73. zenbakia (2008ko ekaina)

aarrttzzaappee73. zenbakia - 2008ko ekaina

] MARIBELI ELKARTASUNA

PILOTARI GAZTEEN HARROBIA]

GE

TAR

IAR

RO

NT

OP

AG

UN

EA

René Bros

EMETERIO URRESTI

ELANen lankidea Venezuelan

]]5/Inkesta:

Turismoa

]]6-7/Getarian zer berri?

Maribeli elkartasunaPilotari gazteen harrobia

]]8-11/Elkarrizketa: René Bros

]]12-13/Argazkien Txokoa:

Euskal Astea

]]14 -16/Elkarrizketa: Emeterio Urresti

]]19/ELAN-EUSKADI

]]20/Historiaren katebegiak:

Erroma eta itsasoa]]23/Akordatzen: 1936ko bataioa

artzape73. zenbakia

2008ko ekaina

“Uztaileko harrabotsak, laket ditu mahatsak”

[argitaratzailea] Gure Txeru Elkartea [koordinazioa] Amaia Iribar eta Maider Ostolaza [lan taldea] Izaskun Larrañaga, Monika Uzkiza, Ane Azkue, Jon Illarramendi, Josune Urresti,Kepa Iribar, Imanol Iribar, Zigor Saizar, Amets Etxabe, Irantzu Ezenarro, Aitor Irigoien, Beñat Gereka,

Mikel Mugika [kolaboratzaileak] Jose Ignazio Atorrasagasti “Pana”, Xabier Alberdi eta Suso Perez[maketazio berria] Vicente Dávila [argazkiak] Artzape [publizitatea] Artzape

[inprimaketa] Gertu[tirada] 1.150 ale [lege gordailua] SS-504/01 [ISSN] 1578-469X

Getariako Udalak, Foru Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak diruz lagundutako aldizkaria

artzapeEskualtxeta kulturguneaKrixketaneko Iturrigaina

Tel.: 943 00 05 [email protected]

2008ko ekaina artzape-3

Gure Txeru Elkartea

LASTER ARTE

atzuek aspalditik ezagutzen zaitugu.Orain 23 urte, zortzigarren mailan geun-dela, tutore izan zintugun; pazientziaamaigabea izan zenuen guztiokin.

Beste batzuek zu gelan ikusita izandute zure goxotasunaren berri; gureseme-alabengan zure oihartzun.

Badugu eskolako oroitzapenak bizidituzun une zail hauetan lagungarri ger-tatuko zaizkizun itxaropena, zuk gurehaurrei hazten eta hezten laguntzen die-zun bezala.

Lehenbailehen berriro ere gurekinizan zaitezela, besterik ez dugu espero,Maribel; zauden tokitik kanpo, tokatzenzaizun tokian, kalean, etxean, gure hau-rrekin eskolan.

Irantzu Ezenarro Egurbide

BERTSO-ESKOLA

Habaneratik Alamedara” edo “Alame-datik habanerara”. Ez dakit zein izenduen egokiagoa Getariako bertso-esko-lak. Bertso taldea gara eskola bainogehiago. Aurten inoiz baino konplizeagoeta gertuago sentitu ditut gainera.

Aurreko ostegunean, ikasturtekoazken egun bezala, Ixkote elkartean afa-ria egin genuen, eta inoiz ahaztuko ezdudan uneaz gozatzeko parada eskainizidaten oraindik ere andereño deitzendidaten ikasleek. Dozena lagun elkartuginen, eta esan beharrik ez dago ni joate-rako dena prest zeukatela. Joan, eseri etaafaldu.

Afalostean, elkarri irrifar egin, eta bostlagun komunera joan ziren. Handik hirugitarra, perkusio kaja eta tronpeta aterazituzten. Ez zuten ezer sartu, atera bai-zik. Zoragarria izan zen. Denera zortzibertso kantatu zituzten. Lehen lau haba-nerak niri esker onez kantatuak, etabeste erdiak taldeari begira. Hunkigarria

4-artzape @topagunea.com

gutunak]

KULTURA SAILAK DIRUZ LAGUNDUTAKO HEDABIDEA

izan zen zinez. “Hauek bai aluak!” pen-tsatu nuen hasieran. “Hauek baiearrak!” sinistu nuen gero. Hona hemenadibide moduan lehen bertsoa:

“Ikasturtea amaitzeko iritsi zaigu garaia eta ospatze aldera

montatu degu afaia denok harrapatu degu

Amaiaren ikasgaia bertsotan ikas dezagun

egin behar dela jaia bera da gure sustraianeska jator ta alaia

inguruan islatzen du bere barruko dirdaia

beste behin erakutsiazzuk zeuk daukazun dohaia munduko andereño onena

zera guretzat Amaia.”

Oraindik ere begiak bete egiten zaiz-kit. Lastima osteguna izatea, eta laneguna biharamuna. Bi ordu bertsotanisildu ere egin gabe aritu ondoren, des-pedida moduan nik ere habanera batkantatu nien, baina motz geratu nintzen,eta udan pare bat afari egingo ditugulaadostu genuen arren, eskerrak emannahi nizkien lerro hauen bidez. Ikaraga-rri maite eta estimatzen ditudala esannahi diet beste behin, eta eman bainogehiago jaso dudala. Earrak zeate moxo-los!! Mila esker bihotzez.

Amaia Agirre Arrastoa

ADIERAZPEN ASKATASUNA

kimen hau dela eta:Giza Eskubideen Aldarrikapen Uni-

bertsaleko 19. atalak honako hau jaso-tzen du hitzez hitz: Gizabanako guztiekdute iritzi eta adierazpen-askatasuna.

Getariako PNVk ordea, gure herrian,

Zure gutuna Artzapen argitaratzea nahibaduzu, Txeruko postontzian utzi, Eskualtxetaraekarri edo [email protected] helbiderabidali zure izen-abizenekin. Gutunak gehienez200 hitz izan beharko ditu eta luzeagoak direnakmozteko eskubidea izango du Artzapek. Ez dugutestu iraingarririk onartuko eta Artzapek ez dubere gain hartuko argitaratzen diren iritziengaineko erantzukizunik.

B

E

“

norbanako eta talde guztien eskubideakez ditu errespetatzen. Egunero EzkerAbertzalearen kartel, pankarta eta alda-rrikapenak kentzeko agindua emanadauka udal langileei, getariarrok gurealdarrikapenak zabaldu eta informazioajasotzeko dugun eskubidea murriztuz.

Guzti honen atzean PNVk, EzkerAbertzalearen ihardun politikoari dionbeldurra dago. Alderdi jeltzaleak, herriireki, partehartzaile, ezkertiar eta demo-kratikorako Ezker Abertzaleak duenalternatiba isildu nahi du. PNVk gai-nera, 30 urte beranduago errepikatunahi duen iruzur politikorako, EuskalHerriarentzat marko demokratikoaaldarrikatzen dugunon proposamenaikusezin bihurtu nahi du Getariako kaleeta etxeetan. Eta horrexegatik bidaltzenditu Udal langileak gustukoa ez duenguztia ezabatzera.

Baina alferrik ari da PNV! Ezker Aber-tzaleak orain arte bezala, lanean jarrai-tuko du bestelako Getaria baten alde.Eta noski, gatazka politiko eta armatuagaindituko duen Euskal Herrirakomarko demokratiko lortzeko emanbeharreko urratsak ematen jarraitukodu.

Alkatea eta bere udal gobernu antide-mokratikoa direnez oinarrizko eskubi-deen etsairik handienak, adierazpenaskatasuna exigitu eta demokraziariateak ixten ari diren Udal agintarieiaurre egiten segiko du Getariako EzkerAbertzaleak.

Nahia IturbeGetariako Ezker Abertzalea

Aterpeak eta zerupeak (1. zatia)

inkesta Aitor Irigoien, Beñat Gereka eta Mikel Mugika ]]


Uda, eguraldi onarekin, hondartzarekin eta

oporrekin lotu ohi da. Kostako herria izanik,

Getaria turistez eta kotxez betetzen da.

Zenbateraino deritzozu onuragarria turis-

moa herritarrontzat? Zein dira bere alde

onak eta zein txarrak? Herriko jarduera

nagusi ala osagarri gisa ikusten duzu?

Alde onei dagokionez, nik usten dut ekonomikoki bizitza handiaematen diola herriari eta turismoarekin zerikusia duten lanpostuugari sortzen direla. Herritarrontzat Getariak udazken nahizneguan izan ohi duen xarma galtzen duela da ikusten dudan aldetxarra; hau da, herria jendez betetzen da eta itsasoari begira lasaieta bakardadean egoteko parada gutxi izaten da udan. Bestalde,turismoa jarduera osagarri gisa ikusten dut; zorionez ala zoritxa-rrez, Getariak izen bat du. Itsasoko sektorea goraka ez doala dirudieta nekazaritza jaisten ari den arren, txakolingintzan gora goazzorionez. Sektore batzuk gora, besteak behera, denak elkarren osa-garriak direla usten dut.

