Bilim Felsefesi

Bilim ile felsefe ilk çağlardan beri etkileşim içinde olmuştur.

Özellikle batıda Orta Çağ anlayışının yıkılmasıyla birlikte

hızlı ve büyük gelişmeler olmuştur. Çoğu zaman bilim adamı

ile filozof aynı kişi olduğundan felsefe,bilimin problemlerine

daha çok eğilmiştir.

Bilim Felsefesi: Bilimi anlamayı ve açıklamayı amaçlayan

bilimsel bilgi birikimi üzerine yapılan felsefi çalışmalardır.

Bilimin Tarih İçindeki Gelişimi

Bilimin gelişimi eski çağlardan günümüze kadar uzanan bir

süreç içinde gerçekleşmiştir.İlk Çağ’da matematik,

astronomi ve bunların uygulamalarından doğan teknik, Mısır

ve Mezopotamya’da çok ileri idi. Buralardaki bilimsel

gelişmeyi gören İyonyalı bilginler, Ege kıyılarında bilimin

daha da gelişmesinin sağladılar.Thales, Pythatogaras

(Pisagor), Aristoteles, Platon gibi filozoflar döneminde bilim

ile felsefe iç içe varoldu.

Orta Çağ Hıristiyan skolastik dünyasında bilimler

gelişmemiştir. Çünkü; Orta Çağ Avrupa’sına hakim olan

skolastik düşünüşü bilimin gelişimini engelleyecek bir

yapıdaydı.

Skolastik Düşünüş: Scola Lastincede okul demektir. Skolastik

Düşünüş; kilisenin temelini attığı, Hıristiyan öğretisinin

sistemleştirilmesidir. Hıristiyanlık dininin öğretilerini

yorumlayan papaz ve rahiplerin görüşleriyle Platon ve

Aristoteles felsefesinin harmanlanmasından oluşmuştur.

Orta Çağ İslam dünyasında doğa bilimleri çok büyük

gelişmeler kaydetmiştir. Çünkü; İslamiyet hem doğanın

araştırılmasını hem de doğaya sevgiyle yaklaşılmasını

emrediyordu. Ayrıca madde dünyasını da yadsımıyordu.

İslam Dini’nin bu yaklaşımının da etkisiyle doğu dünyası bu

dönemde fizik kimya, tıp ve matematik bilimlerinde hızlı bir

yükselişe geçti. Kimyada Cabir İbni Hayyan, Cebirde

Harezmi, Tıp alanında İbni Sina büyük gelişmelere imza

attılar. İbn el-Heysem optiği buldu.

Ortaçağda duraklayan, bilimlerin felsefeden ayrılma

hareketi Rönesans ve sonrasında hızlanmıştır. Rönesans

düşünürleri, özgür düşünceye, araştırmaya önem vererek

doğayı ve insanı incelemeye yöneldiler. Dinin ve din

adamlarının etkisinden kurtulmak ve aklı özgürlüğüne

kavuşturmak için çaba harcadılar. Bilim adamları ve

filozoflar yeni görüşler geliştirerek; bilim felsefesinin

ortaya çıkmasını hızlandırdı. Newton Kopernik

Rönesans Hareketleri’nin felsefi düşünüşe

katkısını değerlendiriniz.

Rönesans Hareketlerinin felsefi düşünüşe katkısı

büyüktür. Orta Çağ Avrupa’sında Skolastik

Düşünce hakimdi. İnsanların dünyayı algılayışı ve

yorumlayışı Hıristiyan din adamlarının (Papa, rahip

ve papazlar) halka Hıristiyanlık adına

söylediklerinden ibaretti. Din adamları, halkı yalan

yanlış sözler ve açıklamalarla kandırıyor ve halkın

düşünce tarzını şekillendiriyorlardı.

Örneğin; İsa Dünya’ya durmasını söyledi. Güneş’e

Dünya’nın etrafında dönmesini emir eyledi. Dünya

düzdür. gibi göre açıklamalarda bulunuyorlar ve aksi

görüş ve düşünceleri şiddetle yadsıyorlar ve dinden

çıkmakla suçluyorlar ve aforoz ediyorlardı.

