Upload
readkhmer
View
242
Download
1
Tags:
Embed Size (px)
DESCRIPTION
ប្រភព៖ មជ្ឈមណ្ឌលខេមរសិក្សា
Citation preview
RELIGION AND PRACTICESIN SOUTHEAST ASIA
Translated from English by Yin Sombo, Chor Chan Thyda, Ngoung Kimly, Aing Sokroeun
bkERbBIÔasa Gg´eKøseday
yin.sMbUr/.. Cr .c&nÞFIÈa/. gYn.KwmlI .. nig .GaMg.suxerIn
sasna nig îar Rb†b†þ
enA kñúg tMbn´ GasuI GaeKñy_
sikßa tMbn´ Ga sIu GaeKñy_
kRmg GtSbT eRCIserIs
CMBUkTI 1..½BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £.®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´Taj én RB¼BuT§
sasna efrvaTsm&yedIm.
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBI..½ . RBwtþibRtsikßatMbn GasIuGaeKñy_ ..vK:bI.. c,abTI..1 /...kumÖ£ ..2002
rkßa siT§i K¿s¿ 1967 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< saklviTüal&yRbIFIs kULMú ebo ....> Chapter 1: Localizing the Universal: Women, Motherhood and the Appeal of Early Theravāda BuddhismSeleted from: Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 33, Issue 01, February 2002. Copyright © 1967 by University of British Columbia
CMBUkTI 2..½ PaBminc,aslasénePTPav£ emIlÈam BiFIbMbYs kñúg RB¼BuT§sasna enA tMbn PaK
xageCIg RbeTséf.
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ecjBIe soveÔA...½ eynD&r..nig sasna.£..BIPaBsμúKsμaj énnimitþsBaØa
rkßa siT§i K¿s¿ 1986 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< b‘ikxinChapter 2: Ambiguous Gender: Male Initiation in a Northern Thai Buddhist Society.Seleted from: Gender and Religion: On the Complexity of Symbols Copyright © 1986 by Beacon Press
CMBUkTI 3..½ ²esóvePAsikßa³ .. karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmab sikßa
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBIe soveÔA..½..Lav. .£ .. vb,Fm’ ..nig sg:m
rkßa siT§i K¿s¿ 2000 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< sIul k_v¨mb‘ukßChapter 3: Books of Search: the Invention of Traditional Lao literatures as a Subject of StudySeleted from: Laos: Culture and Society Copyright © 2000 by Silkworm Books.
CMBUkTI 4..½ dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg . nigGtþsBaØaNvb,Fm’£..RB ¼BuT§sasna enA evot
Nam shsm&y.
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBIesovePA .½ BuT§sasna.. nig neyaáy kñúgstvtßTI..20
rkßa siT§i K¿s¿ 2002 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< ..xnFInwm.. GuInFWNasUNal Chapter 4: The Quest for Enlightenment and Cultural Identity: Buddhism in Contemporary Vietnam.Seleted from: Buddhism and Politics in 20th Century,Copyright © 2002 by The Continuum International Publishing Group
rkßa siT§i kñúg îar bk ERb ... nig ecj pßay Ca Ôasa Exμr © K¿s¿ 2009 eday mCÄ mNl exmrsikßa...>Copyright © 2009 Center for Khmer Studies for the Khmer translation.
rUb ÔaB Rkb mux eday.� Cover picture
á¨s;al´.. b¨YrdU.. . (rkßa siT§i) .. . K¿s¿ 2009.. ....Copyright © 2009 PASCAL BOURDEAUX
îar bk ERb ... nig eá¼ Bum< esov eÔA en¼ TTYl án îar «btSmÖ BI mUlniFi rk çWehVlø&r enA jÚyk...>The publication of this book was supported by the Rockefeller Foundation (New York).
lsxG 13..½ 978-99950-51-09-9 ISBN-13: 978-99950-51-09-9
eá¼ Bum< enAPñMeBj .. .RbeTs.km<úCa. . .>... Printed in Phnom Penh, Cambodia.
sarbCkfamux.. 05
CMBUkTI 1.½ BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ .
................®sþI ... matuÔaB . . nig ÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 09
esckþIepþIm.....11
tYnaTI®sIþenAkñúgBuT§sasnaGasIuGaeKñy_.....13
®sIþ...nigkareFVITanenAkñúgsm&yBuT§sasnaefrvaTsm&yedIm.....17
karRbdUcmatuPaBenABuT§sasnasm&yedIm.....22
témøénTwkeda¼mþay.....27
RB¼ BuT§sasna matuPaB .. nigCnKMrUénraCvgß.....30
esckþIsnñidæan.....35
CMBUkTI 2.½ PaBminc,as´las´énePTPav£.
.............. emIlÈam BiFIbMbYs kñúg RB¼BuT§sasnaenAtMbn´PaK xageCIg RbeTséf 39
esckþIepþIm .....41
eKalkarN_sRmab´sgÇ.....42
kUnRbúsEdlrs´enAkñúgsg:mBuT§sasnaéntMbn´PaKxageCIgRbeTséf .....44
PaBminc,as´las´énePTPav£rbsnaKenAkñúgBiFIbMbYs.....46
PaBCabursRtÚvpøas´bþÚrtamry£BiFIbMbYs.....50
karl¼bg´ecalpøÚvelakiy.. nigkareRsacRsg´elakiy .....54
bBaHakñúgBuT§sasnacMeBa¼karkMNt´GtþsBaaØNePTPav£rbs´burs.....57
CMBUkTI 3.½ esóvePAsikßa karepþImbeg;ItGkßrsil,_lav buraNCaRbFanbTsRmabsikßa 63
Gkßrsil,_lavsm&yburaN.. nigtYnaTIenAkñúgsg:mlav. .....66
viFIsa®sþEtgkaBülavenAmunBak´kNþalstvtßTI.20 .....67
PaBrIkceRmInenARbeTslav.. nig RbeTséfPaK»san ...
RBm TaMg kar pøas´ bþÚr .. nig karFøak´cu¼Gn´fyénGkßr sil,_buraN .....68
bec©kviTüaeá¼Bum<...nigplb¨¼BaleTAelIGkßrsil,_lavburaN .....69
karcab´epþImykGkßrsil,_lavburaNeFVICaRbFanbTsikßa½..sñaédrbs´ sila..vIrvgß .....73
karsikßaelIGkßrsil,_lavburaN... nigneyaáyénvb,Fm’lav-éf .....73
qakCIvit.nigGaCIBrbs´sila.vIrvgß .....74
karsikßarbs´silaeTAelIviFIsa®sþEtgkaBülav .....76
karykGkßrsil,_buraNeTAeRbIRáskñúgeKalbMNgneyaáy.kñúg clna bdivtþn_rNsirßesñhaCatilav.....84
tYnaTICapøÚvkarrbs´Gkßrsil,_buraNenAkñúgsaFarN£rdæRbCaFibetyü RbCa manitLav...
BIqñaM. 1975... rhUtdl´bc©úb,nñ .....85
esovePAsikßa£.. eyabl´bBa©b´ .....87
CMBUkTI 4.½ dMeNIr EsVgrkkarRtasdwg . nig GtþsBaØaNvb,Fm’£ .
.................RB ¼BuT§sasna enA evot Nam shsm&y 91
esckþI epþIm.....93
karcat´fñak´.....94
karFøak´cu¼.....95
kMEN TRmg´ .. nig karrs´ran eLIg vij .....99
Catiniym .. nig karbRgÜbbRgÜm Cati .....101
karri¼Kn´ dl´lT§imak´.. nigRB¼BuT§sasna .....108
skmμniym .. nig neyaáy .....110
karts‘U RbqaMg enAsm&yeRkay GaNaniKm .....112
karEbkák´ .....116
esckþIsnñidæan .....118
kMNt´cMNaM 121
CMBUkTI.1 .....121
CMBUkTI.2.....136
CMBUkTI.3.....142
CMBUkTI.. 4.....150
kfamux
karbeRgónrbsxMJúenAqñaM. 2006. ánep¹ateTAelIkarp¹l[GñkRsavRCavkm<úúCanUvviFI sa®s¹RsavRCavBIsasna. >. .GtSbT
sRmab´GanEdláneRbIRás´enAkñúgkarbeRgónen¼ ..man eKalbMNgbEnSmcMeN¼dwgeTAelIGIVEdlGñksikßaándwg
rYc mkehIyGMBIRB¼BuT§sasnaenA RbeTskm<úCa nigp¹lnUvkarENnaMd_TUlMTUlayGMBIsasnaenAtMbnGasIuGaeKñy_.> .ebI
eTa¼ bICa eKalbMNgsMxan.. nigcMbgbgðsKWep¹ateTAelIRB¼BuT§sasnaenAGasIuGaeKñy_k¾eday ..k¾man GtSbTGan.. nig
man sa®sþamYy cMnYn cUlrYm kñúgkar beRgón áneFIVbTbgHajTak´TgnwgsasnaRKws;.. nigsasnaGIusøamehIykñúg ena¼
k¾manmñak´ánniyayGMBIviharkavday enA TIRkúg PñMeBjEdr.> .. CaTUeTAkarbeRgónen¼ ep¹ateTAelIlTi§sasnatictYc Cag
eTA elIsasnakñúgbribf sg:m..Rbvt¹i ehIy man bMNg p¹l´ .[GñksikßanUv«bkrN_sRmab´EsVgyl´GMBIsasna tam
ry£Tsßn£ ..viTüasa®s¹sg:m> ..GtSbTGan cMnYn bYnEdlánbkERbenAkñúgesovePAen¼RtÚváneRCIserIssRmaMgeLIg
eday sarEt GtSbTTaMgena¼ mannUvRTwsI¹lð@ nig edaysarEtmannUvkarENrnaMGMBIRB¼BuT§ sasna enA bN¹a RbeTs Citxag
km<úCa dUcCaenAéf .. Lav.. nigevotNam>
GtSbTmancMNgeCIgfa .²BICMenOskleTACaCMenOkñúgRsúk. £. ®s¹I ..matuPaBnigPaBTak´Taj³. KWCaGtSbTniBn§ rbs´
Rbvt¹i viTU . ..áára..vIlsun ..Gandaya..(Barbara Wilson Andaya)>.eTa¼CaeKs:alelakRsIeRcIn edaysarEtsñaéd
rbs´ e lakRsITak´TgnigGasIu Ga eKñy_ dIeka¼k¾eday. . k¾ GtSbTrbs´elak RsIEdlánbkERb enAkñúg esovePA en¼KW Ca
GtSbT Biess Edl sikßayag sIu CeRmA GMBIkarmk dldMbUg@énRB¼BuT§sasnaefrvaTeTAkñúgtMbnGasIuGaeKñy_.> tam kar
G¼ Gag rbs´ Gandaya¨. RB¼ BuT§ sasnaefrvaTánp¹l´GMNacdl´Rs¹I.ehIyen¼KWCakt¹amYysMxan´Edlsasna en¼ RtÚv
áneKTTYlykenAkñúgtMbn GasIu GaeKñy_.> ..eTa¼bICaman GñkRáCJmYycMnYnminylRsbnig GMN¼GMNagrbs elakRsI
k¾ eday ..k¾kar G¼Gag rbs elakRsI áncUlrYmcMENkbegI;t[man sMnYrlð@Edlp¹ldlGñkRsavRCavnUv Tsßn£ vis&y
fIµ . cMeBa¼ PaBGaceTA rYc én kar mkdl rbsRB¼ BuT§sasna eTA kñúg tMbn. Edl en¼Ca bBaHa mYy man sar£ sMxanyag xøaMg cMeBa¼
Gñk Rsav RCav.. nigGñk sikßa km<úCa.>.. GtSbTen¼k¾mansar£sMxanpgEdr edaysarEtmankarbk Rsay .epßgBITmøab én
kar sresr Rbvt¹i sa®s¹ ..ehIyánbgHajnUvviFIEdleFIV[Rbvti¹sa®s¹man PaBebIkcMhr Cagmun kñúgkar TTYls:altYnaTI
rbs ®s¹I.> ..GtS bT en¼k¾manPaBKYr[TakTaj pgEdr edayehtufavamannUvBt’mand¾snw§ksn§ab. GMBItYnaTIrbs®s¹Ien A
kñúg sg:mRB¼BuT§ sasnaefrvaT.>
GtSbTeá¼Bum<qñaM .1986..niBn§eday..qals_.. XIs_..(Charles Keyes).GMBIBiFIbMbYsnaKenAPaKxageCIgRbeTs
éf Edl viPaK Ebbnr viTüa .KWCaGtSbTGkßsil,_d¾l,Il,ajmYyEdlniyayGMBIRB¼BuT§sasna enARbeTséf.. > ..BiFI
bMbYs naKk¾edIr tYnaTI sMxan´ pgEdrenAkñúgRB¼BuT§sasnakm<úCaehIy TMenom Tmøab´enARbeTskm<úCa en¼mankarBiBN’na
y¨ag ek,a¼k,ay enA kñúg esov ePA Edl eá¼ Bum<enAqñaM 2005 EdlniBn§eday sU‘..kitßa ...h‘an suxum .. nig h‘un . FIriT§i..> ..xMJúeCO
Cak´ fa GñkRáCJEdl man cMeN¼ dwgxag BiFIBuT§sasnaenARbeTskm<úCa nwgmancMNab´GarmµN_kñúgkareRbobeFob kar
BiBNna lMGitrbs´ ..XIs_ CamYy nigGIVEdleKándwgBIkarGnuvt¹n_enARbeTskm<úCa.>
eRkAEtBIkarBiBNnad¾KYreGaycabGarmµN_..GtSbTrbsXIs_ ..k¾manlkçN£sMxanCaBiess Rtgfa GtSbT en¼ man
KeRmag énkarGtSaFib,ayGMBIBiFIsasnaEbbRTwsI¹ ..eTACakarsikßa GMBI tY naTI eynD&r ..ehIynigsPaBénvd¹CIvit .> .xJMú man
CMenO fa ..Rkbx&NÐRTwsI¹en¼ nigmanRbeyaCn_ cMeBa¼GñkRsav RCav km<úCa enAeBlEdlBYkeKbn¹karsikßaGMBIbBaHa bMbYs .
nig BiFI TMenomTløab´d¾éT eTot EdleKRárBVeLIgenAkñúgbribfTMnak´TMngsg:m.>
ebIeRbóbeFobnwgRbeTsCitxag ..RB¼BuT§sasnaenARbeTsLav enAmankar sikßatictYcenA eLIy.> ..manGñk RáCJ
mYyrUbEdlmancMeN¼dwg GMBIRbeTsLav KW ..PItT&r ..kUer¨t.(Peter Kore).EdlCaGñk manCMnajxag Gkßsil,_GasIu
GaeKñy_.> ..enAkñúg GtSbT EdlánbkERbenAkñúgesovePAen¼. elakán BiBN’na BIkarpøas´b¹Úr GtSbTGkßrsil,_Lav .
²EbbburaN.³.Edl man tYnaTIbMerI dl´RB¼BuT§sasna.ehIyEdlCaerOy@cmøgbn¹edayeRbI sRs¹a swøkrwt eTA Cakar
Binitü EbbT MenIb kñúg kar emIl elIGtSbTG kßrsil,_dUcKñaena¼ .dUcEdlelak ánelIk eLIg fa ..kRmg GtSbT Gkßsil,_
TaMg ena¼ manGtSn&yfIµ enA eBlEdlRtÚváneKeá¼enAelI esovePA ..ehIyenA eBlEdl eK eRbIRás´ edIm,I kMNt´
Gt¹sjaNCatienAkñúgbribT rdæ Lav fIµTMenIbmYy.> ..xJMúeRCIserIsykGtSbTmYyen¼ edaysarEtva manniyayBI erOgrav
sMxan´@ ..GMBIkarvivt¹n_ én vb,Fm’ Lav.>..kUer¨tk¾ánsikßaenAkñúgRkbx&NÐRTwsI¹d¾ .KYr[cab´GarmµN_ pgEdr.> ..CafIµ m¹g
eTot ..xJúMeCOfaen¼KWCaviFI mYy kñúg kar smwøg emIl Gkßr sil,_ Ebb sasna Edl Gacyk mk Gnuvt¹n_ cMeBa¼ RbeTs km<úCa án
eday sarfa .km<úCaánqøgkat´nUv bT BiesaFn_ énkarERbRbÜlRsedogLavEdr.>
CacugbBa©b´.xMJúáneRCIserIsGtSbTmYyEdlniyayGMBI Rbvt¹iTMenIbénRB¼BuT§sasna enAevotNam..> ..GtSbTrbs
Fan .dU.KWCaGtSbTxwømxIød¾KYreGaycabGarmµN_Edl sresrGMBIRB¼BuT§sasnaenAevotNam.. >..GtSbTen¼xusBIGtSbT
bI eTotRtg´fa BuT§sasnaenAevotNamCacMbgKWBuT§sasnamhayan¹.. >..ehtudUecñ¼.BuT§sasnaen¼ manlkçN£xusBI
RbePTBuT§sasna EdleKeKarBenAkm<úCa ..éf ..Lav ..rW PUma> GtSbTen¼BiBN’naGMBIkarrs´eLIgvijrbs´BuT§sasna enA
evotNam kñúgsm&yGaNaniKmáraMg.nigkñúgclnats‘URbqMagrbbGaNaniKm.>..xMJúeCOCakfaRbCaCnkm<úCa .. nig man kar
cab´GarmµN_cg´dwgbEnSmeTotBIBuT§sasnaenAkñúgRbeTsCitxagrbs´xøÜn> .eTa¼bICamankarxusEbøkKñaeRcInBI T Menom
Tmøabkm<úCak¾eday..eyIgnwgseg;teXIj GMBI TMnakTMngd¾sµúKsµajrvagRbéBNIsasnarbsevotNam .. nig karGnuvt¹n_
neyaáyEdlCab´Bak´B&n§eTAnwgKMnitCatiniymEdlec¼EtekIneLIgenAevotNam.. ehIybBaHaen¼k¾mandUcKñaeTAnwg
RbéBNIsasnarbs´km<úCaEdr. ^
cn..m¨ar_sþún .. ..................
sa®sþacarüdwknaMkarbeRgón.............
PREFACE
The 2006 seminar I directed focused on giving Cambodian scholars tools to conduct research onreligion. The readings for the seminar were intended to supplement what students already knewabout Cambodian Buddhism and provide a broad introduction to religion in Southeast Asia.Although this meant first and foremost looking at Southeast Asian Buddhism, there were alsoreadings and guest speakers on Christianity and Islam—and one guest speaker talked about the CaoDai temple in Phnom Penh. The seminar was in general less about religious doctrine than aboutreligion in its historical-social context, and it attempted to give students theoretical tools for lookingat religion from the perspective of the social sciences. The four readings translated here were cho-sen for their theoretical interest and for the ways they provide an introduction to the Buddhismof Cambodians neighbors, Thailand, Laos, and Vietnam.
The article “Localizing the Universal: Women, Motherhood and the Appeal of Early TheravadaBuddhism” is written by historian Barbara Wilson Andaya. Although she is better known for herwork on island Southeast Asia, the article translated here is an especially far-reaching and provoca-tive study of the coming of Theravada Buddhism to Southeast Asia. Andaya’s thesis is that Ther-avada Buddhism was empowering to women and that this was a significant factor in its acceptancein the region. While her thesis might be disputed by some scholars, its raises important questionswhich have given scholars new perspectives on the possible processes whereby the Buddhist tradi-tion came to the area—an issue of great relevance to Cambodia’s scholars and students. The ar-ticle is also important for the way it challenges historiographical tradition and shows how historycan be more open in recognizing the role of women. One also has to say that the article is of interestsimply for the wealth of detail it gives us on the role of women in Theravada Buddhist society.
Charles Keyes’ 1986 article about novice ordination in Northern Thailand, analyzed very muchfrom an anthropological perspective, is already well-known in the scholarly literature on ThaiBuddhism. Novice ordination also of course plays an important role in Cambodian Buddhism, andthe Cambodian practice has been well-described in a 2005 book by Sou Ketya, Hean Sokhom andHun Thirith. Scholars of Cambodian Buddhist ritual will, I believe, find it interesting to compareKeyes’ detailed description of Thai practice with what they know about Cambodian practice. Be-sides the interest of its description, however, Keyes’ article is particularly significant in the way itframes its description of the ritual theoretically as a study of gender roles and the nature of rites ofpassage more generally. This theoretical framework will, I believe, be helpful to Cambodian schol-ars as they continue to study the issue of monastic ordination and a whole range of other ritual prac-tices as they are practiced in the context of social relationships.
There is still relatively little scholarship about Buddhism in Laos. One of the more important newscholars of Laos is Peter Koret, a specialist in Southeast Asian literature. In the article translated herehe describes a transition from “traditional” Lao writing, which served a clear Buddhist function andwas often passed on with palm-leaf manuscripts, to a more “modern” way of looking at the
same corpus of literature—which, he argues, came to take on new meanings as it was printed inbooks and used to define national identity in the context of the new, “modern” Lao state. I chose thearticle because it tells us important things about the evolution of Lao culture. Koret also worksin an extremely interesting theoretical framework. Once again, I believe this is a way of looking atreligious literature which could be applied to Cambodia, since Cambodia has experienced similartransformations.
Finally, I chose one article about the modern history of Buddhism in Vietnam. Thien Do’s essayis the most succinct and interesting short article on Vietnamese Buddhism that I have been able tofind. This article contrasts with the other three in that Vietnam’s Buddhism is primarily in theMahayana tradition rather than the Theravada and thus very different from the type of Buddhismpracticed in Cambodia, Thailand, Laos, or Burma. The article describes the revitalization ofVietnamese Buddhism in the context of French colonialism and the movements to resist colonialism.Cambodians, I believe, will be interested to know more about the Buddhism of their neighbor coun-try. Despite the many differences from the Cambodian tradition, they will observe the complex re-lation between Vietnam’s religions traditions and the political practices which relate to agrowing nationalism in Vietnam—issues which are also relevant to the Cambodian religious tradi-tion.
John MarstonVisiting Scholar
8
c,ab edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa GgeKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ “Localizing the Universal: Women,
Motherhood and the Appeal of Early Theravāda Buddhism” ...>
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBI..½ . RBwtþibRtsikßatMbn GasIuGaeKñy_ ..vK:bI.. c,abTI..1 /...kumÖ£ ..2002
rkßa siT§i K¿s¿ 1967 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< saklviTüal&yRbIFIs kULMú ebo ....>
CHAPTER 1:
Localizing the Universal: Women, Motherhood and the Appeal of Early Theravāda Buddhism
Andaya, Barbara WatsonJournal of Southeast Asian Studies, Vol. 33, Issue 01, February 2002.
Copyright © Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 33, Issue 01, February 2002.
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nig
ÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm
eday.. árár¨a.. vat´sun.. .Gandaya .(Barbara Watson Andaya)
bk ERb eday.. GaMg.suxerIn
CMBUkTI 1
GtSbTen¼elIkeLIgBIehtuplmYyEdleFVI[BuT§sasnaefrvaTmaneKeKarBbUCaeRcInenAtMbn´´ GasIu
GaeKñy_ sm&y edIm... KWedaysarEtsasnaen¼mankarTak´TgCamYy®sIþ.. >. . karyk mþaymkRbdUc KW
CaRbFan bT d¾ sMxanmYy enAkñúgKm<IrRB¼BuT§sasna .ehIyRbFanbTen¼ man PaBsamBaØ.. nig TakTg eTAnwg
Civit rs´enA rbs´ ®sIþTUeTA minRbkan´faBYkKat´manzan£kñúg sg:mx<s´... ¦TabeLIy ... > . .eBlBuT§sasna
efrvaTkøay Ca sasna GñkRsúkGay.TMnak´TMng rvag PaBCamþay .. nig karsagbuNü kusl.án pþl´{kas
fµIeTot dl´ «ásika . edIm,I sEmþg GMeBIlð .. nig beg;InTMnak´TMngBYk Kat´ Ca mYyKN£sgÇ.. >.
esckþIepþImenAeBlEdlRBwT§burs EdrsikßaGMBI GasIuGaeKñy_.. KWelak hßk sWeds _ (George Cœdès) (1886-1969). án
eá¼Bum<sñaéd rbs´elak Rbvtþisa®sþburaNénbNþardæcugbUB’aEdlTTYlGriyFm’hiNÐ. Ú kalBICag 50..
qñaMmun elakán RbdUc stvtßTI.. 12.. nig TI..13.. faCary£eBlmYyEdleBareBjeTAeday . ²karpøas´bþÚr
FM@kñúg vis&y sasna³.. > . elaksa®sþacarü sWeds_ án elIkeLIgfa kñúg cMeNamkarpøas´bþÚrTaMgena¼ kar
RCabcUl én BuT§ sasna RsIlg;a .. (mann&y fa efrvaT).manPaBsMxanCageK..>.. BuT§sasnaefrvaT án RCab
cUl RsTab RbCa Cn samBaØ éntMbnmYy Edl bc©úb,nñ eKs:alfa CaRbeTskm<úCa RbeTs éf RbeTslav ..nig
RbeTsPUma. >(1) eTa¼bICaT sßn£ en¼ man kar yl´RsbBIGñkRáCJCMnan´eRkay@ mkeTotk¾eday ... k¾ man
Tsßn £ mYykt sm:alfa lkçN£énkarrIkral dal énBuT§sasnaefrvaT ... nig ehtupl BitRákd Edl naM[
BuT§ sasna efrvaT rIkraldal kñúg tMbn ´ ena¼ KW enAEtmanPaB RseBcRsBil..>(2) .kñúgKMnitCaTUeTA.elak
.rIqat.. h:mRbic (Richard Gombrich).KitfakarrIkraldal ena¼ bNþal mkBI ..²GMNac.. . nig esaP&NPaB³.. én
KMnit RB¼BuT§ sasna efrvaT..>.. elakeCOfa GMNac .. nig esaPNPaB énKMnitRB¼BuT§sasnaefrvaT án pþl
[ TaMg ²sIlFm’ mYyCaskl.. nigsmRsb RBm TaMg viFI rMltTukç³ .. nig ánbMeBj .. ²karxV¼xatEpñkstibBaØa
nig sasna³ ... enAkñúgsg:mmYy EdlKμan.. ²vimutþi viTüa .. nigKμanvb,Fm’Gkßrsa®sþpÞalxøÜn³..>.(3) . buEnþGñkRáCJ
Epñk GasIuGaeKñy_ cg´bBa¢ak´GMBI}T§iBlén tYnaTI RB¼raCa RKgraCü EdltamBiteTA BYkKat´man cMNab´ Gar-
mμN_ elI sBaØaN ck;vtþi .. (esþccRkBtþi)énBuT§sasna efrvaT . .. nigelIkarKaMRTEdlKMniten¼CYy [RB¼raCa
TaMg ena¼ TTYl ánnUvGMNac.. >. . RB¼raCbriálkic© min RKanEtelIktem;IgRB¼BuT§ sasnaefrvaTeT Efm TaMg
pþl´ nUv raCUbtSmÖdl´ KN£sgÇ.. nigelIkkm<s´ }T§i Bl KN£sgÇ enAkñúgRsTabRbCaCnFmμta.. >. (4) .
CakarBit karmnÞilénkarsresrRbvtþisa®sþ CamYynwgTMnakTMngrvagRB¼raCa .. . nig RB¼BuT§ sasna
RbvtþiviTUGasuIGaeKñy_sm&yedIm.. eRcInnaMKñakitfa lMdab´vb,Fm’... faCaktþaBRgIkskmμPaB esþcRKb´RKg
CMBUk TI .1BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB TakTajénRB¼BuT§
sasna efrvaTsm&yedIm
EpndI ehIylMdab´vb,Fm’en¼pþl´[BYkRB¼Gg:nUv.. ²vismmaRtRbsiT§PaB Rbvtþisa®sþ³ .>(5). k¾b¨uEnþ xN£
Edl bBa¢ak ´ BIRB¼raCeKalneyaáy. . nigraCkic©dwknaMCatibeg;Itán CabBa¢IsRmabkarRsavRCavd¾sMxan
bBaHa en¼ eFVI[eyIgsnñidæanánfakarCab´CMBak´nwgsasna ... KWCa kic©karrbs´BYkGPiCnmunstvtßTI.19.
>(6).dUc elak .GU.daEbyUvulT&t (O.W. Wolters) EdláneFVImrNkaleTA ehIy ánktsm:al fakareXIj.
Pñak´gareKalenAkñúgkar BRgIk RB¼BuT§sasnaefrvaT eRcInCa ... ²RB¼raCbriál³.. CaCag. .²sav&ksamBaس ..
.²KWCaGVIEdleyIgGac Tay TukCamunánenAkñúgRbvtþi sasnaenAGasIuGaeKñy_³ .>(7)
GtSbTfμIrbs´. David Wyatt bkRsayTMnak´TMngrvagRB¼raCaRKb´RKgEpndI... nigRbCara®sþ enAkñúg
bribT BuT§ sasnaefrvaTénGasIuGaeKñy_sm&yedIm tammtimYyEbøkBIeK.. >. elak edvIt..évt (David Wyatt)
G¼Gag fa cabBIstvtß TI ..11 .. mk TMnakTMng rvagGaNacRk ét .. nigRsIlg;a .ánCYypßBVpßay KMniténkarEk
sRmÜl eLIg vijnUv rebob rbbskl.. nig Tsßn£sIlFm’mYy EdlshKmn_TaMgmUl GacTTYl RbeyaCn_
án.> . eday esñI fa. .. ²BuT§ sasna stvtßTI...13.Gacman}T§iBlelIBuT§sasnik . . nigfñak ´dwk naM xøaMg esμIKña³.
elak . év¨t .sg;t´ F¶n´ fa. . ²RbCara®sþsamBaس.. PaKeRcInCaGñkcUlrYm buNü TankñúgvtþGaram... nigCaGñk Gan
Gñk sþab kar eRbón RbedA rbsRB¼BuT§eRcIneLIg@..>.. eTa¼bICa yagNak¾eday.tamkaránsμa nkar pøas bþÚr
sasna. Edlmin E dl manBImunmken¼.manrabbBa©ÚlTaMgeynD&rpg BIeRBa¼. .. ²RB¼BuT§sasna yuK kNþal
erob rab´ elIk sresIr fa birs... nig®sIþKWCam©as´ elIxøÜnÉgenA elImaK’arMlt´Tukç. (tamry£kar eFVIbuNü snßM
kusl. nig kar Pav na smaFi). ehIyEfm TaMgKUsbBa¢ak´... nig BRgwg cMNg EdlRTRTg´sg:mTaMgmUl eTot
pg³...>(8)
smμtikmμd¾KYr[cab´GarmμN_rbs´. elak . év¨t Edlfa karebIkTUlaydl´.²vNÑ£tUc Tab Cag eK³. [
sikßa BIsg:mBuT§sasnasm&yedIm.TakTajcMNabGarmμN_GñkTaMgLayEdlcgec¼ cgdwgBIRbvtþisa®s þ
én eynD&r.(karRbtibtþi .. nignimitþrUb.EdlCMruj[sg:mnImYy@Gac beg;IttYnaTIsRmab´bursePT... nig®sIþ
ePT)..>(9).edaysareyIgminGacsnμtfa.karCMrujEpñksμartI... nigkar elIkTwkcitþ. én bursPaB .Gac yk
mk Gnuvtþ CamYy ®sIþPaBRtÚv... ¦Gtpg.. etIeyIgGac lakkMáMg. ²PaBCa®sIþ³.enAeBlEdlkarpøasbþÚrsasna
CYy erobcMeLIgvijnUvRkmvb,Fm’ány¨agdUcemþc? .>(10) bBaHakan´EtEsþgeLIgeTAeTotenAeBleyIg
emIl eTAelIBuT§sasnaefrvaT. EdleKKitfaman lkçN£GPirkß enAkñúgKm<Ir eday elIk tem;Ig burs Ca «tþm
ePT... buEnþEbrCaTakTajkarKaMRTáneRcInBIsMNak ®sIþeTAvij...>. .. karxMRbwgERbg nana edIm,IB nül lkçN£
pÞúy Kñaen¼.RtÚvTTYls:alfamankarlMákkñúúgkarecaTCasMNYrGMBIkmøaMgcitþmnusß.CaBiessen Akñúg tMbn
mYy Edl ÉksarRbvtþisa®sþsm&yedImmancMnYntictYc .ehIyesÞIrEtTaMgGssuT§swgEtCasña éd rbs BYk
GPiCn Can´x<s´. .. >. ebI tamviFIsa®sþ. eyIgKYrEtRby&tñRbEygkMusYrnaMBIbBaHanana.EdleyIgman lT§PaB
tictYc kñúgkar eda¼Rsay.>.k¾buEnþ.eyIgk¾KYrEtKitpgEdrfa .kñúgkrNIxø¼PaBema¼mutkñúgkRmitNa mYy ena¼
Gac manRbeyaCn_EdredaybgHajqøasKña.nUvTMenarepßg@énkarBiPakßa.>.e daysarkarTTYlykKMnit BI
xageRkAeRcInqøú¼bBa©aMgBIkarkekItnUvrcnasm<n§eynD&r.kar.á¨n´sμanGMBIrUbtMNag[PaBCa®sIþ. .. nigkar
eqøIy tbrbs®sIþeTAelIkarpøasbþÚr. k¾GacmanKuNRbeyaCn_dlRbFanbT en¼Edr BIeRBa¼manPaB RtÚv Kña
12 CMBUk TI 1
CamYybBaHaepßg@CaeRcIn. .>.. nagxJMúsMudkRsg´BIsñaéd..elak.GU.daEbyUv¨ulT&t mþgeTotfa. ²kar sikßa GMBI
eynD&r KYr Et eFVI[sIuCeRmACageK KWfaminEmnRtwmEtkar dak®sIþkñúgTMB&r Rbvtþisa®sþbueNÑa¼eT ... > ... eKKYrEt
bgHaj BI Rbvtþisa®sþ minfabursminfa®sIþ EdlmanelIkniyay BI®sIþ³ ..>(11)
edayeFVIkaránsμan CaCageFVIGMN¼GMNag. GtSbTen¼sMuelIksMeNIfa... enAkñúgCMenO sm&yedIm enA
GasIuGaeKñy_.GMBIkarKitfa ®sIþCaePTbnÞabbnßM áneKbdiesFfaxus BIeRBa¼ enAkñúg BiFIbuNüBuT§sasnaCa
TUeTA ®sIþmantYnaTICa«ásika. .. nigCaGñkp:tp:g«btSmÖeRbóbdUcCamþay...>. . eKKitfa bTBiesaF énkar ciBa©wm
eK... nigkaráneKciBa©wm EdlCaCMenOBIeRkApgCaCMenOs‘ubrbs GñkRsúkGaypg CaviFImYyEdl bEgVr KMnit
vimutþiviTüafμIeFVI[gakecjtamry£karRbdUc eTAGVI EdlenACMuvijxøÜn...>. .enAkñúgdMeNIren¼ RB¼BuT§sasna køay
CaFatupßMd¾skmμenAkñúgkarbeg;Itén }riyabT.kñúgcMeNam®sIþ... nigcMeBa¼®sIþ.esÞIrEtBaseBj GasIuGaeKñy_...>
Cagen¼eTAeTot.karekIn eLIgnUvsamK:IFm’kñúgsg:m.Edlelak.. évt ylfa.manTMnakTMngCa mYy kar rIk
sayén BuT§sasna efrvaTk¾RbEhlmanelIkeLIgBIeynD&rpgEdr. ..>.. .eTa¼CaÉksarRbvtþi sa®sþ cgðúl
bBa¢ak´fa RB¼mataénRB¼mhakßRt ... Ca®sIþd¾eqñImCageKEpñkeKarBbUCaRB¼BuT§sasnad¾ eqñIm ... nig kar eFVI-
Tank¾eday k¾eyIgKYrkt´sm:al´fa ®sIþRKb´vNÑ£suT§EtmantYnaTICamþay dUcnwgRB¼raC mataEdr..> xN£
Edlsg:m xus@KñamanlT§PaBGac yl´... nig s:al´samBaØPaBkñúg sklPaB.CYyBnül´BIkar TTYl yk
RbB&n§RTwsþIfμ[email protected]¼k¾ GacpþlnUvmUlehtumYyeTot sRmabBuT§sasnaefrvaTkñúgkar TakTaj ®sIþ.Edl
Ca ehtu eFVI[BuT§sasnaefrvaTTTYlán eCaKC¥AkñúgGasIuGaeKñy_mun sm&yTMenIb.. .>.
tYnaTI®sIþenAkñúgBuT§sasnaGasIuGaeKñy_Cag mYy stvtß ehIy.EdlGñkRáCJsikßaBIRB¼BuT§sasnaánCECkBIkarelIkeLIgBI®sIþ enAkñúg Km<Ir
sm&y edIm. .. ehIykarRsavRCavfμI@ánTajcMNab´GarmμN_eTArk}riyabf edayELk@ énnikay
nImYy@..>(12) eTa¼CayagNa.tMbnEdleKepþatcMNabGarmμN_GMBIkareda¼dUrTaMgena¼KW RbeTs}NÐa ... nig
RsIlg;a.Ca RbeTs EdlditdameTAedayerOgBuT§sasna taMgEtBICagmYy shsvtß.muneBlEdl{vaT
BuT§sasna efrvaTcabepþImrIksaymkdlGasIuGaeKñy_... >..karxV¼karykcitþTukdakeTAelI .mCÄdæan GasIu
GaeKñy_ k¾ Ca ktþamYynaM[GñkRáCJ®sIþniymmanTMenareTArk BuT§sasnamhayan ... nigBuT§sasnat®nþ£
EdleKKitfa Ca sasnaEdlbMeBjesckþIRáfñarbs´ ®sIþ[áncUlrYmkñúgsasna.> .(13)
enAkñúgbribTénkareRbóbeFobBuT§sasna.PaBTakTajénBuT§sasnaefrvaTenAGasIuGaeKñy _sm&y
edIm KWCaerOgKYr[q¶l´. .. >. .eTa¼CaenAkñúgTICRmAénRTwsþIBuT§sasnahak´dUcCa KμanPaB erIseGIgk¾BitEmn
b¨uEnþ eyIg RKb´KñaEtgTTYls:al´fa ...Gdækfa énBuT§sasnaefrvaT KWeFVIeLIg edIm,IEtbgðab´kar Cab´ CMBak´
CamYy ®sIþ ePT enAkñúgelaken¼. .. nigeFVIkarpßBVpßayTsßn£Edlfa ekIt mkCa®sIþ minEmnburs KWsbBa¢ak[
eXIj fa buK:lena¼minánsag.. ²buNü[án RKbRKan BICatimun³. .>(14) . eTa¼yagNak¾eday.dUcEdlán
elIk eLIg BIkarBiPakßa EdleBlxø¼Rbkbeday PaBekþAKKukkñúgcMeNamBuT§sasnik®sIþsm&ybc©úb,nñ
en¼ rYc mk ehIy . xøwmsarenAkñúgKm<IreRcInEt manPaBRseBcRsBil .. .ehIyGMN¼GMNag kñúgRbvtþisa®sþ
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 13
GasIuGaeKñy_ bBa¢ak BIviFIénkarRbtibtþi sasna EdlsRmbeTAtamclnaeynD&r énbriyakas kñúgRsúk. .. >
enA kñúg tMbn´ mYy RtÚv áneK sm:al´faCa.²sV&yPaBx<s´mYykRmitrbs´®sIþ³. .. Edlkñúgena¼ ®sIþRtÚván eK
TTYl s:al´ fa . C a Gñk «btSmÖd¾ cm,g énBuT§sasnaefrvaT .. >(15) .
muxnaTIénPikçúnI.Canimit¹rUbénPaBxusKña.rvagKm<Ir ... nigkarRbtibt¹iEdleRcInekIteLIgedaysar PaB
ec¼ sRmbxøÜnénBuT§sasnaefrvaTeTAkñúgbNþasg:mGasIuGaeKñy_...>. . tamn&y.TUlMTUlay Cagen¼eTA eTot
kar sabrlabénkarsagpñÜsRtwmRtÚvtamRkwtüRkmvin&yrbsPikçúnIenAkñúg RbéBNIBuT§sasnae frvaT. hak
dUc CaKaMRT.nUvTsßn£Edlfa karmkdl´énBuT§sasnaefrvaT GasIuGaeKñy_.tRmÚv[®sIþman{kas cUl rYm
kñúg sasnakanEttictYc .. >.. Ca«TahrN_.CakarGtRbeyaCn_eTEdlnikay.sv’siþvaTin.(Sarvāstivādin nikāya)
Edl eKeCOfa man}riyabfeyaKyl´dl´®sIþ áneRcInTTYl[TaMgekμgRsITaMgekμgRbúscUlbYs Ca
sameNr..> . .eTa¼CamanRbCaRbiyPaB kñúg cMeNamCnCatiBüÚ.(Pyu) rbs´PUmasm&yburaN k¾eday. nikay
en¼ k¾ RtÚv ánCMnYsedaynikayefrvaT.. >.(16)GñkdMeNIrCnCaticinsm&y edIm EdláneTAdlRbeTsCVa.
km<úCa.. nigevotNam.k¾sMedA dl´ PikçúnIBuT§sasnamhayanPaKeRcInCa ®sIþmanzan£x<s´.EdlRbtibtþi elI
viFI sasna mYyEdl eFVI [nwkeXIjdl RbeTscin.Cbun.nigkUer. CaCagnwkdlRbeTs}NÐa. Edl enA TI ena¼
PikçúnI man zan£TabCagRB¼sgÇ. >(17).rhUtmkdl´edImstvtßTI.. 11.eTIbeKeXIjmanvtþmanPikçúnIenA kñúg
nikay efrvaTb¨uEnþenAeBlena¼.karbYsCaPikçúnIánsabrlabBIvtþGaramTaMgLayenARsIlg;aeTA
ehIy..>(18) .enAcugstvtßTI.. 13.enAGaNacRkGg:r.CaTIRkúgEdlnikayefrvaTánrIkdu¼daleLIg ena¼
ebI tam .raCTUtcinmñak´kt´sm:al´eXIjfaKat´mineXIjmanPikçúnIeT .. >.(19) .KNPikçúnIminEdl man rUbr ag
c,as´ las´eTenARbeTséf .minEdlbeg;IteLIgeTenAkñúgRbeTséf.ehIyBaküfa ..²PikçúnI³ . Edl Gñk eFVI
dMeNIrCnCatiáraMgáneRbIeBlmkdlTIRkúgGayuFüaénRbeTséfenAstvtßTI..17 .. ena¼.tamBit eTA Ca
²«ásikaesøókBak´s³. ¦Em¨CI. EdlCaFmμtaCa®sIþcMNas´.ehIymanParkic© cm,gKWbeRmIRB¼sg, ..>(20)
PikçúnI Bit CamanRákdEmnenARbeTsPUmasm&yedIm.ehIysUm,IEtdl stvtßTI..15. ehIy k¾eday ...k¾ eyIg
eXIj man®sIþekItkñúgRtkUlx<gx<senAEtcUlbYskñúgKN£sgÇ. .. nigán TTYlkitþiys swgesμI nwg RB¼sgÇ
Edr..>(21) .enAry£kaleRkayBIena¼mk karbMbYs®sIþCaPikçúnI eBjeljRtÚvrlaysabsUnüát´...>.. .kñúg
GMLúg eBleTATsßnaenARbeTsPUmakñúgqñaM...1795. .eK ánRáb´ebskTUtGg´eKøs.elakém¨eXIl sIum
(Michael Symes). fa dUnCIPUma.kalBImunena¼esøóks,g´elOg rbs´PikçúnI... b¨uEnþKN£ena¼RtÚváneKrMlay
eTA v ij. edIm,ICMruj [ mankMeNInRbCaBlrdæ .. >(22) .
eTa¼bICay¨agNak¾eday fVIebIkarbMbYsPikçúnI. ánrlayát´Cayfaehtukñúgsg:mefrvaT enA bNþa
RbeTsGasIuGaeKñy_EdneKakdUcCaRsIlg;aCaedImena¼.k¾«ásikaEdlmanCMenOs‘b´elI...sasna án
bgHat´beRgon áneFVIsmaFi.. . nigánbeRmI kic©kñúgBiFIsasnaepßg@ enAEtbnþKitfa TegVI rbs´Kat´Caehtu
naM [ án plbuNü..>.. kñúgcMeNam«ásikaTaMgena¼ eyIgeXIjman .®sIþcMNas´ vNÑ£GPiCn.CaBiess®sIþ
emm¨ay Edl án kt´RtakñúgBgßavtarGyuFüa.faCaGñknaMmuxeKxagkic© «btSmÖsasna...>.. sUm,IEt enAkñúg
stvtßTI..18 .. ²vtþGaramrbsEmCIesøókBaks³..mankitüanuPaB eBjbribUr.kñúgkarpþlTICaraCdMNakbeNþa¼
14 CMBUk TI 1
G asnñ dl RB¼áTbrmtu . (Borommakot).(1733. £.58). kñúgxN£EdlRB¼Gg:yageFVIRB¼raCTsßnkic©..>. (23)
RB¼sgÇ RsI lg;a mYyGg:EdláneTATsßnkic© enARbeTsPUmacugstvtßTI..19.. mankarPJak epðIl BI cMeN¼
dwg én dUnCI .. nig kareKarBsresIrrbs GñkdéTcMeBa¼BYkKat..>.(24) .karsikßafμImYyk¾ánbgHajEdrfa.kñúg
RbéBNI tam tMbn´enARbeTséfk¾maneKarBbUCadl´dUnCIRsedogKñaen¼Edr .ehIyrhUtmkdl´ edIm
stvtßT.I.20 ..eBl Edl c,ab´ RKb´RKgmanPaBtwgrwugCagmun .semþcsgÇraC extþxø¼ hak´dUc CaRBm TTYl
®sIþ [ bYsCa PikçúnI áneBjelj.. > (25) .
cab´BIstvtßTI .. 11... mk KWCaeBlEdlnikayefrvaTmaneKeKarBbUCakan´EtxøaMgeLIg PaB RseBc
RsBil rbs´tYnaTI®sIþenAkñúgRB¼BuT§sasnaánkøayCaRbFanbTEdleKelIkeLIgt@Cab´mkrhUt..>
sila carwkTaMgLayEdlbnßlTukedayBuT§sasnikCa®sIþGPiCn. . nigvNÑ£Canx<senAGasIuGaeKñy_.Edl
cab´kMeNItkñúgCIvitx<g´x<s´.EbrCakt´Rtafa zan£rbs´BYkKat´TabNas´enAkñúg rcnasm<n§ eynD&r kñúg n&y
sasna ..> .edayehtufa...²zan£rbsPriyatUcTab³.. mk.m©askßRtiy_PUmanastvtßTI...11.. enAnKráh;an
sRgÚg bYgsYg sMu[RB¼nagánkøayCamnusßRbús.. nigCaRBlwg EdlehAtamPasaPUmafa nat .> (26) enA
eBl ena¼Edr.RB¼mataesþcéfenArdæsuexaT&y EdlCaGñk eFVIbuNüeFVITan Edl.ánksagvtþmYy enA qñaM..
1399. . sgÇwmfa RB¼nagnwgánkuslplbuNü RKb´RKan´.²edIm,Icab´CatiCamnusßRbús³..>..(27) .enAkñúg
RbeTskm<úCavij.semþcRB¼raCmatamYyGg: eTotsRgÚgbYgsYgfa.sUm[ plbuNüÉNaEdlRB¼nagán
TTYl edayTegVICabuNükuslBImun@mk. ²sUm[RB¼nagánseRmcesckþIRáfñad¾FMmYyrbs´ RB¼nag
KWsUm[RB¼nagcab kMeNItCabursd¾Gs©arü.[TanRB¼BuT§Gg:eRkay³. >. (28) .vismPaBrbsbusnig®sIþ. kñúg
n&y sasna k¾manbBa¢ak´enAkñúgKm<IrGdækfapgEdr ... >. . eTa¼bICa.rUbPaBd¾sem,Imrbs´®sIþ.KWCaRbFanbT
Edl eK ykmksresrCabnþbnÞab´enAkñúgGkßrsil,_álIeRkayrC¢kalRB¼áTGesak.elakb‘I¿ec¿.T&r
vIl ..(B.J. Terwiel) ánG¼.Gagfa.lkçN£emIlgaybNþú¼bgðab®sIþ.enAkñúgKm<IrsMxanBIrrbsBuT§sasna efr-
vaT enA GasIu GaeKñy_. KW BitCamanlkçN£xøaMgkøaCag.Km<IredImrbs´}NÐa..¦RsIlg;aeTAeTot. >(29) .²elak
b,BaØtþi³... Ca Km<Ir Pasa álI.sþIBIFmμCatiénBiPBelak.ánniBn§... ¦RbmUlcgRkgeLIgenA RbeTs PUma. enA
stvtß TI..11...¦ eRkay mk eTot... nig .. ²éRtPUmikfa³ .. CaKm<Irl,IeQμa¼RB¼raCaRkúg suexaT&y. RB¼nam. lW.ét
.Lu’Tai (RbEhl. K¿s¿..1347. £ .74). EdlGtSbT TaMgBIren¼yl´eXIj®sIþfa Ca...²Pav£Gesac³ .. Edl cab´
kMeNIt Ca ePT Gn efak . .BIeRBa¼ BYk eK ánlu¼edaykielssmÖar£.. nig pøÚvGarmμN_.enAkñúg CIvit GtIt Cati rbs
BYkeK..>(30)
enAeBlBnül´BIPaBTak´Tajrbs´efrvaTkñúgsm&yedIm.RbvtþiviTUminánKitfamanPaBcaMác´kñúg
kar bgHajPaBpÞúyKñad¾c,as´RkELtrvag. .. ²zan£x<s´x<s´³.. rbs´®sIþGasIuGaeKñy_EdleK eRcInEtl,I.. nig
kar TTYlykRbB&n§CMenOrbsBYkeK... EdlhakdUcCabeNþay[manvismPaBsasna...>. .eTa¼bICa yagNa
k¾ eday .nrviTüamankarxVl´xVayCayUrmkehIyBIPaBpÞúyKñarvagrcnasm<n§eynD&r enAkñúgGdækfaBuT§
sasna efrvaT.. nigkarGnuvtþCak´Esþgkñúgsg:mc©úb,nñ...>(31).eTa¼Ca mankar ExVg KMnitKña elIb BaHa Ca eRcIn
k¾eday ... k¾.GñkRáCJPaKeRcInyl´Rsbfa .BiFIbuNüTak´Tg CamYynwg nikayBuT§sasnaefrvaT .pþl´zan£
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 15
Biess mYy rbs´mataTaMgLay..nigCarUbPaBCa viC¢manénPaBCamþay.EdlRtÚvánbBa¢ak´edaynimit þrUb
bgHajenAkñúgKm<IrtamRsúkPUmi manCaGaT#. FmμeTsna...elçan... ceRmógEccg... BiFIepßg@ Ebbsasna Edl
TakTg nwg vis&y ksikmμ...nig eTvkfanana..>(32) .minEmnfa eKelIktem;IgmatuPaBedaysarEt CMenO sasna
RbCa Rbiy bueNÑa¼eT .tamBiteTA vaCatYnaTIEdlCakarrMBwgTukCamun ... nigekIteLIgeTAán eday sar cMnYnd¾
eRcIn rbs®sIþ... >...cMNg mþay ... nigkUnEdl.PaKeRcInbgHajyagc,aslasenAkñúgTMnakTMng®sIþ CamYykUn
Rbús rbsKat.k¾ beg;ItCacMNgpÞalCamYysSab&nBuT§sasna...> ... enAeBlekμgRbúsmñakcUlbYs Ca sameNr
pl én buNükuslena¼nwgáneTAmþayekμgena¼.ehIyBiFIbuNüqøgv¥¼mankarTTYl s:alCa saFarN£
fa CakatBVkic©eBjmYyCIvit.Edlekμgena¼RtÚveFVI... >.muneBlbMbYs.mankarsURtRbkas Ráb´ nUv bMNul
Edlekμg Rbús CMTgéfCMBakmþay... nigsURtsresIrKMnitminGatμaniymrbsmþayEdls‘URTaMQW eBa¼sRmal
kUn .. nig ciBa©wmkUn.ehIybnÞabmkKitfa karEdlkUncUlbYskñúgKN£sgÇ...KW CaKuNtémøén Twkeda¼EdlehA
tam Pasaéffa.xanMu (Kha nom).. >(33).enARbeTsPUma.ekμgRbúsbYsCa .sameNr ..¦ehAtam PasaPUmafa
shin-byu TTYl ánkarykcitþTukdak´xøaMgCagkarbYsCa PikçúmYyGg: eTAeTot..> ..Gñkpþl´ kic© smÖas mYy
cMnYnánRáb´ elakmil..hVds<Ir¨U (Melford Spiro) fa. ²kñúgcMeNamkareFVI Tan TaMgLay.shin-byu man témø
elIseK³.EdlpþlnUv pl buNüelIs buNüÉeTot ...>.. eTa¼bICayagen¼kþI.KuNEdlelakenn CMBak mþay
rbs´ elak enA sl´ eRcIn Nas´ .. EdlkarbYsCasameNrGacsgánRtwmtémøénTwkeda¼mçag rbs´ mþay
elak b¨ueNÑa¼..>.(34) kñúg kar rM\kdl´shKmn_.fakarcUlmkbYskñúgKN£sgÇ.mann&yfaCakar Ebk ecj
BImþay .karRbtibtþi Ebb e n¼.eFVI[TMnakTMngCamYymþay... nigbMNulEdlkUnCMBak mþayán cUl eRCA eTA kñúg
kar RbtibtþiBuT§sasna efrvaT..>. . Ca karBit.GVIEdlpÞúyBIen¼.KWkardwgfa..karEbkBI]Buk mþay RKan EtCaerOg
beNþa¼Gasn ñb¨ ueNÑa¼. BI eRBa¼faRB¼sgÇ e nA GasIuGaeKñy_ án kar GnuBaØati [ man kar bYs ry£ eBl
xøI...>..ebIeyIgeRbóbeFob nwg RbeTs RsIlg;avij.bursEdllacaksikçabTEtgCaTIri¼KnrbsGñk pg.buEnþ
enAkñúgsg:mGasIuGaeKñy_vij sUm,I Et GnÞit . (RB¼sgÇEdllacaksikçabT)k¾ánTTYlán kareKarB cMeBa¼
kar cUlsag RB¼pñÜs rbs´ Kat´ Edr..> (35) .karEdlbursmñak´mþgenApÞ¼CamYyRKÜsar mþgcUlbYs kñúg KN£
sgÇenAEtbgHaj[eXIjnUv PaB Gs©arü yagmhima.kñúgkarEfrkßa TMnakTMngrvag RB¼sgÇ...nig RKhsS.. >
karRsavRCavEbbnrviTüa.pþl´nUvcMNuccab´epþImmYyd¾mansar£RbeyaCn_sRmab´kar eQVg yl´ BI
eynD&r enA kñúg BuT§ sasnaGasIuGaeKñy_.edayhtufaTm¶n´énTwkcitþkñúgTMnak´TMngmþay.. nig kUn Rbús . án
RKb´ dNþb´ elIRKi¼vb,Fm’d¾eRCA...>.enA kñúgkarbeRgónmYykñúgTIRkúgLúg kalBICag..40 ..qñaMmun s®sþacarü
pl.. eLvI..(Paul Lévy) yl´ fa karRTehayMEkþg@énmþayrbs´kUnnaK.. (GñkeRtómbYs).. Lav. enA l¶acmun éf¶
Edl kUn naKena¼ecj sag pñÜsfaCa... ²BiFIEdlbnßlTukBIbrmburaN³.Edlán bBa©ÚleTAkñúgkar Rbtibtþi
BuT§ sasna..> . (36) .enA eBl fμI@ en¼eTot sa®sþacarü®hVgs&r.. b‘IhßÚt (François Bizot).. ánerobrab´BIkar
Rbtibtþi xø¼@ rbs RbCaCnkm<úCa.Edl Kit f a karcUlmkbYsrbskUnnaKkñúgvtþ Garam.. .eRbób dUcCa kar RtLb
cUl kñúg RB¼«Tr én RB¼mata .. KW RB¼ nag mhamaya.. (CaRB¼mataénRB¼BuT§ s mNeKatm). EdlCMruj[e lakenn
fμI. b®g;b´kic©fa án cab´ kMeNIt eLIg vij eBareBjeday PaBbrisuT§.. >... sa®sþa Km<IrCa eRcInEdleKeXIj
16 CMBUk TI 1
enAman enAeLIy enA tam vt þExμr nana EdlbgHajBI CMenOmYykanEtcasburaNeTeTotena¼ ánRbdUcrC¢úxt
(vtSBn§ceg;¼)RB¼sgÇC amYy Tg p©it .Ggß&k CamYyeRsamrMuk,alTark... nigs,gCamYysuk.. >..(37) karsr esIr
én TRm vb,Fm’ TaMgen¼. Gac pþl Ca Knøw¼enAkñúgkareQVg ylfa.ehtuGVIánCaBuT§sasna efrvaT .RtÚv án ®sIþ
enA GasIu GaeKñy_ RBmTTYl edayRsÜlem¨ø¼.. >
®sIþ...nigkareFVITanenAkñúgsm&yBuT§sasnaefrvaTsm&yedImcab´taMgBIcugstvtßTI..11..mkCMhanénkarrIklUtlas´ énnikayefrvaTenAGasIuGaeKñy _ EdneKak.án
RbRBwtþ eTAy¨agelOn edaysarTMnak´TMngxøaMgxagká¨l´.rvag RbeTsRsIlg;a ... nigmCÄmNÐl sMxan´@
Edl }LÚv sSitkñúgTwkdIRbeTsPUma... nigRbeTséf.. >.eday ehtuen¼.kar pøasbþÚr sasna k¾ cab epþIm rIk say
eLIg..> (38) .dUcEdlGñkRáCJmYycMnYnánelIkeLIg rYcmkehIyfa.CeRmA... nigFmμCatién TMnak´ TMng TaMg
en¼. mankarCab´Tak´TgsMxan´ sRmab´ral´kar BiPakßa BIRbtikmμRbCaCn enA GasuIGaeKñy_ tb nwg {vaT
énBuT§sasna efrvaT...>. .RbsiT§PaBd¾sMxan´ mYyén TMnak´TMngRbesIrCagmun KWkarebIk{kas RbeKn
RB¼sgÇ enAGasIuGaeKñy_kanEteRcIn [nimnþ eTAsikßaenAvtþnanaenARbeTsRsIlg;a..> ... enATIen¼ RB¼sgÇ
TaMg ena¼elakánTTYlkar beRgón sasnatwgruwgCagmun. EdlTamTarcMeN¼dwg EpñkPasa sM®s;wt . nig Ca
BiessKWálI. BIeRBa¼eKeCOfa cMeN¼TaMgen¼nwgeFVI[karGanKm<IrRB¼éRtbidkCaedIm Rbkbeday sMenog
Pasa edIm..>. (39) . clnarh&sénKMnitBIeRkAenAkñúgbNþa sg:mGasIuGaeKñy_. áneK eXIj tam ry£ sBaØa
sm:al´tMbn´ mYy.ehIykarsikßafμ[email protected].év¨t lmðit elIkareRbIPasaálId¾eRcInkñúgcMeNamrdæ ét nana.
KWfaPasaálIen¼BitCa kMBugeRbIenAkñúgbribTsasnaCaeRcIn...enABakkNþaldMbUg én stvtß TI..12..>(40)
.kñúgKm<IréRtPUmikfaniBn§edayRB¼áT lW ét (Lu’Tai)enABak´kNþal stvtßTI..14.. Ca Pasa éf. án rab´
bBa©Úl.taragbBa¢Id¾KYr[ekatsresIry¨agxøaMg cMnYnCag. . 30..GtSbT.sresrCa Pasa álI pg. Ca Pasa
sM®s;wtpg... EdlCamUldæanRKw¼sRmab´kar GtSaFib,ayBI elakFatuviTüakñúgRB¼BuT§ sasna..>..
enAeBleyIgKitfa mankarBiákkñúgkar[témøxøaMgeBkdlPasaálIkñúgkarCMruj [RB¼sgÇ nimnþ
mk BI bNþaRbeTsnanaTTYláncMeN¼dwgeRCARC¼EpñkBuT§sasnaefrvaT .karbeRgónPasaenAtamvtþ
Garam nana enARbeTsRsIlg;a.enAeBlena¼.KWcgRkgmkBIsa®sþaKm<Ir CaeRcIn..>.. .kñúgcMeNamGñkRáCJ
TaMg ena¼. karec¼sÞat´CMnaján... 6.. Pasa KWCalkçxNÐRbéBEdleKÉg cg´án..>(41) .karen¼ RbEhl Ca
qøú¼ bBa©aMg BI kar xitxMfμItamvtþ.[eRbIPasayan.(RKamPasa).edIm,I Bnül´CMenÓepßg@ eTAelICMenÓGñkRsúk
Gay. .nig bBaØtþielakFatuviTüa.. . >.. eTa¼bICakareRbIPasayan manRbvtþieRcInCamYybNþaRbeTsenAGasIu-
GaeKñy_ k¾ eday... k¾eKseg;teXIjfaRbeTsRsIlg;a. manTMnakTMngCaBiessCageK>.(42) . Cakar Bit Nas.
