บทท� 4 การวเคราะหขอมล

ในการวจยเร� อง “องคความรภมปญญาทองถ�นนวดแผนไทยในพ!นท�จงหวดจนทบร” ผวจยไดทาการเกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพ ตามข!นตอนดงน! ตอนท� 1 บรบทของการแพทยแผนไทยในประเทศไทยในปจจบน ประวตแพทยแผนไทยโบราณและแพทยแผนไทยประยกต เปนความพยายามจะอธบายภาวะตางๆ ท�เก�ยวกบสขภาพ ท!งสภาวะปกต และสภาวะ ท�ผดปกต (เปนโรค) โดยใชทฤษฎความสมดลของธาตตางๆ ในรางกายเขามาอธบาย ผสมผสานองคความรจากวฒนธรรมอนเดย พทธศาสนา และองคความรท�ถกพฒนาข!นเอง โดยครการแพทยแผนไทย คอ ชวกโกมารภจจ เปนบตรของนางสาลวด นางนครโสเภณประจาเมองราชคฤห แควนมคธ ตาแหนงนางนครโสเภณสมยน!น เปนตาแหนงท�มเกยรตเพราะพระมหากษตรยทรงแตงต!ง นางสาลวดต!งครรภโดยบงเอญ เม�อคลอดบตรชายออกมาจงส�งใหสาวใชนาไปท!งท�กองขยะนอกเมอง เคราะหดท�อภยราชกมาร พระราชโอรสของพระเจาพมพสารไปพบเขาขณะเสดจออกไปนอกเมอง จงทรงนามาเล! ยงเปนบตรบญธรรม ช�อ “ชวก” ต!งข!นตามการกราบทลตอบคาถามพระองคท�ตรสถามวา “เดกยงมชวตอยรเปลา” มหาดเลกกราบทลวา “ยงมชวตอย” (ชวโก) สวนคาวา “โกมารภจจ” แปลวา “กมารท�ไดรบการเล!ยงด” หรอ “กมารในราชสานก” อนหมายถง “บตรบญธรรม” น!นเอง เม�อชวกโกมารภจจโตข!นถกพวกเดกๆ ในวงลอเลยนวา "เจาลกไมมพอ" ดวยความมานะจงหนพระบดาเล! ยงไปเรยนศลปวทยาท�เมองตกศลา เพ�อเอาชนะคาดหม�นของพวกเดกในวงใหได วชาท�ชวกเรยนคอวชาแพทย เน�องจากไมมคาเลาเรยนใหอาจารยจงอาสาอยรบใชอาจารยสารพดแลวแตทานจะใช อาศยเปนเดกออนนอมถอมตน มความเคารพเช�อฟงอาจารย จงเปนท�โปรดปรานของอาจารยมาก มศลปวทยาเทาไร อาจารยกถายทอดใหหมดโดยไมปดบงอาพราง ชวกเรยนวชาแพทยอย ๗ ป จงไปกราบลาอาจารยกลบบาน อาจารยไดทดสอบความรโดยใหเขาปาไปสารวจดวาตนไมวา ตนไหนวาทายาไมไดใหนาตวอยางกลบมาใหอาจารยด ปรากฏวาเขาเดนกลบมาตวเปลา เพราะตนไมทกตนใชทายาไดหมด อาจารยบอกวาเขาไดเรยนจบแลวจงอนญาตใหเขากลบ หลงจากกลบมายงเมองราชคฤหแลว ชวกไดถวายการรกษาพระอาการประชวรของพระเจาพมพสารหายขาดจาก “ภคนทลาพาธ” (โรครดสดวงทวาร) ไดรบแตงต!งใหเปนหมอหลวงพรอมท!งไดรบพระราชทานสวนมะมวงใหเปนสมบตอกดวย ตอมาชวกไดถวายสวนมะมวงแหงน! ใหเปนวด ท�ประทบของพระพทธเจาและพระสาวกท!งหลาย ไดถวายการรกษาแดพระบรมศาสดา เม�อคราวพระองคทรงประชวร และถวายตวเปนแพทยประจาพระองคอกดวย

54

สาหรบประเทศไทยแลวววฒนาการของการนวดปรากฏในสมยพระบรมไตรโลกนาถ ป พ.ศ. 1998 มการสถาปนาแพทยแผนไทย อยางชดเจน โดยมปรากฏในกฎหมายตราสามดวง วามการจดต!งกรมหมอนวด โดยแบงออกเปน 2 ฝายขวาและฝายซายเจากรมหมอนวดฝายขวามบรรดาศกดIเปนหลวงราโช เจากรมหมอนวดฝายซายมบรรดาศกดI เปนหลวงรกษา หลกฐานเปนเอกสารตางชาตในสมยพระนารายณมหาราช ป พ.ศ. 2230 - 2231 มการพรรณนาความตอนในหนงสอ ลาลแบรวา “ในกรงสยามน!นใครปวยไขลง กจะใหเร�มยดเสนยดสาย โดยใหมผความชานาญในทางน! ข!นไปแลวใชเทาเหยยบ” สาหรบ “บดาแหงแพทยแผนไทย” คอ นายพลเรอเอกพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงชมพรเขตอดมศกดI ทรงเปนพระเจาลกยาเธอในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท� 5 นบลาดบราชสกลวงศเปนองคท� 28 สาเรจนกเรยนนายเรอท�ประเทศองกฤษ และ 11 พฤศจกายน 2463 ไดรบพระบรมราชโองการฯ เล�อนเปนกรมหลวงมพระนามตามพระสพรรณบฎวา “กรมหลวงชมพรเขตอดมศกดI ” (ตามราชกจจานเบกษาเลม 37 หนา 292 วนท� 11พฤศจกายน 2463) พระกรณยกจของพระองคเปนคณประโยชนอยางเอนกอนนตนานบประการแกกองทพ เรอ จนทหารเรอทกหมเหลานบแตอดตจนถงปจจบนตางกซาบซ! งในพระกรณาธคณอยางมรลม จงพรอมใจกนถวายสมญญานามพระองคทานวา “พระบดาของกองทพเรอไทย” นอกจากน!พระองคทรงศกษาวชาแพทยแผนโบราณจากตาราไทย ทรงเขยนตารายาลงในสมดขอยดวยฝพระหตถของพระองคเอง โดยทรงคนควาตรวจหาตามคมภรเกาท�เกอบจะสญส!นแลวเสรจในป พ.ศ. 2458 พระองคทรงต!งช�อตาราไทยสมดขอยเลมน! วา “พระคมภร อตสาระวรรคโบราณกรรมและปจจบนนะกรรม” มเน!อหาตารายาโบราณกลาวถงการผสมยาแกโรคตางๆ เคยใชไดผลมามากแลว ทรงเปนหมอยาไทย รบรกษาประชาชนโดยท�วไปดวยน! าพระทยโอบออมอาร ในขณะท�พระองคทานเสดจออกประจาการช�วคราว ช�วระยะเวลาหน�งระหวางป พ.ศ. 2454 - 2466 จนไดรบพระสมญญาอกพระนามหน�งวา “หมอพร” ไดกราบถวายบงคมลาราชการออกไปตากอากาศท�ชายทะเล หาดทรายรปากน!า เมองชมพร หลงจากน!นประชวรพระโรคหวดใหญ ส!นพระชนมเม�อ 19 พฤศจกายน พ.ศ. 2466 “จงนบไดวา พระองคทานเปนพระบดาของแพทยแผนโบราณของไทย” (ยาสมนไพรดอทคอม. ออนไลน : 2555) ในป พ.ศ. 2494 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลปจจบน ทรงเสดจพระราชดาเนนวดพระเชตพนวมลมงคลาราม (วดโพธI ) ในคร! งน!นไดทรงปรารภวาวดพระเชตพนฯ เปนแหลงรวบรวมตาราแพทยแผนไทยอยแลว ทาไมไมจดใหมโรงเรยนสอนการแพทยแผนไทย ในวชาเวชกรรม ผดงครรภ หตถเวช และเภสชกรรม เพ�อเปนวทยาทานใหแกผสนใจตองการศกษา ทาใหคณะกรรมการวดพระเชตพนวมลมงคลาราม พรอมดวยผทรงคณวฒทางดานการแพทยแผนไทยท�ยงหลงเหลออย ไดรบสนองพระราชปรารภและจดทาหลกสตรโรงเรยนแพทยแผนโบราณข!น ในนาม “โรงเรยนแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย”

55

ความสมพนธระหวางแพทยแผนไทยและสมนไพรแทบแยกกนไมออก สวนใหญมาจากพชและมสรรพคณในการรกษามากมายมแหลงกระจายพนธ ถ�นท�อยแตกตางกน องคประกอบทางเคมและสรรพคณทางยาท�แตกตางกน

