ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑

ความหมายของระบบสารสนเทศภมศาสตร

ระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System: GIS) หมายถง เครองมอ

ทใชระบบคอมพวเตอร เพอชวยในการน าเขา จดเกบ จดเตรยม ดดแปลง แกไข จดการ และ

วเคราะห พรอมทงแสดงผลขอมลเชงพนท ตามวตถประสงคต าง ๆ ทก าหนดไว ดงนน GIS จงเปน

เครองมอทมประโยชนเพอใชในการจดการ และบรหารการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

และสามารถตดตามการเปลยนแปลงขอมลดานพนท ใหเปนไปอยางมประสทธภาพ เนองจากเปน

ระบบทเกยวของกบระบบการไหลเวยนของขอม ล และการผสมผสานขอมลจากแหลงตางๆ เชน

ขอมลปฐมภม (Primary Data) หรอขอมลทตยภม (Secondary Data) เพอใหไดสารสนเทศทมคณคา

และสามารถน าไปใชในการบรหารจดการไดอยางมประสทธภาพ

องคประกอบของระบบสารสนเทศภมศาสตร

ระบบสารสนเทศภมศาสตร มองค ประกอบทส าคญอย ๕ สวน คอ ขอมล /สารสนเทศ

(Data/Information), เครองคอมพวเตอรและอปกรณตาง ๆ (Hardware), โปรแกรม (Software), และ

บคลากร (User/People), และขนตอนการท างาน (Procedure)

ขอมล (Data/Information)

ขอมลทจะน าเขาสระบบสารส นเทศภมศาสตรควรเปนขอมลเฉพาะเรอง (Theme) และ

เปนขอมลทสามารถน าไปใชในการตอบค าถามตางๆ ไดตรงตามวตถประสงค เปนขอมลทมความ

ถกตองและเชอถอได และเปนปจจบนมากทสด โดยขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตรแบงออกได

เปน 2 ประเภท คอ ขอมลเชงพนท (Spatial Data) และขอมลอธบาย (non-Spatial Data or Attribute Data)

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒

ขอมลเชงพนท (Spatial Data)

เปนขอมลทแสดงต าแหนงทตงทางภมศาสตร (Geo-Reference Data) ของรปลกษณ

ของพนท (Graphic Feature) ซงมอย 2 แบบ คอ ขอมลทแสดงทศทาง (Vector Data) และขอมลท

แสดงเปนตารางกรด (Raster Data) โดยขอมลทมทศทาง ประกอบดวยลกษณะ ๓ อยาง คอ

- ขอมลจด (Point) เชน ทตงหมบาน โรงเรยน หรอวดเปนตน

- ขอมลเสน (Line) เชน ถนน แมน า เปนตน

- ขอมลพนท หรอเสนรอบรป (Polygon) เชน แหลงน า ผวดน เปนตน

Point Feature : ต าแหนงพกด ไมมขนาดและทศทาง

Line Feature : มระยะและทศทางระหวาง

จดเรมตน และจดสนสด แตมมความกวาง

Polygon Feature : ระยะและทศทาง

ระหวางจดเรมตน และจดสนสด ท

ประกอบกนเปนรปหลายเหลยมมขนาด

พนท และเสนรอบรป

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๓

ขอมลประเภทราสเตอร (Raster Data) จะเปนลกษณะตารางสเหลยมเลกๆ (Grid Cell or

Pixel) เทากนและตอเนองกน ซงสามารถอางองคาพกดทางภมศาสตรได ขนาดของตารางกรดหรอ

ความละเอยด (Resolution) ในการเกบขอมลจะใหญหรอเลกขนอยกบการจดแบงจ านวนแถว (Row)

และจ านวนคอลมน (Column) ตวอยางขอมลทจดเกบ โดยใชตารางกรด เชน ภาพดาวเทยม หรอ

ขอมลระดบคาความสง (Digital Elevation Model: DEM) เปนตน

ลกษณะของขอมลประเภทราสเตอร (Raster)

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๔

เครองคอมพวเตอรและอปกรณตาง ๆ

เครองคอมพวเตอร รวมกนเรยกวา ระบบฮารดแวร (Hardware) จะประกอบดวย

คอมพวเตอร อปกรณการน าเขา เชน Digitizer, Scanner, Global Positioning System (GPS), อปกรณ

อานขอมล เกบรกษาขอมล และแสดงผลขอมล เชน Printer Plotter เปนตน ซงอปกรณแตละชนดจะ

มหนาทและคณภาพแตกตางกนออกไป

โปรแกรมหรอซอฟตแวร (Software)

Software หมายถง โปรแกรมทใชในการจดการระบบ และสงงานตางๆ เพอใหระบบ

ฮารดแวรท างาน หรอเรยกใชข อมล ทจดเกบในระบบฐานขอมลมาท างานตามวตถประสงค

โดยทวไปชดค าสงหรอโปรแกรมของระบบสารสนเทศภมศาสตร จะประกอบดวย หนวยน าเขา ขอมล

หนวยเกบขอมลและการจดการขอมล หนวยวเคราะห หนวยแปลงขอมล หนวยแสดงผล และหนวย

ตอบโตกบผใช (User Interface)

บคลากร (Human Resource)

บคลากร จะประกอบดวยนกวเคราะหหรอสรางระบบ (Analyst) และผใชสารสนเทศ

(User) โดยผใชระบบหรอผช านาญการ GIS จะตองมความช านาญในหนาท และไดรบการ ฝกฝน

มาแลวเปนอยางด พรอมทจะท างานไดเตมความสามารถ โดยทวไปผใชระ บบจะเปนผเลอกระบบ

ฮารดแวรและซอฟตแวร เพอใหตรงตามวตถประสงค และสนองตอบความตองการของหนวยงาน

สวนผใชสารสนเทศ (User) คอ นกวางแผน หรอผมอ านาจตดสนใจ (Decision-maker) เพอน าขอมล

มาใชในการแกไขปญหาตางๆ

ขอจ ากดของระบบ GIS

GIS เปนเพยงเครองมอ (tool) ทชวยในการวเคราะหขอมลเชงพนท ทสามารถท าได

อยางรวดเรว และมประสทธภาพ แตอยางไรกตาม GIS ไมสามารถท าอะไรไดทกอยาง เชน

๑)GIS ไมสามารถปรบปรงคณภาพของขอมลดบ (Raw data) ใหมความถกตอง หรอ

แมนย าขนได ยกตวอยางเชน การน าเขาขอมลจากแผนทดน มาตราสวน 1:100,000 ถงแมวา GIS จะ

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๕

สามารถพมพแผนทเปนมาตราสวน 1:50,000 ได แตกไมไดหมายความวา ขอมลนนจะมความ

แมนย ามากขน

๒) GIS ไมสามารถระบความผดพลาดของขอมลได ยกตวอยางเชน เจาหนาท GIS ได

น าเขาขอมลชดดน แตไดก าหนดรหสของขอมลผดไปจากรหสในแผนทตนฉบบ GIS ไมสามารถบอก

ไดวาพนทดงกลาวใหรายละเอยดขอมลผด

๓) GIS ไมสามารถเปรยบเทยบคณภาพขอมลแตละชนขอมล หรอขอมลทมาจากแตละ

แหลงวาขอมลชดใด หรอหนวยงานใดผลตขอมลทมคณภาพมากนอยกวากน

๔) GIS ไมสามารถระบไดวาแบบจ าลองในการวเคราะห หรอเงอนไขตางๆ ท

นกวเคราะห GIS หรอผมอ านาจตดสนใจไดเลอกไปนน ถกตองหรอไม เพระ GIS เปนเพยงเครองมอ

ทน ามาใชในการวเคราะหขอมลเทานน

๕) GIS ไมทราบมาตรฐานหรอรปแบบแผนทท เปนสากล ยกตวอยางเชน ขอมล GIS ชด

เดยวกน แตถาใหนกวเคราะห GIS จ านวน ๒ ทาน มาจดท าแผนทจะไดแผนทไมเหมอนกน ความ

สวยงามแตกตางกน ขนอยกบประสบการณและความรของผผลตแผนทเปนหลก

๖) GIS ไมสามารถทดแทนความร ความสามารถ ของผเชยวชาญได ยกตวอยางเชน

การวเคราะหหาพนททเหมาะสมตอการใชประโยชนทดน ยงมความจ าเปนทจะตองมผเชยวชาญเรอง

ดนและการวางแผนการใชทดน เปนผก าหนดปจจยหรอเงอนไขตางๆ นก วเคราะห GIS ถงแมวาจะม

ประสบการณในการใชโปรแกรม หรอมขอมลเช งพนทและขอมลอธบายครบถวน ไมสามารถ

ด าเนนการวเคราะหใหไดผลเปนทถกตองตามหลกวชาการได เพราะไมไดมความรในเรองนนๆ

การท างานของระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS Operation System)

การท างานของระบบสารสนเทศภมศาสตรประกอบดวย ๔ ขนตอนหลก ๆ คอ

๑) การวเคราะหปญหาหรอการก าหนดวตถประสงค

การก าหนดวตถประสงค เปนขนตอนแรกและส าคญทสดในการด าเนนงานทเกยวกบ

ระบบสารสนเทศภมศาสตร ทงนนกวเคราะห GIS ตองทราบวตถประสงคทชดเจนกอนการ

ด าเนนงานในขนตอนตางๆ วาตองการแกไขปญหาอะไร ปญหาดงกลาวสามารถตอบไดโดย GIS

หรอไม และผลทคาดวาจะไดรบจากการวเคราะหคออะไร และใครจะเปนผน าผลการวเคราะหไปใช

ในขนตอนตอไป

๒) การจดเตรยมฐานขอมล

– การน าเขาขอมล (Data Input) สามารถแบงออกไดเปน ๒ ประเภท คอ การ

น าเขาขอมลเชงพนท (Spatial Data) และขอมลบรรยายหรอขอมลทวไป การน าเขาขอมลเชงพนท

เปนการแปลงขอมลเชงพนทใหเปนขอมลเชงตวเลข (Digital Data) ซงสามารถน าเขาไดหลายวธ เชน

Digitizing Table, คยบอรด (Computer Keyboard) สแกนเนอร (Scanner) น าเขาขอมลแผนฟลม (File

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๖

Importation) และแปลงคาพกดทางภมศาสตรทไดจากเครอง Global Positioning System (GPS) ทงน

โปรแกรม (Software) ทใชในการน าเขามหลายโปรแกรม เชน ArcInfo, ArcView, MapInfo, SPAN,

