ไม 3 อยาง ใหประโยชน 4 ประการ

การปลกไมฟนฟพนทตนนาตามแนวพระราชดาร

ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดาร

*************************

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงตระหนกถงผลกระทบจากการบกรกทาลายปาไมของประเทศ

ไทย ซงเกดขนอยางรวดเรว จนกอใหเกดภาวะแหงแลง พนทตนนาลาธารเสอมโทรม ฤดกาล

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ สงผลกระทบตอการประกอบอาชพทางการเกษตร กลายเปนปญหาทกข

รอนของประชากรสวนใหญในชนบท พระองคทรงมพระราชดารในการพฒนาฟนฟสภาพปาไม ใหคน

กลบสสภาพธรรมชาตดวยแนวทางผสมผสาน โดยการปลกไมทดแทนควบคกบการพฒนาอาชพราษฎร

ดวยการวางแผนรวมมอกนของทกสวนราชการ ในการดาเนนการปรบปรงพฒนาพนทใหสอดคลองกบ

สภาพภมศาสตรและสภาวะแวดลอม

การปลกไม 3 อยาง ใหประโยชน 4 ประการ ตามแนวพระราชดารนน พระบาทสมเดจพระ

เจาอยหว ทรงพระราชทานพระราชดาร ไวเมอป 2519 ณ หนวยพฒนาตนนาทงจอ อาเภอแมแตง จงหวด

เชยงใหม วาการปลกไม 3 อยาง คอ ไมผล ไมโตเรว และไมเศรษฐกจ จะทาใหเกดปาไมแบบผสมผสาน

และสรางความสมดลแกธรรมชาตอยางย งยน สามารถตอบสนองความตองการของรฐและวถประชาใน

ชมชนอนเปนทฤษฎการปลกตนไมลงในใจคน โดยการปลกฝงจตสานกแกประชาชนใหปลกตนไมลง

แผนดนและรกษาตนไมดวยตนเอง

และในการฟนฟพนทตนนาตามแนวพระราชดาร ของศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อน

เนองมาจากพระราชดาร ซงพระองคทรงพระราชทานแนวพระราชดาร ใหจดตงขนเมอ วนท 11

ธนวาคม พ.ศ. 2525 เพอศกษาหารปแบบในการพฒนาทเหมาะสมในพนทตนนาลาธารนน พระองค

ทรงมพระราชดาร แนวทางในการปลกไมฟนฟสภาพปาตนนาวา การปลกปาถาจะใหราษฎรมประโยชน

ใหเขาอยไดใหปลกไม 3 อยาง ใหประโยชน 4 อยาง คอ ไมใชสอย ไมกนได ไมเศรษฐกจ หรอ ไมผล

ไมสรางบาน และไมฟน ซงจะใหประโยชน 4 ประการ คอ ไดใชสอยและเศรษฐกจ ไมฟน ไมกนได

และประการสดทาย คอ สามารถชวยอนรกษดนและตนนาลาธารดวย

ประเภทไม 3 อยางทเหมาะสมแกการใชปลก พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเนนใหใชพนธ

ไมทมอยแลวในทองถน เพราะเปนไมทสามารถเจรญเตบโตไดด มลกษณะทเหมาะสมกบสภาพพนทอย

แลว ไมเปนการเสยงตอภาวะการรอดตายและการเจรญเตบโต เปนและทรจกของราษฎรในทองถนอยางด

พนททเหมาะสมแกการปลกไมปาดงกลาว ควรเปนพนททมสภาพเสอมโทรม หรอเปนบรเวณปาเพอการ

พงพงของราษฎรทอยบรเวณใกลๆ หมบาน วธการปลกกใหปลกเสรมในลกษณะธรรมชาต โดยไมจบ

ตนไมเขาแถว ซงการปลกเสรมตามลกษณะธรรมชาตน เมอตนไมโตขนกจะมสภาพเปนปาตาม

ธรรมชาต โดยจะไมมลกษณะเปนสวนปาทมตนไมเรยงเปนแถว

2

ไม 3 อยาง

ลกษณะไม 3 อยาง เปนชนดไมทมความสมพนธเกอกลกบวถชวตของชมชน คอ

1. ไมใชสอยและเศรษฐกจ เปนชนดไมทชมชนนาไปใชในการปลกสรางบานเรอน

โรงเรอน เครองเรอน คอกสตว เครองมอในการเกษตร เชน เกวยน คนไถ ดามจอบ เสยม และมด

รวมทงไมทสามารถนามาทาเปนเครองจกรสาน กระบง ตะกรา เพอนาไปใชนาครวเรอน และเมอม

พฒนาการทางฝมอกสามารถจดทาเปนอตสาหกรรมครวเรอน นาไปจาหนายเปนรายไดของชมชน ซง

เรยกวา เปนไมเศรษฐกจของชมชน ไดแก มะขามปา สารภ ซอ ไผหก ไผไร ไผบง ไผซาง มะแฟน

สก ประด กาสามปก จาป จาปา ตม ทะโล หม ยมหอม กฤษณา นางพญาเสอโครง ไก คณ ยางกราด

กระถน เกดดา มะหาด ไมเตม มะหา มะกอกเกลอน งว ตนเปด ยมหอม มะขม มะแขน สมอไทย

ตะครอ เสยว บนนาค ปบ ตะแบก ตอง คอแลน รง เตง แดง พลวง พะยอม ตะเคยน ฮกหลวง เปน

ตน

2. ไมฟนเชอเพลงของชมชน ชมชนในชนบทตองใชไมฟน เพอการหงตมปรง

อาหาร สรางความอบอนในฤดหนาว สมควายตามคอก ไลยง เหลอบ รน ไร รวมทงไมฟนในการนง

เมยง และการอบถนอมอาหาร ผลไมบางชนด ไมฟนมความจาเปนทสาคญ หากไมมการจดการทดไม

ธรรมชาตทมอยจะไมเพยงพอในการใชประโยชน ความอตคดขาดแคลนจะเกดขน ดงนนจะตองมการ

วางแผนการปลกไมโตเรวขนทดแทนกจะทาใหชมชนมไมฟนใชไดอยางเพยงพอ ไดแก ไมหาด สะเดา

เปาเลอด มะกอกเกลอน ไมเตาหลวง กระทอน ขเหลก ตนเปด ยมหอม ลาไยปา มะขม ดงดา มะแขวน

สมอไทย ตะครอ ตนเสยว บนนาค ตะแบก คอแลน แดง เตง รง พลวง ตว หวา มะขามปอม แค

ผกเฮอด เมยง มะมวงปา มะแฟน กาสามปก มนปลา นางพญาเสอโครง มะมอ ลาไย รกฟา ลนจ

3

3. ไมอาหารหรอไมกนได ชมชนดงเดมเกบหาอาหารจากแหลงธรรมชาต ทงการไลลา

สตวปาเปนอาหาร รวมทงพชสมนไพร อดตแหลงทรพยากรธรรมชาตทสมบรณจงเปนแหลงอาหาร

เสรมสรางพลานามย การปลกไมทสามารถใหหนอ ใบ ดอก ผล ใชเปนอาหารไดกจะทาใหชมชนม

อาหารและสมนไพร ในธรรมชาตเสรมสรางสขภาพใหมกนมใชอยางไมขาดแคลน ไดแก มะหาด

ฮอสะพายควาย เปาเลอด บก กลอย งว กระทอน ขเหลก มะขม มะแขน สมอไทย ตะครอ เสยว

คอแลน ผกหวานปา มะไฟ มะขามปอม มะเดอ มะปนดง เพกา แค สะเดา เมยง มะมวงปา มะแฟน

มะเมา หวาย ดอกตาง กระถน กอเดอย หวา กลวย ลาไย มะกอกเกลอน มะระขนก ประคาดควาย

ตะครอ กระบก ผกปยา มะเฟอง แคหางคาง ขนน มะปราง มะหลอด คอแลน มะเมา สมปอย

ประโยชน 4 ประการ

ไม 3 อยาง เมอปลกไปแลวจะกอใหเกดประโยชน 4 ประการ คอ

1. ในสภาพปจจบนปาไมลดลงเปนจานวนมาก ไมสามารถตอบสนองความตองการของ

ประชาชนไดอยางทวถง และเพยงพอ ดงนน เมอมการปลกไมทมความเหมาะสมและมคณสมบตทด

เพอการใชสอยและสามารถนามาใชเสรมสรางอาชพได โดยมการวางแผนอยางมสวนรวมและดแลรกษา

กจะทาใหชมชนมไมไวใชสอยอยางไมขาดแคลน และจะไมสรางผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตทมอย

