7.sınıf zaman içinde bilim

154

ZAMAN İÇİNDE BİLİM

ÖĞRENME ALANI Bilim, Teknoloji ve Toplum

SÜRE: 12 ders saati

KAZANIMLAR1. İlk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişmele-

re katkılarına örnekler verir.

2. İlk yazı örneklerinden yola çıkarak yazının kulla-

nım alanlarını ve bilgi aktarımındaki önemini fark eder.

3. Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilginlerin

bilimsel gelişme sürecine katkılarını değerlendirir.

4. 15 - 19. yüzyıllar arasında Avrupa’da yaşanan

gelişmelerin günümüz bilimsel birikiminin oluşmasına

etkisini fark eder.

5. Tarihsel süreçte düşünceyi ifade etme ve bilim

özgürlüklerini bilimsel gelişmelerle ilişkilendirir.

KAVRAMLAR

AÇIKLAMALARAnayasamızın (Bilim ve Sanat özgürlükleri ile ilgili) 27. maddesi

de ele alınacaktır (5. kazanım).

Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform ve Aydınlanma Çağı işlene-

cek, Sanayi İnkılabı ise bilimsel ve teknolojik açılardan ele alınacaktır

(4. kazanım).

İLİŞKİLENDİRMELERDiğer Derslerle İlişkilendirme3. kazanım için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sistemi ve Ötesi:

Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.3 kazanım)

3.3. Ünlü Türk gök bilimciler ve çalışmaları hakkında örnekler ve-

rir.

4. ve 5. kazanımlar için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sistemi ve

Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.2, 3.4, 3.6 kazanımlar)

3.2. Gök bilimcilerin teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hare-

ketlerini ve yapısını inceleyen bilim insanları olduklarını belirtir.

3.4. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemini fark eder.

3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araştırmalarının da

teknolojiye katkısını örneklerle açıklar.

96

Bilim

Buluş

Çağ

Enerji

Keşif

Laiklik

Milat

Özgürlük

Pazar

Reform

Rönesans

Sanayi

Sermaye

Sosyal bilim

Teknoloji

Uygarlık

Yüzyıl

Bu kavram giriş düzeyinde verilecektir.

Bu kavram geliştirme düzeyinde verilecektir.

Bu kavram, pekiştirme düzeyinde verilecektir.

[email protected]

155

64

• HAYATI KOLAYLAŞTIRAN TEKERLEK• HAYATI KOLAYLAŞTIRAN TEKERLEK• BULUNMASAYDI NELER OLURDU?• BULUNMASAYDI NELER OLURDU?• HARF VE SİMGELERDEN YAZIYA• HARF VE SİMGELERDEN YAZIYA• İSLAM UYGARLIĞI SERGİSİ• İSLAM UYGARLIĞI SERGİSİ• BİR BİLİM İNSANI• BİR BİLİM İNSANI• ZAMAN ŞERİDİNİ TAMAMLAYALIM• ZAMAN ŞERİDİNİ TAMAMLAYALIM• DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖNEMİ• DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖNEMİ• KENDİMİ DEĞERLENDİRİYORUM• KENDİMİ DEĞERLENDİRİYORUM

ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI

Ara Disiplin Alan Kazanımlarıyla İlişkilendirmeİnsan Hakları ve Vatandaşlık (5-12)12. Düşünce ve ifade özgürlüğünün önemini fark eder.

Müze ile Eğitim1 ve 2. kazanımlar Müze ile Eğitimle ilişkilendirilecektir.

Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müzeleri ile Anado-

lu’daki ilk köy yerleşmesi olan Çatalhöyük’e sanal ya da gerçek alan-

da gezi düzenlenebilir.

DOĞRUDAN VERİLECEK BECERİ: Zaman ve

kronolojiyi algılama

DOĞRUDAN VERİLECEK DEĞER: Bilimsellik

ÜNİTEYE HAZIRLIKÖğrencilerinizden ders kitabından bu ünitenin gör-

sellerini ve konu başlıklarını incelemelerini isteyiniz.

Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabında bulunan

etkinlikleri incelemelerini ve ön hazırlık yapılması ge-

reken etkinlikler için planlama yapmaları gerektiğini

hatırlatınız.

“Zaman İçinde Bilim” ünitesinin öğretmen kılavuz

kitabı işleniş bölümlerini inceleyiniz. Konu işlenişle-

rinde gerekli olabilecek araç ve gereçleri hazırlayınız.

Ünitenin işlenişinde yapılabilecek ek etkinlikleri plan-

layınız.

97

[email protected]

156

KONU HER BİLİMSEL BULUŞ YENİ BİR BAŞARIDIRSÜRE: 2 ders saatiKAZANIM1. İlk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik gelişmelere

katkılarına örnekler verir.KAVRAMLARBilim Buluş ÇağMilat TeknolojiAÇIKLAMALARMüze İle Eğitim1 ve 2. kazanımlar Müze İle Eğitimle ilişkilendirile-

cektir.Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müze-

leri ile Anadolu’daki ilk yazılı tabletlerin bulunduğu Kül-tepe yerleşimi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi sanal ya da gerçek ortamda incelenebilir.

ARAÇ VE GEREÇ: Arkeoloji müzelerine ait katalog ve broşürler.

DERSE HAZIRLIKÖğrencilerinize ders kitabının 98. sayfasında yer

alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz.Öğrencilerinize ders kitabının 98. sayfasındaki

“Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanı-mı verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahmin-de bulunmalarını isteyiniz. Öğrencilerinizin tahminleri hakkında konuşmalarını sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

KONUNUN İŞLENİŞİÖğrencilerinize ders kitabının 98. sayfasında yer alan ilk parag-

rafı okutarak ilgili soruları sorunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki “İlk Uygarlıklar

ve Teknoloji Sergisi” başlığı altında yer alan ilk iki paragrafı okutu-

nuz. Bu sayfada yer alan yontma taştan yapılmış araçların görüldü-

ğü fotoğrafı inceleterek ilgili soruyu sorunuz.

Öğrencilerinizle birlikte Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arke-

oloji müzelerini (Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi gibi) ziyaret

edebilirsiniz. Bu gerçek gezinin yanı sıra sanal ortamda da müze

gezisi yapabilirsiniz. Örneğin, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi

sanal ortamda da gezilebilmektedir. www.kultur.gov.tr adresinden

sanal gezi yapılabilecek müzeler hakkında bilgi alabilirsiniz.

Öğrencilerinizle birlikte arkeoloji müzelerine ait katalog ve bro-

şürleri inceleyiniz. Özellikle ilk uygarlıkların bilimsel ve teknolojik

gelişmelere katkılarını gösteren buluntuları öğrencilerinize incelet-

meye çalışınız.

98

HER BİLİMSEL BULUŞ YENİ BİR BAŞARIDIRHER BİLİMSEL BULUŞ YENİ BİR BAŞARIDIR

İlk Uygarlıklar ve Teknoloji Sergisiİlk Uygarlıklar ve Teknoloji Sergisi

İlk uygarlıkların geliştirdikleri bilimsel ve teknolojik yenilikleri ele alan bir sergiyi birlikte gezmeye ne dersiniz? Bu sergide ilk uygarlıkların bilim ve teknoloji tarihine yaptığı katkıların örneklerini göreceğiz.

Teknoloji tarihi, insanlığın önce yaşayabilmek, ardından yaşam koşullarını iyileştirmek, doğaya ve yaşam koşulla-rına karşı verdiği egemenlik mücadelesiyle doludur. Bu nedenle insana verilen unvanlardan biri de “araç yapan”dır. İlk üretilen araçlar tarımla ilgilidir. Serginin en önemli bölümlerinden biri ilk insanların taşları yontarak ede ettikleri el baltalarıdır. Teknoloji adına belki de üretilen ilk nesne bunlardır.

Düşünelim!

Kavramlar

Issız bir yerde kalsanız, kendinizi korumak için ne tür araçlar yaparsı-nız? Örnek veriniz. Günlük yaşamınız-da kullandığınız araçları ve bunların ilk hâllerinin nasıl olabileceğini hayal ediniz ve düşününüz. Düşüncelerinizi arkadaşlarınıza anlatınız.

• Bilim• Buluş• Çağ• Milat• TeknolojiBuluş: Bilinen bilgilerden yarar-

lanarak daha önce bilinmeyen yeni bir bulguya ulaşma veya yöntem geliştirme, icat.

Aşağıdaki fotoğrafta görülen 138 metre yüksekliğindeki Keops Piramidi, Mısır’ın en görkemli eserlerinden biridir. Tarihçi Heredot, piramitlerin yapımında kullanılan taşların ağırlığının ortalama 2,5 ton olduğunu ve yapımında yüz bin kişinin yirmi yıl çalıştığını söy-ler.

Sizce, Eski Mısırlılar piramitleri nasıl yapmışlardır? Piramitlerin yapımında hangi malzeme ve araçlardan yararlanmış olabilirler? Açıklayınız.

Yukarıdaki fotoğrafta görülen araçları milattan önceki çağlarda yaşayan insanlar hangi amaçlarla kullanmış olabilirler? Örneklerle açıklayınız.


[email protected]

157


Öğrencilerinize ders kitabının 99. sayfasında yer alan ilk parag-

rafı okutarak “çömlekçi çarkı” görselini inceletiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan ikinci pa-

ragrafı okutarak Asurlulara ait kabartmayı ve Hitit görselini inceleti-

niz. Bu görsellerde öğrencilerinizin tekerleğin kullanıldığı yerleri fark

etmelerini sağlayınız.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan üçüncü

paragrafı okutarak tekerleğin gelişimini gösteren görseli inceletiniz.

Sayfa sonundaki soruyu sorunuz.

Öğrencilerinize, öğrenci çalışma kitabının 65. sayfasında yer

alan “Hayatı Kolaylaştıran Tekerlek” etkinliğini yaptırınız.

65

HAYATI KOLAYLAŞTIRAN TEKERLEKHAYATI KOLAYLAŞTIRAN TEKERLEK

Gazete haberi, 3 Eylül 2011.

A. Aşağıdaki karikatürü inceleyerek ilgili sorunun cevabını nokta ile belirtilen yere yazınız.

B. Ders kitabınızın 99. sayfasındaki tekerlek ile ilgili görselleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Tekerlek insan hayatına hangi kolaylıkları getirmiştir? Açıklayınız.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………..…………………………………………………………

……………………..............................................................................................................................................................

2. Çizdiğiniz tekerlek modelinin bilimsel ve teknolojik gelişmelere hangi katkıları yapacağını düşünüyorsunuz? Dü-

şüncelerinizi aşağıda noktalı yere yazınız.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………..…………………………………………………………

……………………..............................................................................................................................................................

1. Milattan önceki çağlarda yaşasaydınız zamanın ihtiyaçlarına göre nasıl bir tekerlek modeli çizerdiniz. Aşağıda

boş bırakılan alana bir tekerlek modeli çiziniz.

99

Serginin bir diğer bölümünde, günümüze ulaşan en eski araba ve teker-lek örnekleri ve icadı ele alınmaktaydı. Eski çağlardan kalma tekerlek örnek-lerinin birinin yanında şöyle yazıyordu: “Tonlarca yükü kolayca dağ başına çıkardık.” Tekerleğin yanında şu bilgilere de rastlıyoruz: “Birçok kişiye göre tekerleğin ilk kullanıldığı yer MÖ 3700’lü yıllarda Mezopotamya’da Sümer Uygarlığıdır. Tekerleğin ilk örneğinin çömlek yapımında kullanılan çömlekçi tekerleği olduğu kabul edilmektedir. İnsanlar ağır nesneleri yuvarlak kütükler ve taşlar üzerinde kaydırmanın daha kolay olduğunu gördüler. Taşınacak nesnelerin yerle teması kesildiği için daha kolay taşınabiliyor, ipler aracılı-ğıyla istenen yöne götürülebiliyordu. Tekerlek, daha sonra insanların kara taşımacılığı ve uluslararası ticaret yapmalarını kolaylaştırmıştır. Farklı ülke-lere daha hızlı ve daha çok mal götüren tüccarlar, bilgi birikimini de kültürden kültüre taşıdılar. Daha sonra, Mısır’da ve Çin’de de tekerleğin kullanıldığını görmekteyiz.

Serginin tekerlekle ilgili bölümünde tekerleğin gelişimi yer almaktaydı. İlk tekerlek, kemerlerle tutturulmuştur ve üç parçalıdır. İkincisi, eski Mısır’a ait MÖ 1500’lü yıllardan kalan parmaklıklı tekerlektir. Üçüncüsü, eski Yunan’a ait MÖ 400’lü yıllara ait sekiz parmaklıklı tekerlektir. Dördüncüsü, MS 100 yılından kalan bir Roma tekerleğidir. Beşincisi, Leonardo da Vinci (Leonardo da Vinsi)’nin tasarladığı tekerlektir. Sonuncusu ise ilk otomobillerden birinin tekerleğidir.

Mezopotamya’da çömlekçi çarkını kulla-

nan ustalar

Arslantaş’ta bulunan bu kabartma Asurlu askerleri ve kralın araba-

sını göstermektedir.

Bir yapının inşasında kullanılacak malzemeyi taşıyan Hititli

gençler

Tekerleğin icadının günümüzdeki bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkıları neler olabilir? Örnek vererek açıklayınız.

ÇK - 65


NOTLARIM.............................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

...................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

[email protected]

158

Öğrencilerinize ders kitabının 100. sayfasında yer

alan ilk paragrafı okutarak “Mürekkep kullanılarak ya-

pılmış Mısır Hiyeroglifi”ni inceletiniz. Bu hiyeroglifle ilgili

soruyu sorunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer

alan iki ve üçüncü paragrafları okutarak Bergama par-

şömeni görselini inceletiniz. Aynı sayfadaki ikinci soru-

yu sorunuz.