CnCati. RsI lg;a manRbvtiþGkßrsa®sþyUr GEgVgmkehIy.b¨uEnþkarbRgÜm rvagsasna.Pasa.. nigGtþs-
BaØaN.án eFVI eLIgenAcugstvtüTI.. 12. CaeBlEdlRB¼BuT§sasna. RtÚv án sSabna eLIgvij .bnÞab´ BIman
kar kan´kab´ eday raCüvgß.cULa. (Cola).enA}NÐaPaKxagt,Úg. Gs´ry£eBlyagyUrmk...>... karebIkTUlay
dl´BYk RKhsS. KW Ca Epñk mYy.éndMeNIrkarsSabnaBuT§sasna eLIg vij ... Edlmann&ykan´EtRCaleRCA
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 17
eTAeTot sRmab´ GtþsBaØaNRsIlg;aedaybRgÜbbRgÜm RbCaCn CamYyfñak´dwknaM... >(43).dUcEdlelak
qal.. halIes . (Charles Hallisey) án bgHajrYcehIyfa cab´taMg BIRKisþ skraC 1000.. mk.GtSbTGb´rMsIl
Fm’mYycMnYn Edl sresrCa Pasa RsIlg;aánniBn§eLIg edayRB¼sgÇRsIlg;a. sRmab Ca{vaTeRbón RbedA
dlRKhsS..> edIm,I [BYke K qabec¼ sRmbxøÜn eTAkñúgshKmn_BuT§sasnik GtSn&y d¾ RCal eRCACag eK ena¼
KWsþI BI kareFVITan EdlCaármI sMxanCageK kñúgcMeNamármITaMg..10 ..tam Fm’RB¼ BuT§Gg: sEmþg mk RBmTaMg
plbuNü TaMg LayEdl án mkBIkareFVI TannUvcgHan´..ePsC¢£.. s,g ´cIvr..nigp;aPJI.. eTA dl ´RB¼ sgÇ..>.(44)
.kar elIk tem;Ig BI.kareFVITan.KWCa ktþa min GacpþacecjánBI BiFIbUCa... nig CaviFId¾RbéB énkar snßMbuNü kusl
KW man sar£ sMxan ´ Nas. ... BIeRBa¼ TegVI e n¼.CMruj[ RbfucCnEdlmindwgmin s:al karPavnacitþ ... nig viC¢a Ecg
kñúg sa®sþa Km<Ir Ca GVIpgGac.cUl rYm k ñúg BiFIbuNüepßg@án..>. .. kar RbeKn eTyüvtSú dl´KN£sgÇ.KWCakar
bgHaj nUv kar Rbtibtþikñúg sasna pg CakarsnßMpl.buNüpg BIeRBa¼ fakarRbeKn CaRbcaMnUveTyüvtSú eTa¼
bI CaminsUv mantémøk¾eday k¾rab´án fa CakarsnßM buNükusl. Edl naM[ eyIg Qan eTA dl´ zanniBVan
Cayfa ehtu.. >.
cMNucKYr[cab´GarmμN_mYyénkarsSabnaeLIgvijnUvRB¼BuT§sasnaen¼enARbeTsRsIlg;a... KWkar
yk ®sIþ CaTisedAskþanuBlmYy.mann&yfaeKcg´qøú¼bBa©aMgBIbMNgcg´elIkkm<s ´ «ásika. CaCag PikçúnI..>
eyIgeXIjmankarelIksresIrcugeRkayBIPikçúnIenAstvtßTI..10..>..Km<Ir RsIlg;amYykt´sm:al´fa...kñúg
cMeNam GñkseRmcesatplBIkarsþaberOgBuT§{vaT... nigerOgEdl.. ²sresrCaPasarbsBYkKat³.. KWCa
®sIþ EdlekItkñúgRtkUlGPiCnEdl}LÚvGac... ²GanGkßrán. dUckarbYgsYgrbs´BYkKat´Emn³ ..>(45) eK
cg´ sMedAfa ®sIþmñak´Edláns:al´BuT§{vaTTaMgena¼.KW RB¼nag CnCatiRsIlg;amYyGg: RB¼nam v¨atamsika
(Vatamsikā) EdlányagmknKr á¨h;an .(Pagan).. kñúgnamCa GK:mehsIénRB¼áTNarIpatisitfu . (Narap-
atisithu) . (1174. £ . 1 211)..>... buEnþRB¼sgÇTaMgLay EdlnimnþtamRB¼nagmk tamBiteTAKWCayan mYy sRmab
pßBV pßay }T§iBl RsIlg;a. ehIykñúg GMLúgeBlena¼enAnKr áh;an ... eKeXIjekItmannikaymYyepßg eTot
KWKN£sgÇ RsIlg;a. Edl manTMenareTarTneTArkRbéBNIRsIlg;a..>(46) .karelIktem;Ig BITMnak TMng en¼
k¾ man CabTak Tgnwg ®sIþ zan£x<senAGasIuGaeKñy_Edr..>. .Ca«TahrN¾ .RB¼vrraCmataRB¼nam.mataán.(Marta-
ban) .enA stvtß TI.14. ánGMeNayCavtþmYykñúgRbeTsRsIlg;a... EdlCaTIEdlRB¼raCRKÚRB¼nagánbYs
eronRB¼Fm’..> ... rIÉ esþcRsIrbs.ekg.Tug... (Keng Tung)..enAtMbnx<grab.san.(Shan).. vij.k¾áneFVIkic© Rs edog
Kñaen¼Edr.KW fa RB¼nag eFVICaKN£GFibtIdl´vtþmYyEdl. RB¼ecAGFikaránbYskñúgnikay RsIlg;aEdl
TTYlrgkar Ek TRmg..>.(47).tamry£kardwgxø¼@BIRbvtþiCabbnþénRbeTs eyIgKYr cab GarmμN_dl Rbvtþién
RB¼sgÇ d¾man kþIemtþa kruNa RB¼nam RB¼maéL.(Phra Malai). kñúgsilacarwk .K¿. s..1201..énnKr. áh;an..> . .Km<Ir
sURt én RB¼maéL ena¼ minRtwmEtCaKm<IrEdleKKitfa man RbPB BIRsIlg;aedaycgðúlbgHajfa kareFVITan
KW Ca TegVIcMbgCag eK naM[ánplbuNüeRcIn b¨ueNÑa¼ eT Km<Iren¼EfmTaMgCaplbuNücaMtbsñgdl´ nrCn
Na Edl eKarB Rbtibt þiedaysT§aRC¼ føa.. >(48)
sar£sMxan´énkareFVITan.CaBiessKWsRmab´Bnül´BIPaBTak´TajénRB¼BuT§sasnacMeBa¼ ®sIþ.tam
18 CMBUk TI 1
ry£ kar bgHaj BIkareFVITan.naM[BYkeKGacTTYlbuNübEnSmeTot... EdlminRKanEtGaccabkMeNItenAzan
RbesIr enACatimuxeTEfmTaMgeFVI[eCaKvasnarbs´BYkeKkñúgCatien¼ RbesIreLIgpgEdr..>(49) .enAkñúg
Km<Ir elak FatuviTüaniBn§edayRB¼áTlW.ét .. éRtPUmikfa.. (Traibhumikatha) ®sIþiKMrUénrdæ«tþrKru (TVIbxag eCIg
énPBmnusß).ánTTYlplbuNüd¾RbéB KWfaBYkeK.. ²mincaMác´rgkarQWcab´³.enAeBl sRmal kUn
eLIy.>(50) .karbYgsYgrbs´®sIþ EdlekIt kñúgRtkUlGPiCn.bBa¢ak´BICMenOfa pl buNü nwgekIt mandl´
CnÉNa Edlmansm,CBaØ£RBmeFVI GMeBICabuNükusl..> .enAeBlRbeKndIFøI.sYnc,ardlvtþGaram.RB¼nag
enA .nKráh;an.enAstvtßTI..13..bYgsYgRKbCatimuxfa. sUm[RB¼nagGacnwgman.²suPmg:l.pasukPaB
nig RTBü sm,tþi eRcInCagCnsamBaØÉeTot³... >. . RB¼nagbYgsYg[áncab´CatiCa nat (RBlwg)..> .. RB¼nag
bYg sYgfa .. ²sUm[xJMúmanGayuEvg.KμanCm¶Webotebon.manrUbsm,tþilð man sMeLgBIera¼. manrUbragsðat ..enA
eBl EdlxJMúcab´CatifμI...> .. sUm[mancitþedaykar eFVITan.kan´x¢ab´nUvsikçabTnana .mansT§a. manbBaØa.man
PaB éføfñÚr .. .ehIysUmkMu[s:alesckþITukçlMákbnþicesa¼eLIy³.>.(51) . rIÉRB¼vr raCmata én nKr suexaT&y
enA qñaM.1399.. ÉeNa¼vij eBleFVIBiFIbUCamYy k¾sRgÚgbYgsYgRsedogKña en¼faedayánmuCcUl.. ²kñúgmha
saKr d¾RtCakénkareFVITanen¼ehIy³ ... sUmkMu[man.²GñkÉNa eLIymannUvrUbsmösß.ekrþ#eQμa¼ .GayuEvg.
¦ RTBüsm,tiþ³.ena¼esμInwgxMJúeLIykñúgRKb@Cati.>(52) . ehIyxN£ EdlRTBü sm,tþi rbs m©askßRtiy_.. nig
RB¼nag TaMgLay.bBa¢akfa RB¼nagCa sb,úrsCnd¾kRmena¼ ebIeyIgRkelkmkemIlBI«TahrN_énkar eFVI
buNü enAkúñgKm<IrPasaálI enARbeTsPUmavij KWmanerobrab´BIkic©RbcaMéf¶én®sIþtamCnbTmandUcCa
kareásTIFøavtþGaram .smðat CMuvijectiy..karbUCap;a.pþl´kMNat´sRmab´rMuectiyCaedIm..>(53) .eTa¼bI Ca
niBn§eLIgtaMgBI stvtßTI.. 18. .k¾eday.k¾Km<IrRB¼m¨aéLCaPasaéf.manniyayBIkarrMBwgTuk.. nigkþI sgÇwm
enA BIeRkay vdþénkarsagbuNükuslrbs®sIþ..>.. erOgen¼erobrabBI ®sIþEdlmandNþbsMBtyaglðsðat
nig tubEtgedayeRKÓgGlg;ar.tamEh hmRB¼siGarüemRtIy_.(emtiy.Metteyya).EdlCaRB¼BuT§ Gg:
eRkayena¼ áncab´kMeNItenAkñúgzansYK’. edaysarBYkeKánsnßMbuNükusláneRcIn. eday sar citþ
sT§a RC¼føa... nigkarRbeKnCaRbcaMéf¶nUvRkNat´.s,g´cIvr.kenÞl cgHan´.eRKÓgRkGUb. nigp;aPJI. dl´RB¼BuT §.
RB¼Fm’. nigRB¼sgÇ.>(54) .
dUecñ¼.BuT§sasnanikayefrvaT.cUlmkGasIuGaeKñy_.kñúgnamCa.. ²mitþénRKhsS³.fVIebI zananu Rkm rbs
sgÇ ...nigRKhsS.manPaBxusKñaq¶ayenAkñúgBuT§{vaTeRbónRbedAk¾eday...>.sBaØaNén vimutþiviTüa Cab´
TakTg eTA nwg karsnßMplbuNü... tamry£kareFVITan.GacnwgmanRbCaRbiyPaByagxøaMg enAkñúgsg:m.Edl
taMgEtBI mun mkmnusßmñakitEtnaMKñaEsneRBnRBlwgGarkßGñkta..>..karktsm:al Edlfa... vtþ Garam nana
bc©úb,nñ en¼ enA PaKxag eCIgénRbeTséf.hakdUcCa.. ²ykcitþTukdak TaMgRsúg³.. eTAelImHÚbGahar KYrEteK
yk mk Kit tamry£tRmúyénekr dMENlvb,Fm’.Edlfa karCb´ elogrYmKña...KWCaRBwtþikarN_mYyd¾sMxan´
kñúg CIvit GñkPUmi..>.enAkñúgbTvin&yrbs´RB¼BuT§Edl Ecgfa. RB¼sgÇRtÚv EtTTYl ykcgHan´. cmðin eday Gñk
man sT§a RC¼ føa.. (minRbkan´vNÑ£).RB¼BuT§ sasnaedIr elIKnøgmYyEbkecjepßgBIsBaØaNénkareFVIBiF I
bUCa d¾ brisuT§ tam sasna RBahμN_.. >..edaysar Et®sIþ PaKeRcInCasac´jatirbs´RB¼sgÇpg.. ena¼.tYnaTI
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 19
cm,g rbsBYk Kat KW rabrgerobcMcgHan. ehIykarksagkuslRbePTen¼køayCaskmμPaBpþacmuxrbs®sIþ..>
.enA stvtß TI.17. Gñkseg;t karN_ CnCatiGWrubánKUsbBa¢akBIkarBit.EdlfaKW®sIþen¼ÉgCaGñk «btSmÖcgHan
dl´RB¼sgÇ.. >.(55)
edayehtufa tamry£kareFVITanrbs«ásikad¾mansT§aRC¼føaen¼ehIyEdlRB¼sgÇán TTYl nUv
cgHan´.. nigs,g´cIvr.®sIþedIrtYy¨agsMxan´enAkñúgTMnak´TMngrvag.KN£sgÇ.. nigRKhsS.. >. ehtu dUecñ¼ ehIy
Kμan GVIKYr[ eyIgPJakepðIl eTeBlEdleXIj elakRsI.mIg (Ming). Caemmay RtkUl x<gx<smñak enAsuexaT&y
enA stvtßTI.. 15.. ánelIkeLIgfa karRbeKncgHan´KWCakuslkmμBiess CageK kñúgcMeNam buNü kusl
d¾eRcIn sn§wk sn§ab.EdlKatáneFVIkñúgnamCa«ásikamYyrUbena¼... > .GñkRsIánRsdIfa.²eyIgán erob cM
cgHan´d¾elIslb´dak´enABImuxRB¼BuT§Cam©as´.. nigRB¼sgÇRKb´Gg:.. ehIyeyIg elIkc gHan´ TaMgena¼ RbeKn
dl´ RB¼Gg: RKb´Gg:edaykþIrMePIb³..>(56) .Cagen¼eTAeTot sb,úrisFm’rbs´elakRsI.mIg.Gaccat´Tukfa Ca
tMN én.²vIr«ásika³.mYyrUb.EdlCaKMrUdlkar RbtibtþiKYr[sresIr. nigCaplekItecjBICMenORbCaRbiy
nig kar RbtibtþieTAtamkarGb´rMrbs´ sasna.dUcmanEcgkñúgsnþCIvRbvtþi... (CIvRbvtþiénRKÚGacarüsasna)
enA GWrubyuKkNþal..>. ..tYGg:d¾ l,ImYyGg:eTotena¼KWmehsIénRB¼BuT§.KWRB¼nagyesaFra Edlán cmðin
cgHan´.. (d¾Bisidæ)..Edl RB¼eBaFistVRbeKndl´RB¼BuT§Gg:mun@RB¼Gg:eRcInrab´minGs´. .nigEdlGaceFVI[
RB¼Gg: seRmc nUvkarRtasdwgrbsRB¼Gg:.. >(57) .mYyeTot.KWnagsuCata.CakUnRsIesdæImñak.EdlRbeKn
mFuáyasdl´RB¼BuT§Gg:cMeBlRB¼Gg:eFVITuk;rkiriya mann&yfa CakarbBa©b´eTAénkarbgðt´cgHan´ rbs´
RB¼Gg:..> .ehtudUcen¼nagánkøayCasavikaTImYy..>. (58) . skmμPaBrbsnagsuCata.beg;It[ mankar TTYl
yk BIBuT§ sasniky¨agxøaMg.ehIyeKánniyayfa.sRmab´«ásika.CaTUeTAkar RbeKncgHan´ dl´RB¼sgÇ
rabTuk faCa...²kuslkmμénkareFVITan³.EdlmannagsuCataCaKMrUTImYyd¾«tþm..>(59) .enA GasIu GaeKñy_ man
kar cab´ GarmμN_ elIerOgsuCata.GacCaxñatmYyenAkñúgkarbgHaj epßg@Kña... mantaMg Et BIk,ac´ cmøak´ elI
RásaT bUrUbUDY.(Borobodur)rhUtdlsilacarwkmn .enAstvtßTI 15..>.(60) .Ca«TahrN_ kñúgsa®sþaCa Pasa
PUma .(parabaik).BN’naBIkareFVITanrbs´ nagsuCatadUcCa karBitEmn.hak´dUcCaRBwtþikarN_ena¼ekIteLIg
enARbeTsPUmaGIucwg ..>(61) .dMeNIrkarénkarbkERbCa PasaGñkRsúkEdl.ánbEnSmBIelIsa®sþaedIm. nig
kar cg caMBIvb,Fm’ CaeRcInCMnan.áneKcgRkg TukkñúgkMNaBüburaNPUmamYy.Edl®sIþmñakánfa.²xMJúkMBug
erob cM cmðin áyCamYyTwkeda¼eKa .. (mFuáyas).ehIyxMJúnwgykeTARbeKndlRB¼BuT§³..>(62) .
eKGacelIkeLIgBITsßn£RsedogKñaen¼EdrGMBIkareFVIbuNükusl.. .nigkaeeFVITanCas,g´cIvr .enA
GasIu GaeKñy_.. >... kart,ajenAkñúgtMbnen¼KWCakic©karrbs®sIþEdlcabepþImtaMgEtBIRbmaN.2500..qñaMmun
ehIy GMeNayCaRkNats,gTMngCaCabTakTgCamYynwgBiFIbuNüénCIvittaMgBI sm&yedImmkemø¼...> .enA
kñúg BiFIbuNüBuT§sasnanana.®sIþGaceFVITanCas,gcIvr.BUkGg:úy... nig exñIy ekIy.EdleFVIeLIgedaypÞaléd
nigeFVI[BYkeKkanEtRbéBeLIg.>(63) .kareFVITanGackanEt ánbuNüeRcIneTAeTot enAeBlEdlTand¾
sm,ÚrEbb...nigmantémø.RtÚvánTTYls:al´tamry£kar kt´RtaeQμa¼m©as´Tan[eKs:al´dl´eBleRkay
dUcCa GñkRsI.kUn.(Kon)EdláneFVITan RkNatsURt.²sRmabrMuesovePABisidæ³...GñkRsI.Esn. (Sen).án pþl
20 CMBUk TI 1
bus,úkmYy.. >(64). . Parkic©rbs Rkúm®sIþkñúg kic©kartm,aj.KWmansar£sMxanNassRmab.²karRbTakRkLa
én BiFI buNünana³... Edl elakév¨t eCOfa. Cakar BRgwg cMNgkñúg sg:m enA kñúg cMeNam BuT§ sasnik sm&y
edIm..> . silacarwksuexaT&ymYyBIrC¢kalRB¼áT .lWét.ánerobrabedayGMnYtBIkic©sVaKmn_dl ´ RB¼ sgÇ
nimnþTsßnkic©mYyGg:BIRsúkeRkAedayelIkeLIgBI.²kMNat´RKb´BN’³.rnaMgsMBt´.. nigkMNat ´ Edl lat
sn§wgkat´pøÚv..>. (65) .Cag..600.. qñaMeRkaymk.eKánrkeXIjkarBN’naEbben¼enAkñúgkMNt´ RtamYy na
cugstvtßTI..19..GMBIBiFIbMbYskñúgRbeTs Lav.Edl®sIþánlutCg:gCaCYrlatRtdag kEnßgBanarbsBYk
eK en AelI pøÚvRB¼sgÇ nimnþkat´..>.(66)
RbéBNIEbbRB¼BuT§sasnaEdlTakTgnwgs,gRB¼sgÇ.. .KWCa«TahrN_ d¾RbtükßmYyBI ehtu Edl
kar t,aj RkNat´P¢ab´TMnak´TMngrvagKN£sgÇ...nigshKmn_.. >.eyageTAtamRB¼viny bidk.kareFVITan
rbs ´®sIþCas,g´cIvr.cab´epþImBIeBlnagvisaxa.d¾Ca«ásikaKMrU... ándwgfa. RB¼sgÇ Casav&k RB¼ BuT§Gg:
ena¼mans,g´cIvrEtmYybnøas´..>.nagánesñI[mankarGnuBaØat.²eFVI TanCas,g´sRmab´rdUv vsßa eTA dl´
KN£sgdz..> .. RB¼BuT§k¾ylRBmtamsMeNIrbsnag.ehIyánGnuBaØat[ beg;Itry£eBl mYyEdl RB¼sgÇ
Gac TTYl ykTanena¼án.EdleKs:alfaCa s,gkzin ..>(67) .BiFIbuNükzin EdleFVI eLIgenAcug rdUvvsßa.
Edl Cab TakTgCamYynagvisaxaman erobrabenAkñúgsilacarwkenAáh;an...nigsuexaT&y... nigkñúgéRtPUmi
kfa enAstvtßTI.14.>(68).Km<IrRB¼ éRtbidk.ánkt´Rtafa BiFIbuNükzinKWCa{kassnßMkusld¾RbesIr
sRmab´®sIþ .BIeRBa¼eyIgeXIj enAkñúgerOgCatkxø¼sresrfa.²®sIþÉNaEdleFVITanCas,gcIvrnwgán Ca
RbFanén®sIþTaMgBYg.. > ..®sIþÉNaEdlpþlnUvesckþIrIkrayRákdCaánnUvpÞ¼sYK’ ... nig man siT§icUl eTA rs
enA³..> (69).ehIy tamBit eTAeKtbsñgdlsb,úrisFm’rbsnagvisaxaedaykþIeKarBBIsMNak shKmn_.
nigeday pþlkMeNItCakUn... nigecAEdlmansuxPaBlðCaeRcInnak..> (70) .ebIniyayBIKMnitCaTUeTA va Kμan
GVI cEmøkeTkarEdleXIjnagvisaxa.kñúgcMeNam®sIþTaMgLayenAelICBa¢aMgKMnUrd¾l,Il,ajenA vtþ eCtBn.
kñúg RbeTséf.. >(71)
edayehtufa BiFIbuNü...KWCasBaØaRábBIkarecjvsßarbsRB¼sgÇ BiFIbuNüen¼man GtSn&yBiess
Nas dlCIvitén«ásika..>.CakEsþgenAkñúgkMNaBümYy.EdlniBn§eday®sIþkvI CnCatiPUmaenAraC dMNak.
eQμa¼.m¨a.eXV. (Ma Khwe). (1781-1836).fa.BiFIbuNü.. ²RB¼sgÇTTYl s,g´cIvr³.CaBiFIbuNü d¾man sar£
sMxan´ Cag eK..>(72) .elIsBIena¼eTeTot. ®sIþEdlcUlrYmCYycb´cug cb´edImkúñgkareFVITanena¼ Ca ®sIþ
CasacjatiCaBiessKWCaejam RsIrbsRB¼sgÇ..>. .tamry£erOg eRBgPUma.RB¼nagmaya. Edl Ca BuT§ mata
ánQrt,ajs,g´cIvrmYyyb´Tl´PøW.enAeBldwgfaRB¼ BuT§cg´sagRB¼pñÜs>(73) .tamBiteTA tam lkçN£
en¼ehIyEdl.eyIgGackMNt´GMBItYnaTIrbs´®sIþ enAtMbn´GasIuGaeKñy_kñúgkareFVI[CMenOEdlnaMmkBI xag
eRkA køayCakñúgRsúk...>..Ca«TahrN_enAkñúgKm<IrRB¼éRtbidkmanEcgBI.karRbeKns,gcIvrBI«ásika .dl
RB¼sg Ç eRbIRás... nigBIPaBcaMácRtÚvt,ajs,gcIvr[ehIykñúgry£eBl énBiFIbuNükzin..>...karN_ en¼
KWCa eKal énBiFIbuNü sRmabshKmn_EdleKeXIjRárB§RbeTsRsIlg;anayuKkNþal.. >(74) .enA GasIu
GaeKñy_ .eKehA karRbeKns,gcIvrfa.culøkzin.(Cula-Kathin) buEnþBiFIbuNüEdlsaMjaMú... nignaM[án buNü
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 21
eRcInCagen¼KW..mhakzin(Maha-Kathin) >(75) .karBN’naEdleyIgenAeXIjmanenARbeTsLav .. nig RbeTs
PUma. bBa¢akfaena¼KWCakarbeg;IncMNgcMNUlcitþ énGñkRsúkeFVItamerOgCatknanadUcCa erOgEdl.RB¼nag
maya Rbwg Qrt,ajs,g´sRmab´RB¼buRtaRB¼nag.. >.. bMNgénkareFVIEbben¼KW [®sIþ mYyRkúm eFVI kar rYm Kña
edIm,I rév. t,aj.RClk´BN’.kat´.... nigedr[eTACas,g´cIvr eday eRbIry£eBl BI r - bI éf¶ edIm,Ie FVI [ rYc yk
eTA RbeKn dl´ RB¼sgÇ.. >.. mnusßesÞIrRKb´KñamanCMenOfa karRbwgERbgrYmKña... nig samK:IPaB Ca Rkúm .Edl
man n&y fa.. .Ca karBRgIkbuNükusl.EdlRtÚv TTYlánEdlkarekIn eLIgena¼nwg tb sñgdlbuK:l mñak@
eday ELk BIKña.. >.. plbuNüTaMgLay EdlRtÚvTTYlánena¼... KWRbéBNas.dUc enA kñúgerOgCatktamRsúk
PUmi EtgrM\kdl´BuT§bris&T ehIyfa.GñkedImTanRbeKns,g´cIvrkzin.. .nwgmin cab´ CatienAkñúgRKÜsarRkIRk
lMák eLIy . .ehIy RákdCaman suPmg:l.manRTBüsm,tþisþúksþmÖ.. nig man kitþinam l,Il,aj. >(76)
karbkRsayen¼.minEmnmann&yfa kar[témøxøaMgeTAelICMenOs‘b´tam ry£kareFVITan ena¼.KWCa kar
GPirkß mYyrbsnikayefrvaT ..>.. .buEnþ.eyIgKYrktsm:alfabNþavtþefrvaTenARbeTsRsIlg;a.án e lIk
Twk citþ [mankarbUCatamry£kareFVITan.enAcMeBlEdlTMnakTMngsasnarbsBYkeK... nigtMbn GasIu GaeKñy_
kan´ EtrIkdu¼dalxøaMgeLIg.. > . PaBRsedogKñaénkarkasRmbtamCMenO GPiFmμCati (GbiyCMenO).P¢ab´ skmμ-
PaB C MenO GñkRsúk.enAtMbn´Cak´lak´ .. nigeBlevlaCak´lak´ NamYy. CamYynwgvb,Fm’sasnakan´EtTUlM
TUlay Cag mun EdlminEmnelIkbBa¢akEtBIkar TTYlxusRtÚvrbsbuK:lmñak@ [ec¼eFVITanbueNÑa¼eT.. Efm
TaMg bBa¢ak BIplbuNüEdlRtÚvánpg... >.enAkñúg GtSn&ykñúgsilacarwkstvtßTI..15. .én raCaNa cRk.san
én RB¼áT .ekg.Tug .²«ásika.EdlCamhakßRtIyanI.sirITIX£. (Siridigha). . . . ®sIþd¾man smtSPaB manRB¼nam
fa RB¼raC mata eBareBj edaysT§aánRbeKndIFøIdlvtþ.edIm,ITTYl án buNükusl¿ .¿.¿. .³.. >(77) .ehIyeTa¼bI
Ca eRcInEtGñkkñúg RtkUlGPiCn.Edlsb,aynwgkareFVITank¾BitEmn ®sIþTaMgLayminfaCaGñkman... ¦ Gñk
Rk eT ... Gacmk cUlrYmkñúgvdþénkarsagbuNükuslán.. >
karRbdUcmatuPaBenABuT§sasnasm&yedImTnÞwmnwgkar[témøxøaMgénBuT§sasnaefrvaTeTAelIkareFVITan.ánpþl´{kassRmab´ ®sIþTaMgLay .edIm,I
bgHaj nUvCMenOs‘b´rbs´nag.Camþay.. .¦GnaKtCamþay.buK:lral´rUbánkMNt´BI.kareRbóbeFobBIPaB Ca
mþay.. . ¦karbIác´ciBa©wm.EdlekItmaneLIgenAkñúgsñaédsMeNrenARbeTs RsIlg;anayuKkNþal ... >... Ca
kar BitNas´.kareRbóbeFoben¼áneFVIeLIgelIGVIEdlmanBImunmk y¨aglð.. >...²BiFIbuNüénmþay³.. RtÚv
án karBaryagxøaMgkalBIsm&yedIm.ehIymenaseBa©tna Rslaj karBarrbsmþay. RtÚv án RB¼BuT§ Gg:
cat Tuk faCabTdæanmYysRmabkarBicarNarbs RB¼sgÇcMeBa¼stVelakpgTaMgmUl..>(78). buEnþenA xN£
Edl citþ seNþas Rslajrbsmþayen¼. CajwkjabRtÚváncatfaCa... ²KMrUénTMnakTMngmnusßCati³.. enA
kñúg Gkßr sil,_BuT§sasnaenA RbeTs}NÐa .>(79) kareRbóbRbdUcen¼. kan´EteXIjc,as´eTAeTotenAkñúg
GtSbT enARbeTs RsIlg;a. EdlCaRbeTselIkykmkerobrab´y¨agsñiT§sñalnUvTMnak´TMngrvagRB¼BuT§
nig ÉktþCn.. > .enAkñúgsñaédd¾l,ImYymansresrfa.. ²CnTaMgLayKYrykRB¼BuT§CaTIBwg ánniyay fa
22 CMBUk TI 1
²xMJúyk mþay Garü£ ... nigGmt£énxJMúCaTIBwg³ .>(80).eKGacniyayáneTotfa TMnakTMngeTAvijeTAmk rvag kUn
nig]Bukmþay ehIyCaBiessrvagkUnRbús .. . nigmþay RtÚveKyl´fa mansar£sMxan´edIm,IQan eTAmux elI
maKa’RB¼Fm’ .. >. .Ca«TahrN_ enAkñúgRbéBNICnCatiRsIlg;a.erOgGtItCatiénRB¼BuT§Gg: EdlrMlwk.. ²BICati
Edl RB¼Gg:ykkMeNItCaeBaFistVdMbUg faCaBrC&yEdlRB¼mataRB¼Gg:RbTan [³..>. . kñúgKm<Ir mYy Edl
án Etg eLIgRbmaNK¿s¿..1400.erobrabBIktBaØútaFm’EdlGnaKt RB¼BuT§án Rbtibtþi beRmI RB¼ mata rbs
RTg.edayeFVIkarse®g:a¼CIvitRB¼nagenAeBlEdlRB¼mataRB¼bitaRTglicsMeBAenAkñúgsmuRT.>. ebI tam
elakh:m Rbic (Gombrich) eKenAEt|BaküesøakrbsCnCati RsIlg;aniiyayfa Amma gedara budun mann&yfa.
²mþay KW CaRB¼BuT§kñúgpÞ¼³..>. (81)
RbFanbTénkarciBa©wmbIác´rbs´mþayEdleKeRcInsresrenAkñúgKm<IrRB¼BuT§sasna. Ca Biess
Km<Ir enARbeTsRsIlg;aena¼.CYybMPøWcm¶l´eyIgánxø¼BIPaBTak´Tajrbs´nikayefrvaTenAGasIuGaeKñy_
sm&yedIm.CatMbnEdlcMNgrvagmþay .. nigkUnánTukCayanmYysRmabCanimitþrUbxagsasna... >. .. Kμan
nisßit xag RbvtþiviTüaNamñak´Gac bMePøcáneTfa.®ásaTtaRBhμKWksageLIg edIm,I «TÞis dl´mata rbs´
RB¼áT Cyvrμ&nTI..7..(K.s.1178-1220).EdleKeKarBbUCatamry£. RB¼namfaRbCJaGRmita.(Prajñāp Áramitā)
CaRB¼matakñúgerOgeRBgénRB¼BuT§RKb´Gg:.>(82) . karrukrk BIviFInanatamry£Gkßrsa®sþ ... nig rUb bdima én
PaB Camþay Edl.RtÚvánbgHajy¨agc,as´ enAkñúg GtSbTBuT§sasnanana rg´caM[mankarGeg;t Ca Rbvtþi
sa®sþ.>(83) .kñúgbribTéntMbn´GasIuGaeKñy_ eyIgKYrkt´sm:al´fa cmøak´xø¼d¾Gs©arüenAsm&y edIm Edl e K
rk eXIjenARbeTsPUma. RbEhlCa mankalbriecäTenAedImRKisþstvtüTI.. 6..BN’naBIerOg RB¼ nag maya
nig karRbsUtecjBIépÞ mataénRB¼BuT § .ena¼KWCaerOgmYyEdlmanGtSn&yminec¼sabsUnü sRmab´ BuT§
bris&TeLIy.. > .enA kñúgsg:mmYy EdlRB¼raCaeRcInmanRB¼{g;arfa .²®sIþNaEdlmincas´ RCúl KYr Et man
kUn³(84).kar BreBa¼... .nigkarsRmalkUnánbeg;ItnUvnimitþrUbtMNagCaeRcInEdlGac[eK nwk eXIj ykeTA
sresr BIRbFanbTen¼...>. .CakarBitNas.GñkniBn§énBgßavtaréfPaKxageCIgsresrCa Pasa álIenA
edIm stvtüTI..15.. ántamdannUvPaBRsbKñarvag Rbvtþiénkarmkdl´RkúghribuBaØC&y (Haripujaya).én
mehsIcameTvI.EdlkMBugmanRB¼KP’.. nigkartm;lsarIrikFatuRB¼BuT§enA kñúgectiy mYy hak dUcCaRB¼KP’
enAeBlena¼RB¼nagánksagvtþmYyenAkñúgéRB. ehIyánevr cgHan´.. nig ePsC¢£. RbeKn RB¼sgÇ TaMg
Lay.> ..RB¼nagk¾ánkøayCa mþayBeBa¼CMnYspg .. nigCam©as´ TaneFVI buNü kusl pg.>(85) .
RbFanbTénkarciBa©wmbIác´rbs´mþayEdlmanenAkñúgGkßrsil,_RB¼BuT§sasnanayuK kNþal
k¾KYr[ yk citþ Tukdak´Edr.BIeRBa¼RB¼sgÇCaeRcInGg:EdlnimnþBIbNþaRbeTs GasIuGaeKñy_mksikßa enA
RbeTs RsIlg;aánpþÜcepþImbkERbKm<IrPasaálI ... nigRsIlg;a. ehIyBYk eKpÞaláneFVIesckþIGtSa Fib,ay
CaPasatamtMbnrbsxøÜn.>(86) .dUcEdlEsl.dun bULúk (Sheldon Pollock) án bgHajehIyfa .karKitdlGñk
Gan Edl rs enA tam tMbnvb,Fm’PUmisa®sþ epßg@Kña KWCaEpñkmYy énkarepÞrPasa ... nigCeRmIssmRsbén
Pasa kñúgKm<Ir TaMgena¼.>(87).ehtudUcen¼ehIy eTIbkar eRbóbeFob sñaédsa®sþaKm<IrCaPasaRbCaCn enA
GasIuGaeKñy_ CamYy nwgPasaálI .. nigPasa RsIlg;aenAkñúgKm<IredImmanskþanuBlsRmabbgHajBIkarbEnSm
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 23
¦karEkERb bnþicbnþÜc b¨uEnþCakar caMác´.. >.. Ca«TahrN¾ enAstvtüTI.. 16.. elçanerOg CINa kaLa m¨alI á¨ka
raNm ..(Jinakālamālipakaranam) (man n&yfa kRmgsm&ykalénRB¼CinRsI)niBn§eLIgenARbeTséfPaK xag
eCIg . ánbnßúaM FatuálI .. nig RsIlg;a edIm,Ipþl´nUvesckþIBit Edlqøú¼bBa©aMgBITMnak´TMngd¾mansar£sMxan´
rvagKm<Ir .. nigBuT§ sasnik...>.. enAkñúgkar niTanénCnCatiRsIlg;a.RB¼mataénRB¼eBaFistV. manTMnakTMng
eday pÞal eTA nwg dMeNIr EsVgrkRB¼Fm’rbsRTg.BIeRBa¼RB¼nagKWCaPaKmYy én. .²karpuseLIgénkarKit
BicarNa³..Edldwk naM RB¼Gg:enAelIKnøgeTAkan´karRtas´dwgCa RB¼BuT§..>.. eTa¼Cay¨agNa.enAkñúg GtSbT
rbs CnCati RsIlg;a RB¼eBaFistV KWRtÚvánBN’nayag samBaØfaCabursRkIRk Edlyk citþTuk dak Efrkßa
RB¼mataRB¼Gg:..> .. buEnþ enAkñúgerOg CinkalmalIbkrNM vijeKánsresrfa RB¼eBaFistV ánbeRmIRB¼mata
rbs RB¼Gg: eday RbmUl eQIGus ... nigsøwkeQIBIéRB.. >. RB¼bMNg sMxanrbs RB¼Gg: kñúg dMeNIr eq<a¼ mk ..²Twk
dI suvNÑPUmi³ ..(eRkay mkeKs:alfa CaRbeTsPUmaPaK xagt,Úg). KWedIm,IbBa¢ak faRB¼ mata RTg min RtÚv karRB¼
Gg: eToteT..>. RbFan bTen¼eXIjsresrCajwkjab´enAkñúgKm<IréfmYy.EdlKUsbBa¢ak´faKW.²CaTmøab´³
rbs´ RB¼eBaFistV ehIy Edl RtÚv bgHajBIktBaØÚtaFm’cMeBa¼RB¼mataRB¼Gg:.. >(88) .
eyIgKYreFVIGtSaFib,ayelIerOgCinkalmalIbkrNM ánniBn§CaPasaálI.BIeRBa¼faCakar pÞúynwg
kar BRgIkkareRbIRásPasaGñkRsúk .. >.. kareRCIserIsykPasamYy.EdlGacqøú¼bBa©aMgBI karKMnit.. nigkar
beBa©jsMeLg.. nigkarpøas´bþÚrBakütamtMbn´. b¨uEnþ[GñkRáCJmkBInKr. áKn á¨h;an... ¦suexaT&y...¦høÜg
RB¼ág .enAyl´ánbgHajfa GñkniBn§CaGñkec¼dwgeRCARC¼BIsg:mPasa Ebøk@Kña EdlRbtibtþi eday
RB¼sgÇcl&tTaMgena¼..>. . müagvijeTot.kareRbIPasaálI.ánBRgwg tYnaTIsRmú¼sRmÜlénRB¼sgÇ .Edl
sa®sþa carü .sWeds_.ányleXIjfaCaktþasMxankñúgkarpßBVpßayRTwsþIRB¼BuT§sasna.>(89) .KW eday sar
eTB ekaslüénRB¼sgÇen¼ehIy EdlCaviFIbMPøWBIkar eRbónRbedArbsRB¼BuT§Gg:dlBuT§bris&T.Edl min
Føab dwg minFøab|BIPasaálI .buEnþeCOc,as fameFüaáyd¾RbesIrbMputsRmabTMnakTMng CamYy RB¼BuT§Gg:.
²KWkar fVay bg:MbUCaRB¼Gg:eday eRbIPasakMeNItrbsRB¼Gg:³ .>(90). TMnakTMngRB¼sgÇnigBuT§bris&Tnwg
man }T§iBly¨agxøaMg enA kñúgkMlugeBlénkarBiPakßa.enAeBl EdlBuT§sasnaefrvaTenARsIlg;aán
elIk ykkarciBa©wm bIác´kUnrbs´mataTaMgLaymkeRbóbeFo bkñúgKm<I rsasna mYy.. .ehIy enA eBl Edl
}T§iBl ena¼ rIksaydl´tMbn´GasIuGaeKñy_ ehIyEdlRbCaCn[témøx<s´dl´matuPaB.. >.eyIghak´dUc Ca
Kμankarsgß&yeTfa RB¼sgÇenAsm¥a¼c,as´Cas:al´«ásikarbs´RB¼Gg:...>.. silacarwkPaK eRcIn
G¼Gag Cajwkjab´.BIvtþmanén«ásikad¾mansT§aRC¼føakñúgBiFIbuNüTannana...nigenAkñúgkar RbmUl pþMúBuT§
bris&T...> ..erOgrbs´GK:mehsIcameTvIénhribuBaØC&y.cg´..²eFVI[citþs¶b´... nigTak´ TajcMNab´GarmμN_³
®sIþ k¾ dUc Ca cMeBa¼burspgEdr.>(91) . enAkñúgqñaM. .1720.sasnTUtCnCatiáraMg mñakán niyayfa.®sIþCn Cati
éf mYy Rkúm ánmksþab´RB¼sgÇmYyGg:Gan... ²esovePAel,IkmYy³ . eLIgsøúg ePøcxøÜn.BIeRBa¼ BYkKat´ min
TaMg dwg fasasnTUtena¼cUlmkkñúgsalabeRgónFm’pg.pÞúy BIbþI... ²minsUvykcitþTukdak´³. rbs´ BYk eK
Edl cMNay eBl enA xageRkAvtþeTAvij...>.. eyagtamRbPBB&t’mandEdlena¼ eyIgseg;teXIjfa ®sIþ
man karyk citþ Tuk dakdlkarsURtGanKm<IrRB¼Fm’ BIeRBa¼BYkKatk¾áncUlrYmeRCIserIsRbFanbTykmk
24 CMBUk TI 1
Gan CamYy nwgRB¼sgÇEdr..>. (92) .
vahakdUcCafakareTsnaPaKeRcInKWdkRsgecjBIerOgCatkEdlCaerOgGtItCati RB¼BuT§. .. Edl
Ca Km<IrmYyelceFøaCageKGMBIkareRbónRbedArbs´RB¼BuT§.. .nigCakarcgðúl[edIr elIpøÚvRtÚvenAkñúgCa
tien¼..> nwgskmμPaBEdlelceLIgena¼... >(93).KμanGVIKYr[sgß&yeT fa.erOgd¾ manRbCaRbiy PaB Cag
eKena¼KWerOg evsßnþr Catk EdlrayrabBIkarykCatikMeNItcugeRkay bMputénRB¼BuT§.eKatm...>. .kñúgerOg
en¼ RB¼evsßnþ r án dak´CaTanGs´nUvRTBüFnTaMgGs´rbs´ RB¼Gg:rYmTaMgmehsI... nigbuRtpg.edIm,Ián
ceRmIne lImaKa’ eTA rkkarRtas´dwgCaRB¼BuT§rbs´RB¼ Gg:.. >.. BuT§bris&Tec¼caMerOgen¼c,as´dUcCaerOg BuT§
RbvtþiEdr ehIy CYn kalcaMc,asCagerOgBuT§ Rbvtþipgk¾faán.. >. .enAtMbnGasIuGaeKñy_.karrIkraldal enA
kñúg kar Pavna citþ énBuT§sasnik.KWrwt EtmanlkçN£xøaMgkøaeLIg. .BIeRBa¼tYGg: dUc RB¼evsßnþr .manbgHaj
eRcIneTot enA kñúg. bBaØasCatk. EdlCakRmgerOgniBn§ eLIgkñúgRsúk.Edlman}T§iBl... nigGMNac. dUc erOg
Catk kñúg Km<Ir Edr.. >(94) .
eTa¼bICaeyIgmankarRby&tñkñúgkarsnñidæanfa.karbgHajBI«tþmKtisasna.bBa¢ak´eday pÞal´BI
}riyabf rbsmnusßelakk¾eday.... k¾karsEmþgeLIgénCMenOtamry£ tYGg:nana.minfatam ry£. karsresr
¦ emIleXIjedaypÞalEPñk.minfaedaykarniyay .. .¦edaykarsþabeT ánbgHaj BIcMNucsMxanénmenaKti
én sasnaRB¼BuT§sasnaenAPUmiPaKGasIuGaeKñy_Edr...>.. rUbKMnUrenAelI CBa¢aMg.rUbcmøak.bda..nigpÞaMg KMnUr
Edl enACMuvijBuT§sasnikcUlmksþab KWmanTMnakTMngyagCit sñiT§eTAnwgkarsURtKm<Ir .. nigkarbgHajBIvtþ
Garam.>(95) .dUcnwgvtþmanénsarIrikFatuEdr. PaB c,as´las´énGtSbT.nigrUbKMnUránrYmKñaCamYynwgPaB
Tak ´T ajénkarsURtGanKm<IrFm’ánCYy [kareRbónRbedAénRTwsþIRB¼BuT§sayPayeTAkan´tMbn´fμI.RBm
TaMg G¼Gag BIPaBsmehtusmpl.. nigkarGnuvtþántamry£.karhUrcUlénvb,Fm’EdlbBa©Úl.²PaBBit
Rákd³.. . nig.²PaBCa tMNag³.>(96) .GtSn&ydUcKñaen¼.ánCYy[GñkRsúkGayec¼caM... nigniymcUlcitþerOgCa
eRcIn RsedognwgerOg.evsßnþrCatk.. sUm,IEterOgena¼sresrCa PasadéTxus BIPasa xøÜn k¾e day..> .Ca
«TahrN_. .karsþabCaPasaálI... KWBitCaTTYlplbuNüáneRcIn..>.. karsURtFm’CaPasaálI min yl KYr
Et bgðak´TwkcitþBYkGñkRsúkGay b¨uEnþpÞúyeTAvijEbrCa eFVI[BYkKat´xMRbwgsRmb xMRbwgykmkeFVICa rbs´
xøÜn ehIyeBlxø¼xMRbwgbEnSmKMnitRsémrbs´xøÜnEfmeTotpg..>(97) .silacarwkmYyEdlánbnßl´Tuk
eday semþc RB¼sgÇmYyGg:enAsuexaT&y.ánkt´RtaTukfa CIvitbYsCasgÇ rbs´RB¼Gg:... mantYGg: RB¼
evsßnþr CaKMrU..> .edaysarbMNgcgánRB¼niBVan.. RB¼ etC RB¼ KuNGg:en¼.(kalenACaRKhsS)k¾án bric©aK
nUv RTBüCaTI Rslaj... nigán.²tubEtg[ RbBn§... nigkUnRsITaMgBIrnUv eRKÓgGlg;aredayBakExß éd mas
nig cieBa©ón..>l>. .ehIy[BYkeK CaTandlCnÉNaEdlmksM.u BIeRBa¼EtsT§ad¾mutmaMrbs RB¼Gg:³.>(98)
ebIeyIgTTYlyl´RBmfa.buK:lRKb´rUbGacsRmbykRKb´erOg.. ¦erOgPaKeRcInénBiPB RsémTaMg
Gs´ mk dak´kñúg.²BiPBpÞal´xøÜn³.ena¼ erOgRB¼.evsßnþrCatk.KYrEtCaPaBTak´TgCa BiesscMeBa¼RbvtþiviTU
eynD&r..> . eTa¼bICa RbFanbTénerOgen¼KWsþIGMBIsar£sMxanénkareFVITan minmanGñkesμIk¾eday.vaRKanEt
Ca kar Rbkanx¢abenAkñúgRKÜsarEtbueNÑa¼..>.. ehIyGñkbkERbKm<Ir Pasa álIcas@ Edl enA rk án. .RbEhl
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 25
Ca yl´ RtwmRtÚv. enAeBlEdlBYkeKKiteXIjfa.. . ²®sIþCa cMnYneRcInenAkñúgcMeNamBuT§bris&T³.>(99) .. enA
eBl Edl ®sIþemmay... KWelakRsI.mIg.án[eK ykGMeBICabuNükuslrbsKateTAqøakelIfμ nUvskmμPaB
EdlKat ... nigsVamIKatEdlánEck zaneTAehIyena¼ánsþabkareTsnaerOgevsßnþrCatk.. . > . . rIÉ sila
carwk mYyenAqñaM..1536.. ánkt´ Rtafa elakRsI Esn án[eKqøak´eFVIRsedogKñaen¼Edr..>(100) .kareyag
dl´ RB¼evsßnþr TaMgen¼ Gacmansac´erOgtUc@bg;b´enAkñúgena¼... >. .enAkñúgtMbn´mYy EdlRKÜsarGac Ebk
ExJk BIKña. edaysar CMgW esckþIsøab´... ¦ s®g:amena¼ TukçRBÜyEtgGenÞalkñúgCIvitmnusßelak..>.. k¾ b¨uEnþ. ®sIþ
Edl át´bg´kUn CYbTukçesakesABiákcitþCaéRkElg..>. .esckþIsgÇw mkñúg kar EsVg rkCMnYy BIkmøaMg GrUbI.
edIm,I Fana ánnUvsuxumalPaB.mþay... nigkUn.KWRtÚvánelIkeLIgedaysmðageXIjfa.rUbPaBCaeRcIn RtÚv
án rkeXIj.enAkñúgcMeNamrUbKMnUrtUc@rbssuvNÑx£elak.. d¾l,Il,ajrbsRbeTséfenArvagqñaM . 1350
nig.. 1500 .. KWCarUb®sIþmñakkMBugbIkUn..>(101) .dUcen¼.vaminlMákeTkñúgkarsakl,gKitfa .®sIþnwg ylB I Gar-
mμN_ TukçRBÜy rbsmehsIRB¼áTevsßnþr... KWRB¼nag.emRTI..eRkayeBlRB¼sVamI rbs RB¼nag ándak Tan
buRt TaMg BIr CaGñk beRmIRBahμN_ casmñak.. RBmTaMgGarmμN_rIkrayxøaMgdUc Kña enA eBlEdl RB¼nagán CYb
buRt vij...> .. dUcCaerOg.ramayN£enARbeTs}NÐa. (tamBiteTA. sUm,IenAkñúgtMbnGasIuGaeKñy_k¾eday).erOg
evsßnþrCatk.man}T§iBlRKbdNþb´hYsBIvis&yGkßrsil,_eTAeTot.> (102) .erOg ena¼ánkøayCa..²PaB
Bit³ .. nig.²rs´revIk³.edaysardMeNIrerOgándwknaM edayCIvit rbs´ CnsamBaØ. ehIyRbCaRbiyPaB én
GVIEdl eKehACaTUeTAfa . .²mhaCatk³ .. ena¼.KWRtÚvánbBa¢akedaylMdabfñak..nig nanaPaBénnimitþrUb..> ..Ca
«TahrN_.enAelIk,ac´cmøak´elICBa¢aMg RásaT. Gannþ. .kñúgstvtüTI..11.. rbs´.áKn..eyIg eXIj qak xø¼@
sþIBIkarrtrkbuRtd¾ GaeNacGFm rbsRB¼nag mRTI.enAkEnøgEdlbuRtFøabrtelg.PaBTukç esak seRgg
rbsRB¼ nagenAeBleXIjébLúkébLrbsbuRt... nigkarCYbCMuRKÜsar vijRbkbeday PaB eRtkGr.>(103)
xøwmsarénmenaseBa©tnaesñhaRKÜsarénRB¼BuT§Gg:.enAEtman}T§iBlelIsBaØaNén TMnak´TMng
Ca KMrU én mnusßCati EdlBuT§sasnaefrvaTánG¼GagnUvtYnaTIx<s´elIslubenA GasIuGaeKñy_...>.. GtSbT
kMNaBü mYyEdlsresrCaPasaálI enARbeTsPUmaenAstvtüT.I.14 ..ánbEnSm mþay.]Buk ..nigRKÚbeRgón
eTA elI RB¼ rtnRt&yTaMg . .3.. KW .(RB¼BuT§. RB¼Fm’. . nigRB¼sgÇ)½. ²sUmfVaybg:MdlRB¼TaMg. 6.. Gg: en¼ eday sT§a
RC¼føa³ ..>(104) .CaerOggayyleTfa.enAeBlEdlem dwknaMCnCatimnmñak.ándaMedImeBaFiRBwkßmYy edIm
d¾ sak siT§i.. elakánksagCarUb.² bdimamYy Gg:én RB¼BuT§matad¾CaTIsk;ar£³... nigrUbmYyGg:eTotKW bdima
RB¼BuT§bita... >.(105)enAyuKkNþalrbs RbeTscin.elakGaLan.. kUl .(Alan Cole) ánbgHaj BIkar BiPakßaE
bb BuT§ sasna elIbBaHaRKÜsarfaCakarxMRbwg ERbgmYyEpñk.²EdlmanTisedAcg´cgRKÜsar.. nig vtþGaram
RB¼BuT§ sasna .eTACaTMnak´TMngd¾Ca nimitþrUb³ .. >(106). . kñúgn¥a¼.TaMgrdækan´BuT§sasna TaMgkareRbón
RbedA rbs ´ RB¼BuT§enAGasIuGaeKñy_ k¾Cab´CMBak´y¨ageRCAenAkñúgkarbNþú¼ nUvKMnit. EdlRsbnwgGVIEdlGñk
Rbvtþi v iTU Cn Cati GWr¨ub yl´ eXIjfaCa.²karécñRbDit³.énRKÜsar.>
k¾buEnþ enAkñúgkareda¼dUrrvagmenaKtiEbbsasna ... nig sg:m eyIgeXIjfa cMNgmþay.. nig kUn É eNa¼
eT EdlTTYlánnUvkarcab´GarmμN_CaBiess..>.. EpðktamGtSbTevC¢sa®sþ éfsm&y edIm.sUm,I Et ekμg
26 CMBUk TI 1
Edl minTanekIt k¾dwgfaánCMBaknUvesckþIemtþarbsmþayyageRcIn elIslub.. . ehIyfa karcab kMeNIt
ena¼ man n&yfaCakatBVkic©sgKuNcMeBa¼mþay EdleyIgmñak@ RtÚvEt eFVI..>(107) ..RbFan bT én kar karBar
nigkarl¼bg´énmþay.k¾maneXIjpgEdrenAkñúgGkßrsil,_ RbCaRbiy.dUcCaenAkñúgerOg llitRB¼LÚ. (T he
Lilit Phra Lo) CakMNaBüvIrkfaPasaéf EdleK eRcInfaniBn§eLIgenAkñúgstvtüTI..14.>. enA kñúg kMNaBü en¼
tYÉk Rbús niyayeTAkanmþayKatfa.½.²RsIesñh_...100..nak.minesIμnwgRbBn§mñakeT.. ehIy RbBn§ ..1000..nak.
k¾ minesμInwgmþaymñak´ Edr..>.. Kμan GVIBiákCagkarsRmalkUn... nigciBa©wmkUneT .. >..{GñkmþayeGIy!.. Gñkman
KuN xøaMg Nas³..>(108).karEsVg rkvtSúsRmabeRbóbeFobNamYy EdlGacBN’naBITuK:tPaB.. nigPaBQW
cab ´ RsIsñM kñúgvaMgCnCati PUmamñak´ EdleKs:al´faCakvII.eQμa¼.m¨aexV. .ánRbmUlcgRkg sresr nUv kar Ef
rkßa s¶ÜnP¶a rbs´mþayfa½ .²xJMúKWeRbóbdUcCakUnRbús.EdlRtÚv eKbMEbkecjBI mþayrbs´xøÜn.Ca mnusß Edl
RtÚv eKeFVIáb³.. >.(109)
karEfrkßaciBa©wmbIácrbsmþay.edayKμanPaBGatμaniymsUm,IEtbnþic CakatBVkic©Gs mYy CIvit ehIy
kar kartbsñgdl´elakGñkmanKuNnUvGVI EdlepßgBIkareKarBd¾x<g´x<s´bMput .KWCamhaábkmμ... >. . erOg
niTan BI Xatkr.Gg:úlimal EdldkRsgKm<IrRB¼éRtbidk ... buEnþáneKyk mkniTant@KñaCaPasaGñk Rsúk
.KW Ca erOgRBmand¾lð... >.ebIkMuEtánRB¼BuT§Gg:lYgbMbYsán muneBl EdlGg:úlimal eFVI mhaábkmμ ena¼
em¨ø¼ sm elak seRmcnUvEpnkareFVIXadmþayÉg.ehIyem¨ø¼sm eKpþnÞaeTas[Cab´kñúgvalvdþsgßa én kar
ekIt søab KμanTIbBa©báteTAehIy.. >.(110) ..dUcKñaen¼ Edr.erOgeRBg.RB¼maéLánRBmanyagxøaMgdlBuT§
sasnik fa.cMeBa¼karsagábeTAelImþay.KW esμInwgkarsagábeTAelIRB¼sgÇEdr..> ..Gñksag kMhusTaMg
e na¼ nwg eTAekIt enAzannrkGvIcI. .. nig TTYlrgnUvesckþITukçevTnaCaeRcInGenk.>(111) .kar RBman TaMg en¼
RtÚv TaMg Gñk man RtkUlx<gx<s. .TaMgGñkPUmisamBaØ..>..QutmYyeTotdkRsgecjBIerOg RB¼mehsI.cam eTvI
... tMNal fa esþc mYyGg: ánRBegIykenþIy nwg bNþwgrbs®sIþmñak EdlRtÚvkUnRbúsrbsnag eCr RbmafeFVI[
nagQWcabCaBneBk.. >.. bnÞabmknagk¾bnRsnGgVrdlRB¼EmFrNI.. (RB¼nagKgHIg). ehIy RB¼ Em FrNIk ¾
kemÞc TIRkúgrbs´RB¼raCaGg:ena¼Gs´eTA..> (112)
témøénTwkeda¼mþaykarerobrabBIGMNacd¾xøaMgkøarbsRB¼nagKgIHg.rM\keyIgGMBIdlPaBpÞúyKña.enAkñúgkar tMNag..²®sIþPaB³
enA kñúgBuT§sasnaGasIuGaeKñy_..>(113) .enAkñúgbdimaviTüad¾RbeBcRsBilen¼ Edl yl´ fa sUm,IEts,Ún
k¾Gac BN’na faCaTIpÞúknUvKP’d¾tbRbml ....nigmanPaBminsuxRsÜl .>(114)nimitþrUbd¾mhima.nigminGacRbmaT
án én karkarBarEfrkßa..nigkarRbNIsenþas .ena¼KWKμanGVI eRkABI®sIþ bMeÁeda¼kUneLIy..>.. kñúgxN£ Edl
karbMeÁTwkeda¼kUnCaEpñkmYyBiessenAkñúgKm<Ir RB¼BuT§sasna.EdleRcInelIkykmkbgHajCamYy nwg
esckþI lðénsIlFm’minRbkanePTRbús..¦ RsI ..>.(115) ebIBinitütam karGnuvtþ CakEsþgvij.. vaKWCa nimitþ rUbd¾
sMxan énmatuPaBÉeNa¼vijeT .. >. TMnakTMngénkarbMeÁeda¼mþayCamYynwgemtþaFm’. kanEtmansar£ sMxan
eTA e Tot enAkñúgsg:mmYy.. .EdlTarkRtÚv ciBa©wmedayTwkeda¼mþay CYnGsry£eBlCaeRcInxYbpgk¾man..>
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 27
enAkñúgéRtPUmikfa rbs´RB¼áT lW.étánEcgfa .. ²vaCaerOgFmμta sRmab´mnusß enAkñúg elak en¼. sRmab´
RB¼ eBaFistV. .. nigsRmab´BBYkstVTaMgLayEdlfa.EteBlNaTark ekItcaképÞmþaykalNa.esckþI
RsLaj´ rbs´nag.eFVI[QamenAkñúg eda¼rbs´nagkøayCaTwkeda¼... nighUrecjBIeda¼.edIm,I[kUn án bWt
CBa¢k´ánFMFat´rhUtmk..>...en¼KWCacritlkçN£rbs´stVmanCIvit³.>.(116)
GtSrUbénkarbIácciBa©wmrbsmataGacRbdUceTAkñúgn&ysasnapgEdr... >.. enAkñúgKm<IrálI mYy niBn§
enA RbeTs}NÐa.RbEhlCaenAkñúgstvtßTI..1.. ¦TI..2.. munRKisþskraC.sþIBICIvitmþaymIg RB¼BuT§ ... RB¼nam
eKatmImhabCabtI EdlánciBa©wmbIác´RB¼BuT§Gg:.eRkayeBlRB¼matabeg;It RB¼Gg:RB¼nagmaya.án
esay Tivg:táteTA.. >. .kñúgkarsikßamYyénKm<IrálIen¼.elakcUNafan.. valT&r (Jonathan Walters) ánesñIrfa
.RB¼nag eKatmI. Edl Ca Gñkbeg;ItKN£PikçúnIkñúgBuT§sasna .edIrtYCa®sIþsmPaKI énRB¼BuT§pg... nigCa RB¼mata
RB¼Gg:pg..> cab´ taMg BIRB¼nagciBa©wmRB¼BuT§edayTwkeda¼pÞal´ rbs´RB¼nag dUcmata beg;It RB¼Gg: mk .RB¼
BuT§ án eKar B RB¼nagTukdUcesμIRB¼mata..>. .ehIyktBaÚØtaFm’rbsbuRtamansresrenAKafacugeRkay én
Km<Ir enA RtgvK: Edl RB¼BuT§ Gg:ekatsJbEsJgnUv sñaRB¼hsþRB¼nag.xN£EdlRTgkanRTsarIrikFatuRB¼nag
enAkñúg RB¼hsS..> ..k¾buEnþ.Km<IránERb RtlbnimitþrUbmþay-kUn ... KYr[q¶leTAvij .BIeRBa¼RB¼ nageKat mIf-
Vay bg:M eKarB RB¼BuT§esμInwg RB¼mataRB¼nag BIeRBa¼RB¼BuT§elakánciBa©wmRB¼nagedayTwkeda¼RB¼Fm’.>(117). enARbeTs RsIlg;a nayuKkNþal xøwmsaren¼kan´EtmanGtSn&yF¶n´eTAeTotfa£. ²RB¼BuT§eRbób-
dUcmþay..> RB¼Fm’eRbóbdUcTwkeda¼m þay . . n ig RB¼sgÇeRbóbdUcTarkeÁTwkeda¼³. .>. .(118) .