และหากมการปลกในปรมาณทมากพอ ชมชนกสามารถนามาเสรมสรางอาชพเสรมไดทาใหชมชนม

รายไดเสรมใหมความอยดกนดขน

4

2. ไมฟนเปนวสดเชอเพลงพนฐานของชมชน หากชมชนไมมไมฟนไวสนบสนนกจกรรม

ครวเรอน ชมชนจะตองเดอดรอนและสนเปลองเงนทอง เพอการจดหาแกสหงตม หรอจะตองเสย

คาใชจายเพอการจดหาวสดเชอเพลงประเภทอนๆ

3. พชอาหารและสมนไพรรวมทงสตวแมลง ทชมชนสามารถเกบหาไดจากธรรมชาตจะเปน

อาหารทมคณคาปลอดสารพษ อนเปนประโยชนตอสขภาพอนามยของคนในชมชน เปนการประหยด

คาใชจาย อกทงถามปรมาณเกนกวาทตองการแลวยงสามารถใชเปนสนคาเสรมสรางรายไดอกทางหนง

ดวย

4. เมอมการปลกไมเจรญเตบโตเปนพนทขยายมากเพมขน และมการปลกเสรมคณคาปาดวย

พนธตางๆ ทาใหเกดความหลากหลายและเปนการอนรกษดนและนา รวมทงกอใหเกดการอนรกษพนท

ตนนาลาธาร

5

การเพาะชากลาไม

การเพาะชากลาไม เปนการผลตกลาไมและจดเตรยมกลาไม เพอเปนวตถดบในการปลกใน

ฤดกาลทจะมาถง ซงมแนวทางดงน โดยจะมการวางแผนงานเปนขนตอน เพอใหบรรลตามเปาหมายท

กาหนดไว

1. การจดหาเมลดไม สงทสาคญทจะตองนามาพจารณาเกยวกบการจดหาเมลดไม คอ

1.1 การคดเลอกแมไม ใหคานงถงวตถประสงคของการปลก ดงน

• การปลกเพอเปนรมเงา ไมฟนสาหรบหงตม ใชสอยในครวเรอน และไมประดบ

อาคารสถานท พจารณาเกบเมลดจากแมไมทมความเจรญเตบโตด มความตานทานโรค การใหรมเงา

และดอกทสวยงาม

• การปลกเปนสวนปาเพอใชในการแปรรปไม ตองคดเลอกเกบเมลดจากแมไมทด

ทงความเจรญเตบโตและรปรางของแมไม ลาตนมความยาวและตรง เพราะตนไมจะเจรญเตบโตด ม

รปรางด ขนอยกบปจจยทางพนธกรรมเปนปจจยหลก การปลกสวนปาจากเมลดทเกบจากแมไมทไมม

การคดเลอก จะทาใหการเจรญเตบโตไมสมาเสมอ ลาตนคดงอ ผลผลตตาไมคมคาตอการลงทน การ

คดเลอกแมไมทดจงมความสาคญอยางยง

1.2 การแกของเมลดไม

ไมแตละชนดมชวงเวลาการแกของเมลดไมตรงกน เชน ประด ผลจะแกประมาณ

เดอนกนยายน- ตลาคม สก สะเดา ประมาณกมภาพนธ -มนาคม ไมตระกลยาง เชน ยางนา เตง รง

ตะเคยนทอง ประมาณเมษายน -พฤษภาคม ซงในแตละปชวงเวลาการแก อาจแตกตางกนขนอยกบพน

และสภาวะดนฟาอากาศ ไมบางชนดอาจไมใหผลเลยกไดในบางป เชน ตะเคยนทอง ดงนนจะตองหมน

สงเกตการออกดอกออกผล เพอจะไดเกบในขณะทผลแกพอด การเกบเมลดทยงไมแกจะทาใหเมลดไม

ไมงอกหรองอกแตออนแอ การตรวจสอบการแกของเมลดไม ม 2 วธ คอ

• การตรวจสอบดวยสายตา เปนการตรวจสอบลกษณะภายนอก โดยสงเกตการณ

แกจากการเปลยนแปลงสและการแหงของฝก-ผล ชนดทเปนฝกโดยทวไปเมอฝกแกจะเปลยนเปนส

นาตาลดา เชน คณ กลปพฤกษ หางนกยงฝรง ประด พวกเปนผลสด เชน สะเดา ซอ เลยน ผลจะ

เปลยนจากสเขยวเปนสเหลอง พวกในตระกลไมยาง เชน ยางนา เตง รง ตะเคยนทอง ตะเคยนหน ผล

จะมปกยาว 2-4 ปก การแกสงเกตจากปกสเขยวเปลยนเปนสนาตาล

• การตดเมลด เพอสงเกตการณพฒนาทางกายภาพของเมลด วธการคอ ใชกรรไกร

ตดกงไม มดตดเมลด เพอตรวจดสภาพของเปลอกเมลดและตนออน ซงจะเปนสวนของใบเลยงทเหนได

ชดเจน ถาเมลดไมแกจะมความแขงของเปลอกเมลดและใบเลยง เปนวธการทดสอบความมชวตของ

6

เมลดไม คอ เมลดมชวตจะสด แขง ไมมเมลงและเชอราทาอนตราย ทาใหสามารถประเมนเปอรเซนตท

เมลดไมจะงอกได

1.3 การเกบเมลดไม

ใชอปกรณในการเกบเมลดไม ทจะทาใหเกดความสะดวกรวดเรวปลอดภยประหยด

อปกรณ เชน บนไดไมไผ กรรไกรกระตกกง มดตดกง ผาใบรองรบเมลดไม ภาชนะใสเมลดไม การ

เดนทางและการขนสง การเขยนปายเกบเมลดไมกากบไวในภาชนะบรรจเมลดไม บนทกชอชนดไม

สถานทเกบ วนทเกบ

1.4 การปฏบตตอเมลดไม

เมลดไมเมอเกบมาแลวบางชนดตองการการผงตากใหแหงกอน และยงตองมการแยก

เมลดออกจากฝกหรอผล เชน ผลยคาลปตส ตองตากใหแหงเพอใหแคปซลเปดปลอยเมลด ฝกกระถน

ณรงคตองตากใหแหง ตดวยไมใหเมลดหลดจากฝก ผลสะเดาตองบบถ ขดใหเนอหมออกจากเมลดแลว

ผงใหแหง โดยมวธปฏบตตามชนดของผล-ฝก ดงน

• ชนดแหงแลวตาก เชน กระถนณรงค กระถนยกษ แคฝรง หางนกยง เสลา

อนทนล ยคาลปตส ฯลฯ เมอตากแหงดแลวเมลดจะคอยหลดรวงจากฝก หรอรวงดวยการเขยา ต

• ชนดแหงแลวไมแตก เชน คณ กลปพฤกษ พยง ชงชน ตากใหแหงสนทแลวแยก

เมลดดวยการทบ ตฝกแลวฝดแยกเมลด สาหรบเมลดไมสก ประด ใชวธ ขด ถ สงหอหม

• ชนดผลสดมเนอหม เชน สะเดา เลยน ซอ มะกอก ใชวธ ขย ขด ถ ใหเนอหม

