามพฒนาการและสถานะของการจดการความรเชงพทธเปนอยางไร และมปจจย

อะไรบางทชวยสนบสนนความส าเรจการจดการความรเชงพทธของโรงเรยนพระปรยตธรรม

แผนกสามญศกษา รวมถงโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาไดอาศยกระบวนการหรอ

ความรในตวตน (ระดบปจเจกบคคล) - ภาวะผน า - พทธธรรม: กลยาณมตตตา (ความเปนกลยาณมตรทดตอกน)

- พทธธรรม: วฑฒธรรม (ธรรมส าหรบสงเสรมความเจรญ)

ความรในระดบองคการ - เทคโนโลยสารสนเทศ - พทธธรรม: สาราณยธรรม (ธรรมส าหรบสรางมนษยสมพนธ)

- พทธธรรม: อปรหานยธรรม (ธรรมส าหรบปองกนความเสอม)

การจดการความรเชงพทธ ดานการก าหนดความร ดานการแสวงหาความร ดานการแลกเปลยนความร ดานการจดเกบความร ดานการเผยแพรความร ดานการประยกตใชความร

107

ขนตอนการจดการความรเชงพทธอะไร ผวจยไดใชกรอบแนวคดการวจยเชงคณภาพเบองตน

ส าหรบการศกษาวจยโดยอาศยแนวคดเกยวกบปจจยสนบสนนการจดการความรในตวตน (ปจเจก

บคคล) ไดแก ภาวะผน า หลกกลยาณมตตตา และหลกวฑฒธรรม ตลอดจนถงแนวคดเกยวกบปจจย

ทชวยสนบสนนการจดการความรในระดบองคกรใหประสบผลส าเรจ ไดแก เทคโนโลยสารสนเทศ

หลกสาราณยธรรม และหลกอปรหานยธรรม รวมถงอาจมปจจยสนบสนน กระบวนหรอขนตอน

การจดการความรอนๆ ทไดจากการศกษาวจยในครงน เพอน าผลการศกษาวจยไปก าหนดแนว

ทางการจดการความรเชงพทธของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาในประเทศไทยให

เกดความย งยนตอไป