ERDAS เปนตน สวนการน าเขาฐานขอมลทมความสมพนธกบขอมลเชงพ นทสามารถน าเขาโดย

โปรแกรม Spreadsheet หรอโปรแกรมทวไป เชน Excel, Lotus, FoxPro, Word หรอโปรแกรม GIS

๓)การจดเกบขอมลเชงพนทในระบบสารสนเทศภมศาสตร (Cartographic

Representation)

– ขอมลประเภท Vector ซงประกอบดวยขอมล ๓ ประเภท คอ จด ลายเสน

และพนทหรออาณาบรเวณ ขอมลดงกลาวจะถกจดเกบโดยอางองจากคาพกดทางภมศาสตร ทงน

รหสของขอมลอาจเรยงตามล าดบของการน าเขา หรอเรยงตามคารหสทถกก าหนดโดยผใชระบบ

(User ID) ยกเวนขอมลกรดทจดเกบตามต าแหนงของแนวตง (Column) และแนวนอน (Row)

๔) ความสมพนธทางพนท (Spatial Topology) ขอมลประเภท Vector โดยทวไปจะม

ระบบการจดเกบขอมลเฉพาะของขอมลแตละลกษณะ (Each Graphic Object) ซงลกษณะ

ความสมพนธของขอมลเชงพนทและขอมลบรรยายในระบบการจดเกบแบบนเรยกวา ความสมพนธ

เชงพนท (Spatial Topology) โดยการจดเกบขอมลดงกลาวใชเนอทนอย สามารถวเคราะหขอมลได

รวดเรว และหลงจากไดสราง Topology เรยบรอยแลว ขอมลตาง ๆสามารถน ามาวเคราะหเชงพนทได

๕) การจดเกบและการจดการฐานขอมล (Database) นยมใชโครงสรางต ามหลกการ

ของฐานขอมลเชงสมพนธ (Relational Database) ซงสามารถใชโปรแกรมระบบจดการฐานขอมลเชง

สมพนธ (Relational Database Management System: RDBMS) เพอการจดการฐานขอมล เชน

Microsoft Access, Oracle และ dBase ในการเชอมโยงระหวางขอมลกราฟฟกและ ขอมลลกษณะ

สมพนธได โดยตารางขอมลทใชอธบายขอมลเชงพนทหรอทเรยกวา Attribute จะถกจดเกบในรปแบบ

ทสมพนธกบขอมลเชงพนท เพอใหเปนขอมลทมความถกตองและงายตอการปรบแกและเรยกใช

ขอมลแตละเรองควรแยกเกบเปนคนละแฟมขอมล (File) และแยกจากขอมลกราฟฟกหรอขอมลเชง

พนท แตตองมรายละเอยดในรายการใดรายการหนง (Field) ทมคาและคณลกษณะ (ตวเลขหรอ

ตวอกษร) ทเหมอนกนเพอใชเชอมโยงตารางขอมลเขากบขอมลเชงพนท หรอเชอมโยงตารางขอมล

หนงกบอกตารางหนง

การใชระบบฐานขอมลมขอดดงตอไปน

๑) ลดความซ าซอนของขอมล การน าขอมลเรองเดยวกนมาจดเกบอยางเปนระบบใน

ฐานขอมลหนงและใหบรการแกผใชซงอาจมไดมากกวา ๑ กลม เปนการประหยดทรพยากรและม

ความสะดวกในการควบคมคณภาพของขอมล

๒) เลยงความขดแยงของขอมล ในการด าเนนการกบขอมลไมวาจะเปนการเพม ลบหรอ

แกไขขอมลอาจท าใหเกดความขดแยงของขอมลได

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๗

๓) สามารถก าหนดสทธในการใชขอมลของผใชได การเกบขอมลไวในฐานขอมลซงเปน

ศนยกลางและจดการบรการใหกบผใชหลายกลม ผจดการฐานขอมลสามารถก าห นดสทธในการใช

ขอมลใหกบผใชแตละกลมไดตามระดบความจ าเปนในการใชงาน

๔) สามารถควบคมมาตรฐาน ผบรหารฐานขอมลเปนผควบคมมาตรฐานดานตางๆ ของ

ขอมล การรวมขอมลไวทศนยกลางท าใหการบรหารมาตรฐานด าเนนการไดสะดวก

๕) สามารถควบคมความปลอดภยของฐานขอม ล เนองจากผใชหลายกลมถกก าหนดม

สทธในการเขาใชขอมลแตกตางกนไป การก าหนดระดบของผใชจงเปนกลไกส าคญในการรกษาความ

ปลอดภยของขอมล

๖) สามารถควบคมความคงสภาพ (Integrity) ของขอมล ความคงสภาพขอขอมล

หมายถง การทขอมลมคณสมบตสอดคลองกบความเปนจ รง เชน ขอมลจ านวนนกเรยนตองมคาไม

นอยกวา ๐ เปนตน ในกระบวนการจดการฐานขอมลสามารถก าหนดกฎความคงสภาพของขอมลได

ประโยชนของการใชฐานขอมลจะเดนชดขนส าหรบระบบใหญๆ ซงมผใชหลายคน และขอมลม

ปรมาณมาก ซอฟตแวรระบบสารสนเทศภมศาสตรโดยทวไปไ มไดเปนระบบทมผใชหลายคน (Multi-

user) ดงนนการใชฐานขอมลจงมจดประสงคเพอจดการขอมลปรมาณมากๆ เทานน บทบาทของการ

จดการฐานขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตรจะเดนชดขน หากมการใชเรยกใชขอมลเชงพนทและ

ท าการวเคราะหผานระบบเครอขายคอมพวเตอรซงปจจบนมการพฒนาขนตามล าดบ

การวเคราะหขอมล

ระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS) มความสามารถในการน าเขาขอมลเชงพนทหลายๆ

ชนขอมล (Layer) มาซอนทบกน (Overlay) เพอท าการวเคราะหและก าหนดเงอนไขตางๆ โดยใช

คอมพวเตอรตามวตถประสงค หรอตามแบบจ าลอง (Model) ซงอาจเปนการเรยกคนขอมลอยางงาย

หรอซบซอน เชน โมเดลทางสถตหรอโมเดลทางคณตศาสตร ทงนเนองจากชนขอมลตางๆ ถกจดเกบ

โดยอางองคาพกดทางภมศาสตร มการจดเกบอยางมระบบและประมวลผลโดยใชเครอง คอมพวเตอร

ผลทไดรบจากการวเคราะหจะเปนอกชนขอมลหนงทมลกษณะแตกตางไปจากชนขอมลเดม

การวเคราะหขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตรมหลายรปแบบ ซงในเอกสารนจะ

บรรยายถงการวเคราะห ๔ รปแบบหลก ๆ ดงน

พนทกนชน

การสรางแนวพนทรอบสงใดสงหนงเปนระยะทาง ตามทก าหนด เรยกวา การสราง

พนทกนชน ส าหรบขอมลแบบเวคเตอร สามารถสรางพนทกนชนรอบจด เสน และพนทไดสวนขอมล

ราสเตอรกสามารถสรางพนทกนชนไดเชนกน แตดวยลกษณะโครงสรางขอมลซงเปนกรดเซลล

โดยเฉพาะอยางยงถา กรดเซลลมขนาดใหญ ก ารสรางพนทกนชนกจะยงมความคลาดเคลอนเชง

ระยะทาง ดงนนการสรางพนทกนชนจงมกจะใชส าหรบขอมลแบบเวคเตอร ส าหรบขอมลประเภท

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๘

หนงๆ สามารถสรางพนทกนชนไดหลายชวง (Ring) ตามระยะทางทก าหนด โดยพนทกนชน ๑ ชน

และ ๒ ชนของขอมลประเภทจด

ส าหรบพนทกนชนของพนท (Polygon) สามารถสรางไดหลายลกษณะ โดยสรางออกไป

ดานนอกของพนท และสรางเขามาภายในพนททงนขนอยกบวตถประสงคของการใชงาน เชน การหา

พนทกนชนของขอมลประเภทพนทซงเปนแหลงน าแหงหนง ในการวเคราะหห าแหลงทอยอาศยของ

กวางทอยหางแหลงน าไมเกน ๑ กโลเมตร ดงนนในการพจารณาพนททกวางอาจอาศยอย จะตอง

สรางพนทกนชนออกไปดานนอกของแหลงน าเปนระยะ 1กโลเมตร และอกตวอยางหนง คอ การหา

พนทอนบาลสตวน าทอยหางจากตลงไมเกน ๒ เมตร ดงนนตองสรางพนทกนชนเขามาดานในของ

แหลงน าเปนระยะ ๒ เมตร เปนตน รปแบบของพนทกนชนทสรางออกไปดานนอกและเขามาดานใน

ของขอมลประเภทพนท (Polygon)

การซอนทบขอมลเชงพนท

การซอนทบขอมลเชงพนทเปนการวเคราะหขอมลหลายช นขอมลรวมกน โดยขอมล

เหลานนตองอยในบรเวณเดยวกนและมคณลกษณะตางกน ผลจากการวเคราะหจะท าใหไดชนขอมล

ใหม เชน การวเคราะหความเสยงตอการสญพนธของสงมชวต A โดยชนขอมลทน ามาวเคราะห

รวมกนประกอบดวย การกระจายของสงมชวตชนด X, Y และ Z ซงมอทธพลตอสงมชวต A ชนขอมล

ภมประเทศ ชนขอมลการใชประโยชนทดน ชนขอมลการถอครองกรรมสทธทดน และชนขอมลพนทอนรกษ

การถอครองกรรมสทธ การกระจายของสงมชวต X

การกระจายของสงมชวต Y

การกระจายของสงมชวต Z

ภมประเทศ

การใชประโยชนทดน

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๙

ซอนทบขอมลเชงพนท พนทเสยงตอการสญพนธของสงมชวต ในการซอนทบขอมลม

กระบวนการในการค านวณโดยใชหลกพชคณตบลน (Boolean algebra) ซงมตวด าเนนการ คอ NOT,

AND, OR และ XOR โดยก าหนดใหมพนท A และ B เมอใชตวด าเนนการแบบตางๆ กระท ากบพนท

A และ B จะไดผลลพธดงภาพ

ซอฟตแวรสวนใหญจะมตวด าเนนการเพยง NOT, AND และ OR ถาหากการวเคราะห

จ าเปนตองใช XOR กสามารถผสมผสานตวด าเนนการอนๆ เขาดวยกนโดย

A XOR B = (A OR B) AND NOT (A AND B)