Öğrencilerinize, aşağıda verilen “Bergama Parşö-

meni” adlı metinden de yararlanarak ilk uygarlıkların

bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarına ilişkin farklı

örnekler de verebilirsiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan üç ve

dördüncü paragrafları okutarak ilgili görseli inceletiniz. Sayfa so-

nundaki soruyu sorunuz.

100

Mürekkebin icadının ve kullanımının günümüzdeki bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkıları neler olabi-lir? Örnek vererek açıklayınız.

Çin uygarlığının bilimsel ve teknolojik gelişmelere yaptıkları katkıların sonuçları neler olabilir? Açık-

layınız.

Sergide günümüze kadar ulaşan en eski araba ör-

nekleri, MÖ 2000’li yıllarda Mısır’da kullanılan, iki teker-

lekli arabada yer almaktaydı. Serginin bu bölümünde

yazı malzemeleri ile ilgili en eski örnekleri, hiyeroglifleri

de görmek mümkündür. Bu hiyeroglifler özel mürekkep-

lerle yapılmıştır. Tarihte mürekkebi ilk kullanan uygar-

lıklardan birinin Mısırlılar olduğu bilinmektedir. Mürekke-

bi elde etmek için, renkli mineralleri toz hâline getirip,

sonra bu tozu sıvıyla karıştırıp seyreltiyorlardı. Benzer

teknikle mürekkep Eski Çin uygarlığında da üretiliyordu.

Sergide günümüzde kullanılan mürekkebe benze-yen örnekler de vardı. Bu mürekkep Anadolu’da Bergama Krallığı’nda yapıldı. Parşömen adını verdikleri bir tür kâğıdın da mucidi olan Bergamalılar meşe mazısını, demir sülfatı ve reçineyi karıştırarak dayanıklı mürekkebi ürettiler. Türkler ise bezir yağını yakarak elde ettikleri isten yaptıkları bezir mü-rekkebini kullandılar.

XVIII. yüzyılda mürekkep yapımında daha bilimsel yön-temler kullanılmaya başlandı. Altın, gümüş, bronz yaldızlı mürekkeplerin yanı sıra, dolmakalem için ayrı, matbaa ve diğer baskılar için ayrı türde mürekkepler üretildi.

Serginin Çin uygarlığı ile ilgili bölümünde ise ilk göze çar-

panlar tekerlek, barut, pusula ve mürekkep örnekleriydi. Çin

uygarlığının bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkılarını göz-

ler önüne seren bu örneklerden barutun yanında şunlar yazı-

yordu: “Kuşkusuz, barut da tıpkı pusula ve çelik gibi Çinliler’e

ait buluşlardan en çok bilinenlerinden biridir. MS III. yüzyılda

geliştirildi ama VIII. yüzyıla kadar savaşlarda kullanılmadı.

Daha çok, fişek ve basit roketleri atmak için yararlanıldı.”

Yukarıdaki hiyeroglife bakarak, mürekkebin ne amaçla kullanılmış olabileceğini tartışınız.

Mürekkep kullanılarak yapılmış bir Mısır hiyeroglifi


Bergama Parşömeni

MÖ 2400 yıllarında en önemli yazı maddesi olarak

Papirüs ortaya çıktı. Papirüs; Nil nehri kıyılarında ye-

tişen, yapraksız üçgen gövdeli kamıştan yapılmış olup

çok uzun yıllar kitaplar bu yazı maddesi üzerine yazıl-

maktaydı. Eski Mısır’ın İskenderiye kentindeki kitap-

lıkta, bir milyona yakın papirüs tomarı bulunmaktaydı.

MÖ II. yüzyıla gelindiğinde, İskenderiye Kütüphanesi

ile Bergama Akropol Kütüphanesi arasında bir tür zen-

ginlik savaşı ile beraber rekabet başladı. O dönemde

en kullanışlı yazı malzemesi papirüstü ve o da Mısırda

üretilmekteydi. Atina’da Neleus kendi arşivindeki ünlü

kitaplarını açık arttırma ile satışa çıkardı. Bu açık art-

tırmaya İskenderiye kütüphane müdürü ile Bergama

Akropol kütüphane müdürü de katıldı. Bu rekabetin

sonucunda Bergama kütüphane müdürü kitapların

ağırlığı kadar altın vererek kitapları satın aldı. Bu olay,

hem Yunan, hem Mısır hem de Anadolu da büyük ses

getirdi. Mısır krallığı bu rekabetten aldığı ağır yaranın

sonucunda, kendileri için çok büyük gelir kaynağı olan

papirüsün Bergama’ya satışını yasaklayarak İsken-

deriye kütüphane müdürünü görevden aldı. Bergama

ise bu durumda yazı materyali açısından zor durumda

kalmış olup önemli bir krize girdi. Bu krizi önlemek için

Bergama Kralı II. Eumenes yeni bir yazı malzemesi

bulunmasını emrederek papirüse alternatif bir madde

bulanı ödüllendireceğini açıkladı.

Çok geçmeden Sardesli sanatçı olan Krates, krala dişi bu-

zağı derisinden özel biçimde hazırlanmış, üzerine yazı yazılabilir

bir örnek getirdi. İstenilen kullanışa elverişli görülen bu kâğıtlar

daha sonra, bilim dünyasının yolunu ışıtacak olan parşömen adını

aldı. Krates’in yardımcısı İrodikos ise derileri daha ince bölümlere

ayırarak istenildiği gibi kullanılacak duruma getirdi. Bu kâğıda da

Bergama kâğıdı (Charta Pergamena) adı verildi. Bu ad ise türlü

kullanışlardan sonra bugünkü dilimizdeki parşömen adını aldı. Bu-

lunduğu tarihten itibaren 1500 yıl en önemli yazı maddesi olarak

kullanılan parşömenin en önemli özellikleri ise şunlardır: Hiçbir

parşömenin diğeri ile aynı olmaması, gerektiği gibi işlendiğinde

her iki yüzüne de yazılabilmesi, yırtılmaması, alev almaması, da-

yanıklılığı, hat ve tezhip sanatına uygunluğu, üstündeki yazıların

okunduğunda gözü yormamasıdır. Bütün bu özellikler, parşömeni

insanlığın bulduğu en dayanıklı yazı malzemesi yapmıştır.

www.berksav.org

[email protected]

159


Öğrencilerinize ders kitabının 101. sayfasında yer alan ilk pa-

ragrafı ve “Kum Tanesinin Serüveni” başlıklı alıntı metnini okutunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Bunla-

rı Biliyor musunuz?” bölümünü inceletiniz. Öğrencilerinizle birlikte

Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’ne www.kultur.gov.tr adresinden

yararlanarak sanal bir gezi de yapabilirsiniz.

Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 66. sayfasında yer

alan “Bulunmasaydı Neler Olurdu?” etkinliğini yaptırınız.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Neler

Öğrendik?” bölümünü okutunuz.

66

Buluşlar Olmasaydı…

BULUNMASAYDI NELER OLURDU?BULUNMASAYDI NELER OLURDU?

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………….....................................................

..................………………………………………………………………………………...

....................................................................……………………………………………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………….....................................................

..................………………………………………………………………………………...

....................................................................……………………………………………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………….....................................................

..................………………………………………………………………………………...

....................................................................……………………………………………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………….....................................................

..................………………………………………………………………………………...

....................................................................……………………………………………

Ders kitabınızın 99, 100 ve 101. sayfalarındaki ilk uygarlıkların insanlığa katkıları olan buluşları inceleyiniz. Bunlar icat edilmemiş olsalardı neler olurdu? Düşüncelerinizi aşağıdaki noktalı yerlere yazınız.

101

Neler Öğrendik? İnsanoğlu, tarih sahnesine çıktığı andan itibaren bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkıda bulunmuştur. Özellikle yaşama elverişli su kenarları ilk uygarlıkların ortaya çıktığı yerlerdir. Dicle ve Fırat

ırmakları arasında Mezopotamya’nın, Nil Nehri etrafında Mısır’ın ve Sarı Irmak kenarında Çin Uygarlığının yükseldiğini görüyoruz. Bu uygarlıklar, tekerlek, barut, mürekkep, cam, tarım aletleri gibi buluşları gerçekleştirmişlerdir.

Sergideki buluş ve icatlar bunlarla da bitmiyordu. Bir başka bölümde çok farklı bir icat karşımıza çıkıyordu. Bu da

cam, evet bildiğimiz camdı. Cam ile ilgili aşağıdaki metni okuyalım.

Kum Tanesinin Serüveni…Cam yapımının ilk basamağı, doğru maddelerin uygun oranda bir araya getirilmesidir. Günlük hayatımızda kar-

şımıza çıkan ve camın ham maddesini oluşturan maddeler, kum, soda ve kireçtir… İnsanoğlu volkanik cam veya obsidyen diye anılan doğal camı çok eski zamanlarda keşfetmiş ve bu doğal madeni işleyerek, bıçak, ok ucu, silah süsleme aracı ve mücevher olarak kullanmıştır.

Yapay camın ilk olarak nasıl üretildiğine ilişkin hiçbir kanıt olmamasına rağmen, Romalı tarihçi Pliny (Pili), camı ilk olarak Fenikeli denizcilerin bulduğuna işaret eder. Öyküye göre denizciler, Suriye’nin Prolemais (Pilimeyis) bölgesindeki sahilde bir kamp kurarlar ve ateş yakarak kaplarını, aynı zamanda yükleri olan soda blokları üzerine koyarlar. Ertesi gün uyandıklarında, ateşin sıcaklığından dolayı kum ve sodanın camı oluşturduğunu görürler…

Camın ilk olarak Mısırlılar ve Fenikeliler tarafından MÖ II. yüzyılda üretildiği söylense de, Mezopotamya’da bulunan ilk cam örneklerinin tarihi, MÖ III. yüzyıla dayanır. MÖ 2000 ve 4000 yılları arasında cam ilk kez dekoratif küçük boncuklar olarak kullanılıyordu. Doğu Akdeniz bölgesindeki ilk cam bulgularına, Antalya’nın Kaş ilçesi ya-kınlarında, MÖ 2000 yılı civarında, bir ticaret gemisinin kargo bölümünde rastlanıyor…

www.tubitak.gov.tr

Bunları Biliyor musunuz?Bodrum Su Altı Arkeoloji Müzesi Türkiye’nin tek, Dünya’nın önemli su altı arkeoloji müzelerinden biridir. Müze-

deki en büyük eser topluluğu amforalardır. İki kulplu ve taşınabilir olan dibi sivri bu testiler, antik devir ticaretinde zeytinyağı ve kuru gıda maddelerinin taşımasında ve depolanmasında kullanılmıştır. Müzede birçok arkeolojik ese-rin yanında “cam batığı” olarak adlandırılan gemiye ait buluntular ile cam salonunda cam eserler sergilenmektedir.

www.kultur.gov.tr

Cam batığı gemisi Amfora

ÇK - 66

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK

Öğrencilerinizden ders kitabının 102. sayfasında

yer alan “Söz Uçar Yazı Kalır” başlıklı konuyu ve öğren-

ci çalışma kitabındaki konuyla ilgili etkinliği incelemele-

rini isteyiniz.

Öğrencilerinizden arkeoloji müzelerine ait katalog

ve broşürler getirmelerini isteyiniz.

[email protected]

160

ARAÇ VE GEREÇ: Arkeoloji müzelerine ait katalog

ve broşürler.

DERSE HAZIRLIK


alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının 102. sayfasındaki

“Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanı-

mı verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahmin-

de bulunmalarını isteyiniz. Öğrencilerinizin tahminleri

hakkında konuşmalarını sağlayınız. Onlara kavramlarla

ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

102

SÖZ UÇAR YAZI KALIRSÖZ UÇAR YAZI KALIR

Hiç düşündünüz mü yaşamımızda vazgeçilmez bir yere sahip olan yazı nasıl ortaya çıkmıştır?

Düşünelim!

Kavramlar

Günlük hayatımızda yazıyı kullan-mak ne gibi kolaylıklar sağlamaktadır? Örnek vererek açıklayınız.

• Milat• Uygarlık• Uygarlık: Bir ülkenin, bir toplu-

mun, maddi ve manevi varlıklarının, fikir, sanat çalışmalarıyla ilgili nitelik-lerinin tümü, medeniyet.

İnsanlığın en büyük buluşlarından biri olan yazının günümüzdeki şeklini alması binlerce yıllık bir gelişmenin sonucudur. Arkeologlar tarih-te ilk yazı örneklerinin Dicle ve Fırat, (Mezopotamya), Nil (Mısır) ve Sarı Nehir (Çin) boylarında bulunduğunu belirtmektedirler.

Sümer ve Hititlerde YazıSümer ve Hititlerde YazıMÖ 4000’li yıllarda Sümerler, düşüncelerini ve çevrelerindeki nesne-

leri kil tabletler üzerine resmetmişlerdir. Zamanla kullanılan bu resimler, resim olmaktan çıkmış kısa çizgi ve çizgi gruplarından oluşan harflere dönüşmüştür. Bu harflerle yazılan ve çivi yazısı denilen yazıda harfler artarak yaklaşık bin değişik karakter oluşmuştur. Bu durum yazıyı zor öğrenilir hâle getirmiştir.

Sümerlerle ilişkisi olan başka uygarlıklar da çivi yazısını alıp kendi dillerine uyarlamışlardır.