แยกออกแลวลางทาความสะอาดและตากใหแหงกอนเกบรกษา ยกเวนสะเดาไมควรทาใหแหงมากเพราะ

เมลดจะสญเสยความมชวต

1.5 การเกบรกษาเมลดไม

การเกบรกษา มความสาคญตอความมชวตของเมลดไม เมลดไมหลายชนดควรเกบใน

ภาชนะปดสนทในอณหภมตา เชน ในหองเยน ตเยน อณหภม 2-15 องศาเซนตเกรด เมลดชนดทม

เปลอกแขง เชน คณ หางนกยง กระถนณรงค กระถนเทพา และขเหลก เกบรกษาในอณหภมตาจะ

รกษาความมชวตไดหลายป บางชนดเกบรกษาไดไมนาน เชน สะเดา และไมตระกลยางชนดตางๆ อาย

เกบรกษาไดเพยงไมกสปดาห ดงนนจงมความจาเปนรบนาไปเพาะชา

7

2. รปแบบเรอนเพาะชา สามารถจดสรางเพาะชาไดหลายรปแบบ ดงน

2.1 สรางเรอนเพาะชาถาวร คอสรางใหสามารถใชงานไดหลายป หลงคาตดวยไม

ระแนงตวเวนตวในแนวขวางตะวนเพอใหกลาไมไดรบแสงแดดประมาณ 50%

2.2 สรางแบบชวคราว โดยใชเสาและตวเรอนเพาะชาทแขงแรงพอสมควร หลงคาใช

ใบมะพราว กานปอแกว ถามทนพอและเพอใหเกดความสวยงามควรใชเนทดาพลาสตกทมขายอยท วไป

2.3 การเรยงถงเพาะชาในทโลงแจง สรางทมงแดดเฉพาะแถวทเพงยายชาใหมทละแถว

หรอใชทครอบกนแดดชวคราว แบบนประหยดกวา 2 ฉบบแรก คลมไวจนกวากลาไมตงตวไดแลวจง

ยกออก

2.4 การเรยงถงใตรมเงาไม โดยการดายหญาและวชพชออกใหหมดปรบพนทเรยบแลว

จดเรยงถงเพาะชาในบรเวณรมเงา ประหยดคาใชจายไดมาก แตมขอเสยทกลาไมจะไดรบการ

แพรกระจายโรค รา และแมลงจากไมไหรมไดงาย ตลอดทงกงใบรวงหลนทบทาใหเกดความเสยหายได

3. การเตรยมวสดเพาะ

วสดเพาะทใชไดดทสด คอ ดนทมธาตอาหารสมบรณ มการระบายนาและอากาศด คอ

หนาดนจากปา ซงเกดจากการผพงของซากพช แตการหาดนเชนนยาก ดงนน เมอตรวจดนทหามาไดยง

ไมเหมาะสมพอ จงตองผสมสงอนเขาไปเพอเพมคณสมบตของดนใหเหมาะสมแกการเพาะชา ซงมหลก

พจารณาโดยกวางๆ ดงน

ทราย แกลบเผา เพอใหการระบายนา-อากาศด

แกลบเผา เพอทาใหน าหนกเบาและเพมความเปนดาง

ปยคอก ปยหมก เพอเพมธาตอาหาร ทาใหดนเกาะตวกนและอมน าในดนดขน

ขยมะพราว ขเลอย เพอเพมการอมน า

โครงสรางของเมลดไมใบเลยงค (ไมปาทวไป) และใบเลยงเดยว (พวกขาวโพด)

8

การผสมวสดเพาะไมมสตรเฉพาะ แตขนอยกบสภาพดนและธาตอาหารในดน ดงนน

ถาดนเปนดนเหนยวจดการระบายนาไมด และธาตอาหารตาตองเพมทรายหรอแกลบเผา และปยคอก ใน

อตราสวนสง เชน ดน : ทราย หรอ แกลบเผา : ปยคอก = 5:2:1 ถาเปนดนรวนดนปนทรายมาก ควร

เพมปยคอก เชน ดน : ปยคอก = 10:1 การผสมตามอตราสวนทยกตวอยางนอาจจะใช บงก ถงตกนา

ฯลฯ เปนภาชนะตวง เชน ดน : ปยคอก = 5:1 กคอ ดน 5 บงกผสมปยคอก 1 บงก

โดยหลกการองคประกอบของดนทเหมาะสมในการปลกพชโดยทวไป จะประกอบดวย

เนอดนทเปนของแขงทเปนแรธาต 45% อากาศ 25% อนทรวตถ 5%

4. การจดทาแปลงเพาะ ปฏบตได 2 แบบ คอ

4.1 จดทาภายในเรอนเพาะชา โดยทาเปนกะบะเพาะดวยการกอดวยอฐบลอค หรอดวย

ไมกระดาน ดนทใสกะบะเพาะควรเปนทรายรวนหรอดนรวนปนทราย จะผสมปยคอกดวยกควรผสมใน

อตราตาประมาณ 10:1

4.2 จดทาภายนอกเรอนเพาะชา ดวยการขดยกรองกลางแจง ขดลกตากวาระดบดน

8-9 นว ยอยดนแลวยกรองใหสง 3-5 นว เพอปองกนนาทวมขง หรอทาเปนกะบะเพาะเชนเดยวกบ 5.1

เมอทาการหวานเมลดลงแปลง จะตองจดทาทครอบกนแดดหรอใชฟาง หญาแหง คลมใหจนกวากลาไม

จะแขงแรงพอ จงเปดใหรบแดดตอไป

5. ฤดกาลหรอเวลาเรมเพาะ

ชวงเวลาทจะนากลาไมไปปลกโดยทวไป จะอยในชวงฤดฝนซงอาจเรมตงแต เดอน

มถนายน ดงนน การเพาะชากลาไมจะตองมเวลาพอใหกลาไมเตบโตไดทน กลาไมบางชนดโตเรวบาง

ชนดโตชา เวลาทจะเรมเพาะจงไมพรอมกน กลาไมโตเรว เชน ยคาลปตส ขเหลกบาน หางนกยงฝรง

ขนน อาย 2 เดอน สามารถนาไปปลกได ถาเพาะแตตนปรากจะลงดนทาใหเปลองแรงงานตดรากและ

ดแลรกษา ไมบางอยางในชวงเปนกลาไมโตชา เชน สก ยมหอม และกระทมนา อาจตองเตรยม

ลวงหนาหลายเดอนหรอเปนกลาคางป ไมบางชนดไมสามารถเกบรกษาเมลดไดนาน จะตองเฝารอให

เมลดแก และเมอเกบเมลดแลวตองเพาะทนท เชน สะเดาและไมตระกลยาง เชน ยางนา ยางแดง เตง

รง ตะเคยนหน ตะเคยนทอง

6. การปฏบตตอเมลดไมกอนเพาะเพอเรงการงอก

เมลดไมแตละชนดมความสามารถในการงอกไดเรวตางกน ซงเกดจากการงนของเมลด

ไม ซงคอ การทเมลดไมสามารถทจะงอกได แมวาจะอยในสภาวะแวดลอมทเหมาะสม คอ ความชน (นา)