Aitor Arregi

Nire ustez herriarentzat ona da, baina ez da aparte nabarmentzenden zerbait. Beraz, beste jardueren pareko gisa ikusten dut, arran-tza eta baita nekazaritzarekin ere era egoki batean uztartu beha-rrezko zerbait. Horren harira, ez zait iruditzen gure herria benetanturismoa jasotzeko prest dagoenik. Herria polita da, kanpokoen-tzat erakargarria, baina gero askotan kaleak zikinak egoten dira,herria ez dago behar bezala zaindua. Turismoa behar bezala gara-tzeko oraindik ere akats asko ditugula iruditzen zait.

Mikel Azkue

Alde batetik, herrira jende asko hurbiltzen da eta horrek herriari bizi-poza ematen dio. Baina era berean, hainbeste jende etortzearen ondo-rioz, herrian aparkalekua topatzeko zailtasun handiak egoten dira etahori arazo handi bat dela uste dut. Herritarroi zuzenean onura gutxiekartzen digu turismoak, gehienbat jatetxeentzat da beharrezkoa.Baina horri esker, herriko jatetxeetan lanpostu gehiago egoten diraeta ona da herritarrontzat. Azkenik, aipatu dizkidazuen jarduera guz-tiak elkarrekin osagarriak direlakoan nago.

Ion Irigoien

Cesar Blanco

Artzapetik begira

Maiatza bukaeran Gure Txeru Elkartea-ren dantza emanaldia ospatu zen etaurtero bezala, dantzariek zein antola-tzaileek eguraldiari begira eman zutenaurreko astea, beldurrez. Getaria ema-naldi kulturaletan nahiko mugitzen denherria izanik, aterpe egoki baten beharraagerian da; behar hori batzuetan aterpedesmuntagarri bat alokatuz konpontzenda, adibidez, Txakolin festa denean,urtero diru gastu potolo bat eginda.Inoiz Txoritonpeko egitura iraunkorraaprobetxatu da. Gehienetan Berduraplaza izaten da alternatiba, batzuetanegokia, eta beste batzuetan zeharoeskasa. Balentziaga museoaren kasuanegitura erraldoiaren eraikuntza bultzatuda Udal zein beste erakunde publikobatzuetatik.

-Behar al du Getariak emanaldi kultu-raleko aterpe egoki bat? - Aterpe hori,behar izanez gero, non eta nola kokatubeharko zen? Kalean sarri entzutendiren galderak ekarri ditut zutabe hone-tara, niri ere interes pertsonal zuzenaketa zeharkakoak eragiten dizkidalako.Kulturaren agerpen kolektiboak osoinportantetzat jotzen baititut bai par-taide bezala, bai kontsumitzaile bezala.Interesak edonolakoak izanda ere zile-giak izaten dira ezkutatzen ez direneaneta interesak, aukerak, baldintzak e.a.ezagutu ostean kolektiboki erabakitzendenean. Hau da, gardentasuna eta gizar-tearen parte hartze efektiboa ematendirenean. Azken batean, zer erabakitzenden baino nola erabakitzen den garran-tzitsuagoa da. Erabakitzeko prozesuaketa gero nola garatzen den erabakia:jarraipena, ondorengo ebaluaketa…Horrela, gizarteak erabaki egokiagoakhartzen trebatzen da; tamalez, horioraindik ez da ohikoa gure kultura poli-tikoan.

Goiko galderei erantzun kolektibo battopatzeko, eta bide batez Balentziagamuseoarekin gertatzen ari denarenzapore txarra kentzeko, polita izangolitzateke, abiapuntutik bertatik gardenaizango litzatekeen bide parte hartzailebat jorratzea. Getariak merezi du.

Gauza guztiek bezala, alde onak eta txarrak ditu, baina ondo kudea-tzen jakinez gero, fruitu onak eman ditzake. Alde onetako bat bestekultura eta herrialdeko pertsonekin erlazionatzea da, oso aberasga-rria baita hori herri batentzat. Baina lehen aipatu dudan bezala, jakinegin behar da hori ongi kudeatzen. Alde txarrak berriz, gestio eskashorregatik eratorritakoak lirateke. Herritarrontzat turismoa onuraga-rria dela iruditzen zait, begiratu besterik ez dago zenbat pertsoneklan egiten duten zuzenean edo zeharka turismoarekin zerikusiaduten jardueretan: herrian 15 ostatu daude, taberna eta jatetxe ugari, dendak... Ondorioz,etorkizun batean, turismoa jarduera nagusi izango dela usten dut. Gaur egun ere zerk mugi-tzen du diru gehiago, arrantzak edo turismoak? Irune Zulaika


] getarian zer berri?

Ibilaldiari ongi hartu zioten neurriaTomas eta Urtzi Otamendi aita-semeek,izan ere, beraiek izan dira aurtengo Ibi-laldi Neurtuaren garaileak. Izena emanzuten 19 bikoteak herriko auzoetanbarrena ibili ziren: Eitzaga, Mia, Askizueta San Prudentzio zeharkatuz guztira11,5 kilometro osatu behar izan zituzten.Zorionak bioi!

Keta: saiatzearen fruituak jasotzenKeta taldeak hasieratik zituen helburuak betetzen joan da: batetik,taldea eta klubasortu, eta bestetik, igoera faserako sailkatu. Azkenean, igoera lortu ez arren, urteabikaina izan da. Aitor Irigoien, taldeko kideak, jendearen erantzuna izan dela gehiennabarmentzekoa esan digu: "Kirol emaitzak baina hobeagoa izan baita zaletuen giroaeta animuak. Orioko harmailak gainezka egon dira, eta aurkariek behin baino gehia-gotan zoriondu gaituzte gure zaletuengandik". Bestalde, Atlantikoa ere gurutzatudute, eta Kubako kirol talde bati eta Lehen Hezkuntzako eskola bati kirol ekipamen-dua eta eskolako materiala eman dio Keta taldeak. Datorren urteari begira zera esandigu Aitorrek: "Aurtengoa bezain ona izatea espero dugu, eta zorte pixka batekin, eaaurten hain gertu izan dugun igoera lortzen dugun".

Irakasle, ikasle, ikasle ohi, guraso, haur... lagun ugari bildu zen elkartasuna adierazteko.

Aurtengo irabazleak sariekin.

Xabier Eizagirreripatroi onenaren sariaJoan den ekainaren 17an, San Migelligak BECen egindako ospakizunean,iazko denboraldiko elkarte eta kirolarionenak saritu zituen; horien artean,patroi onenaren saria Zumaiako AitaMari Arraun Elkartean dabilen XabierEizagirre getariarrak patroi onenarensaria jaso zuen, Urdaibaiko Asier Zuri-nagarekin batera. Zorionak, Xabier!!!

Ketako kideak Kubako kirol talde batekin.

IV. Ibilaldi Neurtujendetsua

Andereño Maribelen eta ahizparenegoera berehala argitzeko eskatudu Eusko JaurlaritzakEkainaren 10ean Iturzaeta Herri Eskolan 4 urteko gelan irakaslea den Maribel Bruñoeta ahizpa atxilotu zituzten, Auzitegi Nazionaleko Baltasar Garzon epailearen agin-duz, ETAri 6.000 euro “borondatez” ordaintzea leporatuta. Ekainaren 12tik espetxeandaude.

Aitak ekainaren 18an prentsaurrekoa eman zuen; agerraldian bere itsaski eta kon-tserba enpresak 28 urtez ETAren estortsioa jasan duela eta orain alabak justiziarenbiktima direla azaldu zuen. Andres Bruñok, alabek ezker abertzalearekin loturarik ezdutela argitu nahi izan zuen.

Bruño ahizpen aitak esandakoari sinesgarritasuna eman dio Eusko Jaurlaritzak,eta Miren Azkarate bozeramailearen bitartez, oinarri sendorik gabe espetxeratudituztela eta egoera berehala argitzeko eskatu du.

Atxiloketaren ondoren hainbat elkartasun adierazpen jaso dituzte bi ahizpek etafamiliak, horien artean Eskolarena. Horrela ekainaren 14an eskola festa egunean,Eskolako Guraso Elkartearen deiari erantzunez hainbat herritar bildu ziren plazan.

Aitor Irigoien

GAP Programa


Garapen Iraunkorraren 2002-2020 EuskalIngurumen Estrategiak EAEko biztanleekgure planetaren oraina eta geroa berma-tzeko hartu beharreko ingurumen-konpro-misoak sustatzen ditu.

Nazio Batuen Erakundeak sustatzenduen GAP programak (Ekintza Plan Glo-bala) oso ohikoak diren zeregin batzuetangure eguneroko jokabideak hobetzenlaguntzen du, honako arlo hauetan: urareneta energiaren kontsumoa, garraiobideenerabilera, erosketak egiteko era eta etxeansortzen ditugun hondakinen kudeaketa.Orain arte, aurreko bi edizioetan, 55 udale-rrietako 17.000 familiak baino gehiagokparte hartu dute programan, eta hau lortuda: etxean 300 tona hondakin gutxiago sor-tzea, 50 milioi litro ur gutxiago kontsumi-tzea eta 4.000 tona CO2 gutxiago airera-tzea.