แพทยแผนไทยประยกต

สวนแพทยแผนไทยประยกต คอ บคลากรทางการแพทยสาขาหน� ง เกดข!นจากแนวคดของนายแพทยอวย เกตสงห ซ� งตองการพฒนาและยกฐานะของการแพทยแผนไทยโบราณใหมความเปนวทยาศาสตรและมหลกวชาการรองรบในการอธบาย อาจกลาวไดวา แพทยแผนไทยประยกตเปนบคลากรการแพทยสายพนธใหมของสงคมไทย ท�คร� งหน� งขององคความรจะตองร� าเรยนตามหลกวชาการทางการแพทยแผนตะวนตก ผสมผสานกบคมภรแพทยแผนโบราณของไทย สามารถใชเคร�องมอทางการแพทยแผนปจจบนไดบางอยาง (ตามท�ขอกฎหมายกาหนด 13 รายการ) สามารถวนจฉยตามหลกการแพทยแผนปจจบน เพยงแตเม�อถงข!นตอนในการรกษาน!น ตองรกษาดวยวธการการแพทยแผนไทยอาทการใชยาสมนไพร นวด อบ ประคบ นอกจากน!น ยงสามารถทาคลอดและใหการบารงแมและทารก ตามแนวทางการแพทยแผนไทยเพ�อสงเสรมสขภาพ ตามปกตแลวแพทยแผนไทยประยกตจะตองสอบใบอนญาตประกอบโรคศลปะ สาขาการแพทยแผนไทยประยกต โดยเฉพาะเสยกอน จงสามารถปฏบตงานในโรงพยาบาล หรอใหการรกษาแกผปวยได ประเภทการนวดแผนไทย

1. การนวดผอนคลาย เปนการนวดท�ถกสขลกษณะตามแบบแผนไทยโบราณ ซ� งสงผลโดยตรงตอรางกายและจตใจ ทาใหเกด การไหลเวยนของเลอดลม คลายกลามเน!อท�ลา รกษาอาการปวดเม�อยตามรางกาย คลายเครยด เคลดขดยอก ชวยใหสขภาพ กระปร! กระเปรา จตใจผอนคลาย การนวดเปนภมปญญาของคนไทยท�สบทอดกนมา การนวดท�ใชอยโดยท�วไป แบงเปน 2 ประเภท คอ 1.1 การนวดแบบท�วไป (แบบเชลยศกดI ) หมายถงการนวดแบบสามญชน เหมาะมากสาหรบชาวบานนวดกนเอง ใชสองมอและอวยวะสวนอ�น โดยไมตองใชยา การนวดแบบเชลยศกดI เปนการนวดบรเวณกลามเน!อและขอตาง ๆ ของรางกาย การนวดแบบเชลยศกดI รจกกนท�วไปวา “จบเสน” เพ�อใหเลอดลมเดนสะดวก ซ� งตรงกบแพทยแผนปจจบน คอ การนวดเพ�อเพ�มหรอสงเสรมการไหลเวยนของเลอดและน! าเหลอง นอกจากน! ยงมผลสะทอนใหการทางานของอวยวะท�อยหางออกไปจากบรเวณนวด ซ� งเดมมนอยกลบเพ�มข!นจนกลบสสภาวะปกต ฉะน!นขอบงช!ของการนวดจงมมากมาย เชน รกษาหรอบรรเทาอาการเคลด ขดยอก ซน คอแขงจากการตกหมอน รกษาอาการอาหารไมยอย ทองอดเฟอ ทองผก ปวดหลง ปวดเอว ตะครว ปวดศรษะ นอนไมหลบ อาการวงเวยน ชวยคลายความเครยดทางกายทางใจ และชวยใหขอท�เคล�อนกลบเขาท�ได

56

1.2 การนวดแบบราชสานก หมายถงผนวดจะตองเดนเขาเขาหาผปวยท�นอนอยบนพ!นเม�ออยหางผปวยราว 2 ศอก จงน�งพบเพยบและคารวะขออภยผปวย หลงจากน!นหมอจะคลาชพจร ท�ขอมอ และหลงเทาขางเดยวกนเม�อตรวจดอาการของโรคแลว จงเร�มทาการนวดคลายแบบการนวดท�วไป ตางกนท�ตาแหนงการวางมอ องศาท�แขนของผนวดทากบตวของผปวยและทาทางของผนวด ซ� งตองกระทาอยางสภาพ ย�งการนวดแบบราชสานกพจารณาถงคณสมบตของผเรยนอยางประณต ถ�ถวน การสอนมการเนนถงจรรยามารยาทของการนวด การนวดตองสภาพมาก ใชอวยวะไดนอยการนวดแบบราชสานกเปนการนวดพ!นฐานตาง ๆ เชน พ!นฐานขา (แบงเปนขาดานนอกและขาดานในในทานอน) พ!นฐานหลง พ!นฐานแขน พ!นฐานบา การนวดกลามเน!อตนคอ การนวดศรษะ การนวดคลายกลามเน!อหนาทอง 2. การประคบสมนไพร คอการใชสมนไพรหลายอยางมาหอรวมกน สวนใหญเปนสมนไพรท�มน!ามนหอมระเหย โดยนามาน�งใหรอน ประคบบรเวณท�ปวดหรอเคลดขดยอก ซ� งน! ามนหอมระเหยเม�อถกความรอนจะระเหยออกมา ความรอนจากลกประคบจะชวยกระตนการไหลเวยนโลหตใหดข!น และยงมสาระสาคญจากสมนไพรบางชนดท�ซมเขาทางผวหนง ชวยรกษาอาการเคลด ขด ยอก และลดปวดได 3. การอบสมนไพร เปนวธการบาบดรกษาและสงเสรมสขภาพตามหลกการของแพทยแผนไทย คอ การตมสมนไพรหลายๆ ชนดรวมกน ประกอบดวยสมนไพรท�มน!ามนหอมระเหย และสมนไพรรกษาตามอาการ นามาตมจนเดอด ไอน! า น! ามนหอมระเหย และสารระเหยตางๆ ซ� งมอยในสมนไพรจะออกมาสมผสถกผวหนงทาใหมผลเฉพาะท� และสดดมเขาไปกบลมหายใจ มผลตอระบบทางเดนหายใจและผลท�วรางกาย ดงน!นผลการรกษาดวยการอบสมนไพรท�ซมผานผวหนงและเขาไปกบลมหายใจซ� งมประโยชนตอสขภาพ คอ ชวยเพ�มการไหลเวยนของโลหตใหดข!น คลายความตงเครยด ชวยชาระลางและขบของเสยออกจากรางกาย ชวยผอนคลายกลามเน!อและเสนเอนชวยทาใหระบบการหายใจดข!น บรรเทาอาการโรคภมแพ ชวยรกษาโรคผวหนงชนดไมรายแรง และไมตดเช!อ บรรเทาอาการปวดบวม เหนบชา และอาการลมพษ เปนการสงเสรมสขภาพ อาจใชรวมกบการรกษาอ�นๆ ตามความเหมาะสม 4. การนวดฝาเทา เปนการปรบสมดลในรางกาย ชวยใหระบบการไหวเวยนไปยงอวยวะตางๆ ภายในรางกายไดดข!น สงผลใหมการขบถายของเสยออกจากเซลล ปรบสภาวะสมดลของรางกายทาใหสขภาพโดยรวมดข!น 5. การนวดจบเสน การนวดเพ�อบาบดอาการปวดเม�อยเฉพาะจด หรอตามขอตอการ ยดตดของพงผดของรางกายใหทเลา ผอนคลาย 6. การนวดน! ามน โดยใชน! ามนท�สกดจากธรรมชาตท�บรสทธI เชน โจโจบา อลมอนด และกล�นหอมจากธรรมชาต ชวยใหสดช�น ผอนคลาย และคลายเครยด ดวยกล�นหอม เฉพาะทาง

