Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวย
ทมก�รใชกญช�ในประเทศไทยRecommendation of Cannabis treatment and care in Thailand
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย2
คำ�นำ�
จากนโยบายตงแตยทธศาสตรชาตลงมาถงระดบกระทรวงสาธารณสขและปจจยทางสงคมทเกดจากการรบร
ขอมลขาวสารอยางเสรการพฒนาทางวทยาศาสตรและนวตกรรมจากกระแสโลกาภวตนสงผลใหเกดการปฏรปประชาคม
โลกในทกมตทงหมดเปนแรงผลกดนและเปนโอกาสของประเทศไทยในการน�าความเชยวชาญของบคลากรทเกยวของ
มาสนบสนนใหเกดการขบเคลอนพฒนาการใชพชทองถน ทมสรรพคณทางยารกษาโรคทงแผนปจจบนและแผนไทย
โดยเฉพาะพชกญชาซงเปนพชถนของภมภาคในขณะเดยวกนแมวาพชกญชาจะมหลกฐานทางวทยาศาสตรสนบสนนวา
สารสกดบางชนดมประโยชนในทางการแพทย แตสถานะตามกฎหมายของพชกญชายงคงเปนยาเสพตดอยตาม
อนสญญาสากลและกฎหมายไทย เนองจากสารออกฤทธตอจตประสาททมในพชกญชา มโอกาสกอใหเกดการใช
ในทางทผดหรอเกดผลกระทบทางกายและทางจตตามมาได ความเหนทแตกตางเกดจากประสบการณ ความคาดหวง
และหลกฐานทางวทยาศาสตรทมความชดเจนไมมากเพยงพอ
รฐบาลมนโยบายน�ากญชามาใชเพอประโยชนในการรกษาโรคและทางการแพทย โดยไดมการแกไขกฎหมาย
พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษฉบบท7มผลบงคบใชหลงประกาศในราชกจจานเบกษาเมอวนท18กมภาพนธ2562
โดยมสาระส�าคญคอ เหนสมควรแกไขเพมเตมพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ. 2522 เพอเปดโอกาสใหสามารถ
น�ากญชาและพชกระทอมไปท�าการศกษาวจยและพฒนาเพอประโยชนทางการแพทยและสามารถน�าไปใชในการรกษา
โรคภายใตการดแลและควบคมของแพทยได
การจดท�านโยบายและยทธศาสตรส�าคญทเกยวของกบการน�าพชกญชามาใชประโยชนทางการแพทยทงแผน
ปจจบนและแผนไทยจ�าเปนตองมการวเคราะหสงเคราะหก�าหนดประเดนทสะทอนมาตรการแนวทางการดแลก�ากบ
ตดตามทเหมาะสมโดยการศกษารปแบบบทเรยนจากตางประเทศการทบทวนวรรณกรรมทมอยควบคไปกบการวจยท
เหมาะสมส�าหรบประเทศไทย จงจ�าเปนอยางยงทตองมแนวทางการด�าเนนงานทสอดคลองเหมาะสม มหลกฐาน
เชงประจกษ มทศทางการด�าเนนงานทมความเชอมโยงกบระบบบรการ รองรบตงแตการรกษาในสถาบนเฉพาะทาง
สถานพยาบาลทกระดบ มหาวทยาลย ไปจนถงการใชชมชนมสวนรวมในระบบบรการสขภาพ และสงส�าคญคอ
ความรอบร ทางสขภาพของประชาชนทน�าไปสแผนปฏบตการระยะสน ระยะกลาง และระยะยาว เพอใหการน�า
กญชาไปใชมประสทธภาพ ประชาชนไดรบประโยชนอยางแทจรง มความปลอดภย ไดรบการรกษาทมมาตรฐาน
และเขาถงการรกษาอยางสมเหตสมผลไดในทสด
ดงนนการจดท�าค�าแนะน�าการดแลรกษาผปวยทมการใชกญชาจงเปนหนาทของกระทรวงสาธารณสขเพอใช
เปนแนวทางในการด�าเนนงานส�าหรบ แพทย ทนตแพทย เภสชกร แพทยแผนไทย แพทยแผนไทยประยกตและ
หมอพนบาน
น�ยแพทยพศษฐ ศรประเสรฐ
รองปลดกระทรวงสาธารณสข
3คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
หลกก�รของคำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�
ค�าแนะน�าฉบบนมไดมเจตนาใหมการบงคบใชปฏบต หรอเปนมาตรฐานในการดแล
ผปวยทจะใชอางองทางกฎหมาย เนองจากมาตรฐานดงกลาว ตงอยบนพนฐานของการน�า
หลกฐานทางเวชปฏบตมาใชกบผปวยรายนนๆ และอาจมการเปลยนแปลงไดตามความร
ทางวทยาศาสตร และแบบแผนการวจยทพฒนาไปดงนนประเดนตางๆทแสดงในเอกสารน
จงเปนเพยงค�าแนะน�าการรกษาการยดถอไปปฏบตมไดเปนการประกนวาการรกษาจะไดผล
ส�าเรจในทกราย หรอเปนการสรางขอบเขตวา เอกสารนไดรวบรวมการรกษาทกวธทไดผล
หรอเอกสารไดตดวธการรกษาอนทอาจไดผลออกไป ดงนนผปฏบตหรอผสนใจจะเปนผเลอก
วธการรกษาโดยอาศยขอมลทไดจากผปวยทใช ครอบครว และอนๆรวมกบกระบวนการ
วนจฉยและวธการรกษาทเปนไปไดตามกรณ
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย4
ส�รบญ
คำ�นำ�2
หลกก�รของคำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�
บทนำ�
บทท 1สถานการณนโยบายและกฎหมายทเกยวของ 7
บทท 2ขอบงชการใชทางการแพทย(แผนปจจบนและแผนไทย)20
บทท 3 แนวทางการดแลผปวยทไดรบกญชาในกรณฉกเฉน 51
บทท 4 แนวทางการดแลผปวยทมปญหาการใชกญชาแบบผปวยนอกและผปวยใน 55
(stabilizeandmaintenance)
บทท 5แนวทางการดแลผปวยทใชกญชาฟนฟในสถานบ�าบดฟนฟในระยะยาว 63
บทท 6 แนวทางการดแลผปวยทใชกญชาในโรงพยาบาลชมชนและระบบนเวศนในชมชน 69
(ระดบต�าบลอ�าเภอจงหวด)
บทท 7สรประบบแนวทางการดแลผปวยยาเสพตดประเภทกญชาในประเทศไทย 78
ภ�คผนวก 85
5คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
บทนำ�
ทม�และคว�มสำ�คญ
รายงานของส�านกงานสหประชาชาตวาดวยยาเสพตดและอาชญากรรม(UnitedNationsOfficeonDrug
and Crime : UNODC) ระบวากญชาเปนยาเสพตดทแพรระบาดมากทสดและยงคงมแนวโนมเพมมากขน มากกวา
ยาเสพตดชนดใดๆโดยมประชากรทวโลกจ�านวนระหวาง119-224ลานคนมผทเสพอยระหวางรอยละ2.8-4.5
ของประชากรอาย 15 - 64ป พนททมความชกสงทสด ไดแก โอเชยเนย อเมรกาเหนอ ยโรป แอฟรกา และเอเชย
ตามล�าดบและมการปลกกญชาระดบครวเรอนขยายตวมากขนในยโรป
ส�าหรบประเทศไทยมพระราชบญญตกญชาหามการเสพและมไวในครอบครองมาตงแตป2477แตสถานการณ
และแนวโนมการแพรระบาดของกญชาในประเทศไทยยงคงมอยางตอเนอง โดยพบวา กญชา (กญชาแหง กญชาสด
พนธกญชาและยางกญชา) และในชวงป 2545 - 2554 มการจบกมผตองหาได คดเปนรอยละ 9.7 ของผตองหา
ทงหมดในป2554พบวามผเคยใชกญชาจ�านวน2,440,785คนหรอประมาณ50.48 :1,000คนและมจ�านวน
ผเขารบการบ�าบดรกษาเพมขนอยางตอเนองหลงสงครามยาเสพตดในป 2546 สวนใหญเปนผเสพและเปนผเสพ
รายใหม
หลายประเทศมความเชอวาการเสพกญชามพษและฤทธเสพตดไมรายแรงเหมอนยาเสพตดชนดอนๆ
ท�าใหกญชาเปนพชเสพตดทในหลายประเทศถอนชอกญชาออกจากบญชยาเสพตดผดกฎหมาย อนญาตใหใช
เพอวตถประสงคดานการวจยและการแพทยหรอใชเพอประโยชนสวนตวโดยก�าหนดปรมาณสถานทใชอายผใชและ
อนๆ แตกยงมประเดนทยงมความคดเหนแตกตางกนทางวชาการวากญชามโทษเพราะในกญชามสาร Tetrahydro
cannabinol หรอ THC มมากในสวนของยอดชอดอกกญชาซงเปนสารทส�าคญทสดทมฤทธตอสมองและท�าให
รางกาย อารมณและจตใจเปลยนแปลงไป และเมอวนท 18 กมภาพนธ 2562 มประกาศพระราชกจจานเบกษา
เผยแพรพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ ฉบบท 7 พ.ศ. 2562 แกไขเพมเตมจากพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ
พ.ศ. 2522 ทมบทบญญตบางประการทไมทนตอสถานการณปจจบน เหตผลเพอความจ�าเปนในการจ�ากดสทธ
และเสรภาพของบคคลตามพระราชบญญตน เพอก�าหนดมาตรการในการควบคมยาเสพตดใหโทษประเภทท 5
ใหเหมาะสมกบสถานการณปจจบน
ดงนนการจดท�าค�าแนะน�าการดแลรกษาผปวยทมการใชกญชาจงเปนหนาทของกระทรวงสาธารณสขเพอใช
เปนแนวทางในการด�าเนนงานส�าหรบบคลากรสาธารณสขในการดแลผปวยทใชกญชาทมอยในประเทศไทย
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย6
ขอบเขต
ค�าแนะน�าการดแลผปวยทมการใชกญชาฉบบนจดท�าขนเพอเปนแนวทางในการดแลรกษาผปวยทมการใช
กญชาส�าหรบแพทยทนตแพทยเภสชกรแพทยแผนไทยแพทยแผนไทยประยกตและหมอพนบานเทานน
วตถประสงค
เพอเปนค�าแนะน�าในการดแลรกษาผปวยทมการใชกญชาส�าหรบแพทยทนตแพทยเภสชกรแพทยแผนไทย
แพทยแผนไทยประยกตและหมอพนบาน
นย�มศพท
กญช�ท�งก�รแพทย หมายถง สงทไดจากการสกดพชกญชา เพอน�าสารสกดทไดมาใชทางการแพทย
และการวจย ไมไดหมายรวมถงกญชาทยงคงมสภาพเปนพช หรอสวนประกอบใดๆของพชกญชา อาท ยอดดอก
ใบล�าตนรากเปนตน
ผลตภณฑกญช� หมายถง รปแบบ หรอลกษณะของสารสกดจากกญชาทผานการเตรยมเพอน�ามาใชทาง
การแพทยกบผปวยอาทเมดสเปรยพนในชองปากน�ามนหยดใตลนแทงเหนบทวารหนกและอนๆ
Unapproved products หมายถง ผลตภณฑกญชาทางการแพทยทยงไมผานการรบรองต�ารบจาก
ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา
7คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
บทท 1สถ�นก�รณ นโยบ�ย และกฎหม�ยทเกยวของ
1.1 สถ�นก�รณกญช�
สถานการณกญชาป2562ขอมลตงแตเดอนตลาคม2561-เดอนมนาคม2562การลกลอบน�าเขา
กญชาสวนใหญเกดในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สวนการลกลอบคากญชาพบการคาออนไลนควบคกบการขนสง
ทางพสดไปรษณยมแนวโนมขยายตวมากขนจากขอมลบสต.พบวายาบาเปนยาเสพตดทมผเขารบการบ�าบดมากทสด
รองลงมาคอกญชาและไอซสวนใหญคนทเขาบ�าบดอาย20-24ปซงเพมขนจากปทผานมาส�าหรบอาชพทเขารบ
การบ�าบดสวนใหญคออาชพรบจางนอกจาก
นยงพบวาสาเหตการเขารบการบ�าบดกญชา
เพราะเหตผลวาใชเพอรกษาอาการเจบปวย
เพมมากขนตงแตป2561เปนตนมาส�าหรบ
ของกลางกญชาทจบกมไดเมอน�ามาตรวจหา
สารปนเปอนและโลหะหนกพบวาสวนใหญ
ปนเปอนยาฆาแมลงและโลหะหนก มเพยง
จ�านวนนอย(7กโลกรม)เทานนทสามารถน�า
มาสกดเปนน�ามนกญชาเพอใชประโยชน
ทางการแพทยได จากสถตการจบกมกญชา
ตงแตป 2556 พบวามแนวโนมเพมขนโดย
สวนใหญพบการลกลอบน�าเขาทางภาคตะวน
ออกเฉยงเหนอและพบการลกลอบคากญชา
ผานสอออนไลนและขนสงผานพสดไปรษณย
ขยายตวมากขน ซงจากขอมลผเขารบการ
บ�าบดรกษายาเสพตดบสต.พบวาสวนใหญ
เขารบการบ�าบดรกษายาบา (รอยละ 77.1)
รองลงมาคอกญชา (รอยละ 5.3) และไอซ
(รอยละ 4.4) ตามล�าดบ โดยยาเสพตดท
ตองเฝาระวงคอเฮโรอนคตามนและการน�า
ยารกษาโรคหรอยาอนตรายภายใตการ
ควบคมมาใชในทางทผดมากขนเมอพจารณา
ถงสาเหตการใชกญชา พบวาตงแตป 2560
ผ เขารบการบ�าบดกญชาใหเหตผลในการ
ใชวาเชอวาจะหายปวยเพมมากขนอกดวย
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย8
ซงสอดคลองกบขอมลจากศนยพษวทยาโรงพยาบาลรามาธบดมหาวทยาลยมหดลทพบวาจ�านวนผปวยทสมผสกญชา
และผลตภณฑทเกยวของโดยเฉพาะน�ามนกญชามมากขนและเมอพจารณาถงชวงอายพบวาสวนใหญอาย40ปขน
ไป(ขอมลเดอนมกราคม2561ถงพฤษภาคม2562)
จากขอมลการตรวจปสสาวะของทหารกองเกนปงบประมาณ2562พบวาภาคตะวนออกเฉยงเหนอกรงเทพ
และปรมณฑลเปนพนททตรวจพบทหารกองเกนมสารกญชาในปสสาวะมากสดในขณะทพนทกรงเทพปรมณฑลภาค
ตะวนออกและภาคเหนอตอนบน เปนพนททตรวจพบสารกญชาในปสสาวะทหารกองเกนมากกวายาบา ซงสะทอน
ใหเหนวาพนทดงกลาวตองไดรบการเฝาระวงเปนพเศษ
ในปจจบนซงนบตงแตทมการเสนอ(ราง)พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562เขาสท
ประชมสมาชกสภานตบญญตแหงชาตในเดอนกนยายน 2561 จนมผลบงคบใชในวนท 19 กมภาพนธ 2562 และ
กระทรวงสาธารณสขไดออกประกาศเกยวกบการนรโทษผครอบครองกญชา 3 ฉบบ ในวนท 27 กมภาพนธ 2562
ซงสนสดการจดแจงในวนท21พฤษภาคม2562นนพบวาการแพรระบาดของกญชามความรนแรงขนและมการ
กลาวถงการน�ากญชามาสกดเปนน�ามนกญชาเพอใชในรกษาโรคตางๆอยางกวางขวางในสงคมสถาบนวชาการและ
ตรวจพสจนยาเสพตด(สวพ.)ส�านกงานป.ป.ส.จงไดน�ากญชาของกลางมาตรวจพสจนเพอตรวจสารปนเปอนในกญชา
ของกลางวามเกนคามาตรฐานหรอไมเพอเตรยมน�าไปใหหนวยงานทไดรบอนญาตสกดเปนน�ามนกญชาเพอใชในการ
รกษาผปวยตามโรคทไดรบการรบรองวาสามารถใชรกษาไดตอไปแตจากรายการผลการตรวจกลบพบวาสวนใหญกญชา
ของกลางปนเปอนยาฆาแมลงและโลหะหนกมเพยง7กโลกรมเทานนทสามารถใชไดนอกจากนส�านกงานป.ป.ส.
ยงไดสมตรวจน�ามนกญชาทมการใชในตลาดทอางวารกษาโรคไดแตยงไมไดรบการรบรองผลจากกระทรวงสาธารณสข
พบวามสวนการปนเปอนโลหะหนกเชนกนซงอาจกอใหเกดผลกระทบดานสขภาพได
ส�าหรบขอมลอาการทางจตจากระบบบสต. พบวาผเขารบการบ�าบดรกษากญชามอาการทางจตในสดสวน
คงตวเมอเทยบกบป2560แตเมอพจารณาขอมลจากฐานขอมลผปวยจากส�านกเทคโนโลยสารสนเทศกรมสขภาพจต
กลบพบวาจ�านวนผปวยจตเวชจากการใชกญชามจ�านวนเพมขนเลกนอย แตเมอเทยบกบจ�านวนผมอาการทาง
จตเวชทงหมดแลวมสดสวนลดลง
9คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
1.2 นโยบ�ยย�เสพตดกองกฎหมาย ส�านกงาน ป.ป.ส.
รฐบาลจะก�าหนดใหการแกไขปญหายาเสพตดเปนวาระแหงชาตและวาระแหงภมภาคโดยจะยดมนในพนธกรณ
ระหวางประเทศทประเทศไทยมขอผกพนกบรฐบาลตางประเทศและกบองคการระหวางประเทศในการด�าเนนความ
รวมมอเพอแกไขปญหายาเสพตดทงในระดบทวภาคและพหภาค ทส�าคญคอพนธกรณกบองคการสหประชาชาตภาย
ใตกรอบอนสญญาควบคมยาเสพตดระหวางประเทศและจากผลการประชมสมชชาสหประชาชาตสมยพเศษวาดวย
ปญหายาเสพตดโลกพ.ศ.2559(UNGASS2016)ซงเปนการก�าหนดทศทางของการแกไขปญหายาเสพตดของประเทศ
ตางๆทวโลกโดยประเทศไทยจะรวมกบนานาชาตโดยเฉพาะอยางยงประเทศในภมภาคในการรวมกนสกดกนปราบ
ปรามและลดปญหายาเสพตดในภมภาคใหไดมากทสด
รฐบาลจะเรงด�าเนนการลดความเดอดรอนของประชาชนชมชนและสงคมตอปญหายาเสพตด โดยถอเปน
ความเรงดวน เพอใหทกภาคสวนมความมนคงปลอดภยจากปญหายาเสพตด ดวยการระดมสรรพก�าลงจากทกภาค
สวนในลกษณะของการรวมพลงประชารฐในการปองกนเฝาระวงและใหการบ�าบดรกษาผเสพยาเสพตดเพมมาตรการ
ตดตามชวยเหลอและพฒนาผเกยวของกบยาเสพตดใหสามารถคนกลบสสงคมไดอยางปกตพฒนาความเขมแขงของ
ภาคประชาชนใหเปนกลไกส�าคญในการหยดยงอนตรายของยาเสพตดในระดบพนท และจะมงปราบปรามเครอขาย
การคายาเสพตดระดบส�าคญกลมผมอทธพลและกลมทสรางความเดอดรอนใหกบชมชนและสงคมโดยใชมาตรการ
อยางบรณาการเพอลดทอนโครงสรางและตดวงจรทางการเงนของกลมเหลานน
รฐบาลจะสงเสรมสนบสนนการใชประโยชนจากพชเสพตดชนดตางๆโดยเฉพาะอยางยงพชกญชาพชกญชง
และพชกระทอมเพอใหสามารถใชประโยชนในทางการแพทยไดอยางปลอดภยตอสขภาพตลอดจนน�ามาใชประโยชน
ดานการศกษาวจยทางวชาการและวทยาศาสตร ทงนโดยอยภายใตขอก�าหนดของกฎหมายและไมขดตอพนธกรณ
ระหวางประเทศในกรอบขององคการสหประชาชาตและในกรอบอาเซยน จะสนบสนน สงเสรมใหประชาชนไดรบ
ประโยชนในดานตางๆ ตอนโยบายดงกลาวใหมากทสด โดยรฐบาลจะวางระบบอยางเหมาะสม ทงในดานการก�ากบ
ดแลสงเสรมและควบคมมใหรวไหลไปสชองทางทผดกฎหมายและตลาดมดของยาเสพตดรวมทงจะสรางความรบร
ความเขาใจทถกตองแกประชาชนทงประเทศ
เพอใหการปฏบตนโยบายวาระแหงชาตดานยาเสพตดรฐบาลจะเรงพฒนาประสทธภาพของระบบกลไกการ
บรหารจดการการแกไขปญหายาเสพตด โดยใหมแผนปฏบตการในแตละหวงเวลาอยางชดเจน มผลการปฏบต
อยางเปนรปธรรม เพอใหปญหายาเสพตดลดระดบจนสามารถสรางความมนคงในชวตและความปลอดภยใหกบ
ประชาชนโดยสวนรวม
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย10
1.3 แนวท�งก�รดำ�เนนก�รควบคมและปร�บปร�มผกระทำ�ผดเกยวกบย�เสพตดใหโทษ
ประเภทท 5
ในอดตทผานมาประเทศไทยไดมการใชประโยชนจากพชเสพตดมาเปนระยะเวลานานแลวโดยกฎหมายทออก
มาควบคมกญชาและกระทอมในชวงแรกเปนการควบคมเพอมใหน�าพชเสพตดดงกลาวไปใชในทางทผดแตยงสามารถ
น�ามาใชประโยชนในทางการแพทยหรอวทยาศาสตรไดหากแตตอมาเมอไดมการประกาศใชพระราชบญญตยาเสพตด
ใหโทษพ.ศ.2511ซงก�าหนดให“กญชา”และ“กระทอม”จดเปนยาเสพตดใหโทษประเภท5ซงหามมใหผใดเสพ
โดยเดดขาด ไมวาจะเปนการใชเพอวตถประสงคทางการแพทยหรอวทยาศาสตรกตามสงผลใหพฒนาการและความ
ตอเนองในการใชกญชาและกระทอม เพอประโยชนทางการแพทย หรอการศกษาวจยของประเทศไทยหยดชะงกมา
ระยะหนงพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562บญญตขนเพอเปดโอกาสใหสามารถน�ากญชาและ
พชกระทอมไปท�าการศกษาวจยและพฒนาเพอประโยชนทางการแพทย และสามารถน�าไปใชในการรกษาโรคภายใต
การดแลและควบคมของแพทยไดโดยหลกการใชประโยชนในทางการแพทยทก�าหนดไวในกฎหมายฉบบนแยกเปน
1.3.1 ก�รใชกญช�ในท�งก�รแพทย
ผปวย : สามารถใชเพอการรกษาโรคได โดยผปวยจะตองไปเขารบการตรวจรกษาจากแพทยหรอ
ผประกอบวชาชพทก�าหนด หากมความจ�าเปนแพทยกออกใบรบรองและสงจายยาจากสถานพยาบาลให โดยผปวย
ไมตองไปขออนญาต เวนแตในกรณทผปวยจะน�ายาทมสวนผสมของกญชาตดตว เขาหรอออกจากราชอาณาจกร
กจะตองขออนญาตจากส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยากอนโดยผปวยทใชและครอบครองยาทมสวนผสมของ
กญชาโดยมใบรบรองตามค�าสงแพทยกจะไดรบยกเวนไมเปนความผดฐานเสพตามมาตรา58วรรคสองและไดรบ
ยกเวนไมเปนความผดฐานครอบครองตามมาตรา26/4(1)
แพทย ทนตแพทย แพทยแผนไทย แพทยแผนไทยประยกต หรอหมอพนบ�น :สามารถสงใชใน
ผปวยเฉพาะรายของตนทมความจ�าเปนไดโดยผประกอบวชาชพทจะสงใหผปวยใชกญชาไดตามทก�าหนดในกฎหมาย
ฉบบนจะตองผานการฝกอบรมการใชกญชาทางการแพทยตามหลกสตรทกระทรวงสาธารณสขก�าหนดและตองใชใน
สถานททไดรบอนญาตจากส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาและเมอไดรบอนญาตแลวกจะสงและจายยาทมสวน
ผสมของกญชาใหกบผปวยไดภายใตหลกเกณฑทกระทรวงสาธารณสขก�าหนด
เภสชกร : หากสถานททไดรบอนญาตจากส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาใดมเภสชกร
เภสชกรท�าหนาทชวยควบคมการจดเกบและเภสชกรจะตองผานการอบรมในหลกสตรทกระทรวงสาธารณสขก�าหนด
และจายยาตามการสงของผประกอบวชาชพทผานการอบรมในหลกสตรทกระทรวงสาธารณสขก�าหนดใหกบผปวยท
มความจ�าเปนตองใชยาทมสวนผสมของกญชาอยางเหมาะสมตามมาตรฐานวชาชพพรอมกบมการจดท�าบญชตาม
ทกฎหมายก�าหนด
นกวจย : สามารถท�าการศกษาวจยในมนษยไดกอนมการประกาศใชพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ
(ฉบบท7)พ.ศ.2562การศกษาวจยในมนษยไมสามารถท�าไดเนองจากขอกฎหมายทหามมใหผใดเสพโดยเดดขาด
ไมวาจะเพอวตถประสงคใดกตามแตกฎหมายฉบบนเปดชองใหสามารถท�าได
11คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
1.3.2 ก�รเสพเพอคว�มบนเทง หรอนนทน�ก�ร
ประช�ชนทวไป : การเสพเพอความบนเทง หรอนนทนาการ ยงคงตองหาม เนองจากกฎหมาย
ฉบบนเปนการผอนปรนใหใชพชเสพตดเพอวตถประสงคทางการแพทยเทานน ดงนน หากเปนกรณทใชเพอความ
บนเทงในทางทผดกฎหมายฉบบนยงคงควบคมรบผดตามฐานความผดตอไป
1.3.3 ก�รใชกญช�ทฝ�ฝนกฎหม�ยผปวย
หากผปวยใชกญชาโดยไมไดไปเขารบการตรวจรกษาจากผประกอบวชาชพทผานการอบรมในหลกสตร
ทกระทรวงสาธารณสขก�าหนดและไมมใบรบรองหรอสงจายยาจากสถานททไดรบอนญาตจากส�านกงานคณะกรรมการ
อาหารและยาผปวยไมไดรบอนญาตในการครอบครองเปนการฝาฝนตองรบผดตามแตกรณไปหากการครอบครองม
ปรมาณกญชาเพยงเลกนอยไมเกนหาพนมลลกรม(หากรม)สามารถเขารบการบ�าบดฟนฟตามประกาศคณะรกษาความ
สงบแหงชาตฉบบท108/25572เรองการปฏบตตอผตองสงสยวากระท�าผดตามกฎหมายเกยวกบยาเสพตดเพอเขา
สการบ�าบดฟนฟและการดแลผผานการบ�าบดฟนฟหากมการครอบครองเกนกวาหาพนมลลกรม(หากรม)ด�าเนนการ
ตามกระบวนการยตธรรมตามฐานความผดตอไป
ผประกอบวช�ชพ : กรณสงจายยาทมสวนผสมของกญชาใหกบผปวยโดยไมผานการฝกอบรมและ
ไมไดรบใบอนญาตเปนการฝาฝนกฎหมายมโทษตามทเกยวของตอไป
บทกำ�หนดโทษ
ผฝาฝนหรอไมไดขอรบอนญาตในแตละฐานความผดเกยวกบกญชา
1. คว�มผดฐ�นผลต นำ�เข� หรอสงออก(มาตรา26/2)
จ�าคกไมเกน5ปและปรบไมเกน500,000บาท(มาตรา75วรรคแรก)
ถาเปนการผลตน�าเขาหรอสงออกเพอจ�าหนายจ�าคก1-15ปและปรบ100,000–1,500,000
บาท(มาตรา75วรรคสอง)
2. คว�มผดฐ�นจำ�หน�ย หรอมไวในครอบครองเพอจำ�หน�ย(มาตรา26/3)
ถามไมถงสบกโลกรมจ�าคกไมเกน5ปหรอปรบไมเกน100,000บาทหรอทงจ�าทงปรบ(มาตรา
76/1วรรคแรก)
ถามตงแตสบกโลกรมขนไปจ�าคก1-15ปและปรบ100,000–1,500,000บาท(มาตรา76/1
วรรคสอง)
3. คว�มผดฐ�นครอบครอง(มาตรา26/3)
จ�าคกไมเกน5ปหรอปรบไมเกน100,000บาทหรอทงจ�าทงปรบ(มาตรา76)
4. คว�มผดฐ�นเสพ(มาตรา58วรรคสอง)
จ�าคกไมเกน1ปหรอปรบไมเกน20,000บาทหรอทงจ�าทงปรบ(มาตรา92วรรคแรก)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย12
13คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
1.4 สรปก�รดำ�เนนก�รกฎหม�ยเกยวกบกญช�ในประเทศไทยและววฒน�ก�รก�รเปลยนแปลง
ของกฎหม�ยจนถงปจจบน
พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522 มบทบญญตบางประการทไมทนตอสถานการณปจจบน
ซงปรากฏขอมลวามการน�ากญชามาใชประโยชนทางการแพทยซงในหลายประเทศมการผอนปรนอนญาตใหประชาชน
ใชกญชาทางการแพทยได แตประเทศไทยกญชายงคงเปนยาเสพตดใหโทษประเภท 5 ตามพระราชบญญต
ยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522ก�าหนดหามการผลตน�าเขาสงออกจ�าหนายหรอมไวในครอบครองเวนแตรฐมนตรวาการ
กระทรวงสาธารณสขจะอนญาต โดยความเหนชอบของคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษเปนรายๆ ไป
นอกจากนมการก�าหนดบทหามเสพหรอใชในมนษยและมการก�าหนดโทษทงผเสพและผครอบครองไวดวย
ดงนนพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562จงมการปรบแกบทบญญตบางประการเพอเปด
โอกาสใหสามารถน�ากญชาไปใชประโยชนทางการแพทยและศกษาวจยภายใตการดแลและควบคมของแพทยทไดรบ
อนญาต และไดรบการอบรมหลกสตรการใชกญชาทางการแพทยทกระทรวงสาธารณสขใหการรบรอง เพอใหผปวย
ไดรบกญชาทมความปลอดภย เหมาะสม เปนไปตามหลกวชาการ อยางไรกตามแมวาจะมขอมลปรากฏวากญชาม
ประโยชนในทางการแพทย แตกญชายงคงเปนพชทมฤทธท�าใหเสพตด จงมความจ�าเปนตองใชดวยความระมดระวง
และอยในการดแลของแพทย ในพระราชบญญตฉบบน จงยงคงควบคมกญชาเปนยาเสพตดใหโทษ ในประเภท 5
สาระส�าคญของพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562สรปไดดงน
1.เพมองคประกอบของคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษ8หนวยงานเพอพจารณาเกยวกบยาเสพตด
ใหโทษในประเภท5(มาตรา3แกไขเพมเตมมาตรา9พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย14
2.ปรบลดขนตอนกระบวนการอนญาตตางๆใหสามารถด�าเนนการไดอยางรวดเรวขนไดแก
2.1 การอนญาตผลต น�าเขา สงออก ซงเดมก�าหนดใหรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขเปนผ
อนญาต โดยความเหนชอบของคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษ ปรบเปลยนเปนใหเลขาธการคณะกรรมการ
อาหารและยา เปนผอนญาต โดยความเหนชอบของคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษ (มาตรา 9 เพมมาตรา
26/2พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
2.2การอนญาตจ�าหนายหรอมไวในครอบครองปรบเปลยนเปน เลขาธการคณะกรรมการอาหาร
และยาเปนผอนญาตไดเอง(มาตรา9เพมมาตรา26/3พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
3.ก�าหนดวตถประสงคของการขออนญาตไวเฉพาะในกรณจ�าเปนเพอประโยชนของทางราชการการแพทย
การรกษาผปวย หรอการศกษาวจยและพฒนา ทงน ใหรวมถงการเกษตรกรรม พาณชยกรรม วทยาศาสตร หรอ
อตสาหกรรม เพอประโยชนทางการแพทยดวย (มาตรา9 เพมมาตรา26/2พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.