Ingurumena hobetzeko aholku prakti-koak biltzen dituzten lau eskuliburujasoko dituzu, hilean bat (uraren erabilera,energia, garraioa, etxeko hondakinenkudeaketa etxean bertan eta erosketenarloko ohiturak). Eskuliburuekin bateralau galdera-sorta bidaliko dizkizue, zureaurrerapenak ebaluatzeko eta zer lortzenari zaren jakin dezazun.

Dibertigarria eta erraza da programaburutzea! Berau burutzen duzunean, “EtxeEkologikoaren” ziurtagiria jasoko duzueeta sari ederren zozketan parte hartukoduzue. Horretaz aparte emandako ahol-kuei esker, % 20 aurreztu dezakezueetxeko gastuetan.

Eskatu lehenbailehen eskuliburuak(doakoak dira). Ez galdu aukera hau, ale-kopurua mugatua da eta! Eman izenaoraintxe eta lagun ezazu ingurumenahobetzen. Internetako www.udalsa-rea21.net web orriaren bidez egin dezake-zue (era honetan egiterakoan papera etaenergia aurrezten da).Abantaila ugari zuentzat eta zuen inguru-nearentzat:- klima-aldaketa geldiarazten lagundukoduzu.- ur eta energia gutxiago kontsumitukoduzu.- dirua aurreztuko duzu.- ingurumena zainduko duzu.

Informazio gehiago:Tel.: 943 896024

[email protected]

] bi hitzetan

Elkano taldea irabazlefutbito txapelketanAurtengoa hamaikagarren aldia da Gure Txeruk Xabi Iñurrita MemorialaFutbito Txapelketa antolatzen duena, eta oraingo honetan, Elkano taldeaizan da Ligako irabazlea eta bigarren, berriz, Mayflower izan da; hiruga-rren eta laugarren sailkatuak Harralde eta Izarri taldeak izan dira. Azke-nik, Kopako finala Indauxek lortu du Irizabal taldeari irabazi ostean.

Harrobi ederra pilotari gazteen mailanJoan den ekainaren 8an Gure Txeruk antolatuta Eskuz Binakako XXX. PilotaTxapelketako finalak jokatu ziren. Ondorengo hauek izan ziren irabazleak:Benjamin B mailan, Aratz Lertxundi eta Aimar Iraola; Benjamin A mailan,Gorka Zenekorta eta Gorka Aristi; Alebin B mailan, Kepa Aranguren eta JohnWilly Insausti; Alebin A mailan, Aitor Andreano eta Ibai Aranguren; azkenik,infantil mailan, Julen Goenaga eta Unai Eizmendi.Zorionak, irabazleei eta txapelketan parte hartu duten pilotari guztiei!

Elkano taldeko kideak garaipena ospatzen.

Maila bakoitzeko irabazleak garaikurrekin.

J.M. Iribar


Amaia Iribar] elkarrizketa

René Bros, indigenen aliatua

Zer suposatzen du Caurakojendearentzat Euskal Herria-ren solidaritateak?Pixkanaka gure munduankokatzen ari dira, eta horreta-rako, hainbat erakundekeuren laguntza eskaintzendiete, eta horien artean, eurekELAN-Euskadirena sentitzendute gertuena, izan ere duentamainarengatik beste mailabatean dagoen erakundea da,berezko nortasuna duena.

Zehazki non egiten duzulan?Indigenen zonan egiten dutlan, ibai guztian zehar. Ibaia-ren bidea 400 kilometrotoa da,eta bide guzti horretan, 50/52komunitate indigena bizi dira,oro har 2 talde etnikotan bil-duta: Yekuana (Ye´kwana) etaSanema taldeak. Bestalde,bada beste talde bat, Hoti tal-dea: nomadak diren hirufamiliaz osatua dago, eta kan-pokoekin erlazioa saihestendute.

Urte horietan guztietan, zein

izan da zure betebeharra?Berrogei urte hauetan komu-nitateen formakuntza aurreraeramaten lagundu dut: hez-kuntzan, osasunean… Bainanire egite nagusia, batez ere,indigena talde horiei lagun-tzen parte hartzea izan da,indigenen mundutik "crio-lloen" mundura bitarteko pro-zesu horretan egotea:lagundu, gure mundua zer-bait gehiago uler dezaten.

Nolatan iritsi zinen indigene-kin lan egitera?Hasiera batean talde erlijiosobatekin joan nintzen; denbo-rarekin gauza bat eta besteadela, utzi egin zuten, eta azke-nean, bakarrik gelditu nin-tzen. Garai hartan, bertanbetetzen nuen lana instituzio-nalagoa zen, baina une hone-tan ez dut inongo instituzioordezkatzen; hartzen direnerabaki guztiak komunitateindigenek bakarrik hartubehar dituzte.

50/52 komunitate horietanzenbat lagun dira?Guztira 4.000 lagun inguru

“Hainbat erakundekeuren laguntza eskaintzen diete, etahorien artean, eurekELAN-Euskadirena sentitzen dute gertuena”

Jaiotzez frantsesa izan arren, badira 40 bat urteVenezuelan dagoela Yekuana eta Sanema indigenenkomunitateekin elkar bizitzen Caurako arroan, Boli-viar Estatuan. Caura, Orinoco ibaiaren iturburu nagu-sia da, eta Venezuelaren erditik hasi eta Brasilgomugaraino iristen da. Hermanos de Foucauldarrenordenako beste kide batzuekin joan zen Venezuelara,eta gaur egun, bera bakarrik gelditzen da. AitorBikuña getariarrak lagundu digu elkarrizketa haubideratzen, bera baita ELANek Venezuelan dituenproiektuak hemen koordinatzen dituena, eta ReneBros eta Kuyujani Erakunde Indigena dira ELANekCaura-Medewadi ibaian dituen proiektoen kontrapar-tea.


] elkarrizketa] René Bros

dira: batzuk talde familiar batosatzen dute (talde txikiena 20bat lagunekoa da), eta han-diena 400 lagunekoa. Komu-nitate batzuek zibilizaziotikurruntzea erabakit dute, etabeste asko gerturatu edo ezerabakitzen ari dira.

Beharbada gerturatzeakdegradazioa ekarriko oteduen beldur direlako?Beraiek badakite gerturatzeakzer suposatzen duen; Brasil-dik, Venezuelatik… Barnera-tze prozesua martxan dago,eta ez dute babeslekurik.

Datorrena beti bortitzagoada?Gaur egun, Boliviar iraultza-ren politika dela eta, indige-nengana gerturatzeko saia-kera egin da, baina intentzioon horiek ez dira euren ekin-tzetan islatzen; aniztasunekoegoera bat integratzekogaraian, oro har kontzentra-tzera, zentralizatzera zuzen-tzen dira, eta guztiek paira-tzen dituzte horreksuposatzen dituen zailtasu-nak.

Hezkuntzari dagokionez, zeregoeratan daude?Gobernuak jende guztiaren-tzat hezkuntza izango delaagintzen du, baina bekak ezdira iristen, eta beste diru-itu-rri batzuetara jo behar da.

Zer hizkuntzatan ikastendute?Venezuelan 30 hizkuntzainguru daude, hiru multzotansailkatuta: Caribe, Arauaco

eta Independenteak. LehenHezkuntzan biak erabiltzendira, gaztelania eta bertakohizkuntza; Bigarren Hezkun-tza, berriz, gaztelaniaz egitenda.

Nola ikusten duzu indigenenmugimendua?70.eko hamarkadan indigenenmugimenduaren erabatekoorganizazio prozesu bat eginzen, bai nazional zein interna-zional mailan. Gaur egun,guztiek zailtasunak dituzte;nazional mugimenduen mai-lan. Amazonia arroan, COICAderitzona daukagu: hauekindarra hartzen joan direnneurrian, aukera politiko bila-katu dira, eta horren ondo-rioz, zatiketak eta hondaketahasi dira. Orain berriro horiguztia gainditzeko kontzien-tzia bueltatzen ari da; HegoAmeriketako hainbat estatu-tan ezkerrerako joera batnabarmentzen da, baina tama-lez, amazoniako arroan kan-poko interes ugari daude,interes ekonomikoak: meatza-ritza, egurra, bioteknologia…

Zertan datza bioteknologia?Oihanaren aprobetxamenduamedizinaren erabilerarako,baina baita medizinatik hara-tago ere; etorkizuneko hain-bat negozio bioteknologianoinarria izango dutela jakinik,Amazoniak horiek guztiakgaratzeko dituen aukerakikertzen ari dira (adibidez:genetikaren alorrean… ).

Esplotazioaren aldekoak aldira?