Kuşkusuz insanlık Sümerlerle başlamaz, çok daha öncelere uzanır. Fakat onlardan kalan yazılı belge olmadığı için haklarında fazla bilgi yoktur.

İşte ilk yazılı belgelerden bize ulaşan iki örnek:

Sümerlerde ve Hititlerde yazı hangi amaçla kullanılmıştır?

Sümerli Yazmanın AnısıKonuşmanın saklanabilecek bir biçimde aktarmanın yolunu bulduk. Kil tabletler

üzerine, tapınağa getirilen malları ucu sivri bir kamış kalemle malı gösteren işaret ya da resimler çizdik. Çiftçiler ürettikleri yulafları tapınaklara getiriyorlardı. Biz de ne ka-dar getirildiğini kaydettik. Çok miktarda yulaf geliyordu, bunu aklımızda tutamıyorduk. Sonra, yulaf resmini kil tabletler üzerine çizdim. Herkes çok beğendi. Yulaf işareti yazının ilk başlangıcı sayılır. Başlangıçta tapınaklara getirilen malların kayıtlarının tutulmasında kullanılan şekil yazı biçimleri zamanla başka görevler de üstlendi. Şekil yazı, daha sonra çivi yazısına dönüştü ve aynı zamanda başka anlamları ifade etmek için seslerin yazılaştırılması süreci başladı.

Mühürsüz Kabul Etmem“Mühürsüz Kabul Etmem” ifa-

desi Hitit hukuksal metinlerinde yazılıydı. Bu mühürdeki resimler de yazı yerine kullanılmaktaydı. Gönderilen mektupların içine kon-duğu kapların üzerine vurulurdu. Bu mühürler 3000 yıl boyunca kul-lanıldı.

www.tubitak.gov.tr (Düzenlenmiştir.).

Sümer çivi yazısıyla yazılmış bir mektup


KONU SÖZ UÇAR YAZI KALIRSÜRE: 2 ders saatiKAZANIM2. lk yazı örneklerinden yola çıkarak yazının kulla-

nım alanlarını ve bilgi aktarımındaki önemini fark eder.KAVRAMLARMilatUygarlıkAÇIKLAMALARMüze İle Eğitim1 ve 2. kazanımlar Müze İle Eğitimle ilişkilendirile-

cektir.Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeoloji müze-

leri ile Anadolu’daki ilk yazılı tabletlerin bulunduğu Kül-tepe yerleşimi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi sanal ya da gerçek ortamda incelenebilir.

KONUNUN İŞLENİŞİ

Öğrencilerinize ders kitabının 102. sayfasında yer alan ilk soruyu

sorunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının 102. sayfasında yer alan ilk dört pa-

ragrafı okutarak kil tablet görselini inceletiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Sümerli

Yazmanın Anısı” ve “Mühürsüz Kabul Etmem” başlıklı metinleri okuta-

rak ilgili görselleri inceletiniz ve soruyu sorunuz.

Öğrencilerinizle birlikte Türkiye’nin çeşitli illerinde bulunan arkeolo-

ji müzelerini (Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi gibi) ziyaret ede-

bilirsiniz. Bu gerçek gezinin yanı sıra sanal ortamda da müze gezisi

yapabilirsiniz.

[email protected]

161


Öğrencilerinize ders kitabının 103. sayfasında yer alan “Eski

Mısır’da Yazı” başlıklı metnin birinci ve ikinci paragraflarını okutarak

ilgili görseli inceletiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan

“Fenike’den Günümüze Yazı” başlıklı metnin birinci ve ikinci parag-

rafını okutunuz. Aynı sayfada yer alan Fenike, eski Yunan ve Latin

alfabelerini inceleterek altta yer alan soruyu sorunuz. Öğrencilerini-

ze sorunun altında yer alan son paragrafı okutunuz.

Öğrencilerinizle birlikte ilk arkeoloji müzelerine ait katalog ve

broşürleri inceleyiniz. Özellikle ilk yazı örneklerini gösteren buluntu-

ları öğrencilerinize inceletmeye çalışınız.

Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 67 ve 68. sayfalarında

yer alan “Harf ve Simgelerden Yazıya” etkinliğini yaptırınız.



67

HARF VE SİMGELERDEN YAZIYAHARF VE SİMGELERDEN YAZIYAAşağıda yer alan resim ve metinleri inceleyerek soruların cevaplarını nokta ile belirtilen yerlere yazınız.

“Eski dönemlerde haberleşmek için ateş, duman, ışık, ses gibi araçlardan yararlanılıyormuş. Ancak bu araçlar zaman zaman örneğin çok uzaktaki biriyle haberleşmek istendiğinde yeterli olmuyormuş. İnsanlar bu yüzden yeni bir iletişim aracına gereksinim duymuşlar. Böylece tabletlerin ve kayaların üzerine iletmek istedikleri mesajları resimler, simgeler, şekillerle aktarmaya başlamışlar. Zaman içinde bu resim, simge ve şekillerden alfabeler ortaya çıkmış. Uygarlıklar gelişip değiştikçe de farklı alfabeler, farklı yazılar ortaya çıkmış.” Bilim Çocuk Dergisi, Sayı 145.

Eski Mısırlıların Hiyeroglif YazısıHiyeroglif yazısı 700’den fazla simgeden

oluşur. Her simge bir nesneyi ya da sesi anlatır. Simgeler soldan sağa, sağdan sola ya da yukarı-dan aşağıya doğru yazılabilir. Bu yazı ile Mısırlılar antlaşmalar yapmışlar, anıtların üzerine hiyeroglif ile yazılar yazmışlardır.

Sümer Çivi YazısıÇivi yazısında her simge, bir sözcüğü ya da

bir heceyi simgeler. Zaman içinde bazı simgeler değişerek çivi görünümü almıştır. Çivi yazısı ile tarım ürünleri kaydedilmiştir.

Viking AlfabesiKuzey Avrupa’da yaşayan Vikingler birçok

ülkeye giderek ticaret yapmıştır. Diğer ülkelerle daha kolay iletişim kurabilmek için bu alfabeyi geliştirmişlerdir.

Eski Yunan AlfabesiEski Yunan alfabesi Avrupa alfabelerinin te-

melini oluşturur. 17’si sessiz, 7’si sesli 24 harften oluşur.

103

Fenike’den Günümüze YazıFenike’den Günümüze Yazı

Fenikeliler ticaretle uğraşan bir ulustu. MÖ 1000 yıllarında Fenikeli bir din adamı, öğrenmesi ve öğretilmesi çok

zor olan çivi yazısının yerine işaret sistemi sadece harflerden oluşan bir alfabe geliştirdi. Çünkü tüccarların alıp sattık-

ları malların hesabını, gelen gidenin kaydını tutmak için daha basit bir sisteme ihtiyaç vardı.

Bugün kullanılan pek çok alfabenin temelini oluşturan Fenike alfabesi böyle ortaya çıkmıştır. Latin alfabesi ve Arap

alfabesi de Fenike alfabesinden türemiştir. Aşağıda verilen bu alfabe örneklerini birlikte inceleyelim.

Eski Mısır’da YazıEski Mısır’da YazıEski Mısırlıların kullandığı resimli yazıya hiyeroglif denir. Bu yazıda

resimler harfleri ifade eder. Hiyeroglif yazılar yalnızca duvara ve anıtlara yazılır.

Hiyeroglifin başlangıç tarihi MÖ 3300 yılına kadar uzanır. MÖ 1100 yıllarında kalan bir papirüs üzerindeki kayıtlar yazının ve yazmanlığın önemini ortaya koymaktadır. “Yazı yazmayı iyi öğren, öyle ki kendini ağır bedensel işlerden kurtarıp ünlü yöneticiler katına yükseltsin. Yaz-masını bilen kişi kaba ve sıradan işler görmez, emir verir, kültürü aktarır, yenilikleri gelecek kuşaklara bildirir, mali kayıtları tutar, askerî savaşları anlatır, antlaşmaları yazar, hastalıkların tedavilerini bilir.” Papirüs bitki-sinden elde edilen kâğıtlar üzerine yalnızca edebî metinler yazılmazdı. Antlaşmalar, yemek tarifleri, vergi kayıtları, mevsimler ve taşkın zaman-larının yazıldığını görmekteyiz. Ayrıca, tapınak duvarlarına hükümdarla-rın hayat hikâyeleri de hiyeroglif olarak kazınmıştır. Ayrıca günlük yazış-malarının yapıldığı bir alfabeleri daha vardı; buna da hiyeratik denirdi.

Kullanılan alfabe ne olursa olsun yazının önemi oldukça büyüktür. Çünkü yazı; bilimin, sanatın, tarihin kısaca insanı insan yapan her türlü deneyimin, bilginin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlar.

Yukarıdaki alfabelerden hangisiyle daha kolay yazabilirsiniz. Bu alfabelerden hangisi bizim kullandığımız alfabeye benzemektedir?

Neler Öğrendik? Arkeologlar, tarihte bilinen ilk yazı örneklerinin Mezopotamya, Mısır ve Çin’de bulunduğunu belirtmek-tedirler. Bu yazı örneklerinden anlaşıldığına göre yazı, ticaret, hukuk, bilim, tarih gibi birçok alanda ve bilgi aktarımında

kullanılmıştır. Üzerine yazılan malzemeler değişse de yazı insanlığın belleği olmayı sürdürecektir.

Mısır hiyeroglif örneği

ÇK - 67 68

Fenike alfabesi

Eski Yunan alfabesi

Latin alfabesi

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabının 104. sayfasında

yer alan “Türk ve İslam Devletlerinde Yetişen Bilginler” başlıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuy-la ilgili etkinliği incelemelerini isteyiniz. Türk ve Müs-lüman bilim insanlarının çalışmalarını anlatan eserler getiriniz.

İİ İİ

68

1. Hiyeroglif yazısı ve Viking alfabesi simge ve harflerini kullanarak adınızı yazınız.

………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………….................................................................................................................................

2. Hangi yazı ile yazı yazmak daha zordur? Neden?

………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………...

3. Hangi alfabeler arasında benzerlik bulunmaktadır? Bu benzerliğin sebepleri ne olabilir?

………………………………………………………………………………………………….…………………………

……………………………………………………………………….…………………………………………………………

……………………………………….…………………………………………………………………………………………

……….…………………………………………………………………………………………………..................................

4. Yazıların kullanım alanları nelerdir?

………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………..................................................................................

5. Yazının icat edilmesiyle insanların yaşamında hangi değişiklikler ortaya çıkmıştır?

………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………..................................................................................

[email protected]

162

ARAÇ VE GEREÇ: Türk ve Müslüman bilim insan-

larının çalışmalarını anlatan eserler.

DERSE HAZIRLIK




“Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanımı

verilmeyen kavramın anlamına ilişkin tahminde bulun-

malarını isteyerek tahminleri hakkında konuşmalarını

sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek

bilgiler veriniz.

104

TÜRK VE İSLAM DEVLETLERİNDE YETİŞEN TÜRK VE İSLAM DEVLETLERİNDE YETİŞEN BİLGİNLERBİLGİNLERDüşünelim!

Kavramlar

Günlük hayatımızda kullandığımız araç gereçler ve yaşamımızı kolaylaş-tıran bilimsel gelişmeler nasıl ortaya çıkmış olabilir? Nasıl icat edildiğini bildiğiniz bir gelişmeyi anlatınız.

• Bilim• Sosyal Bilim• Sosyal Bilim: Toplum olayları, insa-

nın sosyal ve kültürel faaliyetleri konusun-da araştırma ve inceleme yapan bilim.

Günümüzde kullandığımız araç gereçler ve yaşamımızı kolaylaştı-ran bilimsel gelişmeler insanlık tarihi boyunca farklı uygarlıkların katkı-larıyla meydana gelmiştir. Eski Yunan, Çin, İslam ve Avrupa bilimsel ge-lişmelere öncülük eden başlıca uygarlıklardır. IX. yüzyıldan XV. yüzyıla kadar İslam uygarlığı bilimsel gelişmelere öncülük etmiştir.

Müzenin kurulma sebebi ne olabilir? Müslüman bilim insanları daha çok hangi alanlarda bilime katkıda bulunmuşlardır? Örnek veriniz.

“İbni Sina Hasta-nesi” ülkemizin en önemli hastanelerin-den biridir. Bu has-taneye günümüzden yüzlerce yıl önce ya-şamış bir bilim insanı-nın isminin verilmesi-nin nedeni ne olabilir?

VII. yüzyılda Arabistan yarımadasında doğan İslam dininin ilk emri”oku”dur. “İlim Çin’de dahi olsa alınız.” diyen Hz. Muhammed’in yolundan giden Müslümanlar kısa sürede gelişen İspanya’dan Hindistan’a kadar geniş alanlara hâkim oldular. Hâkim oldukları yerlerde bilimin gelişmesine katkı sağladılar. Bilim insanlarını desteklediler. İslamiyet’in bilime ve araştırmaya yönelik olumlu yaklaşımı sayesinde gelişen bilimsel çalışmalar özellikle Abbasiler ve Selçuklular Döne-minde zirveye ulaştı. Tıp, astronomi, matematik, fizik, kimya daha birçok alanda önemli bilimsel gelişmeler sağlandı.Türk ve Müslüman bilim insanlarından günümüze neler ulaştı dersiniz? Bu sorunun cevabını öğrenmek için aşağıdaki İnternet haberini okuyalım.