Rönesans Hareketleri’yle birlikte bilimde, sanatta

yenilik ve icatlar ortaya çıktıkça insanların düşünce

tarzları da değişmeye başladı. Artık insanlar dünyayı

sadece din adamlarının açtıkları pencereden değil,

bilimin, sanatın ve hepsinden önemlisi özgür aklın

ortaya koyduklarıyla yorumlamaya başladılar. Böylece

Skolâstik Düşünüş yavaş yavaş yerini bilimsel, özgür

düşünceye bırakmak zorunda kaldı.

F. Bacon (1561-1626), “eksik tümevarım yöntemi”ni

geliştirerek bilimsel gelişmenin önünü açmıştır. Bacon’un

çalışmaları gözlem ve deneyin gelişmesine de hız

kazandırmıştır.

Doğa bilimlerinde matematiğin açıklama aracı olarak

uygulanması, hem yeni bir doğa anlayışını hem de yeni bir

bilgi felsefesini ortaya çıkarmıştır. Çünkü, bilim felsefesi;

bilimin amacını ve yapısını araştırırken, bilginin oluşumunun

şartlarını, niteliklerini ve güvenilirliğini araştırmaktadır.

Bacon’un açtığı yol fizik, kimya, astronomi ve

biyolojide empirist bilgi anlayışının gelişmesine

ortam hazırlamıştır.

Kopernik, Kepler, Galileo ve Newton doğa biliminin

20. yy'a kadar değiştirilemez olarak kabul edilen

yasalarını açıklamışlardır. Gizeminden sıyrılan,

bilgisine ulaşılan, tanınan ve dolayısıyla kontrol

edilebileceği düşünülen doğanın o güne dek hiç

olmadığı kadar açıklanabilir olmasıdır. Yani doğanın

kuralları vardır ve bu kurallar uygun şartlar altında

doğayı deney ve gözlem tekniğiyle neden-sonuç

ilişkisi içerisinde açıklamak mümkündür.

Determinizm: Genel olarak nedensellik ilkesi olarak bilinen ve

olay ve olguların birbirine belirli bir şekilde bağlı olması, her şeyin

bir nedeni olması ya da her şeyin bir nedene bağlanarak

açıklanabilir olması ya da belli nedenlerin belirli sonuçları

yaratacağı, aynı nedenlerin aynı koşullarda aynı sonuçları vereceği

iddiasını içeren felsefe terimi.

Tümevarım (Özelden–Genele)

Aklın özelden genele izlediği yoldur. Tüme varımda bazı olayların

ortak özelliklerinden hareketle, o olay bütünü hakkında geçerli

kabul edilecek genel yargıya varılır.

Kırlangıç kuştur, uçar.

Leylek kuştur, uçar.

Kartal kuştur uçar.

…… …………….

O halde bütün kuşlar uçar

Tümevarım Yönteminin Özellikleri

1- Bu yöntem, tümdengelim yönteminin tersine, tek tek

olaylardan genel sonuçlar bulmaya yönelen bir yöntemdir.

2- Tüme varım; olayları izlemeye, gözlem ve deneye

dayanarak gerçeği ortaya koymaya yarayan en uygun

yoldur.

3- Tüme varım özelden genele, parçadan bütüne doğru

giden bir yargılama ve düşünme şeklidir.

4- Tümdengelim daha çok kanıtlayıcı bir yöntem olmasına

karşın, tüme varım yeni bilgiler kazandırıcı bir yöntemdir.

5- Tüme varımı ilk kez ortaya atan Francis Bacon bilimsel

yöntemin de kurucusu sayılır.

Çağımızda Bilim

Doğru çizgi var mı? Doğru (ışın anlamında) nedir?

Havuzun içindeki durgun suyun yüzeyi düz müdür?

Zaman nedir? Zaman her yerde aynı hızda mı akıyor)

Dairenin alanı tam olarak hesaplanıyor mu? 3,14

Doğa bilimlerindeki hızlı gelişim, bilim adamlarını

bilimsel bilgiler üzerine kafa yormaya yöneltti.