Amazoniako gizakia arnega-tua gelditu da, eta arroakoindigenak zatituta daude,inguruan presio ugari baitago:sektore batzuk esplotazioarenaldekoak dira, besteak ez.Cauran, adibidez, gaur egunmeatzaritzak indar handia du,baina beste jende ugari bio-teknologiak ekarriko duena-ren zain daude: adibidez, ura-ren inguruan ikerketak eginziren, izan ere, arroako urakerabat garbiak dira, inongokutsadurarik gabeak. EEBBe-tako eta Venezuelako hainbatunibertsitatek uraren ikerke-tak egin zituzten, baina Cha-vezen Gobernuak ez duaurrera eramaten uzten.

Lurraren eskubidea: gauregun zer egoeratan daudebertako indigenak lurraridagokionez?Indigenen herrialdeetanlurrak erabateko lehentasunadauka, zehatzago esanda,lurraren eskubideak; hainzuzen ere, Konstituzioan ezar-tzen da euren lurraldearekikoeskubidea eta hezkuntzaeskubidea dituztela, baina ezbat eta ez bestea ez dira bete,eta gainera, ez daukate bete-tzeko interesik.

Duela urte batzuk lurraldea-ren mugaketa egin zen; zer-tan gauzatu zen? Bai, halaxe egin zen, eta gai-nera indigena beraiek parteaktiboa izan zuten proiektuhorretan (hainbat indigenekformakuntza jaso zutenlurralde -mugaketa egiteko);behin hori eginda, forma

Argazkiak:Aitor Bikuña



legala eman nahi zitzaion,baina lurralde-mugaketakVenezuelan arazo batekinegin du topo: lurraldearenjabetza; egungo presidenteakdioen bezala, beste latifundiobat litzateke, eta herriak juxtuhorren aurka borrokatzen du,jabetzaren eskubidearenaurka. Berez, jaso beharkolitzatekeen eskubidea HabitatEskubidea litzateke; hori erre-konozitzeko, ordea, ez dalegerik garatu, eta ondorioz,ez dakite zer forma eman, ezbaita gai hori landu. Ez daki-tenez, inhibitu egiten da; aregehiago, Boliviar Gobernuakdesestimatu egin du. Gauregun indigenen lurraldeaErreserba Naturala bezalasailkatuta dago.

Herri indigenentzat kolpegogorra izan da, ezta?Noski, izan ere lan ikaraga-rria egin zen, eta irtenbide batbilatuko zela pentsatu zuten,baina hori guztia gauzatukozuen formula legala bilatzekoborondate politikorik ez zenegon.

Formula legal hori gabe, zerarriskurekin topa daitezke?Konstituzioak dioena ez dabete, eta ondorioz, zehaztugabe gelditu da. Brasil, adibi-dez, lurrak emateari dagokio-nez aurreratu egin zen, eta

administrazioaren eraginkor-tasuna sustatu… Irudi inter-komunitarioa dauka.

Zeintzuk dira elikagai iturrinagusiak?Oihanak ematen die guztia:ehiza, arrantza, uzta biltzea…Beraiek egindako artisaulanak salerosten dituzte; nor-beraren identitatea egitenduen artisau lanean islatzenda.

Nomadak izateari utzi diote?Lehen nomadak ziren komu-nitate gehienak orain ezar-kuntza prozesu batean daude,Hoti taldea izan ezik. Talderenbat gehiegi hasten bada, zatituegiten dira, izan ere talde han-diak inpaktu handiegia duteoihanean.

Nola antolatzen dira

Lula presidenteak emandakoazkena, Venezuelaren iparral-dean, bertako hainbat senata-rirekin talka eginez, ez baitzu-ten nahi euren lurrei uko egin;egun, Brasilgo eskuin indarraChavezen Gobernuarekin batdator, zeinak ez dute indige-nei lurrik eman nahi.

Zehazki, zein da indigenekinegiten duzun lana?ELANek hainbat proiektuintegral ditu Cauran: batetik,hezkuntza proiektua, bertakoneska-mutikoentzat bekaklortze ditu; bestetik, garraioaeta komunikazioa hobetzekoekintzak; azkenik, badagolehen pausoak ematen ari denproiektua: kakaoaren garapeneta hedapen proiektua. Kaka-oaren komertzioarekin lortu-tako etekinekin bizi ahal iza-teko. Horrek guztiak hankontrapartida dauka: Kuyu-jani organizazio indigenadago; nire lana, talde horrilaguntza ematea da. Garaibatean hezkuntza mailan, osa-sun arloan… zuzenean jardunnuen, baina egun, nire lehen-tasuna laguntzea da.

Zein dira Kuyujani taldearenhelburu nagusiak?Batez ere indigenen lurrare-kiko eskubideak onartzea,garapen hondaketak aurrei-kusi eta bizilekuari dagokion

herrian?Familia bakoitzak bere etxeadauka, eta horrez gain, etxezentral bat dago, Churuacaderitzona: bertan, goizekojanaria, bilerak, festak… egi-ten dira. Oro har, goizekootordua izaten da garrantzi-tsuena, orduan erabakitzeneta banatzen baitira eguneanzehar egingo diren lanak.Komunitate sentipena eraba-tekoa da: ez dute ezergatik“eskerrak” ematen, ez baitabeharrezkoa: gaur niri lagun-tzen didate, eta hurrengoannik haiei.

Nolakoak izaten dira etxeak?Oro har lastozko teilatua etabuztinezko paretak izatendituzte. Gauetan gizon zaha-rrak elkartzen dira, eta hitzegiten jarduten dute berandu

“Komunitate sentipenaerabatekoa da: ez dute ezergatik“eskerrak” ematen, ez baita beharrezkoa”



arte, batzuetan goizalderaarte.

Zer sinesmen mota daukate?Sinesmena ama lurrarengan-dik, eguzkitik, eta ahoz trans-mititu den tradizioetatikdator. Adinekoengandikahozko transmisioa jasotzendute: lehen gazteek buruzikasten zituzten, eta egun,jasotako guztia idatzi egitendute. Zaharrei izugarrizkoerrespetua diete, eta gainera,irtenbide liskartsua duten ara-zoetan arbitraje lana egitendute.

Zein dira emakumeareneginbeharrak?Gizonezkoak etxe komunita-rioan agintzen dute, bainanorberaren etxean, emaku-mezkoek agintzen dute. Gizo-nezkoak oihana ebakitzendute, eta emakumezkoek,haziak erein, uzta jaso, etxea,haurrak… Bi munduen artekotalka honetan, gizonezkoa dakamporatzen dena eta kolpa-tuena ateratzen dena ere; horidela eta, geroz eta gehiagohartzen da gogoan emakume-aren iritzia. Aurrerantzean ereemakume antolatua izango daardatza herrialde indigenetan.

Zer erlazio mota dituzte?Monogamia da nagusi, bainapoligamia ere ematen da; aita-ren anaiak aitak dira aldiberean, eta amaren ahizpak,amak dira. Beraz, emaku-mezko bat alargun gelditzenbada, haurra ez da umezurtzgelditzen aitaren aldetik, aita-ren anaiak betetzen baituhutsune hori, eta emakumez-koa, bere koinatuaren emaz-tea izatera pasatzen da. Ume-zurtz gelditutakoseme-alabaren bat ezkon-tzean, amak berriro bere auto-nomia berreskuratzen du.Kanpoko eraginagatik horiere aldatzen ari da. Indigenekezin dute ulertu bakarrik bizidaitekeenik: norbait bakarrikgeratuz gero, jaso egiten dute;

pentsa, ni bakarrik bizi naizeta jendeak ez du ulertzen.

Kanpoko gizartea eta eurengizarte tradizionalarenarteko talkaren ondorioztentsio uneak sortuko dira,ezta?Noski. Tradizioari eutsi nahidiotenak, herrian gelditzendira, eta besteak, hirira jaistendira; azken horiek herriarekinerlazioren bat mantendu nahiizaten dute, eta ahalegin guz-tiak egiten dituzte hausturaerabatekoa izan ez dadin.

Zer aldatu da 40 urte haue-tan?Aldaketak ugariak izan dira,zaila da zehaztea. Komunita-tea handitzen doa: osasunarloak izan duen garapenare-kin, biztanlearen hazkuntzakgorantz egin du. Gaur egunindigenek gehien pairatzen

dutena kanpoko gizarteare-kiko talka da. Bestalde,arrisku handiena politikanizan dezaketen partizipazioandago, iruzurra zer puntutansartuko dien. Telebista, orde-nagailuak… arriskuak uga-riak dira; ingurumenaren gai-neko eragina izugarria da,nahiz eta jendea horretarakoprestatu, eragina ikaragarriada.

Hemendik aurrera zer?Baliagarria naizen bitartean,han jarraituko dut; oraindiketorri nintzeneko talde erli-jioso berean darrait, bainabakarrik. Ni denboraldi bate-rako joan nintzen, eta orain,gorputzak nahiko esan arteegongo naiz; bertan emanbaino gehiago jaso egiten da.Hemendik aurrera kanpokomunduarekiko talkaren ondo-rioz arazoak dauden lekuan

“Ni denboraldi baterako joan nintzen, eta orain, gorputzak nahiko esan arte egongo naiz”

kokatuko naiz, eta ez naizhorrenbeste komunitateenartean biziko.