GñkniBn§eRkay@eTot án BRgIk kar RbdUcen¼[kanEtTUlayCagmun.> ..GtSbTstvtßTI.18.mYyniyayfa
.RB¼BuT§ dUcCamata mñak GBa©wg BIeRBa¼RB¼Gg:RbTandlBuT§sasniknUvTwkeda¼GRmwt.RB¼Gg:bIRtkg BuT§sas-
nikkñúgRB¼hsSRbkb eday PaBemtþa .RB¼Gg:BrBuT§sasnikdakelIceg;¼d¾Rbkbeday PaBkruNa. RB¼Gg:án
hucsudn [ eÁ eday RB¼vaca BIera¼...>..eyIgEtgeXIjfakUnekμgGac. ²ykédvay.ykeCIgTat.sþIbenÞas..
nigbMBanmk elI mþay.EtmþayminEdlxwgnwgTegVITaMgGs´ena¼ eT.EfmTaMgeGabefIbédeCIg Rcmic@ena¼
RBmTaMg pþl[ BYk eK nUvTwkeda¼Epðmq¶ajsRmabeÁ .ehIy... niglYgelamBYkeK.. >l>.. dUecñ¼rtn£énRB¼BuT§
Gg:.. KWhak´ dUc Ca mataénstVelakelIPBTaMg bI³..>. (119).eyIgRákdCaGacrkPsþútagáneRcIn.Edl-
bgHajBITMnak´TMng rvag RB¼BuT§.. nigmþayenA kñ úgtMbn´GasIuGaeKñy_...>...Ca«TahrN_rUbcmøak´mYye-
nAelIeCIgTRménBuT§bdima Gnum£ . . stvtß TI.. 16.d¾l,ImYyenA..enAeRmAy¨U.(Mrauk-U) CaTIRkúg bu raN rbs´
GaNacRk Garakan(Arakan) BN’na BI kar ciBa©wm kUnedayTwkeda¼mþay.CakarrM\keTAdlemtþaFm’énRB¼BuT§
dUcmatamñak´.>(120) .
CMenOmYyénkarRbs... nigkarBüaáledayTwkeda¼mþayk¾eXIjmanenAkñúgkarRbdUcen¼ Edr..>. .Km<Ir
erOg evsßnþrCatksresrCaPasaálItaMgEtBIsm&yedImeKEdlenAeXIjmanena¼... nigEdlCaKMrU
sRmab sresreLIgvijCaPasayanrabminGsenAkñúgRbeTsRsIlg;a.. nigbNþa RbeTs GasIuGaeKñy_ ena¼
.pþl´ nUv karBN’namYydUcxageRkam..½
ehIyenAeBl.RB¼nagmRTI.áneXIjbuRtabuRtI.BIcMgay.. nigándwgfaBYkeKmansuvtSiPaBehIy¿¿ ¿. nag án
28 CMBUk TI 1
eRá¼Twkeda¼BIsudnrbs´RB¼nagdl´buRtTaMgBIr¿¿¿>. buRtabuRtIrt´sMedA eTArkRB¼nag.ehIyBYkeK eRTab
snøbelIRB¼mata...>. .enArMeBcena¼tMNkTwkeda¼ánhUrecjBIedImRTÚg RB¼nag eTAkñúg mat BYkeK.> Rbsin
ebI buRtabuRtITaMgBIrena¼ minánTTYlkar Rbs´RBMena¼eT em¨ø¼smBYkeKsøab´.eb¼dUgrbs´ eKn wg eRkóm
RkM.át´ eTA ehIy..>(121)
sBaØaNénkarRbs´RBMénTwkeda¼mþay.hak´dUcCaRtÚvKñaenAkñúgsg:mGasIuGaeKñy_.. >. .tamGñkRáCJ
mñak erOgen¼mineXIjmanenAkñúgKm<IredImenARbeTs}NÐaeT ... buEnþeXIjmanyagCakEsþg enAkñúgerOg.ram
Catk. CaPasaéf.. nigPasaLav.ehIyerOgen¼RtÚváncatTukCaKm<Ird¾Bisidæ.Edl RB¼sgÇEtykmk sURt
enA kñúgBiFIbuNücUlvsßa...>.enAkñúgsa®sþaCaPasaLav.buRtTaMg .. 9.nak´rbs´ nag sueTÞa . (Suddo). Ca mehsI
rbs Rkúg raBN_. (Ravana).ánCas¼es,IyeLIgvij eRkay eBl BYkeKeÁeda¼rbsnag. .>.. enAkñúgsa®sþaCa
Pasa éfvij... rbYsrbs´}®nÞCit.ánCas¼es,Iy bnÞab´BIáneÁeda¼mþay.>(122) . kñúgn&yRsedogKña en¼
Edr. BgßavtarmYyBIPaKxageCIgRbeTséf. BN’naBIRbPBfamBld¾xøaMgxusBIFmμtaénTwkeda¼.Edl CYy
[ buRta ePøa¼rbsGK:mehsI. cameTvI.GacykQñ¼elIsRtÚván.eTa¼CaBYkeKenACaTarkenAeLIy.. >(123)
enA kñúgsa®sþa evC¢sa®sþéfbUraN.ánEckemeda¼.Ca..4 .RbePT.EdlmanTwkeda¼eBareBjeTAeday.²sar
Fatu {sf³ .eRbóbdUcCa.. ²TwkGRmwténeTB³... GacCYy[ekμgTbTlnwgCm¶Wán...>.. vapÞúynwg .. .CMenO en¼Ég
Edl eyIgKYreQVgylBIcmøakenARásaT.Gannþ .. enARkúgáKn. EdlBN’naBIkar eRCIserIs eday sRmit
sRmaMg nUvemeda¼TaMg..64.. nak´. sRmab´RB¼evsßnþr.>(124)
Tsßn£RB¼BuT§sasna.d¾CasasnaEdlciBa©wmbIác´ ehIyEdlfaBuT§sasniksuT§Et .. ²án eÁ³
Twkeda¼ énRB¼Fm’ena¼ KWBitCaRtÚvTaMgRsúgnwgcitþKMnit GñkRsúkGayenAGasIuGaeKñy_ Edlyl fa.Tark RtÚv
CMBak bMNulmYyCIvitcMeBa¼®sIþNaEdlánbMeÁBYkeK..>. .kareCOfamanbMNulBit mYy.RtÚváneKrkeXIj
enAkñúgsilacarwkmYybnßlTukedayRB¼raCanKr.áKn.Edlán .. ²eÁeda¼emeda¼.G‘U bunsan . (U Pon San)³
ehIy án pþl dIFøI. TasaTasI... nigeKaRkbI.[emeda¼ ena¼edIm,I tbsñgnUv .²témøTwk eda¼EdlRB¼Gg:áneÁ³..
>.(125) GVI Edlánerobrabmken¼.KWCakarrM\kmYyd¾mansar£ sMxanEdlemeda¼xøÜn ÉgpÞal... KWCanimitþrUb
én citþ sb,úrs..> . .twktagFMCageKena¼ KWRB¼mata ciBa©wm én RB¼BuT§Gg:... KWRB¼nag. eKatmI. mhabCabtIpÞal...>
...sa®sþa Ca Pasa RsIlg;a.sþIBICIvRbvtþirbs RB¼nageKatmI.ánbBa¢akerOgen¼[kanEtc,aslasfa£...²kñúg-
Cat ien¼ RB¼Gg: minánekItecj BIépÞxMJúm©as´k¾BitEmn... b¨uEnþxMJúáneFVIral´ TegVITaMg Lay Ca mþay mñak´ sRmab´
RB¼Gg: eBareBjedaykþI RsLaj´y¨agxøaMg¿¿¿. pþl´nUvkarykcitþTukdak´cMeBa¼kUnEdlmþayRKb´rUbkñúge-
lakEtg pþl´ [ kUnrbs´eKRKb´@Kña³..>. (126) .GñkniBn§mñak´nastvtßTI..13 .énKm<Ir.BuT§sarNM .. (But-
s a r a n a ) . C a P a s a R s I l g ; a
ányl´eXIjfa.vaCakarsmRsbmYykñúgkareRbóbeFobRB¼BuT§eTAnwgemeda¼.²EdlTuk Twk eda¼ rbs´
RB¼nagfVayRB¼Gg:.ebIeTa¼CakUnRB¼nagbeg;ItyMyagNak¾eday³ ..>. (127).xøwmsarerOg Ebben¼ án pþl
nUvkarKaMRTbEnSmeTotdl´tYnaTIFMeFgrbs´emeda¼.EdlmanrYceTAehIyenAkñúg vb,Fm’ GasIuGaeKñy_..>
..mþay ciBa©wmmanTMnak´TMngCamYykUnRbúsdUcmþaybeg;ItEdr... ehIyenAeBl EdlTwkeda¼nag GackarBar
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 29
kUn BIP&yGnþray... crwklkçN£nagc,asCaepÞredaypÞaleTAkUnRbús Edl nag bMeÁena¼...> ...va Kμan GVI Gs©arü
eT EdlfaerOgm©as´kßRtIcameTvI.ánbriyayBIem eda¼ mYycMnYnEdlánTTYlkitþiys enAkñúg vaMg. ¦ enA
kñú g Rkúg.ebKU(Pegu).qñaM...1689.. vij.}sßrCnd¾man}T§iBlCageKelIqakn eyaáy.. .KWCaemeda¼ rbs RB¼Gg:
m©as.>(128) .vK:EdleKdkRsgykmk sURtBIKm<IrRB¼maéL.EdlrYmbBa©ÚlCMenOcasCa RbéBNI eK tMNal
t@Kña.yl´fa karRbRBwtþGMeBI shaysμn´rvagbursCa mYynwg emeda¼ BYkeK... ¦k¾Ca mYy mþay beg;It pgena¼ .
.faCasBaØamYyénkarsabsUnüeTAénRB¼BuT§sasna. .>(129)
enAkñúgdMeNIrkareFVI[BuT§sasnakøayCasasnakñúgRsúktamry£kartMNalerOgRáb´. ..Edlán
køay Ca yand¾sMxansRmabepÞrTMenomTmøabvb,Fm’sasna.... kareKarBEdlRtÚveFVIeBj mYyCIvit Edl kUn
RtÚv eFVIcMeBa¼mþay ..¦®sIþÉNaEdlKYrTukesμImþay manemeda¼CaedIm KWCaktþanaMmux d¾sMxan´...>. . «TahrN_
mYy d¾KYr [PJakepðIlena¼.KWerOgCatkmYyEdlánniBn§eLIgedayyklMnaMtamerOgCatk.. kñúgKm<IrRB¼éRt
bidk. EdlerobrabGMBIRbvtþirbsRB¼BuT§kñúgGtItCati..>. .Km<Irena¼maneQμa¼fa.²savtarbkßIs.(Tam nan ka
Pa’ak)³. EdleKdkRsgykmksURtenAPaKxageCIg RbeTséf.. nigLav.kñúgBiFIbuNü BuT§[email protected]
thet mahachat. . ¦kareTsna erOgRB¼evsßnþrCatk..>.. enAkñúgerOgen¼.bkßIsEdlCaRB¼mataén
RB¼BuT§..5 ..Gg:. enAkñúgkb,en¼. ehIrecjeTAEsVgrkcMNIrYck¾Rtlb´mksMbukvij.. > .. b¨uEnþs‘utTaMg.5. .án
rsat ´ tam Twk CMnnát eTAehIy..>. .bkßICamþayTYjesak RsedogRB¼nagmRTI..Edr .eBlEdlát kUn .. nig
bgHaj BIkarRBÜyármÖBIsuxTukçrbs´kUn..>. .Cayfaehtu.bkßIena¼BiákcitþeBkk¾eFVImrNkal át ´ eTA.
ehIy áneTAcab´CatiCam©as´kßRtiy_enAzansYK’.suT§vsßaRBhμ.(Suddhavasabrahma).>(130) .emman´. emeKa.
GeNþIkjI... naKjI...nig®sIþeákKkmñak.ánRbT¼eXIjs‘utbkßI TaMg. 5.. mñakmYy@. ehIyk¾ erIsyk RB¼ eBaFi
st V EdlekIt ecjBIBgstVTaMgena¼eTAciBa©wmedaykþIRsLaj´.. >. . enAeBlEdl Gñk kMela¼TaMg..5. ena¼.
Ráfña bYsenAkñúgéRB.mþayciBa©wmnImYy@mancitþena¼eRtkGr[Br.. [ C&y. mann&yfa..ánCYy[kUn RbúsedIr
elI pøÚv eTARB¼niBVan. .>.enAcugbBa©b eBaFistVTaMg.5.. Gg: k¾án CYbCMu KñanAkñúgéRB.ehIydwgBIkMeNIt rbs xøÜn
RBm TaMg ánnimnþeTACYbCMunwgRB¼matabeg;It..>. . b¨uEnþ .eday sar Et BYk RB¼Gg: min Gac beRmI RB¼mata nigtb
sñg sg KuN nUv.²esckþIemtþakruNaKμanRBM Edn³.rbs´RB¼mataán.BYkRB¼Gg:k¾seRmc RB¼T&y ksag Ca
sñam RB¼áTa ... RB¼nagTuk .sRmab´án CaTIsk;ar£énRB¼Gg:.. nigCndéTeTotpg.> . (131)
RB¼ BuT§sasna matuPaB .. nigCnKMrUénraCvgßenAkñúgbribTEdlmanTMnakTMngkanEtCitsñiT§.rvagRB¼BuT§ ... nigBuT§bris&T rM\keyIgBI TMnakTMngyag Cit
sñiT§ rvag mþay... nigkUn.eyIgGacylánfaesckþIemtþakruNarbsesþcRKbRKgEpndIeRcIneKRbdUc eTA
nwg esckþIRsLajrbsmþay...>. .edaysarEtRB¼raCaTUeTAcgánnUvkitþi s&BÞdUcRB¼BuT§Edr.EdlCa sBaØaN
mYy Gac TTYlykánenAkñúgRbéBNIxagBuT§sasnaefrvaT(132) .Bgßsavtar énkar esayraCü rbs´
RB¼Gg: minRtwmEtánerobrab´GMBIRB¼raCskmμPaBrbs´ RB¼Gg: .dUcCakarRbmUlk,Ünc,ab´Km<Ir.. .nig kar
Tak´dMrIs .. .nigkarksagectiyb¨ueNÑa¼eTEfmTaMgsþI BIkarp:t´p:g´... nigEfrkßa RB¼raC matabita pgEdr.>
30 CMBUk TI 1
enAkñúg silacarwkesVCIh:n .(Swezigon) d¾l,Il,aj RB¼raCa Kyanzittha.(1084-1112). énnKr áh;an RTg
án Fana G¼Gag cMeBa¼RbCara®sþRB¼Gg:fa RB¼Gg:nwg p:tp:gBYkeKedayáy... nignMb&ug ... nigfa .. ²RbCanura®sþ
RB¼Gg: KYr Kit faxøÜndUcCakUnekμgEdlmanPaB kkekþAenAelIedImRTÚgmþay.dUecña¼Edr...>. ..cMENk Bgßav tar
RbeTs PUmavij BN’nafa ... RB¼raCaTaMg LayRslaj´RbCara®sþRB¼Gg: .. ²eRbób dUcCaTar kekIt ecj BI épÞ
RB¼Gg: .. GIu cwg Edr³ . .>(133) .Rsedog Kñaen¼Edr RB¼raCa Galugpaya.(Alaunghpaya). (1752-60). bkRsay fa
PaB vwkvr EdlekItman enAmuneBleLIgRKgraCürbsRB¼Gg: ... KWCaTukçénkarRBatmþay EdleK eXIjenA
kñúg RB¼Fm’eTsna CaeRcInrbsRB¼BuT§.eBalKWCakMlugeBlEdl.²mþayvegVgkUn.¦k¾kUnvegVg mþay³ .>.(134)
kartagénTMnakTMngrvagkUn... nigmþayEdlelakb‘ÅNad.. ehVar . (Bernard Faure) ánKitfa CaRbFan
bTd¾ sMxan enA kñúg CIvRbvtiþrbsRB¼sgÇenARbeTsCbun RbEhlCarkeXIjpgEdr enAkñúgRB¼BuT§ sasna
én bNþa esþc RKb´RKg enAGasuIGaeKñy_.. >(135)RbsinebIeKKitRbdUcRB¼raCa eTAnwgRB¼BuT§ ena¼RB¼ mata
rbs RB¼Gg: k¾nwg køayeTACa®sIþd¾«tþúg:«tþmmYyGg: EdlraCUbtSmÖrbs RB¼nagCakic© minGac Gt án enA ral
cab´ epþIm kic©kar nana..>.. karerobrab´rbs´GñkRáCJxagBuT§ sasnaCnCatiéf mYyrUbenAstvtßTI..16.. man
esckþI fa.. ²RB¼ mata én RB¼BuT§ m©as minEmnCabuK:l CabCMBakkñúgkiels ... nig eRKÓgRsvwgpgTaMgBYg eLIy
ehIy RB¼nag Ca Gñk Edl ánbMeBjármI eBjbribUr ánmYy Esn kb, eday rkßa bBa©sIl án yag x¢abx¢Ün
taMg BI kMeNIt mk emø¼ ³.. >.(136) eTa¼bICaRbPBÉksarelI RbeTsGasuIGaeKñy_minsUvCasm,Úrk¾ eday k¾eyIg
Gacrkán nUv tRmúy xø¼ énkarCabCMBak... nig katBVkic© EdleKKitfaGaccgeTAnwgmþayán..>. .. Ca «TahrN_
RB¼áT lW ét án«TÞissñaéd éRtPUmikfadlRB¼matarbsRB¼Gg: faCaGñkRtÚvTTYlánnUv buNü TaMgLay
enA eBl Edl RB¼Gg: sEmþgRB¼Fm’dl´RB¼nag KWdUcRB¼BuT§m©as´án eFVI sRmab´ RB¼mata RB¼Gg: dUecña¼
Edr..>.(137) enA kñúg erOgm©as´kßRtI cameTvI RB¼raCamnmYyGg:sEmþgnUvGMNrKuNcMeBa¼ eTvta TaMgLay
Edl Ef rkßa raCFanI .. nigrUbbdimaénRB¼matarbs´RB¼Gg: KWGñkTaMgen¼ehIy EdlánCYyRB¼Gg:[ á n
eCaKC&y kñúg smrPUmi ..>.(138). ®sIþkñúgraCvaMgk¾CaGñkcUlrYmcMENkdl menaKtiénmþay... nigkUnpg Edr Edl
kñúg ena¼ BYk eKTTYlánplbuNüeRcInNas..>.. FmμeTsna énRB¼BuT§Gg:Edlán sEmþg fVayBuT§mata ena¼
Ca «bkfa mYy EdlemmaysþúknastvtßTI..15.. mñak eQμa¼ ekgTug.. áneRCIsyk mkqøakCa k,ac lmð elIm
QUs Fatu d ¾v iessvisal ..>. (139)
sa®sþacarümYycMnYnmanCMenOTukcitþy¨agxøaMgedayesIñfa ... karelIkykerOgen¼mk sresr mk KUr
qøak ... nigmksEmþgCaelçan epßg@ EdlánbegI;teLIgenAkñúgshKmn_NamYy kñúgeBlevla CaklakNa
mYy ena¼ minRtwmEtkøayCasm,tiþGñkRsúkGaybueNÑa¼eT... EfmTaMg GacdakbBaÚ©lCaRbvtþisa®sþeTotpg..>
Ca «TahrN_ sil,£.. -RbvtþiviTUmYyrUb ánbkRsayBnülBI BuT§bdimakMBugnimnþ EdlCa lkçN£ Biess kñúg
sil,£ suexaT&yfa PaKeRcIneKqøak´ edaysMedAdl´ karnimnþRtLb´BIsEmþgFm’eRásBuT§mataenAzan
tavtþwgß CazansYK’TI..2.. kñúgcMeNamzansYK’ TaMg..6.. kñúgCMenOBuT§sasna..> ..tamTsßn£rbs´sil,£-Rbvtþi
viTU e na¼ karqøak´BuT§bdimaEbben¼man Tak´TgeTAnwgsar£ sMxan´rbs´m©as´kßRtiy_CaRB¼matakñúgCIvit
neyaáy ... nig sasnaenAsm&y suexaT&ykMlugstvtßTI..14 .>(140) eyagelImtien¼ eyIgEtgcMNaMeXIj
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 31
fa vK : Rtg´ RB¼BuT §RbsUt caképÞRB¼mata ... nigvK:EdlRB¼BuT§sEmþgFm’ eRásBuT§mataenAzantavtwþgß man
RbC a Rbiy PaB yag xøaMgenAtamvtþGaram... nigRB¼viharnanaenARbeTséf EdlPaKeRcInman®sIþCaGñk«btSmÖ
sMxan CageK ... >(141). rIÉTMenarénkarRbdUcRB¼raCmataenAbNþaRbeTsBuT§sasnaGasuIGaeKñy_en¼ minán
át´ bg´kñúgcMeNamGñkRáCJnana EdlánykTinñn&ykñúgsilacarwksm&ymun... nig Bgßavtaesþc edIm,I
cgRkg Rbvtþisa®sþ tamsm&ykaleLIgvij ... >.. . «TahrN_ elakGIum¨ajÚEGl.. h:ILún .( Emmanuel Guillon ).
eCOfa tMbn´y¨agh:Ún kalBIedIm eLIy CadIsYyrbs´m©as´kßRtI nKreb¨h:Ú edayehtufa silacarwk mYyna qñaM.
1448 .. ánerobrab GMBI RB¼nam rbsm©askßRtIRKbGg:.. (minEmnmanEt RB¼nam RB¼raC mata mYy Gg: bueNÑa¼
eT) .. Edlán CYsCul tubEtg lmðvtþ esVdah;n > . elakánbnþeTotfa enAeBlEdlRB¼raCa mn án eRbI
RB¼nam Bja ..(Baña). (Edl Fmμta e KeRbI sRmabEtRB¼Gg:m©asrC¢TayaTbueNÑa¼).. kareRbIeKarmügar en¼ eFVI [
eyIg dwgfa RB¼raCaGg: ena¼ kMBugRKgraCütMNag[RB¼raCmataRTg´b¨ueNÑa¼ eTa¼bICaRB¼Gg: .. KWCa esþc RKg
raCü sm,tiþ d¾Bit Rákd k¾eday.. >(142) m©askßRtI Baña Thaww .. (1453-70)EdlmaneKarmügarfñak esþc cRkBtiþ
Ca eRcIn rYmTaMggar Ca ..²m©asRsIéndMrIs³ .. ánesayraCüsm,tþirYmCamYyRB¼raCRKÚRB¼nag .. nigbuRt Rbsa
rbsRB¼ nag Edl Ca GnaKtesþcRKgraCüRB¼nam Fmμecti ... (1472-1492).>(143). rhUt dl stvtßTI.. 18.
c,ab´ bBaØti én RbeTs PUmaenAEtEcgfa m©as´kßRtI RtÚvEtCYyRB¼raCbuRta RB¼nag kñúg kic©kar rdæál enA
eBlEdl RB¼Gg: minKg´ enA kñúgraCFanI .. >. (144)
ebIeTa¼CaPaBd¾kRménRbPBÉksarbBa¢akfa eyIgminGacnwgrkdanénRbFanbTelI ...²RB¼ vrmata³
enA kñúg bribTmYyeBjeljk¾eday... k¾PsþútageTa¼CaenArayáyk¾edayen¼ enAEtEsþg ecjCacMeNaT
sYrCaeRcIn EdlKYr[cabGarmμN_dEdl..>.. y¨agehacNask¾vaCYy EktRmÚvdl karpþl´ÉksiTi§kñúgCIvit
neyaáy enAbNþaRbeTsenAGasuIGaeKñy_...>... Ca«TahrN_ dUcenAkEnøg epßgeTotenAkñúgtMbn Edr ®sIþ
Edl mankaryl´dwgeRcInRtÚváneKeRCIserIs[eFVICa Gñkvinicä&ykþI ... nigCaGñksRmú¼sRmÜlkñúgkic ©kar
RbeTs Cati..>..GtSbTmYyEpñkeTotBIRbeTskm<úCa Edlsresr erOgr¨avkñúgkMlugqñaM ..1575-1618 ..án
elIksresIrdl®sIþkñúgraCvgßExμr.. CaBiess RB¼vrraCmata kñúgkareda¼Rsay vibtþi neyaáy kñúg Tsvtß
qñaM..1590.>. . eRkayBIRB¼raCaTnexßay ..5.. Gg:eLIg esayraCübnþbnÞabKñakñúgeBld¾xIømk... ®sIþkñúgraCvgßedIr
tYyagsMxankñúgkarelIk RB¼brmraCaTI.. 7. . (RsIsurieyaB&N’ . 1602-19).. [eLIgRKgraCüsm,tþi..> ..tam ry£
RBwtþikarN_en¼ ... nigerOgravepßg@ eTot eKGacsniñdæanánfa ... karCYyeRCamERCg BIsMNakmþay m an PaB
caMác´ Nas´ enAeBlEdl kareLIgsñgraCsm,tþirbs´RB¼buRtasSitenAkñúgPaBcRmÜgcRmas.. >(145).kñúg
lkçN£dUcKñaen¼Edr... karbBaÄb´karCYyeRCamERCgrbs´RB¼mata mann&yfaCakarbBa©b´ nUv{kas eLIg
esayraCü rbsRB¼buRtasUm,IEtfaRB¼mataena¼Ca®sIþmanzan£tUcTabk¾eday.. >.. kñúg«TahrN_mYy e Tot
kar seRmccitþrbs´RsIsñMesommñak´énRB¼raCaExμrmYyGg:EdlkMBugRbQYn eTAcgsm<n§PaB CamYy ecA
Rbús Ca Cag CamYynwgbuRtarbsnag Caehtud¾sMxanmYynaMeTArkkarátbgraCüsm,tþiénRB¼raC buRtaena¼
ehIy RbEhl CaRB¼nagedIrtYy¨agsMxan´kñúgkareRCótERCkrbs´éf kñúgkic©karRbeTs km<úCaenAqñaM
1452..>(146)
32 CMBUk TI 1
karebIk{kaskanEtTUlaydlraC®sIþenAkñúgRbvtþineyaáyenAGasuIGaeKñy_ GacCakar eRkIn rMlwk
mYy fa BiPBBuT§sasnaefrvaTeBareBjeTAedaykarcRmú¼yageRcIn... TaMgkñúgvis&y eynD&r TaMgkñú g v is&y
déT eTot .. >(147) .EpðkelImUldæanÉksarRbvtþisa®sþEdlenAman elakévt.. ánRbEkktvafa BuT§ sasna
Edlkan´EtRCabcUleRCA... nigkan´EtfμIeTot EdlKat´án sikßaRsav RCav kMlug stvtßTI..12.. nig TI..13.
ena¼ RtÚváneKRbtibtþiy¨ageRcInenAPaKxageCIgén RbeTsesom enAhYsBI RkúgPItsan u elak. (Phitsanu-
lok)> eKGacbEnSmelIkarG¼Gagrbs´Kat´fa ®sIþenAkñúgtMbn´.. ²RBMEdn³.. en¼ RákdCamankar cab´ GarmμN _
y¨agxøaMgeTAelI.. ²KMniténbuNükusl samBaØb¨uEnþsMxan´³... EdlGacTak´TgánTaMgbuK:lmñak´@ TaMg
shKmn_ ..>. (148) enAkñúgRbCuMtMbnx<grab manRbéBNIEbøk@én... ²BuT§sasnaGñkEbkxageCIg ¦Yuan³. man
eKTTYls:al´eRcIn..>.. b¨uEnþBYk nrviTUEdleFVIkarRsavRCavenAkñúgtMbn´en¼mankarPJak´ epðIlenA eBl ®sIþ
eRbI GMNac xøÜnenAkñúgrgVg RKÜsar.. >.. karsikßaCaeRcInánP¢abTMnakTMngrvagzan£ ®sIþ... nig «tþmPaBén CMenO
mataFibetyü EdlpþlnaTId¾x<gx<sdl®sIþkúñgeBleFVIBiFIsasna edayehtufa ®sIþmanTMnakTMng Ca mYy
nwg RBlwgGarkßGñkta.. >(149)
ehtudUecñ¼ RbEhlCaeyIgminánktsm:aleTfa vtþmanrbs®sIþkñúgsilacarwk .. nigRbvtþi savt ar BI
tMbn PaKxageCIgBitCamanCakEsþg .. >.. eTa¼bICa}T§iBlénsm&yGg:rmaneXIj yagc,as enARkúg suexaT&y
na stvtßTI13... kareFVIcMnakRsúkecjBIeQogém¨ ... nigtMbn´epßg@eTot mann&y faCaPBVRbsBVCamYy
TRmg´ én Gg:karsg:m... nigneyaáyenAtMbn´x<g´rab EdlGacCYyBnül´BI «tþmPaBrbs´®sIþkú ñg
raCvgß..>(150) . GñkRsavRCavmñakánktsm:alfa.. ²(enARkúgsuexaT&y).. vahak dUcCaRbéBNImYyeTA ehIy
Edl RB¼raCmataRtÚvcUlrYmy¨agskmμkñúgkic©karRKb´RKg RbeTsCati minfaRB¼raCaC aRB¼buRta ena¼man
RB¼Cnμ bunμan eT³ .. >(151). Ca«TahrN_kñúgqñaM..1400 .. buRtI rbsRB¼áT lu ét CamehsIemmayénRB¼raCa Gg:
mun ánrYmKñaCamYynwgbuRtaRB¼nag kñúg yuT§nakarrMeda¼ bUrNPaBTwkdIBIesþcGyuFüa..> ..RB¼nag.. nigRB¼buRta
²d¾manesckþIGgGackøahan ánnaMT&BecjeTA c,aMg ... nigánvaylukánTwkdIBIRB¼raCaCaeRcIn.¿¿¿ RB¼nag
nigRB¼buRtaánrYm kmøaMgKñapþÜlrMlMT&B bc©amiRt³ ..>(152). ®sIþraCvgßCaGñkcas´TuM EdlGayueRcIn... nigzan£
x<s kñúgsg:mRB¼nag bBa¢akfaRB¼nag snßMánbuNükusleRcInsmnwgeKKitfamansmtSPaBBiess Gac
eRbI GMNac pøÚvggwt...>.. enAtMbn´ cugxageCIg CMenOelIGMNacármIpøÚvggwténRB¼vrraCmatamanPaBkanEt
c,as eLIgeTot..>.. Ca «TahrN_ Rbvtþisavtar BIRkúgeQogém BiBN’nafa enAkñúgqñaM.. 1443.. RB¼mhakßRt
²án bBa¢ÚnkmøaMgT&BEdldwknaMedayRB¼raCmata³ .. eq<a¼eTATisxagekIteTAkan extþNan .. Edl enA TI ena¼
RB¼nagánecjraCbBa¢a[eLamB&T§raCFanIERB.. (Phrae).. RKb TisTaMgGs³..>.. enA eBlena¼ kaNug kaMePIøg
ájminecjeT rhUtdlRB¼nagerobcMeFVIBiFI EsneRBneTIbáj ecj.. > .RKaena¼ RB¼raCmata ²k¾ án erob
cM tgVay¿.¿.¿ EdlrYmmandUcCaRkbIXøac.. 1..k,al.. man´sMLI..13..k,al... Ta .. 13¿000 .. k,al.. exñIymYy kenÞl
PaCn_ søamøÚ. ..BagTwk... qñaMgfμI canfμI ... nigkenÞlfIμ ... KWfaRKb´rNþab´karEsneRBneBjelj³.. >. eBl ena¼
kaMePøIg FMk¾ánájecj ehIyTIRkúg TaMgmUl k¾RtÚvcu¼caj´ . .. >(153)
ÉksaréfPaKxageCIgk¾ánelIkeLIgEdrfa karRKb´RKgrYmKñaénRB¼mata ... nigbuRta b kar Bnüar
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 33
tMENg raCa nusiT§idlRB¼matakanEtyUr KWCaEpnKMrUneyaáyEdleKTTYlyk...> .. .Rbvtþisa®sþ eQogém
ánktRta Tukfa enAeBl stVkþanmYy... nigkUnmYyrbsvartecjmkBIé®B RB¼raCa .. k¾ksagánnUvraCFanI
enA Rtg kEnøgena¼ edayRTgbBaØtþ fa taMgBIeBlen¼teTA tMbnen¼ nwgmanTenøCa nimitþrUbén stVkþan Ca mþay
nigkUn³..>(154) .karRsbRsÜlKñaxag Rbvtiþsa®sþénerOgniTan dUcKñaen¼CaedIm ánelIkeLIgmk bgHaj
kñúgkrNICaeRcIn dUcCasilacarwkstvtßTI.. 15.. CaedIm bgHajfa RB¼raCmataedIrtYnaTICaraCanusiT§iienA
eBlbuRtaRB¼nagKWRB¼raCanKreQogém man RB¼CnμticenA eLIy .. >(155) .enArgVgqñaM..1500.. Bakü mha eTvI
k¾eXIjmaneRbIenAkñúg silacarwkéfEbkxageCIg EdlCakEsþgBaküen¼sMedAdlGK: mehsI ¦ k¾RB¼ mata
rbs´ RB¼raCa Gg:mun ...¦CaRB¼mata ... ¦k¾CaGK:mehsIénRB¼raCakMBugesayraCü.(156)enA kñúg GtSbTeTIb-
nwg bk ERb fIμmYy énnKrlu énGaNacRkeQogExg (Chiang Kheng)enAPaKxag elI dg Tenø emKg: ánktRtafa
kñúgkal£eTs£NaEdlraCübløg; siStenATMenr ... ¦enAeBlEdlesþcRKbRKg nKr esayTivg:t eday min
án r MBwgTukmun ena¼RB¼vrraCmataRtÚvánCaGñkRtÜtRtanKr.. >.. maneBlxø¼ tMENg rbs´ RB¼nag CaGñkE-
frkßaen¼ køayCaGcié®nþy_pgk¾man.>. Ca«TahrN_ enAqñaM ... 1612 ..RB¼raCmata án TTYl nUv eRKÓg
}sßiryysénRB¼raCaRKgraCümandUcCa mkudraC .. RB¼x&nraC... RB¼esVtc¢Rt... eRKÓgmøÚsøa s:r C&y.. sMBt´
kasay B®sþCaedIm ehIyRB¼nagán esayraCürhUtdl´qñaM.. 1637 ..> (157)eRBa¼ ehtudUc en¼ ehIy enA
kñúg savtaeQogémenAeBlEdl RB¼sgÇmYyGg: TsßTayfa ®sIþEdl eKTnÞwg rgcaM emIl ena¼ nwg CaRB¼raC
mata. RB¼sgÇGg:ena¼ ánRbemIleXIjnUvéf¶EdlRB¼nag nwgmanGMNacetC¼d¾mhima.. >(158)
cMeBa¼GñkRbvtþisa®sþEpñkeynD&ránniyayfa ktþaen¼kan´Etmansar£sMxan´EfmeTot enA eBl
yk eTApßM CamYynwgTsßn£rbselakévt Edlfa karsayPayrbsBuT§sasna .. ²kanEtgayRsÜl nig
qab rh&sCagmun³.. enAkñúgtMbnPaKxageCIgénRbeTséfCaCagPaKxag t,Úg..>... KateCOfa RB¼raCa enA kñúg
tMbn en¼ manGarmμN_P&yxøac sIlFm’BuT§sasnafIμ ticCag tMbnepßg BIeRBa¼Gg:rEdlCaGaNacRk KMrU edIr
tam lTi§sasnahinÐÚcu¼exßayCagmun ehIy enAtMbn ena¼Edr Kmøatrvagesþc .. nigRbCara®sþman tic tYc..>(159)
RbsinebIeKTTYl yksmμtikmμen¼ eyIgKYr Etcab GarmμN_[xøaMgCagmuneTotcMeBa¼ s kmμPaB xag sasna
rbs´®sIþmanCatiRtkUlx<s´ ... RBmTaMgsYrfaetIkarcUlrYmrbs´BYkKat´.. BitCaktþamYy CMruj kar pßBV pßay
BuT§sasnaeTAkñúgtMbn EbkxageCIg énRbeTs kanEtgayRsÜlEmnEdr¦eT.. >... karerobrab GMB I kar ksag
BuT§bdima karRbeKncgHanRB¼sgÇ karfVayRbeKns,gcIvr ... nigkarksagvtþGaram Ca Psþútag Ráb dl sa-
FarN£BIkareFVIbuNüsnßMkuslrbs´raCmata ... nigRB¼matucäa ... nig®sIþRtkUl GPiCnepßg eTot..>(160)
RTBüsm,tþi ... nigysskþiEdlBYkKatmanenAkñúgCatien¼ ... KWCaplénGMeBICakusld¾eRcIn Edl BYk
Kat án sagkalBICatimun@ ehIyBYkKatk¾sgÇwmeCOCakfa BYkKat.. nigCnTaMgLayEdl enACuMvij xøÜn Kat
k¾ nwg .manCIvitd¾sm,Úrsb,aykñúgGnaKtCati... > .. tamkarBit BYkKattMNag[«ásika Edlán bMeBj Gs
nUv lT§PaBrbs´xøÜn ehIykñúgnamCa... ²RB¼raCUbtSk£³.. vij BYkKatk¾CaKMrUeKÉg Edr. >
enAeBlCamYyKñaen¼bTBiesaF énPaBCamþayk¾ánpßar P¢ab®sIþRtkUlGPiCnedaypÞaleTAnwg ®sIþ
²vNÑ£Tab³ .. Edlyl´faPaBCamþayeK... KWCakarbBa¢ak´BIsar£sMxan´rbs´Kat´enAkúñg shKmn_ Edl Kat´
34 CMBUk TI 1
rs enA..> . eyIgKYrtamdanGeg;trebobEdlBuT§sasnaCaTUeTAeTIsTalcMeBa¼ GtSbT... nigerOgniTanepßg@
eTot EdlmanelIkeLIgBItYGg:... nigvK:xø¼ EdlGaceFVI[smRsb edIm,IelIkTwkcitþ ... nigKaMRTdlkarciBa©wm
rkßakUn .. >(161). enAkñúgn¥¼... KN£sgÇánTTYls:al´fa karBreBa¼ ... nigkarbeg;ItkUn KWCakarcUlrYm
cMENk d¾cm,grbs´®sIþcMeBa¼CIvitxagsasnakñúg shKmn_ ... nigkarerobcMBiFI Eh hmkUnRbúsEdl cUl
bYskñúgsMNakvtþGaram... KWCa{kasmYy sRmabTTYls:alkarrYmcMENkd¾FMeFgrbs®sIþ...> .. enAkúñg dMeNIr
en¼ eyIgeXIjmankarTTYls:al´ y¨agGaf’kMáMgnUv PaBCaédKUrbs´®sIþCamYynwgKN£sgÇ .. BIeRBa¼ PaB
ekμg x©I esckþIrbssameNr mann&yfa karTTYl xusRtÚvkñúgkarciBa©wmbIác kareRbónRbedA ... nigkar KaMBar
rkßa dlkUnRbús munbYsCasameNrena¼ }LÚvParkic©en¼RtÚvRbeKn[RB¼sgÇehIy...>. .dUckñúg c,ab bUraN
mYy rbs´RbeTskm<úCa mankalbriecäTenA stvtßT I.. 17..¦k¾munen¼pgEcgfa .. ²mñalsameNrTaMLay!
KWmþayrbsGñkehIy EdlánykGñkmkep JI kñúgsMNakRKÚ«bCÄay_³ .. >. (162) . ehtudUcen¼ mþay.. nig RB¼sgÇ
án køayCasm<n§mitþrYmKñadwknaMeRbónRbedAekμgRbúsCMTgeTArkPaBFMeBjv&y.. >
sm<n§PaBrvag«ásika ... nigsSab&nBuT§sasnaen¼ mansar£sMxan´RCaleRCANas´ BIeRBa¼fa e bIBuM
man RB¼sgÇ eT... BuT§sasnaefrvaTminGacrsranáneLIy... >.. RKbBiFIsasnaEdlkMNtkarqøg v&yCa
eRcIn dMNak´ kalmunnwgQanmkdl´v&ykMela¼rbs´ekμgRbúskan´BuT§sasna nImYy@ KWsuT§ EtCa kar pþl´
kitþiys x<gx<s dlmþayrbseK kareFVIen¼hakdUcCacgeRkInrMlwkeKfa KWmþayen¼ ehIyEdlpþlkMeNIt[
eK Edl ánciBa©wmeK Edlán[semøókbMBakeK ... nigEdlCaGñk pþlsiT§iesrIPaB[eKeFVIdMeNIr elI maKa’
rMlt´ Tukç.. >
esckþIsnñidæandUcEdlsa®sþacarü sWEds_ ánktsm:alCa..5..TsvtßmkehIyfa stvtßTI..12 .. nigTI.. 13 .. KWCaTI CRmal
mYy enAkñúgGasuIGaeKñy_ EdlCamUlehtusMxanCageKmYysRmab karpßBVpßay BuT§sasnaefrvaT..>. ..eTa¼
bI Ca eyIgswgEtdwgc,asehIyfa .. . karrIkceRmInen¼ánCYy[pøasbþÚr dMeNIrRbvtiþsa®sþkñúgtMbnen¼kþI k¾
Gñk RsavRCavnana enAEtBüayameQVgyl´BI}T§iBlTak´Taj d¾xøaMgkøa...nigGs´eBly¨agyUrrbs´ nikay
efrvaTen¼..>.. tYnaTIrbs´ RB¼raCRKb´RKgRbeTs... nig RB¼sgÇ ánpþl´karBnül´xø¼k¾BitEmnehIy b¨uEnþ
kar pþlÉksiT§idlGñkpþÜcepþImCabursePT án eFVI[GñkRbvtþisa®sþ xageynD&rmineBjcitþeTAvij..> ... eTa¼
bI CakarCMTas´RbqaMgCab´rhUt rvag.. ²zan£x<g´x<s´ (mataFibetyü)³ .. rbs´®sIþenAGasuIGaeKñy_.. nigtMENg
tYnaTIminc,aslasrbs BYkeKenAkñúgRbéBNInikayBuT§sasnaefrvaTk¾eday k¾.. ²Pñakgar®sIþ³ .. BuMEdl
ecaTCabBaHakñúgkar sresr Rbvtþisa®sþ sasnarbstMbnen¼eLIy.. >.
edayepþateTAelIsñaédRsavRCavrbsGñkRáCJxagsasnaxø¼ EdlánsikßaGMBIRbeTs RsIlg;ana
yuK kNþal GtSbTEdlRKanEtmanlkçN£sÞabsÞgen¼ BüayamKitGMBI .. .²kmøaMgcitþ®sIþ³.. kñúg n&y sMedA dl
kar eFVIGnþrkmμrvag®sIþ.. . nigKN£sgÇ.. > . GtSbTen¼áncabepþImedayesñIfa karmk dlénBuT§sasna efr-
vaT kñúg GasuIGaeKñy_en¼ CYneBlCamYykarGPivDÆ rIkceRmInyagxøaMgenAtam vtþ GaraménRbeTsRsIlg;a..>
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 35
Ca nic©kal RB¼sgÇEtgGnueRKa¼cMeBa¼«ásika EdlmansT§abUCa kñúgsasna elIsdUcCI... ¦PikçúnI eTA eTot
ehIy eyIgBiáknwgfavaCakarécdnüeT Edlkarrlayát´ eTAnUvkar bMbYs PikçúnI bg;edaysar kar elIk
sresIrkanEtxøaMgdlkareFVITan faCakarbgHajBI «ásikad¾mansT§amutmaM.. >. enAkñúgsm¥a¼Edr Edl
eyIg eXIjfa karRbdUcRB¼BuT§eTAnwgmþay ... nigkar[témødltYnaTICamþay k¾køay eTACa RbFanbT d¾ sMxan
enA kñúg GtSbTsMeNrxagCMenO sasnanayuKkNþal... > .. RsbeBlCamYyena¼Edr kñúgkic© RbwgERbg edIm,I
BRgwg TMnakTMngCamYy shKmn_ena¼ RB¼sgÇk¾ánelIkeLIgnUvsar£sMxanfIμmYysþIBIkareRbIRás Pasa
RbcaMtMbn´eFVICa yanmYysRmab´Gb´rMeRbónRbedAEpñksIlFm’dl RKhsS.. >.
edaycUlmkkñúgtMbn´GasuIGaeKñy_cMeBlEdlmankarTTYlykBIsMNak´RKhsSkan´Et man cMnYn
eRcIn eLIg ena¼ BuT§sasnaefrvaTánpþl´{kasCab´mindac´dl´®sIþTaMgGs´edIm,I snßM pl buNü kusl
tam ry£ kar eFVITan EdlCaehtueFVI[BYkKat´QanputBIzan£tUcTab.. >. . kic©karxø¼ EdleKcat´TukfaCakar
garrbs®sIþ dUcCakarerobcMcmðincgHan ... nigkart,ajs,gcIvrCaedIm køayeTACa rUbiyvtSúsasnamYy RbePT
Edl eKGacykeTAbÚþryk kþIrMBwgeTAGnaKt TaMgxagsμartI... nig smÖar£..> . . edayykGMN¼GMNagrbs nrviTU
CashesvikmkGnuvtþ nagxJMúemIleXIjnUvRbvtþid¾yUr GEgVg kñúgGnþr GMeBInwgKña EdleK ánkMNt´ rvag
sasna matuPaB ... nigkarciBa©wmkUn.. >. eTa¼bIBuT§ sasna ánbgHajrUbPaBtMNagén.. ²®sIþPaB³ epßg@ Kña
ehIyeBlxø¼TMnas´Kñak¾man... k¾eday... k¾nagxJMúeCOfa karykmatuPaBmkRbdUcen¼... KWCa ktþa cm,g Cag eK
ehIyvb,Fm’GasuIGaeKñy_nanaán TTYls:al.. nigTTYlykyageBjTMhwg.. > ... CakEsþg kar elIkeLIg GMBI
tYnaTI Camþay.. . KWCaRKan´Et CaktþamYy kñúgcMeNamktþaCaeRcIneTot EdlGacTak´Taj®sIþ[gak eTA
rkkareRbónRbedA rbsRB¼BuT§..> .. Cakarc,aslaspgEdrfa karpþltémødlPaBminGatμa niym rbs mþay
køay Ca Fatu mYydUcKñaeb¼biT eTAnwgkarRbtibtþixag BuT§sasna EdlmanbgHajyagc,asenAkñúgGMeBI sag
buNükusld¾FMeFg EdlbBa©ÚnkUnRbús cUleTAbYseronenAkñúgvtþGaram. ..> .. edaymankarCMrujBI Km<Ir sa®sþa
Ca Pasa álIpg edaykar bkERbCaPasayanpg TMnakTMngrvagmþay... nigkUnRbús ánelceLIgyagc,as
enA kRmit x<s´ bMputénsg:m.. >. . RbPBÉksarnanaBIRbeTséfPaKxageCIg kan´rwtEtmansar£sMxan´ kñúg
kar bgHaj BI®sIþén raCvgßfaCatYGg:énskþanuBlén«ásikaman CMenOs‘bkñúgsasna...>.. eTa¼bIkaren¼Gac
eTA G¼GagtMENgCa.. ²raCUbtSmÖk£³.. kþI k¾nagxJMúsMuRbEkkfa rUbPaBTak´TgnwgPaBCamþayBit Ca manm nusß
yag eRcIn TTYl ylRBm.. > ... nagxJMúdwgfa karG¼Gag bBa©ÚlRkúmGPiCnen¼ GaceFVI[ átbgxø¼nUvkarpøasbþÚr
lkçxNÐ... n igsSanPaB ehIy GtSRbeyaCn_ ®sIþniymkñúgkarRbvtþisa®sþ EdlmanPaBxusKñaen¼ án bgHaj
[ eXIj GMBIkaryl´ RcLMEdl GacekItmaneLIgedaykar cat´Tuk.. ²®sIþ³ .. faCaEpñkmYy sg:mEdleK min
sUv[témø... >... b¨uEnþ ebIeTa¼bI manlkçN£ eRcIny¨agNak¾eday k¾nagxJúMenAEtman CMenOcitþfa manEt bT
BiesaF énkar pþl´kMeNItrbs´®sIþ EtmYyKt´ EdlCacMNgcg snw§gTMagvNÑ£ TaMgvb,Fm’.. >
eTa¼CadUecñ¼kþI nagxJMúmankarKitc,aslasGMBItRmÚvkarykkarBicarNaxageynD&reTAdak kñúgRkb
xNÐ TUlMTUlayCagen¼ ... RbsinebIkarBicarNaena¼RtÚveFVI[mancMNabGarmμN_dlkar cabepþImCa Rbvtþi
sa®sþen¼. .. >.. ebIeTa¼bICaGtSbTen¼ epþatxøaMgeTAelI BuT§sasnaxagnikayefrvaTkþI k¾matuPaBCabTBiesaF
36 CMBUk TI 1
é nmnusßCatimYyEdlmanlkçN£sklbMput..>.. vaCaerOgc,as´ehIyfa GñkRáCJ RsIlg;a na yuK kNþal
Edl sMedAdl .. ²mataénBiPBelak³.. niBn§edayminánKitena¼ eT..> (163) . kareRbóbeFobBIrebobEdl
Pasa.... nigrUbPaBCab´Tak´Tgnwg karbeg;ItkUn... nig karciBa©wm bIác´kUn... KWbEnSm esckþIBit eTV eLIg eTA dl´
sm<n§PaB rbssg:mmnusßEdlmanvb,Fm’xusKña EdlmanCMenOxusKña ánpþlnUvvis&yd¾sm,ÚrEbb mYy
sRmab´karsikßaGeg;txag Rbvtþisa®sþ... >. eTa¼Cay¨agen¼kþI ebItamviFIsa®sþ karesñIrsMu[man karsikßa
eday EpðkelIÉksareRcIn.. . nig RbkbedayGnþrvin&y EdleTAhYsBIRBMEdnénÉksarrkßaTuk Edl tam
ry£ ena¼ manGñkRsavRCav Rbvtþisa®sþCaeRcInáneFVIkarsikßarYceTAehIy ehIyÉksarrkßaTukena¼pg
Edr eFVI [mankar BicarNad¾ykcitþTukdak´ eTAelIplénmenaKti dUcCa..½. sil,£ Gkßrsa®sþ elçanráM
sib,kmμ TMenomTmøabGñkRsúk .. nigRbéBNIEdlniTantKña ... >(164).eTa¼bICaGacbeg;It[manRbPBÉksar
d¾man sar£ sMxank¾edaycu¼ k¾karKitKUrBI karbkRsayecjBIKm<Irkñúgkarsikßasasna minEmnsuT§ Etán
Capl RbeyaCn_lðdl´RbvtiþeynD&reLIy BIeRBa¼fa «bnisß&ykñúgkareFVIcMNat´fñak´RTwsþI sasna rYmman
efrvaT mhayan t®nþ£ CaedIm GacbiTáMgmin[eXIjPaBsamBaØnana.. >.. TMenarcg´epþatGarmμN_eTAelI
GtSbT sMeNr KWCabBaHamYyEdlecaTelIsg:msm&yTMenIb Edl man®sIþminec¼GkßreRcInCagburs .. >.
eyIg enA Et yl´dwgtictYcenAeLIyeTfa rebobd¾sμúRKsμaj .. nigedayRbeyal EdlGnkçr CnTaMg ena¼
Gac yl´ án nUvkareRbónRbedAEdlmanenAkñúgKm<Ir .. nigedaycab´epþImyl´xøÜneKfa CaEpñk mYy kñúg
shKmn_ sasnad¾FM GacbgHaj GMBIkarTTYl yk.. nigkareFVI[køaymkCalkçN£Rsúk nUvral´KMnit Gnþr
vb,Fm’ nana..> eTa¼CaTMngfa karsikßa RsavRCavnaeBlGnaKtnwgbBa¢akGMBI}Ti§Bl énGñkmanvNÑ£ x<skñúg
karpßBVpßay nigsRmbKMnit fIμCamYyGñkRsúkGay k¾eyIgRtÚvEtRbúgRby&tñpgEdrcMeBa¼karEdl fa
}Ti§BlénCnCaKMrU Edlmanskþiysx<s´RtÚváneKsMGageTAelIkarsnñidæanfa . . ²CaRsI.³ .. ¦ ²CaRbús³ .. >
karN_ en¼ RbRBwtþ eTA eday s¶ates¶ómfa eynD&rnwgpþlnUvTsßn£vis&ymYy.. ²d¾manGtSRbeyaCn_³ . enA kñúg
kar rukrk eday eRbób eFob nUvdMeNIrkarRbvtþisa®sþ EdlbBa©Úl .. nigeFVIbribTeLIgvijeLIy nUv mena Kti-
tam R súk PUmi .^(165)
BICMenOsalkeTACaCMenOkúñgRsúk.. £ . .®sþI ... matuÔaB . . nigÔaB Tak´TajénRB¼BuT§sasnaefrvaTsm&yedIm 37
CMBUkTI 2
c,ab edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa GgeKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ “Ambiguous Gender: Male Initiation
in a Northern Thai Buddhist Society” ...>
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ecjBIe soveÔA...½ eynD&r..nig sasna.£..BIPaBsμúKsμaj énnimitþsBaØa
rkßa siT§i K¿s¿ 1986 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< b‘ikxin
CHAPTER 2:
Ambiguous Gender: Male Initiation in a Northern Thai Buddhist Society.Keyes, Charles F.