2522
4.ก�าหนดคณสมบตของผทจะขออนญาตผลตน�าเขาสงออกจ�าหนายหรอมไวในครอบครองซงยาเสพตด
ใหโทษในประเภท5ได(มาตรา9เพมมาตรา26/5พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)ดงน
(1) หนวยงานของรฐทมหนาทศกษาวจยหรอจดการเรยนการสอนทางการแพทย เภสชศาสตร
วทยาศาสตร หรอเกษตรศาสตร หรอมหนาทใหบรการทางการแพทย เภสชกรรม หรอวทยาศาสตรหรอมหนาทให
บรการทางเกษตรกรรมเพอประโยชนทางการแพทยหรอเภสชกรรม หรอหนวยงานของรฐทมหนาทในการปองกน
ปราบปรามและแกไขปญหายาเสพตดหรอสภากาชาดไทย
(2)ผประกอบวชาชพเวชกรรมผประกอบวชาชพเภสชกรรมผประกอบวชาชพทนตกรรมผประกอบ
วชาชพการสตวแพทยชนหนง ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกต
หรอหมอพนบานตามกฎหมายวาดวยวชาชพการแพทยแผนไทยทงนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยและหมอ
พนบานใหเปนไปตามหลกเกณฑวธการและเงอนไขทรฐมนตรประกาศก�าหนดโดยความเหนชอบของคณะกรรมการ
(3)สถาบนอดมศกษาตามกฎหมายวาดวยสถาบนอดมศกษาเอกชนทมหนาทศกษาวจยและจดการ
เรยนการสอนเกยวกบทางการแพทยหรอเภสชศาสตร
(4) ผประกอบอาชพเกษตรกรรมทรวมกลมเปนวสาหกจชมชนซงจดทะเบยนตามกฎหมายวาดวย
การสงเสรมวสาหกจชมชน วสาหกจเพอสงคมตามกฎหมายวาดวยการนน หรอสหกรณการเกษตรซงจดทะเบยน
ตามกฎหมายวาดวยสหกรณซงด�าเนนการภายใตความรวมมอและก�ากบดแลของผขออนญาตตาม(1)หรอ(3)ทงน
ผ ประกอบอาชพเกษตรกรรมดงกลาว สามารถรวมผลตและพฒนาสตรต�ารบยาแผนโบราณหรอยาสมนไพรได
เพอประโยชนทางการแพทยภายใตความรวมมอและก�ากบดแลของผขออนญาตตาม(1)หรอ(3)ดวย
(5)ผประกอบการขนสงสาธารณะระหวางประเทศ
(6)ผปวยเดนทางระหวางประเทศทมความจ�าเปนตองนายาเสพตดใหโทษในประเภท5ตดตวเขามา
ในหรอออกไปนอกราชอาณาจกรเพอใชรกษาโรคเฉพาะตว
(7)ผขออนญาตอนตามทรฐมนตรโดยความเหนชอบของคณะกรรมการก�าหนดในกฎกระทรวง
ผขออนญาตตามวรรคหนง(2)(3)(4)และ(7)ในกรณทเปนบคคลธรรมดาตองมสญชาตไทยและม
ถนทอยในประเทศไทยในกรณทเปนนตบคคลตองจดทะเบยนตามกฎหมายไทยและกรรมการของนตบคคลหนสวน
หรอผถอหนอยางนอยสองในสามตองเปนผมสญชาตไทยและมสานกงานในประเทศไทย
15คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
5.ก�าหนดหนาทของผรบอนญาตไดแก
5.1 หามจ�าหนายนอกสถานททระบไวในใบอนญาต (มาตรา 10 แกไขมาตรา 27 พระราชบญญต
ยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
5.2จดท�าปายสถานทตามทไดรบอนญาตจดใหมการตรวจวเคราะหฉลากและเอกสารก�ากบการแยก
เกบยาเสพตดใหโทษในประเภท5เปนสดสวนจากยาหรอวตถอนกรณทมการสญหายตองแจงเปนหนงสอจดท�าบญช
รบ–จายยาเสพตดใหโทษและเสนอรายงานตอเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยาเปนรายเดอนและรายป(มาตรา
11เพมมาตรา34/1มาตรา34/2มาตรา34/3และมาตรา34/4พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
6.ก�าหนดใหโฆษณายาเสพตดใหโทษในประเภท5ไดโดยตองไดรบอนญาตและตองเปนการกระท�าโดยตรง
ตอผประกอบวชาชพเวชกรรมผประกอบวชาชพทนตกรรมผประกอบวชาชพเภสชกรรมผประกอบวชาชพการสตวแพทย
ชนหนงทงนในกรณทเปนยาเสพตดใหโทษในประเภท5ใหรวมถงการโฆษณากบผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย
ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกต หรอหมอพนบานตามกฎหมายวาดวยวชาชพการแพทยแผนไทยดวย
(มาตรา12แกไขมาตรา48พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
7. ก�าหนดใหเสพยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 ได เฉพาะเพอการรกษาโรคตามค�าสงของผประกอบวชาชพ
เวชกรรม ผประกอบวชาชพทนตกรรม ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย
ประยกตหรอหมอพนบานตามกฎหมายวาดวยวชาชพการแพทยแผนไทยทไดรบใบอนญาตหรอเปนการเสพเพอการ
ศกษาวจยทงนต�ารบยาทเสพไดใหเปนไปตามทรฐมนตรประกาศก�าหนด(มาตรา13แกไขมาตรา58พระราชบญญต
ยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
8.ปรบปรงบทก�าหนดโทษเกยวกบยาเสพตดใหโทษในประเภท5(มาตรา171819แกไขมาตรา7576เพม
มาตรา76/179/1พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษพ.ศ.2522)
9. ก�าหนดภายในสามป ใหมการพจารณาทบทวนหลกเกณฑเกยวกบการอนญาตใหเหมาะสมและสอดคลอง
กบสถานการณและปรบปรงแกไขหลกเกณฑเกยวกบการอนญาตใหผลตน�าเขาสงออกจ�าหนายหรอมไวในครอบครอง
ซงยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชาทกหกเดอน(มาตรา20)
10. ก�าหนดภายในหาป ใหผขออนญาตผลต น�าเขา สงออก ตองเปนหนวยงานของรฐตามมาตรา 26/5 (1)
หรอเปนผขออนญาตตามมาตรา26/5(2)(3)(4)หรอ(7)ทด�าเนนการรวมกบหนวยงานของรฐตามมาตรา26/5(1)
ทงน ไมใชบงคบกบการขออนญาตผลตปรงยาส�าหรบคนไขเฉพาะรายของผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย
ผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกต หรอหมอพนบานตามกฎหมายวาดวยวชาชพการแพทยแผนไทยและ
กรณการขออนญาตน�าเขาสงออกของผปวยทเดนทางระหวางประเทศ(มาตรา21)
11.ก�าหนดใหบคคล3กลมทมไวในครอบครองกญชาอยกอนวนทพระราชบญญตมผลใชบงคบเมอไดด�าเนน
การตามหลกเกณฑทก�าหนดภายในเกาสบวน ใหไมตองรบโทษ โดยบคคล 3 กลม ไดแก 1. กลมผมคณสมบตตาม
มาตรา 26/5 2. กลมผปวยทมความจ�าเปนตองใชกญชาเพอรกษาโรคเฉพาะตว 3. บคคลอนนอกเหนอจากกลม 1
และ2.ใหแจงการครอบครองและสงมอบกญชา(มาตรา22)
12.ก�าหนดบทเฉพาะกาลเพอรองรบค�าขออนญาตใบอนญาตรวมถงกฎกระทรวงระเบยบประกาศทยงคงม
ผลใชบงคบใหใชตอไปไดเทาทไมขดหรอแยงกบพระราชบญญตน(มาตรา232425และ26)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย16
ลำ�ดบ ร�ยก�รของอนบญญต ส�ระสำ�คญ
1 (ราง)กฎกระทรวงการขออนญาตและการอนญาตผลตน�าเขาสงออกจ�าหนายหรอมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชาพ.ศ.....(อยระหวางการพจารณาของส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา)
ก�าหนดหลกเกณฑวธการและเงอนไขในการขออนญาตและการอนญาตผลตน�าเขาสงออกจ�าหนายหรอมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชา
2 (ราง)กฎกระทรวงการขออนญาตและการออกใบอนญาตเกยวกบโฆษณายาเสพตดใหโทษในประเภท4เฉพาะกญชาพ.ศ.....(อยระหวางการพจารณาของส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา)
ก�าหนดหลกเกณฑวธการและเงอนไขในการขออนญาตและฅการอนญาตเกยวกบโฆษณายาเสพตดใหโทษในประเภท4เฉพาะกญชา
3 ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองการแจงการมไวในครอบครองกญชาส�าหรบผมคณสมบตตามมาตรา26/5และบคคลอนทมใชผปวยตามมาตรา22(2)กอนพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562ใชบงคบใหไมตองรบโทษพ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 26 กมภาพนธ 2562
มผลใชบงคบตงแตวนท 27 กมภาพนธ – 21 พฤษภาคม 2562)
ก�าหนดหลกเกณฑวธการและเงอนไขเกยวกบการแจงการมไวในครอบครองกญชาของผมคณสมบตตามมาตรา26/5บคคลอนทมใชผปวยตามมาตรา22(2)และผปวยทมความจ�าเปนตองใชเพอรกษาโรคเฉพาะตวกอนพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562ใชบงคบใหไมตองรบโทษ
4 ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองการครอบครองยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชาส�าหรบผปวยทมความจ�าเปนตองใชเพอรกษาโรคเฉพาะตวกอนพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562ใชบงคบใหไมตองรบโทษพ.ศ.2562 (ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 26 กมภาพนธ 2562 มผล
ใชบงคบตงแตวนท 27 กมภาพนธ – 21 พฤษภาคม 2562)
5 ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การก�าหนดใหยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 เฉพาะกญชาตกเปนของกระทรวงสาธารณสขหรอใหท�าลายกญชาทไดรบมอบจากบคคล ซงไมตองรบโทษ ตามมาตรา 22 แหงพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ (ฉบบท 7) พ.ศ. 2562 พ.ศ. 2562 (ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 26 กมภาพนธ 2562
มผลใชบงคบตงแตวนท 27 กมภาพนธ – 21 พฤษภาคม 2562)
1.5 อนบญญตทออกต�มคว�มในพระร�ชบญญตย�เสพตดใหโทษ (ฉบบท 7) พ.ศ. 2562
ไดแก
17คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
ลำ�ดบ ร�ยก�รของอนบญญต ส�ระสำ�คญ
6 ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองก�าหนดต�ารบยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทมกญชาปรงผสมอยทใหเสพเพอรกษาโรคหรอการศกษาวจยไดพ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 11 เมษายน 2562)
-ก�าหนดประเภทของต�ารบยาเสพตดใหโทษใน
ประเภท5ทมกญชาปรงผสมอยทใหเสพเพอ
การรกษาโรคหรอการศกษาวจยได
-ก�าหนดรายชอต�ารบยาการแพทยแผนไทยและ
ต�ารบยาแผนไทยซงเปนบญชแนบทาย
ประกาศกระทรวงสาธารณสข7 ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองก�าหนดต�ารบยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทมกญชาปรงผสมอยทใหเสพเพอรกษาโรคหรอการศกษาวจยได(ฉบบท2)พ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 8 สงหาคม 2562)
8 ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองก�าหนดต�ารบยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทมกญชาปรงผสมอยทใหเสพเพอรกษาโรคหรอการศกษาวจยได(ฉบบท3)พ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 29 สงหาคม 2562)
9 ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองก�าหนดผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยและหมอพนบานตามกฎหมายวาดวยวชาชพการแพทยแผนไทยทจะสามารถปรงหรอสงจายต�ารบยาทมกญชาปรงผสมอยไดพ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 11 เมษายน 2562)
ก�าหนดหลกเกณฑวธการและเงอนไขส�าหรบผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยและหมอพนบานทจะสามารถปรงหรอสงจายต�ารบยาทมกญชาปรงผสมอยได
10 ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองก�าหนดผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยและหมอพนบานตามกฎหมายวาดวยวชาชพการแพทยแผนไทยทจะสามารถปรงหรอสงจายต�ารบยาทมกญชาปรงผสมอยได(ฉบบท2)พ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 8 สงหาคม 2562)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย18
ลำ�ดบ ร�ยก�รของอนบญญต ส�ระสำ�คญ
11 ประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษเรองก�าหนดฉลากและเอกสารก�ากบยาเสพตดใหโทษในประเภท5หรอค�าเตอนหรอขอควรระวงการใชทภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทผลตน�าเขาหรอสงออกส�าหรบยาแผนปจจบนซงมกญชาปรงผสมอยพ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 4 กรกฎาคม 2562)
ก�าหนดหลกเกณฑวธการและเงอนไขทผรบอนญาตตองจดใหมขอก�าหนดในฉลากและเอกสารก�ากบยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชาส�าหรบยาแผนปจจบน
12 ประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษเรองการแสดงความจ�านงและการตรวจสอบผแสดงความจ�านงเปนผรบอนญาตตงแตวนทผรบอนญาตตายพ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 4 กรกฎาคม 2562)
ก�าหนดหลกเกณฑวธการและเงอนไขในการแสดงความจ�านงและการตรวจสอบผแสดงความจ�านงขอเปนผรบอนญาตเพอประกอบกจการของผรบอนญาตทตายเพอใหการควบคมยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชา
13 ประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษเรองก�าหนดแบบการจดท�าบญชรบจายและรายงานเกยวกบการผลตการน�าเขาการสงออกการจ�าหนายการมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชาพ.ศ.2562(ประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 4 กรกฎาคม 2562)
ก�าหนดแบบการจดท�าบญชรบจายและรายงานเกยวกบการผลตการน�าเขาการสงออกการจ�าหนายการมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชา
19คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
เอกส�รอ�งอง
1.ส�านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ.2522. [2562]. [อนเทอรเนต]. [15 กรกฎาคม 2562].
เขาถงไดจาก:http://web.krisdika.go.th/data/law/law2/%C207/%C207-20-9999-update.pdf
2.“พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ (ฉบบท 7) พ.ศ. 2562” (2562, 18 กมภาพนธ). ราชกจจานเบกษา. เลม 136ตอนท 19 ก.
หนา1-16
3.“ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การแจงการมไวในครอบครองกญชา ส�าหรบผมคณสมบตตามมาตรา 26/5และบคคลอน
ทมใชผปวยตามมาตรา22(2)กอนพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562ใชบงคบใหไมตองรบโทษพ.ศ.2562”
2562,26กมภาพนธ).ราชกจจานเบกษา.เลม136ตอนพเศษ49ง.หนา2-4
4.“ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การครอบครองยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 เฉพาะกญชา ส�าหรบผปวยทมความจ�าเปน
ตองใชเพอรกษาโรคเฉพาะตวกอนพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562ใชบงคบใหไมตองรบโทษพ.ศ.2562”
(2562,๒๖กมภาพนธ).ราชกจจานเบกษา.เลม136ตอนพเศษ49ง.หนา5-6
5.“ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองการก�าหนดใหยาเสพตดใหโทษในประเภท5เฉพาะกญชาตกเปนของกระทรวงสาธารณสขหรอ
ใหท�าลายกญชาทไดรบมอบจากบคคลซงไมตองรบโทษตามมาตรา๒๒แหงพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562
พ.ศ.2562”(2562,26กมภาพนธ).ราชกจจานเบกษา.เลม136ตอนพเศษ49ง.หนา7-8
6.“ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง ก�าหนดต�ารบยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 ทมกญชาปรงผสมอยทใหเสพเพอรกษาโรคหรอ
การศกษาวจยไดพ.ศ.2562”2562,8สงหาคม).ราชกจจานเบกษา.เลม136ตอนพเศษ199ง.หนา11
7.“ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง ก�าหนดผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยและหมอพนบานตามกฎหมายวาดวยวชาชพ
การแพทยแผนไทยทจะสามารถปรงหรอสงจายตารบยาทมกญชาปรงผสมอยไดพ.ศ.2562”(2562,11เมษายน).ราชกจจานเบกษา.
เลม136ตอนพเศษ94ง.หนา28-29
8.“ประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษ เรอง ก�าหนดฉลากและเอกสารก�ากบยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 หรอค�าเตอน
หรอขอควรระวงการใชทภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทผลตน�าเขาหรอสงออกส�าหรบยาแผนปจจบน
ซงมกญชาปรงผสมอยพ.ศ.2562”(2562,4กรกฎาคม).ราชกจจานเบกษา.เลม136ตอนพเศษ167ง.หนา28-33
9.“ประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษเรองการแสดงความจ�านงและการตรวจสอบผแสดงความจ�านงเปนผรบอนญาตตงแต
วนทผรบอนญาตตายพ.ศ.2562”(2562,4กรกฎาคม).ราชกจจานเบกษา.เลม136ตอนพเศษ169ง.หนา22-23
10.“ประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษ เรองก�าหนดแบบการจดท�าบญชรบจายและรายงานเกยวกบการผลตการน�าเขา
การสงออก การจ�าหนาย การมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 เฉพาะกญชาพ.ศ. 2562” (2562, 4 กรกฎาคม).