Müze Bilim Tarihine Işık Tutacak…İstanbul’da açılan “İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi”nde Müslümanların VIII. ve XVI. yüzyıllar arasında

yaptıkları alet örnekleri sergileniyor. Kendi türünde dünyada ilk olan müzede Müslüman bilginlerin kurdukları kim-yasal düzenekler ile gözlemevi, hastane, üniversite gibi yapıların maketleri de yer alıyor. Müzede ayrıca “Bilimler Tarihi Kütüphanesi” de bulunuyor. Müze, Rönesans’ın İslam kültür çevresinde VIII. yüzyıldan XVI. yüzyıla kadar devam eden bilimsel çalışma ve başarılara dayandığını gözler önüne seriyor. Prof. Dr. Fuat Sezgin’in katkılarıyla oluşturulan müzede astronomi, coğrafya, deniz bilimleri, saat teknolojisi, geometri, optik, tıp, kimya, maden, fizik ve mekanik, savaş teknolojisi ve mimarlık alanlarında eserler ve aletler yer alıyor.

www.ibb.gov.tr (Düzenlenmiştir.).


KONU TÜRK VE İSLAM DEVLETLERİNDE YETİŞEN

BİLGİNLERSÜRE: 3 ders saatiKAZANIM3. Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilginlerin bi-

limsel gelişme sürecine katkılarını değerlendirir. KAVRAMLARBilimSosyal bilimAÇIKLAMALARİLİŞKİLENDİRMELERDiğer Derslerle İlişkilendirme3. kazanım için Fen ve Teknoloji dersi “Güneş Sis-

temi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.3. kazanım)3.3. Ünlü Türk gök bilimciler ve çalışmaları hakkın-

da örnekler verir.

KONUNUN İŞLENİŞİ

Öğrencilerinize ders kitabının 104. sayfasında yer alan ilk parag-

raftaki soruyu sorunuz ve ikinci paragrafı okutunuz. İslam dünyasındaki

bilimsel gelişmelerin Abbasiler Döneminde hızla geliştiğini bu gelişme-

de fethedilen yerlerdeki eski Yunan, Roma, İran kültürleriyle etkileşimin

önemli olduğunu söyleyiniz. Bu kültürlere özellikle eski Yunan uygarlı-

ğına ait eserlerin Arapçaya tercümelerinin yapıldığını böylece bilimsel

gelişmelerin hız kazandığını anlatınız. Abbasiler Döneminde açılan

“Beytül Hikmet”in (Bilgelik Evi) başta bu tercüme faaliyetlerinin yapıldığı

yer iken zamanla günümüzün üniversitelerine benzer bir kurum hâline

geldiğini ve daha sonra açılacak olan medreseler öncülük ettiğini söyle-

yiniz. Özellikle Abbasi hükümdarlarının bu bilimsel gelişmeleri ve bilim

insanlarını himaye ettiğini, bu devleti himayesine alan Büyük Selçuklu

Devleti hükümdarlarının da “Nizamiye Medreseleri”ni açarak bu geliş-

meyi devam ettirdiklerini belirtiniz. Sayfadaki internet haberini okutu-

nuz. Burada tanıtılan müzeye www.ibttm.org adresinden ulaşılabilece-

ğini söyleyerek, müzeye sanal bir gezi yapabilirsiniz. İnternet haberinin

altında yer alan soruyu öğrencilerinize sorunuz.

[email protected]

163


Öğrencilerinize müzede çalışmaları hakkında bilgi verilen Türk

ve Müslüman bilginlerden bazılarını daha yakından tanıyacaklarını

söyleyerek ders kitabının 105. sayfasında çalışmaları hakkında bilgi

verilen Harezmi, Biruni, İbni Sina ile ilgili bölümleri okutunuz. Bilim

insanlarına ait görselleri inceletiniz. Sayfada yer alan “Bunları Biliyor

musunuz?” bölümünü okutunuz.


alan “İslam Uygarlığı Sergisi” etkinliğini yaptırınız.

105

İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesinde eserleri tanıtılan bilim insanlardan bazılarını daha yakından tanıyalım.

Harezmi (ö: 863)Coğrafya ve astrono-

mi ile de uğraşan Harezmi en önemli çalışmalarını matematik alanında yaptı. Günümüzde de kullandığı-mız Hint rakamlarını İslam dünyasına tanıttı. “0”ı mate-matiğe kazandırdı, böylece günümüzde kullandığımız onlu sayı sistemi ortaya çıktı.

Biruni (d: 973 - ö: 1051)Bilimsel araştırmalara çok

küçük yaşta başlayan Biruni henüz 17 yaşında Güneş’i gözlemlemek için bir alet yap-tı. Bu gözlemler sonucu dün-yanın döndüğünü ve yerçeki-minin bulunduğunu söyledi. Dünyanın çevresini hesapladı.

Aynı zamanda günümüzde matematiğin bir dalı olan cebir onun bu bilim alanına kazandırdığı bir başka katkıdır. Cebir ile ilgili kitabı tercüme edilerek XVII. yüzyıla kadar Avrupa üniversitelerinde okutul-muştur.

Hint, Arap ve günümüzde kullandığımız rakamlar Biruni’nin astronomi ile ilgili eserinden bir sayfa

Gazneli hükümdarların himayesinde çalışmaları-nı sürdüren Biruni’nin ilgi alanı astronomi ile sınırlı değildi. Coğrafya, matematik, optik, tıp, eczacılık gibi alanlarda 140’ın üzerinde eser bıraktı.

Bunları Biliyor musunuz?

“Sıfır”ın ilk defa Müslüman bilginler kullanmıştır. Almancadaki Ziffer, İtalyancadaki Zenero, Fransızca ve

İngilizcedeki Zero, Arapça “Sıfır”ın bu dillerdeki karşılığıdır.

İbni Sina (d: 980 - ö: 1037)

Avrupa’da “Avicenna” (Avisenna) adıyla tanı-

nan İbni Sina farklı bilim dallarında eserler ver-

miş çok yönlü bir insandı. Daha 16 yaşındayken

tıp alanında çalışmalar yapmaya başladı. Tıp

alanında çalışmalarının yer aldığı “Kanun” isimli

eseri Avrupa’da XVII. yüzyıla kadar tıp eğitimin-

de kullanıldı.

Bir başka eseri olan “Şifa” ise felsefeden,

matematik ve fiziğe kadar bilimlerin yer aldığı

bir ansiklopediydi.

ÇK - 69

İbn-i Sina’nın sindirim sistemini gösteren çizimi

NOTLARIM.............................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

...................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

69

Aşağıdaki gazete haberini okuyarak soruları cevaplayınız.

İSLAM UYGARLIĞI SERGİSİİSLAM UYGARLIĞI SERGİSİ

İslam Uygarlığı Sergisi İngilizleri Hayran Bıraktı

Sergiye İngiliz gazeteleri de geniş yer ayırdı. Sergiyi, “İslam uygarlı-ğının Batı dünyasına yaptığı büyük tarihsel katkılar artık görmezden ge-linmemeli” spotuyla okuyucularına duyuran The Guardian (Dı Gardiın)

Londra’da açılan ve İslam uygarlığının Batının modern sanat, bilim ve teknolojisine yaptığı katkıları anlatan “1001 Buluş: Dünyamızın İslami Mirasını Keşfet” adlı sergi büyük ilgi görüyor.

Gazetesi, sergide Batının modern bilim sanat ve teknolojisine kaynaklık eden Müslüman bilim insanlarına ait yüz-lerce icat, buluş ve eserin yer aldığını vurguladı.

Londra’da sergilenen eserlerin çoğunun İslam dünyasının en ileri Avrupa’nın ise en karanlık ve geri düzeyde bulunduğu Orta Çağ dönemine ait oluğu belirtilen haberde, “İslam uygarlığının günümüzdeki otomotiv, dokuma endüstrisi, basın yayın sektörü, modern iletişim ve modern tıp gibi birçok teknolojik ve bilimsel gelişmenin beşiği olduğu görülüyor” ifadeleri yer aldı. Sergilenen eserler arasında dikiş makinesi, dokuma tezgâhı, satranç takımı, küçük bir telefon kulübesi, yel değirmeni, daktilo benzeri bir yazı makinesi gibi çoğunlukla Batı uygarlığının buluşları olarak biline gelen ancak Müslüman bilim insanlarının icatları olan eserler dikkat çekiyor. 3 binden fazla akademik yayının taranması sonucu seçilen eserler İslam dünyasının XVI. yüzyıldan sonraki ‘kayıp tarihi’ olarak bilinen dö-nemine de ışık tutuyor. Sergide eserlerin Çin’den İspanya’ya kadar uzanan coğrafyadaki kültürel ve bilimsel etkisi gözler önüne serilmeye çalışılmış.

Serginin beş yıllık bir çalışmanın ürünü olduğunu belirten Profesör Salim el Hasani, “Eğer sıradan insanlara kullandıkları objektif, kamera ve dürbünlerin nereden geldiğini sorarsanız çok azı bunların Müslümanlar tarafından bulunduğunu söyleyecektir. Bu buluşların İslam dünyasına ait olduğu akademik çevrelerce biliniyor. Ancak Batıdaki eğitim sisteminden dolayı insanlar bunun farkında değil” diyor.

Gazete Haberi, 12 Mart 2006 (Düzenlenmiştir.).

1. Serginin açılma sebebi nedir?

………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………......................................................................................

2. İslam uygarlığı hangi alanlarda Batı uygarlığını etkilemiştir?

………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………......................................................................................

3. İslam uygarlığının modern bilim ve teknolojiye katkılarını göstermek için başka neler yapılabilir?

………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………......................................................................................

[email protected]

164

Öğrencilerinize ders kitabının 106. sayfasında yer alan bilim insanlarının tanıtıldığı bölümleri okutunuz görselleri inceletiniz.

Sayfada tanıtılanın dışında Türk ve İslam devletle-rinde bilimin gelişimine katkıda bulunmuş daha birçok bilim insanları bulunduğunu söyleyerek aşağıda çalış-maları hakkında bilgi verilen bilim insanlarını öğrencile-rinize anlatabilirsiniz.

Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışmaların-dan sınıfa getirdiğiniz örnekleri öğrencilerinize incele-tiniz. Sayfanın altında yer alan soruları öğrencilerinize sorunuz.

106

Tanıtılan bilim insanlarından hangisi daha çok dikkatinizi çekti? Neden?

Tanıtılan bilim insanları hangi alanlarda çalışmalar yapmışlardır? Siz bu bilim insanlarının yerinde olsaydınız ne tür araştırmalar yapardınız? Neden?

Uluğ Bey (d: 1394 - ö: 1449)Timur Devleti’nin hükümdarı Timur’un torunu olan

Uluğ Bey siyasetten çok bilime ilgi duydu. Semerkant’ta bir medrese ve bir gözlemevi (rasathane) yaptırdı. Dönemin en gelişmiş ve büyük aletleri bulunan göz-lemevinde Güneş, Ay ve gezegenlerin konumları, yıl uzunluğunun tespiti gibi çalışmalar yaptı.

Piri Reis (d: 1465 - ö: 1553)XVI. yüzyılda Osmanlı kaptanı Piri Reis Ameri-

ka kıtasını da içine alan bir dünya haritası çizdi. Piri Reis’in o dönemde bu doğrulukta bir haritayı nasıl çizebildiği bilinmemektedir. Bu harita dışında “Kitabı Bahriye” adlı bir eser yazmış, Akdeniz çevresindeki kara ve limanları tanıtmış böylece sosyal bilimlerden coğrafyaya önemli katkılarda bulunmuştur.

Taküyyiddin (d: 1521)XVI. yüzyılda İstanbul’da bir gözlemevinin kurul-

masına öncülük etti. Bu gözlem evinde daha önce eşine rastlanmayan yeni aletler kullanarak Güneş ve Ay tutulmalarını gözlemledi.

Ali Kuşçu (ö: 1474)Uluğ Bey’in öğrencilerinden Ali Kuşçu Fatih Döne-

minde elçi olarak İstanbul’a geldi. Fatih’in, İstanbul’da kalmasını ve medresede ders vermesini istemesiyle bu şehre yerleşen Ali Kuşçu astronomi ve matematik ala-nında eserler verdi. Gök cisimlerinin dünyaya uzaklığını hesapladı, Ay’ın haritasını çıkardı. Bu çalışması nede-niyle NASA tarafından Ay’da bir bölgeye ismi verildi.

Semerkant’taki Uluğ Bey gözlemevi

Piri Reis’in dünya haritasının bir bölümü İstanbul rasathanesi

Fatih ve Ali Kuşçu


NOTLARIM.............................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

...................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

....................................................................................

Kindî (801- 866): Felsefe, tıp, astronomi, fizik, op-

tik, meteoroloji, kimya, musiki, psikoloji gibi alanlarda

üç yüze yakın eser vermiştir. Hava olaylarının ısınma

ve soğuma sonucu meydana geldiğini ortaya koymuş-

tur. Ona göre rüzgâr yüksek ve alçak havanın yer de-

ğiştirmesiyle ortaya çıkmaktadır.

Râzî (ö. 925): Birçok hastalığı tanımlamış, bu has-

talıklar ile ilgili tedavi yöntemleri geliştirmiştir. Vücudun

bağışıklık sistemini güçlendirmek için mikrop verilmesi

esasına dayanan aşı çalışmaları yapmıştır.

İbn Rüşd (1126-1198): Astronomi alanında başarılı

çalışmalar yapmış, Batlamyus’un yer (dünya) merkezli

sistemi yerine günümüzde geçerli olan güneş merkezli

sistemi önermiştir. Avrupa birliği “Averroes” olarak ta-

nıdığı İbn Rüşd’ü Avrupa’nın fikir mimarlarından kabul

etmiştir. Felsefe, mantık, tıp gibi farklı alanlarda eserleri

bulunmaktadır.