Böylelikle bilim felsefesinin önemi ortaya çıktı.

Bilimle felsefe arasında sıkı bir ilişki olagelmiştir.

Bu ilişki; “Bugünün bilimi dünün felsefesidir,

bugünün felsefesi yarının bilimidir.”

Bilim felsefeye yeni alanlar açar. Örneğin

Einstein’ın zamanın ve mekanın göreli olduğu

konusundaki “görelilik teorisi” fizikte ve felsefede

yeni tartışmalara yol açmıştır.

Maddenin ışık hızında hareketi nasıl sonuç verir?

Bilime Farklı Yaklaşımlar1- Ürün Olarak Bilim: Bilimsel önermeleri

mantık aracılığıyla çözümlemek isteyen

yaklaşıma mantıkçı pozitivizm veya mantıkçı

empirizm denir. Temsilcileri:

Hans Reichenbach ve Rudolf Carnap)

Reichenbach ve Carnap bilimi, bilimsel

çalışmalar sonucu ortaya konan bir ürün olarak

görür ve bilime ölçütler getirmeye çalışırlar. Bu

ölçütler:

1- Anlamlılık

2- Doğrulanabilirlik (Doğru-Yanlış)

Bu kalem kırmızıdır. Önermesi anlamlıdır ve bilim

tarafından inceleme konusu yapılabilir. Sonuçta

kalemin kırmızı olduğu veya olmadığı ispatlanır.

Ancak, ölüm karanlıktır. Öldükten sonra ruh

bedenden ayrılır. Gibi ifadeler anlamlı değildir ve

bilimsel inceleme sonunda yanlış veya doğru diye

bir hüküm verilemez. Bu nedenle bu tür önermeler

(hipotez) bilimin inceleme alanına girmez.

Duyumlarla ilgili olmayan tüm önermeler

metafiziktir, anlamlı değildir ve bilimin inceleme

konusuna girmez.

Rönesans’tan Birinci Dünya Savaşı’na kadar bilimselde

“Doğrulamacı Yaklaşım” kullanılmış ve bilimsel bilgiler

bu yaklaşım çerçevesinde doğru kabul edilmiştir.

Doğrulamacı Yaklaşım: Bilim doğru ve genel geçerliliği

olan doğru bilgilere ulaşmayı hedefler. Bu yaklaşıma göre,

doğru olarak kabul edilen bilimsel bilgiyi doğru çıkaran,

doğru sonuç veren başka örnekler aranarak bilginin

doğruluğu kontrol edilir. Bilimsel bilgi doğru olduğu

sürece doğru olarak kabul edilir.

Koyunlar beyazdır. Bilgisini doğru kabul eden bu

bilginin doğruluğunu kanıtlamak için sürekli beyaz

koyun arayışı içinde olacaktır. Beyaz koyun arayanında

bulduğu beyaz koyun olacaktır. Karl Popper

Rönesans’tan, Birinci Dünya Savaşına kadar başvurulan

bu yaklaşımın yanıltıcı olduğunu ileri sürmüş ve

“Yanlışlamacı Yaklaşımın” bilimsel doğruları kontrol

etmede güvenilir bir yol olduğunu ifade etmiştir.

Yanlışlama Yöntemi: Bilimsel doğruları kontrol

etmede bir yöntem olarak kullanmıştır. Bu

yöntemde doğru olarak kabul edilen bilimsel

bilginin yanlış olduğu durumların olup olmadığı

araştırılır. Yani bilginin yanlışı aranır,eğer doğru

olarak kabul edilen bilginin yanlış olduğu durumlar

tespit edilirse o bilgi terk edilir. Bir bilimsel bilgi

yanlışı bulununcaya kadar doğrudur.