ราชกจจานเบกษา.เลม136ตอนพเศษ169ง.หนา24-27
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย20
บทท 2ขอบงชก�รใชประโยชนท�งก�รแพทย(แผนปจจบน และ แผนไทย palliative care)
2.1 ส�รสำ�คญ (Active ingredient)
กญชาประกอบดวยสารประกอบทางธรรมชาตอยมากถงประมาณ500ชนดซงมประมาณ100ชนดทจดเปน
สารประกอบในกลมcannabinoidsซงพบเฉพาะในกญชาโดยพบมากในดอกตวเมยทยงไมผสมพนธซงสวนนจดเปน
สวนส�าคญทน�ามาพฒนาผลตภณฑเพอใชทางการแพทยโดยสารส�าคญทเปนสารออกฤทธหลกคอdelta-9-tetrahy-
drocannobinol(THC)ซงมฤทธตอจตและประสาทอยางไรกตามพบวาสารนมการน�ามาใชประโยชนทางการแพทย
ไดเชนลดอาการคลนไสอาเจยนลดอาการปวดลดภาวะกลามเนอหดเกรงเพมความอยากอาหารและชวยใหนอนหลบ
สารส�าคญอกชนดคอcannabidiol(CBD)ซงไมมฤทธตอจตและประสาทแตมประโยชนทางการแพทยเชนควบคม
อาการชกอาการปวดและอาจมฤทธตานวตกกงวลทงนกญชาแตละสายพนธมปรมาณสดสวนของTHCและCBD
หลากหลายอยางมาก การพฒนาผลตภณฑกญชาทางการแพทยจ�าเปนตองมการศกษาเพอพฒนาสตรและอตราสวน
ความแรงของสารออกฤทธทตองการนอกจากนยงมสารประกอบกลมcannabinoilและterpenesอกหลายชนดซง
อาจมการศกษาเพมเตมในอนาคต ไดแก cannabigerol (CBG), tetrahydrocannabivarin (THCV), cannabinol
(CBN),cannabichromene(CBC),Myrcene,LinaloolและHumuleneเปนตน
2.2 เภสชวทย�
สารประกอบกลมcannabinoidsออกฤทธผานCannabinoidreceptorsหลกในรางกาย2ชนดไดแก
CB1 receptorพบมากในสมองนอกจากนยงพบทlymphoidorgan,vascularsmoothmusclecells,
duodenum,ileum,myentericplexus,lungsmoothmusclecellsและeyeciliarybodyการออกฤทธท
CB1receptorสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางการรบรอารมณรบกวนความจ�าและการเรยนรความสามารถในการ
ตดสนใจการควบคมการเคลอนไหวควบคมความดนเลอดควบคมการอาเจยนระบบภมคมกนความดนภายในลกตา
CB2 receptorพบมากใน lymphoid tissue, peripheral nerve terminals retina และ cerebellar
granulecellsmRNAการออกฤทธทCB2receptorสงผลกบระบบภมคมกนความดนภายในลกตาระบบภมคมกน
การควบคมการเคลอนไหว โดยทงสอง receptors มผลตอการปรบเปลยนการปลดปลอยสารสอประสาทนอกจากน
ยงออกฤทธผานnoncannabinoidreceptorsเชนผลตานการอาเจยนสวนมากเกดจากการฤทธของdelta-9-THC
ในการเปนantagonistท5-HT3receptorsและฤทธตานการชกเกดจากการฤทธของCBDผานGlycinereceptor
alpha3และGABAAreceptor
21คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
2.2.1 เภสชจลนศ�สตรของส�รประกอบ THC
ก�รสบ (Smoking)มระยะเวลาการเรมออกฤทธเรวท�าใหพบระดบTHCในเลอดสงแตระยะเวลาออกฤทธ
สนพบระดบยาสงสดภายใน30นาท และมฤทธอยนาน2-4ชวโมงแตเนองจากการสบมการสญเสยปรมาณTHC
ในระหวางกระบวนการสบไดถง40%ท�าใหไมทราบปรมาณTHCทเขาสรางกายอยางแนนอน
ก�รสดไอ (Vaporising) ใหผลการดดซมทเรวและพบระดบ THC ในเลอดสงเชนเดยวกบการสบกญชา
จะไดรบความรอนทอณหภมต�ากวาการสบ ท�าใหเกดสารพษนอยกวา การออกฤทธเกดขนภายใน 90 วนาท และ
ถงระดบสงสดภายใน15-30นาทและมฤทธอยนาน2-4ชวโมง
ก�รรบประท�น (Oral route) เชน รปแบบน�ามน แคปซล จะถกดดซมไดชากวา ระยะเวลาในการเรม
ออกฤทธอยางนอย30-90นาทชวประสทธผล(bioavailability)ของสารประกอบcannabinoidsรปแบบรบประทาน
มคาต�า (10 - 20%) เนองจากเกด first passmetabolism ผานตบ ระดบยาสงสดเกดขนใน 2 - 4 ชวโมง
หลงรบประทานและมฤทธอยนาน8-24ชวโมง
สเปรยฉดพนในชองป�ก (Oro-mucosal sprays) โดยทวไปจะออกฤทธหลง90นาทหลงจากฉดพนและ
มฤทธอยนานพอกบรปแบบรบประทานการปรบขนาดยาอาจงายกวารปแบบรบประทาน
ก�รใหย�เฉพ�ะท (Topical)เนองจากTHCเปนสารประกอบทไมชอบน�า(hydrophobic)จงไมสามารถ
ดดซมผานผวหนงสวนCBDและCBNสามารถซมผานผวหนงไดมากกวาTHC10เทาจงมแนวโนมทจะใชประโยชน
โดยใหยาเฉพาะท เชน แผนแปะและเจล เปนตน เวลาทเรมออกฤทธและระยะเวลาการออกฤทธของรปแบบน
ยงไมทราบแนชด
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย22
การเมตาบอลซมสารประกอบกลมcannabinoidsสวนมากเกดผานตบโดยCytochromeP450(CYP450)
และพบวาTHCมการสะสมในเนอเยอไขมนและถกปลดปลอยออกมาอยางชาๆ
การขบถาย THC และเมตาบอไลทถกก�าจดออกทางอจจาระและปสสาวะ ซงอาจใชเวลานานถง 5 วน
ในการก�าจด 80-90% ของขนาดยาทงหมดทไดรบออกจากรางกาย ดงนนจงสามารถตรวจพบ THC ในปสสาวะ
อกหลายวนหลงหยดยา
2.2.2 เภสชจลนศ�สตรของส�รประกอบ CBD
การสบพบวาชวปรมาณออกฤทธ (bioavailability)ของสารประกอบCBDมคาเฉลย31% (อยในชวง
11-45%)นอกจากนพบวาคาครงชวตของยาอยท31ชวโมงและเวลาทระดบยาสงสดในเลอดเรวกวาแบบรบประทาน
การใหยาดดซมทางชองปาก(Oromucosalroute)เชนสเปรยฉดพนในชองปากหรอหยดใตลน(Oromu-
cosaldrop/sprays)การใหCBDขนาด10และ20mgโดยวธการใชสเปรยฉดพนใหดดซมในชองปากไมวาจะเปน
รปแบบดดซมทางกระพงแกมหรอใตลนจะมระดบยาในเลอดสงสด(Cmax)เฉลยคอ2.5ng/mlและ3.3ng/ml
(ส�าหรบขนาดยา10และ20mgตามล�าดบ)ระยะเวลาทระดบยาในเลอดสงสด(Tmax)1.64-4.2ชวโมง
ส�าหรบCBDขนาด10และ20mgรปแบบน�ามนหยดใตลนจะมระดบยาในเลอดสงสดเฉลยใกลเคยงกนกบ
รปแบบสปรยคอ2.05ng/mlและ2.58ng/mlตามล�าดบระยะเวลาทระดบยาในเลอดสงสด(Tmax)2.17และ
1.67ชวโมง
สเปรยฉดพนในชองปากพบวาคาครงชวตของยาอยระหวาง1.44–10.86ชวโมงเมอใหยาในขนาด5-20
มลลกรม
การใหยารปแบบรบประทานพบวามคาแตกตางภายในและระหวางบคคลสงและพบวาคาครงชวตของการ
รบประทานอยางตอเนองอยท 2 - 5 วน สวนการศกษาทใหยารบประทาน CBD ขนาด 10 และ 20 มลลกรม
ครงเดยวพบวาคาครงชวตของยาอยท 1.09 และ 1.97 ชวโมง ตามล�าดบ คาเฉลยของเวลาทระดบยาในเลอดสงสด
(Tmax)อยท1.64-4.2ชวโมง
ก�รใหย�ท�งหลอดเลอดดำ� พบว�ค�ครงชวตของย�อยท 24 ชวโมง
เมอไดรบTHC:CBDในอตราสวน1:1พบวาความเขมขนของCBDทพบในพลาสมาต�ากวาTHC
การเมตาบอลซมคลายกบสารประกอบTHCกลาวคอเกดfirstpassmetabolismผานตบ
จากการศกษาในหลอดทดลองหลายการศกษาพบวาCBDไมมผลเปลยนแปลงเภสชจลนศาสตรของTHC
ไดแกtotalclearance,volumeofdistributionและterminaleliminationhalf-livesของTHCmetabolites
ก�รขบถ�ยCBDออกจากรางกายพบวาสวนใหญขบออกทางอจจาระในรปแบบทไมเปลยนแปลง
23คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
2.3 วธก�รสกด
เทคนคการสกดสารจากกญชาเพอใชทางการแพทยไดแก
2.3.1 ก�รสกดดวยตวทำ�ละล�ยแอลกอฮอล (Alcohol extraction) โดยสวนมากใชเอทานอล(ethanol)
เปนตวท�าละลายเพอสกดสารประกอบในกญชาออกมาและก�าจดตวท�าละลายแอลกอฮอลโดยการระเหยโดยการเลอก
ชนดของตวท�าละลายแอลกอฮอลตองค�านงถงความเปนพษเชนเมทานอลจดอยในclass2solventและตองมการ
ควบคมปรมาณทหลงเหลออยในสารสกดใหนอยกวา 3000 ppmและปรมาณทไดรบตอวนตองไมเกน 30 มลลกรม
เปนตนโดยกระบวนการสกดสามารถท�าในความดนบรรยากาศหรอภาวะสญญากาศ
2.3.2 ก�รสกดดวยค�รบอนไดออกไซด (Carbon dioxide extraction)วธนใชความดนสงและความรอน
ในการเปลยนคารบอนไดออกไซดเปนsupercriticalfluidวธนมคาใชจายของอปกรณและเครองมอทสงกวาการสกด
ดวยแอลกอฮอลแตมขอดคอไดผลผลตสงกวาและมการสญเสยวตถดบต�ากวาโดยรวมแลวจงเปนวธทไดรบความนยม
ในการสกดเพอน�าสารสกดมาใชประโยชนทางการแพทย
2.3.3 ก�รสกดดวยไฮโดรค�รบอน (Hydrocarbon extraction)วธนมกใชบวเทน (butane) เปนตวท�า
ละลายในการสกดโดยใหความรอนและเพมความดนท�าใหbutaneเปลยนสถานะจากของเหลวเปนไอซงงายตอการ
ก�าจดออกสารสกดทไดประกอบดวยTHC,CBDและสารประกอบอนๆรวมถงTerpinesอยางไรกตามวธนมขอเสย
คอกระบวนการจ�ากดบวเทน(butane)ออกตองมระบบไหลเวยนและน�ากลบมาใชใหมทดพอทงนเนองจากbutane
มความเปนพษตอมนษยสงตองมการตรวจวเคราะหและควบคมปรมาณทเขมงวดจงอาจไมใชวธทเลอกใชในการสกด
สารเพอน�ามาใชทางการแพทย
2.3.4 ก�รสกดโดยไมใชตวทำ�ละล�ย (Solvent-free extraction) ใชการบดและแรงท�าใหไดสวนโครงสราง
ผลกออกมาเรยกวาTrichomesซงกญชาจะพบTrichomesในดอกเพศเมยเมอแยกออกมาจากชอดอกจะมลกษณะ
คลายผงหรอละอองเกสรดอกไมและในTrichomesจะมcannabinoidsและterpenoidในปรมาณสง
2.4 ขอห�มใช คำ�เตอน หรอขอควรระวง
(1)หามใชในผทเคยแพกญชา
(2) หลกเลยงการใชกญชาในสตรมครรภ สตรใหนมบตร รวมถงสตรวยเจรญพนธทมไดคมก�าเนดหรอสตรท
วางแผนจะตงครรภ
(3)อาจท�าใหงวงซมจงไมควรขบขยานพาหนะหรอท�างานเกยวกบเครองจกรกลหรอท�างานทเสยงอนตราย
(4)ไมควรใชกญชาทมปรมาณสารออกฤทธTHC(delta-9-tetrahydrocannabinol)เดน(higherlevelsof
THCwithlittleifanyCBD)ในบคคลทอายต�ากวา25ปยกเวนในกรณทแพทยพจารณาแลววาผปวยไดรบประโยชน
มากกวาเสยง
(5)ไมควรใชกญชาในผปวยทมโรคหลอดเลอดหวใจหรอหลอดเลอดสมองทรนแรงเนองจากอาจท�าใหความดน
เลอดต�าบางครงอาจท�าใหความดนเลอดสงเปนลมหมดสตหวใจเตนเรวผดปกตกลามเนอหวใจตายและโรคหลอดเลอด
สมอง
(6)ไมควรใชกญชาในผปวยทมภาวการณท�างานของตบหรอไตบกพรองรนแรง
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย24
(7)ไมควรใชกญชาทมปรมาณสารออกฤทธTHC(delta-9-tetrahydrocannabinol)เดน(higherlevels
ofTHCwithlittleifanyCBD)โดยเฉพาะอยางยงกญชาทมสารTHCความเขมขนสงในผปวยทมประวตความผด
ปกตทางจตเวช (เชน โรคจต โรคจตเภทภาวะวตกกงวลและความผดปกตทางอารมณ) หรอมประวตครอบครวเปน
โรคจตเภท
(8)ไมควรใชตดตอกนเปนเวลานานเพราะอาจเกดการตดยาไดนอกจากแพทยสงหากใชเปนประจ�าควรประเมน
ผลการรกษาเปนระยะและควรปรกษาแพทยกอนหยดใชยาเพราะจ�าเปนตองปรบลดขนาดยาลงทละนอยเพอปองกน
ไมใหเกดอาการถอนยา
(9)ควรใชกญชาดวยความระมดระวงในผปวยทไดรบการรกษารวมกบยากลอมประสาทหรอยาทออกฤทธทาง
จตอนๆเนองจากเสรมฤทธกดประสาทสวนกลางหรอเพมผลกระทบทางจตประสาท
(10)ควรใชดวยความระมดระวงในผปวยทมประวตของการใชสารเสพตดรวมถงผมประวตตดสรา
(11)หากมอาการแพยาเชนมผนปากบวมตาบวมหนาบวมใหหยดใชยาและปรกษาแพทยหรอเภสชกร
(12)ควรเกบยาใหพนมอเดก
2.5 ขอบงใช ขอห�มใช และ คำ�เตอน/ขอควรระวง ท�งก�รแพทยแผนปจจบน
ขอตกลงเบองตน
แนวทางนไมแนะน�าใหใชผลตภณฑกญชาในการรกษา และ/หรอควบคมอาการของผปวยเปนการรกษา
ล�าดบแรก (first-line therapy) ในทกกรณ โดยเฉพาะผลตภณฑกญชาทางการแพทยทยงไมผานการรบรองต�ารบ
(unapprovedproducts)ยกเวนในกรณทไดรบขอมลทางการแพทยและเปนความประสงคของผปวยและครอบครว
ตามสทธขนพนฐาน
unapprovedproductsตองปลอดภยจากสารปนเปอนตางๆอาทสารโลหะหนกยาฆาแมลงยาฆาเชอ
ราและสารอนตรายอนๆในกรณทไมทราบอตราสวนของTHCและCBDในแตละผลตภณฑการใชอาจทาไดโดยใช
ปรมาณทนอยทสดและเพมขนาดทละนอยโดยสงเกตการตอบสนองและผลขางเคยงทไมพงประสงคทอาจเกดขน
การใช unapprovedproducts ตองค�านงถงความปลอดภยและประสทธผลกอนน�ามาใช รวมถงใหการ
ดแลตดตามผปวยอยางใกลชด
การใชผลตภณฑกญชาทางการแพทยควรจ�ากดเฉพาะกรณทการรกษาดวยวธมาตรฐานตางๆ ไมไดผล
หรออาจเกดผลขางเคยงทผปวยไมสามารถทนได
การใชผลตภณฑกญชาควรใชเพอเปนสวนเสรมหรอควบรวมกบการรกษาตามมาตรฐาน
ผสงใชผลตภณฑกญชาทางการแพทยควรเปนแพทยผเชยวชาญดานอายรกรรม และหรอเฉพาะโรค,
ทนตแพทยผเชยวชาญทใหการรกษานนๆหากไมใชผเชยวชาญเฉพาะทางผสงใชควรอยภายใตการก�ากบดแลหรอได
รบค�าแนะน�าในการรกษาผปวยจากบคคลดงกลาวขางตน
ผสงใช/ผจายผลตภณฑกญชาตองผานการอบรมหลกสตรการใชกญชาทางการแพทยทกระทรวงสาธารณสข
รบรองและไดรบอนญาตการเปนผสงใชผจายผลตภณฑกญชา
25คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
คำ�จำ�กดคว�ม
กญช�ท�งก�รแพทย หมายถง สงทไดจากการสกดพชกญชา เพอนาสารสกดทไดมาใชทางการแพทย
และการวจย ไมไดหมายรวมถงกญชาทยงคงมสภาพเปนพช หรอสวนประกอบใดๆ ของพชกญชา อาท ยอดดอก ใบ
ล�าตนรากเปนตน
ผลตภณฑกญช� หมายถง รปแบบหรอลกษณะของสารสกดจากกญชาทผานการเตรยมเพอน�ามาใชทาง
การแพทยกบผปวยอาทเมดสเปรยพนในชองปากน�ามนหยดใตลนแทงเหนบทวารหนกและอนๆ
Unapproved products หมายถงผลตภณฑกญชาทางการแพทยทยงไมผานการรบรองต�ารบจากส�านกงาน
คณะกรรมการอาหารและยา
2.6 โรคและภ�วะทใชผลตภณฑกญช�ท�งก�รแพทย
ผลตภณฑกญช�ท�งก�รแพทยไดประโยชน
เนองจากมหลกฐานทางวชาการทมคณภาพสนบสนนชดเจนไดแก
1. ภ�วะคลนไสอ�เจยนจ�กเคมบำ�บด (chemotherapy induced nausea and vomiting) แพทย
สามารถใชผลตภณฑกญชาเพอรกษาภาวะคลนไสอาเจยนจากเคมบ�าบดภายใตขอพจารณาตอไปน
ไมแนะน�าใชผลตภณฑกญชาเปนการรกษาเรมตน
แนะน�าใหปรกษากบผปวยถงประโยชนและความเสยงของผลตภณฑกญชากอนใช
ใชผลตภณฑกญชาเพอรกษาอาการคลนไสจากเคมบ�าบดทรกษาดวยวธตางๆแลวไมไดผล
ไมแนะน�าใหใชในกรณของภาวะคลนไสอาเจยนทวไป
ไมแนะน�าใหใชในกรณของภาวะคลนไสอาเจยนในหญงตงครรภหรอมอาการแพทองรนแรง
แนะน�าใหใชผลตภณฑกญชาเปนการรกษาเสรมหรอควบรวมกบการรกษาตามมาตรฐาน
2. โรคลมชกทรกษ�ย�ก และโรคลมชกทดอตอย�รกษ� (intractable epilepsy)
ผสงใชควรเปนแพทยผเชยวชาญดานระบบประสาท และไดรบการอบรมการใชสารสกดจากกญชา เพอการ
รกษาผปวย
ใชในโรคลมชกทรกษายากในเดกไดแกDravetและLennox-GastautSyndrome
โรคลมชกทดอตอยารกษาตงแต2ชนดขนไปหากคาดวาจะเกดdrugsinteractionอาจพจารณา
ใชผลตภณฑกญชาทมcannabidiol(CBD)สง
แพทยผดแลผปวยโรคลมชกทเขาเกณฑโรคลมชกทรกษายากควรสงตอผปวยไปยงสถานบรการ
สขภาพระดบตตยภมเพอพบแพทยผเชยวชาญเฉพาะทางระบบประสาทเพอประเมนและใหการรกษาตอไปในกรณ
-ลมชกทยงควบคมดวยยาไมได
-ผปวยเดกทมอายต�ากวา2ป
-ผปวยลมชกทมความเสยงหรอไมสามารถทนตอผลขางเคยงของการรกษาลมชกได
-มความผดปรกตทางจตหรอมโรคจตรวมดวย
-มขอสงสยในการวนจฉยลกษณะลมชกหรอกลมอาการลมชก
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย26
3. ภ�วะกล�มเนอหดเกรง (spasticity) ในผปวยโรคปลอกประส�ทเสอมแขง (multiple sclerosis)
แพทยสามารถใชผลตภณฑกญชาในกรณทรกษาภาวะกลามเนอหดเกรงทดอตอรกษาภายใตขอพจารณาตอไปน
ไมแนะน�าใหใชเปนผลตภณฑกญชาเปนการรกษาเรมตน
แนะน�าใหปรกษากบผปวยถงประโยชนและความเสยงของผลตภณฑกญชากอนใช
แนะน�าใหใชในกรณทรกษาดวยวธมาตรฐานอยางเหมาะสม(รวมถงวธทไมใชยา)แลวไมไดผล
4. ภ�วะปวดประส�ท (neuropathic pain)
แพทยสามารถใชผลตภณฑกญชาในกรณทรกษาภาวะปวดประสาททดอตอการรกษาภายใตขอพจารณาตอไปน
ไมแนะน�าใหใชเปนผลตภณฑกญชาเปนการรกษาเรมตน
แนะน�าใหปรกษากบผปวยถงประโยชนและความเสยงของผลตภณฑกญชาทใช
แนะน�าใหใชในกรณททดลองใชยาบรรเทาอาการปวดอยางสมเหตผลแลวแตผปวยยงคงมอาการปวด
แนะน�าใหใชผลตภณฑกญชาเปนการรกษาเสรมหรอควบรวมกบวธมาตรฐาน
ผลตภณฑกญช�ท�งก�รแพทยน�จะไดประโยชน (ในก�รควบคมอ�ก�ร)
ผลตภณฑกญชาประเภทนมหลกฐานทางวชาการทมคณภาพสนบสนนมจ�านวนจ�ากดซงตองการขอมลการ
ศกษาวจยเพอสนบสนนตอไป
อยางไรกตามในกรณทผปวยไดรบการรกษาดวยวธมาตรฐานแลวไมสามารถควบคมอาการของโรคไดหากจะ
น�าผลตภณฑกญชามาใชกบผปวยเฉพาะรายปฏญญาเฮลซงกของแพทยสมาคมโลก(ค.ศ.2013)ขอ37ระบวามความ
เปนไปไดหากไมมวธการรกษาอนๆหรอมวธการรกษาแตไมเกดประสทธผลภายหลงจากไดปรกษาหารอผเชยวชาญและ
ไดรบความยนยอมจากผปวยหรอญาตโดยชอบธรรมแลวแพทยอาจเลอกวธการทยงไมไดพสจนหากมดลยพนจวาวธ
การนนๆ อาจชวยชวตผปวย ฟนฟสขภาพ หรอลดความทกขทรมานของผปวยได วธการดงกลาวควรน�าไปเปน
วตถประสงคของการวจยโดยออกแบบใหประเมนความปลอดภยและประสทธผลควบคกนไป รวมถงตองบนทกขอมล
ผปวยทกรายและหากเหมาะสมควรเผยแพรใหสาธารณะไดทราบ
การใชผลตภณฑกญชาเพอรกษาผปวยเฉพาะรายและด�าเนนการการเกบขอมลวจยควบคกนไป ซงอาจม
รปแบบการวจยในลกษณะการวจยเชงสงเกต(observationalstudy)และ/หรอการวจยจากสถานการณทใชรกษา
ผปวยจรง(actualusedresearch)โรคและภาวะของโรคในกลมนอาท
1.ผปวยทไดรบการดแลแบบประคบประคอง(palliativecare)
2.ผปวยมะเรงระยะสดทาย(end-statecancer)
3.โรคพารกนสน
4.โรคอลไซเมอร
5.โรควตกกงวลไปทว(generalizedanxietydisorders)
6.โรคปลอกประสาทอกเสบ(demyelinatingdiseases)อนๆอาทneuromyelitisopticaและ
autoimmuneencephalitis
27คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
การใชผลตภณฑกญชาเพอจดการความปวดในผปวยไดรบการดแลแบบประคบประคอง หรอผปวยในวาระ
สดทายของชวต(endoflife)ซงเปนการตดสนใจของผรกษามขอแนะน�าดงน
ไมแนะน�าใหใชเปนผลตภณฑกญชาเปนการรกษาเรมตน
ผปวยทไดรบยาแกปวดอยางสมเหตผลแลวยงมอาการปวดมากทงทยาแกปวดทไดรบอยในปรมาณ
ทเหมาะสมแลว
แนะน�าใหใชผลตภณฑกญชาเปนการรกษาเสรมหรอควบรวมกบวธการรกษาตามมาตรฐาน
ผลตภณฑกญช�ท�งก�รแพทยอ�จไดประโยชน (ในอน�คต)
การใชกญชารกษาโรคมะเรง มความจ�าเปนตองศกษาวจยถงประสทธผลของกญชาในหลอดทดลองความ
ปลอดภยและประสทธผลในสตวทดลอง กอนการศกษาวจยในคนเปนล�าดบตอไป เนองจากในปจจบนขอมลหลกฐาน
ทางวชาการทสนบสนนวากญชามประโยชนในการรกษาโรคมะเรงชนดตางๆยงมไมเพยงพอแตสมควรไดรบการศกษา
วเคราะหอยางละเอยดดงนนผปวยโรคมะเรงจงควรไดรบการรกษาตามวธมาตรฐานทางการแพทยในปจจบนหากเลอก
ใชเฉพาะผลตภณฑกญชาในการรกษาโรคมะเรงแลวอาจทาใหผปวยเสยโอกาสในการรกษามะเรงทมประสทธผลดวย
วธมาตรฐานได
ขอแนะนำ�กอนตดสนใจใชผลตภณฑกญช�ท�งก�รแพทย
1. คว�มสมพนธระหว�งแพทยกบผปวย (physician-patientrelationship)เปนพนฐานในการใหการยอมรบ
การรกษาพยาบาลแพทยควรมนใจวามความสมพนธกบผปวยดเพยงพอกอนการใชผลตภณฑกญชาผปวยควรไดรบการ
ตรวจทางการแพทยและบนทกในเวชระเบยนผปวยรวมถงการประเมนผปวยวามความเหมาะสมทจะใชผลตภณฑกญชา
หรอไม
2. ก�รประเมนผปวย (patient evaluation) ควรบนทกขอมลการตรวจทางการแพทย และรวบรวมขอมล
ประวตทเกยวของกบอาการทางคลนกของผปวย
3. ก�รแจงใหทร�บและตดสนใจรวมกน (informed and shared decisionmaking) โดยใหขอมลราย
ละเอยดของการรกษาทไดรบอยในปจจบนดานประสทธผล ผลขางเคยงและคณภาพชวต การใชผลตภณฑกญชากบ
ผปวยควรเปนการตดสนใจรวมกนระหวางแพทยผรกษาและผปวย แพทยควรอธบายใหผปวยเขาใจถงความเสยงและ
ประโยชนของผลตภณฑกญชาความหลากหลายและมาตรฐานการเตรยมผลตภณฑกญชาอาจท�าใหผลทเกดกบผปวย
มความแตกตางกน กรณทผปวยไมสามารถตดสนใจไดดวยตนเอง แพทยควรแจงใหญาตหรอผดแลทราบถงความเสยง
และผลทคาดวาจะไดรบจากการใชผลตภณฑกญชาซงสงผลตอการวางแผนการรกษาและการยนยอมรกษา
4. ขอตกลงก�รรกษ�รวมกน (treatment agreement) วตถประสงคและแผนการรกษาควรแจงใหผปวย
ทราบตงแตแรกและทบทวนอยางสม�าเสมอรวมถงความเหมาะสมในการเลอกวธรกษาของแตละบคคล
5. เงอนไขทเหม�ะสม (qualifyingcondition)ปจจบนยงไมมหลกฐานทางวชาการดานประสทธผลของการ
ใชผลตภณฑกญชาในทางการแพทยเพยงพอการตดสนใจสงใชขนอยกบความเชยวชาญและประสบการณของแพทยใน
ประเดนขอบงใชความเหมาะสมและความปลอดภยของผปวยแตละคน
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย28
6. ก�รตดต�มอย�งตอเนองและปรบแผนก�รรกษ� (ongoingmonitoringandadaptingthetreatment
plan)แพทยควรประเมนการตอบสนองของการใชผลตภณฑกญชากบผปวยอยางสม�าเสมอทงสขภาพในภาพรวมและ
ผลลพธเฉพาะดานรวมถงผลขางเคยงทอาจเกดขน
7. ก�รใหคำ�ปรกษ�และก�รสงตอ (consultation and referral) ผปวยทมประวตการใชสารเสพตดและ
ปญหาโรคทางจต จ�าเปนตองไดรบการประเมนและใหการรกษาเปนกรณพเศษ แพทยผรกษาควรขอค�าปรกษาหรอ
สงตอผปวยไปพบผเชยวชาญเฉพาะดาน
8. ก�รบนทกเวชระเบยน (medical records) การบนทกขอมลผปวยอยางเหมาะสมจะชวยสนบสนนการ
ตดสนใจในการแนะน�าการใชกญชาเพอวตถประสงคทางการแพทย การบนทกในเวชระเบยนควรครบถวนสมบรณ
ซงอาจมผลทางกฎหมายควรลงวนทและลายเซนก�ากบไวในการบนทกแตละครง
ขอมลทควรปร�กฎในเวชระเบยน
ประวตผปวยการทบทวนปจจยเสยงตางๆ
ผลการรกษาทไดรบมากอนการประเมนผปวยการวนจฉยและการใหการรกษารวมถงผลตรวจ
ทางหองปฏบตการ
การใหค�าแนะน�าผปวยรวมถงการท�าความเขาใจกบความเสยงประโยชนทไดรบผลขางเคยงและ
ผลการรกษาทอาจพบไดหลากหลาย
ผลการประเมนผปวยอยางตอเนองและการก�ากบตดตามผลทเกดกบผปวย
ส�าเนาการลงนามในขอตกลงรกษารวมถงค�าแนะน�าในการดแลความปลอดภยและไมน�าผลตภณฑ
กญชาไปใหผอน
9.การมผลประโยขนทบซอนของแพทย (physicianconflictsof interest)แพทยผสงใชผลตภณฑกญชา
ตองไมมผลประโยชนทบซอนทงทางตรงและทางออม
ก�รว�งแผนก�รรกษ�ดวยผลตภณฑกญช�
แนะน�าใหใชผลตภณฑกญชาในการทดลองรกษาระยะสนเพอประเมนประสทธผลในการรกษาผปวยแผนการ
รกษาควรมความชดเจนในประเดนตอไปน
1.วางเปาหมายการรกษาการเรมและการหยดใชและหารอรวมกบผปวยใหชดเจนในประเดนทเกยวของกบ
อาการของผปวยทรบการรกษาดวยกญชาอาทหยดเมออาการคลนไส/อาเจยนลดลงอาการปวดดขนในกรณทสาเหต
สามารถกาจดไดเปนตน
2.การบรหารจดการโดยแพทยเวชปฏบตทวไป(generalpractitioner;GP)ควรมเอกสารจากแพทยผเชยวชาญ
เฉพาะทางรบรองการใชผลตภณฑกญชารกษาอาการของผปวยเฉพาะรายอาทการรกษาแบบประคบประคองเปนตน
3.มกระบวนการจดการความเสยงเชนการบรหารยาและความถของการจายยาโดยการจายยาเปนรายสปดาห
หากมขอสงสยวาผปวยอาจเพมขนาดยาดวยตนเอง
4. ก�ากบตดตาม โดยการทบทวนทกสปดาห/ 2 สปดาห/ ทกเดอน รวมถง การตรวจทางหองปฏบตการ
การทบทวนโดยผเชยวชาญการตรวจอนๆตามความจ�าเปนโดยเฉพาะดานการรกษา
29คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
5. ใหผปวยลงนามยนยอม โดยไดรบทราบขอมลเกยวกบผลตภณฑกญชาทใชในการรกษา ผลขางเคยงทอาจ
เกดขนและเปาหมายของการรกษารวมถงการหยดเมอการรกษาไมไดประโยชน
6. ใหค�าแนะน�าผปวยวา ไมควรขบขยานพาหนะ และท�างานกบเครองจกรกลเมอใชผลตภณฑกญชาทาง
การแพทย
ก�รเรมใชผลตภณฑกญช�ในท�งก�รแพทย
เมอพจารณาแลววาจ�าเปนตองใชผลตภณฑกญชากบผปวย ผสงใชควรซกประวตอยางละเอยดกอนเรม
การสงใชดงน
ก�รซกประวต
1.อาการส�าคญปจจบนทจะใชผลตภณฑกญชามาใชในรกษา/บรรเทาอาการ
2.ประวตเจบปวยในปจจบนโดยเฉพาะ
โรคหลอดเลอดหวใจโรคตบและโรคไต
การรกษาทไดรบมากอนแลวไมไดผล(รวมถงระยะเวลาทรกษาและเหตผลทหยด)
3.ประวตเจบปวยในอดต