İslam’a Giriş, s. 230.

[email protected]

165


Öğrencilerinize Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışma-

ları sonucu birçok gelişme ve yeniliğin ortaya çıktığını söyleyerek

107. sayfada yer alan tabloyu inceletiniz. Bu alanlar dışında Türk

ve Müslüman bilim insanlarının fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, botanik,

zooloji gibi farklı bilim dallarında çalışmalar yaptığını, bu çalışma-

lar ile Avrupa’da XV. yüzyıldan itibaren büyük ilerleme kaydetmeye

başlayan ve günümüze uzanan bilimsel gelişmelere öncülük yaptık-

larını söyleyiniz. Tablonun altında yer alan soruları öğrencilerinize

sorunuz.


alan “Bir Bilim İnsanı” etkinliğini yaptırınız.



70

A. Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilim insanlarından birini seçerek hayatını araştırınız. Araştırma sonuçlarına göre aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

B. Araştırdığınız bilim insanı ile ilgili en çok dikkatinizi çeken konu ne oldu? Açıklayınız.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………........................

..........................................................................................................................................................................................

BİR BİLİM İNSANIBİR BİLİM İNSANI

Adı: ................................……………………………

Doğduğu yer: .................

.......................................

Yaşadığı yıllar: ...............

.......................................

Yaşamını geçirdiği yer-

ler: .................................

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………

Ona ait bir söz: ..............................

………………………………………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

Çalışma yaptığı konu ya da konu-

lar: ..............................……………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

…………………………...................

Bilimsel gelişmeye ve birikime kat-

kısı: ..............................……………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

…………………………...................

Eserleri: .........................................

………………………………………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

………………………………………

107

Neler Öğrendik? Bilimsel gelişmeler farklı uygarlıkların katkılarıyla meydana gelmektedir. İslam uygarlığı da bilimsel geliş-melere öncülük etmiş uygarlıklardandır. IX. yüzyıldan XV. yüzyıla kadar Türk ve İslam devletlerinde yetişen bilim insanlarıyla

günümüz bilimsel gelişmelerinin temellerini atmışlardır. Türk ve İslam devletlerinde daha sonraki yüzyıllarda da önemli bilim insanları yetişmesine rağmen bilimsel gelişmelerde öncülüğü Avrupa uygarlığı devralmıştır.

Bu alanlarda bilimsel gelişmeler olmasaydı yaşamımızda ne gibi farklılıklar olurdu? Bu bilimsel gelişmeler yaşamımızı nasıl etkilemiştir? Açıklayınız.

Sizin bu tabloya ekleyebileceğiniz bir bilim dalı ve bilimsel gelişme var mı? Belirtiniz.

Birçoğu dünya çapında üne sahip Türk ve Müslüman bilim insanlarının çalışmaları sonucu birçok bilimsel gelişme

ortaya çıktı. Şimdi bunları inceleyelim.

Coğrafya Astronomi

Dünya haritaları, pusula, doğa olayları, gemicilik...

Dünyanın dönüşü, çevresinin uzunluğu, ra-sathaneler (gözlemevleri), yıldızlar ve gezegen-lerin hareketleri...

Mimarlık-Mühendislik Matematik Tıp-Eczacılık

Su kanalları, sarnıçlar, değirmen-ler, kervansaraylar, hassas teraziler...

“0” ve günümüz sayı sistemi, ge-ometri, cebir, dört işlem için pratik metotlar...

Akıl hastalıkları, çiçek hastalığı gibi birçok hastalığın tedavisi, diş fır-çası, tıp kitapları, göz ameliyatı, diş tedavisi, aşı, kan dolaşımı, ameliyat araçları...

ÇK - 70

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabının 108. sayfasın-

da yer alan “Bilimsel Birikim Nasıl Oluştu?” başlıklı

konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili

etkinlikleri incelemelerini isteyiniz.

Öğrencilerinizden tarih atlaslarını getirmelerini

isteyiniz.

[email protected]

166

KONU BİLİMSEL BİRİKİM NASIL OLUŞTU?SÜRE: 3 ders saatiKAZANIM4. 15-19. yüzyıllar arasında Avrupa’da yaşanan

gelişmelerin günümüz bilimsel birikiminin oluşmasına etkisini fark eder.

KAVRAMLAREnerjiKeşifLaiklikPazarReformRönesansSanayiSermayeAÇIKLAMALARCoğrafi Keşifler, Rönesans, Reform ve Aydınlanma

Çağı işlenecek, Sanayi İnkılabı ise bilimsel ve teknolo-jik açılardan ele alınacaktır (4. kazanım).

İLİŞKİLENDİRMELERDiğer Derslerle İlişkilendirme4 ve 5. kazanımlar için Fen ve Teknoloji dersi “Gü-

neş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.2, 3.4, 3.6 kazanımlar)

3.2. Gök bilimcilerin teleskoplar yardımıyla gök ci-simlerinin hareketlerini ve yapısını inceleyen bilim in-sanları olduklarını belirtir.

3.4. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemi-ni fark eder.

3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araş-tırmalarının da teknolojiye katkısını örneklerle açıklar.

ARAÇ VE GEREÇ: Tarih atlası.




“Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanımı

verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahminde

bulunmalarını isteyerek tahminleri hakkında konuşma-

larını sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabile-

cek bilgiler veriniz.

108

BİLİMSEL BİRİKİM NASIL OLUŞTU?BİLİMSEL BİRİKİM NASIL OLUŞTU?

Coğrafi KeşiflerCoğrafi Keşifler

Düşünelim!

Kavramlar

Amerika kıtasına neden “Yeni Dünya” adı verilmiş olabilir? Amerika gibi yeni kıtaların keşfinin günümüz bilimsel birikimine etkilerinin neler olduğunu düşünüyorsunuz? Açıkla-yınız.

• Enerji• Keşif • Laiklik• Pazar• Reform• Rönesans• Sanayi• Sermaye• Laiklik: Devlet ile din işlerinin ay-

rılığı, devletin, din ve vicdan özgürlüğü-nün gerçekleşmesi bakımından yansız olması.

XV. yüzyılda yaşayan Amerika kıtasının kaşifi Kristof Kolomb en önemli keşfine çıkmadan önce hangi bilimsel ve teknolojik gelişmeler-den yararlandı? Aşağıdaki metinlerden öğrenelim.

Manyetik PusulaManyetik pusula MS 100’de

Çinliler tarafından geliştirilmiştir. Araplar onu 1200’lü yıllardan iti-baren kullanmaya başlamışlardır. Avrupa’nın ilk kutulu pusulası ise 1190 yıllarında geliştirilmiş ve uzun deniz yolculuklarını kolay-laştırmıştır.

1490’da DünyaAlman harita bilimcisi Martellus’un çizdiği bu harita Avrupalı bi-

lim insanları ve denizciler tarafından bilinen dünyayı gösteriyordu. Dünya’nın şeklinin düz olduğu sanılan bu haritada Amerika kıtası da görülmüyordu.

Üçgen Yelkenden Dört Köşe YelkeneKolomb, denize açıldığı üç geminin Akdeniz’de kullan-

dıkları üçgen yelkenlerini, daha güçlü olan dörtgen yelken-lerle değiştirmişti.

Pusulanın kullanılmaya başlanması, gemicilik tekniğinin ilerlemesi ve coğrafya bilgilerinin artması sonucunda açık denizlere çıkan Avrupalılar, yeni kıtalar ve ülkeler keşfetmeye başladılar. Avrupalıların XV. yüzyılın sonunda başlatıp XVI. yüzyılda da devam ettirdikleri yeni yerler bulma girişimlerine Coğrafi Keşifler adı verilir. Coğrafi Keşifler sonu-cunda, Amerika gibi yeni kıtaların keşfedilmesinin yanında okyanuslar hakkında birçok bilgi edinilmiştir. Dünya’nın düz değil yuvarlak olduğu, kendi etrafında ve Güneş etrafında döndüğü, evrenin merkezi olmadığı gibi bilgiler ortaya çıkmıştır. Coğrafi Keşiflere kadar Dünya’nın düz olduğunu söyleyen kiliseye ve din adamlarına olan güven, keşifler sonucunda azalmaya başlamıştır.

Avrupalı devletler keşfettikleri yerleri egemenlikleri altına alarak sömürge imparatorlukları kurdular. Buralardan bol miktarda altın, gümüş gibi değerli madenler ve çeşitli ham maddeler Avrupa’ya taşındı ve böylece sermaye arttı. Keşif-leri destekleyen Avrupa’nın denizci ülkeleri kısa sürede zenginleşti. Zenginleşen ailelerin, kültür ve sanat hareketlerini desteklemeleri Rönesans’ın başlamasında etkili oldu.

Siz XV. yüzyılda yaşayan bir kâşif olsaydınız, bir keşif gezisine çıkarken yanınıza neler alırdınız? Nedenleriyle birlikte açıklayınız.


KONUNUN İŞLENİŞİÖğrencilerinize ders kitabının 108. sayfasında yer alan ilk paragraf-

taki soruyu sorunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki “Coğrafi Keşifler”

adlı başlığın altındaki ilk paragrafı okutunuz.

Aynı sayfadaki “Manyetik Pusula”, “1490’da Dünya” ve “Üçgen Yel-

kenden Dört Köşe Yelkene” adlı metinleri okutarak ilgili görselleri ince-

letiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki son iki paragrafı

okutunuz.

Öğrencilerinizin Coğrafi Keşifler’de önemli rol oynayan pusula, hari-

tacılık ve gemicilik alanlarındaki gelişmelere dikkatlerini çekiniz.

[email protected]

167


Öğrencilerinize ders kitabının 109. sayfasında yer alan “Yeni-

den Doğuş: Rönesans” adlı başlığın altındaki ilk üç paragrafı okutu-

nuz. Onların Coğrafi Keşifler ile Rönesans arasındaki ilişkiye dikkat-

lerini çekiniz. Tarihte olayların neden ve sonuç bağlamında birbiriyle

yakından ilişkili olduğunu belirtiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki dördüncü pa-

ragrafı okutarak Leonardo’nun robotu görselini inceletiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki beşinci parag-

rafı okutarak Musa Heykeli (Mikelanj) görselini inceletiniz. Sayfa

sonundaki soruyu sorunuz.

Öğrencileriniz yanda verilen “Rönesans” ile ilgili metinden yarar-

lanarak bu konuda daha fazla bilgi verebilirsiniz.

109

Yeniden Doğuş: RönesansYeniden Doğuş: Rönesans

Leonardo’nun insan vücudu ile ilgili

çizimi

Musa heykeli (Mikelanj)

Orta Çağ’da, Avrupa’da bilim ve sanatta dinin ve kilisenin egemenliği söz konusuydu. Kilisenin düşünce üzerindeki baskısı, doğayı özgür bir bakış açısıyla incelemeyi bilim, sanat vb. alanlarda çalışmalar yapmayı imkânsız kılmıştı. Bu dönemde Dünya’nın düz olduğu gibi inanışlar yaygındı. Avrupa’da, Orta Çağ bilimsel gelişme bakımından “karanlık bir dönem”di.

Coğrafi Keşiflerde elde edilen bilimsel bilgiler ile kilise ve din adamlarına duyulan güven azaldı ve kilise güç kaybet-meye başladı. Kilise baskısının azalması insanların daha özgürce tartışıp düşüncelerini geliştirme olanağı bulmasını sağladı. Kâğıdın bol ve ucuza mal edilmesi ve matbaa sayesinde çok sayıda ve ucuz kitabın basılması, yeni bilgi ve düşüncelerin hızla yayılmasına neden oldu.

Coğrafi Keşifler sonucunda, sanatı seven ve sanatçıları koruyan zengin bir sınıf ortaya çıktı. Bu sınıf Avrupa’da sanatçıları ve bilim insanlarını destekledi. Böylece XVI. yüzyılda birçok sanatçı yetişti. Eski Yunan ve Roma uygarlıkla-rına ait eserlerin incelenmesi ve değerlendirilmesi bilim ve sanat anlayışını geliştirdi. XV ve XVI. yüzyıllarda, Avrupa’da meydana gelen edebiyat, kültür, güzel sanatlar, bilim ve düşünce alanlarındaki bütün bu yenilik ve gelişmelere “yeniden doğuş” anlamına gelen Rönesans adı verildi.

Rönesans Döneminin en önemli temsilcilerinden biri Leonardo da Vinci (Leonardo da Vinsi)’dir. Da Vinci, resim, mimarlık, bilim, felsefe ve mühen-dislik alanlarında yaptığı çalışmalarla döneme damgasını vurdu. Da Vinci, insanın anatomik yapısını inceleyerek doğru tasvir etmeyi amaçladı. Leonar-do da Vinci’nin insan anatomisi üzerine yaptığı çalışmalar günümüz biliminin gelişmesine büyük katkı sağladı. Anatomi alanındaki çalışmalarıyla bilim ta-rihinde bilinen ilk robot tasarımını yaptı. 1495 yılında yaptığı bu tasarım an-cak 1950’lerde keşfedildi. Da Vinci’nin “Leonardo’nun robotu” adı verilen bu tasarımı, kalp rahatsızlıklarının tedavi edilmesinde, 2005 yılında bir İngiliz kalp cerrahına esin kaynağı oldu.