ออกซเจน แสงสวาง และอณหภมทเหมาะสมแลวกตาม ซงมสาเหตจากเปลอกเมลด และสวนทหอหม

9

เมลด ไมยอมใหน าและอากาศผานเขาไปถงตนออน เปนเหตใหเมลดไมสามารถจะงอกได ดงนนจงตอง

หาวธการทจะทาใหน าและอากาศผานเขาไปใหได ดวยวธทาใหเปลอกเมลดและสงทหอหมเสยหายหรอ

เปลยนแปลงคณสมบตยอมใหน าและอากาศผานได การปฏบตตอเมลดกอนเพาะทเหมาะสมมผลดตอการ

เพาะชากลาไมอยางมาก คอ ทาใหเมลดงอกอยางรวดเรว ไดกลาไมมขนาดสมาเสมอ เมลดแตละชนด

มเปลอกทมความแขงแตกตางกน การเรงการงอกตองปฏบตแตกตางกน ซงแบงออกเปน 5 กลม ดงน

6.1 ชนดทมเปลอกเมลดแขงหนา ไมวาจะเอาไปแชนาเยนหรอรวกแชดวยนารอนกไม

ไดผล การงอกจะตามาก และใชเวลานานกวาจะไดจานวนกลาไมทตองการ มวธปฏบต คอ การให

เปลอกเมลดเสยหายโดยการถกระดาษทราย ขลบ ตดเมลดดานทอยตรงขามกบตนออนดวย กรรไกร มด

ใหพอเหนใบเลยงทอยขางใน อกวธหนง คอ วธแชในกรดเขมขน เชน กรดกามะถน 95-97 % เปน

เวลาตงแต 10-60 นาท ขนอยกบความแขงหนาของเปลอกและขนาดของเมลดไมแตละชนด เชน คณ

กลปพฤกษ หางนกยงฝรง เปนตน เมลดไมทไดรบการปฏบตดวยวธน อตราการงอกเรวมากโดยจะใช

เวลางอกในหนงสปดาหไดถง 90 % หรอมากกวาและไดกลาไมทมขนาดสมาเสมอกน

6.2 ชนดทมเปลอกเมลดแขง ไมสามารถปรบปรงการงอกได ดวยการแชนาธรรมดา แต

ดวยวธลวกแชนารอน วธปฏบต คอ เทนาเดอดใสเมลดแลวปลอยใหเยนแชไว ประมาณ 1 เซนตเมตร

ถง 1 คน แลวจงนาไปเพาะเมลดในกลมน เชน ขเหลกบาน ขเหลกอเมรกา กระถนณรงค กระถน

เทพา ถอน พฤกษ ฯลฯ

การขลบตดเมลดไมเพอเรงการงอก โดยตดตรงขามกบดานรากกอน

การลวกแชเมลดดวยนารอน

10

6.3 ชนดทมสงหอหมเมลดแขงหนา เปนกลมทเมลดบรรจอยขางในเปลอกหมเมลดทแขง

และหนา เชน สก เลยน มะกอก ประด การงอก

เปนไปอยางลาชา เพราะเมลดงอกโผลออกมาไดยาก

วธการปรบปรงการงอกกโดยใชมดตด ผาใหแตกโดย

เปนอนตรายตอเมลดนอยทสดหรอใสชเครองขดผวและต

ปกเพอใหสงทหอหมเมลดไดรบความเสยหาย อกวธกคอ

การแชหมกใหสวนหมภายนอกคอยๆ สลายตว เชน ใส

กระสอบไวกลางแดด รดนาใหความชมชนทกวนหรอ

รดนาทกวนเวนวนประมาณ 5-7 วน จงนาลงแปลงเพาะ

6.4 ชนดทมเปลอกเมลดบางหรอนมนาซม

ผานเขาไปไดงาย เชน แคฝรง สเสยดแกน มะขามเทศ

สะเดา เมลดเหลานนาลงแปลงเพาะไดเลย การแชนาปรบปรงการงอกไดเลกนอย ไมแตกตางทางสถต

เมอเปรยบเทยบกบเมลดทไมแชนา สาหรบสะเดาใหบบเอาเนอหมเมลดออกนาไปลางนา ผงในรมให

แหงจงนาไปเพาะ6.5 ชนดทมปก เปนเมลดไมในกลมไมตระกลยาง เชน ยางนา ยางแดง ยางยง เตง

รง เหยง พลวง ฯลฯ นาเมลดแกเดดปกถงโคนแลวนาลงเพาะไดเลย

6.5 ชนดทมปก เปนเมลดไมในกลมไมตระกลยาง เชน ยางนา ยางแดง ยางยง เตง รง

เหยง พลวง ฯลฯ นาเมลดแกเดดปกถงโคนแลวนาลงเพาะไดเลย

การตดผลของชนดไมทมสวนหอหมเมลดแขงมาก เพอชวยเรงการงอก

เมลดไมตระกลยางบางชนด

11

การเพาะเมลดไม การเพาะปฏบตได 2 วธ คอ

7.1 นาเมลดลงถงดนโดยตรง วธนใชกบเมลดขนาดใหญ เชน ขนน มะคาโมง มะคาแต

หรอเมลดทมเปอรเซนตการงอกด กลาวคอ 90% ขนไป รดนาใหชมเสยกอนจงกดเมลดลงใหจมลงตา

กวาผวดนประมาณ 3-5 มลลเมตร วธการ วางเมลดตองพจารณาวาเมลดจะแทงยอดออนโพลพนดนได

งาย จงควรวางนอนราบโดยเฉพาะอยางยงเมลดทมขนาดใหญ เชน ขนน มะคาโมง มะฮอกกาน

7.2 เพาะในกะบะเพาะกอนยายชา โดยวธหวานใหกระจายทงกะบะเพาะ แลวโรยดนกลบให

สมาเสมอหนาประมาณ 3-5 มลลเมตร หรอจะหวานเปนแนวโดยเซาะรองกอน แลวโรยลงรองแลว

กลบ วธนงายตอการกลบเมลด เสรจแลวรดนาใหชม การคลมกะบะเพาะดวยพลาสตกใส จะชวยใหดน

รกษาความชนไดนาน และทาใหความชนของอากาศและอณหภมสงขน เปนการเรงการงอกของเมลดไม