57

ท�ใชในการบาบดอาการใหเบาบางลง เชน อาการนอนไมหลบ อาการเครยด หดห นอกจากน!น! ามนบรสทธI ยงชวยบารงผว และกระชบรปราง ทาใหกลามเน!อไม หยอนยาน สลายไขมนตามรางกาย ความรอนของน! ามนท�เกดจากการนวด จะซมซาบ ลกเขาไปผวหนงและกลามเน!อ ชวยใหรสกเบาสบายตว สมนไพรไทยท�นยมใชในวงการนวด อบ ประคบ สมนไพร สมนไพร ประคบ อบ อาบ นวด ในตารายาโบราณ ท�หมอยาในตระกลไทย ท!งไทยนอย (ไทยภาคกลาง) ไทยใหญ ไทยลาว ลวนรจกกนด เปนความรท�ถกสงตอกนมาแตคร! งบรรพบรษ ถงสรรพคณท�ชวยในการ แกอกเสบ ฟกช!า ปวดเม�อย ไดชะงด สมนไพรหลก 5 ชนดน!นคอ 1. ขม!นข!น ขม!นข!นหรอขม!นออย เปนสมนไพรท�มแทบทกตารบของยาประคบ อบ อาบ นวด ยาง พอหมอแมหมอท!งหลายมกใชขม!นข!นในการรกษาฝภายนอก ฝภายใน นอกจากน! การศกษาสมยใหมพบวา ขม!นข!นมฤทธI แกปวด แกอกเสบ ตานอนมลอสระ ตานเน!องอก ตานมะเรง (มดลก) ตานเช!อแบคทเรยและเช!อรา โดยผลของการทดสอบความเปนพษในขม!นข!นน!น ยงจดไดวาขม!นข!นอยในกลมสมนไพรท�ไมมความเปนพษอกดวย 2. คนทสอ คนทสอ หรอหมออสานเรยกวา ผเส!อ นยมใชเปนยาแกปวดหว แกวงเวยน นอกจากน! คนทสอยงเปนคหกบ บวฮาขาว ใชเปนสมนไพรหลกในยาประคบ อบ อาบ ยาง พอก ท�บนทกไว ในตารายาโบราณหลายเลมใชรกษาอาการปวดเม�อยตงตามตว อมพฤกษอมพาต เสนขดเอนขด เถาดาน เหนบชา แกลม อาการเจบปวดในเอนและผวหนง กระดหก ตกตนไม ควายชน นอกจากน! คนทสอยงชวยทาใหเลอดลมผหญงเปนปกต เชน ประจาเดอนท�มาก มานอย ไมมาเลย หรอภาวะกอนมประจาเดอน 3. เอนออน คลายเสน ยดเอนสบาย เอนออนเปนหน�งในตารบยา "สามดกส� เอน" ของตาสวน ใชเปนยารกษากระดกและเอน ในยาประคบ ยาอบ ยาอาบ ยายาง ยาน! ามน มกจะมเอนออนเปนสวนประกอบเสมอ "พออน" หมอยาไทยใหญทานใชเอนออนในการรกษาอาการผอมแหงไมมแรง เปนอมพฤกษอมพาต รกษาเสนเอนใหเปนปกต 4. บวฮาขาว หยดโรคเอน เสน ไอ ไข บวฮาขาว เปนไมมงคลด!งเดมของคนตระกลไต นยมปลกเพ�อปดเปาความเปนอปมงคล ในตารายาโบราณมกใชคกบคนทสอเปนสวนประกอบในยาแกไข ยาประคบ ยาอบ ยาอาบ ยานวด ยายาง ยานอน โดยรายงานการศกษาพบวาบวฮาขาวมฤทธI ตานการอกเสบ ลดอาการแกและทาใหแผลหายเรวไดอกดวย

58

5. ฮอสะพายควาย (ใบกลม) ยากาลงแกปวดเม�อย ฮอสะพานควาย เปนยากาลงท�ใชกนทกภาค นยมนาลาตนมาตม หรอดองกนเปนยาบารงกาลง แกออนเพลย และอาจตมรวมกบสมนไพรบารงกาลงอ�นๆ เปนสวนหน� งของยาบารงกาลงหลายๆ ตารบ ความเช�อจากสาเหตแหงการเจบปวย นอกเหนอจากความเช�อเก�ยวกบส�งท�เหนอธรรมชาตแลว การแพทยแผนไทยเช�อวาสาเหตแหงการเจบปวยเกดจากอทธพลดงตอไปน! 1. มลเหตแหงธาตท!ง 4 2. อทธพลของฤดกาล 3. อายท�เปล�ยนไปตามวย 4. อทธพลของกาลเวลาและสรยจกรวาล 5. ถ�นท�อยอาศย 6. พฤตกรรมท�เปนมลเหตกอโรค การวนจฉยโรคดวยแพทยแผนไทย วธตรวจและการวนจฉยโรคตามแนวทางทฤษฎการแพทยแผนไทยพอสรปไดดงน! 1. การซกประวตบคคล การแพทยแผนไทยใหความสาคญกบขอมลประวตสวนตวของผปวย ไดแก วน เดอน ปเกดท�ชดเจน ท�อยอาศย สถานท�เกด อาย อาชพ ประวตครอบครว การวเคราะหธาตเจาเรอนหรอธาตกาเนด การเจบปวยในอดตกบฤดกาลท�มอาการเจบปวย อปนสยและพฤตกรรมท�เปนมลเหตของการเกดโรค 2. ประวตของโรค เชน เร�มปวยเม�อไร อาการเร�มแรกจนมาพบหมอ อาการหนกเบา ในชวงเวลาใด การรกษาท�ไดรบกอนมา 3. การตรวจรางกาย เชน ดรปราง กาลง สตอารมณ ชพจร ปาก ล!น ตา ผวพรรณ และการตรวจเฉพาะท�ปวย 4. การตรวจอาการ เชน วดปรอท ดเหง�อออก ซกถามอจจาระ ปสสาวะ อาหาร พฤตกรรมการบรโภค เสยงการนอนหลบ ความรสกตางๆ (เจบคอ ขมปาก เปนตน) 5. การวเคราะหโรค โดยทาความเขาใจกบอาการของคนไข โดยพจารณาจากธาตเจาเรอนธาตกาเนด ฤดกาลและเวลาท�มการเจบปวย ชวงอาย ท�อยอาศย และพฤตกรรมท�สงสยเปนมลเหตกอโรค เม�อวเคราะหโรคไดแลวจงจะทาการรกษาตอไป การนวดมขอหาม ขอควรระวง 1. ในระยะท�มไขไมควรนวดเพราะกลามเน!อยอกระบบไดงาย 2. ปวดขอและกลามเน!อท�อยในระบบเฉยบพลน เชน มอาการปวดมาก บวม แดงรอนของขอ ใหหลกเล�ยงจนกวาอาการจะทเลากอน

59

3. ผท�มภาวะขอหลวมหรอเคล�อน เชน ผปวยไขขอรมาตอยด ผท�มกระดกสนหลงเคล�อน ไหลหลวม ควรหลกเล�ยงการบบนวดบรเวณน!น บรเวณใกลเคยงสามารถนวดได แตตองใหความระมดระวงโดยไมนวดรนแรงและหลกเล�ยงการดด 3.1 บรเวณท�กระดกหกยงไมตดสนท เพราะความแขงแรงอาจจะยงไมเพยงพอตอแรงนวด 3.2 บรเวณท�ใสขอเทยมควรหลกเล�ยงการนวดท�รนแรง 3.3 สตรต!งครรภไมนวดท�ทอง 3.4 ผท�เปนโรคตดตอทางผวหนง 3.5 ผท�มภาวะผดปกตในการแขงตวของเลอด เพราะอาจทาใหเลอดออกใตผวหนงเปนจ!า หรอเปนกอนเลอดในกลามเน!อได แตอยางไรกตาม ผท�ไมเคยนวดไทยมากอน นวดคร! งแรกๆ หรอผท�กลาๆ กลวๆไมแนใจ ทาใหกลามเน!อเกรงไมผอนคลายขณะถกนวด มกจะเกดอาการปวดยอกระบบกลามเน!อได อาการตางๆ เหลาน!มกจะหายไปใน 2 - 3 วน หลงจากน!นจะกลบรสกสบายหายปวดเม�อย

การอบสมนไพร การอบตวดวยไอน!าท�ไดจากการตมสมนไพร เปนวธการบาบดอยางหน�งท�ใชกนมานานมากแลว คอการใช “ความรอนบาบด” น�นเอง การอบสมนไพรเปนกรรมวธในการรกษาสขภาพอนามยแบบพ!นบาน เดมท การอบสมนไพรจะใชในหมสตรท�คลอดลกใหมๆ ชาวอสานเรยกวา “อยกรรม” ซ� งจะตองอาบน! ารอน ด�มน! ารอนท�เปนน! าตมสมนไพร และนอนยางไฟ บนแครไมไผ ท�ปรองพ!นดวยสมนไพร เชน ใบหนาด ใบเปา นอกน!นกใชในคนไขท�ประสบอบตเหตหกลม รถชน ตกตนไม ช! าใน จะใชวธการอบสมนไพรโดยการยาง เพ�อใหการสบฉดโลหตไปเล! ยงรางกายไดอยางสม�าเสมอและการอบสมนไพร ถอวาเปนการชวยลางพษออกทางเหง�อ ผวหนงของคนเรา จะเปนสวนท�กวางท�สด ดงน!น การขบสารพษสวนเกนออกทางเหง�อจงไดผลดมากเวลาท�รางกาย ทกสวนเกดความรอนข!นพรอมกนมนจะทาใหเสนเลอดท�ผวหนงขยายตว เลอดกจะพร�งพรกนข!นมา ท�ผวหนงเปนจานวนมากพาเอาสารเคมสวนเกนเชน โซเดยม โปตสเซยม หรอสารอ�นๆ ท�เรารบเขาไปเกนความตองการน!นถกหล�งออกมากบเหง�อ และในเวลาเดยวกนน!น นอกจากจะลางพษออกไปแลว เลอดท�มาเล!ยงท�ผวหนงมากข!น ยงชวยนาพาสารอาหารท�ดๆมาใหผวหนง ประเภทการอบสมนไพร

การอบสมนไพรม 2 แบบ คอ การอบแหง (Sauna) คลายการอยไฟ และการอบเปยก (Steam) ท�คนไทยนยมมากในปจจบน 1. การอบแหง การอบแหง หรอเรยกทบศพทวา เซาวนา คลายคลงกบการอยไฟของหญงหลงคลอดของไทย การอบแหงเปนการอบโดยอาศยความรอนท�ไดจากถานหนบนเตารอน ซ� งเปน