Zer eskaintzen die zure erli-jioak?Batez ere jakiturien artekoelkarrizketa, haiena eta geu-rea: hor elkartze puntu batizan daiteke; gaur egun, kris-tautasunaren irakurketak etaeurek duten tradiziozko sinis-menen arteko gertutasunanabariagoa da, batez ere azkenhori egungo sozialismoarekinkonparatuz gero.

Zer festa mota ospatzendituzte?Tradiziozkoak izan ohi dira:uztarako oihana prestatzean,uzta jasotzean… Hirira jaitsidiren gazteak itzuli beharrasentitzen dute tradiziozko fes-tekin gozatzera, identitateasendotzen baitie.


Maiatzaren 26tik 31 bitartean, Euskal Astea ospatuzen; hainbat ekintza egin ziren astean guztian: hitzal-diak, filmak, antzerkia, dantzak… eta azken egunean,festa behar den bezala bukatzeko, Euskal Jai Egunaizan zen. Egun guztian ez zen aspertzeko unerik izan:txistulariak, azoka, dultzaineroak, idi-busa, ardi txa-kurren erakustaldia (antzar eta ahateekin lanean), sar-din-jana, sagardo dastatzea, Irrintzi Lehiaketa Herri-koia (Erika Larrañagak irabazi zuena), TrikitilariGazteen Getariako IX. Txapelketa (Eneritz Bengoe-txeak eta Edurne Errandoneak lortu zuten txapela),bertso-triki-poteoa… Ez zen aspertzeko unerik izan,ez horixe!

Amaia Iribar eta Maider Ostolaza

Euskal Asteaz,Euskal Jaiazgozatzen!

Berdela

Azken urteetan berdelarenarrantzak gora egin du; aur-ten ere hala izan da, ezta?Bai, kiloei dagokionez, urtetikurtera gehiago ari gara harra-patzen; orain, antxoarekindugun arazoa dela eta, ber-dela arrantzari garrantzigehiago ematen diogu: otsai-laren erdian hasi ginen etagutxi gorabehera apirilarenhasiera arte jardun genuen.

teko itsasontziak gero etagehiago arrantzatzen duteberdela (batez ere gu geldirikgaudenean, abenduan etaurtarrilean), eta bestalde, gukurtetik urtera gehiago arran-tzatzen dugu, eta amuarekinjarduten dutenek ere, dezenteharrapatzen dute.

Zenbatean dago kota hori?Espainiari 17.000 tona dagoz-kio, eta dituen 3 barku moda-litate horientzat, kilo horietara

Berdelaren arrantzak kota-rik ba al du?Bai, noski. Espainian 3 flotamodalitate daude: "arrastre-roak", sare zaleak (gu taldehonetan gaude) eta azkenik,amuarekin harrapatzen dute-nak. Espainiak kota bat badu(berdelari dagokionez, Euro-pak Espainiari %10eko kotaezartzen dio), baina daukanbarku kopurua kontuanizanda, kota hori oso urriagelditzen da; batetik, arras-

Erredazioa ] elkarrizketa


Emeterio UrrestiGetariako Kofradiako lehendakaria

Getariako itsasontziek, antxoaren harrapeketari dagokion geldiunea egin ostean, hilabete honen erdialdean ekin zio-ten hegaluzearen eta hega motzaren kanpainari; hala ere, arrantzaleak ez ziren aukeratutako egunean itsasoratu,gasolioaren garestitzea dela eta, lehorrean geratu baitziren protesta gisa, eta ondorioz, hiru egun geroago hasi ziren.

Berdela, antxoa, hegaluzea, gasolioa… Emeterio Urrestirengana jo dugu horiei guztiei buruz hainbat galderen eran-tzuna jaso nahian.

] elkarrizketa ] Emeterio Urresti


berehala iristen gara; Espai-niak “vista gorda” egiten du,badakielako kota txikia dau-kala, eta Europak altu egitenez digun bitartean, harrapa-tzen jarraituko dugu.

Eta zenbat harrapatu da?Gipuzkoan bertan 17.000 tonaharrapatu dira, eta guztira,Espainian 60.000 tonatara iri-tsi da berdelaren arrantza.

Kiloek gora, eta prezioak?Berdela denbora motxeanetortzen da, eta merkatuaberehala betetzen da, ondo-rioz, prezioa gelditu egitenda. Guk harrapatzen dugunberdelak bi merkatu motaditu: bata, izozketa plantarazuzentzen dena (oro harharrapatutakoaren %70 a);beste zatia, merkatu freskorabideratzen da. Nahiz eta izo-tzezko merkatuak preziobaxuagoa eskaini, merkatusegurua izaten da; freskorakomerkatua, mugatuagoa da.Hala ere, azken aldian fresko-rako merkatuak gorakadaizan du, gaur egun makinenhornikuntzari dagokionez,itsasontziak oso ondo presta-tuta daude, eta ondorioz,arraina oso ondo iristen damerkatura.

Asteko edo eguneko harra-paketak direla eta, istiluakizan zenituzten, ezta?Bai, Gipuzkoakoak baztertutasentitu ginen. Aurten egural-diagatik egun asko galduditugu; amuarekin jardutendutenek beste era batera egi-ten dute lana, eta eguralditxarrarekin lana egitekoaukera izaten dute. Haiekeguneko harrapaketa nahidute kontuan izan, 20000 kiloinguru; guk, aldiz, astekoharrapaketa nahi dugu iza-tea, 120.000 kilo gutxi gorabe-hera, eta ondorioz, eguralditxarragatik galdutako egunakastean gelditzen diren besteegunekin errekuperatu.

antxoa arrantzatzeko debekuakentzen duten ala ez.

Antxoaren etorkizuna ilunxamarra dago, ezta?Nik beti esperantza izatendut; lehen ere baziren urtetxarrak, baina tamalez, horrenzergatia bilatzeko ez zirenikerketarik egiten. Bestalde,zergatia jakin ez arren, harra-paketa kopuruaren datuakbadaude, eta horiek tartekaurte oso txarrak bazirela era-kusten digute.

Egungo egoera aurreko urte-etako gehiegikeriaren ondo-rioa ote?Frantsesek urte basatiak izandituzte; horien arrantza ez daselektiboa izaten, gureabezala, eta erabiltzen dutenarrantza tresna ez da kontro-latu. Lehen frantses itsas pla-taforma ikaragarri aberatsazen, eta gaur egun, ez dagoezer. Gu iraunkortasun batenaldekoak gara; nire ustez, gukharrapatzen dugun eran ez daarraina desagertuko.

Hegalaburra eta

Gipuzkoako amu zaleak erekontra zeneuzkaten? Bai, izan ere horiek Kanta-brian jarduten dute deskarga-tzen. Horrez gain, kontuanizan behar da Bizkaian ere 10itsasontzi direla sareekin jar-duten dutenak, eta amuare-kin, berriz, 60/70 inguru.

Antxoa

Antxoaren kanpainan gel-diune biologikoa egin da;dirulaguntzak jaso ahal iza-teko 40 eguneko geldialdiaegin duzue. Noiz hasi zine-ten?Apirilaren 25etik aurrera has-ten zen zenbatzen; 40 egu-neko geldialdia izan ohi da,eta horiek nahi izanez geroerrenkan egin daitezke, edo bizatitan, baina gauza bat kon-tuan hartuta: geldialdi bakoi-tzak 10 egunekoa izan beharduela gutxienez.

40 egun horietan bestearrainik arrantzatu al dai-teke?Nahi izanez gero, bai, bainadirulaguntza ez litzatekejasoko; geldialdia antxoarenarrantzari dagokio; adibidez,beste arrainen bat arrantzatunahi bada, egin daiteke, bainaantxoaren paradako laguntzaez litzateke jasoko. Norberakbaloratu beharko du zerk kon-pentsatzen dion gehien.

Azti-Zio eta Ifremerreko bio-logoek ikerketak egiten jar-dun dute; zer bilatu dute?Badirudi iazko datuen antze-koak topatu dituztela; antxoahandia bilatu dute, baina kan-titate gutxi, eta gainera, topa-tutako arrautzaren kopuruaere urria izan da. Maiatzarenamaieran bukatu zuten iker-ketekin, eta ekainaren amaie-ran arrantza Ministroekegingo duten batzarrean era-bakiko da bigarren seihileko

hegaluzea

Gasolioarekin dagoen ara-zoa dela eta, gelditzea era-baki zenuten eta ondoriozkanpainaren hasiera zerbaitatzeratu zen, ezta?Gainontzeko flota geldirikegonik, gu bakarrik itsasorairtetea ez zitzaigun egokia iru-ditzen, guri ere eragiten bai-tigu gasolioaren igoerak.