Rönesans Döneminde, Leo-

nardo da Vinci’den başka günü-

müz bilim ve sanatının gelişme-

sine katkısı olan pek çok sanatçı

ve bilim insanı yetişti. Ünlü hey-

keltıraş Michelangelo (Mikelanj),

denemeleriyle tanıdığımız Mon-

taigne (Monteyn), dinde reformu

başlatan Luther (Luter), tiyatro

eserleriyle tanınan Shakespe-

ar (Şekspir), ilk defa Dünya’nın

Güneş etrafında döndüğünü

söyleyen Kopernik, Rönesans’ın

temsilcileri oldular.

Rönesans Döneminde yetişen bilim insanları ile sanatçıların günümüz bilim ve sanat anlayışına katkıları neler olabilir? Örnek vererek açıklayınız.

Rönesans

Kelime anlamı olarak Rönesans “Yeniden doğuş”

demektir. Yeni Çağ’ın başlamasıyla Avrupa’da edebi-

yat, güzel sanatlar, (resim, heykel, mimarlık) ve bilim

alanlarında görülen yeniliklere denir.

Rönesans’ın Nedenleri

• Kâğıt ve matbaanın etkisi ile okuma yazmanın ge-

lişmesi, bilgi ve kültürün artması,

• Coğrafi Keşifler sonunda, güzel sanatlara merak

saran zengin sınıfın oluşması,

• İstanbul’dan ayrılarak İtalya’ya giden bilginlerin

eski Yunanca eserleri öğretmeleri,

• Doğaya, güzel sanatlara, edebiyata, bilimsel geliş-

melere ilginin artması vb.

Rönesans hareketleri İtalya’da başladı. Hümanist-

ler (insan sevgisine öncelik verenler) yeni eserler oluş-

turdular. Rönesans Döneminin öncüleri; Dante, Petrark,

Bokoçiyus, Makyavel ve Giflarden’dir. Bramant ve Mi-

kelanj, dönemin en ünlü mimarlarıdır. Ressamlar eser-

lerinde insan vücudunun güzelliğini ön plana çıkardılar.

Leonardo da Vinci ve Mikelanj ölmez eserler bıraktılar.

Fransa’da Rönesans’a krallar öncülük etti. Piyer Lesko

en önemli Rönesans sanatçısıdır. Almanya’da Röne-

sans, Hümanizm ile başladı. Martin Luther ve Erasmus

dinsel konuları incelediler. Albert Dürer dinî tablolar

yaptı. İngiltere’de Shakespeare, İspanya’da Servantes

ünlü eserler yazdılar.

Rönesans’ın Sonuçları

• Skolastik görüş (kilisenin dar görüşü) yıkılmıştır.

Yerine pozitif düşünce hakim olmuştur.

• Reform hareketlerini hazırlamıştır.

• Bilim ve teknikteki gelişmeler hızlanmıştır.

• Avrupa’da sanattan zevk alan burjuva sınıf ve halk

sınıfı oluşmuştur.

• Din adamlarının ve kilisenin halk üzerindeki otori-

tesi sarsılmıştır.

• Avrupa’nın her yönden gelişmesine ve güçlenme-

sine öncülük etmiştir.

[email protected]

168


alan “Dinde Reform” adlı başlığın altındaki ilk parag-

rafı okutunuz. Onların Haçlı Seferleri, Coğrafi Keşifler

ve Rönesans ile Reform arasındaki ilişkiye dikkatlerini

çekiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki

Martin Luther görselini inceleterek ilgili konuşma met-

nini okutunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasındaki

ikinci paragrafı okutarak devamındaki soruyu sorunuz.

Öğrencileriniz aşağıda verilen “Reform” ile ilgili me-

tinden yararlanarak bu konuda daha fazla bilgi verebi-

lirsiniz.

Öğrencilerinize ders kitabının 110. sayfasında yer alan “Aydınlanma

Çağı” adlı başlığın altındaki ilk paragrafı okutunuz.

110

Martin Luther

Dinde ReformDinde Reform

Aydınlanma ÇağıAydınlanma Çağı

Orta Çağ boyunca Katolik kilisesi amacından uzaklaşmıştı. Roma’da Vatikan sarayında oturan papalar, kendilerini Hz. İsa’nın yeryüzündeki vekili olarak görüyorlardı. Kilise ve din adamları çok zenginleşmiş, oldukça geniş topraklara sahip olmuşlardı. Din adamları, soylular gibi zevk ve eğlence içinde yaşamaya başlamışlardı. Dini kendi çıkarları için kullanıyorlardı. Halk ise oldukça yoksullaşmış, kilise ve din adamlarının topraklarında karın tokluğuna çalışıyordu. Haçlı Seferlerindeki başarısızlık, Coğrafi Keşifler ve Hristiyanlıktaki bazı inançların yanlışlığının anlaşılması kiliseye ve din adamlarına olan güveni sarstı. Rönesans Dönemi düşünceyi dinin baskısından kurtarıp özgürleştirmişti. Özgür düşün-ce aydınların ve din adamlarının, kilisenin uygulamalarını değerlendirip eleştirmeye başlamasına yol açmıştı. Aşağıda bu eleştirileri yapan ve Reform hareketlerinin öncüsü kabul edilen Martin Luther’i birlikte dinleyelim:

Rönesans, reform ve bilimsel gelişmeler, XVII ve XVIII. yüzyıllarda Avrupa’da yeni bir dönem başlattı. Her konuda

akla öncelik veren bir düşünce sistemi gelişti. Bu düşünce sistemi insanı ve insanın doğadaki yerini, dine değil, akla

dayanarak açıklamayı amaç edindi. Bilgi edinme yöntemi olarak gözlem ve deneyi esas aldı. Bu düşünce sisteminin

etkisiyle bilim ve felsefe alanında büyük gelişmeler oldu. Avrupa’da akla dayanan düşünce sisteminin egemen olduğu

bu döneme Aydınlama Çağı adı verilir. Aydınlanma Çağı’nda özellikle doğa bilimleri hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu

dönemin önemli bilim insanlarının başında Newton (Nivtın), Kopernik, Galileo (Galile) ve Descartes (Dekart) gelir.

XVI. yüzyılda ilk kez Almanya’da başlayan Reform Hareketleri daha sonra Fransa ve İngiltere başta olmak üzere

Avrupa’nın birçok ülkesine yayıldı. “Yeniden şekil vermek” anlamına gelen reform, Katolik kilisesini aslına döndürmek

amacıyla yapılan değişiklik ve düzenlemelerdir. Reform Hareketleri, Katolik mezhebinin parçalanarak Protestanlık,

Kalvenizm ve Anglikanizim gibi yeni mezheplerin ortaya çıkmasına yol açtı. Kilise ve din adamları saygınlığını kaybetti.

Protestanlığın yayıldığı yerlerde kilisenin mallarına el konuldu. Eğitim ve öğretim kilisenin elinden alınarak laikleştirildi.

Böylece Avrupa’da düşünceyi ve gelişmeyi engelleyen dinî etkenler ortadan kalkmış oldu.

“Matbaanın icat edilmesiyle çok sayıda İncil basıldı ve

birçok dile çevrildi. İncil’i okuyunca rahiplerin söylediği birçok

inancın İncil’de olmadığını öğrendik. Düşünceler ve inançlar

üzerinde çok baskı var. Din adamları para karşılığında, günah-

lara af belgesi veriyorlar. İncil’de ‘Tanrı ile kulun arasına kimse

giremez, günahları ancak Tanrı affeder.’ diyor. Baskılar gitgide

artıyor. Kiliseler ve tüm din adamları çok zengin. Din adamları

zevk ve eğlence içinde yaşıyorlar. Okullar da kiliseye bağlı. Ki-

lisenin dayattığı fikirlerden başkasını savunmak mümkün de-

ğil. Bu duruma artık dur demek gerek. Benim gibi düşünenler

çoğunlukta. Ben onlara öncülük edeceğim…”

Reform Hareketleri bilimin gelişmesine nasıl katkıda bulunmuştur? Açıklayınız.

TÜRKLERİN YENİ YURDU ANADOLU

Reform

XVI. yüzyıl boyunca tüm Avrupa’yı etkileyen dinsel

bir harekettir. Bu hareket Katolik Kilisesinin aşırı zen-

ginleşmesi ve yozlaşmasına karşı gelişti ve Hristiyan-

lığın en büyük üç mezhebinden Protestanlığın oluşma-

sını sağladı. İlk defa Almanya’da görüldü, sonrasında

ise Fransa, İngiltere ve Kuzey Avrupa ülkelerinde de

etkili oldu. Orta Çağ boyunca zenginleşen ve gücünü

artıran kilise ile papalık, siyasetle ve dünya işleriyle

daha fazla ilgilenmeye başlamıştı. Bu durum reform ön-

cesinde birçok din adamının tepkisini çekmişti. Reform

Hareketleri ilk defa Almanya’da Martin Luther ile baş-

ladı. Protestanlar ve Katolikler arasında mücadeleler

Ogsburg Antlaşması ile sona erdi (1555). Buna göre;

Protestanlık Mezhebi ve Kilisesi kesin olarak kabul edil-

miştir. Alman prensleri istedikleri mezhebi seçme ve

kendi topluluklarına kabul ettirme konusunda serbest

oldular. Prensler, kendi ülkelerinde din işlerinin mutlak

hâkimi hâline geldiler. Prenslerin mezheplerini kabul

etmeyen Almanların başka yerlere göç etmesine izin

verildi. Almanya’da başlayan Reform Hareketleri, İngil-

tere, Fransa, İsveç, Norveç ve Danimarka gibi ülkelere

de yayılmıştır. Fransa’da ise Reform hareketlerini baş-

latan Jean Calven’dir. 1598 yılında Kalvenizm ve diğer

mezhepler Fransa’da serbest bırakılmıştır.

Reform’un Sonuçları• Avrupa’da mezhep birliği bozuldu. Katolik ve Ortodoks mezhepleri ya-

nında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çıktı, mez-hepler arasında çatışmalar başladı.

• Din adamları ve kilise, eski itibarını kaybetti.• Katolik Kilisesi, kendisini yenilemek ve düzenlemek zorunda kaldı.• Eğitim-öğretim faaliyetleri kiliseden alınarak laik bir eğitim sistemi ku-

ruldu.• Katolik Kilisesinden ayrılan ülkelerde kilisenin mallarına ve topraklarına

el konuldu.• Papa ve kilisenin Avrupa ülkelerinin kralları üzerindeki etkisi sona erdi

ve Avrupa’da siyasal bölünmeler yaşandı. Çünkü Orta Çağ’da Papa, Avrupa krallarına taç giydirerek onların krallıklarını onaylıyor ve yönlendirebiliyordu. Katolik kalan ülkelerde yeni mezheplerle mücadele etmek amacıyla Engizis-yon Mahkemeleri kuruldu. Protestan krallar ve prensler, din işlerinin mutlak hâkimi oldular. Reform Hareketleri, Avrupa’yı siyasi yönden zarara uğratmış-tır. Şarlken’in Osmanlı Devleti üzerine yapmayı planladığı Haçlı Seferi bölün-melerden dolayı gerçekleşmemiştir. Mezhep savaşları, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da ilerlemesini kolaylaştırmıştır.

[email protected]

169


Öğrencilerinize ders kitabının 111. sayfasında yer alan “Aydın-

lanma Çağı” konusunun devamı olan ilk iki paragrafı okutunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının 111. sayfasında yer alan “Buharın

Gücü: Sanayi İnkılabı” adlı başlığın altındaki paragrafları okutarak

ilgili fotoğrafı inceletiniz.

Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 71 ve 72. sayfalarında

yer alan “Zaman Şeridini Tamamlayalım” etkinliğini yaptırınız.



BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIKÖğrencilerinizden ders kitabında yer alan “Düşünce Özgürlüğü

ve Bilim” başlıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili

etkinliği incelemelerini isteyiniz.

Öğrencilerinizden anayasa kitapçığı getirmelerini isteyiniz.

111

İlk buharlı trenlerden biri

Buharın Gücü: Sanayi İnkılabıBuharın Gücü: Sanayi İnkılabı

Fizik ve matematik alanında birçok buluş gerçekleştiren Newton, “Evrensel Yer Çekimi Yasası”nı buldu. Kopernik Güneş Sistemi’nin varlığını kanıtladı. Galileo “Güneş Sistemi’nin merkezi Dünya değil, Güneştir. Güneş Dünya’nın etrafında dönmez. Dünya, Güneş’in etrafında döner.” düşüncesini savundu. Hollandalı bir gözlükçünün uzak nesneleri büyüten bir icadından hareketle teleskop yaptı. Bu teleskopla Ay’ın yüzeyinin pürüzlü olduğu anlaşıldı. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemi fark edildi. Gök bilimciler teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve ya-pısını incelediler. Teleskop ve benzeri teknolojik araçların geliştirilmesiyle günümüzde uzay araştırmaları yapılmaya başlandı. Hatta uzayda yapılan araştırmalar teknolojiye önemli katkı sağladı.

Aydınlanma Çağı düşünürleri hemen hemen her konuyu incelediler. Toplum, siyaset, hukuk, ekonomi ve tarih alanında yeni fikirler ortaya attılar. Sosyal bilimler alanında Jan Jack Rousseau (Jan Jak Ruso) ve müzik alanında Mozart sonraki yüzyıllara da damga vuran çalışmalar yaptılar. Aydınlanma Çağı’nda meydana gelen bilim, sanat ve teknolojideki gelişmeler Sanayi İnkılabı’na temel oluşturdu.

Avrupa’da Rönesans, Reform Hareketlerinin yol açtığı özgür düşünce, bilimsel ve teknolojik alanlarda önemli geliş-melere yol açtı. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin üretim alanına uygulanmasıyla da Sanayi İnkılabı gerçekleşti.