อกดวย เมลดไมงอกไดดในอณหภมประมาณ 30-40 องศาเซนตเกรด เมอกลาไมตงตวไดจงเอา

พลาสตกทคลมออก และเมอกลาไมไดขนาดจงยายชาลงถงพลาสตกตอไป

ปจจยทจาเปนตอการงอกของเมลดไมในระยะแรกมความชน (นา) ออกซเจน แสง และ

อณหภมทเหมาะสม ปจจยเหลานจะไปกระตนการงอกของเมลด โดยใบเลยงจะมบทบาทสาคญตอการ

งอกเปนตวสรางอาหารและพลงงานแกการงอก ธาตอาหารในดนจะถดดดขนไปใชในภายหลงทไดสราง

ใบแทขนมาแลว ปยจงจาเปนในระยะกลาไมตงตวได

12

8. การเตรยมถงดน

วสดเพาะทเตรยมไวแลวนามากรอกลงถงพลาสตก ซงขนาดทใชเพาะชาทวไป คอ 4 x 6 นว

แตการเพาะชากลาไมบางชนด ซงตองการนาไปปลกขณะยงมขนาดเลก เชน ยคาลปตส อาย 2 เดอน

แลวนาไปปลกจะใชถงขนาด 3x5 นว กได แตถาเปนกลาคางป ซงจะมขนาดสงระบบรากกจะมากดวย

ตองยายกลาไปลงถงใหญขนาด 8x11, 8x12 นว

วธการกรอกดนใชอปกรณงายๆ ตดลาไมไผขนาดใกลเคยงถงพลาสตกคลายปากฉลาม เพอใช

ตกดนและเทใสถงไดสะดวก ถงพลาสตกควรเจาะรจานวน 4-8 ร ขนาดประมาณ 5 มลลเมตร ใหสง

กวากนถงประมาณ 4-5 เซนตเมตร ขยบมมกนถงเขาใน เพอใหการวางถงสะดวก เมอวางรทเจาะควร

สงกวาพนประมาณ 1 เซนตเมตร การจดวางเรยงถงใหเปนระเบยบโดยจดเรยงเปนบลอกๆ ขนาดกวาง

15 ถงยาว 40 ถง จะไดกลาไมจานวน 600 ถง จดเรยงบลอกใหเปนระเบยบ เพอความสะดวกในการ

ทางานและตรวจนบ

9. การยายชา

ขนาดของกลาไมทเหมาะสมในการยายชาของไมแตละชนดแตกตางกนไป สงสาคญทใชใน

การพจารณา คอ จะตองแนใจวาเปนตนกลาทแขงแรงสมบรณ ไมใชตนกลาทผดปกต เชน ไมมราก

ออน หรอ ยอดออนทจะพฒนาเปนตนกลาทสมบรณได ซงจะตองตายในเวลาตอไป ทาใหเสยเวลายาย

ชาซ า หรอคดออก กลาไมทเหมาะสมในการจะยายชาควรมใบแททสมบรณ ปกตมสเขยว 1-2 ค มลา

ตนและระบบรากทแขงแรง เมลดทเรมแทงรากออนออกมายงไมควรยายชา เพราะอาจมยอดออนไม

สมบรณหรอถกแมลงทาลาย การถอนกลาจากกะบะเพาะตองระวงไมให ราก ลาตน ใบออน ไดรบ

ความเสยหาย ดวยการรดนาใหชมกอนถอนกลา ถาเปนกลาขนาดใหญอาจใชไมหรอพลวพรวนดนชวย

แซะ นากลาออนใสภาชนะทมน าพอประมาณ เพอใหกลารกษาความสดชนพรอมทจะนาไปชาใสถง

กอนชาควรรดนาดนในถงใหชม แลวปลอยนาระบายชวขณะ ใชไมปลายแหลมขนาดใหญกวาราก

พอประมาณแทงลงดน ควรลกประมาณความยาวของรากสอดราก แลวใชนวชกดดนทดานหนงดานใด

ของตนกลา เพอปดชองงางระหวางรากกบดนแลวรดนาซ าอกครง การชากลาไมตองปฏบตในเรอนเพาะ

ชาหรอจดทาทครอบกนแดดจดใหในชวง 2-3 อาทตยแรกจนกวากลาไมตงตวได แยกถงทกลาตายออก

นาไปรวมแปลงใหมเพอใชยายชาอก ถาตายอกใหเทดนออกเพอรอใชกรอกดนคราวตอไป การใชทราย

หยาบโรยทบหนาถงชากลาไมทรอด จะชวยปองกนหนาดนจบตวแนนจากแรงกระแทกของนาทรด

ปองกนการเกดตะไครหนาดนและนาซมผานไดงาย

10. การดแลรกษากลาไม

10.1 การรดนาหลงการยายชา ควรลดนาวนละสองครงเชาและเยน โดยใชบวทมรขนาดเลก

หลกเลยงหรอระมดระวงการใชสายยางฉดจะทาใหกลาไมไดรบอนตราย เมอกลาไมโตแขงแรงสง

ประมาณ 20 เซนตเมตร จะรดนาวนละครงในตอนเชากได

10.2 การกาจดวชพช ปฏบตประมาณเดอนละ 1 ครง โดยปฏบตหลงจากรดนากลาไม

13

10.3 การปองกนและกาจดศตรพช เชน แมลงกดกนใบ เชอราทาลาย โดยหมนตรวจสอบอย

เสมอ ถาตรวจพบควรรบกาจดดวยการใชสารเคมปองกนกาจดศตรพชไมเหมอนกน จะตองซอมาใชให

ตรงกบศตรพชชนดนน เชน ใชกบแมลง ใชกบเพลยหรอใชกบเชอรา เปนตน และจะตองทาความ

เขาใจวธใชและปฏบตใหถกตอง

10.4 การตดรากกลาไม เมอกลาไมโตขนรากจะแทงลงดน จงควรตรวจดอยเสมอ และใช

กรรไกรตดรากทโผลออกมานอกถง ปฏบตประมาณ 3 เดอนตอครง และทาการรดนาวนละ 2 ครง จน

กลาไมฟนตว