60

ท�นยมกนมากในตางประเทศการอบแหง เปนวธการอบตวท�พฒนามาจากประเพณไทยด!งเดม ซ� งมพธกรรมตางๆ ท�รกษาขวญกาลงใจสาหรบมารดาหลงคลอด มการอาบน! าตมสมนไพรและทาตวดวยขม!น เพ�อบารงรกษาอาการอกเสบท�ผวหนง และนยมอยไฟหลงคลอดดวยการนอนบนแครไม มกองฟนใหความอบอนแกรางกาย และการใชความรอนจากกองฟนน!นจะชวยกระตนใหมดลก หดรดตว ชวยใหมดลกเขาอเรวข!น มการนาเตาถานมาใชประกอบการรกษาผวพรรณและลดน! าหนก ลดไขมนสวนเกน ปจจบนมการพฒนาเปนหองอบแหง 2. การอบเปยก เปนวธการอบตวดวยไอน! าท�ไดจากการตมสมนไพร เปนการบาบดรกษา

วธหน� ง ซ� งเร�มตนจากประสบการณการน�งกระโจมของหญงหลงคลอด โดยใชผาทาเปนกระโจม

หรอน�งในสมไกท�ปดคลมไวมดชด มหมอตมสมนไพรเดอดเปนไอใหอบและสดดมไอน! าได

และปจจบน ไดนาเอาวธการเขากระโจมมาฟ! นฟและพฒนาใหเขากบชวตความเปนอยสมยใหม

โดยทาเปนหองอบไอน! าสมนไพรท�ทนสมยข!น ใชหมอตมสมนไพรท�มทอสงไอน! าเขาไปภายใน

หองอบ หรอทาเปนตแลวเขาไปน�งอบตว สวนประกอบของสมนไพรท�ใชอาจแตกตางกนไดตาม

วตถประสงคเพ�อรกษาอาการตางๆ เชน ทาใหการไหลเวยนโลหตดข!น ชวยขยายหลอดลมและปอด

ขบกาซเสยไดมากข!น รางกายสดช�น ผวพรรณเปลงปล�ง มน! ามนวล ชวยขบเหง�อ คลายความเครยด

ผอนคลายกลามเน!อท�แขงเกรงและลดอาการปวดตามขอและกระดกการอบตวดวยความรอนนบเปน

วธการท�ทางการแพทยในปจจบนยอมรบวาสามารถชวยใหการไหลเวยนของโลหตและน! าเหลอง

บรเวณผวหนงดข!นสวนไอน! าของสมนไพรจะมสรรพคณตามคณสมบตของสมนไพร ซ� งสวนใหญ

ชวยใหรางกายเกดความสดช�น

สมนไพรท�ใชในการอบ

สมนไพรท�ใชในการอบน!นไมจากดชนด อาจเพ�มหรอลดชนดสมนไพรตามความตองการ

ใชประโยชน โดยยดหลกสมนไพรในการอบ 4 กลม ดงน!

1. สมนไพรท�มกล�นหอม คอเปนสมนไพรท�มน! ามนหอมระเหย เชน ไพล ขม!น ผวมะกรด

ซ� งใหประโยชนในการรกษาโรคและอาการตางๆ คอ อาการคดจมก ปวดเม�อย และเวยนศรษะ

2. สมนไพรท�มรสเปร! ยว เชน ใบมะขาม ใบและฝกสมปอยในสมนไพรกลมน! จะมฤทธI

เปนกรดออนๆ ชวยชาระลางส�งสกปรก บารงผวพรรณ เพ�มความตานทานโรคใหแกผวหนง

3. สมนไพรท�เปนสารประกอบระเหดได เม�อผานความรอน มกล�นหอม บารงหวใจ เชน

การบร พมเสน ชวยรกษาอาการหวด คดจมก

4. สมนไพรท�ใชรกษาเฉพาะโรคและอาการ เชน สมนไพรแกปวดเม�อยและบารงเสนเอน

ไดแก เถาวลยเปรยง ไพล เถาเอนออน ใชรกษาโรคผวหนง เชน เหงอกปลาหมอ เปนตน

61

โรคหรออาการท�สามารถบาบดรกษาดวยการอบสมนไพร

1. โรคภมแพท�ไมรนแรง

2. เปนหวด น!ามกไหล แตไมมการแหงตนของน!ามก

3. อมพฤกษ อมพาต ในระยะเร�มแรก 4. ปวดเม�อยตามรางกายท�วๆไป หรอโรคท�ไมไดเปนการเจบปวย เฉพาะท� มการเจบปวย

หลายตาแหนง 5. เปนโรคหอบหด ในระยะท�ไมมอาการรนแรง

6. การอบตวของมารดาหลงคลอดบตร เพ�อชวยสงเสรมสขภาพ

7. โรค หรอ อาการบางอยาง เชน การยอกโรคเร! อรงบางชนด เชน โรคเบาหวาน โรคเกาท อาจตองใชการอบสมนไพรรวมกบการรกษาอ�นๆ เชน ประคบสมนไพร นวดบาบดท!งน! ข!นอยกบ

ความเหมาะสม

ตอนท� 2 การรวบรวมองคความรภมปญญาทองถ�นการแพทยแผนไทยในจงหวดจนทบร

ผวจยไดทาการสมภาษณบคคลท�มความเก�ยวของกบการนวดแผนไทย ดงน! คนท� 1 อาจารยแฉลม อ�มอไร อาย 48 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 20 กนยายน 2555 มลกษณะ

การประกอบการ เปนการประคบรอนดวนสมนไพร 1. ประวตผใหสมภาษณ

รบราชการ ในตาแหนงหวหนางานทางการแพทยแผนไทย วฒการศกษา ปรญญาตร

แพทยแผนไทยบณฑต มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2. วธการข!นตอนการนวด

2.1 เปล�ยนเคร�องแตงกาย 2.2 จดทาทางใหเหมาะสม เชน น�งหรอนอน

2.3 นาลกประคบท�น� งจากหมอน� งจนรอนมาทดสอบความรอนโดยแตะท�ทองนอง

แขน หรอหลงมอกอนไปประคบ 2.4 การประคบตองทาดวยความรวดเรวในขณะท�ลกประคบกาลงรอน เม�อลกประคบ

เยนลงจงวางลกประคบไวไดนานข!นหรอประคบแบบชาๆ

2.5 เม�อลกประคบคลายความรอนหรอเยนลง ตองเปล�ยนใหม (ถาประคบแตละจดใชระยะเวลา 30 นาท ถาประคบท�วรางกายใชระยะเวลา 60 – 90 นาท)

62

ภาพประกอบ 6 แสดงการประคบหลงผปวย

ภาพประกอบ 7 แสดงสมนไพร การน�งลกประคบ และสวนประกอบสมนไพรในลกประคบ

63

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 เขยง 1 อน 3.2 มด 1 เลม 3.3 ตวยาสมนไพรท�ใชทาลกประคบ 3.4 ผาดบสาหรบหอทาลกประคบ 3 ผน 3.5 เชอก 3 เสน 3.6 เตา 3.7 หมอน�งลกประคบ 3.8 กะละมง 3.9 จานรองลกประคบ 3.10 ผาขนหนจบลกประคบ 1 ผน 4. ตนทนในการลงทนกจการ 1 คนตอ 2 ลก ลกประคบลกละ 45 บาท คนไขท�มาใชบรการประมาณวนละ 120 ลก 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 ไพล (500 กรม) 5.1.2 ขม!นชน (100 กรม) 5.1.3 ผวมะกรดหรอใบมะกรด (100 กรม) 5.1.4 ตะไครบาน (200 กรม) 5.1.5 ใบมะขาม (100 กรม) 5.1.6 ใบสมปอย (50 กรม) 5.1.7 เกลอ (60 กรม) 5.1.8 การบร (30 กรม) 5.1.9 พมเสน (30 กรม) 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.2.1 ไพล แกปวดเม�อย ลดอาการอกเสบฟกช!า 5.2.2 ขม!นชน แกโรคผวหนง ชวยลดอาการอกเสบ 5.2.3 ผวมะกรดหรอใบมะกรด มน!ามนหอมระเหย แกลมวงเวยน 5.2.4 ตะไครบาน แตงกล�น 5.2.5 ใบมะขาม แกอาการคนตามผวหนง ชวยบารงผว