(Gender and Religion : On the Complexity of Symbols)
Copyright © 1986 by Beacon Press
PaBminc,aslasénePTPav£.. emIlÈam BiFIbMbYs
kñúg RB¼BuT§sasnaenAtMbnPaKxageCIgRbeTséf
eday qal.eGhV.eXy_
bk ERb eday . yin.sMbUr.
esckþIepþImkarkMNt´ ePTPav£..KWCabBaHaFMsRmab´mnusßCatiTaMgmUl.. >.. bBaHasMxan´ena¼KWsSitenARtg´faPaBxus Kña
xagCIvsa®sþrvagePTepßgKña..minGackMNtTukCamunfa ... etImnusßeyIgnwgylGMBIePTRbúsehIy nwgePT
RsIánena¼eT.. >...mnusßeyIgGacyl´dwgnUverOgen¼ánÈamry£kar TajyknUUvGtSn&yBIBiFIbuNüEbb
vb,Fm ’mYycMnYn...EdlbgHaj[eXIjBIkarceRmInv&y rbs´kumareTACamnusßv&yCMTg´..>(1).enAkñúg sg:m
TMenIbxø¼..ekμgRbús .. nigekμgRsIGacTTYl ánGtþsBaØaNePT rbsxøÜnÈamry£ BiFIbuNü rYmKña mYy..> .. cMENk
É sg:m EdlRbkan RbéBNIburaNPaKeRcIn..(RbsinebIminEmnTaMgGs).. ekμgRbús.. nigekμgRsIRtÚv qøg kat
BiFI dac´edayELkBIKña.. >..enAeBleFVIBiFIepßgKñaen¼ehIy..EdlePTRbús.. nigePTRsIRtÚván bgHaj [
eXIj Èamry£BiFITaMgena¼...ehIyBiFInImYy@en¼ehIyEdlcgðúlRábBIlkçN£ ePTepßg Kña .. Edl eK snμt..>
elIs BIen¼eTAeTot..karkMNt´ePTTaMgBIren¼ekIteLIgeTAán.. KWGaRs&y elIkar snμt rYmKñaBIsg:mTaMg
mUl pg Edr.. >..enAkñúgsg:mTaMgLayEdl kanTMenomTmøabburaN. BiFITaMg en¼ rEmg man BiFI sasna enA kñúg
ena¼ Ca nic © eRBa¼faBiFIsasna en¼eKykmkeFVICaskçIPaBd¾RbesIrbMput. . >
enAkñúgsg:mCaeRcInGVIEdleKehAfa. .²BiFIqøgv&y³.pþl´CameFüaáyy¨agsMxan´ sRmab´bNþú¼KMnit
rbse kμgRbús ... ¦ekμgRsI... ¦k¾TaMgekμgRbúsTaMgekμgRsI[yldwg ... BI GtþsBaØaNePT.. >(2)...kic©cabepþImén
BiFI en¼ánecaTCabBaHacMeBa¼sg:mTaMgmUl...faetI kumaránylxøwmsarénBiFIen¼ CamunEdr ¦eT ...Èam ry£
skmμPaB Pøam@EdlkMBugEtrMxan.. nigeFVI[RcbUkRcbldlGarmμN_rbskumar... (ehIyCYnkalrYmTaMgr ag
kay pgEdr).. >...eRkayqøgkat´bTBiesaF énsSanPaBd¾RcbUkRcbl´xagGarmμN_en¼rYcehIyBiPB elak
fμI mYy ánebIkTVarTTYlkumarena¼..Èamry£kic©BiFIEdláneFVICabnþbnÞab.. >..eRkaycbBiFIena¼..kumargay
yl xøÜnÉgánfa...rUbeKánqøgv&ymkCabursePT.. .¦®sþIePTeBj eljenAkñúg sg:mmYyd¾Caklak´. >
nrviTUPaKeRcInEdlcab´GarmμN_elIBiFIbuNüqøgv¥a¼..ányl´RsbÈamKMnit rbs´. va¨n´..ehßn
enb .fa...BiFIEbbena¼KWCaBiFIqøgv&y.edaysarBiFIena¼kumarRtÚvpøasbþÚrBImnusßGtePT...eTACamnusß mñak
Edl m an ePT.. >...ehßnenb..ánerobrabfa ½.²BiFITaMg en¼KWCakic©edIm,Ipþacecj BIBiPBEdl GtePT ehIy
kic© TaMgGs ena¼RbRBwtþeTAdUcBiFI qøgv&y...edaymaneFVIkic©rYmKñaCa eRcInedIm,IbBa©ÚleTAkñúgBiPB mYy Edl
man ePT³ .. >(3)...enA eRkamrUbPaBEdlbgHajTaMgnimitþrUb...TaMgbTBiesaF énBiFIqøgv¥a¼..kumar gay
yl xøÜn ÉgánfaCamnusßmñakEdlmanePTeBjeljenAkñúgsg:m.. EdlkumarnwgRtLbeTAcUl RbLÚk
eRkay eBl cb´BiFIbuNüen¼.. >
GtþsBaØaNePT...minRKanEteFVI[kumaryldwgBIxøÜnfaCamnusß man ePT bueNÑa¼ eT..BYkeKEfm TaMg
CMBUk TI .2PaBminc,as´las´énePTPav£..
emIlÈam BiFIbMbYs kñúg RB¼BuT§sasnaenAtMbnPaK xageCIgRbeTséf
eFVI[sg:mTTYls:alxøÜneKEfmeTotpg .. >..dUcEdl GUrtnWr ...nigvay Ehd..ánsresr enA kñúg esckþI epþIm
énGtSbTxøImYy .. EdleTIbecjpßayfμI@en¼ . .sþIGMBIkar BicarNa Ebb CatiBn§ú viTüa(4) eTA elI GtþsBaØaNePT..>
GtSbT ena¼ánerobrabfa ..½..kar yl dwg BIePT KW bgHaj eLIg Èam ry£ esckþI snμt EdlPaBxusKña kñúg sg:m
ena¼ án mk BIkar vay témø eTAelI..²zan£³..>. .sg:m nImYy@ man.. ²rcna sm<n§ sRmab´ zan£³..Edlkar erob cM
tYnaTI. ¦zan£ecjBIExßRsLayBiessNamYy...Edlvaytémøeday sg:m (en¼CanIti viFI kñúg kar pþl´zan£
¦ tYnaTI dlbuK:l... ¦k¾Rkúmmnusß)..ehIyena¼CalkçxNÐTUeTAkñúgkarbeg;ItRbB&n§ Ebg Eck zan£.. >(5) enAkñúg
sg:m Edl RbkanTMenomburaN ... BiFIqøgv&yEtgEtrYmcMENkyagsMxankñúgkar beg;It nUv RbB&n§zan£en¼ ..>
FatusMxan´enAkñúgRbB&n§sRmab´ Ebg Eckzan£mYyeTot... KWCaKuNtémø rbs´ sg:m Edl P¢ab´nUvTMnak´TMng
rvag burs ePT .. nig®sþI ePT..>...KuNtémøTaMgen¼. ..RbEhlCa mUldæan RKw¼d¾ sMxan sRmab RbB&n§TaMgmUl..>
BiFIqøgv&ymannaTIsMxan´kñúgkarpøas´bþÚrkumarEdlKμanePT..ehIysg:mminTan´ TTYls:al´..eTACa
mnusß eBjv&yEdlmanGtþsBaØaNePTc,aslas...RBmTaMgman smtSPaBRKbRKanedIm,IcabyktYnaTI
epßg@ enAkñúgsg:mCati...> ...buEnþkarbkRsayen¼... KWeFVI[eyIgylánEtEpñkmYybueNÑa¼...KWenARtgkar
beg;It nUv GtþsBaØaNePTEdlTTYl ánkñúgkMlugeBleFVIBiFI... >...GIulIy¨adánbkRsaybEnSmeTotfa.½
BiFI qøgv&y en¼ beg;It [ man.. ²karpøas´bþÚrcitþKMnitÈambribTsasna³. RBmTaMg. ²karpøas´bþÚrzan£kñúg sg:m
rbs´ samI xøÜn³.. pgEdr.. >(6)ÈamBiteTAxMJúyl´RsbCamYynwgKMnitrbs´.GIulIy¨adEdlfa.karpøas´bþÚr Èam
bribT sasna.. KWCamUldæanRKw¼d¾sMxan...>... tYnaTIénBiFIbuNüKYrEtbnSymkenARtwmen¼.½.. cMeBa¼ekμg CMnan
eRkay BiFIqøgv&ybgHajBIBiPBelakmYy ... EdlebIkcMheq<a¼eTArkGVI EdlputBIvis&yrbsmnusßelak...KW
Ca BiPBmYyEdlbec©ksBÞxagTsßnviC¢a KYrehAfa GFiFmμCati.. >(7)..eRkayeBl án qøgkat´ BiFIqøg v&y
buK:l ena¼GacTTYlkaryl´dwgBIxøÜn Égfa...manlkçNsm,tþiCabursePT...¦®sþIePTeBjelj...Edl
hYs BI lkçN sm,tþi EdlxøÜnÉgman..>.lkçNsm,tþien¼snμtfaCakarpþl[...ehIymansar£ sMxanbMput
BI eRBa¼ lkçN sm,tþien¼RtÚvánTTYls:alfaCakarBitd¾sMxanbMput .. >...kar kMNt GtþsBaØaN rbs buK:l
mñak´faCa mnusß manePT.. nigCabuK:lsMxan´mYyrUbenAkñúg sg:m KWRtÚv vinicä&y eTA Èam lkçN sm,tþi Ca burs
ePT . ..¦ Ca ®sþIePT rbs´buK:lena¼.edayEpðk elIkarBitCakarsMxanbMput.. > ..
eKrMBwgfaBiFIbuNüqøgv&ynwgpþlnUvGtþsBaØaNePTc,aslasdlkumar .. >...kar ylxøÜnÉgán fa
Ca bursePT.. ¦®sþIePTÈamry£BiFId¾Bisidæen¼...beg;ItnUvEdnkMNt yag c,as las.. cMeBa¼tYnaTI rbsburs
nig ®sþIenAkñúgsg:m .. >...en¼RbEhlCakarBit ... Edl ekIt enA kñúgsg:mburaN .. nigRkúmkulsm<n§ Edl kic©Ca
eRcIn kñúgBiFIqøgv&yRtÚvvivDÆpøasbþÚr .>.. buEnþ enATIen¼.. xJúMnwgBicarNa eTAelI krNIepßg mYy .. én sg:m Gñk kan
BuT§ sasna efrvaT enA tMbnGasIuGaeKñy_..EdlenAkñúgsg:m ena¼bursánqøgkatBiFIbMbYs.manGtþsBaØaN
sg:m e PTEdlsSitenAkñúgsPaBtantwgCamYynwgGtþsBaØaNCaburskñúgpøÚvsasna .. >
eKalkarN_sRmab´sgÇ..RB¼BuT§ánsEmþgfa...CnTaMgLayNaEdlcg´evorcakputBIRsemalGenÞalÈamRáNénesckIþTukç
42 CMBUk TI .2
EdlmanRbPBmkBItNHaena¼...RtÚvl¼bg´CIvPaBkñúgpøÚvelakiyen¼ .. >. . buK:l Edl cg´edIr Èam maK’a rbs´
RB¼BuT§.. .RtÚvl¼bg´ecalnUvkamKuN/...cakecjBIRKÜsar.. nigl¼bg´ecalnUvkarEsVgrkekrþ#eQμa¼.. nig
GMNac enAkñúgsg:m.. >...ÈaMgBIdMbUgeKalkarN_ en¼pþlGaTiPaBCacm,gcMeBa¼burs.. >...RB¼BuT§mincg GnuBaØat
[ ®sþIcUlbYskñúgKN£sgÇ rbsRB¼Gg:eT... KWelIkElgEtenAkñúgsg:mGñkkanBuT§ sasna efrvaT bueNÑa¼
EdlRkúm PikçúnIFøabánbeg;IteLIg..>.. EteTa¼bIyagNak¾eday... RkúmPikçúnITaMgena¼BuMEdl TTYlán nUvPaB
f;úMef;In eLIy... ehIyminEtbu¨eNÑa¼...RkúmPikçúnIánrlayeTAvijTaMgenAkñúgRsúk }NÐa ... nig TaMg enARsúk RsI
lg;a.. > (8) .enAkñúgsg:mGñkkan´BuT§sasna...«tþm®sþI.. KWCaGñkEdlrs´enACamYynwgRKÜsar..beg;ItkUn nig
«btSmÖ dlsgÇ..>... buEnþ.cMeBa¼bursEdlCasav&krbsRB¼BuT§BitRákd..KWmindUcCa®sþIeT... ehIypøÚv Edl
eK RtÚveFVIdMeNIrena¼KWRtÚvl¼bg´ CIvPaBmanRKÜsar.. >
eKalkarN_EdlGacevorcakputBIesckIþTukç...EdltRmÚv[bursl¼bgecalkar esBkam ..l¼bg
PaB Ca]Buk.nigzan£kñúgsg:mTaMgmUlena¼...hak´dUcCaánl¼bg´ecaltYnaTICaemRKÜsar..EdlmUlehtu
TaMgen¼minmansar£sMxancMeBa¼sasnaBitRákdeT.. >..ÈamBit..RbsinebIehtuplTaMgen¼RtÚvBuT§ sas-
nik CnTTYlykEmn..RbEhlCaminmansg:mGñkkanBuT§sasnamYyen¼eT... KWmanEtRkúmbBVCit...¦tabs
Edl eFVItbFm’EtbueNÑa¼.. >...edIm,IkøayeTACasasnamYyEdleKniymRB¼BuT§sasnaRtÚvEtpþltYnaTI em
RKÜsardl´BuT§sasnikEdlCaburs...EteFVIdUecñ¼..RB¼BuT§sasnaánbeg;ItnUvTsßn£ fμImYyEdlpÞúy nwg
Tsßn£xøÜnÉgcMeBa¼burs.. >...evnDI..GUpøahWr...án[dwgfa..Tsßn£en¼ RsedogKñanwgTsßn£Edlman enA
kñúg Km<Ir sasnahiNÐÚ.. >... GUpøahWrFI...ánsresr½... enAkñúgeTvkfaénRB¼siv£ánniyayBIburskansasna
hiNÐÚ fa...enAkñúgsg:mhiNÐÚán tRmÚv[ Kat´mantYnaTIBIry¨ag...EdlKat´BuMGacbMeBjáneBjelj..> ...
tYnaTI T aMgBIrena¼ ..KWtYnaTICamRKÜsar...nigpþl´kMeNItdl´kUn.. .ehIyKat´RtÚvcakecalRKÜsaredIm,IEsVg
rk kar RCk ekanCamYynwgGaTieTB.. >(9)...enAkñúgsg:mRB¼BuT§sasna..eKrMBwgfabursRtÚvl¼bg CIvPaBkñúg
elakiy edIm,IkøayeTACa..²sav&krbs´RB¼BuT§.³.edIm,IEsVgrkniBVan... nigedIm,IerIs ykkEnøgmYyenAkñúg
elakeFVICa kmμsiTi§ xøÜn.. >..
enAkñúgRbéBNIBuT§sasnaefrvaTenAtMbnGasIuGaeKñy_...PaBmincu¼sRmúgKñarvag eKalkarN_. sRmab
burs...hak´dUcCaáneda¼RsayÈamry£karbeg;ItnUvkic©Rbtibtþi .. (y¨agehacNas´elceLIgÈaMg B I
stvtßTI.. 15)...edaybursTaMgGsRtÚveKrMBwgfacUleTA rsenAkñúgCIvPaBsgÇ. yagehacNas k¾enAkñúg
kMlug eBlxøINamYyEdr... >...eKalkarN_ Ebbvb,Fm’en¼ánkMNtnUvEbbbTepßgKñaxø¼@...enAkñúgRbéBNI
én sg:mkanBuT§sasna efrvaTTaMgGsena¼...EdlsBVéf¶RbT¼eXIjmanenAsg:mTMenIbdUcCa...RbeTsPUma
RbeTséf ..RbeTslav ... nigRbeTskm<úCa.. >...buEnþeTa¼bIyagNak¾eday..bursPaKeRcIn enA kñúg sg:m TaMg
Gs en¼...(sBVéf¶enAEteXIjman)...RtÚvcUlbYsCasgÇedIm,IqøgeTArk PaByuvv&y...eday cMNayeBlBIBIr
¦ bIsáþh_.eTAmYyqñaM.. ¦BIrqñaMenAkñúgCIvPaBsgÇ.. >... bnÞabmkeKGacswkmkrsenAkñúgCIvPaBCaRKhsSvij
edIm,I erobkar..ehIycabyktYnaTI ÈamEbbmnusßeBjv&y..>.. dUcCaBiFIqøgv&y enAkñúg sg:m déT eTotEdr
mnusß RbúsEdlánqøgkat´BiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasna...KWánqøgeTArkmnusßeBjv&yRKb´lkçN£.. >
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 43
enA kñúg RKamPasarbséf...eKfabursena¼..²TMu³. (s‘uk)..lμmnwgerobkar..KWminEmnenA..²x©I³(Tib)..eToteT..>
elIs BIen¼eTAeTot...yuvCnena¼TTYlánnUvzan£...EdlbgHajÈamry£ garEdleKehAena¼.. nigcMeN¼
dwg xag sresr...EdlGacykeTAeRbIRás´edIm,Item;Ig zan£rbs´xøÜnenAkñúgsg:m .. >...m anburs tic tYc
bueNÑa¼ Edl suxcitþbUCakaycitþcMeBa¼ sasnaGsmYyCIvit...EtbursPaKeRcInminsuxcitþbYsGsmYy CIvit
eT..> ..BiFIbMbYsnaKkñúgBuT§sasna...KWsRmabEtmnusßRbúsbueNÑa¼...cMENkÉmnusßRsIBuMGacbYsáneT..>
Ca TUeTA ...®sþITTYlánRtwmEtGarmμN_fa...xøÜnÉgCaBuT§sasnikCnenAkñúgshKmn_EdlxøÜnkMBugrs´enA
nig FMFat´ bu¨eNÑa¼>(10)
eTa¼bIsBVéf¶en¼...enAeBlbursPaKeRcInenAtMbnGasIuGaeKñy_mineKarBeKal karN_ RbéBNI. ..ehIy
cUl bYsCasgÇk¾eday...k¾k,ÜnsRmab´eFVIBiFIbuNüepß[email protected]<Irsa®sþaEdlTak´Tgnwg BiFIbMbYsRBm
TaMg smaCiksgÇ.enAEtánpþl´CaTsßn£énPaBrwgbwug.. nigsiT§iGMNaccMeBa¼bursenAkñúgsg:m.. >...BiFI
bMbYs kñúg RB¼BuT§sasna...KWCa. ²RBwtþikarN_ sg:mrYmKñamYy³.EdlánbRgÜm cUlKñanUv skmμPaB TaMgLay
rbs´ sg:m.. >(11). kñúgeBlEtmYy.BiFIbMbYskñúgBuT§sasna...ánpþl´dl´bursnUvcMeN¼dwgkñúgpøÚvsasna
pg rYm TaMg Rkm sIlFm’pg..minfaeKenAbnþbYsCasgÇ.¦lacaksikçabTeTAcabyktYnaTI kñúgsg:mRKhsS
eLIy..> .. BiFIbuNübMbYs... nigkarRbNib&tnUv..²Fm’vin&y³.enAkñúgdMNak kalCabnþbnÞabrbskUnRbúsEdl
án cUl CasmaCiksgÇ...KWCaCMhansnßwm@kñúgkar Qan eTAmuxEdl... ebkXWr.. ehAfa. . ²karBRgwg smtSPaB
(tam ry£kargarnsa®sþa)³.. >(12).. GtItkald¾yUrlg´P¢ab´CamYynwgRbéBNIpgena¼..ánbeg;IteLIgvij
na eBl bc©úb,nñen¼...edaykulbuRt...EdlrsenAkñúgsg:mCatimYy..>...karcUlrYmrbsbursen¼...eFVI[BYkeK
TTYl án karyldwgfaxøÜnÉgCaburs...ehIyEtmYyry£eBlxøIbueNÑa¼RtÚvánEkERb[ RbesIreLIg ...tam
ry£ k,Ün c,abburaNrbsRB¼BuT§sasna..ehIykñúgeBlEtmYyen¼Edr...RtÚvsRmbxøÜntamBiPBsg:mbc©úb,nñ
Edl BiFIbuNübMbYsánRárB§eLIgenATIena¼ .. >...BiFIbMbYsnaK en¼cab´epþImdMbUgRbkbedayPaBcRmÚg
cRmas Kña y¨agxøaMg...EteRkaymk RtLb´eTArkPaBrlUnvij..> .enATIen¼... PaBlðk´ kkr ena¼ KWsSite nA Rtg´
fa et I bursGacmantYnaTIBIryagánEdr¦eT...KWCaGñkl¼bgecalBiPBelakiyedIm,IEsVgrkpøÚvrMeda¼Tukç
tam kar eRbón RbedArbsRB¼BuT§pg.. nigCaemRKÜsarmñakenAkñúgsg:mpg...EdlCanaTId¾ sMxan kñúgkar CYy
p:tp:g RB¼BuT§sasna[ánKgvgßyUrGEgVg.. >...karEsVgrkdMeNa¼ RsaycMeBa¼PaBcRmÚgcRmasen¼...man
dUcCakarCMruj[mankarcabGarmμN_BIerOgpøÚv ePT... nigelIktem;Igzan£enAkñúgsg:mcMeBa¼bursEdl lacak
sikçabT.. >. ..bu¨EnþeTa¼bIy¨ag Na.k¾dMeNa¼RsayTaMgen¼enAEteFVI[bursCaemRKÜsar..nigCaBuT§sasnik
Cnpg ena¼...manGtþsBaØaNePTminc,as´las´EdlGacTTYlykán.. >
kUnRbúsEdlrs´enAkñúgsg:mBuT§sasna .. éntMbn´PaKxageCIgRbeTséfenATIen¼...xJúMnwgBüayambkRsayeTAelIdMeNIrkarénBiFIbuNübMbYsnaK kñúgRB¼BuT§sasnasRmab´kUn
Rbús...EdlxJúMáncu¼eTARsavRCavenAtMbn´PaKxag eCIgRbeTséf .. >(13)... cMeBa¼kic©BiFI.. .manlkçN£ xus
Kña xø¼@ TakTgeTAnwgRbéBNIRB¼BuT§ sasnarbsGñkRsúkéfPaKxageCIg..(¦ehAfa..yYn.. ¦Xunemog). Edl
44 CMBUk TI .2
kar sikßaeRbób eFobGaceFVIeLIgánEdr...CamYynwgRbéBNIBuT§sasnaefrvaTdéTeTot...enAtMbn GasIu
GaeKñy_.. >...tamRbéBNIenAsg:méfPaKxageCIg...taMgBIyUrNas´mkehIymaneKal karN_fa...kUnRbús
TaMg Gs´KYrEtcUlbYsCaenny¨agehacNas´[ánmYyRB¼vsßa...(3.. Ex)>...kñúgcMeNamCnCatilav enA
tMbn´ valTMnabénRbeTslav...¦enAtMbn´PaK»san énRbeTséf.. nigkñúgcMeNamCnCatiesomenAPaK
kNþal én RbeTséf...KWmanTMenom EdlRtÚv cUlbYsCa Pikçú bnÞab´ BIGayu..20. qñaM.. .en¼ Rbsine bImin cg´bYs
Caenn ena¼ eT .. >... TMenomen¼minRtÚváneKRbtibtþieTkñúgcMeNamRbCaCnéfPaKxageCIg ...EteTa¼bIy¨ag
Na man burs éfenA PaKxageCIgxø¼naeBlbc©úb,nñen¼...RbtibtþitamTMenomrbsesom... ehIy ánbYs CaPikçú
mYy ry£eBl..>. ..sBVéf¶en¼...manyuvCnenAPaKxageCIgRbeTséfmYycMnYntUc... enAEtRbtibtþiTMenoménkar
cUl bYs CaPikçúmYyry£eBlxøI...Eten¼RKan´EtsSitenAkñúgbribTeRkAsasnaéntMbn´mYycMnYn...Edl BiFI
bMbYs naKánát´bg´sar£sMxan´TaMgRsúg eTAehIy.. >(14).yuvCnPaKeRcInenAéfPaKxageCIg...(rYmTaMg
yuvtI pg)...enAEtbnþcUlrYm enAkñúgBiFIbMbYsnaK...kñúgnamCajatimitþ... nigmitþPkþirbs´ekμgRbús.. nigyuvCn
Edl án cUlbYsCasgÇy¨ageRcInelIslubenAerogralqñaM.. >
munQaneTAdl´karBicarNaelIkic©epßg@kñúgBiFIbuNü...caMác´RtÚverobrab´BIbTBiesaF xø¼@ rbs´
ekμg Rbús...enAtMbnPaKxageCIgRbeTséfTaMgGsena¼...munnwgBYkeK manlkçNsm,tþiRKbRKanedIm,IcUl
bYs.. >...CaTUeTA...kUnEdlekItmkcugeRkayeK...min faRbús.¦RsIeLIy.. nigRtÚvedkCamYynwgmþay..>.. .buEnþ
pÞúy BIsg:mxø¼...mþaymináncab´ GarmμN_ykkUnena¼mkeFVICaelsedIm,I[sVamIedkdac´edayELk BI xøÜn
eLIy..> ...enAeBlmþaysRmalkUnehIy...sVamIGacedkdac´edayELkBIPriya.CaFmμtabþIena¼Gacedk Ca
mYy nwgmnusßRbúskñúgRKÜsar... >...buEnþsVamIGaccUleTAedkCamYyPriyaánEdr..Rbsin ebIKatcg .. BI eRBa¼
Tark EdledkCamYymþayenAeBlybena¼...minrMxanbþIRbBn§kñúgkarrYm sgVasKñaeLIy.. >...CaFmμta...mþay
nwgpþac´eda¼kUnenAeBlKat´RbsUtbuRtbnÞab´eTot.. ehIyCaTUeTA... kUneBAGaceÁ eda¼án yUrCag bg@
rbsxøÜn..> ..kñúgRKÜsarEdlmankUn eRcInkUnbgEtgCYy]Bukmþay kñúgkaremIlEfbðÚ[email protected]É]Bukmþay
vij EtgEtpþlkarRsLajfñakfñmdlkUnCanic©...>.. .enARbeTséf PaKxageCIg ...(k¾dUc Ca RbeTs Edlkan
BuT§ sasna efrvaTenAGasuIGaeKñy_Edr)...minmanelceLIgnUvbBaHaCakEsþgénTMnas erOg ePTr vag ]Buk.
nig kUn Rbús... ¦elceLIgnUvbBaHaRbkanExßRsLaycMeBa¼kUnRbús Ca mYy nwg mþay ena¼eT..>...bBaHaTaMg BIr
en¼ RtÚvsg:mxø¼ .. TTYlykedIm,ICMruj[manBiFIqøg v&y sRmab burs... >
taMgBIenACaTarkemø¼...kUnRbúsenAéfPaKxageCIg...eBlxø¼eKcatTukfaBiess xusBIkUnRsI... eRBa¼
eK sgÇwmfa...kUnRbúsnwgRtÚvqøgkatnUvdMNakkald¾sMxanmYyenAkñúgsg:mkñúgv&ykumarPaBrbseK ehIy
dMNak´kalEdlRtÚvqøgkat´en¼...mintRmÚvelIkUnRsIeT..>.. .TaMgekμgRbús.. nigekμgRsIenAéfPaK xag eCIg
dMbUg eLIgRtÚvsRmbxøÜneTAnwg sg:mmYyEdlkMNtedayRBMRbTlpÞ¼sMEbg...(PasaéfPaKxag eCIg ehA
fa .án)...Edl eK áncabkMeNIt..>...pÞ¼GñkRsúkéfPaKxageCIgerobcMeLIgenAkñúgTIFMTUlay..nigRsb tam
k,Ün xñat RbéBNIedIm,IrkßanUvTMnak´TMngrvagmþay.. nigbuBVkarICnExßRsLayxag mþay..RBmTaMg BRgwg
sm<n§PaBrvagmþay.. nigkUnRsI.. >...enAeBldlv&yerobkar.ekμgRsI ena¼GacCYbRáRs&yTakTgCamYy nwg
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 45
Rbús kMela¼ EdlnageBjcitþ..enAkñúgkEnøgEdl erobcMdac´edayELkenAkñúgpÞ¼kMeNItena¼..> ...sUm,I Et
eRkay erobkarrYcfμ[email protected]¼enAEtsñak´enACamYynwg]BukmþayxagRsIEdr ..>. ..kUnRsITaMgGs´...Ca
Biess kUn RsIeBA... eTa¼bICanag... nigsVamI...(ehIyeBlena¼RbEhlrYmTaMgkUnpg).. EbkpÞ¼sMEbg BI]Buk
mþay kþI. k¾pÞ¼fμI ena¼sg´enAkñúgbrievNdIrbs´]BukmþaynagEdr.. >(15)...dUecñ¼®sþIéfPaKxageCIgBit Rákd
qøg kat´ v&y kumar PaB...eTAv&yRkmuMeTAdl´erobkar..eTAdl´v&yCamata... nigQaneTA rkmrNPaB..KWsSit
enAEt mYy kEnøg taMgBInagekItmk.. >...TMenomen¼KWxusKñaRsL¼cMeBa¼kUnRbús .. >
enAkñúgRKÜsarksikr...kumarPaKeRcInenAéfPaKxageCIgTaMgRsITaMgRbúsCYy ]Bukmþay ... kñúgkar
eFVIERs cm;ar.. >... eTa¼CamankarEbgEckkargarERscm;artamkmøaMg BlkmμRbús ehIynwg RsIxø¼ k¾eday
GVIEdl KYr [ ktsm:alxøaMgCagen¼eTAeTotena¼...KW skmμPaBEdlekIteLIgenAkñúgGMLúgrdUvsRmakBI kar
gar ERscm;ar .. >...enAkñúgkMlugeBl ena¼kUnRsICaFmμtaEtgEtsñak´enApÞ¼... CakEnøg EdlkUnRsI RtÚv eron
BI kic©kar pÞ¼sMEbg TaMgLay.ehIykargarCaRbéBNIEdlsMxan´bMputsRmab´kUnRsIena¼...KWtm,aj..(kar
gar tm,ajen¼enAEteXIjman ... rhUtmkTlsBVéf¶enAtamPUmiCaeRcIn).. >...cMENk ÉkUnRbúsvij..cUl citþ
eTA tam ]Buk rbs eKedIm,IrkRtI... nigbrájstVenAbrievNCuMvijPUmi rbseKena¼..> ...kal Edl®sþIFM eLIg
GaCIB tm,aj køay eTACamuxgaryagsMxanmYyEdl bBa¢aknUvGtþsBaØaNrbs®sþI..>(16)...buEnþkar br áj
stV..nig rk RtIminánpþlnUvtémøCa vb,Fm’c,aslaskñúgkarbeg;ItGtþsBaØaNrbsburseT..> ...cMeBa¼ Gñk
Rsúk éfPaK xag t,Úg .GtþsBaØaNrbsbursGacbeg;IteLIgán..caMácRtÚvqøgkattamTMenomRB¼BuT§sasna
dUc Edl án RárB§ eLIgenAkñúgBiFIbMbYsnaKena¼Ég.. >
PaBminc,as´las´énePTPav£rbsnaKenAkñúgBiFIbMbYsBiFIbMbYsnaKkñúgRB¼BuT§sasnaenAéfPaKxageCIg...k¾dUcKñanwgsg:mGñkkan´RB¼BuT§ sasnaefrvaT epßg
eTot .. enAGasIuGaeKñy_Edr...CayUrmkehIyEdlykBiFIbYsCameFüaáycm,g ... edIm,Ipþac´mnusß Rbús
ecj BI sg:mRKÜsar...eTArs´enAkñúgsg:mmYyepßg eTot..>(17).. BiFIbMbYs elakenn ...(Pasa álIehA fa.
²sameNr³ ...PasaéfPaKxageCIg ehA ²fa p³ ...Pasasþg´darrbs´éfehAfa...enn)(18)...ehIy nwg BiFI
bMbYs CaPikçú ...(PasaálI ehA fa .. Pikçú.. PasaéfPaKxageCIgehAfa... tuecA... Pasasþgdar rbs éfehAfa.Rp£)...kñúg
Pasa álIeKehAfa..²bBVC¢a..³.. Edlmann&yfa.²eFVIdMeNIreTAmux³... >...Bakü..bBVC¢a...(eFVI dMeNIr eTAmux). en¼
... KW sMedA eTAdl´karcakecjBICIvitCaemRKÜsar...ehIydMeNIrcakecjen¼án bgHaj y¨ag c,as´ enAkñúg
kic© TaMg Lay EdlánerobcMeFVIenAmunéf¶eFVIBiFIbMbYsEmnETn ena¼..>
enAéfPaKxageCIg...ekμgRbús.. nigyuvCnEdlkøayCasamIxøÜn ... enAkñúgBiFIbMbYs eKehA fa. .²lUkEkv³
Ca BaküEdlmann&yeRcIn.. >...lUk..mann&yfa..²kUn³...KWcgðúlbgHajBI TMnakTMng sacsaelahit d¾CitsñiT§
Ca mYy nwg]Bukmþay..EdlCaGñk«btSmÖy¨agFMbMput dl´BiFIbMbYsen¼ .. >...rIÉ]Bukmþayrbs´naKeKehAfa
²pGk³. .. nig.. ²EmGk.³..Edlmann&yfa. . ²]Bukcakecj³..nig²mþaycakecj³ .. >...ebItamn¥¼...KWbBa¢akBI
tYnaTI Ca]BukmþayrbsbuK:lEdlkMBugEt.. ²eFVIdMeNIreTAmux³ .. >...Baküfa..lUkEkv...KWmann&yfa.²kUnEkv.
46 CMBUk TI .2
.(¦kUn d¾éf ø føa).³.ánCaehAnaKnUvBaküBIrmaten¼...BIeRBa¼fakUnRbúsnwgRtÚvátbg... ¦cak ecj BIRKÜsar
ehIy BIeRBa¼karsagpñÜsrbskUnRbúsen¼nwgpþlbuNükusl...(PasaálI.. ehAfa buBaØ/...PasaéfPaK xag
eCIg .. nigPasasþg´darrbs´éfehAfa...b‘un)...dl´]Bukmþay rbs´xøÜn..>...buNükuslEdl«TÞisdl´]Buk
mþay en¼...mantémøminGackatéføán eLIy..>(19)...lUkEkv...minRtwmEtman n&yfaCa. ²kUnd¾éføføa.³ sRmab
mata bita b¨ueNÑa¼eT EfmTaMgCa .. ²kulbuRtEdledIrtamKnøgsasna³ .. eTotpg..>. ..Ekv...k¾mann&ymü¨ag
eTot fa .. rtn.(vtSú)...CaBakükatcMeBa¼RB¼BuT§sasna...EdlBwgBakelIRB¼rtnRt&y..KWRB¼BuT§ ... RB¼Fm’ .(Bakü
eRbón RbedA rbs´RB¼BuT§).nigRB¼sgÇ .. >(20)
enAéf¶munBiFIbMbYscabepþIm..ekμgRbús..¦yuvCnEdlCasamIxøÜnkñúgBiFIbMbYs.. (lUkEkv).. RtÚv ekar sk
Camun sin..>... ánCaeFVIdUecñ¼...BIeRBa¼edIm,I[naKeRtómxøÜndakkaycitþcUleTArsenAkñúgCIvPaBsgÇ. Edl
smaCik sgÇTaMgGs´tRmÚv[ekarsk´..y¨agehacNas´mYyExmþg.. >.. .xJúMyl´ RsbCa mYy KMnit rbs´. tam
eboh _ ( 21)...Edlyl´fa...sk´EdleK ekarena¼KWbgHajBI. ²nimitþrUbén karl¼ bg´CIvit kamKuN rbs´
burs³..>(22) ...karekarskCa sBaØasm:alkar cabepþImBiFIbuNübMbYsnaK..EdldUcKñanwgBiFIkatcugGg:Cat
burs ...EdlCasBaØasm:al´karcab´epþImBiFIbuNüqøgv&y..enAkñúgsg:mGa®hVikmYycMnYn.. >...BiFITaMgBIr en¼
pþl´ nUvsBaØa...(EdlsMxan´ena¼cMeBa¼samIxøÜnEtmþg)..énkarpþac´ecjBIv&ykumarPaB...EdlminTan´dwgxøÜn
Ég c,as RákdfaCaePTburs...ehIycabepþImylxøÜnÉgánfaCa ePTburseBjlkçN£.. >...BiFIkatGg:Cat
burs. .. KWCakarpøasbþÚrCaGlC¢IenAelIrUbragkay pÞal... Edl CakarbgHaj [eXIj BIkar pøasbþÚr Ca Gcié®nþy_
rbs´ samIxøÜnenAkñúgsg:mGa®hVik ena¼..EtcMENkkarekarsk´.. .KWRKan´EtCakarpøas´bþÚrbeNþa¼ Gasnñ Et
b¨ueNÑa¼.. > ..karekarsk´mYyExmþgen¼..CanimitþrUbénkartaMgcitþCafμIeLIgvij..edIm,IRbtibtþiFm’vin&yrbs´
sgÇ..> ...kalNask´du¼eLIgvij..mann&yfakamtNHaGacekIteLIgvijEdr .. >
samIxøÜnEdlRtÚvbYs..minRtwmEtpøas´bþÚrtamry£karekarsk´b¨ueNÑa¼eT...EtEfm TaMg RtÚv án pøas´
bþÚr .tamry£semøókbMBak´EdlnaKesøókenAmunéf¶buNübMbYs..(CYnkal esøókEt Bak´kNþal éf¶.CYnkal
esøók rhUtdl´BIréf¶).. >....TUTaMgRbeTskan´RB¼BuT§ sasnaenAGasIuGaeKñy_....semøókbMBak´rbs´naKman
lkçN£ epßgKñaBIsemøókbMBak´... Edl EtgesøókCaFmμta.. nigepßgKñaBIs,g´cIBrrbs´RB¼sg,..>...enAéf
PaK xageCIg...lUk EkvesøókBaksemøókbMBakEbøk.EdlGacniyayánfaCakarrM\keTAdlsemøók bMBak
rbsRB¼Gg:m©assiT§tS.munRKaEdlRB¼Gg:yagecjEsVgrkkarRtasdwg.. >...enA. Emsaerog ..lUkEkv esøók
sMBt´ sURt..Bak´Gavrbs´RsI..lmðedayp;aPJIy¨agRss´eqIt qay... nigBak´QñÜtk,al. .RBmTaMgBak´eRKÓg
Glg;ar eRsacxøÜn ..EdlCaFmμtaeRKÓgtub EtgkayTaMgGs´en¼ánmkBImþay.. >...RbsinebIeRbóbeFob
CamYynwgsemøókbMBakmnusß RbúsFmμta..EdlmandUcCa.GavexμA.. . nigexaeCIgEvgexμA.. ¦kEnßg Rkvat ceg;¼
ena¼... semøókbMBak´rbs´naKmanlkçN£CasemøókbMBak´RsI... >. lkçNsm,tþiTaMgGs´en¼... KW bgHaj tam
ry£ kar tubEtgnUveRKÓgEtgkayrbs®sþI.. > .RbEhleKGacbkRsayánfakartubEtgkay Ebben¼ ...Ca
kar pøasbþÚrnaK[eTACamnusßexÞIy.munnwgkøayeTACa smaCikrbssgÇEdl minmanePT..>... GIulIyad ...án
esñIfa .½.. ²karpøasbþÚrnaK[ eTACa®sþItamry£BiFI..minfaedaykaresøóksemøókbMBakrbs®sþI.. ¦eday kar
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 47
kat Es,k lig:³ .enAkñúgsg:mdéT eTotsuT§Etqøú¼bBa©aMg[eXIjBIkarxitxM.(edaymindwgxøÜn). ²edIm,I [ TTYl
án mk vijnUvsPaBbrisuT§pUrpg´...EdlmanBIkMeNIt³ ...EdlbgHaj enAkñúg sPaB CaRsIBak´ kNþal .. . nig
Rbús Bak kNþalen¼.. >(23)...eTa¼bICakarbkRsayen¼..min TTYlánkarKaMRTk¾eday...k¾va Ca kar Bit Nas
Edl fa... kartubEtg kay rbs´naK sRmab´ BiFIbuNü bMbYsP¢ab´CamYynwgkarekarsk´.beg;ItnUv rUb PaBmYy
Edl manGtþsBaØaNePT minc,as´las´.. >
enA.. ²éf¶cUlerag³.. (va¨n´eham)...Caéf¶EdlekμgRbús.. ¦yuvCnena¼køayCa..lUkEkv .. KWRtÚv pþac´xøÜn
ecj BIsg:m RKhsS...edIm,IeTArsenAkñúgsg:msgÇ.. >(24).. BiFIenAéf¶cUlerag EdleFVIenAéfPaK xageCIg
...(ehIy Rsedog KñanwgBiFIbuNüEdlEtgeFVIenAkñúgsg:m BuT§sasnadéTeTotenAGasIuGaeKñy_Edr)...KW
CakarrM\k eLIg v ij nUverOgr¨avrbs´RB¼BuT§... Edlsuxcitþl¼bg´CIvPaBkñúgpøÚvelakiy ...edIm,IEsVg rkkar
Rtas´dwg..>.. RB¼Gg: m©as´siT§tS..(CaGñkEdlnwgRtas´dwgCaRB¼BuT§)... RtÚvbIác´rkßaenAkñúgvimand¾FMs;wmés;
rbsRB¼bita..>.. enA xN£eBlEdlRB¼Gg:GacnwgeRCIsykkaresayraCüCaesþccRkBtþi... (cRkval)eTA
ehIy ena¼... Rsab´ Et RTg´ áneQVgyl´nUvesckþITukçevTna...EdlrEmgekItcMeBa¼mnusß RKb´rUb bnÞab´BI
RB¼Gg;: Tt eXIj mnusß cas Cra ...mnusßQW... nigsaksB..>...cugeRkayeK RB¼Gg: ánTteXIjbBVCit ...RTgk¾
seRmc RB¼T&y l¼bg CIvPaB pøÚvelakiy...edIm,I EsVgrkpøÚvrMeda¼cakputTukçTaMgen¼...> ...erOgrav énkaryag
sagpñÜs en¼ án erob rab´BIRB¼ Gg:m©as´siT§ tSyagecjBIRB¼raCvaMgenAyb´mYy...enAeRkayeBlcb´ BiFI
Cbelog d¾ GFikGFm mYy.. >. ..enAybena¼.. .RB¼Gg:ányagcakecalmehsIEdlkMBugpÞMCa mYyRB¼raCbuRt.
Edl e TIbnwgRbsUt RBm TaMgRsIsñMEdlkMBugedklglkyags;bs;l... (Quten¼CaTIeBj niymrbs Cag
KMnUr EdlKUr enAtam vtþ)...RB¼Gg:lYcyagedays¶ateTArkes¼ eQμa¼kNæk.EdlkMBugrgcaM.. >... RB¼Gg:Kg
elI es¼ kNæke ha¼ qøg katsÞwg...ehIyQbenA eRtIymçagRbbmatsÞwg.Ca kEnøgEdl RB¼Gg:kat RB¼eksa
ehIy bþÚr RB¼B®sþ eTA Cas,g cIBryag samBaØrbsbBVCitvij.. >...bnÞabmk.RB¼Gg:kanáRtyagecjEsVg
rk meFüaáy ykC&y Cmñ¼elItNHad¾elIslubenAkñúgelakiyen¼..>...mnusßRbúsRKb´rUb.(RbéBNIen¼
kan´Et minc,as´ cMeBa¼ ®sIþ). ..manlT§PaBbeBa©jnUvqnÞ£dUcCaRB¼siT§tSEdr..edayl¼ bg´CIvPaBkñúgpøÚv
elakiy. ..ehIy ecj EsVg rkpøÚvEdlnwgnaMeTArkkarseRmcánniBVan.. >
edaykartubEtgkayy¨aglðeqIten¼...lUkEkvkøayeTACaRB¼Gg:m©as´siT§tS..>...kñúgnamCaRB¼Gg:
m©as. KW min GnuBaØat[naKCandIedaypÞalnwgRB¼áTeT.. >...kñúgéf¶ena¼.. enAeBlnaK eFVIdMeNIrpøÚv q¶ay. naK
RtÚv Ci¼e lIes¼...(EdlsnμtfaCaes¼kNæk)... RbsinebI...minmanes¼EmnETneT...eKeRbIkg´...¦Ci¼elIxñg
mnusß ... ¦ Ci¼elIrfynþGt´ dMbUl..>...enAeBlEdlxJúMcu¼eTAeFVIGeg;tBiFIbuNüenA. Emsaerog ...eKeRb IreT¼
ruj Edl x©I mk BImnÞIr eBTükñúgRsúken¼mkCMnYs...>..enAraRtImunéf¶erobcMBiFIbuNü..eKerobcMBiFICbelogyag
KRKwk KeRKg ...manmHÚbGahar . ePsC¢£...nigEl,gkmßanþnanaeTAtamlT§PaBrbs´ ]BukmþaynaK...nig Gñk
«btSmÖ..> .. BiFI Cb´elogen¼CakarrM\kdl´BiFICb´elog...EdlerobcMsRmab´RB¼siT§tSenARB¼raCvaMg ...kñúg
raRtI Edl RB¼Gg: yag ecjsagpñÜs..>.
enAéf¶cUlerag...eKánEhnaKCuMvijPUmiEdlnaKrsenA...edaymanGñkáMgkøs[naK...edIm,I bgHaj
48 CMBUk TI .2
BI zan£ raCvgßrbs´naKnaéf¶ena¼..>... k,ÜndEgHeFVIdMeNIr BIkEnøg mYy eTA kEnøgmY y eTot ...edIm,I [naK suM
GP&y eTas BIjatimitþCitxag...nUvTegVIectnakþI... ¦Gectna kþIEdlxøÜnánRbRBwtþkalenACaRKhsS.. edIm,I
kMu[ man esckþImnÞilesAhμgditCab´KuN Fm’d¾«tþúg:«tþmrbs´naK..>... eBlbYsCa sgÇehIy ena¼...eTa¼ bI
cg suM[ e KGP&yeTas nUvesckþIRbmafemIlgayTaMgLay.. .EdlxøÜnRbRBwtþcMeBa¼GñkdéT...KWminGac eFVIán
dUc kal enACaRKhsSeLIy..>...dUckñúgkrNIBiFIbuNübMbYsnaKeFVIyaghμtctbMput.. .EdlxJúMáncu¼eTA Rsav
RCavenAEmsaerog...naKbIGg:áncUleTAsuMkarGP&yeTasBIecAGFikarvtþkñúgPUmirbseK...KWCakEnøg Edl
BYkeKFøabánRbRBwtþnUvGMeBIepß[email protected]þan...suMxmaeTasBIcasRBwT§acarü
nig eTAeKarBTIsk;ar£Gñktam©asPUmi.. >... enAkñúgskmμPaBTaMgGs... EdlCanimitþrUbénkarcakecjBICIvPaB
kñúg pøÚv elakiy en¼...naKánpßar P¢ab xøÜneKCamYymnusß[email protected]:m[rwgmaM.. .ehIy
sg:m ena¼ehIyEdlnaK nwg mk rs enA eBlEdl...(ehIyRbsinebI)...naKlacaksikçabT.. >... sg:men¼. ..KW
suT§ Et burs...CakEsþgecAGFikarvtþKWCaRbús...casRBwT§acarük¾CaRbús... ehIyPaK eRcIn én jati snþan Edl
naK eTAsuMGP&yeTassuT§EtRbús.. >...Gñktam©as´PUmiGacCaRbús... ¦k¾minEmn .Et Gacarü Edl eFVIkic© edIm,I
TakTg naK.. nigGñktam©asPUmi KWCaRbús..>..dUecñ¼...RBwtþikarN_enAéf¶cUlerag...man naTI pþacnaK ecjBI sg:m
kumarPaB ehIyminRtwm Eteq<a¼eTArk sg:msasna bueNÑa¼eT ..EfmTaMg eq<a¼eTA rk sg:m Edl RKbRKg eday
burs CaTIEdlnaKsnμtnUvyuvv&yrbs´xøÜn.. > ..
edIm,Il¼bgecalnUvcMNg elakiy TaMgLay...EdlxøÜnFøabqøgkatkñúgv&ykumar PaB.. .naK caMác RtÚv
Qb´ man TMnak´TMngCamYynwg mþay rbs´ xøÜn.. >...b¨uEnþnaKminEmnkat´ pþac´TMnak´TMngBImatarbs´xøÜn... dUc
eTAnwg RbéBNI rbs Gñkqøgv&y enA kñúg sg:m Ga®hVik...nigjÚh:InaáneFVIeLIy.. >...eTa¼bIyagNak¾eday...BiFI
bMbYs pþl Ca meFüaáy mYy kñúg kar TMnak TMngrvagmþay.. nigkUnRbús EdlbgHajtamry£KuNtémø én RB¼BuT§
sasna d¾Bisidæ. ehIykñúg eBl Et mYyena¼...Gac[kUnRbúsena¼m©as´karelIxøÜnÉgán...kñúgnamCamnusß
eBjv&y..>
kic©BiFIEdláneBalmken¼...CaFmμtaRárB§eLIgdMbUgenApÞ¼...naybéf¶cUleragena¼.. >. ..enAkñúg BiFI
en ¼ Gacarü...(PasaéfPaKxageCIgehAfa...Gacan...EdlkøayBI PasaálI... nigsM®s;wtfa. ..Gacarü ...man n&y
fa .. ²RKÚ³...ánsURtehA...xVan...²RBlwg³..rbs naK.. >...xVan... (RBlwg)... RtÚván eKsURtehA enAkñúg{kas én
BiFI epßg@ mandUcCa...BiFIerob kar. ..BiFIeLIgpÞ¼fμI ..karpøas´mkkan´PUmikrfμICaedIm...BiessenAeBlEdl
RBlwgTTYlrgnUvPaBtksøút...EdlCaehtuCMruj[RBlwgcakecjBIxøÜn...ehIybg;[buK:lena¼gay TTYl
rgCMgWtm;at´epß[email protected]þIsøab.. > .
enAkñúgEpñkmYyénkarsURtehARBlwgrbs´naK...EdlxJúMánkt´Rtaena¼KW...elak GacarüsURttam
rebob GñkRsúkEdlrsenAéfPaKxageCIg...edayerobrabBIkarEdlkUnmkcabkMeNItkñúgépÞmþay...nigkar
RbsUtrbs´Tarkena¼.. >...bnÞab´mk...Gacarüerobrab´BI. matabita...CaBiessmataEdlciBa©wmbIác´kUntaMg
BIenACaTark.. >...n&yesckþIénkarsURt . ehARBlwgdUcmansRmgbnþicen¼.½.
enAeBlcUldMeNk...mþayEtgEtlYgGñk[edkedaykareRcógbMeB..>...mþay RBÜyxøac .kUnrgar...mþay
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 49
ármÖxøacmanvijaN«bRTBcéRgmkyayIkUn...dUecñ¼mþayán. erobáyRsI... RBmTaMg møÚsøa. ..ehIy [
]Buk niyay bYgsYgfa.½...RBlwgTaMgLayeGIy.sUm kuMmkbnøac[TarkyM...sUmcakecj[q¶ayeTAkuM enA
TIen¼>...enAeBl]BukbYgsYgcb ehIy...mþaybIkUnenAkñúgéd... ehIynaMkUnsMNBVcitþ.. .(lUkEkv).. rbs
nag eTAdak´[ edk.>(25)
elakGacarübnþBN’naBIbuNükusl...nigKuNFm’rbs´naK...EdlbNþal[naKsRmccitþl¼bg´
ecal CIvPaBkñúgelakiy...EdlFøab´EtBwgEpðkelImatabitaena¼.. >...enA eBlbnÞab´mkeTotena¼...Gacarü
TUnμan dl´naKGMBIkielskñúgelakiy...EdlnaKRtÚvEt yl´.dwg..enAeBlcUleTArs´enAkñúgCIvPaB sgÇ
ena¼ fa.½. RsIRkmuM.. (EdlTakTgTaMgLayRtÚvEtevorcak)...®sþIEdlmanzan£x<gx<s ..(CaGñk «btSmÖdlsgÇ).
nig cas´RBwT§acarü.GñkTaMgGm,alm¨anen¼...eTa¼bIminsmnwgykeFVICamitþsñiT§sñalCamYyRB¼sgÇk¾ BYk eK
Ca GñkEdlyuvCnTaMgLaysgÇwmfanwgánesBKbCamYy...enAkñúgsg:melakiy . Edr..>... cugeRkay. ..Gacarü
bBa©b´ edaykarENnaMBIrebobdEgHGmdMeNIrnaKeTAkan´vtþ... EdlCakEnøgbMbYsnaK.. >...k,ÜndEgHRbkb
eday PaBsb,ayrIkray...EdlcUlrYmeday RkúmyuvCn...nigCaBiessRkúmyuvtI...Edlmanp;aQUklmð
enA el Isk...ánrayKñaBas eBjkñúgk,ÜndEgH...RBmTaMgsmøksmøwgdakBYkkMela¼@..> ...eXIjTidæPaB Ebb
en¼. ..Gacarü niyaycMGn´elgfa...RkmuMTaMgLayKg´EtánbursEdlbYsena¼CasVamIminxaneT...eRBa¼ eK
eBj kMela¼ehIy..>...BiFIehARBlwgGacCakarcab´epþIménBiFIbMbYsnaK...eRBa¼BiFIen¼ ánRbmUlpþúMnUvxøwm
sar£sMxan´@.EdlnwgeXIjeFVIlmðitEfmeTot...enAkñúgkic©epßg@eTot énBiFIbuNü.kñúgena¼mandUcCa.½
katBV kic© TaMgLayEdlnaKRtÚvbMeBjcMeBa¼Gñkman KuN...BiesscMeBa¼mata EdlánciBa©wmbIác´rkßa
rhUt dl ´ kUn Gac..²eFVIdMeNIreTAmux.³ ..(bBVC¢a)..kamkielsTaMgLay...CaBiesskamKuNEdlsgÇTaMg
Lay RtÚvevor cak... RbsinCaándak´kayRbtibtþitamFm’vin&y...EdlRB¼BuT§áneRbónRbedAcMeBa¼sav&k
rbs´ RTg´ ..ehIy nwg karTTYlánnUvlkçNsm,tþiCaburs.. ²eBjv&y³..(TuM)..kñúgkal .EdlánbYsCa sgÇ
mYy ry£ eBlen¼..>
PaBCabursRtÚvpøas´bþÚrtamry£BiFIbMbYs....enAkñúgéf¶buNübMbYs...naKCi¼enAelIyanCMni¼EdlsnμtfaCaes¼kNæk...ehIy dEgHBIeKhdæanrbs´xøÜn
sMedA eTAkEnøgbMbYs..>...tamFmμta...BiFIbMbYsennKWRárB§enA kñúgbnÞbtm;lRB¼BuT§rUb...¦bnÞbbMbYsrbs
vtþ..> ...cMENkkarbMbYsPikçúvij...RtÚvEteFVIenA kñúgkEnøgBisidæmYy...KWkñúgsMNg...(PasaéfPaKxageCIg...nig
Pasa sþg´darrbs´éfehAfa...bUt...EdlkøaymkBIPasaálIehAfa.. «eásf)... Edldac´ ecj BI sMNg´
déTeTotenAkñúgvtþedaysIma...(PasaálIehAfa...²sIma³ ...PasaéfPaKx ag eCIg ...nig Pasa sþg´da rbs´
éfehAfa...esma)..>(26)...CaFmμta enAéfPaKxageCIg... eKham®sþImin[cUl TIkEnøgbMbYs ...(RB¼vihar)ena¼
eT..> ...eTa¼bIyagNaenAEmsaerog.emKNRsúkEdlCa erOy@cUlrYmCaGFibtIkñúg BiFIbMbYs ena¼... GnuBaØat
[ mþay..nigcas´TuMEdlCasac´jati rbs´naKGg:úyCitmat´TVarRB¼vihar..>... bRmam Edl ham min [ ®sþIcUl
eTATIbMbYsena¼...KWminmanEcgenAkñúgbTbBaØtþirbs´RB¼BuT§sasnaeT...ehIyenAéfPaK kNþal k¾ min
50 CMBUk TI .2
Rbkan´ykeKalkarN_en¼Edr... >...bTbBaØØtþien¼KWrkßaCab´mkCamYyKMnitepßgeTotrbs´RB¼BuT § sasna
Edl fa...®sþIKWCaeRKÓgmnÞilesAhμgdl´PaBbrisuT§énFm’vin&yrbs´sgÇ..>.... RB¼vihar Ca kEnøg d¾ sMxan´
sRmab´ R B¼sgÇRbCuMRbwkßaFm’rYmKña...nigCakEnøgsRmab´bMbYs smaCikfμIcUlkñúgKN£sgÇ... > ...RKhsS
TaMgGs´ ...Ca Biess®sþIKμantYnaTIsasnasMxanenAkñúgRB¼viharen¼eT..> ..
enAeBlcUleTAdlxagkñúg vihar naK RtÚvGg:úyEbrxñgdakRkúmRKÜsar ..nigjatimit þ déT eTot ...Edl
án dEgH xøÜnmkkan´TIen¼ ...ehIynaKRtÚv Ebr mux eTArkRB¼sgÇEdl nwgeFVIBiFIbMbYsnaK[eTACasgÇ..>
Rbsin ebInaKRtÚvbYsCaPikçú...RB¼sgÇ Edl RtÚvbMbYs.. RtÚvman Kñayag ticcMnYn..5..Gg:..>...enAéfPaKxag eCIg
BiFIbMbYstamEbbEpnen¼RtÚvman RB¼sgÇ y¨ag tic ..10..Gg:.. >...RbsinebIbYsCaennvij...manRB¼sgÇEt
mYy Gg:Kt´ Edlmanzan£. CaRB¼efra.. .¦RB¼sgÇ Edl man v&ycas´vsßa... Edlá n bYs CasgÇ ry£ eBl
10..qñaM..> ...bu¨Enþ RB¼sgÇdéTeTotk¾RtÚvmanvtþman Edr..> ..
kic©kardMbUg EdlnaK RtÚveFVIenA eBlcUl eTA kan´TI kEnøg bMbYsena¼...KWRtÚvbþÚr. semøók bMBak´ RB¼Gg :
m©as´ ecj. .ehIyesøóksMBt´sCMnYsvij..>.. .sRmab´éf PaK xag eCIg...k¾dUcCasg:mGñkkan´RB¼BuT§sasna
efrvaT déTeTotEdr...sMBt´sena¼KWtMNag[PaB brisuT§ Edl kñúg n&yBuT§sasna bBa¢ak´BI esckþI Gt´Fμt´
min beNþayxøÜn[lglkeTAkñúg raK£...CaBiesskaresB kam.. > ...cMeBa¼naK...karesøókBaksKWsRmabEt
mYy ry£ eBlxøI.. bueNÑa¼EtcMENkBuT§sasnikxø¼... Biess ®sþI TaMg LayEdlbYsCadUnCI..(PasaéfPaK xag
eCIg ehAfa...EmCI ...Pasa sþg´da rbs´ éfehA fa...EmQI). RtÚv bYs edayesøóksemøókbMBak´. BN’s rhUt
(PasaéfPaKxageCIg. ..nigPasa sþgdarbs éfehAfa... b‘Ytxav)eTa¼ bIbYs EtmYyry£eBlxøI...¦bYsGsmYy
CIvitk¾eday.. >...karesøóksen¼bgHajfa...dUnCIán.. RbtibtþinUv tMNm d¾twgrwug..>..semøó k bMBak BN’s rbs
naK... GaceRbóbeTAnwgPaBGaRkat kay.. .(CYnkal bgHaj yag c,as edaykarlabfñaMBN’senAelI Es,k)
rbsekμgRbús Ga®hVik... bnÞab BIBYkeK án qøgkat RckTVar rbs bnÞb qøgv&y..> ...krNITaMgBIrxagelIen¼..KWCa
kar lb´bMát´ecalnUvGtþsBaØaNxageRkATaMgLayNa ...Edl TTYl án BIsg:mmun...>. .sSitkñúgsPaB
GaRkat kayEdlRtÚvruMB&T§edaysMBt´BN’s...naKk¾ánmkQr enA cMeBa¼ RB¼sgÇEdlnwgbMbYsxøÜn.. >
enAEmsaerog...xJúMseg;teXIjfa...eBlnaKmkdl´..naKRbeKnRKÚ«bCÄay_nUv dUgx©IEdlmaneca¼
Rbehag ...ehIydak´eTonenAxagkñúgRbehagena¼.. >..T&yvtSúdUc@KñaCa eRcInRtÚvRbeKnenAkñúgkic©Cabnþ
bnÞab´..>.. karBicarNarbs´xJúMdMbUg...kñúgkarbkRsayeTon enAxagkñúg dUgen¼.. .KWemIl eTA dUcCa kar rYmePT
Edl naK snüa fa nwgl¼bg´...(y¨agehac Nas´CabeNþa¼Gasnñ)... enAeBlcUlbYsCasgÇ.. >...b¨uEnþ...xJúMmin
GacrkeXIj ehtupl edIm déTeTot...¦ehtupledIm,IP¢ab´ nimitþrUben¼eTAnwgnimitþrUbepßgeTot...edIm,ICa
meFüaáy kñúgkarKaMRTkarbkRsayrbs´xJúMxagelIen¼.. >....GñkRsúkéfPaKxageCIg...nigBuT§sasnik enA
tMbn GasIuGaeKñy_ ....ylfadUgtMNag[PaBbrisuT§...BIeRBa¼TwkdUgEdlenAxagkñúgmin Edl b¼BalnUv PaB
mnÞil xag eRkA. ..muneBlEdleKBu¼va.. >...GñkRsúkRáb´xJúMfa...enAkñúgBiFI .. buNüsB.. .eKyk TwkdUg eTA lag
mux [sB. edIm,I [buK:lEdlsøabena¼cabkMeNIteLIg.. vijRbkbedayPaBbrisuT§dUcTwkdUgena¼.. >...cMENk
eTon vij...bgHajy¨agc,as´enAkñúg . Km<IrBuT§sasnad¾l,Il,ajfa... CaesckþIeRbóbeFobcMeBa¼TMnak´TMng
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 51
CIvit kñúgCatien¼eTA nwgCatieRkay... >...edayeyaleTAelIn&yTaMgen¼...}LÚven¼xJúMbkRsayeTonenA kñúg
dUgen¼fa...CanimitþrUbénesckþIsøab´...nigkarcab´kMeNIteLIgvij.. >...buK:lEdlánbYsCa ..sgÇán søab´
kñúg namCamnusßEdlmanePT...ehIyáncabkMeNIteLIgvijCamnusß EdlminmanePT...>...GñkEdlán
bYsCasgÇ..ánbEnSmnUvbuNükusld¾elIslub. ..EdlpþlCaRbeyaCn_enAeBlbuK:lena¼søab...nigcab
kMeNIt eLIgvij..> .