4.ประวตเจบปวยทางจตและโรคทางจตเวชโดยเฉพาะโรคจตเภท(schizophrenia)และอาการทาง
จตจากการไดรบยารกษาพารกนสนยารกษาสมองเสอม(cholinesteraseinhibitor)
5.พฤตกรรมเสยงทสมพนธกบการตดสารเสพตดผทเคยใชหรอใชกญชาในปจจบนอาจไมเปนขอหาม
แตควรระมดระวงและจดการความเสยงของการเสพตด
การตดนโคตนในบหร
การตดแอลกอฮอล
การใชยาทผดกฎหมายมากอน
6.ประวตดานสขภาพของครอบครวรวมสขภาพจตโดยเฉพาะโรคจตเภท(schizophrenia)
7.ประวตทางสงคม(การสนบสนนจากสงคมและครอบครวในการใชกญชาในการรกษาโรคของผปวย)
8.ตรวจรางกายตามความเหมาะสม
9.ตรวจเพมเตมอนๆตามความจ�าเปน
10.ทบทวนการใชยา
ยาบางชนดทผปวยใชอาจมปฏกรยากบผลตภณฑกญชา
ความเสยงของผลขางเคยงตางๆจากการใชผลตภณฑกญชา
หมายเหต ขอ4,5และ6อาจพจารณาใชnon-psychoactivecannabispreparation
ขน�ดย� และก�รบรห�รย�
1.ไมมขนาดยาเรมตนทแนนอนในผลตภณฑกญชาแตละชนดขนาดยาทเหมาะสมขนกบลกษณะของ
ผปวยแตละคนและปรบตามแตละผลตภณฑโดยเรมตนขนาดต�าและปรบเพมขนาดชาๆจนไดขนาดยาเหมาะสมทให
ผลการรกษาสงสดและเกดผลขางเคยงต�าสดขนาดยาในระดบต�ามโอกาสเกดผลขางเคยงนอย
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย30
2.ผทเรมตนรกษาและไดรบผลตภณฑกญชาเปนครงแรกควรเรมตนทขนาดต�ามากๆหากเกดผลขางเคยง
2.1ปรบลดขนาดยาเมอพบอาการ
มนเวยนศรษะ(dizziness)
เสยความสมดล(lossofcoordination)
หวใจเตนชา(bradycardia)
ความดนโลหตผดปรกต(abnormalbloodpressure)
2.2หยดใชทนทเมอพบอาการ
สบสน(disorientation)
กระวนกระวาย(agitation)
วตกกงวล(anxiety)
ประสาทหลอน(hallucination)
โรคจต(psychosis)
3.การใหสารสกดจากกญชาในครงแรกควรใหเวลากอนนอนและมผดแลใกลชดเนองจากอาจเกดผลขางเคยงได
4.เนองจากยงไมมขอมลการใชสารสกดกญชาในรปน�ามนหากเทยบเคยงกบการใช
สารสกดกญชาทมcannabidiol(CBD)สงขอมลของการวจยคลนกของepidiolex®(CBDใน
ลกษณะน�ามน)แนะใหใชCBDขนาด5-20mgตอkgซงเปนขนาดยาส�าหรบเดกกอนเรมรกษาควรตรวจการท�างาน
ของตบ(liverfunctiontest)เปนขอมลเบองตนภายหลงเรมตนใหการรกษา2สปดาหและทก2สปดาหภายหลง
เพมปรมาณทใชในแตละครง(3)เนองจากCBDจะเพมระดบของยาหลายชนดรวมถงยากนชกเมอใชรวมกบCBDซง
พบอบตการณของตบอกเสบสงขนดงนนเมอเรมคมอาการชกของผปวยไดแลวควรลดขนาดยาอนๆทใชลง
สารสกดกญชาทขนทะเบยนSativex®(nabiximol)ในรปสเปรยซงมสดสวนโดยประมาณของ
THC:CBD=1:1แนะน�าใหใช1สเปรย(THC2.7mgและCBD2.5mg)ตอวนและเพมปรมาณการใชไดสงสด12
สเปรยตอวน(THC32.4mgและCBD30mg)
5.ผสงใชตองเฝาระวงและตดตามความปลอดภยของการใชสารสกดกญชาและเกบรวบรวมขอมลของขนาด
ยาทใชโดยเฉพาะเมอใชในผสงอายและผทมอายนอย
ขอห�มใชผลตภณฑทม THC เปนสวนประกอบ (1)
1.ผทมประวตแพผลตภณฑทไดจากการสกดกญชาซงอาจเกดจากสวนประกอบอนๆและ/หรอสารทเปนตว
ท�าละลาย(solvent)ทใชในการสกด
2.ผทมอาการรนแรงของunstablecardio-pulmonarydisease(angina,peripheralvasculardisease,
cerebrovasculardiseaseและarrhythmia)หรอมปจจยเสยงของโรคหลอดเลอดหวใจ
3.ผทเปนโรคจตมากอนหรอมอาการของโรคอารมณแปรปรวน(concurrentactivemooddisorder)หรอ
โรควตกกงวล(anxietydisorder)
4.หลกเลยงการใชในสตรมครรภสตรทใหนมบตรรวมถงสตรวยเจรญพนธทไมไดคมก�าเนดหรอสตรทวางแผน
จะตงครรภเนองจากมรายงานการศกษาพบวามทารกคลอดกอนก�าหนดทารกน�าหนกตวนอยรวมถงพบcannabinoids
ในน�านมแมได
31คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
ขอควรระวงอนๆ
1.การสงใชผลตภณฑกญชาทมTHCเปนสวนประกอบในผปวยทมอายต�ากวา25ปเนองจากผลขางเคยงท
เกดขนสงผลตอสมองทก�าลงพฒนาได ดงนน ผสงใชควรวเคราะหความเสยงทอาจเกดขนกอนการสงใชผลตภณฑจาก
กญชา
2.ผทเปนโรคตบ
3.ผปวยทตดสารเสพตดรวมถงนโคตนหรอเปนผดมสราอยางหนก
4.ผใชยาอนๆโดยเฉพาะยากลมopioidsและยากลอมประสาทอาทbenzodiazepines
5.ผปวยเดกและผปวยสงอายเนองจากยงไมมขอมลทางวชาการมากเพยงพอในสองกลมนกระบวนการme-
tabolismของผสงอายจะชากวาจงดเหมอนวามการตอบสนองตอกญชาไดสงกวาดงนนการใชจงควรเรมตนในปรมาณ
ทนอยและปรบเพมขนชาๆ
หมายเหตขอ3และ4อาจพจารณาใชnon-psychoactivecannabispreparation
ปฏกรย�ระหว�งย�ของส�รสำ�คญในกญช�
1. ยาอนทสงผลใหระดบยาในเลอดของ THC และ CBD เปลยนแปลงเนองจากสาร THC และ CBD ถก
metabolizedโดยcytochromeP450(cyp)หลายชนดดงน
-THCถกmetabolizedโดยCYP2C9,CYP2C19และCYP3A4
-CBDถกmetabolized โดยCYP2C19และCYP3A4 เปนสวนใหญและถกmetabolized
สวนนอยโดยCYP1A1,CYP1A2,CYP2C9และCYP2D6
ดงนนการใชTHCและCBDรวมกบยาอนทมผลยบยงCYPP450โดยเฉพาะCYP2C19และCYP3A4
เชนfluoxetineอาจมผลทาใหระดบTHCและCBDในเลอดสงขนจนเกดอาการขางเคยงได
ในทางตรงกนขาม ถาใช THC และ CBD รวมกบยาทมฤทธเปน enzyme induces เชน rifampicin,
carbamazepineจะทาใหระดบTHCและCBDในเลอดลดลง
2.THCและCBDมฤทธเปลยนแปลงระดบยาอนเนองจากTHCและCBDมผลเปนทงenzymeinducer
และenzymeinhibitorดงน
-THCมผลเหนยวนาCYP1A2
-THCมผลยบยงCYP2C9,CYP2D6และCYP3A4ซงอาจสงผลใหยาอนทถกmetabolized
ดวยCYPเหลานจะมระดบยาสงขนเชนwarfarin(ถกmetabolizedดวยCYP2C9)มผลใหINRสงขนได
-มผลยบยงCYP1A1,CYP1A2,CYP1B1,CYP2B6,CYP2C19,CYP3A4และCYP2C9
อยางแรง ดงนน การใช CBD รวม กบยาอนทถกmetabolized ดวย CYP เหลาน warfarin, clobazam (ถก
metabolizedดวยCYP3A4และCYP2C19),ยากลมfluoroquinolones(ถกmetabolizedดวยCYP1A2),
ยากลมdihydropyridines(ถกmetabolizedดวยCYP3A4)จะมระดบยาสงขนซงอาจเกดอาการขางเคยงได
ดงนน การใชกญชาทางการแพทย ตองระวงปฏกรยาระหวางยากบยาอนทผปวยใชอยกอนดวย เพอความ
ปลอดภยของผปวย
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย32
2.7 บญชร�ยชอตำ�รบย�แผนไทย
บญชรายชอต�ารบขอบงใชขนาดและวธใชขอหามใชขอควรระวงและขอมลเพมเตมของต�ารบยาการแพทย
แผนไทยและต�ารายาแผนไทยแนบทายประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษเรองก�าหนดฉลากและเอกสาร
ก�ากบยาเสพตดใหโทษทภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทผลตน�าเขาหรอสงออกส�าหรบ
ยาแผนไทยซงมกญชาปรงผสมอยพ.ศ.....
จำ�นวน 16 ตำ�รบ
ชอตำ�รบย� ทม�ของตำ�รบย�
1. ยาอคคนวคณะ คมภรธาตพระนารายน
2. ยาศขไสยาศน คมภรธาตพระนารายน
3. ยาแกลมเนาวนารวาโย ต�ารายาศลาจารกในวดพระเชตพนวมลมงคลาราม
4. ยาน�ามนสนนไตรภพ ต�ารายาศลาจารกในวดพระเชตพนวมลมงคลาราม,
จารกต�ารายาวดราชโอรสารามวรวหาร
5. ยาแกลมขนเบองสง ต�ารายาศลาจารกในวดพระเชตพนวมลมงคลาราม
6. ยาไฟอาวธ แพทยศาสตรสงเคราะหเลม1พระยาพศณประสาทเวช
7. ยาแกนอนไมหลบ/ยาแกไขผอมเหลอง แพทยศาสตรสงเคราะหเลม1พระยาพศณประสาทเวช
8. ยาแกสณฑฆาตกลอนแหง แพทยศาสตรสงเคราะหเลม2พระยาพศณประสาทเวช
9. ยาอมฤตโอสถ แพทยศาสตรสงเคราะหเลม2พระยาพศณประสาทเวช
10. ยาอไภยสาล เวชศกษาพระยาพศณประสาทเวช
11. ยาแกลมแกเสน เวชศาตรวณณณา
12. ยาแกโรคจต อายรเวทศกษา(ขนนทเทสสขกจ)เลม2
13. ยาไพสาล อายรเวทศกษา(ขนนทเทสสขกจ)เลม2
14. ยาทารดสดวงทวารหนกและโรคผวหนง อายรเวทศกษา(ขนนทเทสสขกจ)เลม2
15. ยาท�าลายพระสเมร คมภรแพทยไทยแผนโบราณเลม2ขนโสภตบรรณลกษณ
16. ยาทพยาธคณ คมภรแพทยไทยแผนโบราณเลม2ขนโสภตบรรณลกษณ
33คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
1. ย�อคคนวคณะ (คมภรธ�ตพระน�ร�ยณ)
ขอบงใช แกคลนเหยนอาเจยนทเกดจากไฟยอยอาหารผดปกต ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชา น�ากระสายยาทใช -น�าผงรวง -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน ขอมลเพมเตม 1.ตกกะขาคนหมายถงไฟยอยอาหารหรอไฟในชองทองทเพมมากผดปกต(ก�าเรบ) ซงมกสมพนธหรอเกดจากปตตะก�าเรบ 2.วสมามนทาคนอนทพลหมายถงไฟยอยอาหารทมลกษณะทไมสม�าเสมอหรอไม คงทเชนบางมอกนอาหารไดมากเนองจากไฟยอยอาหารมก�าลงแรง แตพอถงมอตอไปมอาการเบอหรอไมอยากรบประทานอาหารเนองจากไฟยอย อาหารหรออคนออนก�าลงลงลกษณะหรออาการขนๆลงๆหรอไมแนนอนหรอ ไมสม�าเสมอของไฟยอยอาหารเปนผลจากความผดปกตของ“วาตะ”หรออาจ กลาวอกอยางวา“วาตะท�าใหไฟยอยอาหารมลกษณะทไมแนนอน” 3.ยามรสรอนผปวยทมภาวะโรคกระเพาะอาหารควรรบประทานหลงอาหาร 4.ชออนในต�ารายาเกรดอคควชณะ,ยาชออคควฒนะ,ยาชออคน
2.ย�ศขไสย�ศน (คมภรธ�ตพระน�ร�ยน)
ขอบงใช ชวยใหนอนหลบเจรญอาหาร ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ1ครงกอนนอน น�ากระสายยาทใช -น�าผง -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช -หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป -หามใชรวมกบยาทมฤทธกดระบบประสาทสวนกลางเชนยานอนหลบและ ยาตานการชกรวมทงแอลกอฮอลหรอสงทมแอลกอฮอลผสมอย
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย34
ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบนม พรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของ ตบไตเนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยา รสรอน -ยานอาจท�าใหงวงซมไดควรหลกเลยงการซบขยานพาหนะหรอท�างานเกยวกบ เครองจกรกล
3. ย�แกลมเน�วน�รว�โย (ตำ�ร�ย�ศล�จ�รกในวดพระเชตพนวมลมงคล�ร�ม)
ขอบงใช แกลมเนาวนารวาโย ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�าผง -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant)และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล (propranolol),ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน (rifampicin)เนองจากต�ารบนมพรกไทยในปรมาณสง ขอมลเพมเตม ลมเนาวนารวาโยเปนลมทท�าใหมอาการเจบแปลบทปลายมอปลายเทา คลายปลาดกยอกตนคอตงแขงเกรงหนคอไมได
35คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
4. ย�นำ�มนสนนไตรภพ (ตำ�ร�ย�ศล�จ�รกในวดพระเชตพนวมลมงคล�ร�ม, จ�รกตำ�ร�ย� วดร�ชโอรส�ร�มวรวห�ร)
ขอบงใช แกกษยเหลก ขน�ดและวธใช -ใชน�ามนทารดทองนวดคลงบรเวณรอบสะดอถงชายโครง ทศตามเขมนาฬกา3วนกอนแลวจงรบประทานน�ามน -การรบประทานครงละ1ชอนชาวนละ1ครงกอนอาหารเชา เปนเวลา3วน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant)และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล (propranolol),ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน (rifampicin)เนองจากต�ารบนมพรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรค แผลเปอยเพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอน เนองจากเปนต�ารบยารสรอน -ควรระวงการใชในผปวยโรคไทรอยด -ควรระวงการใชในผปวยทมอาการอาหารไมยอย(กรณการรบประทานยา) -ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความ ผดปกตของตบไตเนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได ขอมลเพมเตม -กษยเหลกเปนกษยอนเกดจากอปปาตกะโรคชนดหนงเกดจากลม อดแนนแขงเปนดานอยในทองนอยผปวยมอาการเจบปวดทองแขง ลามขนไปถงยอดอกกนอาหารไมไดเปนตน
5. ย�แกลมขนเบองสง(ตำ�ร�ย�ศล�จ�รกในวดพระเชตพนวมลมงคล�ร�ม)
ขอบงใช แกลมขนเบองสง ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�าผงรวง -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย36
ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant)และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล (propranolol),ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน (rifampicin)เนองจากต�ารบนมพรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรค แผลเปอยเพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอน เนองจากเปนต�ารบยารสรอน ขอมลเพมเตม 1.ลมขนเบองสงเปนโรคลมทท�าใหมอาการปวดศรษะตาแดงหตาฝาฟาง หออออนเพลยสวงสวายเปนตน 2.ดองดงจะตองฆาฤทธกอนน�าไปปรงยา
6. ย�ไฟอ�วธ(แพทยศ�สตรสงเคร�ะห เลม 1 พระย�พศณประส�ทเวช)
ขอบงใช แกลมจกเสยดปวดมวนทองแกดานเสมหะ ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�ามะนาว -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant)และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล (propranolol),ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน (rifampicin)เนองจากต�ารบนมพรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรค แผลเปอยเพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอน เนองจากเปนต�ารบยารสรอน ขอมลเพมเตม -ดานเสมหะหมายถงเสมหะทคงดางในล�าไสท�าใหทองแขงปวดมวน
37คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
7. ย�แกนอนไมหลบ /ย�แกไขผอมเหลอง (แพทยศ�สตรสงเคร�ะห เลม 1 พระย�พศณประส�ทเวช)
ขอบงใช 1.แกนอนไมหลบ 2.แกไขผอมเหลองมอาการตวสนเสยงสนออนเพลยไมมก�าลง ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�ามะพราวน�าผงน�าสมสาน�าตาลทรายกระทอสดน�าเบญจทบทมตม -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช -หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป -หามใชรวมกบยาทมฤทธกดระบบประสาทสวนกลางเชนยานอนหลบ และยาตานการชกรวมทงแอลกอฮอลหรอสงทมแอลกอฮอลผสมอย ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant)และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล (propranolol),ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน (rifampicin)เนองจากต�ารบนมพรกไทยในปรมาณสง -ยานอาจท�าใหงวงซมไดควรหลกเลยงการขบขยานพาหนะหรอท�างาน เกยวกบเครองจกรกล -ควรระวงในผทประกอบอาชพทางน�าหรอผทรางกายตองสมผสความเยน เปนเวลานานเพราะจะท�าใหเปนตะครวตรงบรเวณทองได ขอมลเพมเตม 1.ไขผอมเหลองเกดจากธาตลมก�าเรบสงผลใหนอนไมคอยหลบเบออาหาร เมอเปนเรอรงรางกายผายผอมซดเหลองออนเพลยและไมมก�าลง ซงอาจเกดจากหลายสาเหตเซนโรครดสดวง 2.รดสดวงเปนโรคกลมหนงเกดไดกบอวยวะตางๆของรางกายเซน ตาจมกล�าไสทวารหนกต�าราการแพทยแผนไทยวาม18ชนด แตละชนดมอาการและชอเรยกแตกตางกนไปบางชนดอาจมตงหรอ กอนเนอเกดขนทอวยวะนนเชนรดสดวงตารดสดวงทวารหนก (ขอมลจากพจนานกรมศพทแพทยและเภสชกรรมแผนไทย ฉบบราชบณฑตยสภาพ.ศ.2559หนา457)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย38
8. ย�แกสนฑฆ�ต กลอนแหง (แพทยศ�สตรสงเคร�ะห เลม 2 พระย�พศณประส�ทเวช)
ขอบงใช บรรเทาอาการทองผกเปนพรรดกอาการปวดเมอยทวรางกายมอชาเทาชา ปวดศรษะหนามดวงเวยนจกเสยดทองแนนหนาอกทเกดจากโทสนฑฆาต และกลอนแหง ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�าผง -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวซองเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบน มพรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน -ควรระวงการใชยานในผปวยสงอาย ขอมลเพมเตม -ตองฆาฤทธดองดงกอนน�าไปปรงยา
9. ย�อมฤตโอสถ(แพทยศ�สตรสงเคร�ะห เลม 2 พระย�พศณประส�ทเวช)
ขอบงใช แกลมกษย ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบนม พรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน -ควรระวงการใชยานในผปวยสงอาย ขอมลเพมเตม -ลมกษยเปนลมทท�าใหผอมแหงแรงนอยท�าใหมนตงมอเทาออนแรงเปนตน
39คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
10. ย�อไภยส�ล (เวชศกษ� พระย�พศณประส�ทเวช)
ขอบงใช แกโรคทางลมบรรเทาอาการจกเสยดแนน ขนาดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน ขอหามใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบน มพรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน ขอมลเพมเตม -ยาอไภยสาลเปนสตรต�ารบเดยวกนกบยาอภยสาลในบญชยาหลกแหงชาต ป2561เพยงแตในบญชยาหลกแหงชาตไมไดใสกญชาในสตรต�ารบ เนองจากเสนอต�ารบยากอนทพ.ร.บ.ยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562 ประกาศใช
11. ย�แกลมแกเสน (เวชศ�ตรวณณณ�)
ขอบงใช แกลมในเสนบรรเทาอาการมอเทาชาออนแรง ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�าผงน�าสมสา -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบนม พรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน -ควรระวงการใชยานในผปวยสงอาย
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย40
ขอมลเพมเตม -ลมในเสนเปนลมทพดประจ�าอยตามเสนตางๆในรางกายเซนลมจนทกระลา พดอยในเสนอทาลมสญทกลาพดอยในเสนปงคลาเมอลมเหลานผดปกต จะท�าใหผปวยมอาการปวดหรอชาตามแนวเสนทลมนนพดประจ�าหรอบรเวณ ใกลเคยงเปนตน(ขอมลจากพจนานกรมศพทแพทยและเภสชกรรมแผนไทย ฉบบราชบณฑตยสภาพ.ศ.2559หนา470)
12. ย�แกโรคจต (อ�ยรเวทศกษ� (ขนนทเทสสขกจ) เลม 2)
ขอบงใช แกโรคลมทท�าใหกงวลเครยดนอนไมหลบ ขน�ดและวธใช -รบประทานครงแรกครงละ0.468กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน -ถานอนไมหลบรบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�ารอนแทรกพมเสน -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช -หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป -หามใชในผทใชยาลดความดนโลหต ขอควรระวง -ควรระวงการใชยาต�ารบทมระยอมเปนสวนประกอบเนองจากสารส�าคญซงมฤทธ ในการลดความดนคอสารreserpineและอลคาลอยดอนๆหากไดรบในขนาด ทสงเกนไปจะเปนพษตอระบบประสาทมผลกดการท�างานของประสาทท�าให เกดอาการวงเวยนศรษะปากแหงคดจมกทองรวงมนงงหนามดใจสนซม มอแขนสนหรอถงขนหวใจหยดเตนได ขอมลเพมเตม 1.ยาแกโรคจตต�ารบนเปนต�ารบยาตามหนงสออายรเวทศกษา(ขนนทเทสสขกจ) เลม2.ทงนไมไดหมายถงโรคจตในความหมายของการแพทยแผนปจจบน (โรคทางจตเวชและไบโพลา) 2.ระยอมจะตองฆาฤทธกอนน�าไปปรงยา
13. ย�ไพส�ล (อ�ยรเวทศกษ� (ขนนทเทสสขกจ) เลม 3)
ขอบงใช แกโรคลมแกหดไอมเสมหะ ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�าผงน�าออยแดงน�านมโค -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน
41คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบนม พรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกผปวยโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน -ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของ ตบไตเนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได -ควรระวงการใชยานในผปวยสงอาย
14. ย�ท�รดสดวงทว�รหนกและโรคผวหนง(อ�ยรเวทศกษ� (ขนนทเทสสขกจ) เลม 2)
ขอบงใช ทาแกรดสดวงทวารหนกและทาแกโรคผวหนง(เชนเรอนกวางเรอนมลนก) ขน�ดและวธใช ทาบรเวณรอบรดสดวงทวารหนกหรอทาบรเวณผวหนงทมอาการ ขอควรระวง ควรระวงการใชกบผทแพสวนประกอบของต�ารบ ขอมลเพมเตม -เรอนกวางเมอจะบงเกดนนเกดขนตามขอมอและขอเทาและก�าดนตนคอกระ ท�าใหเปนน�าเหลองลามออกไปครนตองยาเขากแหงเขาบางทกหายขาด บางทกไมหายแตไมตายเปนแตล�าบาก -เรอนมลนกเมอจะบงเกดนนผดขนมาเปนแวนเปนวงขนตามผวหนงเลกกม ใหญกมมสขาวนงๆขอบนนนนดสณฐานดงกลากพรรนยท�าใหคน ถาแกเขาลามไปทงตวพยาธอนนหายบางมหายบาง
15. ย�ทำ�ล�ยพระสเมร (คมภรแพทยไทยแผนโบร�ณ เลม 2 ขนโสภตบรรณลกษณ)
ขอบงใช แกลมจกเสยดลมปะทะอกลมตามดหหนกปวดหวมนตงลมเมอยขบในรางกาย ลมสะดงและสนไปทงตวลมเปลยวด�าลมอมพฤกษอมพาตลมปตฆาต ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�าออยแดงน�านมโค -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา๑๘ป
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย42
ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบนม พรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนเลอดสงโรคหวใจโรคแผลเปอยเพปตก โรคกระเพาะอาหารและโรคกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน -ควรระวงการใชยานในผปวยสงอาย -ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของ ตบไตเนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได ขอมลเพมเตม -ลมเปลยวด�าเปนโรคลมชนดหนงเกดจากการกระทบกบความเยนมากจนเปน ตะครวผปวยมอาการกลามเนอเกรงอยางรนแรงกระตกท�าใหเจบปวดบรเวณ ทเปนมากมกแกโดยการนวดจดบรเวณตาตมดานในหรออาจรกษาดวย ยาสงขวไชยหรอยาท�าลายพระสเมร(ขอมลจากพจนานกรมศพทแพทยและ เภสชกรรมแผนไทยฉบบราชบณฑตยสภาพ.ศ.2559หนา472)
16. ย�ทพย�ธคณ (คมภรแพทยไทยแผนโบร�ณ เลม 2 ขนโสภตบรรณลกษณ)
ขอบงใช แกกลอน5ประการทท�าใหจกเสยดเปนพรรดกเปนกอนในทองเจบเมอยขบ ตามรางกายปากเปรยวกนอาหารไมรรสนอนไมหลบ ขน�ดและวธใช รบประทานครงละ2กรมวนละ2ครงกอนอาหารเชาและเยน น�ากระสายยาทใช -น�าผง -ถาหาน�ากระสายยาไมไดใหใชน�าตมสกแทน ขอห�มใช หามใชในหญงตงครรภหญงใหนมบตรผทมไขและผทมอายต�ากวา18ป ขอควรระวง -ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม(anticoagulant) และยาตานการแขงตวของเลอด(antiplatelets) -ควรระวงการใชรวมกบยาเฟนโทอน(phenytoin),โพรพราโนลอล(propranolol), ทออฟลลน(theophylline)และไรแฟมพซน(rifampicin)เนองจากต�ารบน มพรกไทยในปรมาณสง -ควรระวงการใชในผปวยโรคความดนโลหตสงโรคหวใจผปวยโรคแผลเปอย เพปตกโรคกระเพาะอาหารและกรดไหลยอนเนองจากเปนต�ารบยารสรอน -ควรระวงการใชยานในผปวยสงอาย ขอมลเพมเตม 1.กลอน5ประการไดแกกลอนดนกลอนน�ากลอนลมและกษยกลอน 2.ดองดงจะตองฆาฤทธกอนน�ามาปรงยา
43คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
เอกส�รอ�งอง
1.QueenslandHealth.Clinicalguidance:fortheuseofmedicinalcannabisproductsinQueensland2018[cited12
March2019].Availablefrom:https://www.health.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0023/634163/med-cannabis-clin-
ical-guide.pdf.