ในการก าหนดตวด าเนนการเพอซอนทบขอมลตองเปนไปตามเงอนไขของการวเคราะห

เชน ในหนองน าแหงหนงก าหนดพนทอนบาลส ตวน าตองอยหางจากตลงไมเกน ๒ เมตร และตองม

ความลกไมเกน ๑ เมตร ดงนนการหาพนททเหมาะสมตองใชชนขอมล ๒ ชน โดยชนขอมลแรกเปน

พนทกนชนทสรางเขาไปในหนองน าเปนระยะ ๒ เมตร สวนชนขอมลทสองเปนพนทในหนองน าทม

ความลกไมเกน ๑ เมตร ในการวเคราะหตองน าชนขอมลทงสองมาซอนทบกนโดยใชตวด าเนนการ

แบบ AND เปนตน

การวเคราะหโครงขาย (Network Analysis)

ในการวเคราะหโครงขายจะเปนการวเคราะหขอมลประเภทเสน (Line) เทานน โดย

ขอมลประเภทเสนในระบบสารสนเทศภมศาสตรประกอบด วยเสนสมมต เชน เสนรง เสนแวง และ

เสนขอบเขตการปกครอง สวนอกประเภทหนงเปนขอมลประเภทเสนทปรากฏอยจรง เชน เสนถนน

เสนแมน า และเสนทางสายไฟฟา ในการวเคราะหโครงขายจะวเคราะหเฉพาะขอมลเสนทปรากฏอยจรง

สวนใหญการวเคราะหโครงขายจะถกน า ไปประยกตใชกบเสนทางคมนาคม เชน การ

เดนทางจากบานไปทท างานตองใชเสนทางใดจงจะเปนระยะทางทสนทสด ในบางกรณการหา

ระยะทางทสนทสดไมใชค าตอบทผวเคราะหตองการ แตสงทตองการกคอเสนทางทดทสดในการ

เดนทางจากบานไปทท างาน ในการหาค าต อบทดทสดขนอยกบปจจยทผวเคราะหตองการน ามา

พจารณารวมดวย เชน ระยะทางตองสนทสด และใชเวลาเดนทางนอยทสด และประหยด คาใชจาย

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๐

มากทสด ดงนนการหาเสนทางจากบานไปยงทท างานโดยใชเงอนไขระยะทางสนทสด กบเสนทางทด

ทสดอาจไดผลจากการวเคราะหแตกตางกน ดงภาพ

ในการวเคราะหเสนทางคมนาคมอยางมประสทธภาพจ าเปนตองมฐานขอมลททนสมย

ไมวาจะเปนเสนทางทตดขนมาใหม และสภาพการจราจร ตลอดจนการน ากฎจราจรเขามารวม

พจารณาในการวเคราะห การวเคราะหในรปแบบนจงตองมความละเอยดในการก าหนดปจจยเพอให

ไดผลการวเคราะหทถกตองและสามารถน าไปใชไดจรง

การวเคราะหพนผว (Surface Analysis)

การวเคราะหพนผวเปนการวเคราะหการกระจายของคาตวแปรหนงซงเปรยบเสมอน

เปนมตท ๓ ของขอมลเชงพนท โดยขอมลเชงพนท มคาพกดตามแนวแกน X และ Y สวนตวแปรท

น ามาวเคราะหเปนคา Z ทมการกระจายตวครอบคลมทงพนท ตวอยางของคา Z ไดแก ขอมลความ

สงของพนท ปรมาณน าฝน อณหภม และราคาทดน เปนตน ผลจากการวเคราะหพนผวสามารถ

แสดงเปนภาพ ๓ มตใหเหนถงความแป รผนของขอมลดวยลกษณะสงต าของพนผวนน การแสดง

ขอมลพนผวสามารถใชโครงสรางขอมลแบบเวคเตอรโดยการใช Triangulated Irregular Network

(TIN) หรอใชโครงสรางแบบราสเตอรโดยการใช Digital Elevation Model (DEM)

– TIN แสดงลกษณะของพนผวโดยการใชรปสามเหล ยมหลายรปซงมดาน

ประชดกนและใชจดยอดรวมกนเรยงตอเนองกนไป โดยคา Z จดเกบอยทจดยอดของสามเหลยม จด

เหลานจะกระจายตวไมสม าเสมอ โดยพนททมความแตกตางของคา Z มากๆ จดจะอยใกลๆ กน แต

พนททมคา Z ไมแตกตางกนนก

– DEM มลกษณะเปนกรดเซลลขนาดเทากนเรยงตอเนองกนครอบคลมทง

พนท คาประจ ากรดเซลลคอคา Z ดงนนคา Z ในพนทจงมการกระจายตวอยางสม าเสมอ ดงภาพ

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๑

ในเบองตนขอมลคา Z ทใชในการวเคราะหพนผวมอยเพยงบางจดในพนทศกษา เชน

ขอมลน าฝนมอยทต าแหนงของสถานน าฝนซงกระจายอยในพนทศกษาเทานน การจะวเคราะหคา Z

จงจ าเปนตองใชการประมาณคาเชงพนท (Spatial Interpolation) ภายใตสมมตฐาน ๒ ขอคอ คา Z

ตองมการเปลยนแปลงแบบตอเนองคอยเปนคอยไป และคา Z ตองมความสมพนธเชงพ นท โดยคา Z

ของจดทไมทราบคาจะมคาใกลเคยงกบจดททราบคาทอยไกลออกไปเปนระยะทางนอยทสด

การวเคราะหพนผวสามารถน าไปประยกตใชไดหลายแนวทาง ไมวาจะเปนการวเคราะห

ภาพตดขวาง การแสดงลกษณะของพนผว การวเคราะหความสามารถในการมองเหน ภม ประเทศ

จากมมมองตางๆ การค านวณปรมาตรของพนท และการแสดงลกษณะภมประเทศรวมกบแผนท

หรอภาพถาย

การแสดงขอมลจากภาพดาวเทยมรวมกบ DEM

การแสดงผลขอมล

ผลทไดรบจากการวเคราะห

ขอมล สามารถน าเสนอหรอแสดงผลไดทงบน

จอคอมพวเตอร (Monitor) ผลตออกเปน

เอกสาร (แผนทและตาราง ) โดยใชเครองพมพ

หรอ Plotter หรอสามารถแปลงขอมลเหลานน

ไปสระบบการท างานในโปรแกรมอนๆ ใน

รปแบบของแผนท (Map) แผนภม (Chart)

หรอตาราง (Table) ได

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๒

ความจ าเปนของ GIS

เนองจากชวตประจ าวนของคนสวนใหญ โดยทวไปจะมความเกยวของกบภมศาสตรไม

มากกนอย การตดสนใจใดๆกตาม มกจะมสวนเกยวของทางดานภมศาสตรเสมอ ดงนนเพอตอบ

ค าถามทวาท าไมตอง GIS นนพอจะกลาวไดวาเทคโนโลย GIS สามารถชวยในการจดการและบรหาร

ขอมลเชงพนท พรอมทงท าใหสามารถเขาใจในความสมพนธของสงตางๆในเชงพนทไดเปนอยางด ซง

เปนรากฐานทดในการตดสนใจอยางฉลาด

การน าระบบคอมพวเตอรมาใชในเทคโนโลย GIS ท าใหผใชสามารถลดเวลาทตองเสยไป

ในการวเคราะหขอมลไดมาก เชนเดยวกบการทส านกพมพน าเสนอขาวสารตางๆ ผา นทางมวลชนได

อยางรวดเรวและในราคาถก เทคโนโลย GIS กจะสามารถท าใหขอมลเชงพนทเปนทแพรหลายและ

แพรกระจายไปสผใชตาง ๆ ได ในขณะเดยวกนกชวยลดตนทนของการผลตการปรบปรง และการ

เผยแพรขอมล

นอกจากน เทคโนโลย GIS ยงสามารถเปลยนรปแบบของการว เคราะหขอมลเชงพนท

โดยเปลยนวธการน าเสนอและการใชประโยชนขอมลเชงพนทเหลานน ขอมลเชงพนทนบวาเปนขอมล

ทสามารถดดแปลงใหมความเหมาะสมกบความตองการดานตางๆไดงายโดยการน าเสนอ เทคโนโลย

GIS เขามาชวย

เมอเปรยบกบการใชแผนทกระดาษ เหนไดวาการใช GIS มขอไดเปรยบมากกวา เปนตน

วา ความสามารถในการปรบปรงแกไขขอมลเชงพนทใหมความทนสมยไดงายกวา หรอความสามารถ

ในการรวบรวมขอมลเชงพนทประเภทตางๆและเกบไวในชดเดยวกน ความสามารถในการปรบขอมล

เชงพนทไดมการเปลยนแปลงและน ามาผลตเปนแผนท ซงสามารถผลตฐานขอมลเชงพนททสามารถ

แสดงขนตอนของการเปลยนแปลงไดอยางตอเนอง ท าใหสามารถประหยดคาใชจายในการวเคราะห

และตรวจสอบขอมล และท าใหกระบวนการวเคราะหขอมลบรรลผลอยางรวดเรว ผทท าหนาทใน

การตดสนใจจะส ามารถวางแผนแลวเปรยบเทยบความเปลยนแปลงทเกดขนไดโดยเปลยนรปแบบ

ของการวเคราะหเปนไปในแบบตางๆซงผลทไดจะสามารถน าเสนอในหลายรปแบบ ในทางตรงกน

ขาม การวเคราะหและการตรวจสอบขอมลโดยอาศยการท าดวยมอ จะท าใหเสยคาใชจายสงเมอ

ผวเคราะหตองการน าเสนอผลงานในลกษณะเชนน

ปจจบน สาขาวชาการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดเปลยนรปแบบได

อยางรวดเรว ทงนมสาเหตมาจากการเปลยนแปลงทางดานเทคโนโลยน ามาใชรวมทงการ

เปลยนแปลงนโยบายทางการเมองมอยสอดคลองกบความตองการทงดานสงคมและการปกครอง ใน

สงคมทตองมการวเคราะหขอมลทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทมความซบซอนและมการ

เปลยนอยางรวดเรว การเขามาของเทคโนโลย GIS ประกอบกบระบบคอมพวเตอร Hardware และ

Software ทมการพฒนาอยางไมหยดยง ท าใหเทคโนโลย GIS เปนเรองกลาวถงฐานะทเปนเครองมอ

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๓

ทมคณสมบตในการบรหาร และจดการทรพยากรและสงแวดลอมไดอยางมประสทธผล เทคโนโลย

GIS ไมใชเพยงแฟชนทผานไป แตเทคโนโลย GIS เปนเครองมอทท าใหทราบถงขอมลเชงพนททอย

ระหวางการเปลยนแปลง หรอทไดเปลยนแปลงไปไดในทกวนน

ประโยชนทไดจากการใช GIS

สามารถผสมผสานขอมลหลายรปแบบ (กราฟฟก ตวอกษร ตวเลข ภาพ) จากแหลงตาง

ๆ ในการวเคราะห นอกจากนยงสามารถท าการปรบเปลยนมาตราสวน เสนโครงแผนท การเชอมตอ

ระวางของแผนท และการผสมผสานขอมลส ารวจจากระยะไกล (Remote Sensing) ได

เพมความสามารถในการแลกเปลยนขอมลระหวางหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ

การประมวลและวเคราะหขอมลมประสทธภาพมากขน เชน สามารถเชอมโยง ขอมล

ดานสงคมเศรษฐกจ การซอนทบของขอมลเชงพนท (Spatial Overlay) สามารถสรางแบบจ าลอ ง

(Model) ทดสอบและเปรยบเทยบทางเลอกกอนทจะมการน าเสนอยทธวธในการปฏบตจรง การ

ปรบปรงแกไขขอมลใหทนสมยไดงาย สามารถจดการกบระบบฐานขอมลขนาดใหญได

ตวอยางการใชประโยชนในดานตาง ๆ โดยใช GIS

GIS ไดถกน ามาใชประโยชนในสาขาหรอหนวยงานดานต าง ๆ อยางกวางขวางท

เกยวของกบการใชขอมลเชงพนทพอสรปไดดงน

๑. การอนรกษ และจดการสงแวดลอม (Environmental Management, Conservation)

การจดการทางพชและสตวในดน (Flora and Fauna) สตวปา (Wild Life) อทยานแหงชาต (National

Park) การควบคมและตดตามมลภาวะ (Pollution Control and Monitoring) และแบบจ าลองดาน

นเวศวทยา (Ecological Modelling)

๒. การจดการดานทรพยากร /การเกษตร (Resources Management / Agriculture) การ

จดการระบบชลประทาน การพฒนาและจดการทดนเพอการเกษตร การอนรกษดนและน า ก าร

จดการทรพยากรธรรมชาต ปาไม และการท าไม ฯ

๓. การวางแผนดานสาธารณะภย (Disaster Planning) การบรรเทาสาธารณะภย การ

ตดตามการปนเปอนของสารพษ และแบบจ าลองผลกระทบอทกภย (Modelling Flood Impacts)

๔. ดานผงเมอง (Urban GIS) การวางแผนผงเมอง การวเคราะหดา นอาชญากรรม ทดน

และภาษทดน ระบบการระบายน าเสย โครงการพฒนาทอยอาศย

๕. การจดการสาธารณปโภค (Facilities Management) การจดการดานไฟฟา ประปา

ทอสงกาซ หนวยดบเพลง ระบบจราจรและโทรคมนาคม

๖. การวเคราะหดานตลาด (Marketing Analysis) การหาท าเลทตงทเหมาะสมในการ

ขยายสาขา ส านกงาน

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๔

นอกจากน การน า GIS มาใชประโยชน ยงมความสมพนธกบความกาวหนาหรอการ

พฒนาวทยาการดาน GIS โดยตรง กลาวคอในชวงแรกการใชประโยชนสวนใหญจะเปนการใชในการ

ส ารวจจดเกบขอมลดานทรพยากรธรรมชาต (Inventory Application) ในระยะตอมามการน า GIS มา

ใชประโยชนทางดานการวเคราะห (Analysis Application) และการวางแผนจดการ ในสาขางานตางๆ

(Management Application)มากขน

ระบบขอมลเชงแผนทในดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ระบบฐานขอมลเชงแผนทดานทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม เปนระบบฐานขอมล

ทสามารถใชประโยชน เพอประกอบและสนบสนนการตดสนใจในเรองเกยวกบทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม โดยมฐานขอมลในเชงคณภาพและขอมลเชงปรมาณหรอตวเลขเชอมโยงกบต าแหนง

ภมศาสตรบนพนโลก ซงสามารถใหรายละเอยดในเรองขอ งทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทม

คณสมบตตางๆ บนพนโลกวามอยทไหน สภาพเปนอยางไรมองคประกอบของสงขางเคยงอะไรบาง

สามารถท าใหเหนภาพรวมไดอยางชดเจนท าใหการวางแผนการจดการและตดตามประเมนผลเปนไป

อยางมประสทธภาพ ซงพอสรปประโยชนทจะ ไดรบดงน

๑. การแสดงแผนทเฉพาะกจ เพอแสดงกจกรรมของมนษยในรปแบบของการใช

ประโยชนทดน รวมทงแสดงต าแหนงทตงวากระจายอยบรเวณใดบางสามารถมองภาพรวมของการ

ใช ทรพยากรธรรมชาตทจะมผลกระทบตอสงแวดลอม

๒. การแสดงขอมลเกยวกบพนทวาเปนอะไร อยทไหน มปรมาณและคณภาพเปน

อยางไรหรอ มอะไร เชน เปนพนทปาไม โรงงานอตสาหกรรม เปนตน

๓. การวดและนบปรมาณ เชน ค านวณพนทของอ าเภอ ของพนทนาขาว ค านวณความ

ยาวของถนน หรอค านวณความหนาแนน เปนตน

๔. การวเคราะหแนวกนชนรอบจด หรออาณาบรเ วณทจะไดรบผลกระทบดาน

สงแวดลอมจากกจกรรมตางๆ หรอแสดงพนททมความเสยงจากการเกดปญหาตางๆ เชนบรเวณท

อยใกลโรงโมหนในรศม ๕๐๐ เมตร บรเวณแมน า หรอแหลงน าทใกลโรงงานอตสาหกรรมทควร

ควบคมดแลเปนพเศษ เปนตน

๕. การซอนขอมล หรอแผน ทหลายๆ ชน ท าใหไดขอมลหลายปจจยในพนทเดยวกน

สามารถวเคราะหสภาพพนทบรเวณเดยวกนจากหลายปจจยไดในเวลาอนสน

๖. การสรางแบบจ าลองเหตการณตางๆ ทเกดขนในพนท สามารถใหค าตอบในการ

แกไขปญหาสงแวดลอมเชน แบบจ าลองความสงของพนท ท าให ทราบความสงต าของพนทภม

ประเทศความลาดชน สามารถวเคราะหพนทจะเกดการ พงทลายดนสง เปนตน

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๕

๗. การปรบปรงฐานขอมลใหทนสมยไดอยางงายและมมาตรฐาน ท าใหสามารถตดตาม

ประเมนผล การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมไดอยางมประสทธภาพ ทงยงสามารถเกบรกษาแล ะ

เรยกแสดงขอมลไดอยางรวดเรวมความถกตองตลอดจนสามารถแลกเปลยนฐานขอมลระหวาง

หนวยงานทเกยวของไดอกดวย

ความรเกยวกบแผนทเบองตน

แผนทเปนอปกรณส าคญอยางหนงทมนษยน ามาใชเปนเครองชวยในการด าเนนกจกรรม

ตางๆ ในชวตประจ าวนนบจากอ ดตจนถงปจจบน แผนทมบทบาทส าคญตอการพฒนาประเทศ การ

เรยนการสอน การประกอบอาชพสาขาตางๆ และการน าไปใชงานดานตาง ๆ เชน ภมศาสตร การ

ส ารวจ ธรณวทยา การเกษตร ปาไม การคมนาคมขนสง กจการทหารต ารวจ ศลปวฒนธรรม

สาขาตางๆเหลาน จะตองอาศยแผนทเปนเครองมอชน าเสมอ

ความหมายของแผนท

แผนท(Map)ตามพจนานกรมศพทภมศาสตร คอ สงทแสดงลกษณะของพนผวโลกทงท

มอยตามธรรมชาตและทปรงแตงขน โดยแสดงลงในพนแบนราบ ดวยการยอใหเลกลงตามขนาดท

ตองการและอาศยเครองหมายกบสญลกษณทก าหนดขน”

กรมแผนททหาร ไดใหค าจ ากด

ความวา “แผนทคอสงซงมนษยสรางขน เพอ

แสดงลกษณะของพนผวพภพ และสงทปรากฏ

อยบนพนผวพภพ ทงทเกดขนเองตาม

ธรรมชาต และทมนษยสรางขนทงหมด หรอ

เพยงบางสวน โดยแสดงไวบนแผนวสด ท

เลอกสรรแลว ดวย การยอใหมขนาดเลกลง

ตามอตราสวนทพงประสงคใหคงรกษารปราง

ลกษณะทคลายของจรงไวหรอใชสญลกษณ

ทดแทน ”

ตวอยางแผนทในยคโบราณ

แผนทของชาวเอสกโม ท าดวยไมสลกตด

บนหนงแมวน า

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๖

ตวอยางแผนทในยคโบราณ

แผนทของโรมนทเรยกวา “Orbis

Terrarum” แสดงอาณาจกรโรมน

แผนทของช าวเมโสโปเตเมย เมอ

๒,๓๐๐ ป กอนพทธศกราช ท าดวยดน

เหนยวแสดง กรรมสทธทดนแปลงหนง

แผนทเกาแกทสดของจน พ .ศ.๑๖๘๐

แกะสลกดวยหน แสดงใหเหน ก าแพง

เมองจนตดขามแมน าเหลอง

ปโตเลม (Claudius Ptolemy) คดท าแผนทใหดยงขนโดยน าเอาผลงานของอแรโตสเตนสมารบปรง

คดหาวธก าหนดคาของมมของเสนขนานและเสนเมอรเดยน ตอมาแผนทของปโสตเลมไ ดหาย

สาบสญไปเปนเวลาถง ๑,๕๐๐ ป

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๗

ความเปนมาของแผนทในประเทศไทย

การท าแผนทภายในเรมเมอ

ปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว พ .ศ. ๒๔๑๑ ไดมการท าแผนท

บรเวณชายพระราชาอาณาเขตดานตะวนตก

ของไทย เพอใชก าหนดแนวเขตพรมแดนไทย

กบพมา ตอมา พ .ศ . ๒๔๑๓ ไดท าแผนท

กรงเทพฯ และกรง ธนบร โดยชาวตางประเทศ

เปนผท าความเจรญในการท าแผนทของ

ประเทศไทย เรมจรงจงในสมยรชกาลท ๕

พ.ศ. ๒๔๑๘ ไดทรงตงกองท าแผนทขนตาม

ค าแนะน าของนายเฮนร อาลาบาสเตอร ท

ปรกษาสวนพระองค โดยมงประโยชนในการ

ตดถนนสายตางๆ ใ นกรงเทพฯ การวางสาย

โทรเลขจากกรงเทพฯ ไปพระตะบอง และท า

แผนทปากอาวเพอการเดนเรอ ใน พ .ศ .