bnÞab´BIRbeKneTonenAkñúgdUgena¼rYc...naKánsURtCaPasaálInUvsMeNI sUmxøÜncUlbYs Ca
sgÇ..>(27) .. bnÞabmk...naKk¾RbeKns,gcIBrrbsxøÜneTA[RKÚ«bCÄay_.. >.. eRkaymk...RKÚ«bCÄay_...enAkñúg
BiFI bMbYs naKenAEmsaerogEdlxJúMcu¼eTAGeg;t...án TUnμannaKCaPasaGñkRsúkéfPaKxageCIg...Tak´Tg
eTA nwg tYnaTIrbs´sgÇ.. >...bnÞab´BIkarTUnμanen¼rYc... RKÚ«bCÄay_ánRbKl´s,g´cIBr[mknaKvij...eday
dak´s,g´elIsμanaK (KWTak´knaK)..CanimitþrUb...rYceTIbRbKl´s,g´cIBrTaMgGs´[eTAnaK...>..naKánrMkil
xøÜn fyeRkayedayCg:g´...rhUtdl´ecjputRbEhlBak´kNþal...BITIRB¼sgÇKg´... eTIbnaK eRkakQr
ehIyedIreTAkanRCúgRB¼viharedIm,IbþÚrsemøókbMBak.. >...karbþÚrsMBtsedIm,I .. RKgs,gcIBrenAeBlena¼...KW
Gac snμt ánfacUlCasmaCiksgÇehIy...>...eRkayeBl RKg s,g´cIBrrYc ...sgÇ fμIena¼ RtLb´ eTA lut
Cg:genAcMeBa¼mux RKÚ«bCÄay_.. ¦RB¼sgÇGg: NaEdlCaGñkbeRgónsgÇfμIena¼.. >...bnÞabmk ...sgÇfμI ena¼sURt
Ca Pas aálI...edIm,Iyk RB¼rtnéRtCaTIBwgTIr\k... nigTTYlyksikçabT TaMg..10.. Edl enn RtÚ v RbNib&t..>
sgÇfμI . ena¼RtÚvsURtsikçabTTaMg..10.. CaPasaálItam RKÚ«bCÄay_..EdlsikçabTTaMg..10.ena¼man n&yfa.½
1-..RtÚvevorcaknUvkarsmøab´stVelakTaMgLay
2-... RtÚvevorcaknUvkarlYcRTBüGñkdéT
3-.. RtÚvevorcaknUvkaresBkam
4-... RtÚvevorcaknUvkarniyaykuhk
5-.. RtÚvevorcaknUvkaresBeRKÓgRsvwg
6-... RtÚvevorcaknUvkarbriePaKxuskalevla...(KWeRkaycgHanéf¶Rtg)
7-... RtÚvevorcaknUvkarraMeRcóg...emIlráM...sþabceRmóg .. nigeTATsßnaEl,g kmßanþepßg@
8-.. RtÚvevorcaknUvkarsðitsðagkayedayp;aPJIepß[email protected]ÓgRkGUb .. nigeRbgemßA
9-... RtÚvevorcaknUvkarsigelIERKx<s´...¦ERKFMTUlay
10-... RtÚvevorcaknUvkarTTYlykmasRák´...nigvtSúmantémøTaMgLay
karhat´eronsikçabTTaMg.. 10.. en¼...KWTuksRmab´eFVICamUldæanénvin&yrbs´sgÇ..>.. sikçabT TaMg..10
en¼ ekIt ecjBIbTbBaØtþiEdláneRbónRbedAGMBI..²«bsK:TaMgLay³.. EdlbBVCit RtÚv Bu¼Bar ykC&y Cmñ¼
elI... RbsinCabuK:lena¼cg´Qñ¼elITukç...(sikçabT..1.. dl´..4)... RBmTaMgcg´Qñ¼ nUvGMeBI TaMgLay Na Edl
Cab CMBaknwgCivitelakiy...(sikçabT..5..dl . 10)..>... vin&yTaMg.227 .EdlPikçú... (xusKña BIenn). ..RtÚv RbNib&t
ena¼... KWánbMEbkecjBIsikça.bTTaMg..10.en¼...(BiesssikçabT..1.. dl´. 4.). >. ...kar bEnSm vin&y TaMg en¼ ...KW
52 CMBUk TI .2
Tak´ TgnwgzananuRkmrvagsmaCikénKN£sgÇTaMgmUl.. >
mkdleBlEdlsikçabTTaMg.. 10...RtÚvRbKl[.. nigTTYlykrYcehIy.kic©TaMgLay kñúgBiFIbMbYs...KW
eFVIdUcKñaTaMgkarbMbYsennkþI...nigbMbYsPikçúkþI.. >...eRkayTTYlyksikçabT TaMg..10.. rYcehIy...BiFIbMbYs enn
RtÚv cbsBVRKb...> ...buEnþRbsinebInaKRtÚvbYsCaPikçú.naKRtÚvdkxøÜn ecjBIrgVg RB¼sgÇ KgmþgeTot .ehIy
eTA TTYl ykáRt...>... enAEmsaerog.PikçúEdleTIbnwgbYsena¼RtÚvTTYláRtBImþay.. >...b¨uEnþ...edaysar
mþay KWCa RsIehtuen¼Kat´min Gac RbeKnáRtedaypÞal´eTAkUnáneT..edaysar}LÚven¼.kUnena¼CaPikçú
ehIy k¾ Ca smaCik kñúgKN£sgÇeTot.GñkbYsRtÚvhamXatmin[b¼BalkayCamYy®sþIeLIy..>. ..mþayRtÚv
dak áRt enA elIRkNatBN’s...EdlRkalenAcMeBa¼muxPikçúena¼.. >... skmμPaBen¼KWbBa¢akfa...mþayElg
TTYl xus RtÚv kñúgkarciBa©wmbIácrkßakUneTotehIy.. > .. }LÚvkUnen¼.. .nwgRtÚv cBa©wm CIvit eday mnusß RKbrUb
(EtPaK eRcIn Ca®sþI)Edlnwgdak´cMNI .. GaharenAkñúgáRten¼.. >
eRkayTTYlánáRtehIy...PikçúrMkiledayCg:gmþgeTot...eTAKgenABImux RKÚ«bCÄay_...>...kñúg eBl
BiFI kMBugbnþedaymankarsURtFm’pgena¼...PikçúfμIena¼ánesñIsuM.. .²esckþITukcitþ³...ehIybnÞab´mk. ..eTIb
RKÚ«bCÄay_erobrab´eLIgvijBIlkçNsm,tþirbs´. PikçúfμIena¼ ...ehIy sY r rk esckþI CMTas´ NamYy... mun nwg
seRm c [Pikçúena¼cUleTAkñúgKN£ sgÇ.. >...enAeBl Kμan GñkCMTas ´eT...KW snμt fa yl´RBm ...ehIy eK k¾
seRmc [PikçúfμIena¼cUl CasmaCikKN£sgÇ.. >.
bnÞabBIBiFIbMbYscbsBVRKb...RKhsSTaMgGsRtÚvcakecjBIRB¼viharmuneK.. >...enA eBlenn ...¦Pikçú
fμI ecj mkxageRkA...jatimitþsacsaelahit...CaBiess®sþI.. nigmþay dakRákeTAkñúgfgyam... ¦áRt rbs
enn .. ¦PikçúfμIena¼.. >...karbric©aKTanTaMgen¼ BIeRBa¼ fa.. enn. .¦PikçúfμIena¼ . RBm TaMg sgÇ déT eTot KWCa .. ²ERs
buNü³.. >...muneBlbYs...ekμgRbús.. nigyuvCnena¼RtÚvkarCYy«btSmÖBIjatisnþan ...edIm,I[ CIvit rs Et }LÚv
en¼ jatimitþpþl´ .. kar«btSmÖdl´enn...¦Pikçú...edIm,I[sasnaánrugerOg.. >.
eKsgÇwmfa...sgÇGg:fμIen¼nwgsEmþgFm’eTsnabnÞabBIBiFIbMbYscbrYcral..>...RB¼ Gg:nwgmin eTsna
nUvFm’Edlmináneronena¼eT...KWRtÚvsURttamKm<Irsa®sþaburaN.. >...enA éfPaKxag eCIg sa®sþa Edl eK
niym bMput sRmab´[RB¼sgÇfμIefμageTsnaena¼...KW sa®sþaeQμa¼ ...Ganisug b‘Yt(28)..(Pasa álI ehAfa
bBVC¢anisgß)...mann&yfa..²kuslénkar bYs³..> ...Km<Iren¼manesckþIniTan..EdlerobrabBIbuNükusld¾
FMeFg Edl mataánTTYl edaysarEtGnuBaØat[kUnxøÜncUlbYs..>(29)...esckþIniTan ena¼k¾ án erobrab´
pg Edr BI plbuNüEdlennbnþbYsCaPikçú...EdlGac[Pikçúen¼eFVICas<ancmøgplbuNüeTA[]Buk rbs´
xøÜn..> ...en¼ bgHaj yagc,asBITMnakTMngrvagmþay... nigkUnRbús.. >...Km<Irena¼bBa¢aknUvGVI . EdlánekIteLIg
enA kñúg BiFI bMbYs ena¼fa..½. .kUnRbús.. ²eFVIdMeNIreTAmux³.Tukmata[enA pÞ¼.. ehIycUl eTArs´enA kñúgsg:m
sasna..> . .TegVI Ebb en¼KWmann&yfa...kUnRbúsánbMeBj. krNIykic©CakUn...edaysarán«TÞisnUv kusl
pl buNü dl´ Gñk manKuN...CaBiess cMeBa¼mata.. >
BiFIbuNübMbYsáncbsBVRKb...GmedaysMeLgsURtFm’.. >..jatimitþTaMgGsán bMEbkKña RtLb eTA
lMenA vijerog@xøÜn.. >...buEnþ...enn...¦PikçúfμIena¼RtÚvsñakenAvtþ...edIm,I cabepþIm CIvitfμI kñúg CIvPaB sgÇ..> ...}LÚv
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 53
e n¼ ... .enn...¦PikçúfμIena¼RtÚvcgCab´edayFm’vin&y TaMgLay...EdlbBaØtþcMeBa¼buK:lEdlánl¼bg´ecal
CIvPaB kñúgelakiy..>... tam RbéBNI rbsGñkRsúk enAEmsaerog ...nigRsúk déT eTot enA éfPaK xag eCIg en¼.
enn. ..¦ PikçúfμIena¼RtÚvXuMxøÜndac´BIeKkñúgbnÞb´eRkamviharry£eBlbIéf¶...bnÞab´BIéf¶bYsmk.. >...kñúg kMlug
eBlen¼...EdléfPaKxageCIgehAfa..²rsenAkñúgkmμ³.(yUkmμ)(30).enn...¦PikçúfμIena¼ RtÚveFVI smaFi... nig qan
Gahar EtmYyeBl...KWxusBIFmμtaEdlsgÇRtÚvGnuBaØat[qan´ánBIreBl..>. ..ry£eBl énkar Rbtibtþi d¾
twg rwug en¼...eKeCOfaedIm,IerobcMCIvitsmaCikfμIrbs sgÇ[ ec¼sRmb xøÜn eTAtam vin&y d¾twgrwug rbs sgÇ..>
eTa¼ bICasBVéf¶en¼...TMenomen¼ kRmmaneKRbtibtþik¾edayEtRbsinebImanenn ...¦PikçúfμIena¼ RtÚv Et RbNib&t
xøÜn tam k,Ünc,abburaN...EdlmanEcgkñúgvin&ybidk...en¼CavinysRmabbuK:lEdlánl¼bgCIvPaBkñúgpøÚv
elakiy.. >
karl¼bg´ecalpøÚvelakiy.. nigkareRsacRsg´elakiyelak...hUlt_..ánG¼Gagfa.²vin&y³..EdlsgÇRtÚvRbNib&t...KWmaneRcInCagkar RbtibtþinUvRkm sIlFm’
TUeTA.. >..
kñúgvin&ysgÇk¾manEcgGMBITsßn£énkaryl´dwgnUvcritlkçN£rbs´buK:lmñak´... tamry£ TegVI rbs´
buK:l ena¼.. >..Gacniyayánfa. sti...nigkarsmaFi..KWCMBak´sµúKsµaj enAkñúgkarRbtibtþivin&y..>.. kar
Rbtibtþivin&y...KWelIsBIkarEdlRtÚvevorcaknUvkarsmøab´.. karPUtkuhk ..karlYcbøn´...nigkaresBkam
ehIyec¼BicarNa eTA elIpøÚvelakiy..Ca buK:lEdlec¼eRCIs ykTsßn vis&y.. .nigkar RbemIl emIl
elak eyIgen¼ rbs RB¼ BuT §.. >. . TsßnviC¢aTaMgGsen¼ ehIyEdlRB¼BuT§yk mkeFVICaeKaledA sMxan kñúgkar
eRbón RbedA stV elak.>.(31)
karRbNib&tvin&yánCYypþl[buK:lena¼nUvTsßn£fμ[email protected]¼eFVI[xøÜnÉg PJakr\k Gacevorcakput BI
tNHa. ..EdlmkcgrwtxøÜn[lglkeTAkñúgpøÚvelakiy nwg Edl naMmknUv esckþITukç}tQbQr kñúgelak ena¼.. >
lT§plénesckþITukç...minEmnekItecjEtBIGMeBITaMgLayEdlbg;[mankarQW .. cabEpñk ragkay
nig pøÚvcitþbueNaѼeT...EfmTaMgekItecjBIesckþIrMxandlPaBrIkray . kñúg CIvit...RBmTaMgekItecjBIkar Ebk
ák BImnusß...¦vtSú...Edlmnusßánbeg;ItcMNg yagmaMen¼eLIg..> ..esckþI bgRáfña smÖar£ Edl eFVI[ man
PaB rIkrayEtmYyRKa .. esckþI b¨gRáfñavtSúGVIEdlmineTogTat´... RBmTaMg esckþIb¨g Ráfña elIGVIEdl [ pl
Ca esckþIQW. cabPø[email protected]¼ehIyEdlCaehtunaMeTArkesckþITukç.. >...edIm,IcakecjputBI BiPB én
valvdþsgßar..EdleBareBjedayesckþITukç...sav&krbs´RB¼BuT§yl´c,as´fa BYkeKRtÚvEtcakecj [
put BIRbPBéntNHa.. >...tNHaekItecjBIesckþIlemðóg...Edlpþl´ .. pl[ eTACa cMNg´ RbRBwtþ nUv... kiels
(Gáymux)..EdlekItBIePøIgraK£..(esckþIeRtk RtGal).elaP£..(esckþIelaPln´). eTas£..(esckþI eRkv
eRkaF)nigemah£..(esckþI yl´xus). . > . . dUcen¼.karbYsCasgÇkñúgBuT§sasnapþl´nUvmeFüaáyd¾man
RbsiT§PaB bMput dl´mnusß...kñúgkarlagCRm¼nUvesckþIlemðógTaMgGs´en¼ecjBIragkay.. >
54 CMBUk TI .2
meFüaáyena¼KμanGVIeRkABIvin&y...Edlbeg;IteTACa..10.. sikçabTsRmab´enn.. RbNib&t... nig..227
sikçabT ...(PasaálIehAfa...sikçabT ...PasaéfPaKxageCIg...nig Pasasþg´dar rbs´éf ehAfa ...sikçab‘ut )
sRmab Pikçú.. >(32)...sgÇGg:NaEdlelμIsnwg sikçabT... ¦vin&y en¼catTuk faman kMhus... (Pasa álI ehAfa
Gabtþi ...PasaéfPaKxag eCIg...nigPasasþgdarbséfehAfa...Gb‘t)(33).. Edlkar dakBin&y epßg@ KW kMNt
eday KN£sgÇ..>..karBin¥¼EckecjCabIkRmit.. ½
GabtþiEdlF¶n´¿¿¿.KWRtÚv[GñkRbRBwtþxuscakecjBICIvitCaPikçú...(mann&yfaRtÚv beNþj ecj BIvtþ)>
GabtþikRmitmFüm¿¿¿.KWRtÚv[GñkRbRBwtþxussñakenAkEnøghamXat mYy...edIm,Ie FVITukçeTas xøÜnÉg. .(edIm,I
kuM[ RbRBwtþxusmþgeTot).>..GabtþiRsal¿¿¿.KWRmÚv[ GñkRbRBwtþxussarPaBeTaskMhusenAcMeBa¼mux Pikçú
TaMg Lay .. nigRtÚvsURtnUvvin&yTaMg LayrbssgÇ...bnÞabmksgÇEdlRbRBwtþxusena¼nwgRtÚv elIkElg
eTasvij.>. (34)
manGabtþicMnYn.4.. RbePTEdleFVI[sgÇRtÚváraCik...(pßwk)...dUecñ¼RtÚvbgçM[cak ecjBIvtþ..> ...sgÇ
RtÚv eK pßwkena¼...RbsinebIsgÇena¼lYcesBkam...sUm,IEtCamYystVk¾. eday(35).R bsin ebIRB¼sgÇ ena¼
lYc smÖar£mantémø...ehIyRtÚvRksYgmansmtSkic©cab eF VIeTas tamGVIEdl án RbRBwtþ ...Rbsin ebIRB¼sgÇ
ena¼ smøabmnusß ...RbsinebIRB¼sgÇ ena¼kuhkedayGYtxøÜnfamanGanuPaBdUcRB¼Grht.. >...eTasáraCik
[email protected]ákdCa ekItecjBI.raK£ ..elaP£ ...eTas£. ..nigemah£.. > (36)... kñúg cMeNam GabtþiTaMg..4.en¼. GabtþiTI..1
KW karhammin[esBkam...CaGabtþiF¶n bMput.. >...GabtþiEdlekItecjBIkaresBkam...k¾rYm manenAkñúg Gabtþi..5
epßgeTot...Edlcat´TukkñúgcMeNamGabtþiEdlF¶n´bMput... EdltRmÚv [KN£sgÇ eFVICa Gñk kat´eTas
pg...nigCaGñkTTYlxusRtÚvelIkardakTNÐkmμpgEdr.. (dUcen¼eKehAfa ...sgÇaTiess ..man n&y fa ...kMhus
EdlmanvtþmansgÇenAxagedImpg. (GaTi)...nigenATIbBa©bpg..(ess)). >(37)..RB¼Gg:m©as vCirNanv erars
KW CasemþcRB¼ sgÇraCd¾man}T§iBlbMputrbséf...(suKtkñúgqñaM..1921)... ánsresr enA kñúg kMNt Rta rbs
´RB¼Gg:..sþIGMBIc,ab´Gb´rMfa...®sþIKWCa . .²mUlehtusMxan´énsgÇaTiess³(38)..EdlCa Gabtþi F¶n´ bMput kRmit
TI..2..>
RKhsSPaKeRcInKitfa...RB¼sgÇCaePTmYyd¾brisuT§...KWCalkçNsm,tþiBiess bMput rbs´ buK:l
TaMgLay EdlcUlbYsCasgÇ..>...eTa¼CasgÇmYycMnYntUcRtÚveKbeNþjecjBIvtþ... cMeBa¼kMhusmkBIkar
rYm ePT k¾eday...k¾PaBbraC&yrbs´bursPaKeRcInkñúgkarhamXat´xøÜnÉgmin[esBkam ...KWCaehtu pl
sMxan´ bMputEdlbursminGacbYsCasgÇ ánrhUt.. >...b¨uEnþ...karswklacaksikçabT...eRBa¼sgÇena¼min
Gac GtRTaM kñúgkarrYmePTán.KWxusBIáraCik..(karcabpßwk).. >... pÞúyeTAvij... burs EdlbYs Caenn... ¦PikçúmYy
ry£ eBl.. (karRbesIrbMputena¼...y¨agehacNas´eBlcUlvsßa Edlmanry£eBl.. 3. Ex)...ehIykñúgkM-
lug eBl bYsena¼ánRbNib&tFm’vin&yyagx¢abx¢Ün...enn...¦Pikçúena¼nwgTTYlánkar eKarBsresIrBIm-
nusßkñúg Rsúk xøÜn .enAeBlswkmkvij.. >
yuvCnEdláncMNayeBlevlamYyry£bYsCasgÇena¼...eKcat´TukfaCamnusß EdlRkmuM@cg´
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 55
erob kar CamYyCagyuvCnEdlBuMFøab´bYsCaenn..¦Pikçú.. >..b¨uEnþeKk¾min kMNt´.. dac´xatfa...narIRtÚvEter-
obkar Ca mYy yuvCn EdlánbYseronena¼Edr...>...enATUTaMg RbeTséf...yuvCnEdlFøabbYsCasgÇ...RtÚvm-
nusß kñúg sg:m TTYls:altamry£gar.. EdlbgHajBIzan£BImun kalenAkñúgKN£sgÇ... >...enAéfPaKxageCIg
yuvCn Edl bYsCa enn...EtminbnþbYsCaPikçú...eKehAfa...eNat..(Baküen¼mann&yesμInwgéfPaKkNþal fa
eQog).. >...cMENkÉ.yuvCnEdlFøabbYsCaPikçú...eTa¼Føab...¦minFøabbYsCaennk¾eday...eK [ga rfa ...Nan
(esμI nwgPasaéfPaKkNþalfa...fit)..>...kñúgGtSbTrbs...emOrEmn...Edl sresrBIPUmimYyenAextþeQogér
enA éfPaKxageCIg..ánerobrabfa½.. ².tamBiteTAgar . en¼...va køay elIs BIgar Cakitþiys eTAeTot ...eRBa¼Gac
eRbI án cMeBa¼emdwknaMneyaáy ... nigRkúmRbwkßaPUmiesÞIrEtTaMgGs´...EdlFøab´rs´enA... nigbeRmIenA kñúg
vtþ³.>(39)...esckþIGeg;t rbs...emOrEmn... RsedogKñanwg esckþI Geg;t rbs...XIgsIull_...Edlán eFVIkar
RsavRCav enAkñúgPUmimYyCitextþeQogém¨...án[dwgfa½... y¨agehacNas´...70% .. énemPUmi... Føab´ bYs Ca
enn ...¦Pikçúánmþg...cMnYnPaKryen¼x<s´CagbursFmμtakñúgPUmicMnYnBIrdg..> (40)
munTsvtßqñaM.. 1930...TIkEnøgEdlGacpþlkarGbrMKWvtþ.. >...karGbrMenAtamvtþ Garam KWsRmab sisß
Edl bYs Caenn... ¦GñkEdlbRmúgbYsCaenn...ehIynigGñkEdlGac bYsCaPikçúeronFm’.. >...elIsBIen ¼ eTA
eTot...kUnsisßvtþeKeronGanGkßr...dUcen¼BYkeK GacsURtFm’CaPasaálI...EdleRbIsRmab´BiFI buNü
epßg@ enAéfPaKxageCIg.. >...Rbsin ebI..ennena¼bnþbYsCaPikçú...eKGacGankanEtsÞat..dUcen¼eKGac sURt
sa®sþaPasaálI . EdlmanEcgGMBI. .. ²tYnaTIsMxan´@rbs´sgdz ..nig sa®sþa buraN Ca Pasa sRmay. Edl
Gac [RKhsSGacyl´ánBIFm’TaMgen¼.. >...cMeN¼dwgEdlTTYlánBIvtþGaram...KWkñúgeKal bMNg beRmI
[ sasna Et bueNÑa¼.Etk¾GacykeTAeRbIRáskñúgkargar GtSbTepßg@Tak Tgnwg eharasa®sþ evC¢sa®sþ
buraN ...mnþGaKmeFVIesñh_ ...k,Ünc,abRbéBNI.. nig sil,£RbCaRbiyepßg@.. >...yuvCnEdlRtÚvkar cMeN¼ dwg
sRmab eFVICaesμón.. . nigkic©kar epßg@enAkñúgrcnasm<n§rdæálmunsm&yTMenIb...(mun Tsvtßr_ 1890)..enA
éf PaKxageCIg KWTTYláncMeN¼dwgtamry£karGbrMenAtamvtþGaramen¼Ég.. >... niyay [ xøI cMeN¼ dwg TaMg
en¼ ... KWCatRmÚvkarsRmab´erobcMtYnaTI...tamEbbRbéBNIrbs´sg:méfPaKxageCIg.. >.. pay¨a. Gnu m¨an
r¨acafn...ánsresrBIRbéBNIrbs´GñkRsúkéfPaKkNþal...Edl RsedogKña nwg RbéBNI rbs´Gñk Rsúk
PaKxageCIgEdrena¼fa..²cMeN¼viC¢aGVIk¾eday...Edl RB¼sgÇáneronkñúgeBlenAbYs...nwgman Rbeya Cn _
enAkñúgkargarrenAeBleRkay³.. >(41)
rhUtdl´mankarbeg;ItRbB&n§Gb´rMsMxan´@CaeRcIn...karsikßaenAEtCakmμsiT§ipþac´ muxsRmab´Et
burs..>(42)...yuvCnEdlminec¼Gkßr...KWminmanlkçNsm,tþiBiess...dUc yuvCnEdlánTTYl kar sikßa
enA kñú g vtþ...kñúgkarRbkYtRbECgykzan£tYnaTIkñúgrgVg´kar garraC¢kar enAkñúgsg:m éfPaK xageCIg..> ...kar
Gnuvtþ nUv c,ab´sþIBIkarGb´rMedaybgçitbgçM ánbMpøajdl´témøénkarsikßarbs´burs.. >...kalTTYlcMeN¼
dwg tam ry£karGan...y&n. (sa®sþaburaNrbsGñkRsúkéfPaKxageCIg)...KWmanEtenAtamvtþGarambueNÑa¼..>
sBVéf¶ en¼...karsikßaEbben¼...esÞIrEtElgmantYnaTIsMxaneTAehIy...enAkñúgsg:méfPaKxag eCIg ...eday
sar kargar PaKeRcIn...eKRtÚvkarcMeN¼dwgtamlkçN£sþgdarrbsRbeTséf..KWkarsikßaenAkñúgsalardæ...>
56 CMBUk TI .2
karGbrMenAsalardæen¼...bg;[mankarb¼Tg:icyagxøaMg...dleBlevlaénkar cUlbYs enAtam vtþ..>
tam kal viPaKrbssalardæ...minGnuBaØat[sisßQbry£eBl ..3..ExkñúgrdUv cUl vsßa ena¼ eT..> .. dUc en¼.
ekμgRbús EdlkMBugsikßaenAtamsala...rvag. GayuRbEhl..7..qñaM. nig..13...¦.14qñaM...eKminGaccUl
bYstameBlevlaEdlCaTmøabdUcBI munáneT...(rdUvcUlvsßa).. >...Rbsin ebIeKcUl bYs.. .KWbYs án Etry£
eBl xøI...enAkñúgkMlug eBlQb´sRmakBIsalardæEtbueNÑa¼...¦bnÞabBIbBa©b´fñakTI..6.>(43)
karbeg;ItRbB&n§Gb´rMrbs´rdæaPiál...RtÚveKemIleXIjfaCamUlehtusMxan...eFVI[Føak´cu¼nUv TMenom
énkar cUlbYs...EdlCaEpñkmYyy¨agsMxan´enAkñúgsg:méf...nigkarFøak´ cu¼exßaynUvvin&y.. >...Psþútag én
karFøakcu¼en¼...KWmanenAkñúgtYrelx...EdlbgHajBIkarfy cu¼éncMnYnPikçú...ebIeFobeTAnwgcMnYnPaKry srub
rbs´yuvCn...KWfycu¼BI.. 6¿0% ..enA kñúgqñaM.. 1927..eTA...2¿3% ..enAkñúg qñaM..1970 ..ehIy cMENk enn vij. ..ebI
eFob eTA nwg cMnYnPaKrysrubrbs´ekμgRbús...KWfycu¼BI..3¿9% ..enAkñúgqñaM.. 1927...eTAdl´..1¿7% ..enA kñúg
qñaM..1970..>(44)...karFøakcu¼éncMnYnmnusßcUlbYs...KWminEmnsuT§EtmancMnYneRcIndUcKñaenARKbtMbn TU-
TaMg RbeTséfena¼eT.. >...enACnbTdacRsyalénPaK kNþal...nigPaK»sanRbeTséf...bursPaK eRcIn
enAEtylBIPaB«tþúg:«tþménkarcUlbYsCasgÇmYyry£kalxøIen¼.. >(45)...karFøakcu¼KYr[ktsm:alxøaMg
én cMnYnPaKryburs EdlcUlbYs..KWseg;teXIjmanenAtamRkúgnanaTUTaMgRbeTs.. >...enAtMbn´CnbT
én RbeTséfPaKxageCIg...k¾mankarFøakcu¼cMnYnGñkcUlbYspgEdr...en¼CalT§plpÞalén karb¼Tg:ic rvag
RbéBNIénkarcUlbYs...nigtRmÚvkarkñúgsm&ybc©úb,nñedIm,I[ekμgcUl eronenAsalardæ.. >
bc©úb,nñ...karFøak´cu¼éncMnYnGñkcUlbYskñúgsasnakñúgcMeNamyuvCnenARbeTs éf...qøú¼bBa©aMg[
eXIj BIdMeNIrvivtþkñúgsg:msIuvil..(minEmnsg:msasna)...EdlGacnaMeTA rkkar elcecj mknUv KMnit fμI
kñúg kar kMNt´GtþsBaØaNburs.. >...bu¨Enþ...sRmab´bc©úb,en¼ bursPaKeRcIn ...CaBiess burs enA tam CnbT
dac Rsyal ...enAEtTTYlánkaryldwg nUvPaBCaburs...tamry£kic©TaMgLayenAkñúgBiFIbuNü bMbYs naK
tamry£kareKarB RbNib&tceBa¼Fm’vin&ysgÇ...nigenAkñúgkrNIxø¼...EdlbursPaKeRcInswkBIpñÜs RtLb
eTArkCIvPaBRKÜsarvij... >. .bTBiesaF énkarsagpñÜs.pþlCaRbPBénkaryldwgnUv GtþsBaØaN burs Edl
manlkçN£BIrpÞúyKña..KWkarl¼bg´ecalsg:melakiy... nigkar cUlmkrsenAkñúgsg:melakiyvij..>
bBaHakñúgBuT§sasnacMeBa¼karkMNt´GtþsBaaØNePTPav£rbs´burseBlEdlekμgRbús.. ¦yuvCncUlbYsCasgÇ..eKánsnμtykGtþsBaØaNePT mYyfμIeTot ...Camnusß mñak
Edl minEmnePTRbús..ehIyk¾minEmnePTRsIeLIy... >...Bakü sRmabehAePTenAéfPaKxageCIg...rYm TaMg
Pasa sþg´darrbs´éfpgehAfa.²ePt³..(Pasa álI.. nigsM®s;wtehAfa. ²evs³.mann&yfa. ²semøókbMBak´
rUbrag³.)..>. ..Baküen¼.eKeRbI sRmabsm:allkçNsm,tþiCaBiess...rbsbuK:lEdláncUlbYspgEdr..>
GtþsBaØaNePTrbs´bBVCiten¼...KWminEmndu¼lUtlas´eLIgBIFmμCatidUcePTRbús.. ¦ePTRsI eday kar
sm:al´ Gvyv£ePTtamEbbCIvsa®sþena¼eT... >..vamink¾minEmnCa lT§pl Edl án mk BIkar v¼kat´ ena¼
Edr..> ...buEn.þ..buK:lEdlánTTYlePTCasgÇena¼.. (PasaEfPaKxageCIg..nigPasasþgdarbséf ehA fa
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 57
ePtyags‘ug)...KWqøgkatkarxM Rbwgxñ¼ExñgrbsmnusßEtmüagKt...ehIybuK:lena¼RtÚvEtdakcitþ dak kay
eKarB RbtibtþitamFm’vin&y.. eTIbeFVI[buK:lena¼TTYlánGtþsBaØaNePT...elIsBIGVIEdl FmμCati án
pþl[.. >...Fm’vin¥¼...KWmanEtbursenAkñúgsg:mRB¼BuT§sasnaefrvaTEtbueNÑa¼..Gac RbNib&t án.. en¼
Cakarqøú¼bBa©aMgBITsßn£kñúgsasna...EdlemIleXIjmnusßRbúsxus KñaxøaMgBImnusßRsI.. >
TaMgburs.nig®sþIenAkñúgsg:mGñkkan´BuT§sasnaefrvaT...TTYlán..(Biess tamry£karcUlrYmkñúg
BiFI buNüepßg@enAkñúgshKmn_EdleKrs´enA)...karyl´dwgtam pøÚvRB¼BuT§ sasna dUc@ Kña. ..BI esckþI Tukç
nig Tsßn£Edlfa...esckþITukçmanRbPBBItNHa.. >... buEnþ...enAkñúgcitþviTüarbsBuT§sasna...eKylfa mnusß
Rbús...nigmnusßRsIRtÚvtNHaGUs TajtampøÚvepßgKña..>. ..PaBxusKña en¼bBa¢ak´ enAkñúg crit lkçN£ ..Edl
án eFVIkar snñidæan. edayminánKitKUr[ánditdlBI¬sKl...rbssg:mGñkkanRB¼BuT§sasna...RBmTaMg
sg:m Gñkkan´RbéBNIburaNPaKeRcIn.. >(46)...tYnaTITaMgLaykMNt´[®sþIkñúgnamCaRbBn§.. ¦ édKUrYmePT
rbs´ burs.. nigCamatab¨ueNÑa¼...cMENkÉbursvijRtÚveKkMNt´[mantYnaTI kñúgkic©kar rdækar Edlman ekrþ#
eQμa¼..> .
enAéfPaKxageCIg.. .k¾dUcCasg:m RB¼BuT§sasnaefrvaTenAGasIuGaeKñy_déTeTotekμgRsIFMeLIg
rhUt dl´eBjv&ysSitenAEtkñúgrgVg´RKÜsar...EdlBwgEpðkelIEtmþayrbs´xøÜnEtb¨ueNÑa¼..> ...eRkayerob
GaBah_BiBah_rYcfμ[email protected]´enACamYy]Bukmaþy... ehIyeTa¼bICaeBlkUnRsIena¼EbkpÞ¼sEm,g
edayELkk¾eday..k¾pÞ¼ena¼enAEtsgenA kñúgdIpÞ¼rbs]BukmþaynagEdr..>.. kar Ebk pÞ¼ sEm,g Ca mYy nwg
]Buk mþay.. .kRmnwgekItmanNas..KWlu¼RtaEtmþayrbsnagsøab.. .ehIyCaFmμtanagmankUnxøÜnÉgEdr..>
dUecñ¼ ®sþI enAéfPaKxageCIg...TTYlánGtþsBaØaNrbsxøÜn...enAEtkñúgrgVgRKÜsarbueNÑa¼...Edl Gtþ sBaØaN
en¼ EpðksMxan´elIsm<n§PaBrbs´mþay... nigkUnRsIena¼Ég.. >...dUcEdlxJúMán eBalrYc mk ehIy fa.. .Km<Ir
RB¼BuT§ sasna. .nigsa®sþaénBiFIbuNüepß[email protected]´ TMngpÞal´rvag GtþsBaØaN rbs´®sþIenAk ñúg
sg:m kñúgnamCamata...nigGtþsBaØaNkñúg sasnad¾caMácrbs ®sþIkñúgna m CaG ñk «btSmÖ sasna..>(47) eTa¼bI
yag Nak¾eday...kar l¼bgecalCIvPaBkñúgpøÚvelakiyrbs®sþId¾mantémøena¼ ...GacekItmanenAeBlEdl
Rkúm Pikçú nIánelcrUbrageLIgenAkñúgRsúk}NÐa. . nigRsúkRsIlg;a..(EtminEdlmanenAtMbn´. GasIu GaeKñy_
eT).>. minEdlman®sþIenAéfPaKxageCIg..¦®sþIepßgeTotenAkñúgsg:mGñk kan´RB¼BuT§sasnaefrvaT enA
GasIuGaeKñy_...Gacpøas´bþÚrGtþsBaØaNePTrbs´xøÜntamry£BiFIbMbYseT.. >
enAeBlQancUldl´v&yRkmuM... tNHaEdlmkcgrwt®sþIxøaMgena¼...KWraK£EdlCa karduteral tNHa
rbsburs..>...tNHaen¼KWminGacRKbRKgcitþxøÜnÉgán...edaysarEt kardkxøÜnecjBICIvitkñúgpøÚv elakiy
ena¼ eT ...Ettamry£TMnak´TMngGaBah_BiBah_...Edl CapøÚvmYyeq<a¼eTArkkarbeg;ItkUn. .en¼Ca viFId¾ sMxan´
edIm,I TTYl ánnUvGtþsBaØaNCa®sþI eBjv&y.. >...eBlkøayCamþay...®sþIRtÚvRbQmmuxnwgRbePT tNHa epßg
eTot...KWcMNg (PasaálIehAfa...«áTan...éfPaKxageCIg.. . nig Pasa sþg´dar bs´ éf ehAfa ...tit)Edl
cgmata.. nigbuRt.. >...cMNgen¼CakarG¼GagBITMnakTMngrbs®sþI.. . nigkUnRbúsxøÜn...Edl..(mindUcCakUnRsI)
min Rtwm EtcakecjBIpÞ¼edIm,IeTAerobkarb¨ueNÑa¼eT...EfmTaMgcUleTA kan´kab´tYnaTIenAkñúgrgVg´kargar
58 CMBUk TI .2
raCkareTotpg.. >...karEbkKñarvagmþay...nigkUnRbúsmin sUvCamankarekItTukçxøaMg eT.. Rbsin ebIkar Ebkák
ekIt m aneLIgmþgrYceTAehIy...tam ry£EdlkUnRbúsena¼cUlbYsCasgÇ..edIm,I«TÞiskuslplbuNü CUn
dl´ mataxøÜn.. >...tamGñkRsúkéfPaKxageCIgniyayfa...plbuNüTaMgen¼KWCakartbsñgsgKuN cMeBa¼
mata EdlánciBa©wmbIácxøÜntaMgBIkumarPaBmk..>.. eBl®sþImanv&ykanEtcaseTA...kUnRsImannaTIbMeBj
kargar pÞ¼sMEbgCMnYsmþay...eBlena¼mþayminánl¼bgecalRKÜsaredIm,I EsVgrkpøÚvrMeda¼xøÜn[cakput
Tukçena¼eT.. >...pÞúyeTAvij...®sþIxMRbwgp:tp:gGahar...eday erobcMcmðinenApÞ¼...ehIyykeTAvtþedIm,I RbeKn
RB¼sgÇ ...Edl®sþIcat´TukdUcCakUnRbús rbs´nagbeg;ItEdr...en¼ebItamCMenO..>
tNHaEdlbursRtÚvRbQmmuxCamYyena¼..KWRbEhledaysar«tþmPaB..(GMnYt)..rbs´burs...Edl
pÞúy RsL¼ BIRB¼sgÇ. >...GMnYten¼KWCa..²Gñkelg³...CaRbePT mnusßRbúsEdlelak...fak´..qalWm qaraNa
cat TukfaCa.²mnusßmñakEdlminxøacRbfuy RbfannwgeRKa¼fñak...CamnusßEdlrsenARbkb eday eRKa¼fñak
citþ lðcMeBa¼mitþPkþi EteXareXAcMeBa¼sRtÚv..CamnusßmanemtþaFm’...Camnusß jaNnwg El,g ...CaCnRbmwk
nig CaGñk elμaPRsI³..> (48). Gñkelg .tMNag [m nusß Rbús Edl elaPln GMNac .RTBüsm,tþi.. ePøItePøIn.. nig
elμaP kam..> ..eTa¼bICaGñk elghak´ dUcCa án emIl gayd l´ témø RB¼BuT§ sasnak¾eday... k¾GñkelgGac
bMeBj nUv cMNg´Ráfñarbs´eKy¨¨ags;b´s;l´...edayminmanesckþI Tukç bgHaj [eXIjTan´hn´...ehIyEfm
TaMg TTYlánkareKarB.. nigkarKaMRTBImitþPkþiþEdlrs´enAkñúg sg:m BuT§sasnaeTotpg. >
eBlevlaknøgeTA...sIlFm’Edldk´Cab´enAkñúgeKalKMnitRB¼BuT§sasna...pþl´ [GñkRsúkéfPaK
xageCIg .. nigBuT§sasnikCndéTeTot ...CameFüaáykñúg karBnül´fa ehtuGVIán CaeBlxø¼. ..GMeBI GaRkk´
rIk RtsuM RtsaydUcCasøwkeBaF#.. >..eKKitfa..Gñkelg..¦mnusßdéTeTotEdlman}T§iBlkñúgkarRKb´RKg
GMNac..nigRTBüsm,tþi..mansMBaykmμ lðy¨agRkas´ERkl...KWmanbuNü..(mIb‘un). mkBICatimun.. >..eTa¼bI Ca
eKGacRbemIlemIleXIj.. (sUm,IEtGñkelgxøÜnÉgpÞal´). fa..GMeBIEdlkMBugRbRBwtþsBVéf¶...RtÚvGUs Taj
eday kamKuN .. .karrMelaPbMBan ... PaBelaPln´..nigGMeBIeákbeBaäat...nwgnaMmknUvesckþITukç enA eBl
eRkay k¾ eday...k¾zan£x<g´x<s´enAkñúgsg:mTTYlántamry£skmμPaBTaMgen¼.. Tak´Tajkarcab´ GarmμN_
y¨ag xøaMg BIbursmYycMnYn.. >
PaB«tþúg:«tþmrbs´GñkelgenAkñúgsg:m (elakiy)en¼...eRbóbeFobeTAnwgPaB «tþúg:«tþmrbs´Pikçú
enA kñúgsg:m..(sgÇ).mYyepßgeTot...hakdUcCaEckdacBIKñaRsL¼rvag burs.. nigburs ...enAkñúg sg:m Edl
kan´ RB¼BuT§sasnaEtmYy.. >...RbEhlCaenAtamRkúg nanakñúgRbeTséf...GackøayeTACasg:mmYyEdl
man cMnYnburstictYcb¨ueNÑa¼...RBm l¼bg´ecalTaMgRsúgnUvCIvPaBkñúgpøÚvelakiy... cMENkÉbursCaeRcIn
eTot enAEtlglkenAkñúgsg:melakiyen¼...edayCabpugxøÜnenAkñúgs®g:am..hUbb‘Íes‘on...CadrabteTA..>
eK Gac emIleXIjpgEdrenAkñúgRbeTskm<úCasBVéf¶en¼...karts‘UenAkñúgsg:medIm,ITTYl ánmkvijnUv
lMnwg EpñkRkmsIlFm’...bnÞab´BIklyuK..(yuKggwt)...EdldwknaMedayrbb ExμrRkhm..> ...kñúg sm&y ena¼
sgÇ RtÚveKbMát´ecalTaMgRsúg.. >...GVIk¾eday...KWRtÚvbg; eLIgedayerOgehtu TaMgGs´en¼. ..Edl enAkñúg
sg:mBuT§ sasnaburaN...erOgehtuEbben¼ánekIteLIgCayUrmkehIy ...ehIyenAEtbnþekIteTot...yag
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 59
ehac NasenAtamtMbn CnbTdacRsyalenAéfPaKxageCIgen¼ ...EdlBiFIbMbYsnaKkñúgRB¼BuT§sasna
mannaTIbeg;ItnUvCMBUkmnusßmancriyalðRbéB..EtminEmnCasgÇEdlmansIlFm’x<s´hYsehtu ehIy
k¾minEmnCabBVCitEdlGatμaniymRáscaksIlFm’Edr.. >...bursEdl «tþúg: «tþm ...KW Ca burs Edl ec¼ Tb´
s;at nUv tNHarbsxøÜn..tamry£karRbNib&tnUvFm’vin&yrbssgÇ... ehIyeRkaymkRtLbeTAbMeBjtYnaTI
enAkñúgsg:mCativij.. >
enAeBlekμgRbúsenAéfPaKxageCIgQancUlv&yCMTg´...eKmansiT§ieRCIserIs cUlbYs..¦mincUl
bYsCasgÇ.. >...sRmabbursenAéfPaKxageCIg... ¦enAsg:mGñkkanBuT§ sasnaefrvaT enA GasI u GaeKñy_ ..kar
sag pñÜs minEmnCakrNIkic©caMácxanminándUc CaBiFIqøgv¥A kñúg sg:m ksikmμ Gnfy enA Ga®hVik ..nig
jÚh:Ina ena¼eT..> ...lkçN£BiFIbuNü bMbYstamkarsμRKcitþen¼.. .qøú¼bBa©aMgBIkar Rbkan´yk mUldæan sMxan´
elIkar eRbónRbedA tampøÚvRB¼BuT§sasnafa...karseRmccitþeFVIdMeNIrqøgkatpøÚvena¼...RtÚvPJakr\kfa tNHa
EdlenAkñúgxøÜnnaMeTArkesckþITukç...ehtudUecñ¼RtÚvEtkm©atecal.. >...buEnþ...ekμgRbúsEdl erobnwgeBjv&y
TMngCaminGaceQVgylfa...esckIþTukçKWbNþalmkBItNHa...EdlCa lkçN£BiessEtgekItmanenA kñúg
bTBiesaF CIvitrbs´eK.. >...RbsinebI...ekμgRbúsena¼ eRCIserIsykkarsagpñÜs...TMngCamkBIehtu pl
sg:m eRcInCagehtuplsasna.. >...
RbEhlehtuplEdlCMrujxøaMgCageKena¼...KWedIm,IseRmcnUvbMNgRáfñarbs´mþayxøÜn eRBa¼kUn
RbúsRtÚvbYsedIm,ItbsñgsgKuNnUvkarciBa©wmbIác´...taMgBIenACaTarkmkTl´ nwgeBlen¼.. >...ehtu pl
elIs BIen¼eTAeTot...]Bukrbs´ekμgena¼... nigekμgRbúsCMTg´déT eTotnwgekatsresIrBIzan£rbs´ekμg
Rbús ena¼..EdlánTTYlkñúgeBlcUlbYsCasgÇ mYyry£eBlen¼.. >...Cagen¼eTAeTot...RbEhlmk BI
PaB elceFøarbs´ekμgRbúsv&yCMTg´ mun@... EdláncUlbYsCasgÇ...eRkayeBlswkánkøayCaTI cab´
GarmμN_ rbsRsIRkmuM.. . >.. enAeBlEdlekμgRbús..¦yuvCncUlbYsCasgÇedayehtuplsg:m...CIvitEdl
cg rwt eday Fm’vin&y...EdlekμgRbús..¦yuvCnena¼kMBugEtRbNib&tkñúgnamCasmaCik sgÇ...bnþicmþg@ nwg
CYy bNþú¼nUvkaryl´dwgxø¼@BIsasnaenAkñúgxøÜnrbs´eK.. >..karyl´ xøÜnÉgedaysarkarrM\kdas´ etOn
CIvit tamry£Fm’vin¥¼...GacCYybMát´ecalnUv.. ²emah£³..nignaMekμgRbús..¦yuvCnena¼[s:al´BI Fatu
Bit énesckþITukç...nigmUlehtuénTukç ekItecjBItNHa.. >...enAeBlkøayCamnusßyl´dwg..buK:lena¼ TMng
Ca xitxMRKb´RKgnUv tNHarbs´xøÜnEdlmantaMgBIkMeNItena¼.. >
esckþIyldwgen¼...GacnaMsmaCiksgÇv&yekμgeTArkTisedABIrepßgKña.. >...Tis edAmYykñúgcMeNam
TisedATaMgBIr...KWnaMeTArkkarTTYlánGtþsBaØaNePT...Edlmin RKanEtxusKña kñúg cMeNam KñaÉg bueNÑa¼
eT ...EfmTaMgxusBIGñkelgeTotpg.. >...bBVCitena¼ GaceRCIsyk karbYsCa sgÇ rhUt ..tam km©at´ [ Gs´
tNHa BIkñúgxøÜn..edIm,IEsVgrkpøÚvrMeda¼ cakputTukçTaMgRsúg..> ...enAkñúgkrNIen¼...buK:lena¼nwgeá¼bgecal
Ca erogrhUtnUvPaBCaburs...EdlbgHajtamry£ePT..(EdlkMNt´BIFmμCati)...nigskmμPaBenAkñúgsg:m
RKhsS.. >.(49)...ebIBuMdUecña¼eT...buK:lena¼Gac..(krNIPaKeRcIn)..RtLb´eTAkan´sg:m elakiyvij...ehIy
cab´ yktYnaTIrbs´yuvCn.. >...RbsinebI..buK:lena¼enAEt.. ²yl´dwg³... eBlena¼yuvCnena¼GacRKb´RKg
60 CMBUk TI .2
elI tNHa rbsxøÜnEdlmanBIkMeNItán.. >...bursEdl ándwknaMCIvittam..²Fm’vin&y³. EdlxøÜnánbYsCa
sgÇmYyry£kalen¼...KYrEteCos[ q¶ayBIbTBiesaF TaMgen¼..edayec¼Tbs;atnUvPaBeRtkRtGal nwg
kamKuN...ehIyeq<a¼eTArkCIvitGaBah_BiBah_EdlmansiSrPaB..> ...bursKYrEtGacTb´s;at´nUvtNHaQøan
Ban GñkdéTehIyGnuvtþnUvtYnaTIenAkñúgkic©karepßg@rbsshKmn_...edaymindeNþImkan kab GMNac Et
mñak´ Ég.. >...yuvCnKYrEtcUlRbLÚkkñúgskmμPaBplitkmμ..nigskmμPaB esdækic©epß[email protected]þ
elaPlnekgRbv Ba©.. >(50)...bursena¼KYrEtCamnusßEdlniyayBit..nigRbkbedayRáCaJQøasév...Edl
ekIt ecjBIcMeN¼dwgEdlbuK:lena¼ánTTYlkñúgkalEdlxøÜnbYseron.. >.. bursemRKÜsarEdlman PaB
Gt´Fμt´ RbkbedaysIlFm’x<s´..hak´dUcCarkeXIj dMeNa¼Rsayy¨ageBjcitþmYy ...rvag eKal karN _ BIr
pÞúy KñasþIGMBIPaBCabursePT...Edl manenAkñúgvb,Fm’éfPaKxageCIg.. >...tamBit...vaCadMeNa¼Rsayd¾man
RbeyaCn_..nig smRsbmYy...CaBiessenAeBlEdlbursánqøgkattamry£BiFIbMbYskñúgRB¼BuT§ sasna
elcecjmknUvGtþsBaØaNmYy...EdlmanlkçN£pÞúyKñaRsL¼BIGtþsBaØaN ®sþI.. >...buEnþBiFIbMbYsenAéf
PaKxageCIg...k¾dUcCaenAsg:mBuT§sasnaefrvaTepßgeTotenAtMbn´GasIuGaeKñy_Edr...minánlb´bMát´
PaB minc,as´las´énRbB&n§CMenO...Edlbg;b´ enAkñúgGtþsBaØaNburs..> ...fVIebIzan£ enAkñúg sg:m RtÚv elIk
tem;Ig cMeBa¼ bursEdlFøab´ bYsCasgÇánTTYl..enAeBllacaksikçabT...bursena¼enAEtminTTYl án
eCaKC&y enAkñúgkarsnμtGtþsBaØaNtamtémøsasnarbsbuK:lEdlGacykQñ¼elIFmμCatirbsxøÜn..KW
PaB Ca bursCab´CMBak´CamYytNHa.. >...mü¨agvijeTot...bursEdlGacTb´s;at´tNHa rbs´xøÚnán...enA eBl
cUl RbLÚk enA kñúg sg:melakiy...GacemIleXIjxøÜnÉgfaminman KuNsm,tþiBiess.. .ebI eRbóbeFob e TAnwg
buK:l Edl ánbeBa©jnUvlkçNsm,tþiCabursBIFmμCatirbs´BYkeK.. >...b¨uEnþeTa¼bI CaPaB min c,as´las´
cMeBa¼ burs sSit enAkñúg Tsßn£ BuT§sasna. ..Gac eFVI[mnusß xø¼man GarmμN_tan twgcMeBa¼ GtþsBaØaN ePT
rbs´BYk eKk¾ eday...k¾karlb´bMát´PaBminc,as´las´en¼nwgbMpøajdl´mUldæansMxan´...EdlenA ess
sl´ kñúgsg:m BuT§sasnaenAGasIuGaeKñy_.. >...bursd¾RbéBenAkñúgKN£sgÇBuT§ sasna..KWCaGñk Edlcu¼
RbLÚk enA kñúg sg:melakiy...EtminCab´CMBak´enAkñúgtNHa elakiy.. ^
ÔaBminc,aslas´énePTÔav£.emIlÈamBiFIbMbYskñúgRB¼BuT§sasnaenAtMbn´ÔaKxageCIgRbeTséf 61
c,ab´ edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa Gg´eKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ “Books of Search: the Invention of
Traditional Lao literatures as a Subject of Study” ...>
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBIe soveÔA..½..Lav. .£ .. vb,Fm’ ..nig sg:m
rkßa siT§i K¿s¿ 2000 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< sIul k_v¨mb‘ukß
CHAPTER 3:
Books of Search: The Invention of Traditional Lao literatures as a Subject of Study
Peter Koret(Laos: Culture and Society)
Copyright © 2000 by Silkworm Books,
²esovePAsikßa ³.. karepþImbeg;ItGkßrsil,_lav
buraNCaRbFanbTsRmabsikßa
eday Peter Koret
bk ERb eday..gYn.KwmlI
CMBUkTI 3
tamRbéBNI... Gkßrsil,_lavRtÚveKehAfa.. ²esovePAsikßa³..>.. karBnül´CaTUeT AcMeBa¼cMNg eCIg en¼
KWfa. ..eKminGacyl´ánPø[email protected]&yEdl eKGankñúgsa®sþalav...EteKRtÚvKitedIm,I..²sikßa³.
GtSn&y rbsva..(kUert. 1994).>..kalBIedIm.. GñkEdlmanCabTakTgkñúgskmμPaBEtgniBn§ ..karcmøg. .. nig
karsμÚRt Gkßr sil,_..KWRtÚvBwgEpðkeTAelIcMeN¼dwgTUeTA...xagRbéBNIénkarEtgGkßrsil,_ rbsxøÜn...eTIb
Gac bk Rsay nUvsñaédnImYy@án.. >..dUcen¼...vaminmanGVIKYr[PJak´epðIleT .. EdlGñkRáCJ Gkßrsil,_lav
d¾ sMxan´ mYy rUb enAsm&ybc©úb,nñen¼..ánRbdUcGñkTaMgGs´ ena¼eTAnwgbBaØvnþnasm&yTMenIb. (caruv¨an´ .
1979) >.. buEnþ eTa¼bIyagen¼kþI...k¾manPaB xusKñayagxøaMgrvagn&y..²sikßa³.. enAkñúgkaryleXIjrbslav
sm&y buraN . . nign&y ²RsavRCav³...enAkñúgkaryl´eXIjrbs´GñkRáCJGkßrsil,_sm&ybc©úb,nñ.. >..
².Gñksikßa³..GMBIGtSn&yGkßrsil,_lavBIburaN...xusBIGñkRáCJsm&yTMenIbRtgfa...RbéBNIén kar
EtgGkßr sil, _.. KWCacMENkmYyd¾sMxan´énCIvitRbcaMéf¶rbs´BYkeK. ehtudUecñ¼ehIy...ánCaBYkeK sikßa
Gkßrsil,_..>..GñkTaMgGs´ena¼sikßaGkßrsil,_edIm,I yl´[kan´EtsuICeRmABIxøwmsarrbs´va..nigviFI Edl
Gac EksRmÜlxøwmsarrbs´va[kan´EtRbesIrCagmun... >...dUecñ¼ehIy. eKalbMNg énkar sikßa rbs´ eK.. K W
edIm,I CYy bMeBjbEnSmnUvtYnaTIsg:mrbs´Gkßrsil,_kñúgsg:mlav.. >(1).. pÞúyeTAvij..karsikßaRsav RCav
GMBI Gkß r sil,_lavsm&yTMenIbrbs´GñkRáCJlav... nigéf...KWRbRBwtþeTARsbKñaCamYynwgkar Føak´cu¼ tYnaTI
Gkßr sil,_enAkñúgsg:m.. >...
GtSbTen¼...KWCakarsikßakñúgry£eBlmYyxøI...enAcenøa¼GVIEdleKehAfa.. karsikßa...nigGVIEdleK ehA
fa ...karRsavRCavenAkñúgGkßrsil,_lav.. >..dUceyIgnwgeXIj enAmunBak´kNþalTI..2.énstvtß en¼. ..enA
eBl Edl RbCaCnlavenAkMBugEtgniBn§...¦ cmøg erOgrbs´lavy¨agsRsak´sRsaMenAeLIy... eKKit fa
kar eFVIviPaKelIGkßrsil,_...KWCaerOgEdlminsmrmü...nigmincaMác.. >..enAGMLúgeBlbunμan qñaMfμI@en¼...enA
eBl EdlkarcmøgGkßrsil,_ElgmanskmμPaB.. ehIykarviPaKGkßrsil,_k¾cabepþImeLIg..CaTUeTA. .sMNYr
d¾smRsbTaMgLayminTan´ánecaTsYrenAeLIyeT.. >. .cemøIyEdleKpþl´[min RtwmEtmin cM RbFan bT
b¨ueNÑa¼ eT..EtEfmTaMgpøas´bþÚrRbFanbTedayGectnaeTotpg..>.. eKminánEksRmÜlkarviPaK[Rsb
eTA nwg RbFanbTena¼eT...EtpÞúyeTAvijeKánEk sRmÜlRbFanbT[smKYreTAnwgk,Ünxñat ...EdleKán
snμt e nAkñúgkarviPaKena¼eTA vij..>.. edIm,IylánfaetImkBImUlehtuGVI.. . nigfaetIerOgen¼ekIteLIg yag
dUc emþc....Ca dMbUgeKRtÚvBicarNafa...etIPaBTMenIbEdlekIteLIgCaTUeTA... (CaBiess bec©kviTüa Tansm&y)
án b¨¼Bal´minRtwmEtkarvivtþGkßrsil,_lavbu¨eNÑa¼eT...EtrYmTaMg karvivtþénpñt´KMnitrbs´RbCaCn lav
cMeBa¼ GtItkal rbsxøÜnEfmeTotpg.. >.. RbsinebImankar sikßaEdlEvgq¶ayCag en¼...KYr Etepþat kar yk
CMBUk TI .3.²esovePAsikßa ³.. karepþImbeg;ItGkßrsil,_lav
buraNCaRbFanbTsRmabsikßa
citþ Tuk dakeTAelIGñkRáCJGkßrsil,_ sMxan@[áneRcInrUb. .k¾buEnþkarsikßaen¼epþatsMxanEteTAelIsñaéd
rbs´ sila ..vIrvgß...Etb¨ueNÑa¼.. >..sila.. vIrvgßCaGñkcab´epþIm sikßaelIGkßrsil,_lavmuneK bgðs´. ehIy
sñaédrbsKat´CaeRcIn...enAEtman}T§iBly¨agxøaMgeTAelIkarsikßaRsav RCavGkßr sil,_na eBl bc©úb,nñ
en¼..>... sñaéd rbs. sila..vIrvgß... mankarTakTajGarmμrN_yagBiessenARtgfa...vasSitenA cMNuc kNþal
rvag..²karsikßa.³..Gkßrsil,_lav..(Ca cMNucEdlGñksikßamankarTak´TgyagskmμeTAnwg TMenom Tmøab´
EtgniBn§Gkßrsil,_.. RBmTaMgsikßaelIGkßrsil,_...edIm,ICMruj[Gkßrsil,_bMeBjbEnSmnUv tYnaTI
sg:mrbs´xøÜnánlðCagmun)...ehIynwgGñkRsavRCavEdlKitfa...tYnaTIsMxanrbs´ Gkßrsil,_ánpþl´Ca
RbFan bTsRmab´sikßaRsavRCavrbs´eK.. >.....
Gkßrsil,_lavsm&yburaN.. nigtYnaTIenAkñúgsg:mlavGkßrsil,_lav...KWCaRbéBNIsil,£...nigCacMeN¼dwgd¾sMxanmYyrbsRbCaCn lav... yagehac Nas cab
taMg BI stvtßTI.. 16..rhUtdlBakkNþalTI..1. énstvtßTI.. 20 .. Edr..>.. Gkßr sil,_ KWCa meFüaáy d¾sMxan
mYy ... EdlGacGPirkßnUvKtibNÐittaMgBIburaN BICMnan´mYyeTACMnan´mYyeTot.. >..dUcenAkñúgsg:msm&y
buraN déTeTotenAGasuIGaeKñy_Edr..enARsúklavTMnakTMngrvagsil,£... nig sasna KWminGac dacecj BI
Kña áneT.. >..tam RbéBNIenAkñúgsg:mlav....vtþGaramKWCakEnøgrkßavb,Fm’.. >...kalBIedIm...Rbús@lav PaK
eRcIn...áncMNayv&ykumarPaBrbs´eKmYyry£eBl...bYsCaennenAtamvtþGaram... edIm,IeronsURt..nig
TTYl karGb´rMEpñkcMeN¼dwgTUeTA.. >..smtSPaBénkarGan ..karsEmþg.. nigkarniBn§Gkßrsil,_..KWEpðkTaMg
Rsúg eTAelICMnajepßg@EdláneronenAvtþ.. >..enA kñúgRkésEPñk rbsRbCaCn lav... TaMgGkßr sil,_ TaMg
kar sikßaBIGkßrsil,_.. manCabTakTgyagCitsñiT§nwgRB¼BuT§sasna..>.. kñúgcMeNamsñaédGkßrsil,_lav
buraN...manerOgtictYcbueNÑa¼EdlminTakTgnwgRB¼BuT§sasna...eRkABIen¼KWsuT§EtbgHajBIerOgravCIvit
rbs RB¼eBaFistV...EdldkRsgecjBIKm<Irepßg@rbsRB¼BuT§sasna...edayminKitGMBIxøwmsarerOg...¦k¾
RbPB eT>(2)..RbkarTaMgBIren¼...eFVI[sñaédGkßrsil,_TaMgen¼manPaB RtwmRtÚvCanic©enAkñúgRkEs EPñk Gñk
KaMRT. .ehIyeFVI[sñaédGkßrsil,_TTYlánkareKa rBd¾x<g´x<s´BIsaFarNCnlav...edaycat´Tuksñaéd
TaMg en¼ minRtwmEtsRmab´kmßanþ.. bu¨eNÑa¼eT..Etk¾CakareRbónRbedArbs´RB¼BuT§pgEdr..>.. TnÞwmnwg en¼
Edr ..RbCaRbiy PaBrbs´erOg..áneFVI[sñaédTaMgen¼køayCayanmYyd¾manRbeyaCn_...kñúgkarpßBVpßay
kar TUnμan rbs´RB¼BuT§sasnaenAkñúgRsTab´RbCaCnlav.. >...Gkßrsil,_lavburaN TTYlkarrIkceRmIn
eRkam karCYy«btSmÖBIRB¼raCvaMgénGaNacRk..Lan.qag..>.. Gkßr sil,_lavburaNTTYl}T§iBlmkBI´ RbéB
NI Gkßrsil,_rbs´nKr..LanNa...EdlenACitxag. ehIymunen¼...RbEhlTTYl}T§iBlmkBIRbéBNI
kMNaBü. nigerOgniTanpÞalmatrbs CnCatilav.. >(3).. enAcugstvtßTI.17..r aCa NacRk .Lan. qag..ánEbk
ák´CabInKr.. ehIysSitenAkñúgPaBvwkvrEpñkneyaáy..RBmTaMgenAeRkamkarRKb´RKgrbs´breTs Gs´
ry £ eBlyagyUr..>...fVId,itskmμPaBTaMgLayEdlTakTgnwgGkßrsil,_pðak dMeNIrkar .Gkßr sil,_ lav
k¾ánkøayeTACasm,tþivb,Fm’enAtamPUmiRsúk..ehtuen¼ehIyeTIbánKgvgßrhUtmk..>.(4) .. tam Psþútag
66 CMBUk TI 3
án bgHajfa...mansñaédGkßrsil,_CaeRcIn..nig PaKeRcInénGkßrsil,_kMNaBü..KWeKánEtgniBn§eLIg
bnÞab´ BIkarEbkák´nKr..Lan. qag..>. .dUecñ¼ehIy.. edIm,Iyl´BIxøwmsar énsñaédEdlrYmman ...²Gkßrsil,_
lav buraN³ .. Edlbnßl´mkTl´sBVéf¶ena¼.....vamansar£sMxan´Nas´kñúgkarBicarNafa..k).Gkßr sil,_
Ca eRcIn Edlbnßl´mken¼....minEmnsuT§EtniBn§eLIgedayGñkenAkñúgRB¼brmraC vaMgénnKr... Lan.qag
eT eTIb EtniBn§eLIgenAtamPUmiRsúkkñúgeBlfμI@en¼eT.. >... x).eTa¼bICasñaédedImEtgniBn§ enAsm&y..