2.DeapartmentofHealth.Clinicalguidanceoncannabisformedicaluse[cited19March2019].Availablefrom:
https://health.gov.ie/wp-content/uploads/2018/07/Clinical-guidance-on-cannabis-for-medical-use.pdf.
3.BritishPaediatricNeurologyAssociation.Guidanceontheuseofcannabis-basedproductsformedicinalusein
childrenandyoungpeoplewithepilepsy2018[cited31March2019].Availablefrom:https://www.bpna.org.uk/
userfiles/BPNA_CBPM_Guidance_Oct2018.pdf.
4.MacCallumCA,RossoEB.Practicalconsidrationsinmedicalcannabisadministrationanddosing.EurJInternMed
2018;49:12-9.
5.WhitingPF,WolffRF,DeshpandeS,DiNisioM,DuffyS,HernandezAV,etal.CannabinoidsforMedicalUse:A
SystematicReviewandMeta-analysis.JAMA2015;313(24):2456-73.
6.SmithLA,AzariahF,LavenderVT,StonerNS,BettiolS.Cannabinoidsfornauseaandvomitinginadultswith
cancerreceivingchemotherapy.TheCochranedatabaseofsystematicreviews2015;12(11):CD009464.
7.AllanGM,RamjiJ,PerryD,TonJ,BeahmNP,CrispN,etal.Simplifiedguidelineforprescribingmedicalcannabi-
noidsinprimarycare.CanFamPhysician2018;64(2):111-20
8.TowardOptimizedPractice.PEERsimplifiedguideline:medicalcannabisclinicalpracticeguideline2018[cited
15March2019].Availablefrom:http://www.topalbertadoctors.org/download/2238/Medical%20Cannabinoid%20
CPG.pdf?_20180320184543.
9.DevinskyO,CrossJH,LauxL,MarshE,MillerI,NabboutR,etal.Trialofcannabidiolfordrug-resistantseizuresin
theDravetSyndrome.NewEnglJMed2017;376(21):2011-20.
10.DevinskyO,MarshE,FriedmanD,ThieleE,LauxL,SullivanJ,etal.Cannabidiolinpatientswithtreatment-re-
sistantepilepsy:anopen-label interventionaltrial.LancetNeurol2016;15(3):270-8.ZajicekJ,FoxP,SandersH,
WrightD,VickeryJ,NunnA,etal.Cannabinoidsfortreatmentofspasticityandothersymptomsrelatedtomultiple
sclerosis(CAMSstudy):multicentrerandomisedplacebo-controlledtrial.Lancet2003;362(9395):1517-26.
11.NugentSM,MorascoBJ,O’NeilME,FreemanM,LowA,KondoK,etal.Theeffectsofcannabisamongadults
withchronicpainandanoverviewofgeneralharms:asystematicreview.AnnInternMed2017;167(5):319-31.
12.WorldMedicalAssociation.WorldMedicalAssociationDeclarationofHelsinki:ethicalprinciplesformedical
researchinvolvinghumansubjects.JAMA2013;310(20):2191-4.
13.DepartmentofConsumerAffair.Guidelinefortherecommendationofcannabisformedicalpurposes2018
[cited13April2019].Availablefrom:https://www.mbc.ca.gov/Publications/guidelines_cannabis_recommendation.
pdf.
14.LucasCJ,GaleHisP,SchneiderJ.Thepharmacokineticsandthepharmacodynamicsofcannabinoids.Br.JClin
Pharmacol2018;84:2477-82.
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย44
15.AlsherbinyMA,LiCG.MedicinalCannabis-Potentialdruginteractions.Medicines2019;6:3;doi:10.3390/medi-
cines6010003.
16.ClinicalGuidance:fortheuseofmedicinalcannabisproductsinQueensland
17.https://www.health.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0023/634163/med-cannabis-clinical-guide.pdf
18.https://www.pharmout.net/medicinal-cannabis-consultants/extraction-winterization-filtration/
19. https://www.analyticalcannabis.com/articles/the-best-cannabis-extraction-methods-for-marijuana-concen-
trates-300434
20.PharmacologyofMarijuana,JournalofAddictionResearch&Therapy,ThersillaOberbarnscheidtandNormanS
Miller
21.https://www.omicsonline.org/open-access/pharmacology-of-marijuana-2155-6105-S11-012.php?aid=84733
22.ประกาศคณะกรรมการควบคมยาเสพตดใหโทษเรองก�าหนดฉลากและเอกสารก�ากบยาเสพตดใหโทษในประเภท5หรอค�าเตอน
หรอขอควรระวงการใชทภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทผลตน�าเขาหรอสงออกส�าหรบยาแผนปจจบน
ซงมกญชาปรงผสมอยพ.ศ.2562
23.ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองก�าหนดต�ารบยาเสพตดใหโทษในประเภท5ทมกญชาปรงผสมอยทใหเสพเพอรกษาโรคหรอการ
ศกษาวจยไดพ.ศ.2562
24.คมภรธาตพระนารายน(ฉบบใบลาน).กรมหลวงวงสาฯกรมหมนไชยนาทประทานพ.ศ.2459.
25. ชยนต พเชยรสนทร, แมนมาส ชวลต, วเชยร จรวงส. ค�าอธบายต�าราพระโอสถพระนารายณ ฉบบเฉลมพระเกยรต 72 พรรษา
มหาราชา5ธนวาคมพทธศกราช2542.พมพครงท2.กรงเทพฯ:ส�านกพมพอมรนทรและมลนธภมปญญา.2548.
26. โรงเรยนแพทยแผนโบราณ. ต�ารายาศลาจารกในวดพระเชตพนวมลมงคลาราม (วดโพธ) พระนคร, พระบาทสมเดจพระนงเกลา
เจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาใหจารกไวเมอพ.ศ.2375ฉบบสมบรณ,2505.
27.จารกต�ารายาวดราชโอรสารามวรวหาร.กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2545.หนา128.
28.พจนานกรมศพทแพทยและเภสชกรรมแผนไทยฉบบราชบณฑตยสภาพ.ศ.2559.
29.พศณประสาทเวช,พระยา.แพทยศาสตรสงเคราะหเลม1.กรงเทพฯ:โรงพมพไทยสพานยศเส;ร.ศ.128.
30.นทเทส(ถมรตน)พมชศร.อายรเวทศกษา(ขนนทเทสสขกจ)เลม2.กรงเทพฯ:พรอมจกรการพมพ;2561.
31.สมวรกจพศาล.เวชศาตรวณณณาต�าราแพทยแบบเกาเลม5เรยบเรยงตามต�าราของทานพระยาประเสรฐสารทด�ารง(หน)บดา.
กรงเทพฯ:พศาลบรรณนต;2460หนา974.
32.ขนโสภตบรรณลกษณ(อ�าพนกตตขจร).คมภรแพทยไทยแผนโบราณเลม2.กรงเทพฯ:โรงพมพอตสาหกรรมการพมพ;2504.
45คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
บทท 3แนวท�งก�รดแลผปวยทไดรบกญช� ในกรณฉกเฉน
3.1 แนวท�งก�รดแลผปวยทเกดอ�ก�รไมพงประสงคจ�กก�รใชกญช� ในกรณฉกเฉน
อาการของภาวะพษจากกญชามระดบความรนแรงและอาการแสดงแตกตางกนไปตามชวงอายและปรมาณ
ทไดรบโดยในผปวยเดกจะแสดงอาการทางระบบประสาทเดนกวาเชนการเดนเซ(Ataxia),การวนวายและเคลอนไหว
อยางไมมจดประสงค(Hyperkinesia,Excessiveandpurposelessmotoractivityoftheextremities),อาการ
งวงซม(Lethargy)และการไมรสกตว(Prolongedcoma)ซงอาจเปนอนตรายถงแกชวต
3.2 ระดบคว�มรนแรงของภ�วะพษจ�กกญช�
1. ระดบเลกนอยถงปานกลาง ไดแก อาการงวงซมผอนคลาย เวยนศรษะการเปลยนแปลงระดบ
ความรสตและอารมณอาการกลามเนอกระตกและการเดนเซนอกจากนยงพบวาหากไดรบกญชาโดยการสดดม/สบ
ผปวยจะมอาการเจบคอไอหลอดลมอกเสบมน�ามกหรอเยอบโพรงจมกอกเสบได
2.ระดบรนแรงไดแกการเปลยนแปลงระดบความรสตรมานตาขยายโคมารวมถงอาการทางระบบ
หวใจและหลอดเลอดและระบบหายใจรวมดวย
3.3 อ�ก�รแสดงของภ�วะพษจ�กกญช�ต�มระบบ โดยภ�วะพษจ�กกญช�ไมมกลมอ�ก�ร
จำ�เพ�ะ
1.Vitalsigns :Hypothermia/Hyperthermia,Tachycardia/Bradycardia,
Hypotension/Hypertension
2.Generalappearance :Conjunctivitis,Chemosis,Mydriasis,Nystagmus
3.Cardiovascular :Brugadasyndrome,Acutecoronarysyndrome,Atrialfibrillation
4.Respiratory :Acuteexacerbation,Bronchitis,Pneumonitis,Pneumothorax
5.Neurological :Stroke,Seizure,Coma,Drowsiness,Stupor,Dizziness,Euphoria,
Moodswing,Alterationofconsciousness,Ataxia
6.Gastrointestinal :Nausea,vomiting(CannabinoidHyperemesisSyndrome
โดยเฉพาะผใชกญชาอยางตอเนอง),Pancreatitis
7.Urological :Acuteurinaryretention
8.Psychological :psychosis,agitation
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย46
3.4 แนวท�งก�รรกษ�พษจ�กกญช�ในภ�วะฉกเฉนส�ม�รถจำ�แนกไดดงน
3.4.1 แนวท�งปฏบตสำ�หรบชดปฏบตก�รฉกเฉนกอนถงโรงพย�บ�ล กรณผปวยมอาการทางจตประสาทเชนเหนภาพหลอนหแววท�ารายตนเองหรอผอน
ก�รประเมนคว�มเสยงก�รเกดอนตร�ยและคว�มรนแรง ดงน 1.มแกนน�าชมชนหรอต�ารวจณทเกดเหตหรอไม
2.ประเมนอนตรายณทเกดเหตไดแกอาวธเชนไมมดปนและใหต�ารวจปลดอาวธกอนเขาปฏบตการ
3.หากผปวยมอาวธใหรกษาระยะหางจากผปวยประมาณ8-10เมตร
4.หากสภาพแวดลอมปลอดภยใหประเมนผปวยเบองตนอยางรวดเรวโดยคนหาภาวะคกคามตอชวต
ใชหลกการประเมน AVPU :
A (Alert) : ความรสกตวดพดคยท�าตามค�างอกได
V (Verbal stimuli) : การตอบสนองตอเสยงเชนเรยกลมตาหนหนาตามเสยง
P (Painful stimuli) : การตอบสนองตอความเจบปวดเชนการปดมอถกต�าแหนงทเจบ
U (Unresp onsive) :การไมตอบสนองหรอไมรสกตว
5.รายงานขอมลกลบศนยรบแจงเหตและสงการเพอขอค�าปรกษาหากประเมนแลวความเสยงเกน
ความสามารถชดปฏบตการใหรองขอการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ
ทกษะก�รสอส�ร ณ จดเกดเหต
กรณผปวยไมมภาวะคกคามตอชวตและมความจ�าเปนตองสอสารกบผปวยระหวางรอทมสนบสนนให
ใชหลกการสอสารดงน
1.เรยกชอผปวยดวยน�าเสยงเปนมตรนมนวลพดชาๆ
2.ไมโตเถยงขมขหรอกระตนอารมณผปวย
3.พยายามใหผปวยไดระบายความรสกโดยการพดแมจะเปนทางลบ
4.ไมตอบรบหรอปฏเสธเงอนไขหรอขอตอรองของผปวย
5.สรางความไววางใจและเบยงเบนความสนใจ
ก�รจำ�กดพฤตกรรมผปวย
หากผปวยไมใหความรวมมอและประเมนวามความจ�าเปนตองจ�ากดพฤตกรรมสามารถด�าเนนการดงน
1.แจงญาตใหทราบถงความจ�าเปนในการผกยดผปวย
2.เตรยมบคลากรในพนทอยางนอย4-5คนกอนเขาหาผปวย
3.เตรยมอปกรณในการผกยดผปวยซงควรเปนผาทมความแขงแรงเหนยวแตนมเชนผาหม
ผาปแห/อวนขนาดใหญผาขาวมาเปนตน
4.ใหบคคลทผปวยไวใจหรอรจกพดคยเพอเบยงเบนความสนใจดานหนาโดยบคลากร4คน
ใหเขาจากดานหลงพรอมกนโดย2คนจบแขนซาย/ขวาและ2คนจบขาซาย/ขวา
แลวใชผามดแขนผปวยแนบกบล�าตว
47คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
ก�รนำ�สงผปวย
1.ควรผกยดผปวยใหตดกบstretcherบนรถพยาบาลตลอดระยะทาง
2.น�าญาตหรอผทรประวตการรกษาของผปวยโดยสามารถมาดวยอยางนอย1คน
3.ประสานศนยรบแจงเหตเพอใหขอมลส�าคญแกหองฉกเฉนของโรงพยาบาลปลายทางเพอการเตรยมการ
3.4.2 แนวท�งก�รรกษ� ณ หองฉกเฉน
ขอแนะนำ�ก�รคดกรองผปวย
1.การคดกรองผปวยภาวะพษจากกญชาสามารถใชระบบการคดกรองมาตรฐานได
2. กรณผปวยมอาการทางจตประสาท ควรเฝาระวงความรนแรงทอาจเกดขนตอบคลากรและผรบ
บรการอนๆณหองฉกเฉนเชนพฤตกรรมรนแรงทางกายและวาจาการพกอาวธภาวะหลอนหรอควบคมพฤตกรรม
ตนเองไมไดประวตท�ารายตนเองหรอบคคลอนประวตการใชสารเสพตดโดยใชมาตรการความปลอดภยของผปวยและ
บคลากรสาธารณสข(PatientandPersonnelSafety:2PSafety)
ก�รประเมนผปวยฉกเฉน
กรณผปวยภาวะวกฤตแพทยสามารถใหการรกษาตามหลกการรกษาผปวยฉกเฉนไดแกการประเมน
และดแลAirway,Breathing,CirculationและDisabilitiesโดยภาวะพษกญชาไมมยาตานพษจ�าเพาะ
ขอเสนอแนะห�กผปวยมภ�วะหรออ�ก�รต�งๆ ดงน
1.ภาวะcomaหรอrespiratorydepressionใหดแลทางเดนหายโดยการใสทอชวยหายใจ
2.ภาวะhypotensionนอกจากการใหสารน�าแลวยงพบวาการจดผปวยใหอยในทาTrendelenburg
positionอาจมประโยชน
3.ภาวะtachycardiaสามารถใหยาDiazepamIVรวมกบการจดสภาพแวดลอมใหเงยบสงบ
เพอลดสงเราหรอกระตนของผปวยหากภาวะtachycardiaไมดขนสามารถใหการรกษาตาม
GuidelineของACLS(AdvancedCardiacLifeSupport)
4.ภาวะhypertensionโดยมากผปวยอาการจะดขนเมอไดรบการรกษาตามอาการ
5.ภาวะhyperemesissyndromeแนะน�าใหการดแลรกษาดงน
-ใหสารน�าทางหลอดเลอดด�าเชน0.9%Normalsalineในปรมาณทเพยงพอเพอชดเชย
ภาวะขาดสารน�าในรางกาย
-ยาบรรเทาอาการคลนไสอาเจยนเชนMetoclopamideIV,OndansetronIV,
DimenhydrinateIVและDiphenhydramineIV/IMนอกจากนการใชยาอนๆทงกลม
BenzodiazepineIVหรอDopamineantagonistไดแกAntipsychoticdrugsเชน
haloperidolIMมรายงานวาสามารถลดการคลนไสอาเจยนได
-สามารถพจารณายาในกลมProtonpumpinhibitor
-การอาบน�ารอนหรอเชดตวดวยน�าอนรอนสามารถบรรเทาอาการคลนไสอาเจยนได
-การใชcapsaicincream(ครมพรก)ความเขมขนมากกวารอยละ๐.๒๕%ทาผวหนงบรเวณ
หนาทองสามารถลดอาการคลนไสอาเจยนได
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย48
ขอเสนอแนะอนๆ
•หากผปวยไดรบกญชาโดยการรบประทานไมแนะน�าใหท�าการลางทองหรอการใหactivatedcharcoal
เนองจากหากผปวยมอาการซมจะเพมความเสยงตอการส�าลก
•หากมอาการสบสนวนวาย(agitation,panic)แพทยสามารถเลอกใชDiazepam5-10mgIVหรอ
Midazolam5-10mgIMเพอบรรเทาอาการได
•การใชยากลมAntipsychoticจะเลอกเมอผปวยไมตอบสนองกบยากลมBenzodiazepineโดยอาจให
Haloperidol2-5mgIMพรอมผกมดและจดบรรยากาศลดสงกระตน
•ควรสงตรวจทางปฏบตการอนๆเพอวนจฉยแยกโรคและหาสาเหตอนรวมดวยเชนระดบน�าตาลในกระแสเลอด
•หากมภาวะชกเลอกใชยากลมBenzodiazepineเชนDiazepam5-10mgIVหากชกไมหยดสามารถ
พจารณาการใหยากนชกตวถดไปในกลมของBarbiturate
•การท�าhemodialysisไมมประโยชนในภาวะพษจากกญชา
•การพจาณาสงตรวจทางหองปฏบตการเรองอาการเปนพษใหเปนไปตามอาการของผปวย
•หากมขอสงสยเกยวกบการรกษาสามารถปรกษาศนยพษวทยารามาธบด(Hotline1367)และ
ศนยพษวทยาศรราช(หมายเลขโทรศพท02-4197007)ตลอด24ชวโมง
หนงสออ�งอง
1.JeffM.LapointCanabinoid.In:Goldfrank’stoxicologicalemergencies,11thed,HoffmanRS,HowlandMA,Lewin
NA,NelsonLS,GoldfrankLR(Eds),McGraw-HillEducation,NewYork,2015:1737-1752.
2.Plant-Marijuana.In:InPoisindexmanagements[databaseontheInternet].GreenwoodVillage(CO):TruvenHealth
Analytics;2019[cited2019July6].Availablefrom:www.micromedexsolutions.com.Subscriptionrequiredtoview.
49คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
4.1 ขอมลทวไป
สารสกดจากกญชาเปนสารออกฤทธตอจตประสาททส�าคญชนดหนงซงมการใชกนอยางแพรหลายประมาณ
การวาทวโลกมผใชสารกญชาฯประมาณ166–234ลานคนโดยสาเหตของการใชมทงเหตผลทางการแพทย(medical
use) และเหตผลเพอการผอนคลาย (recreational use) และเมอความเขมงวดของกฎหมายตอสารสกดกญชาลดลง
จงท�าใหมผทสามารถเขาถงไดมากขนความแพรหลายของการใชสารสกดกญชายงเพมขนท�าใหมผทจ�าเปนตองเขารบ
การรกษาทางการแพทยดวยสาเหตจากปญหาจากการใชสารสกดกญชาเพมมากขนไปดวยเชนกน
จากการส�ารวจพบวารปแบบการใชสารสกดกญชาตลอดชวงชวตนนมหลายรปแบบ ทงแบบทผใชมการใชเปน
ครงคราวโดยไมมการเพมปรมาณ ผทใชเฉพาะในชวงวยรน ผทใชตงแตอายยงนอย และผทใชอยางหนก และตอเนอง
มผใชสารสกดกญชาประมาณรอยละ10ทจะเกดปญหาการตดกญชา(cannabisdependence)มความบกพรองของ
การรคดการเรยนรและความสามารถในการท�างานเกดโรคทางจตเวชตางๆ
ฤทธตอจตประสาททส�าคญทพบในกญชาคอฤทธกดประสาท(depressanteffect)และฤทธหลอนประสาท
(hallucinogeniceffect)โดยสารหลกทท�าใหเกดอาการทางจตคอสารcannabinoidทมชอวาdelta-9-tetrahy-
drocannabinolหรอTHCซงมฤทธpartialagonistตอcannabinoid-1receptor(CB1R)ระดบความเขมขนของ
THCนถกใชเปนตวบงชความแรง(potency)ของกญชาในขณะทสารสกดกญชาทมฤทธดานการรกษา(therapeutic
effect)คอcannabidiolหรอCBDซงเปนสารทไมมฤทธตอจตประสาทและมผลตอการเสพตดนอยดงนนในบทความ
นเมอกลาวถงฤทธของกญชาจะหมายถงฤทธของกญชาทแสดงผานการออกฤทธของTHCเปนหลก
จ�กก�รศกษ�ไดยนยนว�ส�รกญช�นนสงผลตอสมองและระบบประส�ทในหล�ยด�น เชน
-graymattervolumeanddensityของสมองสวนhippocampusลดลง
-Neuronalactivityบรเวณanteriorcingulatecortexและrightdorsolateralprefrontal
cortexลดลง
-พบความบกพรองของความสามารถดานlearning,speedofinformationprocessing,delayed
memory,attentionและexecutivefunctionในผทใชกญชาบอยความบกพรองนอาจกลบส
ปกตไดถาหยดใชไดอยางตอเนอง(abstinence)
บทท 4แนวท�งก�รดแลผปวยทมปญห�ก�รใชกญช�
แบบผปวยนอกและผปวยใน(stabilize and maintenance)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย50
4.2 อ�ก�รแสดง ก�รตรวจร�งก�ย
ผ ทเขารบบรการในสถานบรการปฐมภม ทงในกรณฉกเฉน หรอแผนกผปวยนอกทกรายทมความเสยง
ควรไดรบการคดกรองและประเมนปญหาการตดกญชาเบองตนประวตและอาการแสดงของผปวยทควรสงสยปญหา
จากกญชาไดแก
-มความบกพรองทางสงคมการเรยนการท�างานซงไมทราบสาเหต
- มอาการทางจตทสมพนธกบกญชา เชน ภาวะซมเศรา ภาวะวตกกงวล การรคดผดปกต และหากผปวย
มอาการทางจตซงรบการรกษาเดมอยอาจมอาการก�าเรบหรอกลบไมตอบสนองตอการรกษา
-มอาการตาแดงเรอรง
-มกลนกญชาตดตามเสอผาและรางกาย
-มอาการเหลองบรเวณปลายนว
-ความอยากอาหารเปลยนแปลงอยางมากอาจอยากกนอาหารบางชนดอยางมากหรอเบอโดยไมทราบสาเหต
แพทยสามารถประเมนความเสยงในการตดกญชาของผปวยเบองตนได โดยการถามค�าถามวา “ในปทผานมา คณใช
กญชาบอยแคไหน”จากการศกษาในกลมผปวยทมารบการตรวจทแผนกฉกเฉนพบวาหากผปวยตอบวามการใชอยาง
นอยสองครงจะมโอกาสสงทผปวยรายนนจะมการตดกญชาซงแพทยควรใหการประเมนอยางละเอยดตอไป
การวนจฉยภาวะตดกญชา(cannabisdependenceหรอcannabisusedisorder)ตามเกณฑการวนจฉย
โรคทางจตเวชของสมาคมจตแพทยอเมรกน ฉบบท 5 หรอ DSM-5 ซงไดระบเกณฑในการวนจฉยโรคตดกญชาไววา
เปนลกษณะรปแบบของการใชกญชาซงเปนปญหาและสงผลกระทบใหเกดความบกพรองโดยมลกษณะทแสดงใหเหน
ดงตอไปนอยางนอย2ขอในชวง12เดอนทผานมา
1.มการใชกญชาในปรมาณทมากหรอใชนานกวาทตงใจไว
2.มความตองการทจะใชอยางตอเนองหรอลมเหลวในการหยดหรอควบคมการใชของตนเอง
3.สญเสยเวลาไปกบการหากญชาเสพกญชาหรอฟนตวจากฤทธของกญชา
4.มความอยากเสพกญชาอยางมาก
5.มการใชกญชาซ�าๆจนสญเสยความสามารถในการท�าหนาทเชนการเรยนการท�างานหรอท�าหนาทใน
ครอบครว
6.ยงคงมการเสพกญชาทงๆทกญชาท�าใหเกดผลกระทบตอปญหาทางดานสงคมสมพนธภาพซ�าแลวซ�าอก
7.กจกรรมทางสงคมอาชพการใชเวลาพกผอนหยอนใจทส�าคญตองยกเลกไปเนองจากการใชกญชา
8.มการใชกญชาซ�าๆแมในสถานการณสงแวดลอมทเสยงหรออาจเปนอนตราย
9.ยงคงมการเสพกญชาอยางตอเนองทงๆทไดทราบถงปญหาสขภาพกายหรอสขภาพจตทเกดขนซงเปน
ผลมาจากการใชกญชา
10.มภาวะดอยา(tolerance)ซงหมายถงลกษณะอยางหนงตอไปน
a.จ�าเปนตองเพมปรมาณทเสพเพอใหไดฤทธของกญชาทพงประสงค
b.ฤทธทพงประสงคของกญชาลดลงแมวาจะใชกญชาในปรมาณเทาเดม
51คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
11.มภาวะถอน(withdrawal)ซงหมายถงลกษณะอยางหนงตอไปน
a.มอาการผดปรกตซงมลกษณะเฉพาะเกดขนเมอหยดหรอลดปรมาณการใชกญชา
b.ตองใชกญชาเพอลดอาการผดปรกตทเกดขน
4.3 วนจฉยแยกโรค
ผปวยตดกญชาทมอาการแสดงของโรคทางจตเวช เชนมอาการใจสนกระวนกระวายวตกกงวลจ�าเปนทจะ
ตองแยกโรคหรอภาวะทางกายทอาจเปนสาเหตและเปนอนตรายตอตวผปวยดวยเชนโรคหวใจโรคปอดและหากอาการ
ทางจตนนเกดรวมกบการทผปวยมภาวะสมาธบกพรอง(impairedattention)ความสามารถในการรบรวนเวลาสถาน
ทและบคคลเสยไป(disorientation)และอาการเปนแบบขนๆลงๆ(fluctuation)แพทยควรนกถงภาวะเพอ(delirium)
เนองจากผปวยกญชามความเสยงทจะมโรคประจ�าตวทางกายทรนแรงหรอมการใชสารเสพตดอนรวมซงท�าใหมโอกาส
เกดภาวะdeliriumไดแพทยจงควรคนหาปจจยอนๆทอาจเปนสาเหตและรกษาใหดกอนแลวจงคอยพจารณาวาผปวย
มอาการทางจตจากกญชา(cannabis-inducedmentaldisorders)หรอโรคทางจตเวชอนจากผลการศกษาบงชวา
กญชามความสมพนธกบอาการและโรคทางจตเวชรวมถงพฤตกรรมตดสารเสพตดอนๆอยางมาก โรคจตเวชทพบรวม
บอยในผเสพกญชาไดแกปญหาการตดสารเสพตดชนดอนรวมเชนสราบหรสารกลมอนพนธฝนสารกระตนและสาร
ทออกฤทธตอจตประสาทชนดอนๆโรคอารมณแปรปรวน(mooddisorders)โรคจตเภท(schizophrenia)โรควตก
กงวล (anxiety disorders) โรคเครยดภายหลงภยนตราย (posttraumatic stress disorders) โรคย�าคดย�าท�า
(obsessive-compulsivedisorder)โรคสมาธสน(attentiondeficithyperactivitydisorder)บคลกภาพผดปรกต
(personalitydisorders)ทพบบอยไดแกantisocial,borderlineและschizotypal
ในปจจบนเชอวาลกษณะความสมพนธของอาการทางจตและกญชานนเปนความสมพนธแบบสองทางมากกวา
ทจะเปนความสมพนธแบบทางเดยว(การเสพสารท�าใหเกดอาการทางจต)ซงความสมพนธแบบสองทางอาจเปนไดทง
1.การเสพกญชาสงผลใหผเสพมความเสยงในการเกดโรคทางจตเวชหรอตดสารเสพตดชนดอนตามมาเนองจาก
กญชาสงผลกระทบตอการท�างานของระบบประสาท
2.การทมปญหาสขภาพจตหรอตดสารเสพตดชนดอนอยเดมเปนความเสยงทท�าใหผปวยเกดการเสพตดกญชา
ไดงายขนอาจเพราะฤทธของกญชาอาจชวยลดอาการทางจตของผเสพไดบางในบางครง
3. ปจจยเสยงของการเสพกญชาและการปวยดวยโรคจตเวชหรอตดสารเสพตดชนดอนนนมความทบซอนกน
เชนความเสยงทางดานพนธกรรมปจจยดานสงแวดลอมจงท�าใหผปวยมโอกาสเกดทง2โรครวมกน
ผปวยทเสพกญชาสวนหนงมความเจบปวยทางจตเวชเดมอยไมวาจะเปนโรคจตเภทโรควตกกงวลโรคอารมณ
แปรปรวนการเสพกญชาอาจกระตนใหความเจบปวยเดมนนก�าเรบได(exacerbation)ลกษณะความสมพนธระหวาง
กญชากบโรคจตเวชทพบบอยในเวชปฏบตเชน
- การใชกญชาอาจสงผลใหผเสพเกดอาการทางจตแบบชวคราวและเฉยบพลนได (cannabis-inducedpsy-
chosis)โดยเฉพาะอยางยงในผเสพวยรนทมการเสพมายาวนานจะมโอกาสเกดโรคจตเภทมากกวาผทไมเสพและผปวย
โรคจตเภททใชกญชาพบวาจะมโอกาสการกลบเปนซ�าและการนอนโรงพยาบาลสงกวาผปวยทไมไดใชอกทงยงพบวา
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย52
มอาการpositivesymptomเชนหลงผดหแววและระดบความสามารถในการท�าหนาทบกพรองไปมากกวาผปวยท
ไมไดใชกญชา
-การใชกญชาอาจสงผลใหผเสพมความเสยงในการเกดชวงทมอารมณผดปรกต(moodepisode)สงกวาผท
ไมไดใชทงขวทเปนmanicและdepressionนอกจากนนกญชาอาจสมพนธกบการเกดขวอารมณmanicทเรวขน
และมจ�านวนครงของชวงอารมณผดปรกตทบอยขน
-การใชกญชาท�าใหผเสพเกดอาการวตกกงวลเฉยบพลนไดแตในระยะยาวยงไมสามารถสรปความสมพนธนน
ไดอยางชดเจน
ในการดแลรกษาผปวยแพทยจงควรพจารณาวาอาการทางจตทเกดขนเปนผลจากกญชาหรอเปนอาการของ
โรคทางจตเวชเดมของผปวยซงไมไดมสาเหตมาจากโรคทางกาย(primarypsychiatricdisorders)ซงลกษณะทบงช
วาอาการทางจตทเกดขนนาจะเปนผลกระทบจากการใชกญชาไดแก
-ผปวยไมเคยมอาการทางจตเชนนนเลยกอนหนาทจะใชกญชา
-อาการทางจตดขนอยางชดเจนหรอหายไปในระยะเวลาไมเกน30วนหลงจากทผปวยหยดใชกญชา
-ในชวงเวลาทผปวยหยดกญชาไดอยางตอเนองไมมอาการทางจตในลกษณะนนเกดขนอก
4.4 ก�รตรวจท�งหองปฏบตก�ร
กญชาสามารถถกตรวจพบไดจากการตรวจคดกรองในหองปฏบตการ โดยสวนใหญเปนการตรวจหาสาร
delta-9tetrahydrocannabinolและ/หรอcarboxy-THCซงสงสงตรวจทสามารถตรวจพบไดเชนปสสาวะน�าลาย
เลอดและเสนผมและเนองจากเปนการตรวจคดกรองดงนนจงอาจเกดผลบวกลวงไดดงนนในกรณทตองการยนยน
ความถกตองจ�าเปนตองสงตรวจเพอยนยนอกครงดวยวธการตรวจทซบซอนและแมนย�ามากขนเชนใชเทคนคliquid
หรอgaschromatographyและmassspectrometryเปนตน
Tetrahydrocannabinol(THC)เมอเขาสรางกายจะสามารถตรวจพบไดในปสสาวะน�าลายเลอดและเสนผม
การตรวจคดกรองเบองตนนยมตรวจในปสสาวะเพอตรวจหาเมตาโบโลตของ THC ไดแก 11-nor-delta-9-tetrahy-
drocannabinol-9-carboxylicacid(9-carboxy-THC)ขอดของการใชตวอยางปสสาวะคอเปนตวอยางทเกบไดงาย
สามารถเกบตวอยางในปรมาณมากเพยงพอทจะใชในการตรวจและระยะเวลาทสามารถตรวจพบเมตาโบไลตในปสสาวะ
ไดนานหลายวนแตอาจเกดผลบวกลวงไดเมอใชยาอนรวมดวยเชนefavirenz,ibuprofen,naproxenเปนตนกรณ
ใหผลบวกหรอใหผลไมชดเจนสามารถน�าปสสาวะนนสงตรวจเพอยนยนผลโดยใชเครองมอและวธการในหองปฏบตการ
ดวยเทคนคโครมาโตกราฟ
การตรวจพบสารกญชาในปสสาวะ อาจไมไดสะทอนถงปญหาความรนแรงของการใชกญชา ผลกระทบทาง
สมองหรอความบกพรองทางจตสงคมของผเสพโดยสวนมากแลวระยะเวลาทสามารถตรวจพบกญชาในปสสาวะส�าหรบ
ผทใชเปนครงคราวจะประมาณ3–7วนแตเนองจากลกษณะพเศษทางเภสชวทยาของกญชาในผเสพกญชาแบบตอ
เนองเรอรงอาจตรวจพบสารกญชาในปสสาวะไดแมวาจะหยดเสพแลวเปนเวลานานกวา30วนและการตรวจพบสาร
กญชาในปสสาวะอาจไมไดสะทอนถงปญหาความรนแรงของการใชกญชาหรอผลกระทบทางสมองหรอความบกพรอง
ทางจตสงคมของผเสพ
53คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
4.5 ก�รบำ�บดรกษ�
4.5.1 ก�รรกษ�ดวยย�
โดยทวไปการใชยาเพอรกษาผปวยตดสารเสพตดในชวงแรกของการบ�าบด มวตถประสงคเพอรกษา
ภาวะintoxicationและลดอาการwithdrawalของผปวยเปนหลกยาทใชเพอรกษาภาวะintoxicationจากกญชา
นนเปนการใชเพอรกษาตามอาการเปนหลก และในปจจบนยงไมมการแนะน�าใหใชยาชนดใดทจะสามารถใชเปน
antidoteของกญชาได
ระยะถอนสาร (withdrawal) เรมตงแตผปวยลดปรมาณหรอหยดการใชสารผปวยจะเกดอาการถอน
กญชาทไมรนแรง โดยสวนใหญมกจะมอาการทางจตใจ เชนมอาการกลว วตกกงวลdissociation กระสบกระสาย
(restlessness)หงดหงด(irritability)เบออาหารนอนหลบไมสนทมความฝนทชดเจนเหมอนจรงรสกปนปวนในทอง
เหงอออกกลางคนมอาการสนอาการอาจมความรนแรงทตางกนตามระดบของการตดสารซงโดยทวไปแลวอาการถอน
จะรนแรงทสดภายในสปดาหแรกของการหยดสารและอาจจะคงอยตอเนองไดนานกวา4 สปดาห หลกของการดแลผ
ปวยทมอาการถอนสารคอเพอลดความไมสขสบายทเกดขนในชวงทลดหรอหยดใชสารการรกษาจงเปนการดแลตาม
อาการใหยาเพอบรรเทาอาการทเกดขนนนเนองจากไมมยาเฉพาะทแนะน�าใหใชรกษาอาการถอนกญชานอกจากนน
ควรจดสภาพแวดลอมใหเงยบสงบมความปลอดภยและมเจาหนาททางการแพทยคอยเฝาระวง ใหการประเมนและ
ดแลรกษาโรครวมทงโรคทางกายและโรคทางจตเวชทอาจเกดขน ผปวยทมอาการถอนไมรนแรงอาจมอาการเพยงเลก
นอยยงสามารถใชชวตประจ�าวนและท�างานไดตามปกตไมจ�าเปนตองรบตวไวรกษาในโรงพยาบาลการดแลรกษาดวย
การใชยากนเพอลดอาการปวดเชนยากลมNSAIDsหากมอาการคลนไสอาเจยนกสามารถใชยากลมprokineticdrugs
เชนdomperidoneไดหากมปญหาการนอนอาจใชยาทมฤทธชวยหลบแตมฤทธเสพตดต�าอยางเชนกลมsedating
antidepressantsไดแกamitriptyline,mianserinและtrazodoneเปนตนผปวยควรไดรบค�าแนะน�าใหออกก�าลง
กายแบบแอโรบค (aerobic exercise) ซงมหลกฐานวาสามารถชวยใหผปวยอาการดขนได แตในรายทมอาการถอน
รนแรง ผปวยจะสญเสยความสามารถในการใชชวตประจ�าวน และมโอกาสสงทจะกลบไปใชซ�า นอกจากนแพทยควร
พจารณาวาผปวยมลกษณะทบงชวาอาจลมเหลวในการบ�าบดหรอมภาวะทอาจเปนอนตรายดวยหรอไมซงผปวยกลมน
อาจไดรบประโยชนจากการเขารบการรกษาแบบผปวยในเกณฑในการพจารณามดงน
1.มการเสพสารเกนขนาดซงอาจไมปลอดภยหากท�าการรกษาแบบผปวยนอก
2.มความเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนทางอายรกรรม
3.มโรครวมทางกายส�าคญทอาจสงผลใหเกดความเสยงหากรกษาแบบผปวยนอก
4.เคยมประวตลมเหลวตอการรกษาแบบทไมไดรบตวไวรกษาในโรงพยาบาล
5. มโรครวมทางจตเวชทสงผลตอความสามารถของผปวยในการมารบการรกษาอยางตอเนองหรอ
โรคทางจตเวชทเกดรวมนนมความรนแรงมากจนตองรบไวในโรงพยาบาล
6.มความเสยงในการท�ารายตนเองเชนจากอาการซมเศราทรนแรงมความคดฆาตวตายชดเจนหรอ
เปนอนตรายตอผอนเชนมอาการหวาดระแวง
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย54
นอกจากการใชยาเพอบ�าบดรกษาในระยะintoxicationหรอwithdrawalแลวยงมยาอกหลายชนด
ทไดถกน�ามาศกษาประโยชนในการน�ามารกษาในชวงฟนฟ เพอชวยใหผปวยสามารถคงสภาพการเลกเสพกญชาได
อยางตอเนองเชนN-acetylcysteine,naltrexone,entacapone,atomoxetine,baclofen,bupropionและ
mirtazapineแตจากหลกฐานทมอยในปจจบนไมมยาต�ารบใดทมประสทธผลมากพอจนถกแนะน�าใหใชเพอรกษาการ
ตดกญชาได
การรกษาผปวยตดกญชาทมอาการทางจตเกดขนไมวาจะเปนผลโดยตรงจากกญชาหรอกญชากระตน
ใหอาการทมอยเดมก�าเรบขน คอการหยดใชกญชาอยางเดดขาด รวมกบการใชยาทางจตเวชรกษาตามลกษณะของ
อาการทเกดขนเชนหากมอาการของโรคจตหแววหวาดระแวงหลงผดใหเลอกใชยารกษาโรคจต(antipsychotics)
หากมอาการซมเศราอยางเหนไดชด ซงคงอยนานกวา 2 สปดาห รวมกบมอาการอนทบงชถงภาวะซมเศรา เชน คด
หมกมนเรองการฆาตวตาย ใหเลอกใชยาแกซมเศรา (antidepressants) และหากมอาการทเขาไดกบอาการของโรค
อารมณสองขว(bipolardisorders)แบบฟงพลาน(manicepisode)ใหเลอกใชยาปรบอารมณ(moodstabilizers)
เปนหลก
4.5.2 ก�รรกษ�แบบไมใชย�
Cognitivebehavioraltherapy(CBT)เปนการบ�าบดโดยใชหลกการวเคราะหความคดความเชอ
ตวกระตนทท�าใหเสพสารเพอใหผตดสามารถควบคมพฤตกรรมเสพตดของตนเองได โดยอาศยการมความสมพนธทด
กบผบ�าบดการรวมมอการมเปาหมายและประเดนปญหาทตองการแกไขชดเจน
Motivationalenhancementtherapy(MET)เปนการบ�าบดทยดหลกผปวยเปนศนยกลางการ
บ�าบดจะเนนการจงใจเพอใหแรงจงใจของผปวยเคลอนจากขนไมสนใจปญหาไปสขนตดสนใจและลงมอแกไขปญหาท�าให
ผปวยเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมดวยตนเอง
Combinedcognitivebehavioraltherapy/motivationalenhancementtherapyเปนการ
บ�าบดทผสมผสานลกษณะส�าคญของการบ�าบดแบบCBTและMET
55คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
4.6 แนวท�งก�รดแลผปวยกญช�ในชวง stabilization
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย56
เอกส�รอ�งอง
1.GorelickDA.Cannabisuseanddisorder:Epidemiology,comorbidity,healthconsequences,andmedico-legal
status.In:SaxonAJ,HermannR,editors.UpToDate.[Internet].Waltham(MA):UpToDateInc;2017.[updated2018
Aug17;cited2019Jul5].Availablefrom:https://www.uptodate.com/contents/cannabis-use-and-disorder-epide-
miology-comorbidity-health-consequences-and-medico-legal-status?search=medical%20cannabis&source=search_
result&selectedTitle=1~34&usage_type=defaultt&display_rank=1#H2945413326
2.JafariS,TangT.Diagnosisandtreatmentofmarijuanadependence.BCMJ2016:58:315-7.
3.GorelickDA.TreatmentofCannabisWithdrawal.In:SaxonAJ,HermannR,editors.UpToDate.[Internet].Waltham
(MA):UpToDate Inc;2017. [updated2018Aug17;cited2019 Jul5].Availablefrom:https://www.uptodate.com/
contents/treatment-of-cannabis-withdrawal
4.TheManagementofSubstanceUseDisordersWorkGroup.VA/DoDClinicalPracticeGuidelinefortheManagement
of SubstanceUseDisorders. [Internet]. [assessed2019 Jul 5]. Available from:https://www.healthquality.va.gov/
guidelines/MH/sud/VADoDSUDCPGRevised22216.pdf.
5.SternTA,FavaM,WilensTE,RosenbaumJF,MassachusettsGeneralH.MassachusettsGeneralHospitalCompre-
hensiveClinicalPsychiatry.2016.
57คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
บทท 5แนวท�งก�รดแลผปวยทใชกญช�ฟนฟ
ในสถ�นบำ�บดฟนฟระยะย�ว(longer term inpatient rehabilitation)
บทนำ�
การบ�าบดฟนฟสมรรถภาพผตดยาและสารเสพตดรวมทงผตดกญชาทมการด�าเนนการในประเทศไทยและม
หลกฐานสนบสนนวามประสทธภาพคอการบ�าบดฟนฟตามแนวคด“ชมชนบ�าบด”(therapeuticcommunity:TC)
ซงเปนรปแบบหนงของการบ�าบดรกษาทส�าคญในขนฟนฟสมรรถภาพผตดยาและสารเสพตดทใหสมาชกฝกการพฒนา
ตนเอง โดยการมาอยรวมกนเหมอนเปนสมาชกในครอบครวขนาดใหญครอบครวหนงทสรางขนมาใหม เพอให
สมาชกสามารถเปลยนแปลงและพฒนาตนเองมการเรยนรและมประสบการณเพมขน อกทงยงอยในสถานทปลอดภย
ปลอดยาเสพตด และมสงแวดลอมทท�าใหเกดความอบอนทด ท�าใหไดรบการฟนฟสมรรถภาพชวตทสมบรณ
ทงสภาพรางกายและจตใจอารมณสงคมสามารถกลบไปด�ารงชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข
หลกก�รของชมชนบำ�บด
ชมชนบ�าบดเปนรปแบบการรกษาตามแบบครอบครวและชมชน เปนพนฐานในการชวยเหลอตนเองลกษณะ
การเพมประสบการณชวตทชวยใหแตละคนเรยนรเกยวกบตนเองการเพมคณคาในตนเองการพฒนาการเคารพตนเอง
การเรยนรเรองตางๆรวมทงการอยรวมกนการเคารพกนการชวยเหลอซงกนและกนเพอใหบคคลเปลยนแปลงพฒนา
ไปในทางทดสมาชกและเจาหนาทในชมชนบ�าบดตองรวมมอในการจดการและด�าเนนการใหเปนประโยชนตอรางกาย
และจตใจเรยนรในการดแลสงแวดลอมใหปลอดภยชมชนบ�าบดเนนมตดานสงคมจตใจอารมณและพฤตกรรมของ
ผตดยาและสารเสพตดใชชมชนจ�าลองเสมอนบานในการเยยวยาสมาชกในแตละบคคลสนบสนนการพฒนาทางดาน
พฤตกรรมทศนคตและคณคาสขภาพชวต
องคประกอบสำ�คญทจำ�เปนก�รฟนฟสมรรถภ�พรปแบบชมชนบำ�บด มองคประกอบคอ