Etkinlik olarak Bilim: Bu yaklaşım bilimi bilim

adamlarının bir etkinliği olarak görür. Bilimin ne

olduğunu anlamak için bilim adamları topluluğunun

iç yapısını, inançlarını, içinde yaşadıkları topluma

bakış açılarını, bilimin meydana geldiği kültür

ortamının bilinmesi gerekir. Bu anlayışın

temsilcileri; Thomas Kuhn (1922-1997) ve Stephan

Toulmin’dir.

Bilimin yeni buluşlarla gittikçe büyüyen doğrusal bir

birikim halinde ilerlediği düşünülüyordu. Ancak,

Thomas Kuhn bilimsel ilerlemenin zaman zaman

devrimsel atılımlarla gerçekleştiğini ortaya

koymuştur. Bilimsel etkinlik iki dönemli bir süreç

halinde gerçekleşir.

1- Normal Bilim Dönemi

2- Olağanüstü Bilim Dönemi

Bilimsel süreç doğrusal bir çizgi izlememiştir.

Aksine bilimin tarihsel gelişimi inişli çıkışlı bir

yükselişe sahne olmuştur. Bilim zirveye yapılan bir

yolculuktur. Nasıl dağa tırmanırken zaman zaman

vadilere inmek, kayalara tırmanmak gerekiyorsa

bilimdeki yükselişte dağa tırmanmak gibidir.

Paradigma: Belirli bir konudaki standartlar,

ölçütler, inançlar, değerler, ilkeler ve prensipler

bütünüdür.

Paradigma: Paradigma çok basit bir ifadeyle

insanların olaylara, konulara bakış açısıdır

denilebilir. Bir olayı, bir kavramı ya da durumu

yorumlarken insan mutlaka kendinden bir şeyler

katarak olayı ‘kendince’ ifade eder. Paradigma,

bireyin iç ve dış dünyasını (kendisini ve etrafını)

yorumlama, algılama ve bilme süreçleriyle ilgili tüm

etkenlerin yarattığı örgütlü ve dinamik düşünsel

sistem, düzenektir.

Paradigmanın Ne olduğunu anlamak için:1- Kurtuluş Savaşı yıllarında ülkemizin temel

paradigması neydi?

2- Hamilelik dönemi geçiren bir annenin temel

paradigması nedir?

3- Üniversite sınavlarına hazırlanan bir öğrencinin

temel paradigması nedir?

4- Tıpta tedavi boyutunda temel paradigma farklılıkları

5- Doğum yöntemi konusundaki paradigmalar

6- Hipermarketlerin şehrimize gelişi konusunda

paradigmalar.

7- Yabancı ürünlerin tüketimi konusunda paradigmalar

8- Uyuşturucu krizine girmiş birinin paradigması

9- Şirket paradigması; kar, fayda,

10- Hırsızın paradigması

Klasik görüş Açısından Bilim

1- Bilim insan bilincinden var olan gerçeklikler hakkında

araştırma yapmaktır. Yöntemi tümevarımdır.

2- Bütün bilimler birbirine bağlantılıdır. Birbirinden farklı

gibi görünseler de temelde birleşirler.

3- Bilim birikimsel bir süreç izler. Bu birikimde yanlış olan

kuram ve bakış açıları terkedilir.

4- Bilimin yardımıyla bilinmeyenler bilinir hale gelir. Klasik

bilim anlayışı bilimin gelecekte tüm bilinmeyenleri

açıklayabileceğini ileri sürmektedir.

BİLİMİN NİTELİKLERİ

1- Bilim olgusaldır: Bilimin olgusal olması demek gözlenebilir deneyi yapılabilir, olay ya da olgulara dayanması demektir.

2- Bilim nesneldir: Nesnellik incelenen olay yada olgulara inanç, önyargı, beğeni ya da çıkar gibi unsurların karıştırılmamasıdır.

3- Bilim eleştirici ve sorgulayıcıdır: Bilim genel kabullerin, önyargıların dışına çıkarak olay yada olguların arkasındaki nedenleri ve ilişkileri eleştirel bir yaklaşımla sorgular Eleştirel ve sorgulayıcı bakışın olmadığı yerde bilim olmaz.