Lan.qag man }T§iBleTAelIsñaédTaMgen¼. k¾eday...EtCaeRcInstvtßknøgeTA... sñaédTaMgen¼RtÚván
eKcmøg edIm,I beRmI esckþIRtÚvkarenAtamPUmiRsúk>..
viFIsa®sþEtgkaBülavenAmunBakkNþalstvtßTI.20karkMNt[ánc,aslasnUveKalkarN_sMxanénsil,£EtgkaBülav...KWCa cMNucepþatGarmμN_énkar
sikß a BIGkßrsil,_lavnastvtßTI.20. en¼.. >..smiT§pld¾sMxan mYyenAkñúgGaCIBrbs.. sila.vIrvgß. .KW esc
kþI Bnül´nUvk,Ünxñat...edIm,IeFVI[kaBükøayCa. ²kMNaBü³..y¨agBitRákd..>.(5) ..edIm,Ipþl´ CaTsßn£ cMeBa¼
sñaéd rbs Kat...nigkaredIrtYnaTIenA kñúgkRmitsþgdarrGkßrsil,_buraN..eKRtÚvsYrsMNYrfa.½... enA munkar
Rsav RCav eTAelIGkßrsil,_rbs´sila.....etIGñkEdlCab´Tak´Tgy¨agskmμeTAnwg...karniBn§...karsEmþg.
nigkar Gan kMNaBüyl´y¨agdUcemþccMeBa¼kMNaBülav...nigFatupßMTaMgLayenAkñúgkMNaBü?
enAkñúgkMLúgeBlRsavRCavrbsxJúMry£eBlbIqñaMknø¼enAlav...nigenAPUmiPaK »sanRbeTséf..xJMúán
sYr mnusßCaeRcIn.nigxMRsavRCavtamry£sa®sþaCaeRcIn...EtxJúMBuM EdlRbT¼eXIjPsþútagNamYy bgHaj
BI vtþmanénGtSbTsþIGMBIkarEtgkaBülav...Edl mankMeNItmunsñaédrbssilaena¼eT..>. ...xJúMán sak sYr
mnusß enAtamTIvtþGaramCaeRcIn.ehIyTTYláncemøIyRsedogKñaen¼Edr..KWBuMEdl|famanbeRgón k,Ün
EtgniBn§enA TIena¼eT..>...xJúMánniyayCamYynwgmnusßCaeRcInnakEdlFøabktcmøg.. nigniBn§Gkßr sil,_
lav ...xJMúseg;[email protected]Þal´minGacBnül´Ráb´ánBIk,ÜnxñatniBn§Edl BYk eK eRbIRás´
kñúg kar sresrena¼eT.. >
ehtuplKWsamBaØNasfa...ehtuGVIánCaeKminbeRgónk,ÜnEtgGkßrsil,_enA kñúgvtþGaram>..eK min
beRgón k,ÜnTaMgen¼..BIeRBa¼EtRbCaCnlavminánKitfa...eKniBn§ Gkßrsil,_enATIena¼eT..>.. .erOg rbs´
lav d¾eRcInsn§wksn§ab´..minfamanRbPBmkBINaeT.KWRtÚvEtgniBn§CaCatk..EdlniTanGMBICIvit rbs´
RB¼eBaFistV..> ...RbCaCnlavCaFmμta Kitfa...GVIEdlGñkRáCJsm&ybc©úb,nñ ehAfaGkßr sil,_lavena¼.. KW
RKan EtCakarbkERb.. ¦EksRmÜlBIGtSbTxagelIEtbueNÑa¼..>... eKcatTukerOg niTan BuT§sasna TaMgGs
en¼ fa CarbsBisidæ...cMENkÉGkßrsil,_vij..minánTTYlzan£Ebben¼eT.. >...eKcatTuksil,£ Gkßr sil,_
fa min sMxan´..ehIyEfmTaMgRbmafdl´vtSúBisidæena¼eTotpg.. >..ebIG‘Ícwg.. etIeKbeRgón k,ÜnEtg kMNaBü
dl GñkNa?.. eKminGaccgðúlbgHaj[ánc,as´lasBI.. RbPBsñaédlavPaKeRcInáneT.. >..manerOg tic
tYcNas´EdlmaneQμa¼GñkniBn§..ehIy erOgPaKeRcIn...CnCatilavEdlrs´enAsBVéf¶mindwgfava ekIt
taMgBIeBlNamkeT..>. ..Rbkaren¼.. ánBRgwg CMenOTUeTA rbsCnCatilav Edl Kitfa sñaéd d¾ Bisidæ TaMg en¼
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 67
min Gac .. EsVgrkeXIjGñkniBn§EdlCamnusßáneT..>.. kMEBgekttavug...CaGñkRáCJlavEdlánsikßa
enARsúkáraMg..ánniyayRábxJúMBIesckþICMTasEdlKatFøabRbQmmuxCamYynwgRB¼sgÇlav...enAeBl
Edl Kat´EvkEjkfa..erOglavnImYy@manlkçN£sil,£...minEmnmanlkçN£skþisiT§iEbbsasna ena¼
eT..> ..eKemIleXIj..nigsgß&yfa..viFIsa®sþviPaKGkßrsil,_rbs´Kat´.. hak´dUcCakMBugEtbMBaneTAelI
GtSbT d¾BisidæTaMgena¼.. >.
eKminrMBwgfa...RB¼sgÇenAtamTIvtþGaramniBn§Gkßrsil,_eT..EteKKitfaRB¼sgÇcmøgGtSbTTaMg
ena¼.. > ...fñakeronenAtamvtþeKbeRgónCaGkßrkñúgbribTsasna..EdleK eRbIRásedIm,IktRtaerOg..> ..eK
eron BIrebobcmøg..edaymankarseg;trkGñkEdlman bTBiesaF xagCMnajen¼..> ..enAeBl cmøge n¼ ehIy
CadMNak´kalsMxan´... EdleKeronBIkarsresrGkßr...nigkan´Edkcar...ehIydMeNIrén KMnit écñ Rbtidæ k¾
ec¼ EtekItmanCa bnþ bnÞab´Edr..> ...karRsavRCavrbs´xJúMánbgHaj[eXIjfa...enAkñúgeBlsresr cmøg
Gñk cmøg bgHaj[eXIjnUvcMeN¼dwgRbkbedayPaBvagévenAkñúgCMnaj.. .nigk,Ün niBn§ kMNaBü lav Edl
BYk Kat´BuMFøab´EdláneronsURt[ánRtwmRtÚvtamk,Ünxñat.. ¦k¾ec¼dwgxagEtgniBn§en¼eLIy..>. cMeN¼
dwg en¼...minEmnánmkBIkareronsURtk,ÜnxñatEtg kMNaBüenAkñúgsalaeT...EtánmkBIbT BiesaF eFVI
kar eRcInqñaM...edaykarrsenACab CamYynwgkMNaBü...EdlvaánedIrtYnaTIyagsMxanenA kñúg CIvit RbcaM éf¶
rbs ´BYkeK..>
TMenIbnIykmμRbeTsLav.. nig RbeTséfPaK»san ...RBm TaMg kar pøas bþÚr nig
karFøak´cu¼GnfyénGkßrsil,_buraN.enAkMlugstvtßrTI..20...Gkßrsil,_buraNánFøakcu¼exßayyagxøaMgenARbeTslav..nigRbeTséfEbk
»san..>...ktþacm,gEdleFVI[Gkßrsil,_FøakGnfyKW.... bNþalmkBIkarcu¼exßayén}T§iBlvb,Fm’...nig
}T§iBl neyaáyrbsvtþGaram...Edl bNþalmkBIkarekgcMeNjxagneyaáyeTAelIRB¼sgÇ eday.½
k). .rdæaPiáléfenAPaK»san...manbMNgcgbBa©ÚltMbnena¼eTAkñúgrdæéf..nig..x)..edaysarclnabdivtþ
rNsirüesñhaCatilav...(enolavhak´sat)...eRkaymkKWrdæaPiálkumμúynIsþlavEdl Tajyksasna eTA
beRmI eKalbMNgbdivtþ .. >
karbeg;ItsSab&nGbrMrdæenAstvtßTI.. 20...áneFVI[tYnaTIrbsvtþGaramFøakcu¼ exßay... eday sar Et
kar GbrMenA tamTIvtþGaram... RtÚvCMnYs edaykarGbrMEbbTMenIbedayyktamkmμviFIsikßarbsRbeTs elak
xaglic.. >..edaysarmUlehtuen¼ehIy...ánCaCM najRKw¼EdlcaMác´sRmab´karGPirkß ..kar sEmþg ...nig
kar elIktem;IgGkßrsil,_.. rYmTaMgcMeN¼dwg xagGkßrburaN ...rebobkt´cmøgCaedIm. ...RtÚveK bMePøcecal
ehIy Gkßrsil,_k¾kan´EtXøatq¶[email protected]éf¶rbs´RbCaCn.. >..eBlmun...eKbeRgónGkßrsil,_
Ebb vIrkfarbslavdlsisß...EtenAstvtßr_TI...20. ..eKbeRgónsisß[cmøgtamGtSbT..Gkßrsil,_Edl
manRbPBmkBIéf...nigGWrubeTAvij.. >..karcmøgtamlkçN£vb,Fm’GWrub... køayCaRbPBmYyd¾ x<gx<s enAkñúg
sg:m TMenIb..> ...rIÉkarTTYlykcMeN¼dwgxagvb,Fm’ RbéBNIvij...RtÚveKmakgay...ehIycatTukfaCaGñk
68 CMBUk TI 3
man karGb´rMTn´exßay...nigmankRmit Tab ..>..
Gkßrsil,_enARbeTséfPaK»san...mankarFøak´cu¼exßayCagenARbeTslav edaysarEt
neyaáy rbsrdæaPiálcgeFVIsmahrNkmμtMbnena¼eTAkñúgrdæéf.. >.dMbUg. rdæaPiáléf...RbQmmux nwg
karKMramkMEhgTamTarkankabtMbnPaK»sanBIsMNakBYkáraMg..edaysarEttMbnen¼sm,ÚreTAeday
CnCatilavrsenA...ehIyeRkaymkeTotRbQmmuxnwgkarlMákkñúgkarbBa©ÚlGtþsBaØaNéfdlGñk Rsúk
enAtMbnena¼.. >..edaysar mUlehtuen¼ehIy...eFVI[mankarKabsg;teTAelIGkßrsil,_... nigTMenom vb,Fm’
Edl Gñk Rsúk»sanmanvb,Fm’dUcKñanwgRbCaCnlavEdlenACitxag.. >. .kmμviFIsikßa enAtam sala eron
rwt EteFVI[GñkRsúkTaMgena¼Xøatq¶ayEfmeTotBITMenomTmøab´RbéBNIrbs´xøÜn edayeKbeRgónEtRbvtþi
sa®s þ....Pasa...nigvb,Fm’rbséfPaKkNþalEt bueNÑa¼..>.. enAxN£ Edlman karRáRs&yT akTg Kña kan
Et eRcIneLIg@... rvag.GñkRsúkenAPaK»san.. nigGñkRsúk enAtMbndéT eTotén RbeTs.. eBlena¼ eFVI[man
karTTYl yk vb,Fm’éfkanEteRcIneLIg@.. sRmabCatRmÚvkar d¾caMáccMeBa¼GñkEdlcg TTYlán eCaKC&y
nig Ca buK:lEdlTTYlkareKarBenAkñúgsg:méfTMenIb.. >
bec©kviTüaTMenIbk¾mancMENkkñúgkarkatbnSynUvsar£sMxanrbsGkßrsil,_ buraNpgEdr..> ..RbB&n§
pßBVpßay TMenIbdUcCa..viTüú...ExßPaBynþ..nig..TUrTsßn_ánpßBVpßay vb,Fm’éf...nigGWru¨b..ehIyánmk
CMnYs tYnaTIrbs´kMNaBüEbbvIrkfalav...EdlCa RbPBénkarkmßanþ..>..Gkßrsil,_lavEdlCa TMenom
Tmøab mYyminenAnwgf;l...k¾vivtþ edIm,IeqøIytbeTAnwgtRmÚvkarpøasbþÚrrbsTsßnikCnpgEdr..>... t®nIþ kmßanþ
mYyEbbEdlsBVéf¶eKs:al´eQμa¼fa...em¨ALaM..(Mau Lam)..mankarvivtþy¨agxøaMgenAkMlugstvtß TI.
20..>(6). .em¨ALaM...ekIteLIgBIsñaédGkßrsil,_lavsuT§saF...EdlsEmþgGmCamYyePøg... edaymansUr
esog tamrebobceRmógburaN.. >...Gs´ry£eBlCaeRcInqñaM.....em¨ALaMán TTYl}T§iBlBIRbB&n§pßBV pßay
éf kan´Etxø[email protected]øgCnbTmüa¨gEdl.maneQμa¼fa.lukFug...(Luk Thung)..>. .enA kñúgkar
sEmþg .emA.LaM.enAry£eBlRbmaNBIrbI.. TsvtßcugeRkayen¼... sñaédGkßrsil,_buraN...RtÚvCMnYs eday
erOg niTan EbbTMenIb. EdlmankareRbIvaküsBÞéfkanEteRcIneLIgCalMdab.. >..
edaysarEtmankarbeg;IteragBum<CaeRcInenARbeTslav...nigenARbeTséf PaK»san....karcmøg
erOg dakelIsa®sþasøwkrwtKWElgmaneTotehIy.. >...edaysarkar eá¼Bum<man}T§iBleTAelIrebob Efrkßa
B&t’man .rebobEckcay..nigrebobeRbIRás´.. dUecñ¼ehIy...kareá¼Bum<k¾cab´epþImman}T§iBly¨ag xøaMg TaMg
eTAelIxøwmsar..nigTaMgkareRbI Rás´Gkßrsil,_enAkñúgsg:m.. >...TMenomTmøab´énkarEtgniBn§Gkßrsil,_
KW GaRs&yelIsmÖar£EdleKeRbIRás´edIm,Ikt´Rtava...ehIyenAeBlEdlsmÖar£en¼Qb´mansar£sMxan´
e nA kñúg sg:mlaveTotehIyena¼...Gkßrsil,_RtÚvbgçMcitþEkERb...edIm,IeqøIytb eTA.. nigtRmÚvkarpøas´bþÚr
rbs´ GñkGan..>..
bec©kviTüaeá¼Bum<...nigplb¼BaleTAelIGkßrsil,_lavburaNedIm,IpþlnUvTsßn£KMnitTMenIbcMeBa¼Gkßrsil,_buraN.....CakarcaMácRtÚvBinitü emIl[ánlmðitBIdMeNIr
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 69
vivtþénbec©kviTüaeá¼Bum<enARbeTslav.. >...edImeLIy...eK eRbIRás´kareá¼Bum<kñúgbMNgbeg;In RbsiT§
PaB tYnaTICaRbéBNIrbs´Gkßrsil,_...Et eRkaymkkareá¼Bum<ánpøas´bþÚrGkßrsil,_....nigxøwmsar erOg
rbsvabnþicmþg@.. >...enA EpñkxageRkamen¼. .eyIgEckplb¼BalrbsRbB&n§eá¼Bum<pßBVpßay...Edl man
eTAelIGkßrsil,_Ca.bIRbePT.½...karEksRmÜlGkßrsil,_edIm,IrkßanUvtYnaTIRbéBNIrbsvaenAkñúgsg:m
Edl kMBugpøasbþÚryagqabrh&s ....karGPirkßGkßrsil,_sRmabmnusßCMnan.. eRkay ehIy nwg kar ERb køay
Gkßr sil,_[eTACaRbFanbTsRmab´karsikßaRsavRCav.. >
kareá¼Bum<Gkßrsil,_lavdMbUgbgðsPaKeRcIncUlkñúgRbePTTI.1.. >...cabtaMgBIcugTsvtßqñaM.1930
eragBum<enAPaK»sanRbeTséf...nigenARkúgágkkáneá¼Bum<. .. nigEckcayGtSbT erOgGkßr sil,_lav
kñúg témø yagefak..>..kareFVIdUcen¼...manRbCaRbiy PaByagxøaMgcabBITsvtßr_qñaM..1940.. dledIm Tsvtßr_
qñaM.1960.. >.. eragBum<TaMgen¼pþl´nUv GtSRbeyaCn_d¾sMxan´mYyRtg´fa...eKGacEckcayGtSbTGkßr sil,_
tam meFüaáymYy gayRsÜlCagsm&ymun...> ..edaysarGtSbTerOgTaMgLaysresrCaGkßréf....dUecñ¼
eFVI[erOgGkßrsil,_buraNen¼...GacRCÜtRCabáneTAkñúgRsTab´RbCaCnEdlniyay Pasalav rs´enA
tMbn´»san...EdlmináneronGkßrlavburaNenAtamsalardæ.. >..eTa¼bIman PaBxusEbøkKñaxagrebob
cgRkg k¾eday...sñaédGkßrsil,_Edleá¼Bum<eLIg...KWmanbMNgedIrtYnaTIenAkñúgsg:mRsedogKñanwg
kMNaB ü ...EdlsresrenAelIsa®sþasøwkrwt Edr.. >..dUcKñanwgsñaédGkßrsil,_buraNEdr. kar eá¼Bum<
kMNaBü CaTUeTAminEmnedIm,I Gans¶at´@eT...EtsRmabsURtenAcMeBa¼muxTsßnikCn.. >...eKeRbIvaCa CMnYy
sRmab´Gñk sEmþg...emALaM..nigsRmab´RB¼sgÇeRbIRás´kñúgkarsURtmnþ.. >...
karseg;teTAelIGñkniBn§d¾sMxanmYyrUbRbcaMeragBum<TaMgen¼eQμa¼elak...Ny..PIvPIn..án bgHaj
[ eXIjnUvPaBRsedogKñayagxøaMgeTAnwgGñkktRtaGkßrsil,_lav kalBIburaN..>...PIvPIn..ánTTYl kar
GbrM enAÉvtþ...enATIena¼KatánTTYlcMeN¼dwg..nig elIktem;IgRbéBNIGkßrsil,_lav..>...KMnit TaMgLay
Edl bgHajenAkñúgkarniBn§rbsKatKWRsedogKñanwgKMnitrbsGñkktRtaGkßrsil,_lavCMnanmun@ Edr..>
enAkñúgGkßrsil,_..lavburaN...(k¾dUcKñanwgRbéBNIsμÚRtkMNaBüpÞalmatEdr)... KWKμanKMniteRbIeQμa¼ GñkniBn§
Et mñak´ sRmab´erOgNamYyena¼eT>.dUcKñaen¼Edr.tamry£GtSn¥AkñúgesckþIepþImrbs´.. Ny...PIvPIn.
nig GtSbTrbs´elakpÞal´...eKGacemIleXIjfaelakKμanbMNgsresr.. ¦G¼Gagfa...xøÜnelakCaGñk
sresr erOgeRBg...²edImdMbUgeT³>...buEnþ...RKanEtmanemaTn .PaBcMeBa¼cMeN¼dwgrbselakcMeBa¼sñaéd
RbéBNI d¾BisidæTaMgen¼... nigsmtSPaBrbs elakkñúgkarEklmðsñaédTaMgen¼.. >..kRmit ... nig EbbbT Edl
Kat´ e FVIkarEksRmÜlenAkñúg sac´erOgrbs´Kat´.. hak´dUcCa suIsgVak´Kña nwgTMenom Tmøab´ énkar kt´Rta cmøg
BI buraNEdr ..>.. enAkñúgGkßrsil,_buraN...GñkniBn§sñaédmYyCaFmμta...esñIsUm[GñkGanrbs´xøÜneRbI Gs´
lT§PaB CYybEnSmbnSydlGtSbTrbsxøÜn.. >...sMNUmBrEbben¼...CabMNgBitRákd enAkñúgGkßrsil,_...
Edl RtÚveKEksRmÜl... nigcmøgbnþCabrhUtmk....emøa¼ ehIyvaminsUvmann&yeT...enAeBlEdlsacerOg
RtÚveKeá¼Bum<elIRkdas..edayminGacEkkun..¦ Efmfyán..>.. buEnþ eTa¼bI yagk¾ eday..Ny..PIvPIn min
man bMNgeá¼bgecal nUvTMenomTmøaben¼eT.... KatánbBa©ÚlvK:mYyyagEvg...(vK:mYyEvgbMput..Edl Ca
70 CMBUk TI 3
kar niBn§rbs´Kat´pÞal´)..edayGnuBaØat[GñkGanTaMgLayCYyEklmðGtSbTrbs´Kat´.. >.. .Kat´Büayam Ek
ERb TMenom Tmøaben¼[smRsbCamYynwgmeFüaáyfμI...edaysUm[GñkGan rbsKatepJI kMEN rbs eK mk
[ Kat´tamry£sMbuRt.. >..
bec©kviTüaeá¼Bum<.. k¾CYyeFVI[Gkßrsil,_enAEtmanTMnakTMngenAkñúgbribT sasnapgEdr..> . Rkúmh‘un
mYy enARkúg ágkk enAeBl bc©úb,nñ... eá¼Bum< erOglavburaNCaGkßréfenAelIsa®sþasøwkrwt.án pßBV
pßay nUv sñaédTaMgen¼fa..skþismCaeRKÓgbUCa cMeBa¼sasna..> ...vtþGaram mYy enAkñúgextþ... suvNÑExt rbs
lav. án yksmuc©&yEdl . CaRbePTKm<Ircas´@CaeRcInrbs´xøÜn...edIm,IbþÚrykplitplTMenIbTaMg en¼..>
...cMeBa¼ RB¼ sgÇ enAvtþena¼... EdleRbIRásCaRbcaMnUverOgCatklavenAkñúgkareTsna ..RB¼Gg: yl eXIj
fa bec©k viTüa fμImansarRbeyaCn_Rtg´fa... vaCYybeg;InRbsiT§PaBGkßrsil,_kñúgkarbMeBjtYnaTItam Ebb
RbéBNI..> .. k¾bu¨Enþ..cMeBa¼CnCatiéfEdleFVICMnYjsa®sþaTaMgGs´ en¼vij...BYkeKmincab´GarmμN_ nwg PaB
gayRsÜleRbI Rás´ena¼eT...edayehtufa...BYkeKekItenAkñúgCMnan´mYy. EdlGkßrsil,_Elg man naTI
sMxan´ eTotehIy..> .sñaédcMNas´@TaMgen¼mantémøsRmabEtGñkEdlsnßMvtSúburaNEtbu¨eNÑa¼.. >..
enAkMlugBakkNþalstvtßTI.20. karrIksayénbec©kviTüaenARbeTslav... mansnÞú¼yWtCag enA
PaK »sanRbeTséfEdlenACitxag.. >.eTa¼bICaenARbeTslav mankareá¼Bum<ÉksarEdl man kal
briecäT taMgBITsvtßr_qñaM..1920.. k¾eday... k¾kaEstCaPasalavdMbUgbgðs...EdleKeá¼Bum<eTogTat...eTIb
Et cab epþImenAmuns®g:amelakelIkTI..2.EtbnþicbueNÑa¼..>.. kñúgkMlugTsvtßr_ qñaM...1940 ..enA RbeTs lav
kar eá¼Bum<enA mankRmitmUldæanenAeLIy.. >...dUecñ¼ehIy...karktcmøgGkßrsil,_elIsa®sþasøwkrwt... enA
EtmanskmμPaBTUlMTUlayenAeLIy...eRkayeBlEdlenAPaK»sanRbeTséf..ElgmanskmμPaBCayU
rNas´mkehIy... >...enAkMlugTsvtßr_ qñaM.1930..nig1940..vaKWCaerOg Fmμta. ..Edl RB¼sgÇ enA... evogcnÞ
yk GtSbTkMNaBüerOgeRBglav...EdleKeá¼Bum< enARbeTséf... ehIycmøg kMNaBü en¼eLIg vij dak´
sa®sþasøwkrwtedIm,IeFVIkarEckcay..>(7)..«TahrN_sa®sþaerOg...NgGUraPIm...edayminxVlGMBIkar pøasbþÚr
meFüa áycmøg ... Gñkkt´cmøgán pßayBaNiC¢kmμ GYtBIsac´erOgd¾KYr[Ck´citþ ditGarmμN_ Edlnwg ecj
pßay elIkeRkay sMu[GñkGan CaverOg en¼ .. >(8)
kareRbIRásmeFüaáypßBVpßayedaykareá¼Bum<kñúgeKalbMNgsMxanTI.. 2...KWkarGPirkß Gkßr-
sil,_ sRmab´mnusßCMnan´eRkay@.. >... kareá¼Bum<sñaédTaMgLayEdlsSitenAkñúgeKalbMNgen¼ ...án
bgHaj nUvkarXøatcakBIGtItkal..>...taMgBIedImeLIy....eK beg;ItGkßrsil,_laveLIg...KWedIm,IeqøIytb eTA
nwg tRmÚvkarénGñkGan..>..eRKÓgCMrujd¾ sMxan´[mankareá¼Bum<sñaédGkßrsil,_lavdMbUgenARbeTs éf
KWerOgesdækic©...ehIy eCaKC&yrbseragBum<KWGaRs&yeTAelIfaetI..Gkßrsil,_ en¼GacEksRmÜl án kRmit
NaedIm,Irkßa[ánnUvRbCaRbiyPaBrbsva..>. ..buEnþpÞúyeTAvij.ehtuplenABIeRkaykar GPirkß en¼ KWeK
eCOfa tYnaTIsg:mrbsGkßrsil,_kMBugFøakcu¼yagxøaMgdlcMNucmYyEdl Gkßrsil,_nwgrlay sab sUnü
RbsinebIminmankarRbwgERbgEfrkßavaeTena¼ .. >...dUecñ¼ ehIy....CaCageá¼Bum<Gkßrsil,_eLIg... eday sar
Etva edIrtYnaTIenAkñúgsg:m...eKeá¼Bum<va...eRBa¼EtvaminmantYnaTIenAkñúgsg:m Etva .. ²mantémø³ .. sm nwg
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 71
TTYl kar eRsacRsg´ .. >. . }sßrCnd¾sMxan´BIrrUb ..Edl GPirkß Gkßr sil,_ lav buraN KW.. RB¼GarI ya¨nUva¨t ..
(Phra Ariyanuwat) nig.RBIqa..BInefag. (Pricha Phinthaung) EdlGñkTaMgBIrrUbmanedImkMeNIt enAextþ
PaK»san..>. .elakTaMgBIr...ánTTYlcMeN¼dwgGkßrsil,_RbéBNItamry£kar eronsURtenAvtþGaram
Rsedo g Kña.. nigGñkepßgeTotEdlRbLÚkenAkñúgvis&yeá¼Bum<en¼. Edr..>.. GtSbT cmøg mYy cMnYn rbs´ BYk
Kat. .sresreLIgtaMgBITsvtßr_ qñaM.. 1950.. emø¨¼...EtsñaédPaKeRcInrbsBYkKateFVIeLIgBIcug Tsvtßr_ qñaM
1960.. dl´Tsvtßr_qñaM...1980..>. .edaysarsñaédrbs´elakmin manPaBTak´Taj cMeBa¼ tRmÚv kar TIpßar
dUecñ¼ ehIyKeRmagkargar rbsBYkKatRtÚvBwgEpðkeTAelImUlniFi«btSmÖÉkCn ...Edlman RbPB mk BI tMbn
Edl enA eRkAextþPaK»san..nigenAkñúgRbeTséfpÞal.. >
lT§plsMxanTIbIénkareRbIRásbec©kviTüaeá¼Bum<...KWkarbeg;ItGkßrsil,_Ca RbFanbTsRmabkar
sikßa RsavRCav.. >...edaysarRbsiT§PaBkñúgkarrkßa..nigpßBVpßay B&t’man.. meFüaáy pßBVpßay tam ry£
kar eá¼Bum<.. .ánRtÜsa®sþaypøÚvsRmabkarsikßa Rti¼ri¼BicarNaEdlRbEhlCaeFVIeTAminrYceT.RbsinebI
cMeN¼ dwgTaMgLayRbmUlpþúMEt enAelIsa®sþaEdlcmøgedayédenArayáyBaseBjkñúgtMbnd¾FMeFg..>
Rsedog KñanwgGñkEdlmankarBak´B&n§kñúgvis&yeá¼Bum<Gkßrsil,_lavenAkñúgRbePTTaMgBIrxagelI Edr
Gñk RáCJGkßrsa®sþBImun...KWmnusßRbúsEdlmanTMnak´TMngCamYynwgvtþGaram.. >.. BYkeKPaKeRcInman
CMnaj xagkarsμÚRt..nigniBn§kMNaBülav...>.. pÞúyeTAvijsBVéf¶en¼... GñkRáCJEdlsikßa... nigEtg niBn§ Tak
Tg nwgRbFanbTTaMgen¼..KWsSitenAdacecjBI RbéBNIGkßrsil,_... nig brisSan Edl beg;It Gkßr sil,_ ena¼..>
y¨agNamij...eyIgseg;t eXIjfa...man®sþICaeRcInEdlkøayCaGñkRáCJGkßrsa®sþ.. >.. .kal BIedIm Gkßr
sil,_lav...CaTUeTA...EtgniBn§...cmøg..nigsEmþgedaymnusßRbúsEtbu¨eNÑa¼... edayehtufa...karGb´rM xag
EpñkGkßrsa®sþ..KWeFVIeLIgenAtamTIvtþGaram... >...eKcat´fa...vaCaerOgminsmrmü sRmab´®sþI... sUm,I Et kar
b¨¼Bal´ Km<IrTaMgena¼...¦k¾eFVIGVImYyelIsBItYnaTICaGñkeKarB Rbtibtþi.. >..KYrkt´sm:al´fa....kñúg cMeNam Gñk
sikßaRsavRCavenARbeTséf..niglavEdl ánsikßaelIGkßrsil,_lav...ehIyEpðkkarRsavRCav
eTAelIGkßrsil,_Edlkt´RtaenA elIsa®sþa...esÞIrEtTaMgGs´KWCamnusßRbús...EdlmancMeN¼dwg xag
GkßrburaN... >...pÞúy eTAvij...GñksikßaRsavRCavCa®sþIPaKeRcIneRbIRásRbPBÉksareá¼Bum<...Edl cmøg
ERb...(ecjBIPasamYy)..eTACaGkßrkñúgPasaepßgeTot.. >..
eKemIleXIjfa...PaBxusKñaxagTsßn£rvagGñkRáCJCanx<s...nig..²Gñksikßa³.. Gkßrsil,_tamEbb
buraN...enARtgkarTieTonEdlGñkRáCJéfEtgeFVIeLIg...TakTgeTA nwgkarcmøgrbs...RB¼GarIyanUvat...nig
RBIqa.PInefag..>.. TegVIen¼RsedogKñanwgGñkkt´ cmøgGkßrsil,[email protected]ñkTaMgBIrrUb en¼manTMenar
eTArkkarEksRmÜlsñaéd Gkßrsil,_kñúgeBlEdlKat´cmøg.. >...edaysarGñkTaMgBIrmanCMnajxag Etg
niBn§...dUecñ¼ehIyBYkKat´EksRmÜly¨ageRcIn..>..dUceyIgáneXIjrYcmkehIykarEksRmÜlkñúgeBl
cmøg ena¼.. KYr[ekatsresIr...enAkñúgRbéBNIénkarEtgniBn§Gkßrsil,_lav... BIeRBa¼EtTegVIen¼...CYy eFVI
[ Gkßrsil,_GacbMeBjtYnaTIkñúgsg:mRbesIrCagmun...CaRb PBénkarGbrMpg..nigkarkmßanþsb,aypg..>
buEnþ Gñk RáCJéfmanTsßn£epßgcMeBa¼GVI EdlGacTTYlykánBIkarktcmøg.. >.. ebIeTa¼bICaeKylfa...tam
72 CMBUk TI 3
RbéBNI...Gkßrsil,_ lavGacEksRmÜlxøwmsaránk¾eday...k¾enAkñúgRkésEPñkrbsGñkRáCJGkßr sa®sþ
sm&yTMenIb...karEkERbGtSbTmYyenAeBlkMBugcmøgena¼...KWCakarlubbMátnUvxøwmsar edIm rbs GtSbT.
.dUecñ¼ ehIyeFVI[vaátbgtémøkñúgnamCaRbPBénkarsikßa.. > ..emøa¼ehIy minRtwm Et min ekat sresIr cMeBa¼
Tsßn£. ..nigviFIsa®sþénkarkt´cmøgxusKñab¨ueNÑa¼eT....GñkRáCJGkßrsa®sþéfCaeRcInrUb ...EbrCa emIl
gaycMeBa¼GñkktcmøgEdlánEksRmÜlxøwmsarGkßrsil,_TaMgen¼...faCakarbgHaj[eXIjBI cMeN¼ dwg
xßtexßay..nigminmancM eN¼viC¢aRsbtammaRtdæan. .(sþgdar).[ánRtwmRtÚv.. >(9).. }riyabfen¼. .eBlxø¼
k¾ tRmg´ eTA rkGñkkt´cmøgTaMgBIrrUben¼xagelIen¼pgEdr>...edayRBmTTYlnUvkarri¼Kn´...RBmTaMg TTYl
s:al´ nUv lkçN£sþg´darTMenIbTaMgen¼...RB¼GarIya¨nUva¨t...nigRBInqa..PInefag..k¾man karsÞak´esÞIrkñúgkar
beBa©j nUvsa®sþaTaMgLay...EdlBYkKatáncmøg...¦k¾RBmTTYlfa BYkKatmankMhuskñúg karRbkan TMenom
Tmøab´BIburaN.. >....bu¨Enþ...FatuBitenAkñúgRbéBNI Cak´Esþg...BYkeKenA EtbnþeRbIRás ´smtSPaB xag sil,£
rbs´ xøÜn ...edIm,IelIktem;IgerOgTaMgena¼[enAKgvgß.. >..
karcab´epþImykGkßrsil,_lavburaNeFVICaRbFanbTsikßa½..sñaédrbs´
sila..vIrvgßsila.vIrvgß..KWCaGñkRáCJsm&yTMenIbmuneKbgðs´.. nigCaGñkman}T§iBlCaTIbMput xagEpñk Gkßr sa®sþ
lav..> ....taMgBITsvtßr_ qña.. M1930..dl´edImTsvtßr_ qñaM.1970..Kat´ áneá¼Bum<sñaédCaeRcInGMBI...Gkßr
sil,_... Pasa.. .Rbvtþisa®sþ..nigTMenomTmøab´sasnarbs´lav ...ehtuen¼ehIy...CMruj[vb,Fm’buraN køay
CaRbFanbTsRmab´karsikßaRsav RCav... >...edIm,IeFVI[RbCaCnlavyl´dwgGMBIekrmrtkvb,Fm’...nigRb-
vtþi sa®sþ rbs´xøÜn... sila...mantYnaTIy¨agsMxan´kñúgkarbgHajpøÚv...faetIGtItkalánpþl´rUbragy¨ag dUc
emþc
eTA[bc©úb,nñkal.. >...TMnakTMngbc©úb,nñEdlsilamancMeBa¼karsikßaelIGkßrsa®sþ rbsKat...(nig kar
sikßavb,Fm’TUeTA)..KWmansegçbenAkñúgesckþIepþIménsñaédrbs´Kat´ eQμa¼fa.. .pan´eyat. .xg..v¨an´xaDI
(RbeyaCn_ énGkßrsa®sþ)½...²enAsm&ybc©úb,nñ..Gkßrsa®sþmansar£sMxanyagxøaMg... BIeRBa¼va CYy RTRTg
vb,Fm’ Cati..nigCanimitþrUbén. .. ²xVamqalWn³...(PaB cMerIn rugerOg)..rbs´Cati³..(1996.½..2).. >...enAkñúgsñaéd
sþIBI viF I Etg kaBü EdlniBn§eLIgkñúgsm&yGaNaniKmáraMg..Kat´ánsresrbEnSmfa½..²RbsinebI
Gkßrsa®sþ KWCasBaØaén.. ²xVamqalWn³.. rbs´mnusßCati...G‘Ícwg.¿.¿.¿.RkúgevogcnÞkalBIenAman ÉkraCüPaB
enA eLIy KWCakEnøgmYyEdlman. ²xVamqalW³.. mincajTIRkúgd¾éTeTot... EdlenAsm&ykaldUcKña³.. (sila
vIrvgß 1993½.²g.³.). >(10)...dUecñ¼..edIm,IdakbBa©ÚlkarRsav. RCavGkßrsa®sþrbssilaeTAkñúgTsßn vis&y
m Yy c,as las..eKRtÚvylGMBITMnakTMngrbsGkßrsa®sþCamYynwgtYnaTIrbsvaCanimitþrUbén xVamqalWn.
. .. rbs´ Catilav.. >.(11)..
karsikßaelIGkßrsil,_lavburaN... nigneyaáyénvb,Fm’lav-éfdUcánBnülrYcmkehIyenAkñúgsñaéddMbUgeKrbssila....eKalbMNgsMxan énkar sikßa Gkßr sil,_ lav
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 73
buraNenARbeTslav...nigenARbeTséfnastvtßTI.20... KWCakarkMNt´RBMEdnRbvtþisa®sþ... nig vb,Fm ’
.rvagCnCatilav...nigéf.. >...dUecñ¼ehIy... eKalerOgEdlbg;b´enA kñúgkarsikßa RsavRCavrbs´lav nig éf. .
cab´BITsvtßr_ qñaM.1930. rhUtmkdl´bc©úb,nñ... KWCakartsU‘edIm,IG¼GageFVICam©as´kmμsiT§ielI nimitþ rUb
TaMgLay... EdlGaceRbIRásedIm,IbkRsayKMnitbc©úb,nñcMeBa¼GtItkal .. >...enAkñúgbribTen¼ehIy Edl
eKGac es¶IcsresIrBIGtSn&y...EdlbBa¢ak´enAkñúgBaküsmþIxagelIrbs´sila...EdlfaRkúgevogcnÞ rbs´
lav kalBIGtItkal...minRKan´EtmanKuNsm,tþi...xVamqalWn... bu¨eNÑa¼eT....k¾bu¨EnþkRmiténPaBrIkceRmIn
en¼ k¾mincaj´RkúgdéTeTotEdlenAsm&y kaldUcKña..>... fVIebIenAsm&ybc©úb,nñ...RbeTsTaMgBIrmanPaB
xus Ebøk KñaTaMgTMhM...nig GMNack¾eday ....k¾kalBIGtItRbCaCatiTaMgBIren¼mankRmitesμIKña..>...xN£Edl
kar beg;It GtþsBaØaNlavCamUldæan sMxan´sRmab´karbeg;ItCatilavsm&ybc©úb,nñ. ...eyIgeXIjfaka r
bdiesF nUvGtþsBaØaNlav...KWdUcKñaeTAnwgkarrYmbBa©ÚledIm,Ibeg;Itrdæéfbc©úb,nñ Edr.. >...dUecñ¼ehIy ...eK
Gac catTukánfa...karcabepþImykGkßrsil,_lavCaRbPBedIm,Isikßa. ..KWCaEpñkén kartsU‘ d¾xøaMgkøa.. .edIm,I
kMNt [ánRtwmRtÚvnUvGtþsBaØaNlav...EdlxusEbøkBIGtþsBaØaNéf..> ...enAkñúgkarsikßa Gkßr sil,_lav
d¾ eRCARC¼ mYy ...e FVIenARbeTslav..KWCanimitþrUbén..xVamqalWn.Edl²elIktem;Igrdælav[rugerOg³..> ...cMENk
enA ÉRb eTséfvij...RbéBNIdUcKñaen¼dMbUgeLIyRtÚveKKabsg;t...edaymankarP&yxøacfa...va Cakar elIk
tem;Ig nUvÉkraCürbsGtþsBaØaNlav.. ehIycugeRkaybMputRtÚveKeRCIserIsedIm,IbgHaj nUvvb,Fm’ cRmú¼
rbs éf .. >(12)..cMeBa¼CnCatilav....eQμa¼EdlRtwmRtÚv sRmabGkßrsa®sþKW...²Gkßrsa®sþlav³ ...¦ ²mrtk
Gkßr sa®sþlav³...¦.²Gkßrsa®sþ lavEdlbeg;IteLIgkñúgsm&y.Lan qag³..>...cMENkÉenAkñúg kar sikßa
BI éfvij... eKehAfaCaGkßrsa®sþrbs´..²éfPaK»san³..²eRtIyTenøemKg:³... ¦k¾.²Lan.qagPaK
»san³..>(13) GkßrEdlmanmunGkßrlavbc©úb,nñ...(eRbIsRmab´kt´RtaGkßrsa®sþPaKeRcIn)...enAkñúg
ceg;am Gñksikßa...eKs:alfaCaGkßrlavEdlbeg;ItenAkñúgRbeTslav .. >....cMENkÉenA kñúgkarsikßaBIedIm
kMeNIt éfvij.eKehAGkßrdUcKñaen¼faCa... éfNy.(éftUc)..>(14).. cMeBa¼CnCatilav... ..Gkßréf rbs esþc..
ram kMEhg ...sm&y suexaT&y...KWmanmUldæanmkBIGkßr..²lav³.. >... cMENkÉenAkñúg karsikßaGMBIéf vij. .Gkßr
²éftUc³ . .vivtþ ecjmkBIGkßréf.. >(15) .enAkñúgkarsikßaRsavRCav EdleFVIeLIg edayCn Catilav. eK cat´
Tuk RbéBNI énkar niBn§Gkßrsil,_CaPsþútagéneTBekaslürbsRbCaCatilavburaN ...edayTTYl }T§iBl
breTs tictYc... ¦Kμan esa¼eTA elIRbPB... ¦k¾xøwmsarrbsva..> ...cMeBa¼Cn Catiéf vij.. .RbéBNI énkar niBn§
Gkßrsil,_ ...KWeKánx©I...²edaymankarEkERbbnþicbnþÜc³..BIGkßrsil,_ eQog.ém.>(16)..
qakCIvit . .nigGaCIBrbssila.vIrvgßkarsikßaGMBICIvitrbssila...(manTMnas...nigPaBpÞúyKñaCaeRcIn)...ánbgHajBIkarbunbgpþacéf..niglaveTA
CaGtþ sBaØaNCatiBIredayELkBIKña..EtCanic©CakalminGac kat´pþac´[ánc,as´las´ena¼eT.. . > ..cMeBa¼
burs mñak ´EdlTTYlkareKarBBIGñkpgTaMgBYg enAkñúgRbeTslavbc©úb,nñ... faCaCnesñhaCatilav KYr kt´
sm:al´ f asilamankMeNIt... nigTTYlkar bIác´ciBa©wm enAPaK»sanRbeTséf... EdlenATIena¼ ...Kat´ án
74 CMBUk TI 3
TTYlkarGbrM tampøÚvsasna...nigTTYlkar«btSmÖBIRB¼mhasemþc...vIravgß...(minEmnCasacjati)... EdlCa
GnuKuN sgÇenAextþPaK»san.. >...tamry£tYnaTI...KatánnaMykRbB&n§Gb´rMéf EdlmanlkçN£ sþg´dar
cUl mkkanPaK»sanéf...EdlRbB&n§GbrMen¼ánedIrtYnaTI yagsMxanenAkñúgkarbBa©ÚltMbnena¼eTA kñúg
rdæéf.. >(17) ...enAkñúgCIvRbvtþimrN£pøÚvkarmYy Edleá¼Bum<enARbeTslavkñúgqñaM... 1990...karerobrab GMBI
CIvit kumarPaBrbs´silaenARbeTséf... RtÚváneKeRbIedIm,IelIkBIKuNsm,tþiCatiniymrbs´Kat´.. >. .eK
BiBN’na lkçN sm,tþirbs´Kat´dUcteTA½..silaCamnusßmñak...²Rslaj´QamC&rlav..(EdlhUrtamsr
és Qam rbsKat)³...(GYsuin...1990½..39-40).. >..cabtaMgBIv&yekμgemø¼..Kates¶IcsresIr cMeBa¼}sßrCn
Rbvtþisa®sþ laveQμa¼..ecA..Ganu...CaesþcmYyGg:EdlbraC&ykñúgcMáMg rMeda¼RkúgevogcnÞ...nigtMbnCit xag
déT eTot ...ecjBIkarRKbRKgrbséfenAedIm stvtßTI.19..> ..CaGñkKaMRTkar pþacxøÜn én tMbn »san ecj
BIr dæéf.....karGak´Gn´citþrbs´ Kat´cMeBa¼éf...ekItmaneLIgkñúgkMlugeBlEdlKat´bYsCasgÇ enAágkk
Edl enATI ena¼Kat´CYbRbT¼nUvkarerIseGIgCatisasn_cMeBa¼ RbCaCnlavenA»san...BIsMNak´RbCaCn
éf PaKkNþal..>(18)..bu¨Enþ...fVIebIGñksresrGMBICIvRbvtþi...sg;t´F¶n´BIGtþsBaØaNrbs´ silafaCaCn Cati
lav . ..nigCaGñkmancitþRbqaMgnwgéfy¨agNak¾eday..k¾GVIEdlbgHaj[ eXIjc,as´enAkñúgsñaédena¼ ...KWCa
GVI Edl Kat´rkßa TMnak´TMngy¨agCitsñiT§CamYyRbeTs éfeBjmYyCIvitrbs´Kat´>...enAbu¨nμanqñaMeRkaykar
eTA rs´enAevogcnÞ... Kat´ánQreQμa¼CaebkçCntMNagra®sþ.. .(edaymináneCaKC&y)..enAkñúgRbeTs
TaMg BIr(19)..RBmTaMgán TTYlsVaKmn_smaCiksPaéfEdláneTATsßnkic©enARkúgevogcnÞ.. >.. enA eBl
Edl GaCJaFráraMgenARbeTslavEsVgrkcabxøÜnKat... edaysarEtskmμPaBneyaáyr bs Kat.... Kat
án ePosxøÜneTARbeTséf...enATIena¼KatbeRmIkarenAkñúgEpñk..²Gkßrsa®sþ»san³. rbsbNÑal&y Cat i
éf ... rhUtdl´RbeTslavánTTYlÉkraCü.. >...karRsavRCav Gkßrsa®sþrbs´Kat´...PaKeRcInKWeFVI... nig
eá¼Bum< enARbeTséf.. >..RbFanbTEdlKat sikßaándakeQμa¼fa...²lav³.. enAeBlEdl sñaéd ena¼eá¼Bum<
enA RbeTslav..>...
cMENkÉRbeTséfvij....KatsresrGMBIGkßrsil,_rbs..²RbCaCnéfenAPaK »san³.. nigviF IEt g
kaBü rbs´..²RbCaCnéfenAevogcnÞ³.. >(20)..minmanGVIKYr[PJak´epðIleT enAeBlEdlGtSbTeá¼Bum<Ca
Pasa éf rbs Kat...RtÚveKeá¼Bum<eLIgvijenAkñúgCIv RbvtþirbsKat.....silaeRbIBaküedImfa...²éf³...cMeBa¼
RbCa Cn enAPaK»san..nig RbCaCnlav...k¾buEnþRtÚveK..²EktRmÚv³..eTACa..²lav³...vij.. >(21)... RBwtþikarN _
d ¾ sMxan´ mYy. ..enA kñúgkarsikßaGkßrsa®sþlavenAstvtßTI.20.. .KWsila... ²rkeXIj³.. .sñaédÉk énGkßr
sil,_ lav mYy Edl mancMNgeCIgfa..favhug...fav eqag..>... sar£sMxanénkarrkeXIjen¼...RtÚveK BiB-
N’na enAkñúg esckþI epþIménCIvRbvtþi rbs´siladUcteTAen¼..½..
(mhasila)..ánRbkas[BiPBelakdwgGMBIPaBGs©arü.(rbssñaédGkßrsil,_erOg.favhug.faveqag)>
ehIyGVIEdlsMxan´bMput ena¼..KWCakarRbkas. .(bEnSm). rbs´Kat´Edlfa... vIrkfaen¼ ...niBn§ eLIg eday
Gñk niBn§ lavmñak´enAkñúgRB¼raCaNacRkLan..qag.en¼mann&yfa. ..(BaküsmþIrbs´mhasila)..KW Cakar
Rbkas CaRbvtiþsa®sþ... GMBIPaBCam©askmµsiT§irbsRbCaCnlav.. .cMeBa¼sñaédGkßr sil,_d¾G s©arü en¼.>
(GYsuin..1990½..17)
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 75
²PaBCam©askmμsiT§i³.rbslavcMeBa¼sñaéderOg..favhug...faveqag...en¼...TTYl ánsar£ sMxan bEnSm
eTot enARtg´fa...sñaédÉken¼RtÚveK..²rkeXIj³...enAkñúgbnÞb´tm;l´ÉksarEdlmkBIPaK»san rbs´
bNÑal&y Cati enARkúgágkk.. >. ..kEnøgrkeXIjen¼ KWCanimitþrUby¨agBiess.. .eday CnCatilav eCOfa
sa®sþa TaMgLayEdlrkßaenATIen¼..rYmmansñaédEdlykmkBIlav...enAeBlEdlkgT&BéfkemÞc Rkúg
evog cnÞ kalBIedImstvtßTI.19..> ..
bnÞab´BIKat´mkdlRkúgevogcnÞmYyry£xIø.....silaánkøayCaelxapÞalrbs´.ePtsarat´..rtnavgß
Ca RB¼Gg:m©asmYyGg:EdlnwgRtÚvkøayCa}sßrCnQanmuxkñúg clnaRbCaCnlavedIm,I ÉkraCü..> ...RB¼Gg:
m©as´ ePtsara¨t´edIrtYnaTIy¨agsMxan´...kñúgkar beg;ItGtþsBaØaNCatilav...tamry£karbeg;IteLIgvij nUv
cMNab GarmμN_eTAelIRbvtþi sa®sþ...nigvb,Fm’rbslavenATsvtßqñaM.1930.> ..karRsavRCav...nigkar RbmUl
sa®sþa rbssilaPaKeRcInenAlav... RbRBwtþeTAenAkñúgkMlugeBlen¼.. .eRkamkarCYy eRCamERCgBI RB¼Gg:
m©as en¼Ég..>... buEnþ... eTa¼bICamankarCYyKaMRTBIRB¼Gg:m©asePtsaratk¾eday.. .k¾silaminGac man }T§iBl
edaygay@eTAelIsg:mlavenAevogcnÞáneLIy.. >...kñúgnam CaGñkbeg;It... nigKaMRTKMnit Catiniym lavd¾
ekøóv køa ....Katmankarxkcitþd¾FMmYyenAkñúg GaCIBrbsKat...KWminman}T§iBl... nigGMNackñúgkarseRmc ...enA
kñúg KN£kmμaFikar Gkßrsa®sþepßg@rbs´lav.. .EdlKat´enAbeRmIkargarena¼.. >...kñúgnamCaCnCati lav
Edl ekIt enAéfPaK»san...minfaKatmancMeN¼dwgEpñkvb,Fm’laveRCARC¼yagNak¾eday...k¾ Bakü smþI
rbs´ Kat´minman}T§iBlesμInwigBaküsmþIrbs´BYkvrCnlav...EdlánsikßaenA RbeTsáraMg..>
b¨uEnþ...karcMGkd¾xøaMgbMputenAkñúgGaCIBrbs´sila...RbEhlmkBIkRmiténkarGb´rM...nigFMFat ´enA
RbeTs éf. ..C¼}T§iBleTAelIkic©karRsavRCavrbs´Kat´...ehtudUecñ¼ehIyva eFVI[b¨¼Bal´ eTAdl´ Tsßn£
bc©úb,n ñ rbs´ lav cMeBa¼ Gkßr sa®sþrbs´xøÜn..>...cMNucexßayd¾sMxan´mYyrbs´silaenAkñúgkarsikßa elI
Gkßr sa®s þ. ..KWkarTTYlykTaMgRsúgnUvkar RsavRCavrbs´é[email protected]ürbs´RB¼raCvaMg éf
mkeFVICamUldæansRmab´viPaK elIGkßrsil,_lav.. >...silaman}T§iBleTAelIkarEtgniBn§kMNaBüEbb
buraN kñúg sm&ybc©úb,nñpg...RBmTaMgkarbkRsayeTAelIsñaédkMNaBüburaN ...edaykarTTUcfa...Gkßr
sil,_ laveKarBeTAtamsþgdarrénkarniBn§kMNaBüéf.. ehIykarvaytémøelIsñaédGkßrsil,_...k¾éllk
edIm,I bMeBj eTAtamsþg´darren¼Edr.. >..
karsikßarbs´silaeTAelIviFIsa®sþEtgkaBülaveTa¼bICasilaeFVIkic©karRsavRCaveTAelIRbFanbTCaeRcInk¾eday...EtKatman ekrþ#eQμa¼l,IbMputxagEpñk
sikßa Gkßrsil,_.. >...silaáneFVIkarRsavRCaveTAelIGkßr sil,_lavGs´ry£eBlCag.10..qñaM...TaMg enA
RbeTs lav...nigenAbNÑal&yCatiéfenARkúgágkk.. >...enAkñúgesckþIepþIménkarsikßadMbUgrbsKateTA
elIviFIEtgkaBülav....sila ánsresrdUecñ¼fa½
xJúMminEmndak´bBa©ÚlKñanUvk,Ünxñatepßg@énkarEtgniBn§...EdlmanenAkñúgesovePAen¼ edaymin án Epðk
eTA elIRbPBc,as´las´ena¼eT.. >..xJúMánerobcMk,ÜnxñatTaMgLay...edayEpðkeTAelIkarseg;t rbs´ xJúM
76 CMBUk TI 3
eTA elIesovePAdUcteTAen¼.½..Ebb..kab..san..viLasinI/... fav..hug/... sag..sins&y/. ..evtßsnþr.
sadk/ ...nubsun/ .. kab..Rp£munI/... kab.fav.Esn.. emOg..nigsñaédCaeRcIneTot ¿.¿.¿... en¼KWCaelIkdMbUg
ehIyEdl...(karsikßa Ebb en¼)...RtÚván cgRkg eLIg.. > ...sñaéden¼ekIteLIg...KWGaRs&yTaMgRsúg eTA
elI cMNab´GarmµN_rbs´ Gñk Edlán cgRkg va. ..eday minmanRKÚ...¦GñkRbwkßaeyabl´eLIy..>. .dUecñ¼
ehIy xJúMsgÇwm favanwg man kMhus q:g Ca minxan..>. ..xJúMsgÇwm faelakGñknwg GFüaRs&ydl´xJúM...ehIyxJúM nwg
rg´ caM TTYldMbUnµanBIelakGñk... Edl man cMeN¼dwgeRCARC¼..(1993.£.s..)>...
esovePATaMgGsEdlsilaeFVIkarsikßa...(elIkElgEtesovePAmYyecj bueNÑa¼)..KWsuT§Et Ca sñaéd
Gkßr sil,_lav...>.. .esovePAelIkElgena¼.. .KWCaesovePAEdlKatánniyaydMbUg eQμa¼.Ebb.. kab..san
viLasinI. ..(.rebobniBn§tamEbb...kab..san.. viLasinI)..KWCakarsikßaeTAelIkaBüCaPasaálI.. >
silaKWCaGñkniBn§sñaédsMxan´@BIr...KWkarsikßaBIviFIEtgkaBülav...²Ebb..Etg xøÜn..éfy_. .evogcnÞ
.el¼.. Ebb..Etg..kab..san..viLasinI.³..(rebobEtgkaBü...éfevogcnÞ.. nig...kab..san..viLasinI).. Edleá¼Bum<
en A Rkúg ágkkkñúgqñaM.1942...nigsnS£lkßN£.. (viFIEtgkaBü)..Edleá¼Bum< enAevog cnÞenA kñúgqñaM..1961
eday EpðkelIsñaédBI mun.. >...karsikßaTaMgBIren¼...KWCasñaéddMbUgeK...BIeRBa¼vaánpþlnUvKMnitCamUldæan
sRmab ylBIrcnasm<n§énkarniBn§kMNaBülav.. >...enAkñúgsñaédGkßrsil,_buraNTaMg Lay...Edl sresr
enA elIsa®sþasøwkrwt...BaküTaMgGs´minmandkXøaeT.. >...KμankarEbg EckXøa ... rb¼...¦ k¾vK:[ dac´ RsL¼
BIKñaeT..> ...silaKWCamnusßTImYyEdlánviPaK eTAelIRbePTkaBülavxus@Kña....edaysresrk,Ünxñat
rbs va...RBmTaMgeroberogva[ ecjCaXøaeXøagRsbeTAtamk,ÜnTaMgena¼.. >...CakEsþg...silaKWCamnusß-
mun eK Edl án EckBakükñúgkMNaBülavenAelITMB&reá¼Bum<...[manXøadacecjBIKña.>.(22.)
cMNucexßayFMbMputenAkñúgkarsikßarbs´sila...KWxV¼karBicarNaeTAelIviFIsa®sþ kt´Rta...nigviFI
sEmþg Gkßrsil,_lav.....RBmTaMg}T§iBlénviFIsa®sþen¼...(CYnkal man{kas..ehIyCYnkalKμan)...C¼eTA
elI rebob EdleKerobcMtakEtg Gkßrsil,_.. >... cMNucexßayen¼...KYr[ykmkBicarNaBIkaryldwg Bit
Rákd rbssila...cMeBa¼viFI sa®sþena¼...ebIEpðkeTAelIRbvtþi...nigbTBiesaFrbsKatenAkñúgkarEtgniBn§
kMNaBü lav.>(23)...vaCaerOgedayELkBIKña...rvagkaryldwgrbs´Kat´cMeBa¼RbéBNIén karEtgGkßr-
sil,_. ..ehIynigcMeN¼viC¢adUcEdlánbgHajenAkñúgkic©karRsavRCav rbs´Kat´... EdleyIg dwg|fa.. .Kat´
KW Ca Gñk rkeXIjeLIgvijnUvGkßrsil,_lav.. .>
karsikßarbssilaeTAelIkMNaBülavKWEpðkeTAelIcMeN¼dwgénkarsikß[email protected]þI GMBI
rcnasm<n§énTRmg´kaBürbs´éf..nig}NÐa.. >...eBlEdlKat´sresrBIGVI EdlehAfak,ÜnxñatEtg kaBü
lav dMbUg ena¼....k,ÜnxñatsRmab´EtgniBn§kMNaBüéfRtÚveKkt´RtaenAkñúgGtSbT...Gs´CaeRcIn stvtß mun
en¼ rYceTAehIy..>...eyageTAtamsmþIrbs Rp£eXag...nimμaejmin. .(1987). .fasñaédrbs silaeQμa¼.. snS£
lkßN£. ..manlkçN£Rs edogKñay¨agxøaMgeTAnwg...lak´..pasa..éfy_....(mUldæanRKw¼énPasaéf)... Edl
sresr edayGñkRáCJéfeQμa¼...pay¨a...«ákitßilásan ..>(24 )
enAkñúgkarbeg;Itk,ÜnxñatEtgkaBülav....sila...vIrvgßánBwgEpðkeTAelIkar sikßaBITRmgkaB ümun@
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 77
rbs éf. ..edIm,IseRmcykGVIEdlmanRbeyaCn_..nigGVIEdlmin manRbeyaCn_ smlμm nwg sikßa ...edIm,I beg;It
k,Ün xñat TaMgena¼eLIg.. >...eTa¼bICacMNuc lmðitenAkñúgTRmgkaBülavmYycMnYn...kñúgesovePArbsKat man
lkçN£BiessEbøkBIéfk¾eday...k¾RbePTénk,ÜnxñatkMNaBüEdlerobrabena¼manlkçN£dUcKña esÞIr Et
TaMg Gs´..>... «TahrN_.... ebIeKBinitüemIlkMNaBülaveTAelIkarelIkdak´sMeLg ...cugCYnenAkñúg.nigenA
cenøa¼ rb¼kMNaBü ...karpßúaMBakü.. nigsMeLgRs£CaedIm ...TaMgGsen¼RsedogKñaeTAnwgGVIEdléfsikßa eTA
elI kMNaB ü éf...> ...mYyvijeTot...karykk,ÜnxñatkMNaBüéfeFVI CamUldæankñúgkarsikßa...nigeFVIkareRbób
eFobCamYyGkßrsil,_lav...KWCaerOgsamBaØ bMput... >.. eKseg;teXIjfa...RbeTslav.nigéfmanTMnak TMng
Pasa ..vb,Fm’..nig Gkßrsil,_....RBmTaMgTRmg´kMNaBürbs´RbeTsTaMgBIrmanlkçN£dUcKña..>...bu¨Enþ.. .eK
KYr sYrfa..RbsinebIkarsikßaGkßrsil,_éfmanlkçN£pÞúyBIkarniBn§kMNaBüéf...etIKYryk vaeFVICa KMrU
sRmab ´ CamUldæankñúgkarsikßaGkßrsil,_lavEdr¦eT.. >...karsikßaGkßrsil,_ enARbeTséf ...eFVI cMeBa¼
Et kMNaBü RbcaMraCvaMg...CakMNaBümYyRbePTEdlmanPaBxus EbøkKñaTaMgrebobcmøg...xusEbøk TaMg Ebb
bT. .nigbrisSansRmabsEmþg...RBmTaMgxus Ebøk TaMgGñkTsßna.. lkçN£TaMgGs en¼ehIyEdl xusKñaBIGkßr
sil,_ lav buraN...dUc eyIgs:al´enAeBlsBVéf¶en¼..>.. RbsinebI...karsikßarbs´éfepþateTA elI kMNaBü
rbs ´ RbCaCn samBaØ...vaRbEhlGacykeFVICaKMrURbhakRbEhlKñamYy...sRmabeRbób eFobeTA nwg kMNaBü
laván.. >..
enAkñúgkarsikßarbs...Cit..PUmisak...eTAelITRmgkMNaBülav...bgHajBIkaryldwgkanEtsIu CeRmA.
cMeBa¼lkçN£énkarEtgkMNaBülav...ehtupld¾RtwmRtÚvena¼KWfa Katán sresreRbóbeFob...CamYy nwg
kMNaBü EdlsURtpÞal´mat´rbs´GñkRsúkenA RbeTséf..>.(25).. Kat´ánerob rab´BIPaB xus Ebøk Kña. ..rvag
kMNaBü Edl EtgeLIgsRmab´ sþab´...nigkMNaBüEdlEtgeLIgsRmabGandUcteTAen¼.. ½.
kMNaBüEdlniBn§eLIgy¨aghµt´ct´eTAtamKeRmagEdlánkMNt´Tuk...KWRtÚveKarBtam k,Ünxñat[án
RtwmRtÚv...edIm,IRKbRKgelIGtSn&y...nigGarmµN_écñRbtidærbssil,kr... en¼KWCa kMNaBü rbs kvI CMnan
eRkay.¿.¿.¿. kvITaMgen¼cg´[eKcab´GarmµN_elIkMNaBü ...cg´[manrcnasm<n§RtwmRtÚv..nigman sNþab´
Fñab lð eFVI[TakTajEPñk.. >..BYkeKmincabGarmµN_faetI...kMNaBümansMeLgdUcemþceT..¦Rbsin ebIBYk
eK cabGarmµN_..eKRKanEtcg[ sMeLgena¼sIusgVakCamYynwgrcnasm<n§kMNaBü...KWmin[man sMeLg
tUc EbkExJk...eFVI[rMxandlRtecokena¼eT.¿.¿.¿.(1981£..191-2)..>..
karsikßaGkßrsil,_éfepþateTAelIRbePTkMNaBüEdl...²TakTajEPñk³. cMENkÉGñk niBn§lav vij
enA kñúg karniBn§Gkßrsil,_rbsxøÜn...KWykcitþTukdakeTAnwgGVI EdlBIera¼Rtecok.. >.. .PaBxusEbøkKñar va g
RbePT xøwmsarepßgKñaTaMgBIren¼...KWCalkçN£xusKñaxøaMgrvagviFIsa®sþBIr..> ...pÞúyB IGkßr sil,_lav ......Gñk
niBn§. ..nig GñkGanGkßr sil,_enAkñúgraCvaMgéfPaKeRcIn..KWCaBYkGPiCnCanx<sEdlmanTMnakTMngCamYynwg
RB¼ b rmraCvaMg.. >..kRmiténkarsikßarbs´BYkeKx<s´CagGñkniBn§Gkßrsil,_lavPaKeRcIn Edl mk BI RKb´
mCÄdæan kñúgsg:mlav.. >..RsedogKñaen¼Edr....GñkcmøgGkßrsil,_éfk¾ .. manTMnak´TMngCamYynwgRB¼brm
78 CMBUk TI 3
raCvaMg Edr.ehtudUecñ¼ehIykMhusenAkñúgkarcmøgGtSbTeTa¼bIebICaman...k¾hak´dUcCatictYcCag Gñkkt´
cmøg sñaéd Gkßrsil,_lavEdlCa Fmμta.. KWCaennEdlmanv&yekμg.. >...RsbeBlCamYyKñaen¼Edr... kar
bgHaj sñaéd Gkßrsil,_éfenAkñúgRB¼brmraCvaMg...minEmndUceTAnwgrebobkmßanþFmμta...Edl man mnusß
cUlrYm yageRcInku¼kr..mksþabkarsμÚRtkMNaBüena¼eT.. >...dUecñ¼ehIy....eKminsUv xVlfa... Gñk Tsßna ena¼
yl. .. ¦minylGtSn&yrbserOgena¼eT.. >(26)....edaysarEtPaB xusEbøkKñaTaMgkarbeg;It ..TaMgkar Efrkßa
nig TaMgkareRbIRás´Gkßrsil,_éf..niglav dUecñ¼ehIy...eTIbeFVI[TRmg´...RBmTaMgxøwmsarerOgrbs´Gkßr
sil,_ TaMgBIren¼xusKñaxøaMg..>. .Gkßrsil,_rbsraCvaMg éfminsUv eRbIBakü RcMEdl }t RbeyaCn_ eRcIn eT. .>
vaeRcInEt sresrbg;bn&yeRCA...en¼bgHaj[eXIjnUvkRmitcMeN¼dwgrbsGñkniBn§..>[email protected] eXIj
fa ...kvIniBn§éfeRcInEteRbIRásTRmgkMNaBüEdlsμúKsμaj....dUcCakareRbIBakü eBCn_x<gx<smk BIPasa
Exμr .nigálI. .RBmTaMgbeg;ItBaküeBcn_fμI@kñúgGkßrsil,_Efm eTotpg..>.. Rsbe BlCa mYy Kña en¼ Edr xøwm-
sar Gkßrsil,_rbsvaMgéf...eKarBeTAtam sþgdarmYyepßgeTotEdlGacTTYlykán...CagGkßr sil,_
lav...> lkçN£rbserOg lavdUcCakarkMEbøgcMeGscMGas ...mankarelg esIc eRcIn kñúg eBl erobrab erOg-
BuT§ Rbvtþi RBmTaMglayLMnUverOgr¨avmYycMnYn...EdlminBak´B&n§nwgRB¼BuT§sasna...dUcCa kar eCO eTA elI
RBlwg ...¦ k¾ GaTieTB enAkñúgCMenOCnCati..ét...TaMgGsen¼RtÚveKhamRám min[manLÚkLM enA kñúg erOg Edl
Tak ´Tg nwg sasna ...cMeBa¼Gkßrsil,_EdlniBn§kñúgRB¼ raCvaMgéf.. >
edaysarsñaédGkßrsil,_éfqøú¼bBa©aMgBIcMNgcMNUlcitþrbsBYkGPiCn..dUecñ¼ karsikßaelI Gkßr-
sil,_éf...k¾CakmμsiT§ipþac´muxrbs´BYkGPiCnTaMgena¼Edr.. >...Cak´Esþg eKGaceXIjenAkñúgkarsikßa elI
Gkßr sil,_éf...EdleK[sar£sMxaneTAelIkarsikßaBI TRmgkaBüCaPasaálI...nigsM®s;wt...ehIynigTM-
nak´ TMng rbs´vaCamYynwgkaBüéf.. >.. tamBiteTA.. .mankrNI CaeRcIn Edl eKGac CECk edjedal sYrfa..