Erregaia itsasontzi batengastu garrantzitsuena iza-nik, nola eragiten dizuegasolioaren igoerak?Azken urteetan gasolioa askogarestitu da: gutxi gorabe-hera, egun duela bost urtebaino 3 aldiz gehiago ordain-tzen da litroa, eta tamalez,arrainaren prezioa ez da pro-portzio horretan igo

Beraz, zein litzateke irtenbi-dea?Nire ustez gasolioaren prezioaez da jaitsiko, eta ondorioz,arraina garestiago saldubeharko litzateke. Horrezgain, agintariek etxeko arran-tzaleak gehiago babestubeharko lituzkete; nahiz etaglobalizazioaren garaian bizi,

] elkarrizketa ] Emeterio Urresti

kanpotik datorren arrainariarantzelak jartzea komenikolitzateke.

Hegalaburraren kanpainaarazoekin hasi duzue: fran-tses ekologisten boikotadela eta, joan den ekainaren20an hegalaburrak jaitsierabortitza izan zuen, eta ondo-rioz, ontziak ez ziren itsaso-ratu. Zer iritzi duzu hori guz-tiari buruz?Bai, halaxe da. Begira, ICATdelako erakundea hegalabu-rraren kudeaketaz arduratzenda, hau da, nazio bakoitzarizenbateko kuota duen esa-teaz arduratzen da. Bestalde,30 kilotik beherako hegalabu-rraren arrantzaketa debeka-tzen du, kilo horietatik gorabai. Baina gurekin salbues-pena egiten du, guk hegala-burraren arrantza selektiboaegiten baitugu: hau da,banaka banaka, eta eta arrai-

nak jan nahi badu eta pika-tzen badu harrapatzen dugu;guk harrapatzen dugun eran,hegalaburrak ez du desager-tzeko arriskurik. Mediterra-neoan, aldiz, sare handiekinjarduten dute, eta jan nahi

Hemendik aurrera, berrogeitahamar inguru itsasontziekdugun 1.100.000ko kuotahorretatik zati bat harrapatudugu; falta dena, merkaturaahal den prezio egokieneanbideratzen saiatuko gara,autoregulazio bat izango da.Horrez gain, gure aldetik asig-natura penditente bat dugu:jendeari informatzea, hau da,guk egiten dugun arrantzamotarekin hegalaburrak desa-gertzeko arriskurik ez duelainformatzea.

Noiz hasten zarete hegalu-zearekin?Oro har, San Fermin alderahasten gara hegaluzearekin;hasieran, zimarroia arrantza-tzen da, eta gero, hegaluzea.

Hegaluzearen kanpainarekinba al duzu esperantzarik?Esperantza beti izan behar da.

duten ala ez, denak harrapa-tzen dituzte. Kontua da Fran-tziak, Italiak, Greziak, Txipreketa Maltak zuten kuota gain-ditu dutela. Guk orain mer-katu horretan hegalaburraeskaintzeko aukera dugu,baina hori arrantzale frantse-sek ez dute gustukoa.

Bestalde, frantses ekologis-tek gure aurkako kanpainagogor bati ekin diote, non 30kilotik behera harrapatzendugun salatzen duten, kon-tuan hartu gabe guk harrapa-keta selektiboa egiten dugula,ez sarearekin. Espezie horrenerosketa eta ondorengo sal-mentari ekologistek egiten aridiren boikota dela eta, saleros-ketan dabilen jendea beldurda horrek guztiak duen eragi-nagatik.

Beraz, kontuan Frantziadela gure merkatu nagusia,hau da, harrapaketen %80-90aFrantziara doala, bertan topa-

tzen dugun boikotarekin,arraina salida gabe gelditzenda, bera da karrutik tiratzenduena. Hori ezean, Espai-niako merkatura jo behar da,baina merkatu honetan pre-zioak jaitsiz gero saltzen da.

“Lehen ere baziren urte txarrak, baina tamalez, horren

zergatia bilatzeko ez zirenikerketarik egiten”


]] Jose Ignazio Atorrasagasti “Pana” [[

Ondorengo taulak esfortzuak dituen onurak islatzen ditu:

Esfortzu maila Osasunarentzat onura

Arina (%60tik %70era) Koipea murrizten du

Moderatua (%70etik %80ra) Bihotzarentzat eta birikentzat onuraKoipea murrizten du

Indartsua (%80tik %90era) Oraindik onura gehiago bihotza-rentzat zein birikentzat.Koipea murrizten du.

Jakina da ariketa fisikoak osasunarentzat onurak besterik ez dituela eskaintzen. Bizimodu sedentarioa egitenduen jendeak, gizentasuna, diabetesa eta hipertentsioa moduko patologiak garatzeko aukera gehiago dauka;gaixotasunen bat duen jendeari ariketa fisikoa lagungarria zaio,eta gainera, gaixotasunak txarrera jotzea saihesten du.

Dena den, ariketa fisikoa egiteko hainbat intentsitate mailadaude, eta hori ezagutzeak garrantzi handia du, izan ere,ariketa maila bakoitzari onura desberdin bat dagokio.

Ariketa fisikoaren intentsitate mailak honakoak izandaitezke: arina, moderatua eta indartsua; baina beti garbiizan behar duguna zera da: aktiboa izanez gero, gure osa-sunak eskertuko duela.Bestalde, ariketa hasterako orduan, beti poliki-poliki hasibehar da, eta denborarekin, pixkanaka, gorputza ariketariegokitzen doan neurrian, aktibitate fisikoaren maila han-dituz joan daiteke.

Kirolik onena bizitza bera da, eta gainera, batzuk horretan dihardute!

18- artzape @topagunea.com18-artzape @topagunea.com

] harritarten txutxupeka / herri eskola

Ekainaren 14an, larunbata,eskolako festa ospatu genuenbi taldetan banatuta: HaurHezkuntzakoak eta LehenHezkuntzakoak.

Goizean, 09:30ean, kirolde-gian elkartu ginen eta zazpitailer zeuden prestatuta:harriak margotu, tximeletekinmobilak, malabaretako pilo-tak, papirofleksia, murala,koilareak-pultzerak-llaberoakegitekoa eta aurpegia margo-tzeko tailerra; bakoitzak nahizuena aukera zezakeen.

Tailerrak hainbat tokitan zeu-den eta horietan ibili ginen.Irakasleak eta Guraso Elkarte-koak laguntzeko egon ziren.

Tailerrak egiten egon ginenhamaikak arte eta sirena jozuenean aretora joan ginen,eta txistulariekin hasieraeman genion emanaldiari.

Txistularien ondoren euskaldantzak, bertsoak eta musikaeta dantza saioa eskaini

genien guraso eta etorri zirenguztiei.

Emanaldiaren ondoren baz-kaltzera joan ginen polikirol-degira; 270 lagun inguruelkartu ginen.

Bazkaldu eta gero jolasak,play-backa, merienda etabukatzeko bota-ura egingenuen. Ura hotza zegoen,

baina gustura ibili ginen.

Arropa aldatu ondoren dan-borrak hartu eta Txeruraabiatu ginen danborra joaz.

Play-backa asko gustatuzitzaizkigun eta tailerrak ereoso ondo egon ziren. Egunaoso ondo pasa genuen, egu-raldiak ere lagundu zigun.

33.. mmaaiillaa

Eskolako festa

2004ko ekaina artzape -19

Bioaniztasun aberatsa etaeskuragarria da pobrezia erro-tik desagerrarazteko edozeinsaiakeraren funtsezko atala.

Aniztasun biologikoa edo bio-aniztasuna honela definitzenda: “munduan dauden bizi-dun izaki guztiak, beraienmaterial genetikoa eta osotzendituzten ekosistemak barne”.Pobrezia erradikatzekogarrantzi berezia du, bioaniz-tasuna elikaduraren ezinbes-teko oinarria baita eta bestezenbait jarduerarentzatgarrantzi izugarria izatenjarraitzen baitu, hala nolagarraioan (zama eramatekoanimaliak, …), eraikuntzan(zuhaitzak, lastoa, ihiak, …)eta medikuntzan, elementuhauen gabeziak pobrezia era-kutsi dezakeelarik.

Honela, ezagutzen diren250.000 landare ingurutik,pertsonak elikatzeko erabiliahalko liratekeen 10.000 lan-dare baskular daudela estima-tzen da. Medikuntza natura-lean landareen milaka espezieerabiltzen dira, zenbait elika-gai ere badira eta beste zen-bait ez dira elikagai gisa era-biltzen pozoitsuak edoehogaitzak izateagatik adibi-dez. Bestalde, egurdun zen-

bait espeziek, zuhaitzek bere-ziki, eraikuntzarako erabil-tzen den egurra ematen dute,energia sortzeko egurra, etab.