๒๔๒๔ ไดจางชาวองกฤษ คอ แมคคารธ มา

เปนเจากรมแผนท มการวางโครงขาย

สามเหลยมจากประเทศไทยไปลาว-เขมร

ตอมาไดท าแผนทมาตราสวน 1 : 2,000,000

แสดงดนแดนประเทศไทย รวมทงลาว-เขมร

และท าแผนทบรเวณทราบภาคกลาง มาตรา

สวน 1 : 100,000 งานท าแผนทของประเทศ

ไทยระยะตอมา พอสรปไดดงน

๑. พ.ศ. ๒๔๔๔ เรมส ารวจและท าแผนทโฉนดขนเปนครงแรก

๒. พ.ศ. ๒๔๔๗ มการท าแผนทตามแนวพรมแดนดานลาวและเขมรโดยชาวฝร งเศส

แผนทปโตเลมฉบบทเขยนขนเมอ พ .ศ.๖๙๓

เรยกบรเวณทตงประเทศไทยปจจบนวา

Aurea Khersonesus ซงแปลวา แหลมทอง

(Gloden peninsular)

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๘

๓. พ.ศ. ๒๔๕๓-๒๔๙๓ ท าแผนททวไปภายในประเทศ เปนแผนทมาตราสวน 1 :

50,000 ระยะเวลา ๔๐ ปนท าแผนทเสรจประมาณ ๕๐ %

๔. พ.ศ. ๒๔๕๕ เรมส ารวจท าแผนททางทะเล

๕. พ.ศ. ๒๔๖๖ เรมงานสมทรศาสตร

๖. พ.ศ. ๒๔๖๘ นายชตตน (N.Sutton) อาจารยวชาภมศาส ตรโรงเรยนสวนกหลาบ

รวมมอกบกรมแผนททหาร ท าแผนทเยบเลมขนเปนครงแรก

๗. พ.ศ. ๒๔๙๕ เรมโครงการท าแผนทประเทศไทย ตามขอตกลงระหวางไทยกบ

สหรฐอเมรกาเปนการท าแผนทมาตราสวน 1: 50,000 ขนใหมทวประเทศ

๘. พ.ศ. ๒๕๐๔ กรมแผนททหารไดท าแผนทเฉพาะวชา มาตราสวน 1 : 1,000,000 ขน ๑๐ ชนด

๙. พ.ศ. ๒๕๐๗ ปรบปรงแกไขแผนทเฉพาะใหทนสมยขน และยอสวนเปนมาตราสวน 1 : 2,500,000

๑๐. พ.ศ. ๒๕๑๐-๒๕๑๒ เปนตนมา กปรบปรงแกไขแผนทเฉพาะวชาชดเดม แลว

รวบรวมเปนแผนทเลมมค าอธบายประกอบแผนทเฉพาะแตละชนด ท าใหสะดวกในการศกษาและใช

เปนอยางมาก

ในสมยเรมแรกการท าแผนทจะอาศยขอมลการส ารวจภาคพนดนเทานน แตตอมาม

เทคโนโลยการส ารวจจากระยะไกล (Remote Sensing) เกดขน จงมการน าเอาภาพถายทางอากาศ

และภาพถายจากดาวเทยมมาชวยในการท าแผนทเพราะท าใหเกด ความสะดวก รวดเรว และถกตอง

กวาการส ารวจภาคพนดนเพยงอยางเดยว ในปจจบนความกาวหนาทางเทคโนโลยคอมพวเตอรทง

ฮารดแวร (Hardware) และซอฟแวร (Software) มมากขน จงมการน าเอาคอมพวเตอรมาผลตแผนท

ซงท าไดสะดวกรวดเรว และถกตองมากกวาเดมทท าดว ยมอ คอมพวเตอรมวธการแสดงผลภาพ

ออกมาใหเหมอนจรง หรอท าเสมอนมองเหนไดในสภาพเปนจรง (Visualization) เชน แสดงความลก

สง ต า นน รปแบบภาพสามมต เปนลกษณะทงายตอการสอความหมายมากขน แผนทมอยหลาย

ประเภทดวยกน เชน แผนทภมประเทศ แผนทภ าพถาย แผนทเฉพาะเรองตาง ๆ การผลตแผนทแบบ

ใด มความละเอยดถกตองระดบใด กขนอยกบวตถประสงคของงานทจะใช นอกจากนขนอยกบ

หนวยงานดวยวามขดความสามารถในการผลตแผนทไดเองหรอไม ซงในปจจบนกมหลายหนวยงาน

ในประเทศไทยไมวาทงของรฐบาล หรอเอกชนสามารถผลตแผนทขนมาใชเองในหนวยงาน เชน

มหาวทยาลยตาง ๆ บรษทเอกชนตาง ๆ

งานดานรโมทเซนซงและระบบสารสนเทศภมศาสตร (Remote Sensing and Geographic

Information System) กมเปาหมายทส าคญอยางหนงคอการแสดงผลออกมาในรปแบบของแผนทไ ม

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๑๙

วาจะเปนแผนทในรปแบบแผนกระดาษ หรอแผนทในรปแบบดจตอล (Digital) ทสามารถแสดงผลใน

คอมพวเตอรได การแสดงผลหรอการผลตแผนทออกมาจะตองมหลกในการท าแผนท

หลายอยาง เชน การอางองระบบพกดของแผนทใหถกตองตรงกบสภาพความเปนจรงบนพนโลก

ก าหนดทศทาง มาตราสวน การแสดงสญลกษณตาง ๆ ใหสอออกมาสอดคลองกบความเปนจรง ใน

ประเทศไทยเรานยมใชแผนททผลตโดยกรมแผนททหารน ามาใชงาน และน ามาเปนแผนทอางอง

ประกอบ หรอทเรยกวาแผนทฐาน (Base Map) เนองจากถอวาเปนแผนทมาตรฐานทมความถกตอง

สง โดยแบงเปน ๒ มาตราสวน คอ มาตราสวนเลก 1:250,000 หรอแผนทภมประเทศล าดบชด

1501 S มระบบพกดเปนระบบพกดภมศาสตร ซงประชาชนหรอผสนใจทวไปสามารถจะซอมา

ใชได และมาตราสวนใหญ 1:50,000 หรอแผนทภมประเทศล าดบชด L7017 และ L7018 มระบบ

พกดเปนระบบพกดภมศาสตร และระบบพกดกรด UTM ใชไดเฉพาะหนวยงานราชการเทานน ใน

เอกสารนจะเนนท าความเขาใจเกยวกบแผนทภมประเทศล าดบชด L 7017 มาตราสวน 1:50,000 ซง

เปนแผนททมความละเอยดคอนขางสงและนยมน ามาใชงานในหนวยงานราชการทวไป รวมถง

เนอหาอน ๆ ทเกยวของเพอใหเขาใจเนอหามากยงขน

รปทรงสณฐานของโลก

โลก (Earth) โลกของเรามรปรางลกษณะเปนรปทรงร (Oblate Ellipsoid) คอม

ลกษณะปองตรงกลาง ขวเหนอ-ใต แบนเลกนอย แตพนผวโลกทแทจรงมลกษณะขรขระ สง ต า ไม

ราบเรยบ สม าเสมอ พนผวโลกจะมพนทประมาณ ๕๐๙ ,๔๕๐ ,๐๐๐ ตารางกโลเมตรมเสนผา

ศนยกลางทศนยสตรยาว ๑๒,๗๕๗ กโลเมตร มเสนผาศนยกลางจากขวโลกเหนอถงขวโลกใต

๑๒,๗๑๔ กโลเมตร จะเหนวาระยะทางระหวางแนวนอน (เสนศนยสตร) ยาวกวาแนวตง (ขวโลก

เหนอ -ใต) จากลกษณะดงกลาวน ท าใหไมสามารถใชรปทรงเรขาคณตอยางงายแสดงขนาด และ

รปรางของโลกไดอยางถกตอง ดงนนเพอความสะดวกตอการพจารณารปทรงสณฐานของโลก และ

ในกจการของแผนท จงมการใชรปทรงสณฐานของโลกอย ๓ แบบ คอ ทรงกลม (Spheroid) ทรงร

(Ellipsoid) และ ยออยด (Geoid)

ทรงกลม หรอ สเฟยรอยด เปนรปทรงทงายทสด จงเหมาะเปนสณฐานของโลก

โดยประมาณ ใชกบแผนทมาตราสวนเลกทมขอบเขตกวางขวาง เชน แผนทโลก แผนททวป หรอ

แผนทอนๆทไมตองการความละเอยดถกตองสง

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๐

ทรงร หรอ อลปซอยด โดยทวไป คอ รปทแตกตางกบรปทรงกลมเพยเลกนอย ซง

จะมลกษณะใกลเคยงกบสณฐานจรงโลกมาก จงเหมาะส าหรบใชเปนพนผวการรงวด และการแผน

ททตองการความละเอยดถกตองสง เชน แผนทระดบชมชนเมอง แผนทภมประเทศมาตราสวนใหญ

ทวไป แผนทน ารอง เปนตน

ยออยด เปนรปทรงทเหมอนกบสณฐานจรงของโลกมากทสด เกดจากการสมมตระดบ

น าในมหาสมทรขณะทรงตวอยนง เชอมโยงใหทะลไปถงกนทวโลก จะเกดเปนพนผวซงไมราบเรยบ

ตลอด มบางสวนทยบต าลง บางสวนสงขนขนอยกบความหนาแนนและแรงโนมถวงของโลก ทก ๆ

แนวดง (Plumb Line) จะตงฉากกบยออยด ยออยดมบทบาทส าคญในงานรงวดชนสง (Geodesy)