การมสวนรวมของสมาชกในชมชนสมาชกแตละคนจะไดรบการมอบหมายใหมกจกรรมตางๆ กนในแตละวน
ซงเปนการสรางโอกาสใหสมาชกไดท�าบทบาททางสงคมทแตกตางกนออกไปทงการเปนเพอนรวมกลมการสรางความ
เปนเพอน การเปนผประสานงาน และการเปนคนคอยชแนะคนอน ซงการท�าสงเหลานถอเปนกจกรรมทอยใน
กระบวนการทจะชวยในการเปลยนแปลงทงตอตนเองและผอน
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย58
1.ปฏกรยาสะทอนกลบของสมาชก(MembershipFeedback)สมาชกในกลมดวยกนเองจะเปน
จดก�าเนดเบองตนของการชแนะและการใหก�าลงใจในการเปลยนแปลงของแตละบคคลจดใหมการสงเกตปฏกรยาของ
สมาชกแตละคน มปฏกรยาสะทอนกลบ(Feedback)ตอคนอนถงสงทควรมการเปลยนแปลงเพอการแกไขปญหาราย
บคคลและเพอรวมกนรบผดชอบสมาชกภายในกลมดวยกนทงหมด
2.การเปนแบบอยางทด(RoleModel)สมาชกแตละคนตองมความตงใจเตมททจะเปนตวอยาง
ทดในกระบวนการเปลยนแปลงใหกบตนเองและกลมการเปนแบบอยางทดเปนการสรางคณคาและความภาคภมใจ
3.วธทชวยใหบคคลเปลยนแปลง(CollectiveFormatsforGuidingIndividualChange)สมาชก
ในกลมทกคนจะมขอตกลงรวมกนวาจะตองเปนผชวยใหเพอนรวมกลมเกดการเปลยนแปลงโดยใชวธการตางๆทงการ
ใหความรการฝกอบรมและกจกรรมบ�าบดทจดขนเชนการเขารวมกลมการประชมสมมนาการมอบหมายหนาทใน
การท�างาน และการจดกจกรรมสนทนาการ โดยประสบการณทไดจากการเรยนรนส�าคญอยางยงตอการบ�าบดรกษา
และการพฒนาบคลกภาพทจะปรากฏออกมาใหเหนผานกจกรรมทางสงคมทท�ารวมกนในชมชน
4.การใชกฎกตการวมกน(SharedNormsandValues)บรรทดฐานและคานยมทางสงคมจะชวย
ใหทกคนมความปลอดภยทงทางรางกายและจตใจเชนเดยวกบการทสมาชกเขามาอยรวมกนในชมชนบรรทดฐานและ
คานยมจะชวยชแนะใหสมาชกชวยเหลอตนเองในการบ�าบดรกษาและการเรยนรทจะมชวตอยอยางเหมาะสม
5.โครงสรางและระบบ(StructureandSystems)การท�างานในชมชนนนมความหลากหลาย“การ
จดการ”เปนสงทจ�าเปนในการอ�านวยความสะดวกในการท�ากจกรรมในแตละวนเพราะการท�างานจะเปนแรงขบเคลอน
เบองตนในการสอนเกยวกบเรองการพฒนาตนเอง การเรยนรไมไดเกดจากทกษะในการฝกฝนอยางเดยวเทานน
แตรวมถงการปฏบตตามขนตอนตางๆ การใหการยอมรบนบถอคนทเปนผดแล และการปฏบตตนเปนสมาชกทม
ความรบผดชอบตอชมชน
6. การสอสารแบบเปด (Open Communication) ในชมชนบ�าบดมวตถประสงคหลกคอ เปน
ประสบการณในการมสวนรวมเปนสวนหนงของสงคมสาธารณะความรสกนกคดและการแสดงออกของสมาชกใน
ศนยชมชนถอเปนสงจ�าเปนมากตอกระบวนการเปลยนแปลงในการบ�าบด ไมเฉพาะการแสดงออกของตนเองเทานน
แตหมายถงการมสวนรวมตอสมาชกคนอนๆในชมชนดงนนสงจ�าเปนคอการเปดตวเองเขาสสงคม
7.การสรางสมพนธภาพ(Individualandgrouprelationships)มตรภาพระหวางบคคลเพอน
รวมกลมและนกบ�าบดเปนสงส�าคญทจะกระตนใหเกดขอผกพนรวมกนทจะชวยกนท�าใหเกดกระบวนการเปลยนแปลง
อยางตอเนอง การพฒนาความสมพนธในการบ�าบดนเปนพนฐานการสรางความไววางใจและการสรางเครอขายทาง
สงคมทจ�าเปนอยางยงตอการชวยใหการบ�าบดประสบความส�าเรจ
8.มลกษณะเปนหนงเดยวกน (Unique terminology) สมาชกรวมมอกนมความสามคคเปนพลง
มงไปสความส�าเรจตามเปาหมายทก�าหนดรวมกน
หลกก�รทำ�ง�นทสำ�คญทำ�ใหประสบคว�มสำ�เรจในก�รฟนฟสมรรถภ�พรปแบบชมชนบำ�บด คอ
1.ทกษะในการรวบรวมขอมลเพอใชเปนเครองมอปรบเปลยนพฤตกรรม
(skillindatagatheringtoolsandinstrument)
2.การสงเสรมใหขนต�าแหนงทสงขนตามความสามารถ
(Promotionupwardmobilityandprivilegesystem)
59คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
3.การสนบสนนการชวยตนเองและการชวยเหลอซงกนและกน
(Promotingself-helpandmutualhelp)
4.การสนบสนนแนวคดของการไมแบงแยกพวกเราพวกเขา
(Promotingconceptofnowe-theydichotomy)
5.แนวคดการแสดงบทบาทตามทเปน(ConceptofActasif)
6.การสนบสนนการด�าเนนการของกลม(Facilitatingthegroupprocess)
7.การสนบสนนใหมการเรยนรสงคมดวยรปแบบแบบอยางแรงเสรมจากกลมเพอนและการเรยนรโดย
ประสบการณ(Promotingsociallearningbyrolemodeling,peerpressure,andlearningby
experience)
8.เปนแบบอยางของการปฏบตตนตามบทบาทหนาทดานเชงบวก(Practicingpositiverolemodel)
9.ขจดอปสรรคในการเปลยนแปลงของการจดการ(Removingbarrierstoorganizationchange)
10.ความรและทกษะในการปองกนการเสพตดซ�า(Knowledgeandskillinrelapsepreventionstrategies)
11.มความรและความสามารถในการด�าเนนชวตใหมสขภาพทดและปองกนการตดเชอเอดส
(KnowledgeandcompetencyinpromotinghealthylifestyleandthepreventionofHIV/AIDS)
12.มความรและความสามารถในการจดการผปวยเฉพาะราย(Knowledgeandcompetencyincase
management)
หลกก�รดำ�เนนก�รบำ�บดฟนฟแบบชมชนบำ�บด
1.สถานทอยอาศยในการบ�าบดเปนสงแรกทควรใหความส�าคญสงแวดลอมทนาอยอบอนและปลอดภยใน
ชมชนบ�าบดตองจดสงแวดลอมใหปลอดภยจากยาและสารเสพตดมความสะอาดเปนระเบยบเรยบรอยการจดสถาน
บ�าบดควรเหมอนบานสงบสวยงามและเปนธรรมชาตและชวยลดความเสยงทอาจเกดอนตรายกบสมาชกเยยวยาดาน
จตใจใหมความสขผอนคลายชวยสงเสรมการเรยนรและพฒนาการ
2. กฎระเบยบ ปรชญาและอดมการณเปนเปาหมายหลกทเปนศนยรวมความคดของบานแนวทางในการอย
รวมกนและความเปนหนงเดยวกนของสมาชก
3.การชวยเพอชวยตนเอง(Helptoselfhelp)ในศนยชมชนบ�าบดการน�าสมาชกทมความหลากหลายแตก
ตางกนทงทมาและความเปนอยมาด�าเนนชวตอยรวมกนหลกการนสงเสรมใหสมาชกไดชวยเหลอตนเองและชวยเหลอ
ซงกนและกนอยางมพลงและมความเขาใจวาการชวยเหลอผอนโดยการบอกสงทควรแกไข/พฤตกรรมไมพงประสงค
จะสงผลดทเปนประโยชนทงผใหและผรบเพอนสมาชกไดเกดการเรยนรในการดแลและชวยเหลอตนเองและพฒนาไป
ในทางทดซงตวสมาชกเองจะไดตระหนกและย�าเตอนตนเองถงสงทไดชวยเหลอแนะน�าบอกกลาวสมาชกอนกจะดแล
พฒนาตนเองไปในทางทดขนเชนกนจะชวยลดปญหาทจะเกดจากการอยรวมกนท�าใหสถานทอยอาศยปลอดภยอบอน
อยรวมกนไดอยางมความสข
4.การชวยเหลอเพอปรบเปลยนพฤตกรรมโดยอทธพลกลมเพอน(Peerpressure)ในการอยรวมกนของสมาชก
ในชมชนบ�าบดสมาชกจะมความผกพนใกลชดกนมการดแลชวยเหลอซงกนและกนเมอมสมาชกกระท�าผดหรอมพฤตกรรม
ทไมเหมาะสม เพอนสมาชกตองมการแนะน�าตกเตอนกนทงเปนการสวนตวการใชเครองมอบานหรอกระบวนการทงน
เพอใหสมาชกปรบเปลยนพฤตกรรมไปแนวทางทดสามารถอยรวมกบสมาชกคนอนๆไดอยางปกตสข
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย60
5.บทบาทชมชนบ�าบดเปรยบเสมอนบานทสมาชกในบานตองมบทบาทหนาททตองรบผดชอบท�าใหครอบครว
สามารถด�าเนนไปไดและสมาชกในบานมความสข เชนเดยวกนสมาชกทกคนในศนยชมชนบ�าบด ตองมบทบาทหนาท
ความรบผดชอบตามขนตอนทก�าหนดขนเพอฝกใหสมาชกไดเรยนรและปฏบตตามบทบาทหนาทไดอยางถกตองเหมาะ
สม โดยเมอสมาชกเขาสชมชนบ�าบดจะไดรบมอบบทบาทหนาทตางๆ จากงายไปหายาก เชน เปนสมาชกใหม เมอ
ประเมนผานไดเปนสมาชกในทมงาน พเลยงสมาชกใหม หวหนาทมงานหวหนาแผนกตามล�าดบ เปนตนดงนนใน
บทบาทหนาทเหลานจะฝกใหสมาชกไดเผชญและเรยนรการท�างานและการบรหารจดการทยงยากซบซอนขนเรอยๆ
ตามต�าแหนงเปนการบ�าบดเพอสงเสรมพฒนาการของสมาชกอยางหนง
6.การแลกเปลยนประสบการณซงกนและกนเปนสงส�าคญทสมาชกไดเรยนรเพอพฒนาตนเองในหลากหลาย
มมมองใหมทแตกตางท�าใหสามารถเลอกวธการจดการกบปญหาหรอสงตางๆไดอยางกวางขวางขนการด�าเนนชวต
ในชมชนบ�าบดสมาชกมการแลกเปลยนประสบการณเพอการเรยนรและชวยเหลอกนเพราะเมอปญหาจะไดน�าไปปรบ
ใชไดอยางเหมาะสม
การอยรวมกนเปนจ�านวนมากเหมอนเปนสมาชกในครอบครวเดยวกนนนสงส�าคญทจะชวยใหบานมระเบยบ
วนยจ�าเปนตองมกฎเกณฑอดมการณและปรชญาเดยวกนเพอใหการอยรวมกนนนด�าเนนไปดวยดปราศจากปญหา
อปสรรคและน�าไปสจดมงหมายเดยวกนดงน
กฎ 4 ขอ ของศนยชมชนบำ�บด
1.ไมใชยาเสพตด(Nodrug)
2.ไมกอเรองทะเลาะววาท(Noviolence)
3.ไมมเพศสมพนธ(Nosex)
4.ไมลกขโมย(Nostealing)
อดมก�รณของสม�ชก
1.ความซอสตย(Honesty)
2.ความรบผดชอบ(Responsibility)
3.รบผดชอบในความรกและความหวงใย(Responsibleloveandconcern)
4.การแสดงบทบาทตามทเปน(Actasif)
5.ไมมอาหารกลางวนฟร(Nofreelunch)
6.ปฏบตตอคนอนอยางไรกไดผลกลบอยางนน(Whatgoesonaroundshallcomearound)
7.ตองมความเชอมนตอสงแวดลอม(Trustyourenvironment)
8.เขาใจคนอนดกวาใหคนอนเขาใจเรา(Understandratherthanbeunderstood)
9.เปนผใหดกวาเปนผรบ(It’sbettertogivethanreceive)
10.ไมควรเกบความรสกไวคนเดยว(Youcan’tkeepitunlessyougiveitaway)
61คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
ก�รจดระบบก�รบำ�บดฟนฟต�มรปแบบชมชนบำ�บด
ดานการบรหารจดการและดานการบรการการบ�าบดฟนฟ
Residents คอสมาชกทเปนลกทมในทมงานในการบ�าบดรกษา
WorkLeader คอหวหนาทมงานเปนผประสานกจกรรมระหวางลกทมกบExpediter
Expediter คอหวหนาแผนกเปนผประสานกจกรรมระหวางWorkLeaderกบChiefExpediter
ChiefExpediter คอผชวยควบคมดแลและประสานกจกรรมชวยเหลอCo-Ordinatorด�าเนนกจกรรมตางๆ
ภายในศนยชมชนบ�าบด
Coordinator คอผควบคมดแลและประสานกจกรรมใหถกหลกการบ�าบดรกษารบค�าสงจากคณะกรรมการ
ของศนยชมชนบ�าบดน�าไปปฏบตและเสนอกจกรรมทงหมดพรอมรายงานใหคณะกรรมการ
ทราบทกระยะทกวน
กระบวนก�รบำ�บดฟนฟแบงระยะเวลาการฟนฟเปน4ระยะดงน
ผงก�รดำ�เนนก�รบำ�บดฟนฟ
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย62
1. ระยะจงใจ (Motivation phase) ใชระยะเวลา1 เดอนแรกหรอนานกวาในกรณทสมาชกไดรบการ
ประเมนพฤตกรรมไมผานระยะจงใจประกอบกบรบการบ�าบดฟนฟสมรรถภาพระยะยาว (long term) ระยะนเปน
ระยะทเตรยมความพรอมของสมาชกและจงใจใหสมาชกรบการบ�าบดฟนฟสมรรถภาพ เพอลดปญหาอนอาจจะเกด
ขนไดในระหวางอยรวมกจกรรมหรอพกอาศยรวมกนตามระยะเวลาทชมชนบ�าบดก�าหนดไว
2. ระยะบำ�บดฟนฟ (Treatment phase) ใชเวลา2เดอนอาจถง1ปในกรณทสมาชกไดรบการประเมน
พฤตกรรมไมผานระยะนและไดรบการบ�าบดฟนฟระยะยาว(longterm)การรกษาในระยะนเปนขนตอนส�าคญมาก
เพราะเปนระยะทสมาชกจะไดรบการฟนฟสมรรถภาพชวตทสมบรณทงสภาพรางกายและจตใจตลอดจนความพรอม
ทจะออกไปประกอบอาชพหรอใชชวตเขากบสงคมภายนอกไดการพฒนาสมาชกใหเปลยนทศนคตพฤตกรรมไปส
การมคณภาพชวตทดในระยะนเครองมอทใชในการพฒนาสขภาพรางกายและจตใจมดงน
1.กลมบ�าบด(GroupTherapy)ซงประกอบดวยกลมประชมเชากลมHere&Nowกลมสมมนา
กลมปรบความเขาใจกลมเพอนชวยเพอนฯลฯ
2.งานบ�าบด(WorkTherapy)จดแบงสมาชกออกไปฝกอาชพทงานอาชวะบ�าบดเชนชางไม
ชางโลหะเกษตรเลยงสตวชางฝมอ
3. วธการแกไขเปลยนแปลงพฤตกรรม : การลงโทษและการใหรางวลเปนเครองมอในการพฒนา
สมาชกอกวธหนง
3. ระยะเตรยมกลบสสงคม (Re – entry phase) ใชระยะเวลา1เดอนอาจถง6เดอนในกรณทสมาชก
ไดรบการประเมนพฤตกรรมไมผานระยะนและไดรบการบ�าบดฟนฟสมรรถภาพระยะยาว(longterm)ระยะนจะม
การประเมนความพรอมสมาชกจาก ตวสมาชก นกบ�าบด คณะกรรมการศนยฯและครอบครวในดานอารมณ สงคม
จตใจความรสกนกคดตลอดจนความซอสตยรบผดชอบตอตนเองผอนศนยฯและสงแวดลอมเพอเขารบการฝกภาค
ปฏบตกลบสสงคม ใหเกดความร ความช�านาญ มประสบการณทด เพยงพอทจะกลบไปใชชวตอยในสงคมไดอยาง
ปกตสขตอไป
4. ระยะตดต�มหลงรกษ� (After – care phase) ใชเวลา 1ป เปนระยะสดทายของการบ�าบดฟนฟ
สมรรถภาพรปแบบชมชนบ�าบดซงตองผานphaseท1,2และ3และมความพรอมในทกดานทงทางสงคมอารมณ
จตใจและความรสกนกคดในดานอนๆ และสามารถแกไขปญหาอยในสงคมไดโดยไมพงยาเสพตดจงจ�าหนายสมาชก
ใหกลบไปอยบานกบครอบครวมงานท�าสามารถด�ารงชวตอยในสงคมได
เอกส�รอ�งอง
1.บญเรองไตรเรองวรวฒน,และคณะ.(2546).คมอการบ�าบดฟนฟสมรรถภาพเขมขนทางสายใหม
(FASTModel).(พมพครงท3).กรงเทพฯ:ส�านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.สถาบนธญญารกษกรมการแพทย
กระทรวงสาธารณสข.
2.วโรจนวระชย,และคณะ.(2558).มาตรฐานการบ�าบดฟนฟสมรรถภาพรปแบบชมชนบ�าบดและFASTModel.
3. ปทมธาน: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. สถาบนบ�าบดรกษาและฟนฟผตดยาเสพตดแหงชาตชบรมราชชนน กรมการแพทย
กระทรวงสาธารณสข.
63คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
6.1 ปจจยทสงผลตอก�รเสพส�รเสพตด
เนองจากธรรมชาตของการเสพสารเสพตดตางๆ มปจจยตางๆทเกยวของจ�านวนมาก ทงปจจยสวนบคคล
ครอบครวเพอนสภาพแวดลอมรวมถงสภาพทางสงคมวฒนธรรมและเศรษฐกจเมอการเสพในชวงแรกชวยใหผเสพ
ไดรบประโยชนทพงพอใจ/ประทบใจจะชกน�าใหมการเสพซ�าไดเมอมโอกาสการเสพซ�าอยางตอเนองจะเกดการพฒนา
วงจรการรบรอารมณและการตอบสนองเชงพฤตกรรมในสมองจนเกดภาวะตดสารเสพตดถอเปนโรคเชงพฤตกรรมท
ตองอาศยการดแลระยะยาวทงดานการแพทยและการปรบเปลยนความคดและพฤตกรรมไมแตกตางจากโรคเรอรงอนๆ
เชนโรคเบาหวานความดนโลหตสงแนวทางการดแลทไดผลเชงประจกษจงตองอาศยแนวทางของการดแลโรคเรอรง
ทจ�าเปนตองจดระบบบรการทสอดคลองกบความตองการของผเสพและระบบนเวศนในพนทองคกรสหประชาชาตได
แนะน�าใหประเทศตางๆพฒนารปแบบบรการดานสารเสพตดในระดบปฐมภม ทเนนการแกไขปญหาทงทางดาน
สาธารณสขและสงคมไปพรอมๆกนโดยการมสวนรวมของชมชนและภาคทเกยวของ(Community-basedtreatment
andcareforsubstanceusedisorders)
6.2 ก�รบำ�บดรกษ�โดยมสวนรวมของชมชน
การบ�าบดรกษาโดยมสวนรวมของชมชนหมายถงรปแบบการรกษาในเชงบรณาการโดยเฉพาะตอผใชยาเสพ
ตดสารเสพตดในชมชนเพอใหเกดการรกษาอยางตอเนองตงแตการรกษาในระยะเรมตนถงการรกษาแบบการถอนพษ
ยาและสรางความเสถยรภาพจนถงการตดตามผลการรกษาและการคนผปวยสสงคมรวมถงการบ�าบดดวยยาอยางตอ
เนอง โดยเกยวของถงการประสานงานรวมกบหลายหนวยงานทใหบรการทางดานสขภาพสงคมและการบรการอนๆ
จากบคคลทไมใชผเชยวชาญเพอใหเขาใจถงความตองการของผปวยตลอดจนสนบสนนครอบครวและชมชนของผปวย
อยางเขมแขงในการแกปญหายาเสพตดและเครองดมแอลกอฮอลเพอใหเกดผลสมฤทธในระยะยาวมลกษณะดงน
มการด�าเนนการในชมชน
มการระดมทรพยากรและการมสวนรวมของชมชน
เปนเสมอนแผนกผปวยนอกของโรงพยาบาล
มการดแลรกษาอยางตอเนอง
มการบรณาการการรกษาฟนฟเขากบบรการทางสงคมและสขภาพในชมชน
การเขารบการบ�าบดรกษาดวยความสมครใจและชมชนรองรบคาใชจายได
ทงนการบ�าบดรกษาผปวยเสพตดโดยชมชนมสวนรวมมเปาหมายส�าคญเพอใหเกดกระบวนการบ�าบดฟนฟใน
ชมชน ดวยการด�าเนนการของชมชนเองภายใตแนวคด การวางแผน การออกแบบ การก�าหนดวธการด�าเนนงานตาม
บทท 6แนวท�งก�รดแลผปวยทใชกญช�ในโรงพย�บ�ลชมชน
และระบบนเวศในชมชน(ระดบตำ�บล อำ�เภอ จงหวด)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย64
ศกยภาพและบรบทของชมชนนนๆโดยการสนบสนนดานวชาการในการด�าเนนกจกรรมจากหนวยงานภาครฐทส�าคญ
คอ หนวยงาน ของกระทรวงสาธารณสขในพนททใกลชดชมชน เชน รพ.สต. รพช. และมการบรณาการใหเกด การ
ด�าเนนงานอยางเปนรปธรรมจากองคกรปกครองสวนทองถนโดยเฉพาะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบพนทรวม
ถงตองมความรวมแรงรวมใจใหการสนบสนนชวยเหลอทางดานสงคมจากพหภาคทงภาครฐและเอกชนโดยมเปาหมาย
ส�าคญรวมกนคอความรวมมอในการแกไขปญหายาและสารเสพตดในชมชน(รปท1)
6.3 ระบบนเวศในชมชน
ระบบนเวศ คอ ระบบความสมพนธระหวางสงทมชวตทอยรวมกน และความสมพนธระหวางสงทมชวตกบ
สงแวดลอมระบบนเวศในชมชนคอระบบความสมพนธระหวางผคนทอยรวมกนในชมชนและความสมพนธระหวาง
ผคนกบสงแวดลอมตางๆของชมชน ในกรณของการบ�าบดรกษายาเสพตดในชมชน ระบบนเวศ อาจประกอบไปดวย
ผมปญหาสารเสพตด ครอบครว เพอน ผน�าชมชน กลมพลงตางๆ เชน กลมอาสาสมครสาธารณสข กลมแมบาน
กลมผสงอายกลมเยาวชนฯลฯหนวยงานตางๆทงภาครฐและเอกชนซงมรปแบบของความสมพนธทงแบบทเปนทางการ
และไมเปนทางการทมพฒนาการมาอยางเปนเอกลกษณเฉพาะพนทผานปฏสมพนธระหวางผคนเหลานนกบสงแวดลอม
ดานกายภาพสงคมวฒนธรรมและเศรษฐกจทงภายในและภายนอกชมชน
รฐบาลไทยไดวางแนวทางพฒนาคณภาพชวตของประชาชนไวบนโครงสรางของระบบนเวศในชมชนตามพนท
ตางๆ โดยการประกาศระเบยบของส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท พ.ศ. 2561 ใน
ราชกจจานเบกษาลงวนท9มนาคม2561ซงก�าหนดใหมการจดตง“คณะกรรมการนโยบายพฒนาคณภาพชวตระดบ
พนท” ซงมรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยและรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข เปนทปรกษาประกอบดวย
(1) ปลดกระทรวงมหาดไทย เปนประธานกรรมการ (2) ปลดกระทรวงสาธารณสข เปนรองประธานกรรมการ
(3)กรรมการโดยต�าแหนงไดแกปลดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยปลดกระทรวงศกษาธการ
อธบดกรมการปกครองอธบดกรมการพฒนาชมชนอธบดกรมควบคมโรคอธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพอธบด
กรมสงเสรมการปกครองทองถน อธบดกรมอนามย ปลดกรงเทพมหานคร เลขาธการคณะกรรมการสขภาพแหงชาต
65คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
เลขาธการส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตและผจดการกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพคณะกรรมการฯ
ชดนมอ�านาจและหนาทส�าคญ คอ การก�าหนดเปาหมายและแนวทางการด�าเนนการทเกยวของกบการพฒนาคณภาพ
ชวตของประชาชนในพนทเพอใหหนวยงานของรฐและผทเกยวของน�าไปปฏบตโดยมงหมายใหมการบรณาการรวมกน
ของหนวยงานของรฐในพนทในดานทรพยากรและภารกจภายใตอ�านาจหนาทของแตละหนวยงานของรฐนน และสง
เสรมและสนบสนนใหเกดความรวมมอและประสานงานกนระหวางหนวยงานของรฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน
ตลอดจนชมชนในพนทเพอใหมเปาหมายและแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตทเหมาะสมของแตละพนทโดยใหยดถอ
ประโยชนของประชาชนเปนส�าคญ
รฐบาลไดก�าหนดใหมคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ�าเภอคณะหนง เรยกโดยยอวา“พชอ.” ในแต
ละอ�าเภอของทกจงหวดทวประเทศ โดยมผวาราชการจงหวดและพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวดเปนท
ปรกษามนายอ�าเภอเปนประธานกรรมการสาธารณสขอ�าเภอเปนเลขานการและมกรรมการอนอกจ�านวนไมเกนยสบ
คน โดยใหนายอ�าเภอแตงตงจากบคคลทเปนผแทนหนวยงานของรฐในอ�าเภอ ซงอยางนอยตองแตงตงจากก�านนหรอ
ผใหญบานและองคกรปกครองสวนทองถนผแทนภาคเอกชนในอ�าเภอโดยคดเลอกจากผประกอบวชาชพดานการแพทย
และสาธารณสขผประกอบกจการดานสขภาพหรอสาธารณสขสถานศกษาเอกชนผประกอบวชาชพหรอประกอบกจการ
อน ผแทนภาคประชาชนในอ�าเภอ กลมเครอขายหรอองคกรภาคเอกชนทไมแสวงหาก�าไร หรอเครอขายอาสาสมคร
ในอ�าเภอเปนกรรมการ
ในกรงเทพมหานครใหแตละเขตมคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบเขตคณะหนงเรยกโดยยอวา“พชข.”