4- Bilim mantıksaldır: Bilimsel araştırmalar sonucunda elde edilen bilgiler kendi içinde tutarlı olmalı, birbiriyle çelişmemelidir.

5- Evrenseldir: Bilimsel bilgiler kişi ya da ülkelere ait değil, tüm insanlığa aittir.

6- Genelleyicidir: bilim genel geçer bilgilere ulaşmayı amaçlar. Bu nedenle tek tek olaylarla değil, olaylar arasındaki neden sonuç ilişkilerini çözümleyip genel yasalara ulaşmayı amaçlar.

Bilimin amacı, evrendeki varlıkları ve olayları

tasvir etmek ve açıklamaktır. Bilim nesnelerin

ancak zihin tarafından anlaşılabildiğini kabul

eder. Evren ve doğa zihin tarafından

kavranabilir, anlaşılabilir, açıklanabilir.

Bilimsel Yöntemin Özellikleri:

Bilimsel Yöntem: Bilimde belli bir hedefe varmak

için bir plana göre izlenen yoldur. Doğal ve

toplumsal gerçekliği tanıma ve anlama amacına

yönelik sistemli ve güvenilir bilgi elde etmek için

izlenen yoldur. Bilimsel yöntemin temel işlevi

doğanın ve toplumun değişen yapısı içinde

değişmeyen ilke ve yasaları bulmaktır. Bilimsel

yöntem iki aşamada gerçekleşir.

1- Betimleme Aşaması: Bu aşama analiz aşamasıdır.

Zihin önce gözlem ve deneyle (duyum) dışarıdan gelen

olgulara ait izlenimleri öğelerine ayırır, onları

özelliklerine göre kategorilere böler; aralarındaki

bağıntıları tespit eder. Böylece analiz gerçekleşir.

Analizden sonra deneyle elde ettiği bilgi ve olguları

sınıflar, özelliklerini belirtir ve betimler.

2- Açıklama Aşaması: Bu aşamada olgular ve olaylar

arasındaki ilişkilere ait genellemeler yapılır. Ulaşılan

genelleyici sonuç bir kuram halinde ortaya konur.

Bilimsel yöntemde;

1- Gözlem

2- Denence (Hipotez)

3- Deneyleme

4- Kuram (Teori)

5- Yasa

olmak üzere beş evre

bulunur.

Gözlem: Bilgi edinmek amacıyla planlı ve

sistemli olarak olay, nesne ve durumları duyu

organları aracılığı ile izlemektir. Gözlem olayına

nesnellik kazandırmak için gözlem araçları da

kullanılabilir.

Denence (Hipotez) : Araştırmacının gözlediği

olay ya da durumlara yönelik gerçekleşmesi ve

doğruluğu olanaklı görülen ve araştırmaya konu

olan önermedir. Denence gözlenen olay ve olgular

arasında geçici bir açıklama taslağıdır.

(Kazık temel depreme daha dayanıklıdır.)

(Kızılderililer Türk’tür.)

Deneyleme: Araştırmacı tarafından oluşturulan

yapay bir ortamda ya da doğal olarak gerçekleşen

ortamlarda olay ve nesneler arasındaki ilişkilerin

ortaya çıkarılmasını sağlayan araştırma yöntemidir.

Bu yöntemde araştırmacı tasarladığı denenceyi

sınama olanağı elde eder. Eldeki veriler denenceyi

doğrularsa denence benimsenir; doğrulamazsa

denence terk edilir. Bu durumda yeni bir denence

araştırılır.

Kuram: Bilimsel bilgi edinme sürecinde ortaya

konmuş, geçerlik ve güvenirliği bilimsel yöntemlerle

saptanmış, iç tutarlılığı olan açıklamalardır. Kısmen

doğrulanmış, ancak tümüyle kesinleşmemiş

denenceler dizgesidir. Denencelerden daha kapsamlı

ve genellemelerdir.

Bilimsel Yasa: Bilim adamlarının nesnel gerçeklikten

çıkardıkları kesin olarak “doğru” ve “genel” kuramdır.