64

5.2.6 ใบสมปอย แกโรคผวหนง ชวยบารงผว ลดอาการคน 5.2.7 เกลอ ชวยดดความรอนและชวยพาตวยาซมผานผวหนง 5.2.8 การบร แตงกล�น แกหวด บารงหวใจ 5.2.9 พมเสน แตงกล�น แกพพอง ผดผ�น บารงหวใจ 5.3 การประยกตใชกบการรกษา 5.3.1 ชวยบรรเทาอาการปวดเม�อย 5.3.2 ชวยลดอาการบวมอกเสบของกลามเน!อ ขอตอหลง 5.3.3 ลดอาการเกรงของกลามเน!อ 5.3.4 ชวยใหกลามเน!อพงผดยดตวออก 5.3.5 ลดอาการตดขดของขอตอ 5.3.6 ชวยเพ�มการไหลเวยนของโลหต 5.3.7 ลดอาการปวด คนท� 2 นางจรยา ภสา อาย 43 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 21 กนยายน พ.ศ.2555 มลกษณะการประกอบการ เปนการนวดแผนไทย ประคบสมนไพร นวดแกอาการ ขดผว 1. ประวตผใหสมภาษณ เปนคนจงหวดอดรธาน ยายมาอยท� จงหวดจนทบรได 9 ป แพทยแผนไทยบณฑต มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 เร�มจากการประคบท�ขากอน ในการประคบตองใชผารองดวย จากน!นกนอนตะแคงประคบดานขาง 2.2 นวดประคบท�หลงใหท�ว และประคบไลมาท�ขาอกคร! ง ลางข!นบน บนลงลาง ประคบเร�อยๆ ใหท�ว 2.3 การประคบท�ขา และ ประคบข!นมาท�หลง 2.4 ลกน�งประคบท�หลงและบา และ ประคบบาและคอ 2.5 ประคบท�แขนเปนข!นตอนสดทาย

65

ภาพประกอบ 8 การประคบขา

ภาพประกอบ 9 การประคบหลง

ภาพประกอบ 10 การประคบขา และประคบหลง

66

ภาพประกอบ 11 การประคบท�หลงและบา

ภาพประกอบ 12 การประคบแขน

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 ไพร 3.2 ขม!น 3.3 ตะไคร 3.4 ใบมะกรด 3.5 ผวมะกรด 3.6 ใบมะขาม 3.7 ใบสมปอย 3.8 เกลอแกง 3.9 พมเสน 3.10 การบร

67

4. ตนทนในการลงทนกจการ ตนทนลกสมนไพร 80 บาท ตอ 1 ลก ถานวด 1 ช�วโมง คด 150 บาท นวด 2 ช�วโมง คด 200 บาท ตรงน! มสวนลดอก 50 บาทตอช�วโมง 5. สรรพคณสมนไพร ใชในการรกษาอาการฟกช!า หอเลอด กระตนการไหลเวยนของเลอด คนท� 3 นางใจ ถน อาย 50 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 22 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ นวดแผนไทยผสมการนวดชอง 1. ประวตผใหสมภาษณ มประสบการณการนวดมาแลว 10 ป กอนหนาน! นวดอยวดไผลอม มลกคามานวดประมาณวนละ 3-5 คน 2. วธการข!นตอนการนวด การนวดแผนไทยผสมการนวดชอง หรอการนวดสลกเสน เปนการนวดผสมผสานระหวางการนวดและการสลกเสน เหมาะสาหรบผท�ปวดเม�อยมากๆ เนนการแกเสนเปนหลก ใชการส�นสะเทอนของการสลกเสนใหเขาถงเสน ทาใหผถกนวดไมเจบไมระบม

ภาพประกอบ 13 ปดประตลมเพ�อคลายเสน และนวดขาเพ�อคลายเสน

ภาพประกอบ 14 ยดเสนขา และพบขาคลายเสน

68

ภาพประกอบ 15 นวดแขนคลายเสน และสลกเสนแขนสลกเสนขา

ภาพประกอบ 16 นวดน!ามนคลายเสนหลง และพบขาคลายเสน

ภาพประกอบ 17 ยดขาคลายเสน และบบนวดตนคอ

69

ภาพประกอบ 18 ยดเสนหลง และดดหลงยดเสน

ภาพประกอบ 19 ถบหลงยดเสน และนวดกระโหลก

ภาพประกอบ 20 สบคลายเสน

70

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา

3.1 คอนยาง

3.2 ไมสลกเสนแบบแบน

3.3 ไมสลกเสนแบบกลม

3.4 ยาหมอง

3.5 น!ามนนวด

4. ตนทนในการลงทนกจการ

ตนทนในการผลต 55,000 บาท

5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ

5.1 ชนดของสมนไพร

5.1.1 หวไพล

5.1.2 ขม!น

5.1.3 ใบสมปอย

5.1.4 เปลอกสม เปลอกมะนาว เปลอกมะกรด

5.1.5 พมเสน

5.1.6 การบร

5.1.7 เกลอ

5.1.8 เถาเอนออน

5.2 สรรพคณสมนไพร

5.2.1 หวไพล ใชรกษาอาการบวม ฟกช!า เคลดยอก โดยทาและถเบาๆ

5.2.2 ขม!น แกโรคผวหนง ขบลม แกผ�นคน

5.2.3 ใบสมปอย แกเสนเอนพการใหสมบรณ แกโรคผวหนง

5.2.4 เปลอกสม เปลอกมะนาว เปลอกมะกรด จะชวยใหรางกายรสกผอนคลาย

และชวยกระตนระบบประสาทได

5.2.5 พมเสน การบร และเกลอ ใชดมแกหวด บรรเทาอาการวงเวยน บรรเทา

อาการแมลงสตวกดตอย แกปวดเม�อเคลดขดยอก

5.2.6 เถาเอนออน เปนยาบรรเทาอาการปวดเม�อย คลายเอน และบารงรางกาย

5.3 การประยกตใชกบการรกษา

ไมม

71

คนท� 4 นางปทมา สงฆนาม อาย 45 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 21 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ นวดแผนไทยประคบแกอาการ 1. ประวตผใหสมภาษณ อาศยอยท�หนองบว อ.เมอง จ.จนทบร 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 เร�มจากการนวดขากอน และตอมานวดเปดลมขา โดยการกดท�หนาขาท!งไวสกคร 2.2 นอนตะแคง นวดขาดานใน และตอมานวดคลายหลง นวดข!นลง 3 รอบ 2.3 นวดหลง คลายกลามเน!อหลงนอนหงาย และนวดคลายหนาขาท!ง 2 ขาง 2.4 นวดแขน เปดลมแขน และลกน�ง นวดบา คลายบา 2.5 นวดหวค!ว นวดหว เปนข!นตอนสดทาย

ภาพประกอบ 21 นวดขา และนวดเปดลมขา

ภาพประกอบ 22 นวดขา และนวดคลายหลง

72

ภาพประกอบ 23 นวดหลงคลายกลามเน!อ

ภาพประกอบ 24 นวดแขนเปดลมแขน

ภาพประกอบ 25 นวดหว และค!ว

73

คนท� 5 นางเรณ ช�าฉวย อาย 65 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 22 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ เปนการนวดแผนโบราณ 1. ประวตผใหสมภาษณ ปจจบนประกอบอาชพ นวดแผนโบราณ โดยประกอบอาชพน!มาเปนระยะเวลา 13 ป อยบานเลขท� 34/1 หม 2 ตาบลปากน! าแหลมสงห อาเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร มการเรยกใชบรการนวดแผนโบราณโดยการโทรศพทเรยกไปตามบาน จะมการใหบรการแกคนไขตอวนเฉล�ย 3-4 คน 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 นวดบรเวณเสนทอง และนวดบรเวณตนแขน 2.2 นวดขา และนวดฝาเทา 2.3 นวดตะแคงขาง และนวดสวนหว 2.4 นวดศรษะ

ภาพประกอบ 26 นวดเสนทอง และตนแขน

ภาพประกอบ 27 นวดขา และฝาเทา

74

ภาพประกอบ 28 นวดตะแคง และนวดหว

ภาพประกอบ 29 นวดศรษะ 3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 มอ 3.2 เทา 3.3 อฐแดง 3.4 น!าเกลอ 3.5 สมนไพรตางๆ 4. ตนทนในการลงทนกจการ ไมม เพราะมการปลกสมนไพรเอง 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 การบร 5.1.2 ใบสมปอย

75

5.1.3 ใบหนาด 5.1.4 ใบมะกรด 5.1.5 ตะไครหอม 5.1.6 ใบพลบพลง 5.2 สรรพคณสมนไพร ชวยแกหนาทองแหง ไขมนสลายด 5.3 การประยกตใชกบการรกษา จะมการนวดแตตางกนอยางเชน การนวดแบบคนธรรมดากบการนวดแมลกออนจะมการนวดไมเหมอนกน คนท� 6 นายธรรม พนธศรสด อาย 62 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 22 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ เปนการนวดชอง 1. ประวตผใหสมภาษณ ปจจบนประกอบอาชพ นวดชอง อยท�วดไผลอม 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 นวดผอนคลายบรเวณศรษะ และนวดฝามอเพ�อใหเลอดหมนเวยนดข!น 2.2 นวดกดจดบรเวณไหล และนวดฝาเทาเพ�อกระตนประสาท

ภาพประกอบ 30 นวดผอนคลายศรษะ และนวดฝามอ

ภาพประกอบ 31 นวดไหล และนวดฝาเทา

76

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 สมนไพร 3.2 ไมชอง 3.3 ลกประคบ 3.4 คอนยางไม