Bioaniztasunik gabe, gizadiosoa muturreko pobrezianbarneratuko litzateke. Bioa-niztasun urriarekin ere, ara-zoak larritu egingo lirateke.Elikadura aberatsa izatea, ele-mentu jangarri desberdinugari eskuragarri izatearenarabera dago; hau da, arrozahazi eta arroza soilik janez, etaarroz mota bakarra, nutrizioarloan pobrezia adierazten dueta nekazal arloan berriz eze-gonkortasuna adierazten du.Gaur egun, landareetatik jaso-tzen ditugun proteinen %60a,hiru hazkuntza motatik soilikjasotzen dugu (arroza, gariaeta artoa) eta etengabeki haz-kuntza horietariko bakoitzeanerabiltzen diren barietatekopurua murriztuz doa: arro-zaz hitz egiten adibidez, egun10 barietatek soilik arroz haz-kuntzen %75a osotzen dute,lehen milaka dozena barietateerabiltzen zirelarik.

Honekin batera, landatutakoaniztasunaz –agrobioanizta-sunaz- haratago, basa bioaniz-tasunaren garrantzia kontuaneduki behar da, bereziki elika-

duran eta goseteen erauzteanduen garrantzia kontuan edu-kita. Ekialdeko Bengalan(Asia) 124 basa espezie daudearrozaleekin erlazionatuta etagarrantzi ekonomikoa dutenekazarientzat, batipatberaien elikaduran. Tanzanianberriz (Afrikan) sukaldaritzaerrezeten %80an erabiltzendituzte landatu gabeko landa-reak.

Dena den, bioaniztasun abe-rats bat bermatzeaz gain,pobreziaren aurkako borro-kan laguntzeko bioaniztasu-naren gakoa, bertara sarbideaedukitzea da. Hiru prozesudaude, bioaniztasunera sarbi-dea larriki murrizten ari dire-nak eta pobreziarekin amai-tzeko beharrezkoak direnak:

ß Bioaniztasunaren suntsiketamasiboa, adibidez, bioanizta-sun handia duten gune zeha-tzetako landa, baso eta neka-zal monokultiboekinordezkatuz (soia Argentinan,eukaliptoa Amazonian...); hel-burua, herrialde aberatsak eli-kagaiez eta papera bezalakoondasunez hornitzea.

ß Bioaniztasunaren pribatiza-zioa, izaki bizien patente siste-maren bidez. Honek, erabile-

raren monopolioa dakar ger-moplasmaren “jabe” denarenaldetik eta areagotu egiten du,ekiditu beharren, pobreziarenarazoa, elikadurarako hazienprezioa igo araziaz adibidez.

ß Milaka urte dituzten ekin-tzen ilegalizazioak, hala nola,landarako erabiltzen direnlandareen hazien gordetze,trukatze edo salmenta, beha-rrezkoak direnak nekazalaniztasunerako eta biztanle-goaren dependentzia eman ezdadin enpresa transnaziona-len interes ekonomikoekiko.

Honela, pobreziaren aurkakoborrokan, ezinbestekoa dabioaniztasunaren garrantziaonartzea, bioaniztasunera sar-bide librea bermatzea, tokikobeharren eta ohituren arabera.Beraz, horretarako ezinbeste-koa suertatzen da izaki bizi-dunen gain ezarritako paten-teak ezabatzea etabioaniztasun sostengarri batsustatzea, dauden ezagutzakberreskuratu eta mantenduaz.

Helen Groome (EHNE)Pobrezia Zero Plataforma


] elan-euskadi

Zero pobrezia eta aniztasun biologikoa

20- artzape @topagunea.com20-artzape @topagunea.com

] Historiaren katebegiak/ Xabier Alberdi eta Suso Perez

Kantabriako konkista hori burutu etaurte gutxitara, Kristo ondorengo lehenurteetan, Strabon geografo erromatarrakKantauri itsasbazterreko herriez hitz egi-terakoan zera zioen, ehun bat urte lehe-nago arte larruzko ontziak besterik ezzituztela eta harrezkero hasi zirela enborbat hustuz egindakoak eraikitzen; denaden, azken ontzi mota horien erabileraoso bakana izaten jarraitzen zuela dioStrabonek. Erromatarrak gure lur hauek

bereganatu zituztenetik itsas jarduereketa itsasketa edo nabigazioak berak gara-pen handia izango zuen aurrerantzean.Egia da, aurreko alean aipatu genuenbezala, Erromatarrak iritsi baino mendeasko lehenago gure kostaldean gizakiabizi zela eta noski bertako baliabideakustiatuko zituztela, baina Strabonek dioe-naren arabera ontzigintzak eta itsasketakez zuen garapen handiegirik izan.

Arkeologia lanetan ere egoera horinabarmen ikusten da: erromatarrak iritsiaurretik itsasoz iritsitako materialik ezbaita gure aztarnategietan aurkitu. Erro-matarrak iritsi orduko egoera hori erabataldatu zen. Lehenik eta behin, itsasoaren

Erromatar inperioaren eraketa itsasoariesker eta itsasoaren inguruan burutu zen.Antzinaroan Mediterraniar itsasoa“munduaren” erdigunea zen garaietan,itsaso horretako merkataritza bideen etaportuen gaineko kontrola ezinbestekoazen garai hartako estatuen biziraupenaeta indarra bermatzeko. Denok entzunditugu kretatarren mizenastarren, feni-ziarren, greziarren edo kartagotarrenberriak. Herri horiek eraiki zituzten egi-tura politikoen arrakasta Mediterraniaritsasoko merkataritza bideen kontrolariesker lortu zen.

Erroma ere, hasiera batean, itsasohorren inguruko estatu txiki bat besterikez zen. Pixkanaka Mediterraneo ingu-ruko gainontzeko estatuak bereganatuzituen, itsaso hori “erromatar laku” iza-tera iritsiz. Oso esanguratsua da erroma-tarrek Mediterranear itsasoari ipinitakoizena, “Mare Nostrum”, hau da GureItsasoa. Inperioaren bilakaeran berebi-ziko garrantzia izan zuen itsasoren gai-neko kontrolak. Mediterranear itsasbaz-terretik aurrera eraiki zuten beren lurinperioa, ia Europa osoa, Asia hurbila etaAfrikako iparralde osoa konkistatuz.Mediterraniar itsasotik kanpo, Gibral-tarko itsasartetik hasi eta Iparreko itsasoabitarteko Atlantiar ozeanoaren eremuosoa ere beren kontrolpean ezarri zuten,ondorioz Alemaniako kostaldea, Ingala-terra, eta Flandriatik Galizia arterainokolur guztiak ere eskuratu zituzten.

Horren lekuko, Kantauriar itsasoarenkontrola nahitaezkoa izan zen Galia etaAkitania (egungo Frantzian) edo Kanta-bria (Espainiako iparraldea) konkista-tzeko. Galia eta Akitaniari dagokionezJulio Zesar-ek lurralde horiek konkista-tzerakoan Venetoen –Loira ibaiaren itsa-soratze inguruko lurraldean bizi zenherria- ontziteria boteretsua garaitubehar izan zuen. Kantrabria konkista-tzeko ere Oktabio Augusto Zesar-ek Bur-digalatik –gaur egungo Bordeletik- guda-ontziteri bat bidali zuen Santanderinguruko kostaldera, barrualdeko trope-kin batera kantabriarrak bi aldetatikharrapatu eta garaitzeko.

kontrola eta konkistatu berri zituztenAkitania eta Kantabriako lurren gainekokontrola bermatzeko egungo Bidasoarenitsasoratze inguruan Oiasso hiria sortuzuten, garai hartako Baskoien lurretan.Kantauri itsasbazterrean sortutako hirihauen arteko merkataritza harremanekberehala euskal kostalde osoaren gara-pena eragin zuten, Getarian, Zarautzen,Donostian, Mutrikun, Lekeition, Foruan,eta abarrean itsasotik bizi ziren popula-

keta guneak bultzaraziz.Getariako Zarautz-Jauregian egindako

indusketa lanetan bertako biztanleen-tzako itsasoak zuen garrantzi handia age-rian geratu da. Bertan dokumentatudiren etxeetan jasotako milaka zeramikazatien gehiengo zabala Baiona eta Bor-dele ingurutik iritsitakoa da. Zeramikahori itsasoz ekarria izan zenaren hipote-siari indarra ematen dion datu bat aipatubehar da gainera: zeramika multzo handihorretako mota jakin batzuek orain arteGaskoina eta Lapurdi aldean bakarrikaurkituk izan direla eta horietatik kanpoGetarian bakarrik aurki ditzakegula, hauda, Gipuzkoako itsas bazterreko portunatural garrantzitsuenetariko batean.

Erroma eta itsasoa

Zarautz Jauregiko erakusketako Erromatar garaiko materialen panela

2

XX. mendean berebizikogarrantzia izan zuen gai batjorratzen duen eleberri bate-kin natorkizue oraingoanere: nazismoa. Jatorrizkoherrian, Alemanian, oraindela hogeita hamar bat urteikusi zuen argia honako lanhonek eta idazle honen,Imre Kertészen lehen lanaizan zen; baina, gureherrian, Urtzi Urritikoetxea-ren itzulpen lan bikainariesker, orain bost urte eza-gutu genuen.