.etI TRmg´ kaBü Ebb en¼...BitCamanRbPBmkBI}NÐa...¦k¾.ét..>...dUcKñanigkarehAerOgniTanrbs´GñkRsúk
enA
tMbn´ GasuIGaeKñy_faCaerOgCatkEdr...karsnμtfaTRmg´kaBüéf...¦lavmanRbPBmkBI }NÐa.. .CYyeFVI [
kMNaBü ena¼manekrþ#eQμa¼RbesIreLIg..(cit...1981½...222-3)>..
edaysarEtEpðkkarRsavRCavrbsxøÜneTAelIkarsikßarbséf.....eFVI[silaman kareFVs RbEhs
kñúg kar kt´sm:al´[ánc,as´las´...BIPaBxusKñarvagGkßrsil,_TaMgBIrRbePT..>... enAkñúg kar sikßa rbs´
sila.. .KatBüayam..²kMNtnUvk,Ünxñatc,aslas³...enA kñúgkMNaBülav...edayman..²rcnasm<n§erobr y
Rtwm RtÚv³.. .eFVI[..²Tak´TajEPñk³..>...kñúg n&ymüa¨geTot... GVIEdlKat´eFVIBitRákdena¼...KWyklkçN£viFI-
Etg kaBü mYyRbePT...eTA bBa©ÚlkñúgTRmgkaBümYyepßgeTot..>.. enAkñúgesckþIepþIm énesovePA dMbUg rbs
sila sþI GMBIviFIEtgkaBülav....Kat´ánsresrdUecñ¼fa.. ½
xJúMmanCMenOy¨agmutmaMfa...kalBIGtItkalRákdCamanesovePA....(EdlbeRgón)..BIk,Ün Etg kMNaBü
rbs´ eyIg.. >...bu¨Enþ... eRkaymkesovePAena¼át´bg´..¦k¾minTan´rkeXIj .(1993£.�.)>
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 79
buEnþ...enAeBlBicarNaGMBIsar£sMxanénkarelIkdaksMeLg...enAkñúgkMNaBü lav...karyl fa man
esovePA Ebben¼...KWhakdUcCaminGaceTArYceT.. >...CnCatilavPaK eRcInmanbBaHakñúgkarBnül GMBI lkçN£
sMeLg en¼.. >...RsedogKñanwgkareRbIk,Ün evyüakrN_kñúgPasaGgeKøsEdr.....karelIkdaksMeLg eTA elI
Bakü kñúgkMNaBü...KWekIteLIgedaysV&yRbvtþi...CagkarKitTukCamun..> ...tamBiteTA. ..eTa¼ bI Ca sBaØa sm:al
sMeLg.. manenAkñúgPasalavrab´stvtßmkehIyk¾eday....k¾eKeTIbEteRbIvaCab´lab´cab´ BIBak´kNþal
stvtß en¼ bueNÑa¼..>(27)..enAkñúgsa®sþaGkßrsil,_lavburaN...eKminsUveRbIsBaØa sMeLg en¼eT..>. ...sUm,I
Et enA kñúgsñaédxø¼EdlmaneRbIsBaØasMeLgen¼...(eKeRbIvaEtmþg m;albu¨eNÑa¼..ehIyvadUcCakarBRgay
Pasa álIenAkñúgBaküraylav)...KWeKbEnSmva sRmabCakarlMGr...eRcInCageRbIkñúgeKalbMNgepßg eTot..>
Rbsin ebIKμansBaØasm:alsMeLgeRbICaTUeTAenAkñúgPasaeT...(ehIykareRbIsMeLgekIteLIgeday sV&y-
Rbvtþui... CagkarEdlEpðkeTAelIkarKitKUrBIsUrsMeLg...EdlenAeBlena¼eKBMuTan´beg;It[man lkçN£
sþg´ dar enAeLIy)...etITMngCamanfñak´eronkalBIsm&yburaN...¦k¾esovePAEdlsresrBIrebob Etg
kaB ü .. edayEpðkeTAelIkarsg;t´Bakü[mansMeLgeLIgcu¼y¨agdUcemþc ?... enAkñúgesovePA rbs´sila
eQμa¼ ..sn§£lkßN£..KatBiBN’nanUvk,ÜnxñatsRmab karEtgkaBü....KYnGan...CaTRmgkaBümYyRbePT Edl
Gkßr sil,_buraNPaKeRcInsresa®sþamlMnaM ena¼ ½.(28)..
eKRtÚvEtgkaBü[ánRtwmRtÚvedayEpðkeTAtam..(k,ÜnxñatEdlkMNtcMnYn).rb¼.nig vK:...RBmTaMgkar elIk
daksMeLg..¿.¿.¿.kñúgmYyvK:rbskaBü..KYnGan..RtÚvman.4.rb¼..ehIyrb¼nImYy@RtÚvman..7. Bakü elIk
Elg EtXøadMbUg.. nigXøabEnSmb¨ueNÑa¼. >.eRkABIena¼.eK RtÚvdak´.(Büag:).mansMeLgeLIgcu¼ GaRs&y
eTAtam TItaMgrbs´va[ánRtwmRtÚv.. (1961. £.20)>.
buEnþtamkarBit...k,ÜnxñatrbskaBü..KYnGan...manlkçN£ERbRbÜlxøaMgNas..>. sUm BicarNa BI k,Ün
xñat Edl silaniyayfa...karEtgkMNaBü.²RtÚvEt³.eFVItam.. >...karfwøg Eføgen¼pÞúyeTAnwgkarBitén Gkßr-
sil,_lav.. ½...
1).RbEvgénvK:..½..minmankarkMNtcMnYnrb¼eTenAkñúgkaBü...KYnGan..> ...eTa¼bICa silaniyayfa..KYn
Gan RtÚvEtmanvK:EdlmanbYnrb¼eBjeljyagNak¾eday..Et CaerOy@.... enAkñúgvK:mYycMnYnmanEt..2
rb¼ b¨ueNÑa¼..> ....vK:xø¼Gacman.1.rb¼..¦.3. rb¼pg Edr.. >...vK:EdleXIjjwkjab´bMput...KWman..3..rb¼... nig. 4
rb¼. ..Ca vK:EdlsilaykCaKMrU...Et vaRcMEdlrhUtenAkñúgsacerOgTaMgmUl.. >
2).cMnYnBüag:enAkñúgmYyrb¼kMNaBü½....rb¼PaKeRcInenAkñúgkaBü..KYnGan...man ..7..Büag:..(eday min
Kit BIXøadMbUg.. nigXøabEnSmeT)...EtvaminEmnCaerOgcEmøkeT...EdleK RbT¼eXIj rb¼mYym an bEnSm Büag:mYy
BIr ...¦bIeTot.. >..
3).TItaMgsMeLgenAkñúgrb¼kMNaBü½...TItaMgsMeLgCajwkjabeKarBeTAtamk,ÜnEdlsilaerob rab
Etvak¾CaerOgFmμtaEdr...Edlrb¼xø¼mineKarBeTAtamk,Ünxñatena¼.. >..
srubmk...k,Ünxñat..KYnGan...Edlsilaniyayfa...²RtÚvEt³..eKarBeTAtamena¼ KWminCaklakxøaMg dUc
80 CMBUk TI 3
GVIEdlKatcg[eyIgeCOena¼eT.. >...dUcáneFVIesckþIseg;teTAelIkMNaBülav....kMNaBüTaMgena¼pþl Ca
KMrUd¾lðbMputBIsPaBERbRbÜl...mindUcCak,Ünxñat EdlánkMNt´ena¼eT..>. ..sila ánG an Gkßr sil,_lav
y¨ag eRcIn ....ehtuen¼Kat´minEmn mindwgfa...²k,Ünxñat³.. rbs´Kat´...minEmn Cak,ÜnxñatBit Rákdena¼eT..>
enA kñúg esckþI dkRsgxageRkamen¼...KatbgHaj«TahrN_mYyGMBIkaBü...KYnGan... EdlCakarbkRsay nUv
KMnit r bsKat...sþIGMBIviFIEtgkaBülav.. >...karbkRsayen¼manenAkñúgsñaédrbsKat eQμa¼... sn§£lkßN£
Edl eXIjPøambnÞabBIesckþIEdldkRsgmunena¼... ehIyvabgHajBIPaBhμtcténk,Ünxñat rbsKat. E dl
ekItecjmkBIkarRbtidæedayectna...CaCagkar eFVIviPaK½
«TahrN_énkarEtgkMNaBüEbben¼...(eKGacRbT¼eXIjenAkñúg)...kaBükñúgsa®sþa søwkrwt..>. ..bu¨Enþ
kMNaBü PaKeRcInEdlktRtaenAelIsa®sþasøwkrwt....KWniBn§minánRtwmRtÚvtamTRmgeT.. >...manEterOg
mYy bueNÑa¼ EdlRtwmRtÚvKWerOg...sins&y.. >...dUecñ¼ehIy xJúMnwgdkRsgecjBIerOg ..sins&y. ..en¼edIm,I
eFVICa «TahrN_ rbsxJúM.. (1961.. ½...20)..>
enAeBlEdlkRmgGkßrsil,_lavTaMgGs...(elIkElgEterOg..sins&y..mYy bueNÑa¼)..KWniBn§.. ²min
án RtwmRtÚv³. eTAtamkRmitsþgdarrbssila...eKmanmnÞilfa .etIen¼CakarGnfyxagGkßrsil,_.. .¦k¾Ca
kar Gn´fyxagkareRbIRás´sþg´darxøÜnÉg.>.. RbsinebIsilayl´BIviFIsa®sþ énbBaHaRbFanbT rbs´ xøÜn
eday Ejk va[dac´ecjBIRbFanbT énkarsikßaGkßrsil,_éf.....Kat´RbEhlCadwgfa...vamin Gac eTA rYc
eT Edl mank,ÜnCak´ lak´enAkñúgkarEtgniBn§.. >...dUceyIgáneXIjrYcmkehIy.....GñkEtgkaBü... KYn Gan
kalBIedImminándwg...(edaykareFVIviPaK)...BIk,ÜnxñatkMNaBüEdlBYkeKkMBugEtgenA eBl ena¼ eT..> ...eK
eron TRmg kaBü...minEmnedaykarTenÞjcaMtamk,ÜnEdlánsresr Tukena¼eT...(emøa¼ehIy...ánCasila
eFVI kar RsavRCAvGs´CaeRcInTsvtßmkehIymin EdlRbT¼eXIjk,Ünena¼esa¼)... Etedaykarrs´enACa
mYy nwg karhVwkhatpÞalmat.. >.. k,ÜnxñatCaklakénkarEtgniBn§... EdlGacmanrebobrbb EtenA elITMB&r
eá¼Bum<. .. KWmincaMác...¦k¾manRbeyaCn_cMeBa¼kMNaBüEdlsresrenAelIsa®sþasøwkrwtsRmabGñk sþab
ena¼ eT.. >..enAkñúgsa®sþalav...(BakünimYy@minmandkXøaeT)...eKminmanviFIedIm,IEjk [ánc,as...rvagkar
cab´ epþIm..¦cugbBa©b´énrb¼...¦k¾vK:ena¼eT.. >...RsbCamYyKñaena¼Edr.minmankareRbIRás´sBaØa sm:al´
sMeLg [mancugcYn...edIm,I[emIleXIj c,asBITItaMgrbsBüag:sMeLgTab.nigFøakcu¼..>. .dUecñ¼ ehIy ...kar
yk tam k,Ünxñatrbs´ sila...minman}T§iBlGVIeFVI[manrboberobryenAelIsa®sþaeT.. >...müa¨gvijeTot ..
va min EmnCakargayRsÜlkñúgkarkt´sm:al´fa...etIsñaédmYyEdleKánkt´cmøg ...RtwmRtÚv.¦k¾minRtwm-
RtÚv eTA tam k ,Ünxñaten¼...¦k¾Gtena¼eT.. >..Gkßrsil,_lavRákdCaRtÚveKkt cmøgeLIgvijCaRbcaM... edIm,Irkßa
va [ Kg´vgß..>..ral´eBlEdleKkt´cmøgvaeLIgvij.... B&t’manlmðitxø¼enAkñúgGtSbT...RtÚveKEksRmÜl..>
enA eBlEdlerOgmYyRtÚveKcmøg..nigpøasbþÚrB&t’manlmðit. ..mYybnÞatmþg@CaRbcaMCa eRcInry qñaM... eday
Gñk cmøgEdlPaKeRcInKWCaenn ...EdlmanGayueRkam..16..qñaM... BIsa®sþa Edlman TRmg kMNaBü Biák yl.
etI GtSbT ena¼GacrkßaCab´lab´tamk,ÜnxñatkMNaBü[ánc,as´las´y¨agem¨ceTAekIt?...Rsb eBlCa
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 81
mYyKña en¼ Edr...etImanRbeyaCn_GVIkñúgkarrkßakMNaBüena¼[ánRtwmRtÚv?..etI PaBxus EbøkKña xø¼ ...rvag kar
ERbRbÜl ...nigkareKarBy¨agmuWgm¨at´eTAtamk,ÜnxñatEbben¼ GñksþabGaceFVIkarktsm:alánEdr¦eT?
enAkñúgkarviPaKeTAelIkarsikßaviFIEtgkaBürbssila...eKcaMácRtÚvBinitüelI kRmitsþgdar ..Edl
Kat kMNt sRmab karEtgniBn§kMNaBülav...ehIynigmUldæanrbsva...>.. .. edIm,IylBI ehtupl Edl tRmÚv
[ Gkßr sil,_ eKarBeTAtamsþgdar[án...²RtwmRtÚv³..enA kñúgRkEsEPñkrbssila ...eyIg KYr ylfa .ehtuGVI
ánCa mnusß mñak´Edls:al´c,as´BI RbéBNI...EbrCasikßaRbFanbTen¼... hak´bIdUcCaKat´KWCaGñkmkBI
xageRkA dUecñ¼..>.. .sar£sMxanEdlsilaxMl¼bgeTAelIkarsikßary£eBldbqñaM... edIm,Irkk,ÜnE tg kaBü KW
man témøKYr[kt´sm:al´..>... karBnül´cMeBa¼karsikßarbs´Kat´...bgHajnUvsar£sMxan´EdlKat´yk Gkßr
sil, _. ..edIm,IkMNt´niymn&yBITMnak´TMngrvaglav-éf...kalBIGtItkal...nig bc©úb,nñkal..> ..enAkñúg es-
ovePA eQμa¼. .Ebb.Etg.xøÜn.éfy_..evogcnÞ..el¼.Ebb..Etg..kab san..viLasinI.. Kat´sresrfa½.Kat´ánR-
sav RCav rkk,ÜnxñatGkßrsil,_...edIm,I bgHajfakaBü..exøag rbséf...KWmanmUldæanmkBITRmgkMNaBülav
Edl mankMeNItmun ena¼...(1993½.�...)>...buEnþ...erOgEdlsuICeRmACagen¼.....karRsavRCavrbssila... Ca
sMxan´ ena¼ KWedIm,Ibeg;ItGkßrsil,_[eTACanimitþrUbén..xVamqalWn..rbs´Catilav..>.. enAkñúgkarerobrab´
Tak´Tg nwgbMNgénkarsikßaGkßrsil,_rbs´Kat´....silaeRbóbeFob karFøak´cu¼énvb,Fm’lavbc©úb,nñ..
edaysar xV¼xat k,Ünxñat EtgkMNaBüc,as´las´... nig xVamqalWn. ..rbs´GarüFm’lav enAeBlva eLIg dl´
kMBUl . eRBa¼ eBl ena ¼manGtSbT EtgkaBüburaN...EtKYr[sþayEdl KatminGac rkeXIj...> kñúgn&ymüag...eK
Gac emIl eXIjfa...sþgdar . xVamqalWn . .rbssila. . ehIynigkarG¼GagBI. .²PaBRtwmRtÚv³.énkar niBn§kMNaBü
buraN fa Ca }T§iBlénkarrsenAFMMFatdUcCaCnCatiéf.. >...buEnþ..n&yBit ®ákd ena¼.. .vaKWCakar qøú¼bBa©aMg nUv
}T§iBl én RbB&n§eá¼Bum<pßay...nigKMnitCatiniym kñúgTsßn £bc©úb,nñ cMeBa¼ GtItkal..> ..sar£ sMxané n k,Ün
xñat c,aslaskñúgrcnasm<&n§ kMNaBü.. ehIynig karbeg;It TRmgsresr edIm,Ipþl niymn&y [ .. xVam qalWn
eTACaGarü Fm’...KWCakarseRmcenAkñúgsg:mmYy... EdlmeFüaáyeá¼Bum< ánbeg;It nUvTsßn£ cMeBa¼ lkçN£
Gkßr sil,_.. >..enAkñúgkarsikßaGkßrsil,_éf...eKRbT¼eXIjmaneRbIsþg´darRs edogKña en¼. ..enA kúñug kar
sikßaGMBIedImkMeNIt..nigRbvtþiénkarniBn§kMNaBüéf.. >(29)..
karTamTarrbs´silafa...karniBn§kMNaBükalBIburaN...eKarBeTAtamsþg´dar rbs´Gkßrsil,_
EdleK eá¼Bum<ena¼...ehIykMNaBüena¼manTRmg´mYyCak´lak´...TaMgen¼ ánbg;r[mankaryl´xus kñúg
cMeNam CnCatilavsm&ybc©úb,nñ.. >...karsikßaGMBIviFI EtgkaBürbs´Kat´eQμa¼...sn§£lkßN£...Edl án
niBn§ eLIgeTAtamTisedArbs´RksYgGb´rMlav..ehIyRtÚveKykeTAbeRgónenAtamsalaeron TUTaMg
RbeTs.....ánTTYlkar Gnum&tCaFrman...Cak,ÜnEtgkaBülavEdlmankarGnuBaØatRtwmRtÚv..>(30). .manEt
mnus ß BIrbInakbueNÑa¼...EdlxJMúánniyayCamYyenARbeTslav...CaGñkEdlmankarcabGarmμN_. ¦Ca Gñk
Bak´B&n§. nwgkarRsavRCavenAkñúgGkßrsil,_lav.....ányl´GMBIkarBitEdlfa esovePArbs´silaGMBI kar
Et gkaBü...CakarbkRsaynUveyabl´pÞal´xøÜnrbs´Kat´GMBI rcnasm<n§kMNaBü...eRcInCagk,Ün xñat Edl
án beg;IteLIgedaykvIniBn§lavkalBI buraN..>... enn.. .nigRB¼sgÇ ekμg@ CMnaneRkayCa eRcInGg:.. Edl
82 CMBUk TI 3
xJMúán CYb enAtamTICnbT enARbeTslav...s:alc,asBIk,Ün EtgkMNaBürbssila...EdlBYkeKáneronBI
sala rdæ...eRcInCagTTYlánBIkarGb´rMtampøÚvsasna.. >...fVIebI...B&t’manEdlTTYlánvapÞúyBI GVIEdl xM
cMNay eBlCaeRcInqñaMedIm,Isþab...cmøg.ehIynigsμÚRtGkßrsil,_lav...xJúMmin Føab|RB¼sgÇsYredjedalBI
PaB RtwmRtÚvrbs´k,ÜnEtgkaBü...EdleKykmkbeRgón RB¼Gg:ena¼eT.. >
enAkñúgkarpøas´bþÚrTsßn£bc©úb,nñcMeBa¼Gkßrsil,_buraN....eKGacemIleXIjBI }T§iBl sñaéd rbs´
sila TaMg enAkñúg..²karEktRmÚv³..erOgburaN...nigTaMgkarEtgniBn§ kMNaBüTMenIb..> ...enAmun sm&y bdivtþ
bNÑal&y Catilaváneá¼Bum<sñaédGkßrsil,_lavburaNy¨ageRcIn..>.. Cajwkjab´...eKRbT¼eXIjPaB
min RsbKñaenAkñúgesovePATaMgen¼edaysarEtkMhusq<g. ..EdlenAminTan´ánEksRmÜlBIsa®sþa..>
«TahrN_ EpñknImYy@. Cajwkjab´eXIjmanxuslMdab´lMeday...eFVI[lMákkñúgkartamdansac´erOg
niTan..>(31) .. ebIsmøwgemIlmYyePøt....eKRbEhlCasμan faGtSbTeá¼Bum<EdlmankMhusEbben¼...KWCakar
cmøg TaMgRsúgtamc,abedIm.. >..buEnþtamBit.....esovePATaMgen¼RtÚveKEkkunCaeRcIn sa ... minEmn edIm,IeFVI[
erOg gayRsÜl ylCagmunena¼eT.....k¾buEnþedIm,IFanafaerOgTaMgen¼Rsbtamsila.. .EdltRmÚv[man bYn
rb¼ enAkñúg RKb´vK:TaMgGs´..>(32)..eKGacemIleXIj.«TahrNén}T§iBlrbs´sila ...eTAelIka r Et g
kMNaBü enAkñúgkaBü ...KYnGan...Rbkb edayPaBhμt´ct´ .. nigmansNþab´Fñab´lð...Edlsresredaykv Iv&y
ekμg enAevogcnÞ ecjpßayenAelITMB&rTsßnavdþIGkßrsil,_eQμa¼...vNÑ£sin...edaymanRbEvgXøa ...rb¼.
nig manTItaMgsMeLgbgHajy¨agc,as´las´.. >..
enAkñúgesovePArbs ´ GamIn..sVInnI... mancMNgeCIgfa...²karsþab´|eBjelj³ . (1987)...ánerob
rab BI cMeN¼dwgEdlec¼EtekIneLIg...man}T§iBleTAelIsuPasit rbsmaeLsIu.. >...kaledImeLIy... suP-
asit KW CameFüaáysRmab´rkßaB&t’manEdlniyay t@Kña...edayrkßatamkarcgcaM..> ..edaysar PaBec¼
dwgkan Et ekIn eLIg..rYmpßMnwgkarEck cayesovePAánFMTUlayCagmun... minmankarcaMáceToteT kñúgkar-
rkßa B&t’ man t am lkçN£Ebbena¼.. >....bu¨EnþpÞúyeTAvij...meFüaáydUcKñaen¼...EdleFVI[suPasitTaMgena¼
xus BI PaB edIm...k¾CaviFIrkßaBYkva[KgvgßEdr...eRBa¼ebImindUecña¼eT...vanwgkbeTACa mYyesckþI saøb rbs
BYk eK..> ..edaysarmanRbB&n§eá¼Bum<pßay...eKánRbmUlsuPasit m¨aeLsIuCaeRcIn...cgRkgCaesovePA
eday daktamlMdabBüBa¢n£.ehIybeRgóndlekμg@enAtamsalaeronTUTaMgRbeTs..>... dUecñ¼ehIy... suPa
sit TaMgGs´en¼RtÚvánrkßatamviFImYyEdlmanRbsiT§PaBlðCageBlNa@TaMgGs´.. (1987.½.701)..>.
enAkñúg RCúgmYy...eKk¾emIleXIjfa...Gkßrsil,_lavsSitenAkñúgkrNIydUcKñaen¼Edr..>.. .vtþmanén RbB&n§
eá¼Bum< pßay...eFVI[eKQb´eRbIviFIcmøgdUclav kalBIburaN...>...CamYyKñaen¼Edr...kareá¼Bum<Efm TaMg
CYy beg;In RbsiT§PaBy¨aglðRbesIrTaMgkñúgkarEfrkßa..nigTaMgkñúgkarcgRkgk,Ünxñatrbs´Gkßrsil,_..>
...Gkßr sil,_ lav ...FatuBitCakMNaBüsRmabsURtpÞalmat....KWEtgEt mankarERbRbÜl...nigpøasbþÚreTA tam
RbéBNI d¾ rs´ revIk...>...bu¨Enþ..vtþmanénesovePAeá¼ Bum<TaMgLay...Gkßrsil,_..(hak´dUcCaElgm an kar
pøas bþÚr). ánTTYlnUvTRmgEdlmansþgdarc,aslas..> ...dUceyIgáneXIjrYcmk ehIyfa... mnusß CMnan
mun mináneronBI viFIEtgniBn§kMNaBülaveT..... EteKec¼EtgkMNaBütamry£karrsenACamYyva..> ...k¾buEnþ
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 83
Gñk ec¼dwglavsm&ybc©úb,nñminánrsenACamYyRbéBNIEbbena¼eT ...eRkAEtBIkarCMruj [erontam k,Ün
xñat kMNaBü enAkñúgfñak´eron.. >(33)..eKeRbóbRbdUcGkßrsil,_lavbc©úb,nñ Ca...²Gkßrsil,_søab´³.. Rbsin
eb IeRbóbeFobCamYy..²RbéBNId¾rsrevIk³..kalBIGtIt kal...EdlvaEsþg nUvkarBitpg Edr cMeBa¼ kar Eck
cay rbs´va... >. .karGankMNaBülav bc©úb,nñ...manEdnkMNt´tUccegðót...KWsRmab´EtGñkeronsURt Et
bueNÑa¼...>... vaCaerOgKYr[cabGarmμN_fa...fVIebIman..(¦k¾RbEhlmkBI). .PaBeCOnelOn énbec©kviTüa. erOg
lav. sm&yTMenIbmanGñkGanticCagGkßrsil,_buraN. ..EdlRtÚv eKkt´cmøg eday éd y¨ag p©itp©g´ enA elI
sa®sþasøwkrwt.. >..
karykGkßrsil,_buraNeTAeRbIRás´kñúgeKalbMNgneyaáy...kñúg
clna bdivtþ rNsirßesñhaCatilavkarRsavRCaveLIgvijnUvGkßrsil,_buraNdUcánRtÜsRtaypøÚvtamry£sñaéd rbs´sila..vIrvgß...ec¼Et
bnþ eFVI enARbeTslavrhUtdlbc©úb,nñ>...eBlmYysilaán sresrGMBIkar xitxMRbwgERbgkñúg sikßa rbs
Kat´ dUecñ¼ fa.. ½
GVIk¾eday..(EdlxJúMánsresr).EdlminRtwmRtÚv..(vaGaRs&yeTAelI).kUn.nigecArbsxJúMCaGñkEk tRmÚv.>..
sUm eRbIGVIk¾edayEdlRtwmRtÚv..>..(GY‘zin..1990½..16)
enAkñúgbribTtYnaTIsg:mrbs´Gkßrsil,_lavenAstvtßTI.20..Baküfa.²RtwmRtÚv³enAkñúgsmþIrbs´
sila ..GacbkRsaymann&yfa..²GaRs&yeTAtamkarBitenAeBl bc©úb,nñ³..> ..karbkRsay en¼RtÚván
Bnül enA kñúgkareRbIRásGkßrsil,_buraNedIm,I beRmIplRbeyaCn_neyaáy...eFVIeLIgedayrNsirß
esñhaCatilav..(éN..Lav..hak´.. sat)ehIyeRkaymkeTotedayrdæaPiállav>..
BIedImTsvtßqñaM.. 1950.rhUtdlC&yCmñ¼rbsBYkkumμúynIsþenAqñaM..1975..rNsirß esñha Catilav
án TajykplRbeyaCn_BIGkßrsil,_buraN..nigBITRmg´Gkßrsil,_ epßg@edIm,IbeRmIeKal bMNg
neyaáy.. >...eKGacemIleXIjtYnaTId¾sMxanrbsGkßr sil,_enAkñúgkMlug eBlena¼ tamry£sñaéd. vaya
ekan ..Lav...EdlCakarsikßaBI evyüakrN_...sresredayemdwknaMbdivtþ eQμa¼.. .PUmi..vgßvicit ..eá¼Bum< enA
qñaM..1967.. enAtMbn´rMeda¼..(sUmemIl...GinehVól..enAkñúgesovePAen¼).. >..eyageTAtamsmþIrbs´Gñk niBn§.
kar rkßa...nigkareFVI[rseLIgvijnUv...²esovePA ...Pasaniyay ..Gkßrsil,_... nig lkçN£vb,Fm’Cati³. .eFVI[
Gñk ena¼køayCaCnesñhaCati. .(1967½..6)..>.. .enAkñúg esckþIepþIm ....Gñk niBn§ BiBN’na BIRbvtþi énkar át´bg´
ÉkraCü laveTAelIéf ..áraMg.. nigGaemrik... CakarbnÞabbenSakPasalav...edaysarEt}T§iBlPasabreTs
elI Pasalav. .>...90.TMB&r ... ¦RbEhlCamYyPaKbIénsñaédena¼...manBiBN’naBIkarEtgkaBülav..> ..
«TahrN_ TaMg LayrbskMNaBüEdlEtgedayGñkniBn§rUben¼..KWPaKeRcIneKeRbIminEmnRKanEt edIm,I
beRgón BIk,ÜnEtgkMNaBübueNÑa¼eT...Etk¾edImI,niyayGMBIneyaáy..nigsg:m lavpgEdr.. >(34)..eKbk
Rsay suPasitlavfaCa.. ²kartsU‘edaybBaØa.. .rvagGñkTTYlrgkarCi¼Can´... ehIynigGñkCi¼Can´eK³.
84 CMBUk TI 3
(1967½.285)...>. .suPasitEdleKánRbmUlpþúM...hak´dUcCaRtÚveK eRCIserIseLIgedaysarEtva man
RbeyaCn_ cMeBa¼buBVehtubdivtþ... >...«TahrN_suPasitxageRkamen¼RtÚveKbkRsayfa.. .Cakar RBman dl
raCrdæa Piál lav½
dMrIminedIrCan´bkßIeT...eTa¼bICaGñkemIleXIjmat´rbs´BYkvatUck¾eday enAeBlbkßIRbmUlpþúM...nig
RbmUl kmøaMg Kña...BYkvaGaccwkGñk[søab´án. (1967½...284)..
enAkñúgkareRbIRás´Gkßrsil,_buraN...edIm,IGFib,ayBIbuBVehturbs´BYkeK.. rNsirßesñha Cati
lav. ..k¾ánTajykplRbeyaCn_pgEdr...BICMenOsasnaburaN... nigTsßn£GMBIBiPBelakrbs´Cn Cati
lav ..dUcman«TahrN_enAkñúgkMNaBüxageRkamen¼..½
neyaáyd¾PøWsVagBImYyéf¶eTAmYyéf¶kan´Etc,as´eLIg@ BRgIknUvsar£sMxan´rbs´kic©RbCuM vi samBaØ bMput
(rbs bkß).. kmøaMg.rbseyIgBImYyéf¶eTAmYyéf¶kanEtxøaMgkøa... nigrwgmaMeLIg eRbóbánpÞaMgsilad¾ rwg maM
Gs©arürbs´PñMRB¼suemru.. >.. .(Lav.hak´..sat..1973½..7)
enAkñúgXøakMNaBüburaN.....eKRbdUckmøaMgrbsrNsirßesñhaCatilaveTA.nwg pÞaMgfμPñM... Edl CaGkßr
rbs ´cRkval...RsbtamTsßn£elakFatuviTüarbs´RB¼BuT§sasna efrvaTlav... >...KYrkt´sm:al´fa .²kic©
RbCuM. (bkß).³.. .CaXøaEdlmanCaRbcaMenA kñúgÉksar..nigsunÞrkfarbs´BYkkumμúynIsþykmkbMeBjCMnYs
enA kñúg Xøa kMNaBü...EdlCaFmμtaenARtgkEnøgen¼...kñúgkMNaBülavburaN...eKeRbIeQμa¼RB¼BuT§...¦k¾RB¼BuT§
sasna.. >..
tYnaTICapøÚvkarrbs´Gkßrsil,_buraNenAkñúgsaFarN rdæRbCaFibetyü
RbCa manitLav... BIqñaM. 1975... rhUtdlbc©úb,nñcab´taMgBIC&yCmñ¼rbs´BYkkumμúynIsþmk...rdæaPiálLaváneRbIRás´Gkßrsil,_buraN....nignimitþrUb én
Gkßrsil,_.enAkñúgkarbeg;ItnUvRbeTslavkalBIGtIt...nigbc©úb,nñ.. >. ..Gkßrsil,_buraNpþlnUvrcna sm<n§
mYyd¾manRbeyaCn_...kñúgkarbeg;ItGtþsBaØaN ... nigemaTn£PaBCati...RBmTaMgRtÚveKeRbIedIm,IbgHajB ItY-
naTI rbs´rdæaPiál...kñúgkarEf rkßaÉkraCüvb,Fm’rbs´RbeTs.. >(35)..eKánelIkyksñaédd¾elc eFøa
én Gkßr sil,_ buraNenAtamTICnbTRbeTslavenAstvtßTI.20.. .mkbgHajCa«TahrN_yagsMxanBIR-
bCa Cn lav ...edayeFVIkareRbóbeFobCamYyRbeTsCitxag.(éf)...KWminánykKMrUtam vb,Fm’RbeTs elak
xag lic RCúl hYsehtu...ehIyenAbnþrkßamrtkRB¼BuT§sasnarbs´xøÜn.. >..
Cajwkjab...rdæaPiállaveRbIRásGkßrsil,_CanimitþrUb...edIm,IeFVI[karRKb RKgrbsxøÜnman PaB
RtwmRtÚv .. >...kMNaBüxageRkamen¼niBn§eday...esA..edsa..enAqñaM .. 1976..erobrab´B Iéf¶Qb´ sMrak buNü-
Cati rM\k dl´éf¶C&yCmñ¼rbs´BYkkumμúynIsþ½
éf¶.2. FñÚCaéf¶eBjbUrmId¾éføføaKWCaC&yCMn¼d¾l,IxÞrxÞar ExFñÚmann&yfaCa.²FñÚ...PaBGs©arü..PaBkøahan..nig
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 85
PaByUrGEgVg³(36) ywt..(FñÚ).TajEpøRBÜjtRmg.. nigáj BYkykßsøabyagsn§wksn§ab RBÜj d¾éføføa ánERb
køay CaTivabuNüCatirbs´eyIg..(esA .(Sau)..1996½..1-2)
RBÜjEdlán..²ERbkøayCaTivabuNüCatirbsLav...(CakarrM\kdlC&yCmñ¼rbsBYkkumμúynIsþ).³ ..KW
Ca GavuFEdlvIrburs..(tMNageday)..Gkßrsil,_eRbIedIm,Ib®g;absRtÚv rbs´xøÜn .. >...²ykß³...KWCaRbePT
mnusß kMNacmüa¨gEdleKRbT¼eXIjmaneRbIenAkñúg Gkßrsil,_RB¼BuT§sasna ... >..enAkñúgRbeyaKEdl
bnþ BIvK:xagelIen¼.....eKcat´Tukykß Edlcaj´en¼faCaBYkcRkBtþiniym..nigBYkvNÑ£skþiPUmi..>
enAkñúgkarsikßarbsRbCaCnlavbc©úb,nñ..Gkßrsil,_buraN...nigsñaédnImYy@ enAkñúg RbéBNI... RtÚv
eK [ niymn&yfa.. .CakarbkRsayGMBIGtItkalrbs´BYkkumμúynIsþ ..>(37)..eTa¼bICaman karri¼Kn´cMeBa¼
sñaéd Gkßrsil, _xø¼.. .faCa«bkrN_rbsBYkskþiPUmikñúgkar ekgRbv&Ba©elIRbCaCnFmμtak¾eday...k¾eK elIk
sr esIr TRmg´ kMNaBülav...faCaTRmg´sil,£mYyrbs´RbCaCnsamBaØ..(eÁEkv..1972½..18-19)..> ..Ca
jwk jab. eK catTukxøwmsarenA kñúgGkßrsil,_...CakarbgHajnUvPaBminsb,aycitþrbsRbCaCnlavsam-
BaØ. (esA ...1996½.20 ..xamm¨a..1987½...85-88.)>...karbkRsayxø[email protected] kareFVIviPaK
pg ena¼. .. GacE ckCaBIrRkú[email protected]).CakarbgHajnUvTMnasrvagvNÑ£enAkñúg sg:m skþiPUmi... ehIynwg. x).Ca
kar tsU‘ kñúg Rbvtþisa®sþrbs´RbCaCnlav...edIm,IrMeda¼xøÜnBI nwmRtÜtRtarbs´BYkbreTs..>. ..enAkñúgkarbk
Rsay erOg eRBgburaNmYymancMNgeCIgfa .. ²nag..m¨aerag..áeQog³... niBn§eday.. .epA..PYgßaá. .Edl
e á ¼ B u m < e n A q ñ a M . 1 9 8 4 . . . K W C a e m
eronEdlRtÚveronsURt...EdlmanniyayenAkñúgcMNgeCIgfa...²xa..hak´..sak´din³ (témøénesck-
þ Iesñharbs´BYkskþ iPUmi). . >.. .enAkñ úgerOgen¼.manniyayBIbursBIrnak´eQμa¼.áeQog.. n ig áv
..ásak..tamRslajnarImñakeQμa¼.nag.maerag..CanarIv&yekμgmanrUb smösßRsssðatmñak...EdlCa tYÉk
enAkñúgerOgena¼ .. >..áeQog...KWCabursrmTmümñak´ EdlTTYlkarGaNitRslaj´BImþayrbs´narI ena¼
Etnag..maeragRslajcgán áv..ásak...edaysar EtKatmk BIvgßRtkUl skþiPUmi... Edlman zan£ x<gx<s
enA kñúg sg:m.. >...enAeBlEdlmþayrbs´nagerobkarnag[eTAáeQog...nagk¾lYcrt´eTAerob karCa
mYyáv..ásak.. >...bnÞabBIedkCamYyKñaánEtmþgKt..bursminesμa¼Rtgen¼k¾eá¼ bgnagecalPøam.. >...eK
bk RsayerOgen¼CakarRBmanfa...BYkskþiPUmiPaKeRcIn...KWCa mnusßcitþecarminesμa¼Rtg....edaysar mUl
ehtu en¼ehIyBYken¼...nigBYkk,tRbtikiriyamUlFnRtÚvRbCaCnbeNþjecjBIRbeTslav... (epA...1984.½
38-42)..> ..enAkñúgkar sikßamYyeday...esA..edsa..KatbkRsaykMNaBü..san..elaP..pas‘un..faCaRbePT
Gkßrsil,_EdlbgHajBIkarRbqaMgeTAnwgBYkéfQøanBan...EdlniBn§edaymhakßRt laveQμa¼. ecA..GanU.
enA edImstvtßTI.19..>(38).sar£sMxanénkarbkRsayen¼...GacemIl eXIjtamry£kareá¼Bum< sñaéd en¼
rhUt dl´eTAbYnelIk...cab´taMgBIqñaM.1998.mk..>... kMNaBüdEdlen¼RtÚvánGñksikßaenARbeTséf
eFVIkarviPaKfa...CaTsßnviC¢arbs´RB¼ BuT§sasna... nigCarUbPaBnimμitecjBIkMNaBüEdlEksRmÜleday
BYk C nePosxøÜnlav .. enAshrdæGaemrik...edIm,IRbqaMgnwgrbbkumμúynIsþ.. >(39)....kalBIGtItkal.. .kMNaBü
san ..elaP..pas‘un...CaFmμtasμÚRtedayGñkPUmienAPaK»san..nigenAPaKxagt,ÚgRbeTs lav... Ca kMNaBü
86 CMBUk TI 3
Eccg ´kñúg pøÚvesñha.. >..
rdæaPiállav...minmansiT§ipþac´muxeTAelIkareRbIRás´Gkßrsil,_buraN...edIm,I beRmIeKalbMNg
rbs´ xøÜn Etmñak´Égena¼eT.. >....mankareá¼Bum<pßayCaeRcIn...eFVIeLIg edayCnePosxøÜnlavenA eRkA
RbeTs...k¾áneRbITaMgTRmg´kMNaBüburaN...RBmTaMg nimitþrUbGkßrsil,_...edIm,Iri¼Kn´rdæaPiállavpg
Edr..>(40)...«TahrN_...PUmma..Pimμaesan eá¼Bum<pßayGtSbTmancMNgeCIgfa.. dYg..sata.. sat..lav ..cak
.. xaM.. faMNay...(eCaK vasnaCatilavtamTMnay)...Edleá¼Bum<enA...eKb‘ic...enAqñaM...1990.. eRbIRás kMNaBü
lav buraN. ..nigTMnayrbs..NU®sþadamUs...edIm,IeFVIkarri¼KnyagRsbc,abcMeBa¼rdæaPiál lav kumμúynIsþ..>
enA kñúgesckþIepþImrbssñaédGkßrsil,_buraNmYy..GñkniBn§CaFmμta bnÞabxøÜncMeBa¼ cMeN¼dwg.. nig smtSPaB
xag sil,£ rbsxøÜn...ehIyEføgfa...témøén kMNaBürbsKatsSitenARtgPaBesμa¼Rtg...kñúgkaryktam Kti
bNÐit rbs´buBVbursCMnan´mun.. >..kñúglkçN£RsedogKñaen¼Edr...PUmma.. Pimμaesan ..sresrfa½..
RbsinebI..karsesrrbs´xMJúmYyNab¨¼Bal´dl´CnNamñak´...¦RbB&n§neyaáyNamYy..xJMú sUm GP&y
eTas..> .. xJMúmin man bMNgTUnµanGñkNamñak´eLIy.. >...xMJúRKan´Etniyayeday sMGagelIkareRbónRbedA
GMBI k arBit .. nigkar TUnµan rbs´RB¼BuT§kñúgnamCaBuT§sasnikCn mñak´bu¨eNÑa¼.. >.. GtSn&y TUeTA rbs´ TMnay.
edayEpðk eTAelIkarsikßaeRbóbeFobrbsxMJú KWedIm,ITUnµandlmnusß[ec¼EbgEckrvagGMeBIlð..nig GMeBI
áb.¿ ¿¿ ehtuen¼ehIy...dl´ eBlEdlGñk ánRbRBwtþRbqaMgnwgkarBit...ehIypÞúyeTAnwgsarCati mnusß
dwg BI GMeBI ábEdlxøÜnánRbRBwtþ..>.. .erOgen¼CakarBit... BiesscMeBa¼GñkEdlCasRtÚvnwgsasna ...RBm
TaMgCa sRtÚv nwgsnþiPaB. ..nigesckþIsb,ayrbsCati...nigCnCati rbsxøÜn..>..edayEpðkeTAelIkar sikßa
eRbób e FobTMnay..GñkTaMgen¼KWCaBYk kumµ úynIsþ...EdlkMBugkan´GMNacsBVéf¶enARbeTs lav..>
(1990½.75)
esovePAsikßa£.. eyabl´bBa©b´ karpøasbþÚrnUvtYnaTIGkßrsil,_lavBI...²esovePAsikßa³..mkCa.. ²esovePA RsavRCav³.. sbBa¢ak BIkar pøas
bþÚr y¨agsMxan´nUvTsßn£cMeBa¼BiPBelakrbs´RbCaCn lav..nigéfPaK»san..> ...ktþa sMxan´ Edl CMruj
dlkarpøasbþÚren¼...KWedaysarkarrIkdu¼dalnUvmenaKmviC¢aCatiniym...nig}Ti§Blrbsec©kviTüaeá¼Bum<
pßay...>...dUcCaGñkCati niymenARbeTsdéTeTotEdr....sila ... nigGñkKaMRT rbsKat.. .man KeRmag cgRkg
nUvk,Ün xñatGkßrsil,_...EdlmanlkçN£BiesssRmabRbeTsrbsxøÜn..>...vaminEmnCaerOg cEmøk ena¼eT
KWdUc CaRbeTseCOnelOndéTeTot...EdlBYkeKTTYls:alnUvsar£ sMxankñúgkarcgRkgk,Ünxñat Gkßr-
sil,_. sRmab´karbegI;trdælavmYy..ehIyBYkeKk¾KaMRTy¨agskmμkñúgkarEfrkßa .pßBVpßay... nig erobcM [
Gkßrsil,_ lavmansþgdarRtwmRtÚv..>(41) enAkMlugTsvtß.1960.. nigedImTsvtßr_.1970.. bNÑal&y Cati
lav án eá¼Bum<pßay nUvsñaédGkßrsil,_buraNCaeRcIn...edaymankarCYy eRCamERCgBIGg:karmUl niFi
GasIu..> .. enA kñúg eBlfμI@en¼...Gkßrsil,_lavRtÚveKeFVIkarsikßa . ..ftcmøgdakmIRkÚhIVl...cmøg.. ecjCaGkßr
nig eá¼Bum< pßay ...edaymanCMnYyEpñkhirBaØvtSúbreTsepßg@dUcCa mUlniFitUyuta... nig Rkúmh‘un eRbg}n§n£
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 87
Es‘l . .CaedIm..>.. KeRmagd¾FMbMputmYyTak´TgnwgGkßrsil,_ enAkñúgRbeTsLavna sm&ybc©úb,nñ... Et eFVI
eLIg edaymanCMnYyhirBaØvtSúBIrdæaPiálGaløWm¨g´..>...KeRmagen¼cab´epþImenAqñaM..1992.. ehIyeKrMBwg fa
nwg cbsBVRKbkñúgry£eBl..8. qñaM eday eRbIRás GsTwkRák CagmYy lan RáMEsn mak. Rák GaløWmg..>(42)
mUldæansMxanéntYnaTIkñúgneyaáyrbsGkßrsil,_EdltMNag[..²rdæTMenIb³ .. rbsRbCaCati lav
ena¼.. .KWeKalKMnitehAfa...xVamqalWn...Edl[niymn&yedayRbCaCnlavrs´enAkñúgCMnan´mYy ... Edl
Tmøab´xøÜnánEtCamYynwgGkßrsil,_eá¼Bum<pßayenAelIRkdas...pÞúynwgÉksarcmøgenAelI sa®sþa
søwkrwt .. >.....karcgRkgGkßrsil,_lav[eTACasñaédmYymanxøwmsarCak´lak´. ..nigmanrUbrag c,as´las´
RBm TaMg beg;It nUvsþgdar. .Edlxøwmsar rbsvaRtÚván bkRsayBnül..n ig seRmc yagRtwmRtÚv... qøú¼ bBa©aMg
BI}Ti§Blén RbB&n§eá¼Bum<pßay...eTAelIKMnitkñúgbc©úb,nñkalbkRsayGMBIGtItkal..>
bu¨Enþ...karcgRkgGkßrsil,_buraNlav...Cak,ÜnxñatGkßrsil,_Cati...enAEtCYbRbT¼ bBaHa...dUc Edl
án eXIj Rsab´enAkñúgkareRbIRás´Bakü..²lav..(Lao)³...eFVICacMNgeCIg rbs´Gkßrsil,_..> ...enAkñúgn&y
neyaáy sm&y TMenIb..Bakü ..²Lav...(Laos)..³..en¼ sMedAdlRbCaCnTaMgGsEdlrsenAkñúgRbeTs lav.
.(enAkñúgena¼rYmmanRkúmCati.. sasn_epß[email protected]:al´GMBIRbéBNIGkßrsil,_rbs´lav.)...É cMENk
Gkßr sil,_ vijRbT¼eXIjmanTaMgenAkñúgRbeTsLav..(Laos)...nigRbeTséfPaK»san.. > ..enAkñúg sm&y
raCaNacRk..Lan..qag..mansñaédGkßrsil,_CaeRcInRtÚvánniBn§eLIg...eKenAEtmanmnÞilsgß&y fa . etI
Gñk EdlniBn§sñaédGkßrsil,_TaMgena¼...GacnwgehAxøÜneKfalav.¦eT.. >...pÞúyeTAvij...RbCaCnEdlrs´
enA RbeTséfPaKxageCIgbc©úb,nñ...EdleKehAfalavEdrena¼...manRbéBNIGkßrsil,_pÞalxøÜndaceday
ELk.. > ...bBaHakanEtsμúKsμaj Cagen¼eTAeTotena¼...CnCati..PUéf.. .enARbeTs .Lav... nig enA éf PaK»san
k¾man sñaédGkßrsil,_RsedogKña...Edlhak´dUcCamanRbPBecjBIRbéBNIEtmYy.. >...GtSbT edIm rbs´
Gkßrsil,_.. .²lav³....manbg;bnUvBaküeBcn_rbsCnCati...PUéf..¦rbsCnCati epß[email protected]
niyay Pasalav enARkúgevogcnÞminGacyl´án.. >.
elIsBIen¼eTAeTot...vtþmanGkßrsil,_lavEdlCakRmgsñaédeTal...nigdacedayELk...KWRbkb
eday PaBcRmÚgcRmas.. >...eKKitfa..esckþIsnñidæaneTAelIGkßrsil,_.. lavfa CaRbéBNI mYydac´ eday
ELk ... EdlmanRBMEdnkMNtc,aslasdacecjBI RbéBNIGkßrsil,_epßg@eTotenAkñúgtMbn...KWCa KMnit
mYy EdlekItecjeLIg...eday sarEtkarcab´epþImykGkßrsil,_ CaRbFanbTsRmab´sikßaRsavRCav..>
bu¨Enþ .. .eKRtÚvdwgfa vamansar£sMxan´xus@KñaeTAtamtMbn´...enAkñúgGkßrsil,_lav ..nig éfPaK»san eday
rYmman ...k). .karcUlcitþkarniBn§EbbBaküray...nig kMNaBü ...x).rebobrbbsEmþg nig..K).erOgBiess@ mYy
cMnYn.. >...«TahrN_...Gkßrsil,_enAlavPaKxageCIg...mancrit lkçN£xusKña BIGkßr sil,_ enAtMbn epßg@.
eday sarEtvarg}Ti§BlxøaMgBIRbéBNIGkßrsil,_rbsCnCatiLanNa.. >. eKGacemIl eXIjcrit lkçN£
en¼ enAkñúg ...k)..vtþmanénkar eRbIRásPasaLanNa enAkñúgkarniBn§sñaédGkßrsil,_ ...x). .karpßBVpßaynUv
sñaéd Gkßrsil,_...EdlCaFmμtaeKEtg eXIjmanEtenAkñúgRbeTséfPaKxageCIgsBVéf¶ EtminmaneXIj
enAtamtMbn´epßg@rbs´RbeTsLav ...b éfPaK»san.. nig ..K).kar eRbIRás´k,Ünxñat. .nigEbbbT kMNaBü
88 CMBUk TI 3
Rsedog Kña nwgkMNaBü..LanNa...dUcCakar eRbIRásCaTUeTAnUvTRmgkMNaBü.. hay.. enAkñú g kar niBn§ sñaéd
Gkßrsil, _eRcIn CagenA kñúgtMbnepßg@rbslav .. éfPaK»san.. >. .dUecñ¼ ...sMNYrEdl ecaT eLIgena¼. KWmin
Rtwm Etfa ...etIeKGaccat´Gkßrsil,_lavcUlCaRbéBNIEtmYyánEdr¦eT... EteKk¾RtÚvsYr pgEdr fa etI
RbéBNIGkßrsil,_mYycabepþImenARtgNa...ehIymYyeTotcbenARtg Na.?....eyIgGacCYbnUv kar lMák
kñúgkarpþl´cemøIycMeBa¼sMNYrxagelIen¼...Cak´EsþgenA kñúgkrNIerOg..xVay..TUr¨aPI... EdlánbkERb Ca
Pas a Gg´eKøsenAkñúg esovePA ramayN£..enAkñúgRbeTslav½... (karsikßaGMBI... xVay..TUr¨aPI.). bkERb day
sc©idannÞ... saéh...(1976).. >...ebItamesckIþepþIm.. .erOgen¼manEt BIrc,abbueNÑa¼enAkñúgRbeTslav ehIy
TaMgBIrc,ab´en¼...RtÚveKtm;l´TukenAkñúgbNÑal&yRB¼raCvaMg...enAhøÜgRáág..>. erOgmYy c,ab´RtÚv án
kt´Rta Ca Gkßr.LanNa..nig mYyc,ab´eTotEdlkItenAeBleRkay RtÚváncmøgeTACaPasalav RbEhl
Ca enA kMlugqñaM.. .1971 ...ehIymanxøwmsardUcKña nwgc,ab´edImEdlCaPasa .LanNa.. ena¼... (saéh..
1976.½.2)> etIkarpøas´bþÚrRtwmEt GkßrsresrenAkñúgsñaédmYy...eFVI[sñaédena¼køay CaGkßr sil,_
rbslav. ¦yag Na.? ... sñaédEdlmanenAkñúg Gkßrsil,_buraNrbslavCajwkjabRtÚvEksRmÜlBIerOg.
Edlman RbPB mk BI breTs.. ..¦ebImindUecñ¼eTKWmanmUldæanmkBIerOgniTankñúgtMbn´Edl minEmn
BiesssRmabEtlav ena¼ eT.. >...etIsñaédmYyRtÚvkarEkERbkRmitNa...edIm,IGac catTukánfa ...Casñaéd
rbs´ lav?