ภาพประกอบ 32 สมนไพรตางๆ ในการทาลกประคบ (ปลกเอง)

ภาพประกอบ 33 ลกประคบท�ทาข!นเองเพ�อลดตนทน และคอนยางไมใชในการนวดสลกเสน

ภาพประกอบ 34 ไมชองระอา ใชเพ�อถอนพษเมา แกคณไสยฯ

77

4. ตนทนในการลงทนกจการ วตถดบบางอยางหาไดตามธรรมชาต คายาเสยคาน!า คาไฟใหวด 20,000 – 30,000 บาท 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 ไพล 5.1.2 ขม!นชน 5.1.3 ตะไครบาน 5.1.4 ผวมะกรด 5.1.5 ใบมะขาม 5.1.6 ใบสมปอย 5.1.7 การบร 5.1.8 ใบกระดกไกดา 5.1.9 ใบรางจด 5.1.10 ใบโคคา 5.1.11 ใบพลบพลง 5.1.12 ใบตรชวา 5.1.13 ใบชะเอมไทย 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.2.1 ไพล แกปวดเม�อย เคลด ขดยอก ลดการอกเสบ 5.2.2 ขม!นชน ชวยลดอาการอกเสบ แกโรคผวหนง 5.2.3 ตะไครบาน แตงกล�น 5.2.4 ผวมะกรด แกลมวงเวยน 5.2.5 ใบมะขาม แกอาการคนตามรางกาย ชวยบารงผว 5.2.6 ใบสมปอย ชวยบารงผว แกโรคผวหนง ลดความดน 5.2.7 การบร กระจายลมทาใหผวเปดเพ�อใหผวรบกบสมนไพรอ�นๆ 5.2.8 ใบกระดกไกดา ถอนพษ ลดอาการคน ลดผ�น 5.2.9 ใบรางจด ถอนพษไข เปนยาพอกแผล น!ารอนลวก ไฟไหม ทาลายพษยาฆาแมลง พษจากสตรกนนใหเปนกลาง พษจากด�มเหลามาก หรอยาเบ�อชนดตางๆ 5.2.10 ใบโคคา ชวยระงบความปวดเม�อย 5.2.11 ใบพลบพลง บรรเทาอาการปวดเม�อย กลามเน!ออกเสบ คลายเสน 5.2.12 ใบตรชวา ลดอาการอกเสบ 5.2.13 ใบชะเอมไทย ลดอาการปวดเม�อย บวม ช!า

78

5.3 การประยกตใชกบการรกษา ไมม คนท� 7 นางสาววไรวรรณ ดาบสมเดจ อาย 51 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 18 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ เปนการนวดประคบ 1. ประวตผใหสมภาษณ พ!นเพเดม เปนคนจงหวดสกลนคร มรายไดเฉล�ยตอเดอน ประมาณ 20,000 บาท / เดอน เร�มทาอาชพน!มาต!งแตป 2538 จบจากหลกสตร สาขาแพทยแผนไทย 9 สาขา 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 กอนการนวดทกคร! งหมอทกคนจะตองทาการทองคาถาไหวครชวกโกมารภจจ คาถากนตว ทกคร! งกอนทาการนวดเสมอแลวถงจะเร�มนวดข!นแรกนาสมนไพรมาหอดวยผาขาว แลวนาไปเพ�มอณหภมดวยการน�ง เพ�อใหความรอนเปนตวนาสารสาคญในยา กอนการนวดทกคร! งจะตองนาลกประคบมาทดสอบความรอนท�แขนกอน เพ�อท�จะไมเปนการรอนมากไปสาหรบคนไข 2.2 เม�อเร�มจากการนวดทกคร! ง ตองเร�มจากการนอนตะแคงขางซายกอนเสมอ และเร�มจากฝาเทามาท�ศรษะ ถารสกวาลกประคบรอนมากจะใชความเรวประคบกอนแลวคอยๆ นาบ แตถาเปนสมยโบราณจะประคบท�หนาทองกอน แตสมยน! เนนทาตามหลกสตร การนวดน!นจะม 3 วธกคอ หนก เบา และกลาง 2.3 เม�อนวดทาตะแคงเสรจ จากน!นกจะนวดดวยทานอนคว �า (และทาเชนเดยวกบทานอนตะแคง) 2.4 หลงจากนวดท!งสองทาเสรจ กจะมาจบดวยทาน�งเปนทาสดทาย ทาน�งน! จะนวดจากสวนหวไหล ผลท�ไดจะทาใหคนไขรสกโลงสบายข!น หลงจากท�นวดตดตอกนมา 1สปดาหคนไขกเร�มขยบตวได จากการสมภาษณคนไขทานน! เดนทางมาไกลจากจงหวด ฉะเชงเทรา ชวงแรกจะมานวดทกวน แตหลงจากท�เร�มดข!นกจะมา 3 คร! งตอวน ลกประคบท�ใชนวดตอคนไข 1 คนกจะใชประมาณ 5-6 ลก โดยลกละ 60 บาท

ภาพประกอบ 35 การนวดปลายเทา

79

ภาพประกอบ 36 การนวดจากสวนหวไหลผปวยท�เปนอมพฤกษ 3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา ลกประคบ กบสมนไพร 4. ตนทนในการลงทนกจการ 200,000 บาท 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 หวไพลสด 5.1.2 หวขม!นออย 5.1.3 หวขม!นชน 5.1.4 ตนตะไคร 5.1.5 ผวมะกรด 5.1.6 ใบมะขาม 5.1.7 ใบสมปอย 5.1.8 การบร 5.1.9 พมเสน 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.1.1 หวไพลสด แกฟกช!า บวม แกเคลดขดยอก 5.1.2 หวขม!นออย แกลม ฟกช!า บวม แกเคลดขดยอก 5.1.3 หวขม!นชน แกโรคผวหนง ผ�นคน สมานแผล 5.1.4 ตนตะไคร แตงกล�นใหหอม แกปวดเม�อย 5.1.5 ผวมะกรด แตงกล�นใหหอม ทาใหผวหนงชมช�น 5.1.6 ใบมะขาม แกบวม

80

5.1.7 ใบสมปอย ชวยใหเสนเอนหยอน 5.1.8 การบร แกเคลดขดยอก บวม 5.1.9 พมเสน แกวงเวยน รกษาแผล 5.3 การประยกตใชกบการรกษา ทางสมาคมนาไมจากธรรมชาต ท�เปนสามงามมาชวยในการรกษากดเม�อย ปวดเม�อย เชน หลง หวไหล ขา เปนตน

ภาพประกอบ 37 อปกรณท�ประดษฐมาจากธรรมชาต

คนท� 8 นางสาวภาวณ นชพงษ อาย 23 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 20 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ เปนการนวดท�วไป 1. ประวตผใหสมภาษณ มสถานประกอบการอยท� 22/19 ม.5 ต.ทาชาง อ.เมอง จ.จนทบร 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 นวดคลายเสนเทา และนวดตนขา 2.2 เอาขาดพาดไวบนเขาแลวกดตนขา และการนวดโคนตนขา

ภาพประกอบ 38 การนวดคลายเสนเทา และนวดตนขา

81

ภาพประกอบ 39 เอาขาพาดไวบนเขา แลวกดตนขา และการนวดโคนตนขา 3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 ยาหมอง 3.2 ยานวด 3.3 น!ามน 4. ตนทนในการลงทนกจการ แลวแตขนาดของสถานประกอบการ เร�มต!งแตหลกหม�นจนถงหลกแสน 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร ใชประเภทท�ใหความรอน เชน ขง ขา ตะไคร 5.2 สรรพคณสมนไพร ใชประเภทท�ใหความรอนชวยคลายกลามเน!อ สมนไพร จะเหนผลชากวายาท�วไป ไมมสารตกคาง 5.3 การประยกตใชกบการรกษา แลวแตจะนามาใชแบบไหน และตองมความรพ!นฐานเก�ยวกบสมนไพร เชน การอบ ประคบ และทาแลวแตจะนามาใชทางใด คนท� 9 คณบงอร คดถก อาย 42 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 24 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ เปนการนวดท�วไป 1. ประวตผใหสมภาษณ ประกอบอาชพเปนหมอนวดมา 4 ปแลวท�รานอดมพรนวดแผนไทย เปนคนจนทบร โดยกาเนด เม�อกอนทาพลอย และสนใจการนวดไปเรยนท�การศกษานอกโรงเรยน (กศน.)โดยเสยคาใชจาย ชม.ละ1บาท คอรสละ 60 ชม. คาใชจายในการเปดราน รวมอปกรณ และทาเลของราน ประมาณ180,000-300,000 บาท

82

ภาพประกอบ 40 ใบรบรองอบรมหลกสตรนวด 60 ช�วโมง 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 นวดทาแกยอกสะโพก 2.2 ทาลบเทา และทาถบเทา