แตกลบไมมบทบาทโดยตรงกบวชาการแผนท นอกจากจะใชในการค านวณแผนทประกอบกบ

รปทรงร

ภาพแสดงพนผวภมประเทศ เอลลปซอยด และ ยออยด ของรปโลก

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๑

ความรพนฐานเกยวกบภมศาสตรของโลก

ลกษณะรปทรงสณฐานของโลกมลกษณะกลมแบบ Speriod แตในทางปฎบตเราถอวา

โลกมลกษณะทรงกลมทางเรขาคณต ดงนนระบบพกดภมศาสตรของโลกจงมสวนประกอบตอไปน

๑. เสนวงกลมใหญ (Great Circle) คอ เสนรอบวงทเราลากผานไปรอบผวโลกโดยผานท

ศนยกลางวงกลม แลวบรรจบมาเปนวงกลม เรยกวา"วงกลมใหญ" ตวอยาง เชน เสนศนยสตร เสน

เมรเดยนทอยตรงขามกน เสนแบงเขตมด-สวาง

๒. เสนวงกลมเลก (Small Circle) คอ เสนรอบวงทเราลากผานไปรอบผวโลกโดยไมผาน

ทศนยกลางวงกลม แลวบรรจบมาเปนวงกลม ตวอยาง เชน เสนขนาน

๓. เสนศนยสตร (Equator) คอ เสนทลากผานศนยกลางวงกลมในแนวตะวนออกและ

ตะวนตก โดยจดเรมตนของเสนท 0 องศาทางตะวนออก ซงเปนวงกลมใหญวงหนงเชนกน

๔. เสนเมรเดยน (Meridians) คอ เสนทลากผานศนยกลางวงกลมในแนวเหนอและใต

โดยลากเชอมระหวางจดขวโลกเหนอ และขวโลกใต

๕. เสนเมรเดยน ปฐม (Prime Meridian) คอ เสนเมรเดยนทลากผานหอดดาวทต าบล

กรนช(Greenwich) ประเทศองกฤษ ใชเปนเสนหลกในการก าหนดคาลองกจด ซงถกก าหนดใหมลองก

จดเปนศนย ถาถอตามขอตกลงนานาชาต ค.ศ. ๑๘๘๔ จะเรยกวา เสนเมรเดยนกรนช กได

๖. เสนขนาน (Parallels) คอ เสนทลากขนานกบเสนศนยสตร หรอ วงกลมเลก

๗. ละตจด (Latitude) หรอ เสนรง คอ ระยะทางเชงมมทวดไปทางเหนอและใตของเสน

ศนยสตร นบจาก 0 องศาไปทางเหนอและทางใต 90 องศา

๘. ลองกจด (Longitude) หรอ เสนแวง คอ ระยะทางเชงมมทวดจากเมรเดยนปฐมซง

ถอท 0 องศา ต าบลกรนชเปนหลก วดไปทางตะวนออก 180 องศาตะวนออก และทางตะวนตก 180

องศาตะวนตก

"รงตะแคง แวงตง " เปนค าเรยกขานเพอใหงายตอการจ าวา เสนละตจดและลองกจด

คออะไร มลกษณะอยางไร

๙. เสนโครงแผนท คอระบบของเสนทสรางขนในพนทแบนราบ เพอแสดงลกษณะของ

เสนขนานและเสนเมรเดยนอนเปนผลจา กแบบและวธการสรางรปทรงเรขาคณต และการวเคราะห

ทางคณตศาสตรในการถายทอดเสนเหลานนจากผวโลก ซงเปนทรงกลมลงบนพนทแบนราบ ซง

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๒

วธการนน เรยกวาการฉายแผนท โดยการใชพนผวรปทรงเรขาคณต ๓ ชนด คอ รประนาบ

(Plane) รปทรงกรวย (Cone) และรปทรงกระบอก (Cylinder) ในการฉายเสนโครงแผนท

๑๐. โปรเจคชนของแผนท คอ ระบบการเขยนแนวเสนทแทนเสนเมรเดยนและเสน

ขนาน (Meridians and Parallels) ของพภพทงหมด หรอ สวนใดสวนหนงลงบนพนแบนราบตาม

มาตราสวน

ตงแตป พ .ศ.๒๕๓๔ กรมแผนททหารได เปลยนวธการส ารวจขยายโครงขายหมดหลกฐาน

ทางราบแหงชาตจากวธการส ารวจดวยกลอง กลาวคอ การส ารวจสามเหลยมชนท 1 และการวงรอบ

ชนท 1 มาเปนการส ารวจดวยดาวเทยม GPS ประเทศไทยยงใชพนหลกฐานทางราบเปนพนหลกฐาน

Indian 1975 ซงมจดศนยก าเนดอยท เขาสะแกกรง จงหวดอทยธาน และมรปทรงร คอ Everest

ในขณะทการส ารวจดวยดาวเทยม GPS เกยวของกบพนหลกฐาน WGS 84 ซงมจดศนยก าเนดหรอ

จดอางองและรปทรงรทแตกตางกน ท าใหคาพกดของหมดหลกฐานทรงวดไดของหมดเดยวกน

แตกตางกน ดงนนจงตองมการแปลงคาพกดจากพนหลกฐาน WGS 84 จากการส ารวจดวยดาวเทยม

GPS มาเปนคาพกดบนพนหลกฐาน Indian 1975 ทเปนพนหลกฐานทใชกนแพรหลายในหนวยงานท

เกยวของกบการส ารวจและการท าแผนททงภาครฐและเอกชน ในระยะเรมแรกของการส ารวจดวย

ดาวเทยม GPS เพอการขยายโครงขายของหมดหลกฐาน ทางราบจงใชหมดหลกฐานทเขาสะแกกรง

เพยงหมดเดยวเปนหมดแรกออก โดยใชการแปลงพนหลกฐาน จาก Indian 1975 มาเปน WGS 84

ซงไดรบความชวยเหลอจาก Defense Mapping Agency (DMA)แหงสหรฐอเมรกา

๑๑. ทศเหนอจรง (True North) คอแนวทนบจากต าบลใดๆ บนพภพไปยงขวโลกเหนอ

จะเหนวาเสน Longitude ทกเสน กคอแนวทศเหนอจรง ตามปกตใชสญลกษนรปดาวแทนทศเหนอ

จรงโดยทวโปจะไมใชทศเหนอจรงในการอานแผนท

๑๒. ทศเหนอกรด (แผนท) (Grid North) คอแนวเสนกรดใต- เหนอบนแผนท ใช

สญลกษณ GN ทศเหนอกรดใหประโยชนในการหาคาพกดบนเเผนทและมมภาคของทศ

๑๓. ทศเหนอแมเหลก ( Magnetic North) คอแนวตามปลายลกศรทแสดงทศเหนอของ

เขมทศ. ซงโดยปกตเขมทศจะชไปทางขวเหนอของแมเหลกโลกเสมอ ในแผนทจะใชสญลกษณรป

ลกศรครงซก ทศเหนอแมเหลกจะใชประโยชนในการหาทศทางเมออยในภมประเทศจรง

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๓

๑๔. อะซมท ( Azimuth) เปนวธการทคดขนมาเพอใชในการบอกทศทาง คอวดขนาด

ของมมทางราบทวดจากแนวทศเหนอหลกเวยนตามเขมนาฬกามาบรรจบกบแนวเปาหมายทตองการ

มมทศอะซมทนจะมคาตงแต 0 - 360 องศา และเมอวดมมจากเสนฐานทศเหนอหลกชนดใด กจะ

เรยกตามทศเหนอหลกนน เชน อะซมทจรง, อะซมทกรด, อะซมทแมเหลก

ลกษณะการเอยงของแกนโลก

เสนศนยสตร เสนขนาน เสนเมรเดยน

และเสนเมรเดยนเรมแรก

ระบบพกดภมศาสตร

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๔

เสนโครงแผนทโฮโมไลไซน (Goode's Homolosine Projection)

แผนท และองคประกอบของแผนท

ลกษณะทวไปของแผนท

มาตรฐานทกชนดทจดท าขนมานน แมจะม

ลกษณะรายละเอยดทปรากฏในสวนทเปน

แผนท (Map Face) และขอบระวางแผนท

แตกตางกนไปตามชนด และวตถประสงคของ

แผนท แตในท าแผนททกชนดนน จะมหลกอย

อยางหนง คอ การใหรายละเอยดแสดงขอมล

ส าหรบการใชแผนทอธบายบรเวณทเปนแผน

ท ไวบรเวณระวางของแผนแผนทเสมอ ถาผใช

มความเขาใจรายละเอยดประจ าขอบระวาง

ของแผนทมาตราฐานแลว กจะสามารถเขาใจ

ในแผนทชนดอนๆไดดวย

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๕

ในทน จะขอยกตวอยางรายละ เอยดประจ าขอบระวางทควรร ของแผนทภมประเทศ

ล าดบชด L 7017 มาตราสวน 1:50,000 ของกรมแผนททหาร ทนยมในงาน Remote Sensing และ

GIS ใชปนแผนทฐาน (Base Map) ส าหรบการอางอง ดงน

๑.ชอชดแผนทและมาตราสวน (Series Name and Map Scale)

คอ THAILAND ประเทศไทย 1:5,000 จะปรากฎอยมมซายดานบนของแผนท

๒. หมายเลขประจ าชด (Series Number) เปนเลขหมายอางองทแสดงถงการจดท าแผน

ทวาเปนทชดใด จะปรากฎอยมมบนขวาและลางซายของแผนท ซงประกอบดวยตวอกษรและตวเลข

L 7017 มความหมายดงน

L แทน Regional Area หรอ Sub-Regional Area จะใชตวอกษรภาษาองกฤษ L เปน

ภมภาคทครอบคลมประเทศไทย ลาว กมพชา เวยดนาม มาเลเซย จน ไตหวน เกาหล และญปน

7 แทนมาตราสวน (ระหวาง 1:70,00 ถง 1:35,000)

0 แทนบรเวณทแบง L เปนภมภาคยอย (Sub-Regional Area) คอบรเวณ ประเทศไทย

ลาว กมพชา เวยดนาม มาเลเซย และจน

17 แทนเลขล าดบทการท าชดแผนททมมาตราสวนเดยวกน และ อยในพนทภมภาค L

เดยวกน ประเทศไทย ตรงกบล าดบชดท ๑๗

๓. ชอแผนระวาง (Sheet Name) แผนทแตละฉบบจะมชอระ วาง ซงไดมาจาก

รายละเอยดทเดนหรอทส าคญทางภมศาสตร หรอสงทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ชอของจงหว ด