Hamabost urteko nerabebatek kontatzen digu istoriohau eta 1944. urtean hastenda, naziek Hungaria oku-patu zuten unean. Istoriogordina da, baina protago-nista gaztea izateak, etahonen xalotasunak, gertaka-riak samurtu egiten ditu.

Autoreak, familiak judu-koak, Auschwitz etaBuchenwaldeko kontzentra-zio esparruak ezagutuzituen hara deportatua izan

literatur txokoa / Izaskun Larrañaga]] moniren errezeta [[

baitzen bere familiarekinbatera eta lan honek, oina-rrian, han bizitakoa konta-tzen digu.

Hasiera batean, autobiogra-fia bat dela pentsa genezake,baina ez da hala. Idazleakkontzentrazio esparruetangertatutakoak nerabe batenahotan ipintzen ditu bainahonek kontatutako guztia ezda Kertészek bizitakoa.

Hainbat sari irabazi dituenlana da, irakurleari zer pen-tsatua ematen diona. Isto-rioa nerabe batek, ia haurbatek, kontatu izanak, lehenesan bezala, leundu egitendu idatzitakoa eta idazleakirakurlearen esku uzten duekintza “leun” horietatikgogorretara jausi egitea; eraberean, honi buruz haus-nartu eta sakontzea.

Idazlea: : Irme Kertész (Budapest, 1929)Itzultzailea: Urtzi UrrutikoetxeaArgitaletxea: ElkarArgitalpen urtea: 2003Orri kopurua: 264

ZORIRIK EZ

Osagaiak:

Galleta Maria pakete 1

100 g azukre

100 g gurin

"Ponche Caballero" basoka 1

Natillak (sobrekoak)

Galleta tarta

Egiteko era

Azukrea eta gurina nahastueta nahasketa horrekin galle-tak elkarrekin itsatsi. GalletaPonchetan busti eta elkarre-kin itsatsi bat egin arte. Nati-llak egin eta gainetik bota,hozkailuan hozten utzi etaon egin!

bazkideentzat lehiaketaaarrttzzaappeeGetariaz gain, zein dira zeramika itsasozekarri zenaren hipotesia indartzen duen bilekuren izenak?

EKAINEKO GALDERA:

Artzapen bazkidea bazara eta erantzuna baldin badakizu, e-mailez

([email protected]), gutunez (kale nagusia 1-3 z/g) edo deitu (943 000

548) UZTAILAREN 18a BAINO LEHEN.

Saria:Hiru botilako Larchagoardo kaxa bat.

Maiatzeko irabazlea:

KARMELE IRIBAR

GAIA: UDA

Udako ordutegia: astelehene-tik ostiralera, 10:00etatik13:00etara // 16:00etatik20:00etara

Noiz:

Uztailaren 1a, asteartea:ESKU PILOTA TXAPEL-KETAUztailaren 2a, asteazkena:FIFA TXAPELKETAUztailaren 3a, osteguna:TAILERRAK, TXAPAUztailaren 4a, ostirala:HONDARTZAKO FUTBOLAUztailaren 7a, astelehena:MUS TXAPELKETAUztailaren 8a, asteartea:TAILERRA, BELARRITA-KOAKUztailaren 9a, asteazkena:MASAJE TAILERRAUztailaren 10a, osteguna:KAMISETA TINTAKETATAILERRAUztailaren 11, ostirala:MALABAREAKUztailaren 14a, astelehena:DARDO TXAPELKETAUztailaren 15a, asteartea:TAILERRA, PULTSERAKUztailaren 16a, asteazkena:FILMAUztailaren 17a, osteguna:SASKIBALOIAUztailaren 18a, ostirala:SUKALDARITZAUztailaren 21a, astelehena:IRTEERAUztailaren 22a, asteartea:IRTEERAUztailaren 23a, asteazkena:FUTBOLIN TXAPELKETAUztailaren 24a, osteguna:KARAOKEA

Uztailaren 25a, ostirala:TAILERRA, PULTSERAKUztailaren 28a, astelehena:SCALEXTRICUztailaren 29a, asteartea:PALA TXAPELKETAUztailaren 30a, asteazkena:MERIENDA FESTA

] Kz guneaNoiz: 10:00etatik 13:00etaraNon: Kultur Etxeko lehen solairuanTutorearen uztaileko bisitak:uztailaren 4an eta 18an,15:00tatik 19:00etara

] AbuztuaSALBATORE JAIETAKOTXAPELKETAK

[Abuztuaren 5a, asteartea]KOADRILEN ARTEKOHERRI KIROLEN V. OLIN-PIADAKAdina: 16 urtetik gorakoen-tzat

[Abuztuaren 8a, ostirala]UR-JOLASAK

[Abuztuaren 9a, larunbata]XII. MARMITAKO TXAPEL-KETAIzen ematea eta informazioa:Udal bulegoetan

] uztaileko eta abuztuko agenda

(Zarautz, punk-oi!)Noiz: 22:00etanNon: Gaztetxean

] KirolaSALBATORE DEUNA XI.PILOTA TXAPELKETA fede-ratuentzat (kadeteak, jubeni-lak eta 22 urtetik beherakoak)Partida egunak: astelehenaeta asteazkena (19:00etatikaurrera) eta larunbata(18:00etatik aurrera)Non: herriko frontoianAntolatzailea:Gure Txeru Elkartea* Salbatoretan txapelketarenFINALA jokatuko da

UDA 2008BELA, PIRAGUISMO,SURFA, URAZPIKO JAR-DUERAK, IGERIKETA,FRONTENIS, SPINNINGETA AEROBICIzen ematea eta informazioa:udaletxean (tel.: 943 896024),liburutegian (tel.: 943 896147)eta Turismo Bulegoan (tel.: 943 140957)

[Abuztuaren 2a, larunbata]GETARIAKO VII. SALBATORE BIATLOIAEpea: abuztuak 2 (11:00 arte),Non: udaletxean

] Erakusketak [Uztailaren 24tik abuztuaren4ra]HEGOARI BEGIRA 2008(X. EDIZIOA)Non: Gure TxerunAntolatzailea: ELAN-EUSKADI G.K.E

] Gaztelekua

[Uztailaren 3a, osteguna]IÑIGO ARANBARRI idazlea“ZULO BAT URETAN” libu-ruari buruzko SOLASALDIANoiz: 20:00etanNon: liburutegianAntolatzailea: Udaleko euskara saila

[Uztailaren 13a, igandea]GIPUZKOAKO “ARTZAI-ZAKUR” TXAPELKETAren II. KANPORAKETANoiz: 11:30eanNon: Meaga auzoan

] Irteerak[Uztailaren 8a, asteartea]SEIGNOSSE LE PENONekoUR PARKEra IRTEERA, euskal dantzetan dabiltzanhaurrekinAntolatzailea: Gure Txeru

] Zinema kalean [Uztailaren 30a eta 31]KALEKO ZINEANoiz: 22:00etanNon: Harritarten

] Musika[Uztailaren 1a, asteartea]KONTZERTUA: SIGHT INGS (Boston, noise rock)Noiz: 22:00etanNon: Gaztetxean

[Uztailaren 10a, osteguna]KONTZERTUA: FUCKED UP(Kanada, punk hardcore)BURUX LEE (Zarautz, punk-oi!)STREET ALARM

FULDAIN farmaziaren zaintza egunak: uztailaren

21etik 27ra (biak barne)

zorion agurrak] akordatzen

1936ko bataioaOnditz Galdos

Uztailak 10Zorionak gure sorgintxoarieta 6 belarri-tirakada handi

zure familia eta berezikiAmetsen partetik.

Xabier IrigoienUztailak 10

Zorionak gure mutilarietxeko denen partetik.

Norbait zoriondu nahi izanez gero,argazkia bere testutxoarekin Txerukopostontzian utzi edo eta Eskualtxetaraeraman. Gogoratu! bazkideok doan dau-kazue eta bazkide ez zaretenok 4 €ordaindu beharko dituzue argazki bakoi-tzagatik.

Atal honetan jartzeko moduko argazki zaharren bat baduzu,deitu 943000548 telefonora edo [email protected] helbidera bidali.

1936ko argazki horretan bi haurren bataioa ikus daiteke: Bartoloma eta ImanolIribar dira haur horien izenak, eta euren amandreen besoetan ageri dira kaleNagusian: Milagros Mitxelena eta Salbadora Aizpurua dira amandreen izenak.

Udal bulegoa ....943 896 024Faxa ............943 140 190e-mail: [email protected]

Kiroldegia ........943 140 432Kirol-portua ......943 580 959Taxiak

Segundo ......607 720 242Jose Mari ....607 403 498

Udaltzaingoa ....943 896 146Liburutegia ......943 896 147Anbulatorioa ....943 140 653Botika ..............943 140 441Herri Eskola.......943 140 729SOSdeiak ......................112Kofradia............943 140 200

artzape aldizkaria943 000 548

[email protected]

telefono interesgarriak

Documents

73. zenbakia (2008ko ekaina)