Bir bilim dalının alanına giren olgular arasında sürekli

yinelenen neden sonuç ilişkilerinin kesinleşmiş

ifadesidir.

Denencelerden, kuramlara, kuramlardan da bilimsel

yasalara ulaşılır. Doğa bilimlerinde yasalar neden

denilen bir önceki olayla, sonuç denilen sonraki bir olay

arasında bulunan değişmez ve zorunlu ilişkiyi bildiren

önermelerdir.

Kuram: Geçerliliği ve güvenirliliği bilimsel yöntemlerle

tespit edilmiş, kendi içinde tutarlı açıklamalar ve

genelleştirilmiş bilgiler bütünüdür. Ancak tümüyle

kesinleşmiş değildir.

Yasa: Bilimsel yöntemler gözlenen olayların sonucunda,

değişmez, her zaman ve her yerde geçerli neden-sonuç

ilişkilerine varılabiliyorsa, bu bir bilimsel yasa demektir.

ama böylesine bir sonuca varılamıyorsa, yapılan yorumun

adı sadece kuram (teori) olur.

UZAY SONSUZ MU?

Öndeyi: Olgular arasındaki ilişkilerden yararlanarak

henüz gerçekleşmemiş bir olguyu önceden

kestirebilmektir.

Öndeyi: Bilimsel verilere dayanarak henüz

gerçekleşmemiş olay ve durumlarla ilgili çıkarımlarda

bulunmaktır.2012 Mart ayında Güneş tutulması olacak.

Hafta sonu sıcaklıklar 4-10 derece artacak.

Öndeyi sayesinde bilim, merakımızı gidermenin

yanında, doğa güçleri üzerinde egemenlik

kurmamıza ve sorunlarımıza çözüm bulmamıza

yardımcı olmaktadır. Örneğin meteoroloji, deprem

konusundaki öndeyiler…

Klasik Bilim Anlayışına Yapılan Eleştiriler

Kalasik bilim anlayışına göre; doğa ve evrendeki

bütün neden sonuç ilişkileri bilimsel metotlarla ele

alınarak bilinmezliğin bütün sırları yavaş yavaş

çözülecek ve bir gün gelecek bilinmeyen hiçbir şey

kalmayacaktır. Bilim, her şeyin ilacı ve çaresidir.

Bugün bilinmeyen yarın bilinenin içinde kalacaktır.

Bilim büyük ve vazgeçilmez bir güçtür.

20.Yüzyılın birinci yarısına kadar egemen olan

klasik bilim anlayışına giderek artan eleştiriler

olmuştur. Bilimin yüzyıllardır süren egemenliği

sorgulanmaya başlamış ve, bilime olumsuz bir

bakış açısıyla yaklaşan antibilim anlayışları ortaya

çıkmıştır.

Fransız bilgin ve filozof Pascal, “İnsan bilimleri

bilmekle bilmemekten daha çok insanlığını yitirir.”

demiştir. Hintli filozof ve devlet adamı Mahatma

Gandhi, “Bilimlerin yarattığı bu uygarlık karanlıklar

çağıdır.. Çağdaş sanayi kendi başına bir günahtır.

Ahlaki gelişme basitliğe dönüşle gerçekleşecektir.”

demiştir

Albert Einstein, bilimler için “bela” diyecek kadar ileri

gitmiştir. Bilim bugüne dek köleler yaratmaktan başka

bir işe yaramamıştır. Bilim savaş zamanında bizi

zehirlemeye paramparça etmeye yarıyor; barış

zamanlarında ise insanların kendilerini kafa işlerine

adayıp özgürleştirecek yerde, makinelerin kölesi

yapıyor.

Fizik ve kimyadaki gelişmeler insana atom santrali

sağlayayım derken atom bombasını beraberinde

getirmiştir.

Bilim var olduğu sürece bilimin kötüye kullanımı da var

olacaktır.

Bilim gerçekten insan için vazgeçilmez bir şey midir?

Bilim bütün kötülüklerin anası mıdır?

Bilimin insanlığa yararından çok zararı mı vardır?