อ าเภอ หมบานทส าคญ ชอระวางจะปรากฏอย ๒ แหง คอ กงกลางระวางตอนบน และทาง

ดานซายของขอบระวางตอนลาง

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๖

๔. หมายเลขแผนระวาง (Sheet Number) แผนททแตละระวางจะมหมายเลขซง

ก าหนดขนตามระบบทวางไว เพอความสะดวกในการ อางองหรอคนหา ตามปกตจะมสารบญแผน

ท (Map Index) เพอการคนหาหมายเลข แผนระวางนจะแสดงไวทขอบระวางมมขวาตอนบน และ

มมซายตอนลาง

๕. มาตราสวนแผนท (Map Scale) แสดงไวทกงกลางระวางตอนลาง และมมซาย

ตอนบน มาตราสวนแสดงไวเพอใหทราบอตราสวนระหวางระยะในแผนทกบระยะในภมประเทศท

ตรงกน จะมหนวยวดทตาง ๆกน เชน ไมล เมตร หลา ไมลทะเล

๖. ค าอธบายสญลกษณ (Legend) เปนรายละเอยดทอธบายความหมายของสญลกษณ

(Symbol) ทใชแสดงในแผนท เชน ประเภทของเสนถนน ซงจะปรากฏทมมลางดานซายของแผนท

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๗

๗.บนทกตาง ๆ (Note) คอ หลกฐานขอมลตาง ๆ ทใชในการท าแผนท มดงน

- ชวงตางเสนชนความสง ๒๐ เมตร (Contour Interval 20 Meters) บอกใหทราบวาชวง

ตางระหวางเสนชนความสงในแผนทระวางนเทากบ ๒๐ เมตร กบมเสนชนแทรกชนละ ๑๐ เมตร

แสดงอยทขอบระวางตอนลาง

- บนทกการใชคารปทรงสณฐาน (Spheroid) บอกใหทราบวาแผนทนใชคาอลป

ซอยด (Ellipsoid) ในการท าแผนท ซงในแตละภมภาคของโลกจะใชคาค านวณตางกน เชนทวป

อเมรกาเหนอ ใช Clarke Ellipsoid ป ค.ศ. 1866 สวนประเทศไทยใช Everest Ellipsoid จะแสดงอยท

ขอบระวางใตชวงตางเสนชนความสง ๒๐เมตร

- กรด (Grid) เปนระบบอางองในทางราบ มลกษณะเปนตารางสเหลยมจตรสมมฉาก

บอกใหทราบวาเสนกรด ซงเปนเสนตรงสด าทลากขนานกนบนแผนทพรอมทงมตวเลขก ากบนน ม

ระยะหางกน ๑,๐๐๐ เมตร และเสนกรดในระบบ UTM (Universal Transvers Mercator) แผนท

ระวางนอยในโชนทเทาไหร (เชน โซนท 47. 48) จะแสดงอยทขอบระวางใตสเฟยรอยด

- เสนโครงแผนท (Projection) บอกใหทราบวาแผนท L 7017 มาตราสวน

1:50,000 เสนโครงแผนทชนดทรานสเวอรสเมอรเคเตอร (Transvers Mercator) จะแสดงอยทขอบ

ระวางใตสเฟยรอยด

- บนทกหลกฐานทางอางอง (Datum Note) เปนระบบหลกฐานทใชอางองในการ

ก าหนดคาทางแนวยนและแนวนอน เพอใชเปนจดบงคบทางความสงและควบคมต าแหนงบนแผนท

- หลกฐานทางแนวยน (Vertical Datum) บอกใหทราบวา ความสงของภมประเทศใน

แผนทแผนนอางอง ระดบน าทะเลปานกลางทเกาะหลก จงหวดประจวบครขนธ

- หลกฐานทางแนวนอน (Horizontal Datum) บอกใหทราบวาคาพกดตามแนวนอน

ของแผนทระวางน ยดถอพกดของหมดหลกฐานทางราบนนไดโยงยดมาจากประเทศอนเดย

- ก าหนดจดควบคมโดย ( Control By) บอกใหทราบวาการก าหนดวางหมดหลกฐาน

กระท าโดยความควบคมของกรมแผนททหาร

- ส ารวจชอโดย (Names Data By) บอกใหทราบวาการส ารวจจ าแนกชอรายละเอยด

กระท าโดยกรมแผนททหาร

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๘

- แผนทนจดท าและพมพโดย (Prepared and Printed By) บอกใหทราบวาแผนทน

ส ารวจและจดท าโดยกรมแผนททหาร

- พมพเมอ (Date) วน เดอน ป ทจดพมพ

- บนทกเกยวกบเสนแบงอาณาเขต (Boundary Note) แนวแบงเขตการปกครอง

ภายในประเทศในแผนทนแสดงไวโดยประมาณ

- หมายเหตใหผใชทราบ (User Note) บอกใหผใชไดกรณาแจงขอแกไขและความเหน

ในอนทจะใหประโยชนของแผนทระวางนไปยงกรมแผนททหาร จะปรากฏทมมขวาตอนลางสด

๙.แผนผงและสารบญตาง (Diagram and Index) ดงน

- แผนผงเดคลเนชน หรอ มมเยอง (Decclination Diagram) ปรากฎทขอบระวาง

ตอนลางแสดงความสมพนธระหวางทศเหนอ ๓ ทศ คอ

ทศเหนอจรง (True North) ใชสญลกษณ คอ ดาว

ทศเหนอกรด (Grid North) ใชสญลกษณ คอ กรด หรอ GN

เหนอแมเหลก ( Magnetic North) ใชสญลกษณ คอ ครงลกศร

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๒๙

- ค าแนะน าเกยวกบระดบความสง (Elevation Guide) ปรากฎทขอบลาง

ดานขวาใกลกบสารบญระวางตดตอ เปนแผนผงแสดงระดบคว ามสงของพนทตางๆในแผนทระวาง

นนโดยประมาณโดยใชความแตกตางความเขมของส เพอใหเหนไดงายวาบรเวณใดมความสงทสด

สง ปานกลาง และต า จากระดบน าทะเลมากหรอนอย

- สารบาญระวางตดตอ (Adjoning Sheets) เปนกรอบตารางสเหลยมพรอม

ทงหมายเลขก ากบ เพอแสดงใหทราบถงหมายเลขแผนระวางทตดตอกบแผนทระวางนน เพอความ

สะดวกในการคนหาระวางแผนทใกลเคยง

- สารบญแสดงแนวแบงเขตการปกครอง (Boundaries) เปนแผนผงแสดงการ

ปกครองของประเทศ จงหวด อ าเภอ กงอ าเภอ

๑๐.ศพทานกรม (Grossary) แสดงอยขอบขวาตอนลาง บอกใหทราบวาแผน

ทน ไดจดท าขน ๒ ภาษา คอ ภาษาไทยและภาษาองกฤษ ค าบางค าจ าเปนตองใหทบศพท ดงนน

เพอใหผใชไดทราบความหมายของค าทบศพทนน จงไดใหความหมายไวดวย

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๓๐

๑๑.ค าแนะน าในการใชคากรด (Grid Reference Box) แสดงอย ทกงกลาง

ดานลางของระวางบรรจขอความไวเปนกรอบสเหลยม เปนค าแนะน าในการหาพกดกรดของจด

ตางๆ ในแผนท ดงรป

๑๒.หมายเลขสงอปกรณ (Stock NO.) แสดงทขอบระวางดานลางสดทางมม

ขวา แสดงหมายเลขอปกรณ ซงเปนเครองบงใหทราบถงชนดขอ งแผนทตางๆ ในระบบการสงก าลง

และเพอความมงหมายในการเบกแผนท

เครองหมายแผนท

เครองหมายแผนท คอ เครองหมายทใชแสดงความหมายของสงตางๆบนผวพภพท

เกดขนตามธรรมชาตหรอทมนษยสรางขน เครองหมายทใชแสดง นจะพยายามใหมลกษณะเหม อน

ของจรงในลกษณะทมองมาจากขางบน ทขอบ ระวางแผนทจะแสดงเครองหมายแผนทไว เพอใหผใช

แผนททราบวาแทนสงใดในภมประเทศจรง นอกจากจะใชเครองหมายแผนทแทนแลว ยงใชส

ประกอบเครองหมายเพอความสะดวกและงายตอผใชอกดวย สทใชแตกตางกนออก ไปตามชนด

ของรายละเอยดในภมประเทศแผนทมาตรฐานของประเทศไทย ม ๔ ส คอ

๑)สด า แทนรายละเอยดทส าคญทางวฒนธรรม หรอสงทมนษยสรางขน เชน หมบาน

ทางรถไฟ

๒)สน าเงน แทนรายละเอยดทเปนน า เชน แมน า ทะเลสาบ หนอง บง

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๓๑

๓)สน าตาล แทนรายละเอยดทมความสงต าของผวพภพ เชน เสนชนความสง ดนถม

๔)สเขยว แทนบรเวณทเปนปาหรอพชพนธไมตางๆ

๕)สแดง แทนถนนสายหลก บางแหงแสดงไวใหทราบวาเปนพนทหวงหาม หรอมอนตราย

มาตราสวนของแผนท

มาตราสวนของแผนท คอ อตราสวนระหวางระยะบนแผนทกบระยะในภม

ประเทศ หรอ คอความสมพนธระหวางระยะทางราบบนแผนทกบระยะทางราบในภมประเทศ

การเขยนมาตราสวน เขยนไดหลายวธ เชน 1 หรอ 1/50,000 หรอ 1:5,000

50,000

การค านวณระยะทางบนแผนท

ค านวณไดจากสตร : มาตราสวนของแผนท = ระยะบนแผนท

ระยะในภมประเทศ

ระบบพกดใชบนแผนท

ระบบพกด (Coordinate System) เปนระบบทสรางขนส าหรบใชอางองในการก าหนด

ต าแหนง หรอ บอกต าแหนงพนโลกจากแผนทมลกษณเปนตารางโครงขายทเกดจากตดกนของ

เสนตรงสองชดทถกก าหนดใหวางตวในแนวเหนอ-ใต และแนวตะวนออก- ตะวนตก ตามแนวของจด

ศนยก าเนด (Origin) ทก าหนดขน คาพกดทใชอางองในการบอกต าแหนงตางๆ จะใชคาของหนวยท

นบออกจากจดศนยก าเนดเปนระยะเชงมม (Degree) หรอเปนระยะทาง (Distance) ไปทางเหนอหรอ

ใตและตะวนออกหรอตะวนตก ตามต าแหนงของต าบลทตองการหาคาพกดทก าหนดต าแหนงตางๆ

จะถกเรยกอางองเปนตวเลขในแนวตงและแนวนอนตามหนวยวดระยะใชวด

ส าหรบระบบพกดทใชอางองก าหนดต าแหนงบนแผนททนยมใชกบแผนทในปจจบน ม

อยดวยกน ๒ ระบบ คอ

๑)ระบบพกดภมศาสตร (Geographic Coordinate)