10.5 การจดชนความสงของกลาไม เปนการจดกลาไมเรยงลาดบความสง เพอใหกลาไมขนาด

ตางๆ ไดรบแสงแดดเทาเทยมกน และงายตอการคดกลาไมไดขนาด เพอนาไปปลกหรอจาหนายและขจด

กลาไมผดปกตและมโรคราทาอนตรายออกไป

10.6 การทาใหกลาไมแกรง กลาไมทอยในรมเงาของเรอนเพาะชามาตลอดนน ถาขนยายไป

ปลกทนทกลาไมจะตายได เพราะไปกระทบกบภาวะแหงแลง แดดจดเกนไปบาง ไมสามารถปรบสภาพ

ใหเขากบสงแวดลอมภายนอกดงนนจงควรทาใหกลาแกรงเสยกอน โดยการเปดหลงคาเรอนเพาะชาหรอ

ขนออกมาไวขางนอกเพอใหชนกบสภาพแดดจด ความแหงแลงและดวยการลดปรมาณนาทให จากทเคย

รดนาทกวนเปนวนเวนวน ประมาณ 1 เดอน กอนนาไปปลกจะทาใหการรอดตายสง

การปลกและบารงรกษาตนไม

1. กาหนดวตถประสงคของการปลก

กอนทจะปลกตนไมชนดใด ควรทจะศกษาขอมลเบองตนเกยวกบลกษณะนสยสภาพความ

เปนอยตามธรรมชาตของตนไมชนดนนๆ กอนวามความเหมาะสมกบพนททตองการปลกวา สามารถ

เจรญเตบโตใหคณประโยชนตรงตามวตถประสงคหรอไมเพยงใด เพราะตนไมแตละชนดมลกษณะนสย

สภาพความเปนอยแตกตางกน หากนามาปลกในททไมเหมาะสมจะทาใหเจรญเตบโตชาและแคระแกรน

ได ตวอยางทเหนไดอยางชดเจน เชน ถานาตนไมทชอบขนอยในทชนภายใตรมเงาไมอน มาปลกใน

ทดนแหงแลง โลงแจงไดรบแสงแดดเตมท ตนไมจะมอาการผดปกต เจรญเตบโตไดไมดและอาจตายลง

ได

ปจจยทมผลกระทบโดยตรงตอสภาพความเปนอยตามธรรมชาตของตนไม ทควรคานงถง

ไดแก ลกษณะดน สภาพภมประเทศ ภมอากาศ การปลกตนไมตองกาหนดวตถประสงคของการปลก

ใหชดเจนวา ปลกเพอมงหวงผลประโยชนอยางไร การปลกตนไม ผปลกยอมคาดหวงวาจะไดรบ

ผลตอบแทนทคมคาดวยเหตผลน จงเกยวเนองสมพนธกบการคดเลอกพนธไมทจะปลก

14

วตถประสงคของการปลกตนไม แบงแยกไดดงน

• ปลกเพอการอนรกษ

• ปลกเพอการใชสอยในครวเรอนหรอเปนไมเศรษฐกจ

• ปลกเพอเปนไมประดบใหรมเงาหรอตกแตงใหความสวยงาม

2. การสารวจพนทเพอกาหนดเปนพนทปลก คดเลอกชนดพนธไม และการจดหากลาไม

เมอตดสนใจกาหนดวตถประสงคของการปลกตนไมไวเรยบรอยแลว สงทจาเปนทตองกระทา

ตอไป คอ การกาหนดพนทเพอใหมความเหมาะสมกบชนดพนธไมทจะเลอกปลก โดยมปจจยท

เกยวของ ดงน

การกาหนดพนทปลก

• ปจจยเกยวกบลกษณะของดน ควรพจารณาสภาพความสมบรณ หรอลกษณะของ

ดนวาเปนดนประเภทใด มสภาพความเปนกรดหรอเปนดางอยางไร เปนดนเหนยว ดนรวน หรอดนรวน

ปนทราย มการระบายนาไดดหรอไมเพยงใด พนทเปนทราบลมหรอมความลาดเอยง ใกลไกลแหลงนา

เหมาะสมกบพนธไมชนดใด

• ปจจยทเกยวกบสภาพดนฟาอากาศ

• ปจจยทเกยวกบสงแวดลอมบรเวณพนทการปลกวามสภาพเปนอยางไร ตองมความ

ปลอดภยกบตนไม และพจารณากาหนดระยะปลกใหมความเหมาะสมกบชนดและขนาดของตนไมทจะ

ปลก

การเลอกชนดพนธไม

ชนดพนธไมทจะนามาปลกนนใหพจารณาใหเหมาะสมตามวตถประสงค ประเภทไมเพอ

การใชสอย ไมเสรมสรางเชงเศรษฐกจ ไมฟน หรอประเภทไมกนไดและสมนไพร

3. การเตรยมพนทปลก

การจดหากลาไม

ขอพจารณาคอแหลงผลตกลาไมอยไกลกบสถานทปลกมากนอยเพยงใด เพราะการขนยาย

กลาไมไกลๆ หรอในทางทรกนดารจะทาใหกลาไมบอบชาเมอนาไปปลกโดยทนทจะมเปอรเซนตรอด

ตายตา

การเตรยมดนเปนเรองสาคญยงของการปลกตนไม และจะใหไดผลดจะตองมการเตรยมการ

ลวงหนา โดยการปรบระดบพนทใหไดตามตองการ และเพอความสวยงามเปนระเบยบเรยบรอย ควรม

การกาหนดแผนผงการปลกตนไม และทาการขดหลม ดงน

• ขดหลมขนาด กวาง x ยาว x ลก ประมาณ 30 x 30 x 30 ซม. (กลาไมถงขนาด

4 x 6 นว หรอ 10 x 12 นว)

15

• ลกษณะหลมจะขดเปนรปสเหลยม หรอวงกลม

• ดนทขดขนจากหลมควรแยกหนาดน และดนชนลาง

• สบ บด ยอย และตาก ดนทขดขนมาใหรวนดทสด

• ใสปยรองกนหลมหนาประมาณ 10 – 20 ซม.