ภาพประกอบ 41 นวดทาแกยอกสะโพก

ภาพประกอบ 42 ทาลบเทา และทาถบเทา

83

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา ไมประสงคใหขอมล

ภาพประกอบ 43 อปกรณในการใชประกอบการนวด 4. ตนทนในการลงทนกจการ ไมประสงคใหขอมล 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ ไมประสงคใหขอมล คนท� 10 นางวาสนา เยนจต อาย 42 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 22 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ เปนการนวดชอง 1. ประวตผใหสมภาษณ นางวาสนา เยนจต เกดเม�อวนท� 18 มนาคม พ.ศ. 2513 อาย 42 ป อยบานเลขท� 42/3 ม.1 ต.ทาชาง อ.เมอง จ.จนทบร ระยะเวลาในการรกษา 1 ป 8 เดอนไดจบหลกสตรและไดรบการรบรองจาก (ชมรมพฒนาการแพทยแผนไทย จงหวดจนทบร) 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 เร�มการนวดจากฝาเทาไลข!นไปสวนบนของรางกายตามลาดบ เพ�อใชในการรกษา อาการแกปวดขา เสนตง อมพาต ชาตามเสน ผอนคลายกลามเน!อ เพราะจดศนยรวมของเสนประสาทอยท�ฝาเทา ซ� งถอวาเปนจดสาคญ 2.2 จากน!นกเร�มนวดท�แขนและหวไหล ซ� งเหมาะสาหรบผท�ทางานหรอกจกรรมท�มลกษณะไมคอยไดเคล�อนไหว เชน การขบรถ การใชคอมพวเตอรเปนเวลานานๆ เพ�อใหเสนประสาท ท�ตงไดรบการผอนคลายลง และลดการตงของเสนเพ�อใหเกดความสบายของกลามเน!อบรเวณแขนและไหล 2.3 พลกตวมานอนคว �าเพ�อกดเสนบรเวณหลง เพ�อลดอาการปวดหลง เน�องจากเสนมความตง และยงเปนการทาใหเลอดลมในรางกายหมนเวยนดข!น

84

2.4 การจบจดนวดบรเวณตนคอและหลงกกห เปนการคลายเสนประสาทบรเวณหวและลาคอ เพ�อลดความตงเครยด รสกปลอดโปรง พรอมกบการบรรเทาการปวดศรษะไดอกดวย

ภาพประกอบ 44 นางวาสนา เยนจต ขณะนวดคนไข

ภาพประกอบ 45 การจบจดนวดบรเวณตนคอ และหลงกกห

ภาพประกอบ 46 การกดเสนบรเวณหลง

85

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 เตยงนอน หมอน 3.2 พดลม ผาหม 3.3 ชดสาหรบเปล�ยนในการนวด 3.4 ลกประคบ 3.5 ไมนวด 3.6 น!ามนหมอง น!าเลยงผา 3.7 วาน 108 4. ตนทนในการลงทนกจการ ประมาณ 65,000 บาท 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 ขม!น 5.1.2 ใบมะขาม 5.1.3 ตะไคร 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.2.1 ขม!น ใชรกษาเสน บรรเทาอาการคนตามรางกาย บารงผว 5.2.2 ใบมะขาม แกปวดขอ ปวดเม�อย ฟกช!าจากหกลม ขาบวมน!า 5.2.3 ตะไคร บรรเทาอาการฟกช!า และชวยรกษาเมดผดผ�นคนตามผวหนง 5.3 การประยกตใชกบการรกษา นาสมนไพรตางๆ มาผสมกนในอตราสวนท�เหมาะสม แลวนามาบดใหเขากน จากน!นกนามาป! นเปนลกกลอน และแคปซล คนท� 11 นางวนเพญ ทองสวาง อาย 72 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 22 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ หมอนวดพ!นบานแผนโบราณประคบสมนไพร 1. ประวตผใหสมภาษณ นางวนเพญ ทองสวาง เกดวนท� 15 มนาคม พ.ศ. 2483 ทาการศกษาวชาแพทยแผนไทย มาเม�อ พ.ศ. 2543 หลงจากน!นไดเรยนในสาขาวชาเภสชเม�อป พ.ศ. 2551 ไดใบรบรองจากเภสช ในการประกอบอาชพซ�งสามารถปรงยาเพ�อใชในการรกษาคนไขเองไดซ� งถกตองตามกฎหมาย 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 การนวดน!นเร�มจากนวดท�ฝาเทาแลวคอย ๆ นวดจบเสนไลข!นมานวดหนาแขงแลวนวดกดจดบรเวณเสนของหนาแขงไลข!นไปเร�อย ๆ ซ� งการนวดกดจดบรเวณเสนของหนาแขงน!จะชวยรกษาและบรรเทาอาการปวดเสนหลงเน�องจากกระดกทบเสนได

86

2.2 นวดในทาตะแคงกดบบบรเวณสะโพกและจบเสนกดจดในชวงบรเวณสะโพกน!จะมการกดจดอย 3 จด ซ� งการนวดในบรเวณน!จะใชน! ามนในการนวดเพ�อชวยใหกระดกผอนคลาย ชวยกระเบนเหนบ และในบรเวณชวงหลงท�มอาการชาจะบรรเทาและอาการจะคอย ๆ หายไป แตในการนวดในทาน! จะตองคอย ๆ นวดคอย ๆ คลงและคอย ๆ ประคบ ถาในกรณท�มอาการชาจะใช อฐเผาไฟ ใบพลบพลง ใบมะกรดและเคร�องยาสมนไพรอกสบชนดมาหอผาขาวและใชวธประคบชวงระหวางประคบน!นจะตองนวดไปดวย ซ� งถาในกรณท�ผปวยมอาการหนกจะตองทาตดตอกน 3 วนแลวผปวยจะรสกผอนคลายและอาการจะคอย ๆ ดข!น 2.3 หลงจากนวดในทาตะแคงแลวกดาเนนการนวดเสนหลงในการนวดน! จะทาใหสะบกท�จมคอยๆ ดข!น แลวคอยๆ นวดไปท�หวไหลและตนคอการนวดในทาน! จะชวยใหตนคอ มอาการเบาลงและผอนคลาย 2.4 ในการนวดเก�ยวกบหวไหลขดจะมการนวด 2 จดซ� งการนวดในทาน! จะสามารถแกอาการหวไหลขดมอยกไมข!นไดเปนอยางด 2.5 การนวดเพ�อรกษาน!วลอคน!วตดซ� งการนวดในกรณน! จะดาเนนการนวดกดตามงามน!วและกดหลายๆ รอบผปวยท�มอาการปวดหวแมมอจะรสกผอนหลายและเบาข!น

ภาพประกอบ 47 การนวดเร�มจากนวดฝาเทาข!นมา

ภาพประกอบ 48 การนวดเสนหลง

87

ภาพประกอบ 49 แกอาการหวไหลขดมอยกไมข!นไดเปนอยางด

ภาพประกอบ 50 การนวดเพ�อรกษาน!วลอค

ภาพประกอบ 51 การนวดประคบสมนไพร

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 ยาหมองตะไคร 3.2 ไมหมอ 3.3 ลกประคบ 3.4 สมนไพร

88

4. ตนทนในการลงทนกจการ ประมาณ 200,000 บาท 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 ขม!น 5.1.2 ใบมะขาม 5.1.3 ใบพลบพลง 5.1.4 ใบมะกรด 5.1.5 สมนไพรตางๆ 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.2.1 ขม!น ใชรกษาบรรเทาอาการบวมช!า รกษาผ�นตามผวหนง 5.2.2 ใบมะขาม รกษาอาการคนตามรางกาย บารงผว 5.2.3 ใบพลบพลง ใชรกษาอาการฟกช!า เคลดขดยอก บรรเทาอาการปวดบวม 5.2.4 ใบมะกรด ใชขบลมทาใหเลอดลมไหลเวยนด 5.3 การประยกตใชกบการรกษา มการประยกตนาสมนไพรมาแปรรปเปนแคปซล แทนการทายาลกกลอนเพ�อใหรบประทานสะดวก และงายข!น คนท� 12 นายระเดน ตอสกล อาย 51 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 22 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ รกษาโรคท�วไปดวยสมนไพร 1. ประวตผใหสมภาษณ หมอเดนเรยนวชาเม�อป 2542 จากทานพอวมล ท�วดบอพ และไดเขามาอยท�วดสทธวาร (วดคลองน!าใส) เม�อป พ.ศ. 2547 ซ� งวดสทธวาร (วดคลองน!าใส) ไดดาเนนการรกษาผปวยมาต!งแตป พ.ศ. 2514 ซ� งรกษาโรคทกโรคและโรคเก�ยวกบกระดก เชน กระดกหก กระดกแตก กระดกทบเสน เปนตน 2. วธการข!นตอนการนวด 2.1 กอนการนวดและการรกษาตองไหวครบาอาจารยกอน 2.2 การนวดเร�มจากนอนคว �าและหมอดาเนนการกดเสนเพ�อไลลมจากดานหลง 2.3 หลงจากน!นกดาเนนการนวดท�ขาเพ�อคลายเสนท�ตงใหผอนคลาย 2.4 หลงจากคลายเสนท�เทาเสรจกมากดจดท�บรเวณเสนคอและหวไหลเพ�อคลายเสนท�ตงใหผอนคลาย ในการนวดน!สามารถลดอาการไมเกรนไดเปนอยางด 2.5 หลงจากกดจดบรเวณหวไหลแลวกกดจดบรเวณศรษะเพ�อผอนคลายสมองใหเบาโลงและรสกสบาย