๒)ระบบพกดกรด (Grid Coordinate) ในทนจะพดถง พกดกรดแบบ UTM (Universal

Transvers Mercator) ซงใชกบแผนทภมประเทศชด L7017แล ะL7018 ของกรมแผนททหาร

L7017 ใชระบบอางองเสนโครงแผนท Indian 1975

L7018 ใชระบบอางองเสนโครงแผนท WGS 84 (1984)

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๓๒

ระบบพกดภมศาสตร (Geographic Coordinate System)

เปนระบบพกดทก าหนดต าแหนงตางบนพนโลก ดวยวธการอางองบอกต าแหนงเปนคา

ระยะเชงมมของละตจด (Latitude) และ ลองกจด (Latitude) ตามระยะเชงมมทหางจากศนยก าเนด

(Origin) ของละตจดและลองกจด ทก าหนดขนส าหรบศนยก าเนดของละตจด (Origin of Latitude) นน

ก าหนดขนจากแนวระดบ ทตดผานศนยกลางของโลกและตงฉากกบแกนหมน เรยกแนวระนาบศนย

ก าเนดนนวา เสนศนยสตร (Equator) ซงแบงโลกออกเปนซกโลกเหนอและซกโลกใต ฉะนนคาระยะ

เชงมมของละตจด จะเปนคาเชงมมทเกดจากมมทศนยกลางของโลก กบแนวระดบฐานก าเนดมมท

เสนศนยสตร ทวดคาของมมออกไปทงซกโลกเหนอและซกโลกใต คาของมมจะสนสดทขวโลกเหนอ

และขวโลกใต มคาเชงมม 90 องศาพอด ดงนนการใชคาระยะเชงมมของละตจดอางอง บอก

ต าแหนงตางๆ นอกจากจะก าหนดเรยกคาวดเปน อ งศา ลปดา และฟลปดา แลวจะบอก ซกโลก

เหนอหรอใตก ากบดวยเสมอ เชน ละตจดท 30 องศา 00 ลปดา 15 ฟลปดาเหนอ

สวนศนยก าหนดของลองกจด (Origin of Longitude) นน กก าหนดขนจากแนวระนาบทางตงทผาน

แกนหมนของโลกตรงบรเวณต าแหนงบนพนโลกทผานหอดดาว เมองกรนช (Greenwich) ประเทศ

องกฤษ เรยกศนยก าเนดนวา เสนเมรเดยนเรมแรก (Prime Meridian) เปนเสนทแบงโลกออกเปนซก

โลกตะวนตกและซกโลกตะวนออกคาระยะเชงของลองกจดเปนคาทวดมมออกไปทางตะวนตก และ

ตะวนออกของเสนเมอรเดยนเรมแรก วดจากศนย กลางของโลกตามแนวระนาบ ทมเมอรเดยน

เรมแรกเปนฐานก าเนดมมคาของมมจะสนสดทเสนเมอรเดยนตรงขามเสนเมรเดยนเรมแรกมคาของ

มมซกโลกละ 180 องศา การใชคาอางองบอกต าแหนงกเรยกก าหนดเชนเดยวกบละตจด แต

ตางกนทจะตองบอกเปนซกโลกตะวนตก หร อตะวนออกแทน เชน ลองกจดท 90 องศา 00 ลปดา

00 ฟลปดาตะวนตก

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๓๓

ระบบพกดกรด UTM (Universal Transvers Mercator co-ordinate System)

พกดกรด UTM (Universal Transvers Mercator) เปนระบบตารางกรดทใชชวยในการ

ก าหนดต าแหนงและใชอางอง ในการบอกต าแหนง ทนยมใชกบแผนทในกจการทหารของประเทศ

ตาง ๆ เกอบทวโลกในปจจบน เพราะเปนระบบตารางกรดทมขนาดรปรางเทากนทกตาราง และม

วธการก าหนดบอกคาพกดทงายและถกตองเปนระบบกรดทน าเอาเสนโครงแผนทแบบ Universal

Transvers Mercator Projection ของ Gauss Krugger มาใชดดแปลงการถายทอดรายละเอยดของ

พนผวโลกใหรปทรงกระบอก Mercator Projection อยในต าแหนง Mercator Projection (แกนของรป

ทรงกระบอกจะทบกบแนวเสนอเควเตอร และตงฉากกบแนวแกนของขวโลก ) ประเทศไทยเราได

น าเอาเสนโครงแผนทแบบ UTM นมาใชกบการท าแผนทกจการทหารภายในประเทศจากรปถายทาง

อากาศในป 1953 รวมกบสหรฐอเมรกา เปนแผนทมาตราสวน 1:50,000 ชด 708 และปรบปรง

ใหมเปนชด L 7017 ทใชในปจจบน

แผนทระบบพกดกรด ทใชเสนโครงแผนทแบบ UTM เปนระบบเสนโครงชนดหนงทใชผวรป

ทรงกระบอกเปนผวแสดงเสนเมรเดยน (หรอเสนลองกจด) และเสนละตจดของโลก โดยใชทรงกระบอกตด

โลกระหวางละตจด 84 องศาเหนอ และ 80 องศาใตในลกษณะแกนรปทรงกระบอก ท ามมกบแกนโลก

90 องศารอบโลก แบงออกเปน 60 โซน ๆ ละ 6 องศา โซนท 1 อยระหวาง 180 องศา กบ 174 องศา

ตะวนตก และมลองกจด 177 องศาตะวนตก เปนเมรเดยนยานกลาง (Central Meridian) มเลขก ากบแต

ละโซนจาก 1 ถง 60 โดยนบจากซาย ไปทางขวาระหวางละตจด 84 องศาเหนอ 80 องศาใต แบง

ออกเปน ๒ ชอง ชองละ 8 องศา ยกเวนชองสดทายเปน 12 องศา โดยเรมนบตงแตละตจด 80 องศา

ใต ขนไปทางเหนอ ใหชองแรกเปนอกษร C และชองสดทายเปนอกษร X (ยกเวน I และ O) จากการ

แบงตามทกลาวแลวจะเหนพนทในเขตลองกจด 180 องศาตะวนตก ถง 180 องศาตะวนออก และ

ละตจด 80 องศาใต ถง 84 องศาเหนอ จะถกแบงออกเปนรปสเหลยมผนผา 1,200 รป แตละรปม

ขนาดกวางยาว 6 องศา x 8 องศา จ านวน ๑,๑๔๐ รป และกวางยาว 6 องศา x 12 องศา

จ านวน ๖๐ รป รปสเหลยมนเรยกวา Grid Zone Designation (GZD) การเรยกชอ Grid Zone Designation

ประเทศไทยมพนทอย ระหวางละตจด 5 องศา 30 ลปดา เหนอ ถง 20 องศา 30 ลปดา เหนอ และลองก

จดประมาณ 97 องศา 30 ลปดา ตะวนออก ถง 105 องศา 30 ลปดา ตะวนออก ดงนน ประเทศไทยจง

ตกอยใน GZD 47N 47P 47Q 48N 48P และ 48Q การอานคาพกดกรดเพอใหพกดคากรดในโซน

หนง ๆ มคาเปนบวกเสมอ จงก าหนดใหมศนยสมมตขน ๒ แหง ดงน

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๓๔

- ในบรเวณทอยเหนอเสนศนยสตร : เสนศนยสตรมระยะหางจากศนยสมมตเทากบ ๐ เมตร

และเสนเมรเดยนยานกลางหางจากศนยสมมต ๕๐๐,๐๐ เมตร ทางตะวนออก

- ในบรเวณทอยใตเสนศนยสตร : เสนศนยสตรมระยะหางจากศนยสมมตไปทาง

เหนอ ๑๐,๐๐๐,๐๐๐ เมตร และเมรเดยนยานกลางหางจากศนยสมมต ๕๐๐,๐๐๐ เมตร ทางตะวนออก

การหาต าแหนงของสถานทบนพนโลก

การหาต าแหนงของสถานทบนพนโลกโดยการอานจากแผนท ทนยมใชกนทงในงานแผน

ททวไปและงานของ GIS&RS ม ๒ แบบ คอ

๑. พกดภมศาสตร (Geographic Coordinate)

๒.พกดกรด UTM (UTM Grid Coordinate)

พกดภมศาสตร (Geographic Coordinate)

การอานคาของละตจดและลองกจดตดกน ทง 2 แกน มหนวยทวด เปน

หนวยวด : 60 ฟลปดา = 1 ลปดา

60 ลปดา = 1 องศา

ตวอยางการอานคาพกดภมศาสตรทมมลางซายของแผนท (ตามลกศรสมวง) คาทอานได คอ

ละตจดท 8 องศา 00 ลปดา 00 ฟลปดา เหนอ

ลองกจดท 100 องศา 15 ลปดา 00 ฟลปดา ตะวนออก

ส านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

๓๕

พกดกรด UTM (UTM Grid Coordinate)

ใชบอกคาเปนตวเลข โดยทเราตองอานคาของเสนกรดตง (แกน X ทางตะวนออก) และ

เสนกรดราบ (แกน Y ทางเหนอ) ตดกนทง ๒ แกน ทเสนกรดตงและราบมตวเลขตวโต ๒ ตวก ากบไว

ทกเสน มหนวยทวดเปน เมตร การหลกอานมหลกดงน

๑.ใหอานเพยงตวเลขใหญทก ากบไวในแตละเสนกรด

๒.ใหอานตวเลขใหญประจ าเสนกรดตงกอน เปนการอานพกดทเรยกวา Read Right Up โดย

อานจากซายไปขวากอน แลวอานตวเลขใหญประจ าเสนกรดราบ โดยอานจากขางลางขนขางบน

๓.การอานตวเลขจงประกอบดวย ๒ สวน

สวนแรก หรอ ครงแรก เปนตวเลขอานไปทางขวา

สวนหลง หรอ ครงหลง เปนตวเลขอานขนขางบน

๔.ถาอานเพยงจตรส 1,000 เมตร ตวเลขจะประกอบดวย ๔ ตว

๑๐๐ เมตร ตวเลขจะประกอบดวย ๖ ตว

๑๐ เมตร ตวเลขจะประกอบดวย ๘ ตว