XVIII. yüzyıla kadar her türlü üretim insan gücüyle yapılıyordu. 1765’de buhar motorunun icat edilmesiyle bu üretim biçimi köklü bir değişime uğradı. Böylece buhar gücüyle çalışan makinelerin üretimde kullanılmasıyla Sanayi İnkılabı başlamış oldu. İlk olarak İngiltere’de başlayan Sanayi İnkılabı daha sonra diğer Avrupa ülkelerine de yayıldı. Kömür, petrol ve su gücüyle çalışan fabrikalar kuruldu.

Sanayi İnkılabı pek çok alanda yeni gelişmelere neden oldu. Bu gelişmelerde enerji kaynağı olarak petrolün ve elektriğin yaygın kullanılmaya başlanması etkili oldu.

Sanayi İnkılabı taşımacılık alanında da büyük geliş-melere yol açtı. 1804’de İngiltere’de raylar üzerinde iler-leyen ilk buharlı lokomotif yapıldı. Zaman içinde yapılan buluşlarla lokomotiflerin hızı ve gücü yükseltildi. Tren, taşımacılıkta oldukça önemli araç hâline geldi. Trenin gelişmesine paralel olarak demir yolu yapımı da hızlan-dı. Demir yolları sayesinde pazarlar birleşti, mesafeler kısaldı, demir yollarının gelişimi Sanayi İnkılabı’nın etki-lerinin başka ülkelere yayılmasına da katkıda bulundu. 1856 yılından itibaren dökme demiri çeliğe dönüştüren ekonomik bir yöntemin bulunmasıyla çelik üretmek daha ucuz ve kolay hâle geldi. Çelik üretiminin artması demir yolu yapımını da hızlandırdı.

ÇK - 7172

Neler Öğrendik? XV. yüzyılın sonlarından itibaren Coğrafi Keşifler, Dünya ile ilgili bilgilerin artmasına yol açmıştır. XV ve XVI. yüzyıllarda edebiyat, sanat, bilim ve düşünce alanlarında yenilik ve gelişmeler başlamıştır. Rönesans adı verilen bu yenilikler

özgür ve bilimsel düşünceyi geliştirmiştir. Akıl, bilim, deney ve gözlemin ön plana çıkması bilim ve tekniğin gelişmesinin yolunu açmıştır. XVI. yüzyılda Almanya’da başlayan Reform Hareketleri tüm Avrupa’ya yayılarak eğitimde kilise hâkimiyetine son vermiş, böylece düşünceyi ve gelişmeyi engelleyen dinî etkenler ortadan kaldırılmıştır. Aydınlanma Çağı ile akla dayanan düşünce sistemi Avrupa’ya egemen olmuştur. Bu dönemde özellikle doğa bilimleri hızlı bir gelişme göstermiştir. Tüm bu gelişmeler teknik alanda da büyük ilerlemelere yol açmıştır. XVIII. yüzyılın sonlarında buharlı motorun icadıyla üretimde kol gücünden makine gücüne geçilmiş, üretim hızla artmıştır. Tüm bu gelişmeler günümüz bilim ve teknolojisinin temelini oluşturmaktadır.

71

A. XV. ve XIX. yüzyıllar arasında Avrupa’da yaşanan önemli gelişmeler şunlardır: Coğrafi Keşifler, Rönesans, Reform, Aydınlanma Çağı, Sanayi İnkılabı. Bu gelişmelerin günümüz bilimsel birikiminin oluşmasına etkileriyle ilgili açıklamaları noktalı yerlere yazarak eş zamanlı zaman şeridini tamamlayınız.

ZAMAN ŞERİDİNİ TAMAMLAYALIMZAMAN ŞERİDİNİ TAMAMLAYALIM

………… yüzyıllar ………… yüzyıllar ………… yüzyıllar

Coğrafi Keşifler Rönesans Reform

..............................................

...................................................

...................................................

....................................................

....................................................

....................................................

...................................................

..............................................

...................................................

...................................................

....................................................

....................................................

....................................................

...................................................

..............................................

...................................................

...................................................

....................................................

....................................................

....................................................

...................................................

72

B. Zaman şeridinin son bölümü için bırakılan boşluğa günümüzdeki bilimsel ve teknolojik gelişmelerden seçeceği-niz bir örneği yazarak bu gelişmenin gelecekteki bilimsel birikimin oluşmasına ne gibi katkılar yapabileceğini açıklayı-nız. Bu gelişmenin fotoğrafını ilgili boşluğa yapıştırabileceğiniz gibi resmini de çizebilirsiniz.

………… yüzyıllar ………… yüzyıllar ………… yüzyıllar

Aydınlanma Çağı Sanayi İnkılabı .......................

..............................................

...................................................

...................................................

....................................................

....................................................

....................................................

...................................................

..............................................

...................................................

...................................................

....................................................

....................................................

....................................................

...................................................

..............................................

...................................................

...................................................

....................................................

....................................................

....................................................

...................................................

[email protected]

170

ARAÇ VE GEREÇ: Anayasa kitapçığı.


alan “Düşünelim!” kutusundaki soruyu sorunuz.Öğrencilerinize ders kitabının 112. sayfasındaki

“Kavramlar” kutusundaki kavramları inceletiniz. Tanı-mı verilmeyen kavramların anlamlarına ilişkin tahmin-de bulunmalarını isteyiniz. Öğrencilerinizin tahminleri hakkında konuşmalarını sağlayınız. Onlara kavramlarla ilgili ipucu olabilecek bilgiler veriniz.

KONUNUN İŞLENİŞİÖğrencilerinize ders kitabının 112. sayfasında yer alan ilk sorula-

rı sorunuz. Öğrencilerinizin farklı cevaplarını tahtaya yazarak tespit-leri sistematik bir hâle getiriniz. Özgür düşüncenin bilimsel gelişmeler için ne kadar gerekli olduğunu vurgulayınız.

Öğrencilerinize ders kitabının 112. sayfasında yer alan parag-rafları okutarak ilgili görseli inceletiniz. Orta Çağ’da Avrupa’da özgür düşünce ve düşünceleri söylemenin ne kadar zor ve sakıncalı oldu-ğunu, bilim ve fikir insanlarının yaşadıkları sorunları hatırlatınız. Bu durumun bilimsel gelişmeleri olumsuz yönde etkilediğini vurgulayınız.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasının sonundaki soruyu sorarak bir tartışma yaptırınız. Tartışmada ortaya çıkan sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.

112

Burcu akşam haberlerini izlerken düşünce özgürlüğü kavramının sık-ça tekrarlandığını duyunca öğretmen olan babasına düşünce özgürlüğü-ne neden önem verildiğini sordu.

Babası: -Aristo, “İnsanı diğer varlıklardan ayırt eden özellik, düşünme ve

düşündüklerini ifade etme gücüne sahip olmasıdır.” demiştir. İnsan ile düşüncenin gelişimi birlikte olmuştur. Çeşitli aletleri icat eden insanlar, doğaya hükmetmeye başlamış ve yeni fikirler üretmişlerdir. Bu fikirler sayesinde günümüzdeki uygarlığa ulaşılmıştır. Ancak bu yenilikler, top-lumları yönetenlerin çıkarlarına uygun olmayınca düşünürler büyük so-runlar yaşamışlardır. Özellikle Orta Çağ’da Avrupa’daki bilim insanları ve düşünürler benzer sorunları en çok yaşayanlardandır. Bu çağda Katolik Kilisesi dinî, siyasi ve ekonomik gücü elinde bulunduruyordu. Bilimsel ve akılcı düşünceyi reddederek kişisel görüşleri yasaklamıştı.

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BİLİMDÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BİLİM

Düşünelim!

Kavramlar

Yeni öğrendiğiniz ama başkala-rının da bilmesi gereken bir bilgiyi kimseye söyleyemediğinizde ya da söylemeniz yasaklandığında neler hissederdiniz? Duygularınızı anlatı-nız.

• Bilim• Düşünce• Özgürlük• Düşünce: Bir işin gerçekleşmesi

ya da bir sorunun çözümü için zihince tasarlanan, aranıp bulunan yol.

Bilim ve düşünce alanında yapılan yenilikler ve buluşları nasıl öğreniriz? Bu yenilikler bizlere duyurulmazsa sonuçları neler ola-bilir? Açıklayınız.

Bruno’nun mahkemeye çıkarken söylediği sözlerin ana fikri nedir? Bilim insanlarının özgür olmadığı du-rumlarda neler olabilir? Sınıfça tartışınız.

İncil’i kendi çıkarları doğrultusunda yorumlayarak halkı yanlış bilgilendiriyor, dinden çıkarma ve Tanrı adına gü-nahları bağışlama yetkilerini kendilerinde görüyorlardı. Bu duruma karşı çıkanlar dinden çıkarılarak yine papazlar ta-rafından kurulan engizisyon mahkemelerinde yargılanıyordu. Yargılama sonucunda pek çok bilim insanı ve düşünür, sadece düşüncelerini söylediği için cezalandırılmıştır. Geçmişte yaşanan bu üzücü olayların sonrasında devletler kendi anayasalarında, devletler arası sözleşmeler ile düşünce özgürlüğünü güvence altına almıştır. Bizim anayasamızın 27. ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 10. maddelerinde de bu güvence vardır. Bu durumu daha iyi anlayabilmen için sana Giardano Bruno (Cordana Bruno) ve Galileo Galilei (Galileo Galile)‘nin hayatlarını araştırmanı öneririm.

Burcu konuyla ilgili yaptığı araştırma sonrasında hayretler içerisinde kaldı. Burcu’nun Bruno ve Galile ile ilgili araş-tırma sonuçlarını aşağıda birlikte inceleyelim.

Bruno, İtalya’da doğan rahip, filozof ve gök bilimcidir. Copernicus (Kopernik)’in evrende dünyadan başka gezegenlerin de olduğu fikrine inanmış ve aynı görüşte olan Galile ile tanışmıştı. Bu görüşleri yü-zünden cezalandırıldı. Sürekli yaşadığı yeri değiştirmek zorunda kaldı. Fikirlerini bir soylu ile tartışınca engizisyon mahkemesine teslim edildi. Yaşadığı baskı ve korkuları mahkemeye çıkarken söylediği “Ne gör-düğüm hakikati gizlemekten hoşlanırım, ne de bunu açıkça ifade et-mekten korkarım. Aydınlık ve karanlık arasındaki, bilim ve cehalet ara-sındaki savaşa her zaman katıldım. Bundan dolayı her yerde zorlukla karşılaştım…” sözleri ile açıkça ifade etmiştir. Gördüğü işkencelere rağmen görüşlerinden vazgeçmedi ve mahkum edildi. Onun bu fikirle-ri, daha sonra yaşanan ve yeniden doğuş anlamına gelen Rönesans felsefesini biçimlendirdi.

www.tubitak.gov.tr (Düzenlenmiştir.).

Bruno

TÜRKLERİN YENİ YURDU ANADOLU

KONU DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BİLİMSÜRE: 1 ders saatiKAZANIM5. Tarihsel süreçte düşünceyi ifade etme ve bilim

özgürlüklerini bilimsel gelişmelerle ilişkilendirir.KAVRAMLARBilim DüşünceÖzgürlükAÇIKLAMALARAnayasamızın (Bilim ve Sanat özgürlükleri ile ilgili)

27. maddesi de ele alınacaktır (5. kazanım).İLİŞKİLENDİRMELERDiğer Derslerle İlişkilendirme4 ve 5. kazanımlar için Fen ve Teknoloji dersi “Gü-

neş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi” ünitesi (3.2, 3.4, 3.6 kazanımlar)

3.2. Gök bilimcilerin teleskoplar yardımıyla gök ci-simlerinin hareketlerini ve yapısını inceleyen bilim in-sanları olduklarını belirtir.

3.4. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemi-ni fark eder.

3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araş-tırmalarının da teknolojiye katkısını örneklerle açıklar.

Ara Disiplin Alan Kazanımlarıyla İlişkilendirmeİnsan Hakları ve Vatandaşlık (5-12) 12. Düşünce ve ifade özgürlüğünün önemini fark

eder.

[email protected]

171


Öğrencilerinize ders kitabının 113. sayfasında yer alan ilk paragrafı

okutarak Galile görselini inceletiniz. Ders kitabının aynı sayfasındaki engi-

zisyon mahkemesi görselini inceleterek görsel altındaki soruyu sorunuz.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan iki ve üçüncü

paragrafları okutunuz. Geçmişte yaşanan sorunların günümüzdede yaşan-

maması için alınan tedbirler ile yapılanları açıklayınız. Benzer sorunların

yaşanmaması için uluslararası sözleşmeler ve ülke anayasalarındaki gü-

vence sağlayan maddeleri hatırlatınız. Anayasamızın 27 maddesini öğren-

cilerinizin okumasını sağlayınız. Ders kitabının aynı sayfasında yer alan

Mustafa Kemal Atatürk’ün sözünüde okutarak öğrencilerinizin görüşlerini

belirtmelerini isteyiniz.

Öğrencilerinize öğrenci çalışma kitabının 73. sayfasında yer alan “Dü-

şünce Özgürlüğünün Önemi” etkinliğini yaptırınız.

Öğrencilerinize ders kitabının aynı sayfasında yer alan “Neler Öğren-

dik?” bölümünü okutunuz.

BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIKÖğrencilerinizden ders kitabının 114 ve 115.

sayfalarında yer alan “Ünite Değerlendirmesi” ile

öğrenci çalışma kitabının 74 ve 75. sayfalarındaki

“Kendimi Değerlendiriyorum” başlıklı bölümleri ince-

lemelerini isteyiniz.