โดยมปลดกรงเทพมหานครและสมาชกสภากรงเทพมหานครในเขตนนเปนทปรกษา ให พชข. ประกอบดวย ผอ�านวย
การเขตเปนประธานกรรมการใหหวหนาฝายพฒนาชมชนและสวสดการสงคมส�านกงานเขตเปนกรรมการและเลขานการ
จากโครงสรางและหนาทของคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบพนทขางตนพชอ./พชข.จงเปนกลไกทเปนความ
หวงของการพฒนาการบรณาการงานเพอแกปญหาทส�าคญในระดบพนทชมชนดงเชนปญหาสารเสพตดทเปนปญหา
ทส�าคญในทกระดบตงแตระดบชมชนสงคมไปจนถงระดบประเทศ
ในเดอนธนวาคมพ.ศ.2560ไดมการรบรองมตสมชชาสขภาพแหงชาตครงท10เรอง“ชมชนเปนศนยกลาง
ในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด”โดยมรายละเอยดของบทบาทหนาทของพชอ./พชข.และหนวยงานตางๆใน
การสนบสนนใหชมชนเปนผน�าในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดใหไดผลอยางตอเนองคณะรฐมนตรไดใหความ
เหนชอบในมตดงกลาวเมอเดอนกรกฎาคมพ.ศ.2561เปนการยนยนนโยบายทเนนการบรณาการงานปองกนและแกไข
ปญหายาเสพตดในระดบพนทใหเกดผลอยางยงยน
ปจจบน ไดมเรมมพชอ. ในพนทตางๆสามารถรวมกนด�าเนนงานดแลแกไขปญหาสราและยาเสพตดอยางได
สอดคลองกบระบบนเวศในพนทตนเองเกดผลดเชงประจกษและตอเนองแมยงไมมากนกเมอมการออกพระราชบญญต
ยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2522ประกาศในราชกจจานเบกษาณวนท17กมภาพนธพ.ศ.2562ซงเปดโอกาส
ใหสามารถน�ากญชาและพชกระทอมไปท�าการศกษาวจยและพฒนาเพอประโยชนทางการแพทยและสามารถน�าไปใช
ในการรกษาโรคภายใตการดแลและควบคมของแพทยได ระบบนเวศในชมชนตางๆยอมมการปรบตวและเปลยนแปลง
ไปจากเดมตามสถานการณในระดบประเทศและบรบทของแตละพนทอนอาจจะน�าไปสการขยายตวของการใชกญชา
(และกระทอม)ในรปแบบตางๆ ทงเพอประโยชนทางการแพทยและวจยทกฏหมายไดเรมอนญาตใหท�าไดและเพอ
ประโยชนดานอนๆในรปแบบตางๆตามระบบนเวศในแตละพนททวประเทศ
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย66
6.4 แนวท�งก�รดแลผปวยย�เสพตด (กญช�) ในโรงพย�บ�ลชมชนและระบบนเวศนในชมชน
แนวทางตอไปนมวตถประสงคเพอเปนแนวทางใหแกผน�าชมชนบคลากรสขภาพและทมหมอครอบครว รวม
ถงครอบครว เพอน และผทเกยวของตางๆตามระบบนเวศในพนท ในการจดบรการคดกรองและดแลบ�าบดฟนฟผม
ปญหากญชาทสามารถเขาถงผทตองการไดสะดวกและตอเนองโดยใชหลกการใหชมชนเปนศนยกลางของการพฒนา
ซงมองคประกอบทส�าคญคอ
- ผนำ�ชมชนทงทเปนทางการและไมเปนทางการ
- บคล�กรส�ธ�รณสขในพนท ทมความเขาใจและคนเคยกบบรบทของพนท
- บคล�กรมห�ดไทยและบคล�กรภ�ครฐอนๆทเกยวของในพนท
- กระบวนก�รเรยนร/พฒน�ก�รแกปญห�รวมกน ตงแต
1.การวางโครงสรางคณะกรรมการรวมในการแกไขปญหา
2.การประเมนสภาพปญหาในพนทรวมกน
3.การวางแผนการแกปญหาตามขอมลสถานการณทเปนขอเทจจรงในพนท
4.การแบงงานกนดแลแกปญหาในพนทรวมกนโดยเนนการใชทรพยากรตางๆในพนท
5.การรวมกนตดตามดแลและสอสารตอประชาคมภาคเครอขายอยางสม�าเสมอ
6.การวเคราะหประเมนผลและทบทวนแผนงานรวมกน
อาจพจารณาใชโครงสรางและกลไกการบรหารจดการตามแนวทางของพชอ.ในพนทโดยคณะกรรมการอาจ
พจารณา
แนวท�ง/กระบวนก�รข�งล�งนในก�รว�งแผนดำ�เนนง�น
1.จดตงผน�าและทมคณะท�างานรบผดชอบการพฒนาบรการบ�าบดดแลผใชกญชาในชมชน
2.ท�าความเขาใจกบสภาพการใชกญชาและระบบนเวศในพนท
3.ท�าความเขาใจเจตนารมณของพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ(ฉบบท7)พ.ศ.2562และกฏหมาย/ค�าสง
อนๆทเกยวของ
4.แสวงหาความรความเขาใจทางวทยาศาสตรกบยาเสพตด(กญชา)ผลตอรางกายจตใจและสงคมทงดาน
บวกและลบโดยอาจใชวทยากรจากโรงพยาบาล/ส�านกงานสาธารณสขในพนท
5. รวบรวมประสบการณทเปนหลกฐานเชงประจกษในพนทในดานการใชกญชาทางการแพทยและการใชใน
ลกษณะอนๆ
6. รวมกนวางแนวทางการคนหา และประเมนสถานการณการใชกญชาในพนท ทงการปลก การใช สภาวะ
สขภาพของผใชรวมถงสภาพทางสงคมและกฎหมายทเกยวของโดยพจารณาใชแบบคดกรอง/ประเมนความเสยงของ
การใชกญชาของทางกระทรวงสาธารณสขรวมกบการประเมนสภาพปญหาทเกยวของตามบรบทของพนท
7. เปดรบฟงปญหาของผใชกญชา และเปดโอกาสใหผใชกญชามสวนรวมในการแกไขปญหา ของตนเอง
ครอบครวและชมชน
8.ปรบเปลยนทศนคตลดการตตราผใชกญชา
67คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
9.น�าผลการประเมนทงหมดเสนอตอพชอ./พชข./ประชาคม/ภาคเครอขายในพนทและรวมกนวางวตถประสงค
ของการใชกญชาทางการแพทยและการควบคมการใชกญชาในทางทผดของพนท
10. วางแผนการพฒนาการใชประโยชนและควบคมการใชในทางทผดอาจพจารณาใหมการขนทะเบยนผใช
กญชาตามวตถประสงคทตกลงไว
11.รวมกนตดตามดแลผใชกญชาทงทเปนการใชประโยชนและการใชโดยวตถประสงคอนเพอใหเกดประโยชน
และไมเกดผลกระทบตอผใช ครอบครวและชมชนในพนท โดยใชทรพยากรทมในพนทและการประสานการท�างานกบ
หนวยงาน/ภาคทเกยวของเชนอสม.โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลพยาบาลจตเวช/เภสชกร/แพทยจากโรงพยาบาล
ชมชนหรอโรงพยาบาลทวไป/โรงพยาบาลธญญารกษ/จตเวชในพนท ในการแกไขปญหาสขภาพของผใชกญชาตามผล
การประเมนและการตดตามดแลหนวยงานมหาดไทยและ/หรอหนวยงานยตธรรม เพอแกปญหาสงคมและกฎหมายท
เกยวของ
12. วางแนวทางของพนทรวมกนในการบรหารจดการการปลกกญชาในพนท(ถาม)ใหสอดคลองกบกฎหมาย
และขอตกลงในพนท
13.น�าผลการคนหาตดตามดแลทงตนกญชาทมการปลกและผใชกญชาในพนทเสนอตอเวทประชาคม/ภาค
เครอขายอยางสม�าเสมอเพอรวมกนท�าความเขาใจสถานการณตางๆใหตรงกนและพฒนาแนวทางการปลก/ใชกญชาใน
พนทใหเปนไปตามวตถประสงคทวางไว
14.น�าบทเรยนทไดเรยนรรวมกนมาพฒนาเปนธรรมนญชมชนโดยใชกระบวนการและแนวปฏบตทสอดคลอง
กบพรบ.สขภาพแหงชาต
15.สอสารผลลพธของการดแลฟนฟตอผเสพยาเสพตด(กญชา)ครอบครวและชมชนอยางสม�าเสมอพรอม
รวมกนพฒนาแนวทางการดแลใหมประสทธภาพดขนอยางตอเนอง
6.5 แนวท�งก�รพฒน�ระบบก�รใชผลตภณฑกญช�อย�งปลอดภยในชมชน
กรอบแนวคดและทศท�ง
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย68
6.6 แนวท�งก�รพฒน�ระบบก�รใชกญช�อย�งสมเหตผลและปลอดภยในชมชน
เพอใหเกดการใชกญชาอยางสมเหตผลและปลอดภยในชมชนอยางเปนระบบกระทรวงสาธารณสขและหนวย
งานทเกยวของควรมการพฒนาระบบการเฝาระวงประชาชนหรอผปวยในระดบโรงพยาบาลและในระดบชมชนโดยใน
ระดบโรงพยาบาลการสงใชและจายยาเปนไปตามเกณฑทกระทรวงสาธารณสขก�าหนดไว และมระบบรายงานการใช
ตามทก�าหนดไวแตในสวนของการใชกญชาในระดบชมชนเปนประเดนทจะตองมการเฝาระวงอยางเปนระบบเนองจาก
สถานการณปจจบนผลตภณฑกญชาทไดจากทองตลาดหรอโซเชยลเปนผลตภณฑไมถกตองตามกฎหมายหรอการผลต
ทไมไดมาตรฐาน
แนวทางการพฒนาระบบการใชกญชาอยางสมเหตผลและปลอดภยในชมชน มแนวทางการด�าเนนการ 4
แนวทางดงน
1)แนวทางการเฝาระวงผลตภณฑกญชาเชงรบ(Passivesurveillance)ในระดบโรงพยาบาล
2)แนวทางการเฝาระวงปญหาผลตภณฑกญชาและผลตภณฑทไมเหมาะสมเชงรก(Activesurveillance)ใน
ระดบชมชน
3)องคความรและการสรางความตระหนกรของกญชาทางการแพทย
4)แนวทางการสรางการมสวนรวมของเครอขาย(CommunityParticipation)
6.6.1 แนวท�งก�รเฝ�ระวงผลตภณฑกญช�เชงรบ (Passive surveillance) ในระดบโรงพย�บ�ล การเฝาระวง Passive surveillance คอ การเฝาระวงโรคทเกดจากการใชผลตภณฑกญชาทไมปลอดภยใน
เชงรบ โดยการน�าฐานขอมลผปวยในระดบโรงพยาบาล ไปใชในการวางแผนการเฝาระวง ในระดบชมชน เพอใหเกด
กระบวนการแกไขปญหาการกระจายผลตภณฑกญชาทไมเหมาะสมในชมชนตอไป
กระบวนการในการสบคนหาปญหาและเฝาระวงจากการใชผลตภณฑกญชาทางการแพทยและผลตภณฑกญชา
ทไมเหมาะสม
การเฝาระวงผปวยทใชผลตภณฑกญชาและเขารบการรกษาทโรงพยาบาลจะพบปญหาจากกรณทผปวยไดรบ
ผลกระทบจากการใชผลตภณฑกญชาทางการแพทยในโรงพยาบาลหรอไดรบผลตภณฑกญชาทไมเหมาะสมรวมถงการ
ไดรบกญชาจากแหลงกระจายยาทไมเหมาะสม
ร�ยละเอยดขนตอนก�รปฏบตง�น
1.แพทย/พยาบาลประเมนภาวะโรคของผปวยทมความสมพนธกบการใชผลตภณฑกญชา
2. สงตอผปวยเขาพบเภสชกร เพอจดท�าขอมลและประเมนอาการไมพงประสงค ตามระบบADRบนทกใน
ระบบของโรงพยาบาลและรายงานHPVC
3.หากพบวามสาเหตจากการใชกญชาทไมปลอดภยหรอการไดรบจากแหลงกระจายทไมเหมาะสมสอบถาม
ถงแหลงทมาของผลตภณฑดงกลาวสงตอขอมลใหเภสชกรปฐมภม เพอจดการปญหาผลตภณฑกญชาทไมเหมาะสม
ในชมชน
4. เภสชกรรวบรวมขอมล เพอเฝาระวงความเสยงในพนทในดานผลตภณฑกญชาทไมปลอดภยและสงผล
กระทบทางสขภาพ บรณาการการจดการความเสยงในบรบทการท�างานรวมกบคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวต
ระดบอ�าเภอหรอคณะกรรมการ/คณะท�างานทเกยวของ
69คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
6.6.2 ก�รเฝ�ระวงปญห�ด�นผลตภณฑกญช�เชงรก (Active surveillance) ในชมชน คอ
การเฝาระวงความเสยงของประชาชน/ผปวยจากการใชผลตภณฑกญชาอยางไมเหมาะสมในระดบบคคลครอบครวและ
ชมชน
ส�ม�รถพจ�รณ�คว�มเสยงของผลตภณฑไดแก
1.ผลตภณฑกญชาทไมไดรบอนญาตและการผลตไมไดมาตรฐาน
2.ไมมขอมลแหลงทมาหรอระบชอ–ทอยผผลตทชดเจนเพอตรวจสอบยอนหลงไดเมอเกดปญหา
3.โฆษณาเกนจรงอวดอางสรรพคณวาไดผลดอยางนาอศจรรย
ก�รดำ�เนนก�รเฝ�ระวงปญห�ผลตภณฑกญช�เชงรก ส�ม�รถแบงไดเปน 2 ระดบ คอ
1. ก�รเยยมบ�นโดยทมสหวช�ชพ
การเยยมบานโดยทมสหวชาชพ รวมกบเภสชกร เพอคนหาปญหาดานยาและผลตภณฑกญชาเชงรก
เพอทราบปญหาคนหาสาเหตและการสงผลกระทบตอภาวะโรคของผปวยไดอยางรวดเรวและน�าไปสการแกไขปญหา
ดานความรและพฤตกรรมไดอยางถกตองและสามารถจดการยาและผลตภณฑกญชารวมกนอยางปลอดภยในชมชนได
2. ก�รคดกรองและสงตอผปวยทเกดจ�กผลตภณฑกญช� ย�หรอผลตภณฑสขภ�พทไมเหม�ะสม
ระบบการคนหาคดกรองสงตอประชาชนหรอผปวยทไดรบผลตภณฑกญชายาหรอผลตภณฑสขภาพ
ทไมเหมาะสมโดยอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน(อสม.)และทมสหวชาชพมขนตอนการด�าเนนการดงน
2.1.1จดอบรมเพอชแจงการเกบขอมลแกอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน(อสม.)และ
ทมสหวชาชพรวมถงเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล
2.1.2อสม.ในแตละหมบานถาพบอาการขางเคยงหรออาการไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑกญชา
แนะน�าใหไปโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลหรอโรงพยาบาลแมขาย
2.1.3เมอผปวยมาถงโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลเจาหนาทท�าการตรวจประเมนเพมเตมและ
สงตวคนไขพรอมแบบสงตอผปวยใหคนไขน�าไปโรงพยาบาลแมขาย
2.1.4เมอผปวยมาถงโรงพยาบาลแมขายใหผปวยยนใบสงตวเพอเขาระบบการรกษาตามปกตแพทย
ตรวจรางกายและสงตรวจทางหองชนสตรประกอบการวนจฉยตอไป
2.1.5 สงขอมลผปวยพบเภสชกร เพอซกประวตและบนทกในระบบรายงาน ขอมลดงกลาวจะเปน
ประโยชนในการน�าขอมลผลตภณฑไปตรวจสอบเฝาระวงและแกไขปญหาจากการใชผลตภณฑกญชา/ยาและผลตภณฑ
ทไมเหมาะสมตอไป
6.6.3 องคคว�มรและก�รสร�งคว�มตระหนกรด�นผลตภณฑกญช� ความรอบรดานสขภาพ(health literacy) เปนทกษะทางปญญาและสงคมทจะท�าใหประชาชนเขาถง เขาใจ
ขอมลความรทส�าคญและจ�าเปนไดดวยตนเองสามารถประเมนกลนกรองตอบโตซกถามและตดสนใจจดการสขภาพ
ของตนเองไดอยางเหมาะสมโดยแบงทกษะเปน3ทกษะดงน
ขนท 1ทกษะขนตนหรอการใชงานทวไป
ประชาชนมความรขอมลทวไปของกญชาประโยชนและโทษของกญชาขอหามใชและขอควรระวงเปนตน
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย70
ขนท 2ทกษะการสอสารและทกษะปฏสมพนธ
ประชาชนสามารถกลนกรองและท�าความเขาใจขอมลผลตภณฑกญชาจากหลายแหลงทงจากทไดรบโดยตรง
จากบคลากรดานสาธารณสขหรอขอมลอนๆทไดรบเชนการบอกตอการคนจากอนเทอรเนตเปนตน
ขนท 3ทกษะในระดบทสงขน
ประชาชนสามารถวเคราะห มการน�าขอมลมาปรบใชไดอยางเหมาะสม การสรางทกษะความรอบรดาน
ผลตภณฑกญชาซงตองอาศยปจจยสนบสนนหลายอยางจากครอบครวชมชนคนในชมชนสามารถชวยหนนเสรมกน
และกน
6.6.4) แนวท�งก�รสร�งก�รมสวนรวมของเครอข�ย (Community Participation) แนวทางการสรางการมสวนรวมของเครอขายภาคประชาชนหรอภาคประชาสงคม เพอใหเกดความตอเนอง
และเกดประโยชนตอชมชนสามารถด�าเนนการไดดงน
เตรยมขอมล ประเดนปญห�/สถ�นก�รณ
-ศกษาขอมลท�าความเขาใจปญหาหรอสถานการณทเกดขนผลกระทบเชอมโยงทงในระดบประเทศ
จงหวดและชมชน
- ศกษาบรบทชมชน ผมสวนเกยวของ รวมถงปจจยก�าหนดสขภาพของคนในชมชน (พฤตกรรม ,
สภาพแวดลอม,กลไกหรอระบบทเกยวของ)
-ศกษาแนวทางการแกไขปญหาเพอออกแบบระบบการด�าเนนงานรวมกบชมชน
ก�รสร�งคว�มร คว�มเข�ใจ ประเดนปญห�แกผเกยวของทงในโรงพย�บ�ลและในชมชน
-ใหความรแลกเปลยนประเดนปญหารวมกบผเกยวของผานการประชมผบรหารและคณะกรรมการ
ทเกยวของทงในโรงพยาบาลและในชมชน
-ใหความรแกแกนน�าชมชนไดแกอาสาสมครประจ�าต�าบลผน�าชมชนผน�าศาสนาสอสารประเดน
ปญหาเพอรวมวางแนวทางแกไขปญหาในชมชน
-รวมก�าหนดเปาหมายRoadMapการด�าเนนงานกบแกนน�าชมชนเพอใหเหนทศทางการด�าเนน
งานรวมกน
-เสรมพลงใหแกนน�าชมชนมความรความเขาใจสามารถสอสารตอกบคนในชมชนได
-สรางเครอขายเขามารวมท�ากจกรรมตางๆทจดขนเพอเสรมพลงใหเกดการมสวนรวมสามารถผลก
ดนใหเกดกจกรรมตอเนองในชมชนได
ก�รแลกเปลยนเรยนร ประเดนปญห�รวมกบเครอข�ยอย�งตอเนอง
-ประชมคนขอมลกจกรรมผลการด�าเนนงานพรอมทงปญหาและอปสรรคเสนอเครอขายเพอกระตน
ใหเกดการรบรมสวนรวมในการแกไขปญหา
-จดเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางเครอขายเพอกระตนใหเกดการแสดงความคดเหนน�ามาสแนวทาง
แกไขใหมๆได
-เสรมพลงใหเครอขายสามารถวางแผนแกไขปญหาเฝาระวงรวมถงก�าหนดกตกาชมชนได
71คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
เอกส�รอ�งอง
1.UNODC(2008)TREATNET-DrugDependenceTreatment:Community-BasedTreatment.GoodPracticeDocument.
Retrievedfromhttp://www.unodc.org/docs/treatment/CBTS_A-B_24_01_09_accepted.pdf
2.UNODC(2014).GuidanceforCommunity-BasedTreatmentandCareServicesforPeopleAffectedbyDrugUseand
DependenceinSoutheastAsia.Bangkok:UnitedNationsOfficeonDrugsandCrimeRegionalOfficeforSoutheast
AsiaandthePacific.
3.ศนยอ�านวยการปองกนและปราบปรามยาเสพตดกระทรวงสาธารณสข(2561).แนวทางการบ�าบดฟนฟผใชยาเสพตดโดยใชชมชน
เปนศนยกลาง.
4.สถาบนบ�าบดรกษาและฟนฟผตดยาเสพตดแหงชาตบรมราชชนน(2562).แนวทางการด�าเนนงานการบ�าบดฟนฟโดยการมสวนรวม
ของชมชนและแนวปฏบตทด[Communitybasedtreatmentandrehabilitation(CBTx)andBestPractices]
5.ศยามลเจรญรตนวชรพงษพมชนองคณาชนเดชอภนนทอรามรตน(2560).โครงการส�ารวจและตดตามสถานการณพชกระทอม
ในบรบทสงคมไทย เพอสรางแนวทางการควบคมพชเสพตดอยางบรณาการจากชมชน. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณ¬มหาวทยาลย
ศนยวชาการสารเสพตดภาคเหนอและสถาบนส�ารวจและตดตามการปลกพชเสพตดส�านกงานป.ป.ส.
6.คณะกรรมการควบคมและปองกนพชกระทอมต�าบลน�าพอ�าเภอบานนาสารจงหวดสราษฎรธาน (2561).ธรรมนญต�าบลเพอการ
ควบคมพชกระทอมและสรางชมชนเขมแขงปลอดยาเสพตดพชกระทอมพนทต�าบลน�าพอ�าเภอบานนาสารจงหวดสราษฎรธาน.
7.ผศ.ดร.นพ.อภนนทอรามรตนประธานราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครวแหงประเทศไทย
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย72
บทท 7สรประบบแนวท�งก�รดแลผปวยย�เสพตดประเภทกญช�
ในประเทศไทย
7.1 ก�รว�งแผนระบบก�รดแลผปวยทใชกญช�
การวางระบบอปทาน ( Supply ) ของกญชาทางการแพทย โดยส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยาเปน
ผควบคมก�ากบระบบการผลตการปลกและการกระจายไปสสถานบรการทางการแพทยทมบรการกญชาทาการแพทย
(ทงแพทยแผนปจจบนแพทยแผนไทยและหมอพนบาน)
73คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
7.2 ก�รวเคร�ะหขอมลปรม�ณคว�มตองก�รใชกญช�ท�งก�รแพทย
จากขอมลการลงทะเบยนเพอขอใชกญชาทางการแพทยของอย.( ตามขอบงชทางการแพทย ) โดยสวนใหญ
เปนผมาแจงในโรคทอาจใชกญชาทางการแพทยในระดบขอบงใชทนาจะไดประโยชนหรอยงขาดหลกฐานเชงประจกษ
โดยพบโรคทประสงคจะขอใชล�าดบคอปวดศรษะนอนไมหลบโรคหวใจและเบาหวานซงเปนกลมโรคทยงขาด
หลกฐานเชงประจกษในการใชกญชาทางการแพทยโดยสวนใหญกระจายตวอยในจงหวดกรงเทพ เชยงใหม เชยงราย
ชลบรสราษฎรธาน
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย74
7.3 ก�รวเคร�ะหขอมลทรพย�กรบคล�กรท�งก�รแพทย และแพทยแผนไทย/พนบ�น
ทวประเทศ ทผ�นก�รอบรมก�รใชกญช�ท�งก�รแพทย
บคลากรทางการแพทยทสามารถใชกญชาทางการแพทยไดประกอบดวยผประกอบวชาชพแผนปจจบน(ผาน
การอบรมจากหลกสตรทกรมการแพทยรบรองแลว5รนเปนจ�านวน1,677คน)แพทยแผนไทยผานการอบรมหลกสตร
ตามกรมแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกรบรองแลว เปนจ�านวน2,945คน กระจายตวอยครบทกจงหวดของ
ประเทศไทย
สถ�นททขนทะเบยนและไดรบอนญ�ต ผลต หรอ
จำ�หน�ยทงหมด 21 แหง ทวประเทศแผนภมแสดงการกระจายตวของแหลงสถานททขนทะเบยน
และไดรบอนญาตผลตหรอจ�าหนายทงหมด
-ขอมลณวนท14กค2562
http://hemp.fda.moph.go.th/FDA_MARIJUANA/staff/
marijuana_report_public
75คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
จำ�นวนบคล�กร
ทผ�นก�รอบรมก�รใชกญช�ท�งก�รแพทยจากแผนภมแสดงการกระจายตวของบคลากรทสามารถสงใช
กญชาทางการแพทย พบวามครบทง 76 จงหวด รวมทง
กรงเทพมหานคร
ขอมลณวนท14กค2562
http://hemp.fda.moph.go.th/FDA_MARIJUANA/staff/
marijuana_report_public
7.4 แนวท�งก�รบำ�บด ดแล สงตอ และเชอมโยงในระบบservice planฉกเฉน สขภ�พจต
และ ย�เสพตด
การวางแผนระบบการใชกญชาทางการแพทยโดยใชโมเดลหวงโซอปทาน(supplychain)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย76
ระบบอปท�น (supply) จดหาผลตภณฑกญชาทางการแพทย
ในหมวดหม ยากญชาทางการแพทย การผลตอย ในความรบผดชอบขององคการเภสชกรรม
โรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศรรวมทงมหาวทยาลยและรฐวสาหกจทลงทะเบยนทเขารวมในการปลก
ในหมวดหมน�ามนกญชามกรมการแพทยแผนไทยฯเปนหนวยงานหลกในการผลต
ในหมวดหมกญชาตามต�ารบแพทยแผนไทยมการผลตหลกอยในความรบผดชอบของกรมการแพทย
แผนไทยฯโรงพยาบาลสมเดจเจาพระยาอภยภเบศรรพ.อทองรพ.เดนชยรพ.ปาซางรพ.ทาฉางรพ.พระอาจารยฝน
ดานบคลากรมหลกสตรทพฒนาโดยกรมการแพทยและกรมการแพทยแผนไทยฯเปนผควบคมและ
ผลตบคลากรใชกญชาทางการแพทย
ระบบก�รบรก�ร
ขบเคลอนผานกลไกลserviceplanสาขากญชาทางการแพทยแผนบรณาการรวมกบสาขาpalli-
ativecareมะเรง เวชกรรมทวไปปฐมภมแพทยแผนไทยโดยจดใหมบรการกญชาทางการแพทย(แผนปจจบน)ใน
โรงพยาบาลศนย ตามเขตสขภาพ 13 แหงทวประเทศ และจดใหมโรงพยาบาลทจดบรการทางการแพทยแผนไทย
น�ารอง7แหงคอรพ.เจาพระยาอภยภเบศรโรงพยาบาลหนองฉางโรงพยาบาลดอนตมโรงพยาบาลเดนชยโรงพยาบาล
พระอาจารยฟนโรงพยาบาลคเมองโรงพยาบาลทาฉาง
ผใชย�กญช�ท�งก�รแพทย (consumer)
โดยแบงผใชยากญชาทางการแพทยเปน4กลมคอ
1.กลมทไดประโยชน(มหลกฐานเชงประจกษ)
2.กลมทนาจะไดประโยชน(มหลกฐานเชงประจกษยงไมเพยงพอ)
3.กลมทอาจไดประโยชน(ยงขาดหลกฐานเชงประจกษ)
4.กลมทใชตามต�ารบแพทยแผนไทย16ต�ารบ
ระบบเฝ�ระวงก�รใชย�กญช�ท�งก�รแพทย(customer care)
การเฝาระวงการใชยากญชาทางการแพทยทอาจเกดปญหาฉกเฉนทงภาวะเกนขนาด(intoxication)
หรอมภาวะถอนพษ(withdrawal)ผานการดแลในกลไกการขบเคลอนของserviceplanสาขาอบตเหตและฉกเฉน
หรอการใชยากญชาทางการแพทยผดวตถประสงค(abuse)ภาวะตด(dependence)หรออาการทางจตเฉยบพลน
จากกญชา(inducepsychosis)
77คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
ระบบเฝ�ระวง (Regulator) โดยมส�านกงานเลขาธการอาหารและยาเปนผเฝาระวงโดยอาศยฐานขอมลHPVC
ขอเสนอแนะแนวท�งก�รดแลผปวยทมก�รใชกญช�
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย78
ก�รดำ�เนนง�น ระบบขอมล แหลงงบประม�ณ
ก�รใชกญช�แพทยแผนปจจบน
HPVC UC
ก�รใชกญช�ท�งก�รแพทยแผนไทย/พนบ�น
HPVC UC
Acute Care HPVC สปสช.
บำ�บดย�เสพตด บสต. แผนง�นบรณ�ก�ร
การวางแผนการใชกญชาทางการแพทยอาศยการลงขอมลHPVCส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยารวม
ถงอาการขางเคยง และอาการไมพงประสงคจากการใชกญชา และ ขอมล บสต. (ศอ.ปส.สธ) ในกรณเปนผใชผด
วตถประสงคแหลงงบประมาณในการสนบสนนการใชกญชาทางการแพทย(อยในขนตอนกระบวนการพจารณา)
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย79
ภ�คผนวก
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย80
81คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
ทปรกษ�
1. นายแพทยสขมกาญจนพมาย ปลดกระทรวงสาธารณสข 2.นายแพทยประพนธตงศรเกยรตกล รองปลดกระทรวงสาธารณสข 3.นายแพทยพศษฐศรประเสรฐ รองปลดกระทรวงสาธารณสข 4.นายแพทยธงชยเลศวไลรตนพงศ ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสขเขตสขภาพท1 5.นายแพทยสวสดอภวจนวงศ สาธารณสขนเทศกเขตสขภาพท8 6.นายแพทยธรพงษตนาค ผอ�านวยการกองบรหารการสาธารณสข
บรรณ�ธก�ร
1.นายแพทยชลอวฒนอนปา ผชวยผอ�านวยการศนยอ�านวยการปองกนและ ปราบปรามยาเสพตดกระทรวงสาธารณสข2.นายแพทยชรนทรดปนตา ผชวยผอ�านวยการศนยอ�านวยการปองกนและ ปราบปรามยาเสพตดกระทรวงสาธารณสข3.นายแพทยอภศกดวทยานกลลกษณ ผชวยผอ�านวยการศนยอ�านวยการปองกนและ ปราบปรามยาเสพตดกระทรวงสาธารณสข
ผชวยบรรณ�ธก�ร
1.นางรภสพศาธนสษฐจ�ารญ ศนยอ�านวยการปองกนและปราบปรามยาเสพตด กระทรวงสาธารณสข 2.นางอบลศรประเสรฐ ศนยอ�านวยการปองกนและปราบปรามยาเสพตด กระทรวงสาธารณสข 3.นายเลศวรฤทธคาดสนท ศนยอ�านวยการปองกนและปราบปรามยาเสพตด กระทรวงสาธารณสข
คณะผจดทำ�
บทท 1 สถานการณนโยบายและกฏหมายทเกยวของ 1.เภสชหญงศรณยา ชวนชย ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา 2.นางสาวพรรณพไล ไอยวรรณ ส�านกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด
3.เภสชกรหญงมงขวญ ธนเศรษฐกร ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา
คณะทำ�ง�น
คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย82
บทท 2 ขอบงชการใชกญชาทางการแพทย(แผนปจจบนและแผนไทย) 1.นายแพทยปราโมทยเสถยรรตน รองอธบดกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก
2.นายแพทยองกรภทรากร สถาบนบ�าบดรกษาและฟนฟผตดยาเสพตดแหงชาต บรมราชชนน 3.เภสชกรหญงศรพรฉวานนท ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา 4.เภสชกรหญงสชาอเจรญ ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา 5.เภสชกรหญงวณานตยสทธ ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา 6.นางณปภาสรศภกฤตกล กรมวทยาศาสตรการแพทย
บทท 3 แนวทางการดแลผปวยทไดรบกญชาในกรณฉกเฉน
1.พล.อ.ต.นพ.เฉลมพรบญศร ระธานวทยาลยแพทยฉกเฉนแหงประเทศไทย 2.นายแพทยสญชยชาสมบต รองเลขาธการสถาบนการแพทยฉกเฉน 3.แพทยหญงอลสายาณะสาร กองสาธารณสขฉกเฉน 4.แพทยหญงพลอยไพลนรตนสญญา โรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร
5.นางพรทพยวชรดลก สถาบนการแพทยฉกเฉน
บทท 4แนวทางการดแลผปวยทมปญหาการใชกญชาแบบผปวยนอกและผปวยใน(stabilizeandmaintenance) 1.นายแพทยบรนทรสรอรณสมฤทธ กรมสขภาพจต
2.นายแพทยณฐพลโชคไมตร ราชวทยาลยจตแพทยแหงประเทศไทย 3.นางกฤษณาจนทรตร กรมสขภาพจต
บทท 5 แนวทางการดแลผปวยทใชกญชาฟนฟในสถานบ�าบดฟนฟในระยะยาว 1.นายแพทยองกรภทรากร สถาบนบ�าบดรกษาและฟนฟผตดยาเสพตดแหงชาต บรมราชชนน 2.นายกงจกรสอนลา สถาบนบ�าบดรกษาและฟนฟผตดยาเสพตดแหงชาต บรมราชชนน
บทท 6 แนวทางการดแลผปวยทใชกญชาในโรงพยาบาลชมชนและระบบนเวศนในชมชน(ระดบต�าบลอ�าเภอจงหวด) 1.ผศ.ดร.นพอภนนทอรามรตน ประธานราชวทยาลยแพทยเวชศาสตรครอบครว แหงประเทศไทย 2.นายแพทยโกเมนทรทวทอง ส�านกสนบสนนระบบสขภาพปฐมภม 3.เภสชกรหญงนชนอยประภาโส กองบรหารการสาธารณสข
83คำ�แนะนำ�ก�รดแลรกษ�ผปวยทมก�รใชกญช�ในประเทศไทย
บทท 7 สรประบบแนวทางการดแลผปวยยาเสพตดประเภทกญชาในประเทศไทย 1.นายแพทยชลอวฒน อนปา ศนยอ�านวยการปองกนและปราบปรามยาเสพตด
กระทรวงสาธารณสข 2.นางอจฉรา วไลสกลยง กองบรหารการสาธารณสข