89

ภาพประกอบ 52 หมอระเดน ตอสกล วดสทธวาร (วดคลองน!าใส)

ภาพประกอบ 53 การนวดกดไลลมจากดานหลง

ภาพประกอบ 54 การนวดท�ขาเพ�อคลายเสน

90

ภาพประกอบ 55 การกดจดบรเวณศรษะ 3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 สมนไพรชนดตางๆ 3.2 แผนเหลกและเตาถาน 3.3 ลกประคบสมนไพร

ภาพประกอบ 56 แผนเหลกท�ใชในการรกษา และสมนไพรชนดตางๆ ท�ใชในการรกษา

91

ภาพประกอบ 57 ลกประคบ 4. ตนทนในการลงทนกจการ ประมาณ 200,000 บาท 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 ขม!น 5.1.2 ใบมะขาม 5.1.3 หวไพล 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.2.1 ขม!น ใชรกษาบรรเทาอาการบวมช!า รกษาผ�นตามผวหนง 5.2.2 ใบมะขาม รกษาอาการคนตามรางกาย บารงผว 5.2.3 หวไพล ใชแกอาการปวดบวม อกเสบ ขบลม แกฤดมาไมปกต แกฤดขาวของผหญง 5.3 การประยกตใชกบการรกษา มการประยกตนาสมนไพรมาแปรรปเปนแคปซล แทนการทายาลกกลอนเพ�อใหรบประทานสะดวกและงายข!น และน!ามนท�ทางวดเปนผจดทา เพ�อใชในการรกษาโรค คนท� 13 นางสาวเฟ� องฉตร ชวาลวงษธวช อาย 19 ป ใหสมภาษณเม�อวนท� 22 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ นวดแผนไทยประคบสมนไพร 1. ประวตผใหสมภาษณ ดาเนนการรกษาผปวยมาแลว 6 เดอน รกษาผปวยมาไมต�ากวา 300 คน

92

2. วธการข!นตอนการนวด การนวด คอ การใชน! าหนก กดลงบนสวนตางๆ ของรางกาย น! าหนกท�กดจะทาใหกลามเน!อผอนคลาย การนวดไทยมกจะใชน!าหนกของรางกายเปนแรงกด

ภาพประกอบ 58 นางสาวเฟ� องฉตร ชวาลวงษธวช

ภาพประกอบ 59 การบบเปนการใชน!าหนกกดลงบนสวนตางๆ ของรางกาย

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 โลช�น 3.2 น!ามนนวดตว 3.3 ไมกดจด 3.4 ยาหมองสมนไพร 3.5 ผาพนสาหรบพนขา

93

ภาพประกอบ 60 วสดอปกรณท�ใชในการรกษา

ภาพประกอบ 61 ยาหมองสมนไพร

ภาพประกอบ 62 หวไพล

94

4. ตนทนในการลงทนกจการ ประมาณ 50,000 บาท 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 ไพล 5.1.2 ตะไครหอม 5.1.3 ข!ผ!งหมอง 5.1.4 ขม!นชน 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.2.1 ไพล หวใชทาแกเคลดขดยอก ฟกช!า บวม และแกเหนบชา 5.2.2 ตะไครหอม ใชเปนยารกษาโรคหด แกปวดทอง หรอทาเปนยานวด 5.2.3 ข!ผ!งหมอง ใชทาและนวดบรเวณท�ปวดเม�อยกลามเน!อ บรรเทาอาการปวด 5.2.4 ขม!นชน บรรเทาอาการฟกช!า และชวยรกษาเมดผดผ�นตามผวหนง 5.3 การประยกตใชกบการรกษา นาสมนไพรตางๆ มารวมกนทาเปนประคบเพ�อใชในการรกษาการนวดจดฝาเทา คนท� 14 นางสาวปวณา เรยนเตม อาย 24 ป ใหสมภาษณเม�อว นท� 19 กนยายน 2555 มลกษณะการประกอบการ นวดแบบราชสานก นวด อบ ใชลกประคบ 1. ประวตผใหสมภาษณ จบการศกษาจาก วทยาลยการแพทยสรนทร จ.ชลบร หลกสตร การแพทยแผนไทย ไดมาทางานท�อนามยบานบอเวฬ ต!งแตวนท� 2 เมษายน 2555 2. วธการข!นตอนการนวด สอบถามประวตผปวย และเร�มนวดท�ปลายเทากอน

ภาพประกอบ 63 การสอบถามประวต และเร�มนวดท�ปลายเทา

95

3. วสดอปกรณท�ใชในการรกษา 3.1 ตอบสมนไพร 3.2 ตอปกรณสมนไพร 3.3 เตยงนวดและผาป

ภาพประกอบ 64 ตอบสมนไพร

ภาพประกอบ 65 ตอปกรณสมนไพร และลกประคบ

ภาพประกอบ 66 เตยงนวดและผาป

96

4. ตนทนในการลงทนกจการ ประมาณ 47,000 บาท 5. ความสมพนธระหวางสมนไพรและการนวดอบประคบ 5.1 ชนดของสมนไพร 5.1.1 ไพล 5.1.2 ผวมะกรด 5.1.3 ใบมะขาม 5.1.4 ขม!นออย 5.1.5 เกลอ 5.1.6 การบร 5.1.7 สมปอย 5.1.8 ตะไคร 5.2 สรรพคณสมนไพร 5.2.1 ไพล คลายกลามเน!อ แกปวดเม�อย 5.2.2 ผวมะกรด แกวงเวยน 5.2.3 ใบมะขาม แกคนตามรางกาย 5.2.4 ขม!นออย ลดการอกเสบ 5.2.5 เกลอ ดดความรอน 5.2.6 การบร บารงหวใจ 5.2.7 สมปอย บารงผว 5.2.8 ตะไคร แตงกล�น เสรมฤทธI 5.3 การประยกตใชกบการรกษา นาสมนไพรตางๆ รวมกนทาเปนประคบ เพ�อใชในการรกษาการนวดจดฝาเทา ตอนท� 3 ปญหาและอปสรรคในการรกษาดวยแพทยแผนไทยท�ผานมา ผวจยไดรวบรวมปญหาและอปสรรคในการรกษาดวยแพทยแผนไทย โดยจาแนกไว 6 ดาน ดงน! ปญหาดานการสบทอดภมปญญาแพทยแผนไทย 1. ไมมการสบทอด เพราะไมมผสนใจ 2. การศกษาตองใชเวลานานพอสมควร 3. ในพ!นท�ไมมการสนบสนนท�จรงจง 4. มปญหา เน�องจากไมมผสบทอดวชาความรในดานการรกษาแบบตองใชอาคม

97

5. รายไดในแตละวนไมสม�าเสมอ 6. อาชพนวดเปนอาชพท�ไมไดรบความยอมรบจากครอบครวมากเทาท�ควร ปญหาดานสมนไพร

1. สมนไพรบางชนดมราคาสง 2. สมนไพรบางชนดไมมในพ!นท�ในสถานประกอบ 3. สมนไพรบางชนดหายาก 4. ปญหา เน�องจากสมนไพรบางอยางหายาก ปญหาดานคนไข

1. คนไขบางรายมอาการหนกมากแลวคอยมารกษา ทาใหรกษายากตองใชเวลานาน 2. คนไขบางรายไมสามารถทนแรงในการกดนวดได ปญหาดานสถานประกอบการ

1. ยงไมเปนท�รจกมากนก 2. มสถานประกอบการในการนวดหลายสถานประกอบการในพ!นท�เดยวกน 3. สถานท�ประกอบการคบแคบ 4. ตองทาสญญาเชาปตอป 5. ราคาคาเชาสง ปญหาดานอาชพแพทยแผนไทย

ไมมปญหาในการประกอบอาชพ เพราะไดรบการรบรองจากพฒนาการแพทยแผนไทย จงหวดจนทบร ทาใหไดรบความไววางใจจากผท�มานวด วามมาตรฐาน ปญหาอ�นๆ

1. คนสวนใหญคดวานากลวเพราะการจะนวดใหใครแตละคน ตองไหวคร เพราะถาไมไหวครของอาจจะเขาตวหมอเอง หรอไมคนไขอาจจะเปนมากกวาเดม แตกไดมการลดข!นตอน จากไหวทกคร! งมาเปนไหวแควนละ 1 คร! งเพ�อเปนการเคารพ และไมใหคนไขกลวดวย 2. คนไขกนยาแผนปจจบน นวดคร! งเดยวไมหาย คนไขไมมเวลานวด ตองนวด 2-3 คร! งข!นไปถงจะหายสถานท�หองเลกเกนไปตอบตองแยกกบเตยงนวด คนภาคตะวนออกไมเนนการนวดรกษาเทาคนภาคอสาน