73

Düşünce özgürlüğünün bilimsel çalışmaların gelişmesi ve yaygınlaşmasına etkisini anlatan bir kompozisyon yazı-nız.

DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖNEMİDÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖNEMİ

………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………….....................................................................................

.……………………………………………………………………....................................................................................

..……………………………………………………………………...................................................................................

...……………………………………………………………………..................................................................................

....…………………………………………………………………….................................................................................

.....……………………………………………………………………................................................................................

......……………………………………………………………………...............................................................................

.......……………………………………………………………………..............................................................................

........…………………………………………………………………….............................................................................

.........……………………………………………………………………............................................................................

..........……………………………………………………………………...........................................................................

...........……………………………………………………………………..........................................................................

............…………………………………………………………………….........................................................................

.............……………………………………………………………………........................................................................

..............…………………………………………………………………….......................................................................

...............……………………………………………………………………......................................................................

................…………………………………………………………………….....................................................................

.................……………………………………………………………………....................................................................

..................……………………………………………………………………...................................................................

...................……………………………………………………………………..................................................................

....................…………………………………………………………………….................................................................

.....................……………………………………………………………………................................................................

......................……………………………………………………………………...............................................................

.......................……………………………………………………………………..............................................................

........................…………………………………………………………………….............................................................

...................................................................................................................................................................................

113

Atatürk, “Öğretmenler, Cumhuriyet sizden fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister” sözü ile neyin önemini vurgulamaktadır? Açıklayınız.

Neler Öğrendik? Orta Çağ’da, Avrupa’da dinî ve yönetim gücünü elinde bulunduran gruplar, bu güçlerin ellerinde kalması için düşünce özgürlüğünü engellemişlerdir. Bu durum Avrupa’ya uzun bir Orta Çağ karanlık dönemi yaşatmış, bilimde,

sanatta, felsefe ve siyasette gelişmelerin gecikmesine neden olmuştur. Tüm yasaklamalar ve baskılar düşünce özgürlüğünü yok edememiş, sadece gelişmelerin olmasını geciktirmiştir.

ÇK - 73

Orta Çağ, Avrupa için baskı ve korku dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemde din adamları ve soylular her alanda söz sahibiydi. Bilimsel çalışmalar, felsefe, sanat, siyaset ve ekonomide Katolik kilisesinin sözünden çıkmak ve gö-rüşlerini eleştirmek mümkün değildi. Avrupa’daki bu baskıcı tutuma karşılık aynı dönemde İslam dünyasında, Çin ve Hindistan’da böyle engeller yoktu. Düşüncelerin özgürce ifade edildiği bu bölgelerde bilimsel çalışmalar da gelişmiştir.

Avrupa’daki baskılar, düşünce ve ifade özgürlüğünü kısıtlayamamış, dinsel hoşgörü artmış ve özgür düşünce ge-lişmiştir. Yaşanan bu karanlık dönemin ardından biraz gecikmeli de olsa daha önceki derslerde gördüğünüz Rönesans Dönemi ve Reform Hareketleri yaşanmıştır. Geçmişten alınan dersler sayesinde düşünceleri ifade etme özgürlüğü, günümüz yönetim sistemi olan demokrasinin ön şartı olmuştur.

Galile, kendi yaptığı teleskop ile dünyanın ve yıldızların hareketlerini gözlemlemiştir. O zamana kadar Güneş ve yıldızların Dünyanın etrafında döndüğü sanılıyordu. Galile’nin yaptığı araştırmayla, gezegenler ve Dün-yanın hem kendi etrafında, hem de Güneşin etrafında döndüğü ortaya çık-mıştı. Galile bu keşfini açıklayınca kilisenin isteği ile tutuklandı. Kitapları ve araştırmaları yasaklandı. Fikirlerinde ısrar ettiği takdirde ölüm cezası ala-cağı söylendi. Bunun üzerine inanmadığı halde kilisenin söylediği görüşleri kabul etmek zorunda kaldı. Mahkeme çıkışında söylediği “Ben ne dersem diyeyim, o dönmeye devam ediyor.” sözleri uzun süre bilim çevresinin dilin-den düşmemiştir.

Galile’yi dünya dönüyor dediği için yargılayanlar, günümüzde yaşıyor olsalardı neler hissederdi? Örnek veriniz.

Galile

Galile’nin engizisyon mahkemesinde yargılanmasıwww.tubitak.gov.tr (Düzenlenmiştir.).

[email protected]

172

114

1. İlk Çağ uygarlıkları, günümüz bilim ve teknolojisinin gelişmesine katkıda bulunan ilk buluş ve icatları

gerçekleştirmişlerdir. Aşağıdakilerden hangisi bu buluş ve icatlardan bir değildir?

A) Tekerlek B) Yazı C) Buhar gücü D) Cam

2. Aşağıdaki buluşlar ve etkilerini gösteren bölümü inceleyiniz.

A. Aşağıda sol sütunda Türk ve İslam ülkelerinde yaşayan bilim insanları, sağ sütunda ise bu bilim insanlarının

çalışmalar yaptığı bilim dalları yer almaktadır. Bilim insanlarını çalışma yaptıkları bilim dalları ile eşleştiriniz. Bazı bilim

insanları birden fazla bilim dalında çalışma yapmış olabilir.

ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ

1. Ulaşımın gelişmesi 2. Tarih çağlarının başlaması

Tekerlek Ateş

Piri ReisCoğrafya

Taküyyiddin

Astronomi

Ali Kuşçu

Matematik

Biruni

Tıp

İbni Sina

FelsefeUluğ Bey

FizikHarezmi

B. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları okuduktan sonra doğru seçeneği işaretleyiniz.

DEĞERLENDİRMESÜRE: 1 ders saati1. Öğrencilerinizden ders kitabının 114 ve 115.

sayfalarında yer alan “Ünite Değerlendirmesi” bölü-mündeki soruları cevaplamalarını isteyiniz. Onlara, bu bölümdeki performansları hakkında geri bildirim veriniz.

2. Öğrencilerinizden öğrenci çalışma kitabının 74 ve 75. sayfalarında yer alan “Kendimi Değerlendiriyo-rum” bölümündeki soruları cevaplamalarını isteyiniz. Onlara, bu bölümdeki performansları hakkında geri bildirim veriniz.

3. Öğrencilerinize bu ünitenin işlenişi sırasında yaptıkları çalışmalardan seçtiklerini ürün dosyalarında saklayabileceklerini belirtiniz.

DERS KİTABI “ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ” CE-VAP ANAHTARI


B. 1. C2. B3. A 4. D5. A 6. D

[email protected]

173

ÖĞRENCİ ÇALIŞMA KİTABI “KENDİMİ DEĞERLENDİRİYO-RUM” CEVAP ANAHTARI

1. C2. B

3. D

4. A

5. D

6. C

7. B

8. A

9. B

74

1. Aşağıdaki diyagramda bir buluş hakkında yer alan bilgiyi inceleyiniz.

“?” işareti olan kutuya aşağıdaki buluşlardan hangisi yazılmalıdır?

A) Kâğıt B) Top C) Barut D) Tekerlek

2. Aşağıdakilerden hangisi bilimsel birikimin gelecek kuşaklara aktarılmasında etkili olan gelişmelerden biri değildir?

A) Yazının icadı

B) Pusulanın geliştirilmesi

C) Kâğıdın ucuza mal edilmesi

D) Matbaanın bulunması

3. Yazının gelişimini etkileyen en önemli olay aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dinlerin ortaya çıkması

B) Devletler arası savaşların artması

C) Coğrafi Keşiflerin gerçekleşmesi

D) Kayıt tutma zorunluluğu

4. “Abbasi Halifesi Memun, IX. yüzyılda 70 kadar bilim insanını bir dünya haritası hazırlamaları için görevlendirmiş-

tir”. Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) İslam bilginlerinin coğrafya alanında geri olduğuna

B) İslam dünyasında özgür düşüncenin egemen olduğuna

C) İslam devletlerinde hükümdarların bilime önem verdiğine

D) İslam dininin bilimsel gelişmelere açık olduğuna

5. “Müslümanlar VIII. yüzyılda İspanya’dan Çin’e kadar uzanan ülkeleri fethedip büyük bir devlet kurdular. Müs-

lümanlar özellikle 900 ile 1200 yılları arasında bilim ve sanatta büyük gelişmeler gösterdiler. Bilimsel birikime kendi

çalışmalarını kattıkları gibi kurdukları devletlerde yaşayan farklı inanç ve kültüre sahip halklarında bilimsel birikimini

de aldılar. İslam düşünürleri bu şekilde İlk Çağ dünyasında ortaya atılan fikirlerin Orta Çağ Avrupa’sına ulaşmasına

yardımcı oldular.” Struan Reid, Patricia Fara, Bilim Adamları, s.10.

Metne göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Müslümanlar bilimsel gelişmelere katkıda bulunmuşlardır.

B) Sınırları içerisindeki farklı milletlerin birikimlerinden yararlanmışlardır.

C) İlk Çağ’daki bilgi birikiminin Orta Çağ Avrupa’sına ulaşmasını sağlamışlardır.

D) Orta Çağ’da Avrupa, bilim alanında İslam dünyasına önemli katkı sağlamıştır.

KENDİMİ DEĞERLENDİRİYORUM

Çinliler tarafından şenliklerde ve eğ-lencelerde kullanıl-dı.

Yol yapımında ve madencilikte kulla-nıldı.

Silah sanayisin-de kullanıldı.

?+ + =

75

6. Türk ve Müslüman bilim insanları yaptıkları çalışmalarla Avrupa’da tanınmışlardır. Çalışmalarında hükümdar ve devlet adamlarından destek görmüşlerdir. Müslüman bilim insanlarının birçoğu farklı bilim dallarında da çalışarak eserler vermişlerdir. Yaptıkları çalışmalarla birçok yeniliğe imza atmışlar, günümüzde geçerli olan bilimsel gerçeklere ulaşmışlardır.

Metne göre Türk ve Müslüman bilim insanları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A) Farklı alanlarda bilimsel çalışmalar yapmışlardır. B) Çalışmaları hükümdarlar tarafından teşvik edilmişlerdir. C) Yaptıkları çalışmalar günümüzde unutulmuştur. D) Eserleriyle Avrupa’da da tanınmışlardır.

7. Yeni Çağ’da Avrupa’da yaşanan Rönesans ve Reform hareketlerinin ortak amacı aşağıdakilerden hangisidir?A) Uluslar arasında kültür birliğini sağlamak B) Gelişmeyi önleyici engelleri ortadan kaldırmak C) Halkın yönetime katılmasını sağlamakD) Dinî, idari ve bilimsel alanda eski uygulamalara dönmek

8. Aşağıdakilerden hangisi Aydınlanma Çağını en iyi açıklayan kavramdır?A) Akılcılık B) Laiklik C) Demokrasi D) Özgür düşünce

9. XVI. yüzyılda Dünya’nın döndüğü fikrini savunan Galileo, bu iddiasından vazgeçince cezalandırılmaktan kurtul-muştur.

XVI. yüzyıl Avrupa’sı göz önüne alındığında, bu durumu aşağıdakilerden hangisi en doğru olarak açıklar?A) Bilim insanlarının bilime gereken önemi vermediler.B) Bilimsel düşüncenin önünde engeller vardı.C) Bilimsel çalışmalar yaşamlarını zorlaştırdı.D) Bilimsel gelişmeler astronomi ile sınırlı kaldı.

115

Buluş ve etkileri bölümündeki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

3. “Tarih Sümer’de başlar.” ifadesinin anlamı aşağıdakilerden hangisidir?A) Yazının bulunmasıB) Tekerleğin bulunmasıC) Barutun bulunmasıD) Camın bulunması

4. Matbaanın geliştirilmesi ve kâğıdın ucuza mal edilmesi ile Avrupa’da kitap basımı çoğaldı ve ucuzladı. Yazılan eserler tüm Avrupa’da yaygınlaştı. Bu arada okuma-yazma oranı arttı.

Bu durum aşağıdaki gelişmelerden hangisini olumlu yönde etkilemiştir. A) Mezhep birliğinin sağlanmasını B) Sömürgeciliğin hızlanmasınıC) Kralların güçlenmesini D) Bilimsel gelişmelerin hızlanmasını

5. “Tıp, felsefe, matematik gibi bilim dallarında eserler vermiştir. Eserleri arasında yer alan “Kanun” Avrupa’da uzun yıllar tıp eğitiminde kullanılmıştır.”

Metinde tanıtılan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?A) İbni SinaB) İbnülheysemC) BiruniD) Harezmi

6. VIII ve XI. yüzyıllarda İslam dünyasında yetişen Biruni, Harezmi, İbni Sina gibi bilim insanlarının eserleri, Avrupa dillerine çevrilerek üniversitelerde okutulmuştur.

Bu bilgiye göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A) İslam bilginleri bilimsel gelişmeye katkı yapmıştır.B) İslam dini bilim alanında çalışmayı teşvik etmiştir.C) İslam bilginlerinin eserleri Batı’da kabul görmüştür.D) Çağdaş uygarlık tümüyle İslam bilginlerinin eseridir.

3. Kitap sayısının çoğalması 4. Astronominin gelişmesi3 Kit ğ l 4 A t i i li i

Matbaa Teleskop


BİR SONRAKİ DERSE HAZIRLIK Öğrencilerinizden ders kitabında yer alan “Toprağın Gücü” baş-

lıklı konuyu ve öğrenci çalışma kitabındaki konuyla ilgili etkinlikleri incelemelerini isteyiniz.

[email protected]

Documents

7.sınıf zaman içinde bilim