• ปยทใชควรเปนปยคอก ปยหมก หรอเศษไมใบหญาทเรมผสลายตว

ในกรณทพนทเตรยมการปลกเปนดนเหนยวจด ควรเอานารดใหชม เพอใหขดงายเบาแรง

ขน ดนทขดขนควรใชปนขาว หรอสารเคมปรบปรงดนบางชนด เชน โดโรไมท ผสมกบทรายและปย

คอกหรอปยหมกคลกเคลากบเนอดนตากแดดทงไวนานประมาณ 1-2 สปดาห รดนาเปนระยะ พรอม

กบพรวนดนตามสมควร จะทาใหดนรวนและดขน สาหรบพนททดนเปนดนปนทรายมาก การปรบปรง

ดนจาเปนตองใสปยคอก เพอทาใหดนจบเปนกอนแนนอมนาและมอาหารมากขน

4. จดหาอปกรณและเตรยมวสดสาหรบใชปลกตนไม

• จดหาและเตรยมอปกรณ เครองมอ เครองใชในการปลกตนไมใหพรอม เพอความ

สะดวกในการปลกตนไม เชน จอบ เสยม พลวตกดน บงก และยานพาหนะลาเลยงขนสงกลาไมไปยง

จดทเตรยมหลมปลก

• หนาดนผสม สาหรบกลบหลมปลก ปยคอก ปยหมก สาหรบรองกนหลม และ

สารอมน า (ถาม) และใชในกรณปลกกอนหรอหลงฤดฝน

• หลกคายน ยดตนไม กนลมพดโยก และชวยในการทรงตวของตนไมใหตงตรง

เชอกสาหรบผกยดตนไมกบหลก

5. การปลก

ตนไมทนามาปลกสวนใหญ มกจะบรรจในถงพลาสตกใหใชมดกรดถง ควรระวงอยาให

รากของตนไมไดรบความกระทบกระเทอนมากนก และวางตนไมลงในหลมทขดใหระดบรอบตอ

ระหวางลาตนกบตากอยเสมอกบระดบขอบหลม แลวกลบหลมดวยดนผสมทเตรยมไวสาหรบปลกหรอ

ใชดนทขดขนจากหลมทเปนดนรวนปนทราย หรอดนทมความรวนซยด ไมควรใชดนเหนยวทแนนหรอ

ดนทมกรวดหนมากๆ กลบหลม เพราะจะเปนปญหาทาใหรากตนไมเจรญเตบโตไดชา และเหยยบดนให

แนนพอประมาณ นาเศษใบไมหญาหรอฟางมาคลมรอบโคนตน เพอรกษาความชนและปองกนการกด

เซาะของนาในขณะรดนาตนไม ใชไมหลกและผกเชอก เพอยดกบตนไมหลวมๆ เพอชวยในการทรงตว

ของตนไมและปองกนลมพดโยก รดนาใหชมและควรรดนาวนละครง จนตนไมตงตวได

กรณทปลกเปนพนทมากๆ ควรปลกในชวงฤดฝน เพอประหยดคาใชจายในการรดนา

ตนไมภายหลงการปลกตนไม โดยปกตควรรดนาตดตอกนตอวนในเวลาเยนอยางนอยวนละ 1 ครง

ตลอด 1 สปดาห การรดนาควรรดนาใหชม ถารดนานอยไปนาจะซมลงไปไมถงบรเวณรากตนไม

การพรวนดน ใสปยและการกาจดวชพช วชพชเปนตวการททาใหตนไมเจรญเตบโตชา ควรมการกาจด

16

วชพชโดยการถากถาง และพรวนดนรอบโคนตนไมในรศม 1 เมตร ปละ 2 ครง ในขณะพรวนดน

ถามปยวทยาศาสตรจะโรยรอบๆ โคนตนประมาณ 1-2 ชอนโตะ แลวรดนาหรอใสปยคอกเพมเตม

6. การดแลบารงรกษา

หลงจากปลกตนไมแลว ควรคานงถงอนตรายทอาจจะเกดขนกบตนไมในระยะเรมแรกทม

ขนาดเลกยงตงตวไมได เชน อนตรายจากสตวเลยง ยานพาหนะตางๆ อาจปองกนโดยการทาคอก หรอ

รวกนเปนแนว สาหรบตนไมบางชนดทตองการความเอาใจใสมาก ควรจะมการบงแดดใหในระยะทตง

ตวไมได การปลกตนไมใหสามารถจะเจรญเตบโตไดด จาเปนตองไดรบการเอาใจใสดแลบารงรกษา

อยางด สงเกตจากการตงตวของตนไม ควรมการพรวนดนใสปยและการกาจดวชพช หรอใสปยคอก

การเจรญเตบโตของตนไมโดยธรรมชาตมความแขงแรงอยในตวพอสมควร หากชวยบารงรกษาตนไมให

ถกวธ ตนไมจะเจรญเตบโตไดรวดเรว มความสมบรณเพยงพอทจะตอตานอนตรายจากสงตางๆ ได

โดยเฉพาะการหมนตรวจตราดแลโรค แมลงทปลกกบตนไม และใชยาฉดกาจดไดทนเหตการณ

ในกรณทปลกเปนแปลงใหญๆ จะตองมการระวงไฟ โดยการแผวถางวชพชอยางนอยป

ละ 1 ครง และทาแนวปองกนไฟลอมรอบ หากปลกเปนแนวยาว เชน ตามแนวถนน ตองกาจดวชพชท

จะเปนเชอเพลง การระวงไฟหรอการปองกนไฟปาใหกบตนไมทปลก ถอไดวาเปนกจกรรมทสาคญ

ทสด กจกรรมหนงในการดแลรกษาตนไม การปลกตนไมจะสาเรจหรอไมกอยทการปองกนใหตนไม

พนจากอนตรายจากไฟ และอนตรายจากสงแวดลอมทงปวง

นายคณต ธนธรรมเจรญ : มถนายน 2546 . เอกสารประกอบการฝกอบรม หลกสตร การปลกไม 3 อยาง

ประโยชน 4 ประการ ของฝายศกษาและพฒนาปาไม ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจาก

พระราชดาร อาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม 50220 โทรศพท 053-248483 , 053-248004 ตอ 115