RbsinebIeyIgcatTukGkßrsil,_lav...CaRbéBNIGkßrsil,_mYy... (edayminman karTamTarfa... Ca
RbéBNI rYmEtmYyEdlminGacEbgEck[manRBMEdnc,as´las´ . nig Cak´lak´)...eyIgGacbegI;tnUv crit
lkçN£ ..TMenar.. nig cMNgcMNUlcitþBitRákd... Edl GacbMEbk ecjBIRbéBNIGkßrsil,_Cn Cati Cit xag
dUcCa...éteXIn ..elI.. nigétyYn (KWCaRbCaCnrbs..nKrLanNa). >.(43)..lkçN£TaMgen¼rYmman ...k)kar eRb I
Rás´ Gkßrlav... nig Gkßr ..fam(44).. x).. k,ÜnxñatCak´lak´GMBIrebobEdleKGacbgHajnUvsñaéd kñúg bribT
sasna ...nig minTak´Tgnwgsasna...EdlxusBIRbéBNICitxag..(kUert 1996½..5-11)...K)...xøwmsar rbs´
erOg CaeRcIn...(¦RbePTerOgEdlBiess)...manenAkñúg tMbn´sMxan´@... Edlman RbCaCn niyay Pasalav
rs´ enA ....EtmineXIjmanenAkñúgtMbn´ déTeToteT...(kUert..1996½.. .9-11)..X).kar eRCIserIse RbI kMNaBü
KYnGan ... Edlminman eXIjeRbIenAkñúgRb éBNIepßgeTot(45)...g)..PaBlemðógeTArksac´erOgEbb kar
kmßanþ . nig esñha ...kñúgkareRbóbeFobCamYykarTUnμanenAkñúgsasna...(kUert. 1996½..11-24)..>.... eyIg RtÚv
kar RsavRCavbEnSmeTot...edIm,I[ylc,asGMBITMnakTMngRbéBNIGkßrsil,_ rbslav...CamYynwg RbéBNI
Cit xagenA kñúgtMbn´dUcCa ..LanNa ..mn ..Exμr. .>l>
srubmk...eyIgseg;teXIjfa...edaysarEtmankarpøas´bþÚry¨agxøaMgenAkñúg sg:mlav ..nigenAPaK
»sankñúg stvtßTI.. 20... tYnaTIrbsGkßrsil,_k¾mankarpøasbþÚrpgEdr..>. .. karEfrkßa. ..nig kar erobcM Gkßr
sil, _ [mankRmitsþgdar...(edIm,IeRsacRsgRbéBNIrbs xøÜneLIgvij)...Caktþa sMxannaM[man karpøasbþÚr
Edl BuMGacecosvagrYc .. >...enAeBlEdl CnCatilav kanEtXøatq¶ay BItYnaTI rbsGkßrsil,_... Gkßrsil,_
buraN E dlmantaMgBI GtItkal...kan´Etcak´bseRCAenAkñúgTRmgGkßrsil,_sm&yTMenIb.. ^
esóvePAsikßa .karepþImbeg;ItGkßrsil,_lavburaNCaRbFanbTsRmabsikßa 89
c,ab edIm én GtSbT en¼ .. sresr Ca Ôasa GgeKøs eRîam cMNg eCIg fa.½ “The Quest for Enlightenment and
Cultural Identity: Buddhism in Contemporary Vietnam” ...>
GtSbT TaMg en¼ dkRsg ´ecjBIesovePA .½ BuT§sasna.. nig neyaáy kñúgstvtßTI..20
rkßa siT§i K¿s¿ 2002 eday RKw¼sSan eá¼ Bum< ..xnFInwm.. GuInFWNasUNal
CHAPTER 4:
The Quest for Enlightenment and Cultural Identity: Buddhism in Contemporary Vietnam.
THIÊN DÔ(Buddhism and Politics in 20th Century)
Copyright © 2001 by The Continuum International Publishing Group
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg .. nig GtþsBaØaNvb,Fm’
.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam shsm&y
eday. Îan ..dU (THIÊN DÔ)
bk ERb edaykBaØa Cr .c&nÞFIta..
CMBUkTI 4
esckþI epþIm .....Cacm,gBuT§sasnaenAevotNammanlkçN£CaBuT§sasnamhayan .. edaymanlay smasFatuCMenO
RbCa Rbiy epßg@ EdlrIksayBaseBj .. . nigxus@KñaBItMbn´mYyeTAtMbn´ mYy.>.. RB¼BuT§sasnaen¼ man
lkçN£ minxus Kña eTAnwgRB¼BuT§sasnaenA bNþaRbeTs GasIuxagekItena¼eT... > ...edayehtufa Rbvtþisa®sþ
evotNam kñúgry£eBl.RbEhl..100 .qñaMcugeRkayen¼ánditdamedayplviákesaknadkmμ énsm&y
GaNa niKm EdlBiImun ena¼eTotman s®g:amsIuvil.. nigkarBRgIkTwkdIeFIV[BuT§sasna enARbeTs en¼ BuM Gac
eKc putBI}T§iBlénRBwtþikarN_FM@TaMgena¼eLIy..> . eTa¼bIy¨agNak¾edaybnÞab´BIkarFøak´cu¼ Gs´Ca eRcIn
stvtß mk RB¼BuT§sasnaenAEtRTaMRTán ehIy GacsRmb xøÜnányagl ð...> ..edaysarEtRB¼BuT§sasna
TTYl án karKaMRTy¨agxøaMgBI RbCaCn ... nigmanTMnak´TMngCa mYyGtþsBaØaNCati... GtSbT en¼cg´ecaTsYr
BI kar yleXIjén ..²karFøakcu¼³ ..¦.. ²karricrwl³.. rbsRB¼BuT§sasnaenARbeTsevotNam enA stvtßTI..19
¦ sm&y munena¼... >(1). GtSbTen¼ k¾BinitüeLIgvijpgEdr fa... GVIEdleKG¼GagfaCakar rYm cMENk rbs ´ BuT§
sasna dl´ kar pøas´bþÚry¨agxøaMgkñúgkardas´stiCnCatievotNam taMgBITsvtßr_qñaM..1930 .Edl Ca eBl
man PaB tan twg... esaknadkmμ.. nigPaBcRmÚgcRmasrvagTMenIbnIykmμ.. nigCatiniymRBm TaMg rvag
neyaáy .. nig vb,Fm’.. . > ..
edayyl´eXIjfaRbPBÉksarRbvtþisa®sþPaKeRcIn hak´dUcCa bgHajRáb´ eyIg BI neyaáy
raCvgß... nigBYkGPiCn CaCagbBaHaepßg@eTot... karb¨unb¨grkTsßnvis&ymYy eTot ... sþIBI RB¼BuT§sasna
enA RbeTs evotNamcaMácRtÚvsikßaTsßn£TakTgnwgkarcu¼ dundab... nigkarrsraneLIgvij..> ..Cagen¼eTA
eTot karBiBN’narbsBYkGPiCnbgHaj [eXIjBIsNæanénGtþsBaØaNCati.. nigGtþsBaØaNvb,Fm’..>(2)
mti en¼ kan´ Etman PaBsμúK sμaj edaysarEtPaBdUc@KñaénFatunanarbs Èam..hßav .(Tam Giáo sasnabI..
KWBuT§ sasna . lT§ixugCW. .nigsasnatav.).EdlánkMNtedayRTwsþIcintaMgBIstvtßTI..14.. mkdl bc©úb,nñ
en¼..>(3) TnÞwm nwg kar BicarNaBItYnaTIRB¼BuT§sasna .kñúgclnaTamTarÉkraCüral Rbvtþi BuT§sasna evot-
Nam caM ác´ RtÚv yk citþTukdak´eTAelIbBaHaTaMgLay EdlTak´Tg y¨agCitsñiT§.. eTAnwgkarRbtibtiþRbcaM éf¶
rbs´ RbCa Cn samBaØ... >. .. xJúMsUmelIksMeNIfa eyIg GacemIlelIbBaHaTaMgen¼ eRBa¼bBaHaTaMgen¼ man PaB
CMBak´ CMBin CamYynwg CMenO .. nigkar RbtibtþiGtþPavna.. > .
CnCatievotNamCaeRcInEdlG¼GagxøÜnfaCaBuT§sasnik.yl´eXIjfa kar RbtibtþiCMenOd¾lðbMput
Et g pßarP¢ab nwgCMenOGrUbIeTa¼tickþI... ¦eRcInkþI... >.. CakarsMxankñúgkar TTYls:alfa tamry£kareRbób RbdUc
nwg GtþPav na..RB¼BuT§sasnaevotNam .. nig sasna RbCaRbiy epßg eTot án TTYl lkçN£ citþsa®s þ sg:m
CMBUk TI .4dMeNIr EsVgrkkarRtasdwg .. nig GtþsBaØaNvb,Fm’.£
.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam shsm&y
Rsedog@ KñarbsxøÜn tamry£ TMnak TMng rvag BiPBRBlwg .. nig BiPBCIvit .. > ..enAkñúgbribTkarbeg;It ..nig bERm
bRmÜl karRbtibtiþ CMenO mUldæan ..GtþPavnaminRtwmEtpþlnUvsk;anuBlPaBx<skñúgkarsRmb xøÜn tamvb,Fm’
b¨ueNÑa¼eT.EfmTaMgedIrtYCaktþaCMrujedIm,I[mankarpøas´bþÚrsg:mpgEdr.. > ..karyl´ dwg rbs´ eyIg
cMeBa¼karvivtþBuT§sasnanaeBlfμI@en¼nwgGacTajRbeyaCn_ áneRcInEfm eTot .. BITsßnvis&y TUlM
TUlay Cag munEfmeTot ...>.. .munnwgeyIgbnþeTAmuxeTot .eyIgnwg RkeLk emIl eTAelI lkçN£ TUeTA én TRmg
epßg@ rbs´ BuT§sasna enAevotNam.. >
karcat´fñak´....eTa¼bIdwgfakarBnül´edaysRmayRCúleBknaM[xusk¾eday k¾eKEbgEcknikay epßg@ Kñaén RB¼BuT§
sasna CabIRbePTFM@...>.. RbePTTaMgbIen¼RtÚvKñanwg rUbsMNakbdima man enAtamTIGasn£sMxan´ @CageK
enAkñúgvtþRB¼BuT§sasna . ..>.. karerobcMCaRtImUtien¼ehAfa. hVit.. Èam ef (Phât Tam Thế) . ²RB¼BuT§bICMnan³ man
RB¼ émeRty enA BImux.(buEnþ enAtamvtþxø¼EbrCaman raCkumarRB¼siT§tSeTAvij). RB¼sakümunIenAkNþal. . nig
RB¼GmitaP£ enABI eRkay....>.. enARbePTTI.1 .mannikayeCn . (zen).. nignikayefrvaT Edl nikay TaMgBIr en¼
epþat GarmμN _ Ca sMxanelIkardusxatcitþxøÜnÉg tamry£kareFVIsmaFi.. > .. nikayTaMgBIren¼eKarB RB¼sakü
munICaFM.. > .. rIÉ R bePT EdndIbrisuT§. vij manCMenOfavimutþián BIkmøaMgeRkAxøÜn .. >.. BuT§sasna RbePT en¼ eKarB
eCOelIRB¼ GmitaP£..> ... rIÉRbePTcugeRkay mannikayt®nþIkCaGñkmanCMenOfazans¶b´nwg man na eBlxag
mux...>... kñúg RbePT TI..3.. en¼ rYm mannikayhVa..hav (Hòa Hoà)nignikaykavday (Cao Đài) . (BIedImehA xøÜn Ég
fa .. BuT§sasna CMnan´ fμI EdleKarBbUCa elI RB¼BuT§émeRtyEdr... EdlRB¼Gg:CaGñk tMNag [ TMenarr kkar
TsßTay rbs BYk eK ... > dUcen¼ eK Gacniyay án fa RbePTTaMgbI en¼ bgHaj BI lT§PaB bI yag kñúgkarpøas bþÚr
mnusßelak.. >..
eKeXIjmankarerobcMTIGasn£ mYyEbbeTot EdlmandakbdimaRB¼BuT§GmitaP£ .... buEnþenA Ek,r ena¼
man bdima eTBFItaGvtarBIrGg:RbsUtecjBIRB¼eBaFistV Gvelakiet sVr£ .EdleKs:alfaCa RB¼ nag Phat
Ba Quan Am ehACaPasacinfa Guanyin.. > .. en¼bgHaj[ eXIjBI TidæPaB®sþIniym én sasna evotNam Edl
án cak´¬s kñúgTRmg´Ca matuPaB.. emtþa kruNa... nigkarbric©aK. ehIyTRmg´ en¼án bþÚreTA CaBiFIén eTvI.. nig
BiFI bg; kMeNItEdlpßar P¢ab´nwgGtItkalEdlmanEtksikmμ...>.. enAtamvtþtUc@ PaKeRcIneKeXIj man
éRteTB Edl Biák [eyIgcatdakkñúgRbePTmYyNac,aslasNas.. >.. nikaykavday ..KWCa «TahrN_
mYy Rsab´...> .. kavday CanikayCab´Tak´TgnwgkarsresrRBlwg.rYmCamYynwg RkúmtUc@ epßg eTot ... Edl
suT§ Et TTYl kar eRbón RbedABInikaymIjs‘U ..Minh Suʼ. (RB¼RKÚ Rtasdwg).. Edlbeg;ItedayCnnirRbevs cin
PaK xagt,Úg..>(4) kar cat´ fñak´xag elIminán BiPakßaeRcInBIkarvivtþ BuT§sasnaeTACanikayepßg@enA
RbeTs evotNam kñúg ry£ kal Cag..100.. qñaMcugena¼eT ... b¨uEnþy¨agehacNas´... vak¾bgHajeRKageKal@
RKb´RKan´ [ yl´ BIbMNg eyIg Edr.. > .edIm,I[yl´BITRmg´énkarpøas´bþÚr.. nigsarFatupßMrbs´BuT§sasna
evotNam eyIg caMác´ RtÚv RkeLk emIl TidæPaBxø¼BI bribTRbvtþisa®sþ.. > .
94 CMBUk TI 4
karFøak´cu¼karvivtþRB¼BuT§sasna enAevotNam cab´ BIcug stvtßTI .. 19... mk Gacniyay Casegçbán fa Cakar rs´ran
e LI g vij.bnÞab´BImankarFøak´cu¼Gs´ry£eBl.. 4.stvtßCabnþbnÞab´mk.. >.. mUlehtuénkarFøak´ cu¼ena¼KW..
eday sar Et rdæGMNacángakmkRbtibtþiyklT§ixugCW Ca mena KmviC¢a sñÚl.(may.. f eRbón .(Mai Tho Truyên)
1962; egVón..v¨an´.h‘an (Nguyên Văn Huyên) 1944, egVón.. ÈayFW . (Nguyên Tài Thuʼ) 1992; Fic.matef (Thìch
Mât Thê) 1960;cin.. v¨an´hßab (Trấn Văn Giāp) 1968) >. eTa¼bIy¨agen¼kþI .karbk Rsay en¼pþl´ vay témø x<s´
elI neyaáy faCacMNuceKalénkarrIksayPay sasna nanaTaMg en¼.. >(5) tamry£karqøú¼bBa©aMgBI BuT§
sasna enAevotNamen¼ ... eyIgGacylBIebob énkareFIV[eTACa lkçN£kñúg Rsúk . (kñúgRsúknIykmμ) enA
bNþa RbeTsGasIuGaeKñy_ TaMgmUl ... > . . ehIykareBalCarYmEbben¼ bgHaj[ eXIj BI Tsßn£lubelIeK
rbs´ bBaØvnþRbkan´ lT§ixugCWfμIkñúgkar[niymn&yfaGVIeTAEdl ehA fa kar GPirkß (orthodoxy)(6) ¦karRtÚv-
tam Fatu edIm (authenticity).> ..
tamkarseg;tpÞal´eTAelI sSanPaB vtþ ... nig KN£sgÇ eXIj manlkçN£ xusKñatic tYcNas´ cab´BI
Tsvtß r_ qñaM .. 1920 ..(Coulet.. 1929).. dl´Tsvtßr_qñaM..1950.. (pam..hßa Tan´ (Pham Gia Tuân) 1954). >. b¨uEnþ
tamkar seg;t yag lðitlðn elI smasFatuvtþevotNamCY ..(Chúa)TaMgmUlpanekb‘íj ..(Phan Kề Bình) sresr
enA Tsvtßr_qñaM..1930.. án elIk BI sar£sMxan´ KYr[kt´sm:al´elIvtþevot NamCY PaKxageCIg. eday Taj
GarmμN _GñkGaneTAelI tYnaTI rbs´ ®sþI EdlCaGñk beg;ItsmaKm®sþIcMNas´hUy.. CWá .(hội Chú bà) enA kñúg
tMbn en¼...>. . ®sþITaMgena¼ suT§EtCa ®sþIeBj v&y.. ¦Ca®sþIemmay ..BYkeKsSitenAeRkamkardwknaMrbs smaCik
Edl manv&ycMNas´ ... nigKYr [ eKar B CageK... >.. BYkeKsuT§EtmansT§acUlmkbYskñúgRB¼ BuT§sasna .. nig
beRmI tamGaRsm Edl minsSit eRkam kar RKb´RKgrbs´RB¼sgÇ.. ¦ dUnCI NaeLIy.. > ..panekb‘íj G¼Gag fa
RbB&n§ en¼manPaBsuIemRTIKña nwg rcna sm<n§ ykbursCaFMtamEbb xÞmGñktaénlTi§tav- xugCW .. (DIj
đin h).>(7).lkçN£sIuemRTIKñaen¼ minman enAtMbn´ PaKxag t,Úg eT eRBa¼enATIena¼vtþ Garam mankudi sRmab´
RB¼sg, pg ..nigtUbsRmabdUnCIpg..> .. eday sar Gvtþ man rbs PaB sIu emRTIenAPaKxagt,Úg en¼ehIy eTIb
sPaB sñiT§sñal rbs ´®sþIenAtamCnbT.. nigtam Rkúg tUc@CamYyvtþGaramCY.. kñúgPUmiRsúkrbs´Kat´kan´Et
man xøaMgeLIg.> .PaB sñiT§ §sñalen¼ Rákd Ca án RbqaMg nwgrbbbBVCit nasm¥a¼Cak´Caminxan.. >
Ca«TahrN_esovePA EN naMBI .. ²kar Rbtibtþ i RB¼BuT§ sasna³ .. eá¼Bum<pßayeday.Go Cong. enAqñaM..1929
án niyaybenÞasbgðab BI }riyabf q:aMq:gmYy cMnYn enAkñúgvtþGaramdUcCakarTMBasøa.. nignaMekμg cUlvtþ ehIy
min Ráb´ [ va rkßa PaB es¶óm s¶at´ CaedIm.(cin . xVag.van .(Tran Quang Van). 1929)..>..
cMeBa¼Gñkseg;tEdlmanBiesaFn_bribUrdUcCaelak]Buk xat..DIEy .(Cadière 1953). .. án yl´fa
BuT§ sasna enA edImstvtßTI..20..eday.áncak´¬sy¨ageRCAcUlkñúgRsTab´RbCa CnsamBaØ án lay
bBa©Úl Kñan wg bNþúMsasnacRmú¼KñaTaMgLayenARbeTsevotNam..>... emIleTAhakdUcCafa RB¼BuT§sasna
enA evotNam swg Etminmank¾faán...> .. elak]Bukxat..DIEy .e G¼Gagfa. ²kñúgcMeNamCnCatievotNam..10
nak man.. 9.. nak ehIy EdlrsenA ... nigsøabeTAvij TaMgmináneKarBRbtibtþi kic©sa sna sMxan@ Ebb RB¼BuT§
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 95
sasna ena¼ eT..> .. ebIenAtMbntugkwgvij cMnYnGñkRbtibtþikic©sasnakanEtticCagen¼eTAeTot ... eTa¼ CatMbn
ena¼ man vtþ Tak´TajeRcInk¾eday³ ... >.. GñkniBn§xø¼G¼Gagfa cMNucxøaMgénRB¼BuT§sasnaKW minBwgEpðkTaM-
gRsúg elIkar eFIV kic©bUCananaena¼eT .... b¨uEnþEpðkelIkarykcitþTukdak´eday pÞal´BIsMNak´GPiCnfñak´ x<s´
Edl br ic © aK T an el Is MNg ´s S abtükm μ . . . n igeF I V[RT ws þ I B uT §sasnakan ´ Etbr is uT § . . . > . . .
tamTsßn£en¼pgEdr.eKGac niyay ánfa RB¼BuT§sasna evotNam hak dUcCaFøakcu¼... > .
eTa¼bICamun.eBlkar«btSmÖKaMRTBIGMNackNþaldlvtþRB¼BuT§sasnacabepþIm fycu¼ k¾edayk¾Gñk
sikßa RsavRCav seg;teXIjfa BuT§sasnaánFøak´cu¼át´eTAehIy.> . enAcugTsvtßr_qñaM.1200. . nigedIm
Tsvtßr_qñaM..1300.esþcraCvgß Tran ... KWRB¼áT jin..tug..nig .Gaj´..tug .. (Nhân Tông & Anh Tông) ánTTYl
RB¼ sgÇ mYy Gg:man RB¼nam cEmøkhßÚCI..áLwm (Du-chi Ba Lâm)[ KgenA kñúgRB¼raC vaMg Gs ry£ eBl BIr qñaM.>
RB¼etC RB¼KuNpic.matef (1960/. 66-7)(8) .. EdlCasgÇskmμkñúgkareFVIkMENTRmg... nigCaGñkniBn§ mYy
Gg: kñúgcMeNam Gñk niBn§ sm&y TMenIbsþIBIRbvtþiRB¼BuT§sasnaenAevotNam án sresr erobrab´ BI sm&y
kal ena¼ fa RB¼ sgÇCa ePJóv rbs´RB¼raCaena¼... KWCaCnCatiTIebkan´nikayt®nþIkrEbbmhayanþ (hetero-
dox)..>(9).. bBaHa sμúKsμajen¼ mann&y fa eKcatTukRB¼raCaTaMgBIrGg: ... KWRB¼áTjin..tug Caesþc sSabnik ..
nigRB¼áT Gaj´. tug Ca semþc sgÇ TI BIr én nikayRTúk.Lwm (Trúc Lâm) .. >... nikayRTúk.Lwm en¼ Ca nikay Cab´
Exß RsLay BI nikay eCnEtmYyKt´enA RbeTs evotNam..>.. . b¨uEnþ RB¼Gg:m¨atef ri¼Kn´ral´}T§iBl Edl
RB¼sgÇ breTs en¼man mkelI RB¼ mhakßRt .ehIy elak án G¼Gageday segçb fa .½.
niyay[xøIeTARB¼BuT§sasnaenAevotNamrhUt mkdl´karrlMeTAénraC vgßcin KWfaRB¼sgÇTaMg Lay
min xøac nwgGeBa¢Ij emdwknaMsasna nikay epßg .. nig CMenO RBlwgnana edIm,I mkrYm CamYy nwg vtþ RB¼BuT§sasna
sakü munI ena¼eT.> . CamYynwgkar dkfyrbsRB¼BuT§sasna sasnadéTman{kas cUlmk. > ..etIkar Edl
bBaØvnþ CMnan´eRkaymanelak .eRTÓg..hanesov .(Trůȯng Hán Siêu) nig elak egVón.RTúgg¨am. (Nguyên
Trung Ngan) pßBVpßay RbqaMg Ca saFar N£ nwgRB¼BuT§ sasna manGVIKYrPJak´epJIleTA? .
eKdwgfaTMnak´TMngRB¼mhakßRtCamYynwgKN£sgÇ KWCaRbPBénkarRbyuT§ KaMRTBIsMNakbBaØvnþþ
enAkñúgraCvaMgenAkñúgsm&yraCvgß .Tran... > .. RB¼Gg:m¨atef . k¾yl´ eXIjfa karri¼Kn´bBaØvnþlT§ixugC Wsm&y
fμI EdlkMNt´dak´eTascMeBa¼RB¼sgÇBuT§sasna enAcugstvtßTI14. PaKeRcInri¼Kn´BIGVI Edl eKyl´fa
Ca GsmtSPaB. rbs´ BuT§sasnik . > ..
erOgGVIEdlcEmøk CageKbMputekItmanenAqñaMTI.. 5 .énqñaM esOg..h‘VÚ ..(Xùoʼng Ph) kñúgrC¢kal RB¼áTep..ed
(Phề Đề 1381). KWRB¼ mhakßRt ánecjraCbBa¢a [ Pikçúsasna eCn... day.fin . (Đai Thân) dwknaMRB¼sgÇ.
nig RbmUl EknGñk bYs TaMg Lay enAtamPUmi [eTAc,aMg nwg T&BQøan Bancam. > .. eKBitCaGacniyayánfa
enA eBlEdlRbPBFn Fan RbeTsenAmankRmit TabKN£sgÇkøayCa RkúmGt´án karkñúg EkvEPñk rbs´
m®nþI Rb kan´lT§ixugCW . . eht u dUc en¼ ehIy .ánCa eK bBa¢Ún .(RB¼Gg: day.fin )eTAeFIVs®g:am>
96 CMBUk TI 4
enAstvtßTI..15.. menaKmviC¢a lT§ixugCWsm&yfI μenAEtelIslub edaysarRB¼ áTeL.faytun .(Lê
Thái Tôn) enA bnþ Rbtibtþikic©sasnaBIraCvgßcin ehIyRB¼Gg:áncat[mankar Rblg dl burs Na Edl
cg bYs CasgÇ...>.. eTa¼bIyagNaRB¼Gg:matef yleXIjfa karEdlRB¼mhakßRt áncakrUbsμit RB¼mata
ekμk rbs´ RB¼Gg: edaymanemdwknaM sasna eCnmñak´cUlrYmerobcMBiFIdak´RB¼enRtenAelIrUbbdima en¼
Cakic©begHIy.bBa¢akfa ..²RB¼sgÇ køayCaRkúmnþGaKmGsehIy³..>.. elIsBIen¼eTAeTotenAeBlman eRKa¼
raMg s¶ÜtqñaM ...1434.. .rUbbdimaRB¼BuT§enAvtþ .pan..van ..(Phap Van) ánepÞrykeTAdakenAkñúgRB¼raCvaMg eday
man RB¼sgÇ eFIV BiFIsURtbYgsYg pg .. >.. .BiFIEbb en¼ ánRárB §mþg eTot enA eRKa¼raMg s¶Üt qñaM ..1449. .enA eBl
eK bBa¢a [ RksYg FmμkareFVIBiFIbYgsYgsuMTwkePøógenAvtþRB¼BuT§sasna mYy.Edlmanm©askßRtICaGFibtI..>
kar en¼ KW esμInwgeFVI[RB¼BuT§køayCaRBlwgexμacemá tamkarBar enAkñúgRbB&n§ CMenO RbCaRbiy evotNam
(Fic.matef .. 1960. £.. 166-74).>. .müagvijeTot .rUbbdimaenAvtþpan..van manragCaeTBFIta sm,úr exμA tMNag[
BuT§sasna kñúgRsúkEdlmanGMNac ármI RKbRKan edIm,I TakTaj kar«btSmÖKaMRTBIRB¼mhakßRt buEnþerOg
en¼ min man GVIFMduMcMeBa¼RB¼Gg:m¨atef eLIy... >.«TahrN_TaMgen¼.. nigTsßn£ dUc KñadéTeTot enAstvtß
eRkay @ mk Edl eyIgnwg eXIj enAxageRkamen¼ bgHaj[ eXIj fa karbkRsayBnül´BIPaB dundabén
BuT§sasna manPaBlemðógy¨agc,as´eTArkBYk GPiCnEdl Rbkan´sasnacin... nig PaB sMxan´ rbs´ lT§i
xugCWsm&yfμI EdlánkarKaMRTBI RB¼raCvaMg.. >.
enA qñaM .. . 1798.enAeBlRTg´eFVI karbRgÜbbRgÜm GMNac rbs´xøÜn enAtMbn´cugxagt,Úghßa.Dij (Gao
Định) RB¼ áT egVón..Gaj´.. (Nguyền Ἁnh) (eRkaymk CaGFiraChßa.Lúg.( Gia Long).cg´kat´eTasRbhar CIvit
RB¼sgÇ casvsßamYyGg: Edl RbRBwtþ s c,abvin&y... > .RB¼Gg:k¾manEpnkar[ RB¼sgÇ raC sasnatav.. nig
RKÚ cUlrUbsasnatav[cu¼eQμa¼ kñúg bBa¢I kMENn elIkElgEtRB¼Gg: NamanvsßaelIsBI..50.ecj.. > . . BYk
m®nþIán bþwg tvamin [ man kar kat eTas RbharCIvit ehIyelIkBIkitþinamRB¼sgÇfa... CaGñkeFVIGtþPavnad¾Bit
Rákd. .>.. b¨uEnþenAcugbBa©b´BYk nikay RbqaMg nwgRB¼BuT§sasnaKWlT§ixugCW sm&yfμIenAsm&yRB¼ecA . egVón
. man GMNacelIseKÉg..>(10) sarB&t’ man eQμa¼ egVón..h:ahßit ..(Nguyền Gazette)minánpßay [dwg BI
«Rkidækm μ .. . nigeCaK vasna rbs´ RB¼sgÇGg:ena¼eT b¨uEnþ sr esr fa.RB¼áTegVón..Gaj´ . bnþcat´viFan kar
RbqaMg nwgBuT§ sasnaÈa..CI..day..eRTÓg . (Tạ Chí Đại Truờong .. 1973.£ 306.).>
RbsinebI ehtukarN_xagelIen¼ bgHajBIkareLIgkUd rbs´RkúmGñkmanCMenOlT§i xugCWsm&yfμI .vak¾
Gac bBa¢ak´ BICeRmAénkareKarBbUCaKN£sgÇBuT§sasna .RBmTaMgRbCa RbiyPaB d¾KYr[ kt´ sm:al´ rbs´
RB¼BuT§ sasnanasm¥a¼Edr ebImináncBaseBj RbeTsevotNamk¾án TUTaMgtMbnPaK xagt,Úg Edl
eTIbekIt fμIEdr... > . .. Cagen¼ eTAeTotenA eRkamrC¢kal Nguyen vtþRB¼BuT§sasna enAEtbnþmankaryk citþ
TukdakBIsMNakBYk GPiCn.. nigfñak´dwknaM...>.. . CaBiessenAstvtßTI..19..Cary£eBl EdlRB¼mhakßRt
yk cit þ Tukdak´eTAelItMbn´vb,Fm’enA egVón..Gaj´.(Đāng Trong).(KW.tMbn´PaKxagt,Úg ). EdlCaPsþútagBit
bgHaj BI PaB rs revIkénsSab&nRB¼BuT§sasna EbbefrvaT ..KWminEmn Ca kar Føakcu¼énBuT§ sasna CaTU eTA enA
kñúg tMbn´ ena¼ eT.. .>(11)
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 97
Pøam@eBlbnÞab´ena¼ . viTüasSanRsavRCav . han. NUm ..(Hán Nôm) enA Rkúg haNUy án eá¼Bum< pßay
esovePA cgRkg mYy k,al EdlniyayGMBIkMNt´Rta .. nigesckþIGtSaFib,ayTak´Tg nwgGkßrsa®sþ .Rbv tþi
sa®sþ... nig PUmisa®sþ sresr CaBakükaBü.. nigBaküray.Edlman niyay BITI sk;ar bUCa Ebb vb,Fm’ sMxan@
RbmaN ...1064.. kEnøg Edl ánsageLIgtaMgBI stvtßTI..6. rhUtmkdl´qñaM..1900.en¼...>(12).. CakarBit
Nas EdlfakEnøg Edl man cu¼ bBa¢I TaMgen¼ GaccatTukCakEnøgd¾mansar£sMxansRmabTIFmμyaRta Edl
rab ánCaTIEdl fñak dwk naM GPiCnmkBRgwg}T§iBl.. nigGMNacrbsxøÜn..>..buEnþebIsinCaeyIgcgTTYlán
nUv PaBrwg maM én RB¼BuT§ sasna enAstvtß TI ..19 .BI B&t’man Edl man enA kñúgesovePA cg Rkg xag elIen¼ . etI
eyIg maneXIj GVI xø¼ enA kñúg ena¼?(13)
kñúgcMeNamvtþRB¼BuT§sasna cMnYn...377 ..Edlán cu¼bBa¢I ehIyEdlvtþcasCag eK ena¼ ksag eLIg
enAstvtßTI.. 3.. énK¿s¿. man yag ehac Nas cMnYn ..228.. vtþ KW esμInwg ..60% .. EdlánktRtaenAkñúg Éksar
Ca pøÚv karnastvtßTI.. 19..>.kñúgcMeNamvtþTaMg..288..en¼ eTotman..98.. vtþ .. (¦esμInwg..25% )..án TTYl kar
yk citþTukdak´edaypÞal´BIsMNak´ BYkGPiCnCafñak´dwknaMrbs´raCvgßegVón . (1802-1956). nig Gñkepßg
eTot. («TahrN_ dUcCaRbCaCntammUldæan...nigRB¼ecAGFikarEdlKg´enATIena¼)..>.. cMENkÉ BIr PaK-
bIénvtþ déTeTotánTTYlkarKaMRTBIBYkfñak´dwknaMGPiCn..>.. karykcitþTukdak´edaypÞal´ Edl xJúM niyay
BIxag elImann&yfa vtþTaMgena¼áneKksagfμI¦CYsCul...¦k¾tubEtglmð...¦ksag kudi... ¦salaEdl BI mun
Carbssasnaepßg ... ¦k¾pþlCaGMeNayCadIraCkaredIm,IbMeBj cMNUlbEnSm... ¦pþlCasøakeQμa¼fμI eRKÓg
tubEtg ... nigeRKÓgsgHarimnanaedIm,ICasBaØa bBa¢ak faman karTTYl s: alBI RB¼ mhakßRt.. .>. enAeBl Edl
min ma n karKaMRT eBjTMhwg dl´RB¼BuT§sasna minEmnmann&y faman karFøak´ cu¼kúñg CMenO.. nigkar Rbtibtþi
RB¼BuT§ sas na . dUcEdl eK ánsresrCaTUeTAnasm&y bc©úb,nñen¼ ena¼eT ... >.. CakarBitNas´ sSab&n BuT§
sasna efrvaT GacfamankarFøakcu¼bnþicEmnEtBiFInana... nigviharRKÚdid¾FMsem,ImenAEtbBa¢ak BIkar KaMRT
BI fñak´dwk naMGPiCn.. nigBuT§bris&TcMNu¼eCIgvtþ... >. .dUecñ¼eBleKniyayfa .. ²kar Føak´cu¼énRB¼BuT§sasna ³
KW sMedA dl´ n&yfa . .²}T§iBl GMNac rbs´m®nþIraCvaMg Edlman CMenOelIlT§ixugCWsm&yfIμenA kñúgvis&y
menaKmviC¢a nig neyaáy³ ... RBmTaMgGtSiPaBén mUldæanRKw¼ sasnaeCnrbsBYkeK CaEpñkmYyén GMNac
yuT§sa®sþ fñak´ kNþal rbs´ xøÜn.>(14). Psþútagen¼ min Gac yk Ca smðagRtwm RtÚv tam c,ab´ edIm,I bdiesF BI
GanuPaB GMNac vb,Fm’ én BuT§sasna EdlCa sasna Bhu mux ehIy án cak´¬s y¨ag maM CaBiess enAtam
tMbn´ CnbT TaMg Lay áneT.. >..
naeBlbc©úb,nñen¼ GñksikßaelI sSanPaB RB¼BuT§ sasna ánpøas´bþÚrTsßn£rbs´ xøÜnedaysarkar
TTYl s:alelIbribTRbvtþisa®sþepßgKña.yleXIjfa stvtßTI..19.. KWCa sm&ykalexμAggwt .. > .. kar sikßa
en¼.pÞúyKñaTaMgRsúgnwgmtirbs´RB¼Gg:.Fic.m¨atef . (1960. £ .215-16). . Edl epþat kar sikßa rbs´ elak Ca
Biess elIPaBákEbkrbsvtþ TaMg Lay... nigkarrIksayrbsKN£sgÇbnÞabBIs®g:am sm&yegVón.. tI..
sWn ..(Nguyền Tây Sòn) (1771£. 18-2)..>(15) .. eRkamrbbegVón KN£sgÇenAEtCakmøaMgd¾FMmYy..> . RB¼sgÇ
man rhUtdl .. 30..Gg:enAtamvtþ[email protected]..¦.6.Gg:enAtamvtþtUc@.> . rdæánRKbRKgelIcMnYn
98 CMBUk TI 4
bBVCit TaMg Gs tamry£karerobcMRblg RbNaMgCa eTotTat.(emRbeyaKcMnYn.. 50... nak mkBI RksYg Fmμkar
RtÚv án Etg taMg [ TTYlbnÞúk kargar en¼). . .> . . vtþ . .. nig vihar CaeRcIn án CYsCul... nigsagsgCafμICaBiess
enA PaK xag t,Úg EdlmanvtþfμICaeRcIn ánksageLIgeday cmøgm¨Utk,Úrk,ac´BI RbeTs GasuIGaeKñy_ epßg
eTot (mij..CI.(Minh Chi)et al 1993£.187-93).>
b¨uEnþ .KMnit yl´eXIj xusKña bnþicbnþÜcnabc©úb,nñen¼.elIRB¼BuT§sasna minGacyk mkeFobnwgkar
Føakcu¼ TaMgRsúg EdlmanmtiPaKeRcInKaMRTena¼eT.> .karpþlÉksiT§i[ sasnaEdlEpðkCamUldæanelIKm<Ir
nigkareFVIcMNatfñakGñkbYsTUTaMgRbeTs .CamYynwg karmin ykcitþTukdak xø¼@cMeBa¼ PaBepßgKña tam tMbn.
k¾ bg;[mankar eFVIkMENTRmg taMgBI TsvtßqñaM.. 1920 .. mkemø¼...> ... tamBiteTAkaremIleXIjPaBFøakcu¼Gacfa
Caplviákénkar braC&yrbs.egVón. .kñúgkar bRgÜb bRgÜm ... nig BRgwg nKredIm,IRbqaMg nwg karrIkdu¼dal rbs
GaNaniKmáraMgrhUtdlBakkNþalTI.. 2 .. énstvtßTI..19.. > ... eTa¼CaeKBnülbkRsay Ebb Nak¾ eday
k¾karsnñidæanEdlEpðkelIRB¼BuT§sasna Edlcu¼ dundabCaeRcInstvtß mkehIyena¼ sSitenAEtkñúg rgVg
Tsßnvis&yrbs´BYkGPiCnBiák p©aj´.. >
kMEN TRmg´ .. nig karrs´ran eLIg vijeKGaccat´Tukkarb¼eárdwknaMedayBuT§sasniktamRsúkPUmiRbqaMgnwgkarkan´ kab´áraMg.faCakarcgðúl
bgHaj BIsar£sMxan´énRB¼BuT§sasnakñúgkarts‘URbqaMg rbs´ RbCaCnTUeTA.. >. .enAPaKxagt,Úgkarcab´ xøÜn
Gñk beg;It Rkúmb‘Åv..sWn..KI..ehOg(eQμa¼niîaysasna . Bùʼu Soʼn Kỳ Huʼoʼng (BSKH))..naqñaM ... 1849.. qøú¼ bBa©aMg
[ eXIj BIkarbdiesF rbsRB¼ raC vaMg cMeBa¼ clnaBuT§sasnik.>. eTa¼bIyagNa vaenAEtminGacbBaÄbkar
rIklUtlas´rbs´BuT§sasna enAtamCnbTán eLIy.>. enATsvtßr_ qñaM .. 1860 ..cin..v¨an´..faj´ . . (Trân Văn
Thành). Edlán cUlrYmkñúgRkúm.BSKH án dwk naM Gñk esñ h a CatimYycMnYn[eFVIkarts‘URbdabGavuFRbqaMg nwg
rbbRKb´RKgáraMg enAqñaM.. 1847 .. . nig enA Tsvtßr_ qñaM..1890..v..CW..ePOg .(Vō Tr Phùòng)áneFVIclnaRse-
dog Kña en¼naPaKxageCIg. >(16).. b¨uEnþTsßn£ en¼RtÚv án EtmYy Epñk b¨ueNÑa¼...> . . kñúg krNI enA PaK xag t,Úg
kar ts‘ Uena¼pus ecjBITwkcitþesñhaCatipg.. nigkar taMgcitþ rbs R bCa Cn cgrsCaBuT§sasnikpg.. > .. mUl
ehtuTaMgBIren¼ RtÚvEtykmkBicarNaenA eBl eK Kit rkmUl ehtu BI karkateTas dlRkúm BSKH enA mun
sm&y áraMg QøanBan mkemø¨¼ (h..Èay.(Ho Tai) 1983.TMB&r . 11). .>. .dUecñ¼ehIy rUb PaB RbqaMgnwgGaNaniKm
Rákd Cabg;eday sarkarts‘Urbs´RbCaCnRbqaMgnwgkar rwtbnþwg BI sMNak´ RB¼raCvaMg taMgBI sm&y mun
GaNa niKmmkemø¼... > ... buEnþkaren¼ minKYrnaM[eyIg snñidæanfa GñkEdl beBa©j Tsßn£skl BI sasna suT§
Et Ca emjú¼jgb¼eár ehIyk¾min Emnfardæ. . suT§EtRbqaMg BuT§sasna ena¼eT.>(17)
cMeBa¼ Gñk rsenA PaKxag t,ÚgevotNam CMenOBuT§sasnamanRCÜtRCabGtSn&y .. nig bgHajTis edA kñúg
kar erob cM CIvitrs´enARbcaMéf¶rbs´BYkeK... > ...karTamTar[manGtþPavna ánTRmg´ }riyabf rbs´BYk Kat´
[ man kar sRmb xøÜn eTAnwg brisSan sg:m... nig vb,Fm’.. >.. kþIb¨g Ráfña cg´ánkarrs´enAedays¶b´KYrEt eK
Kit fa Ca kartERmtRmg´xøÜneTArkTisedAén GtþPavnaCaCagyl´faCakarCMTas´tv¨a sg:m RbqaMgnwg kar
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 99
TamTar GMNac kNþal ... nig menaKmviC¢anana...>. . bc©úb,nñen¼ .RkúmCasmaCikCaeRcIn rbs Rkúm . BSKH ena¼KW
RkúmTW..Gin..ehov..gak . . (Tứ Ân Hiêu Nghĩa). (sg:hvtSúbYny¨ag(18)karrab´GanGñkdéTCajati ... nig kar
RbtibtþiFm’).. Edlán beg;IteLIg enA qñaM.1878.enA EtKitfakardutPUmirbs´eKCaeRcInelIk CaeRcInsae-
day BYkáraMg enA Tsvtßr_ qñaM..1870. nig Tsvtßr_ qñaM..1880 .. Ca.. ²viFankard¾ygXñg³ .. Edlcgb®g;ab min-
RtwmEt Twk citþ esñhaCati rbs BYk Kat bueNÑa¼ eT. .EfmTaMgcgbMpøajCMenOelIRB¼Fm’ rbsBYkKatEfmeTotpg
(ha..tin..hßin (Ha` Tân Dân) 1974)..>(19) lkçN£KMrU rbs´ Rkúm BSKH én GtþPavna EdlRB¼sgÇTUeTAmin
án Rbtibtþiena¼ k¾enAEteXIj ma n ka r Rbtibtþi bnþ tam ry£ smaKmBuT§ikEdndIbrisuT§énBYkRKhsS. Tij ..dU
KW .sI. .hVit..hUy . (Tịnh Ðo Cu` Si Phât Hội)eBl bc©úb,nñen¼pg Edr..>.. kar G¼Gag bBa¢ak fa xøÜn min BakB&n§ nwg
neyaáy ánbgHajtamry£sb,úrisFm’ Ca bBaHasMxan .ehtudUc en¼ ehIy eTIb Rkúm nikayTaMgen¼ man tmøa-
PaB mindUcRkúmdéTeTot Edl xitxMrkviFI eKc [putBI kar eKobsg;t´ rbs´BYk GaNaniKm.. > (20)
karEkERbrbs´RbCaCnkñúgRsúknaM[manmUlehtuEdlRtÚvKñaTaMgmenaKmviC¢a d¾ man}T§iBl TaMg
CMenOBIbrmburaNmk.>. . dUcen¼eyIgTTYls:alfa enAkñúgcMeNamRkúm BuT§sasnikeCOelIzansuxs¶b xag
mux KWRkúmTW..Gin..ehov..gak . mankarTb´s;at´ lT§ixugCW Edl epþatelI sg: h vtSúbYn y¨ag rbs´]Buk mþay nig
RB¼mhakßRt. eRkAEtBIRB¼rtnéRt.. (RB¼BuT§. .. RB¼Fm’ ... nig RB¼sgÇ). nigkarRBÜy ármÖ BImnusßelak TaMg
Gs´.. (Èa..CI..day..eRTÓg(Tạ Chí Đại Tru`òʼng) 1989.£.. 347).. >(21). enAeBl Edl RbCaCn enA tam Cn bT
emIl eXIj elI kar pøas´ bþÚr elakFatu faCa kar kMNt´ lkçxNÐ TukCa mun eTArkBiPBKMrUmYy manyutþiFm’e-
BareBjeTA eday kþI emtþa dUcEdlmankñúgKm<Ir . eBlena¼GñkRkúgk¾RbQmmuxnwgbec©kviC¢a TMenIb.. nig
menaKmviC¢amYy Epñk ...nig mYy Epñk eTot RbQmmuxnwgPaBRcbUkRcblBIGtþsBaØaNrbsxøÜn...> .. lkçN£xus
Kñaen¼ manPaBc aM ác Nas eTa¼ bI CaminRKbRKankñúgkarBnülbgHajBIKmøatrvagKN £sgÇ rsenAkñúgRkúg
EdlTTYl án karGb´rM..nig BuT§sasnik enAtamCnbTeCOelIzan s¶b´.. >
edaysarEtnikaynImYy@ rbs´RB¼BuT§sasnaedIrelIKnøgpøÚvpßBVpßayEbøk@ BI Kña dMNak´kalkar
rsran eLIgvijEdl cabepþImenA Ts vtßr_qñaM .. 1930 .. Gac catTuk faman FatusMxan@BIr.. >. .. FatuTI.. 1 ..KWkarvil
cUl TVIbGasIuvij edaymankarCMruj BITMenIbniym.. nigCatiniym.>.karvilcUlTVIb GasIu vij ekIteLIgbnÞabBI
cMNabGarmμN_ dMbUg rbsbBaØvnþelakxagliceTAelIsasnahiNÐÚ... nigRB¼BuT§ sasna enAedImstvtßTI..
19..> .. eBlEdlmankarrIksayPayTUTaMgBiPBelakcMNab´GarmμN_en¼ eFVI[mankar eqøIy tbCakar
eRás[sasnars´eLIgvijenAbNþaRbeTsGasuIxøÜnÉg.>.RBwtþikarN_en¼ án ecj Ca rUbrag eLIg enA
eBl eKbeg;It(sg:m mhaBuT§iMaha Bodhi Society)enARkúgkUlMbU..>. . rIÉ. (Rkúmsg:m .efGUsUhVW..Theosophical So-
ciety) vijCa sSab&n d¾cm,g pþl kmøaMg clkrkñúgkarsikßasasnaenA bNaþRbeTsGasuI [rIklUtlaselOn.
(Clarke.1997.. 87-92).> esovePA sþIBI TsßnviC¢a RB¼BuT§sasna... nigKm<IrrBisidænana RBmTaMgGtSbT
sresr BICMenOmnþGaKm.. ¦ CMenO G rUbI dUcCaGtSbTniyayBIRBlwgniymrbselak .dW.. kadik..(de Kardec)..Ca
edIm ánmkdlédbBaØvnþGñk Gan Edl sm&y TMenIb na edImstvtßTI..19.> . . müag eTot bec©kviC¢a eá¼Bum< eFVI
[ Gñk Gan rkánedaygay nUvsa®sþa Km<Ir .. esckþIGtSaFib,ay... nigkarbkERbrbs.GtSbTRB¼BuT§ sasna
100 CMBUk TI 4
TaMg ena¼ RBmTaMg BiPB sasna.. nig bBaHa sasna nanaeTotpg.. > . sMeNrCaPasa cin sþIBIkar Ek TRmg´
«TahrN_ dUcCa GtSbT rbs´ RB¼etC RB¼KuN day..s‘U ..(Daixu) k¾ánmkdl´RbeTs evotNam .ehIyán
beBa©j }T§iBlyagxøaMgelIGñk sikßa RsavRCav xag BuT§sasna.. >(22). .FatuTI..2.énsm&yrsraneLIgvijKW
PaB naMmuxeKkñúgclnats‘URbqaMg GaNa niKm... > ..Ca lT§pl. .KeRmag bdivtþ RbqaMg áraMg CMruj [ man kar-
beg;ItPaBCaGñkdwknaMénBuT§ sasna kRmitCatimYy..> .RbCaCncasburaNenAtamCnbTk¾dUcCaBYk GPiC-
nEdlTTYlkarGbrM sm&y TMenIb yleXIjfa RB¼BuT§sasnaedIrtYyagsMxankñúgkarRbyuT§RbqaMg nwgGaNa
niKmenARbeTsevotNam .Ca Biess enAeRkayeBllT§ixugCWbraC&ykñúgkarpþl´PaB dwknaM[man RbsiT§
PaB..>. . elak..XIs_.(Keys) (1977). kt sm:al eXIjfa karTajykpl RbeyaCn_ BIkar RKbRKg rbs áraMg
kñúgkarCMruj[man karEkTRmg´ vin&y sikçabT RB¼BuT§ sasnaeLIgvij . BuT§sasnik CaeRcIn nak´.k¾erobcM
beg;It nUv Gtþ sBaØaN sasna CatifμI mYy rbs´ xøÜn án.. >
buEnþ...karrseLIgvij EdlmanFatuTaMgBIren¼ ánsRmÜldlkarcUlrYmrbs RbCaCnenA fñak mUldæan
. PaK eRcIn RB¼BuT§sasna.. ²eRkA sg:m³ .. en¼ manlaynUvGVI Edl xJúM ehA fa .lT§itav-xugCW CamYynwg TMnak TMng
GnþrCn Catid¾sm,ÚrEbb .CaBiessCamYynwg RkúmCnCati cin EdleFVIcMNakRsúkBIPaKGaeKñy_ taMgBI stvtß
TI.. 17 .. mkem¨ø¼.. > . kardac´ ecj énBYkkUnkat´Ebben¼ RtÚvKñanwgneyaáyGMMNac kNþal rbs´ GPiCn kan´
GMNac .. nig bBaØvnþ...> .. CaBiess karRKbdNþb´énsasnaeCn... mhayan eTAelI sasna déT eTot KWCa
lT§pl énkmøaMgrujRcanrbs´bBaØvnþþsm&yfμI.mann&yfaCaGñkRáCJEdlTTYlkarGb´rM TaMg sm&y TMenIb
TaMg sm&yburaN Edláncat´ Tuk kareFVsRbEhs elIKm<Irr sa®sþafaCa eraKsBaØaénPaB RcbUk Rcbl´ ..
nig karFøak´cu¼TaMgRsúg..>. . dUecñ¼eyIgEbreTArkRbéBNIén kar sURt t@Kña edIm,IeQVg yl´ bEnSm BI tYnaTI
rbs´ RKÚ pøÚvggwtnana dUc Cakar taMg smaFi ... nig mnþGaKmsasnaeCn-tav.CaedIm..> .. tamkarBitNas´ RKÚ-
TaMg ena¼edIrtYCaGñkpßBVpßay eBjtY[karlaycRmú¼sasnabIcUlKña eday man RB¼BuT§ sasna CaFatu pßM-
rwgmaM CageK...> .. eKdwgfa RKÚTaMgena¼ánmkeronkñúgsMNak´RKÚtamPUmiRsúk enA RbeTs LavRbeTséf..¦
k¾RbeTs km<úCa...> ... b¨uEnþ .RKÚTaMgena¼TMngCabeRgóneday.RKÚsmaFiCnCati cin EdlBYkelak ánCYbenA
CYr PñMextþcUvduk ... ¦kñúgTwkdIextþkMBtkm<úCa..>(23).. kñúgena¼manCaGaTi_RKÚRB¼nam. egVón..Îan´..h;Úv (Nguyền
Thuấn Hậu) mun Tsvtßr_ qñaM.. 1950 ... nig RKÚrhsßnam.. ²RB¼sgÇ dUg³.. enA Tsvtßr_ qñaM.. 1960.. >
Catiniym .. nig karbRgÜbbRgÜm CatikarxV¼cMeN¼dwg Km<Irsasna naM[ mankarFøak´cu¼ kñúgkarsikßa EbbburaN enAedIm stvtßTI .. 20..ehIycat´
Tuk Ca sBaØaénkarFøakcu¼RB¼BuT§sasna.>.edaymanbec©kviC¢a eá¼Bum<TMenIb CaCMnYysgÇGñkRáCJmYy cMnYn
beBa©jGs´RB¼kayBlpßBVpßayBIGtSbTBnül´sþIBI TsßnviC¢aRB¼BuT§sasna... nig kar bkERb Km<Ir BuT§
sasna EdlenAxN£ena¼pgEdr RB¼ Gg:@xitxMGMBavnav[mankMENTRmg´KN£sgÇTUTaMgRbeTs elI
Epñk karGbrM.. nig karbNþú¼ bNþal..>. .kMENTRmgen¼minmanrebobvar£GVIc,aslaseT buEnþRbEhlCa man
ktþa CMruj d¾xøa MgmYyKW.Tsßn£BüayambRgÜbbRgÜmCati EdlCMrujedaykMENTRmg´cinEdldwknaM
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 101
edayRB¼sgÇRB¼nam day..s‘U.. naeBlRsálKñaena¼.. >.. clnaCMhanTI..1.. dwknaMeday RB¼sgÇRB¼nam
xaj´.. h‘&r (Khánh Hòa) Kg´enAext þ ebn..Ec.(Bền Tre) enAPaKxagt,Úg enAeBlEdlRB¼Gg: beg;I smaKm
sm<n§ sRmab´ sux dumrmna ..6 . y¨aghUy..luk..h‘&r..lan..ehob ( Hội Lục Hòa Liên Hiệp) enAqñaM.. 1923 .án
Tak´ Taj RB¼sgÇ.. nigGñkmanmux mat´ kñúgPUmiCaeRcIn..>.. ry£eBl.. 4..qñaM eRkaymkeTot RB¼Gg: xaj´.. h‘&r
án eFVI dMeNIrtamCnbTedIm,IEtEsVgrkRB¼sgÇ Edl mancitþKMnit dUcKña edIm,I beg;It Ca smaKm Cati... buEnþ
min án eCaKC&yGVITaMgGs´.. >.. CafμImþgeTot RB¼ Gg:k¾ ánbBa©ÚnsisßCMnitrbs´RB¼Gg:eTAPaKxageCIgmþg
edIm,IerobcMGg:karfñak´Cati mYy.. >.. b¨uEnþ sisß rbs´ RB¼Gg: k¾ min áneCaKC&yGVIEdr..>
enAqñaM... 1930... edaymankarTTYls:alBIGaCJaFrGaNaniKmsmaKmPaKt,Úg sRmab karsikßa RB¼BuT§
sasnaánbeg;IteLIg.. .nigdwknaMedayRB¼Gg:.xaj´.. h‘&r edaymankar cUl rYm BI sMNak´ RB¼sgÇ .. nig
BuT§sasnik EdlTTYlkarGb´rMsm&yTMenIb.>. enA qñaM.. 1932. smaKmsikßaRB¼BuT§sasnaevotNam PaK
kNþal ánbeg;IteLIgenARkúgev. bnÞabmk ebIksaxaxageCIgenARkúg haNUy enA qñaM .. 1934. .>..buEnþ sSab&n
BuT§sasna mCÄkarEbben¼ manmUldæanRbCaRbiyPaByagxøaMgedIm,IánelceFøaCageK... > ..ebIeyIg Rtlb
RkeLk eRkayemIlkñúgry£eBlen¼Edr Dan..Cug..kn (Đoàn Trung Còn)CaGñkRáCJBuT§sasnad¾KYrkt sm:al
mYyrUb ..nig Ca sSabni k RkúmKaMRTdl´Gvtarrbs´RB¼BuT§GmitaP£man}riyabf pÞúy KñaBITidæPaB tamtMbn´..>
enAkñúgsñaéd sresr enA qñaM .. 1930 .Kat´ ánri¼Kn´ elI kéRmQñÜl.. nig tYnaTIpøÚvGaNacRkRB¼sgÇbdibtþi ...
buEnþ k¾min ePøc TTYls:alBIkarRCabcUlyageRCAén RB¼BuT§ sasna eTAkñúgKMnit RbCaCnRKbRsTabvNÑ£.½
sBVéf¶en¼.edaysarEtmanGñkec¼dwgmancMnYytictYcesÞIrEt min man nrNamñak Gac dwg BI PaB xusKña rvag
nikaynImYy@ .(EdlmanlkçN£dUcKña eTAnwgnikayenA RbeTscin).>. KN£sgÇ k¾man sSanPaB dUcKña en¼
Edr.. > .. RbCaCnánlayRcbl´ nikayTaMgGs´cUlKña .dUecñ¼ehIyánCamñak´@ CaFmµtarkßasIl..
5..¦.sIl.. 10 .. nig eKarB fVay dl´ RB¼BuT§GmiT£.. >
GñkEdleKánpþÜcepþIm[cUleTAeronBuT§{vaTeTAehIy.k¾enAmanCMenO elIexµac .. nigRBlwg.. > .. ehIy Gñk
TaMgena¼enAEteKarBRkúmGñkkan´sasnatav EdleronmnþGaKmy&nþvtSúskiþsiTi§... nigeronBIebob ehA
RBlwgexµac... > .. . dUecñ¼ RB¼ sgÇTaMgena¼EtgfVaytgVaynana... nigbn´Rsn´RBlwgexµac kMu[mkrMxan.. nig
[ CYykarBarelak...> ... GñkTaMgena¼eBjcitþnwgkarbnRsnEbben¼ Cagkarsikßa Km<IrrRB¼éRtbidkerOg
Catk TaMgLay .ehIyRB¼Gg:@yl´eXIjfa karfVaybg:M dl´RB¼BuT§... nigceRmInPavna RB¼Fm’[pl yWt
yav Cag kar eKarBCMenORBlwg ..> .¿¿¿ kalBIsm&ymun RB¼sgÇminEmnCaGñkcUlrYmBiFIbuNüsBehIy TTYl
kéRmBI kar sURtFm’ena¼eT.>. buEnþnaeBlbc©úb,nñen¼ .eTa¼bIkñúgBiFINak¾eday manRB¼sgÇtictYcbueNÑa¼
Edl bdiesF kar GeBa¢Ij cUlrYm BiFICa ÉkCn..> . . Gñk EdlrsenAecjeRkABIBiPBen¼mantictYcNas... >
. RB¼sgÇ PaKeRcInerob kar mankUn rs´enAlaylMCamYy nwg RbCaCn samBaØ enA tam pßar . nig tamPUmikr
nana¿¿¿>. RB¼sgÇ TaMgen¼ pþl´nUvesvakmµRKb´Ebby¨ageBlxø¼eRbIy&nþ.. nigmnþ GaKmKafa ehIyeBlxø¼
sURtehA RBlwg exµack¾man.(Dan´..Cug..kn 1950 .. 82-3).>
102 CMBUk TI 4
karbriyay TaMgen¼ qøú¼bBa©aMg BI }riyabf rbs´ bBaØvnþBuT§sasnaTTYlkarGb´rM Ebb elakxaglic
cMeBa¼PaBTan´sm&y.. nigPaBb¨unb¨gd¾elIslubedIm,IbRgÜbbRgÜmBuT§sas nikTaMgLay... > . .b¨uEnþ kMNt´
sm:al´ xag elI en¼ Gac[eyIgyl´eXIjepßgBIen¼... >.. eday b®Ba©as Tsßnvis¥¼ .eyIgGaceXIj BI
RbCa Rbiy PaBrbsRB¼BuT§sasna Edlmin sUvKitBIkarxMsikßa Km<Irr ... nigmanPaBCitsñiT§§eTAnwg bBaHa RbcaM
éf¶ rbsRbCa Cn Cag .. > .. elakDan..Cug..kn .manktsm:alenAkñúgGtSbT RsavRCav EtmYydUcKña en¼ fa . (.1950
845).½
manerOgehtud¾Gs©arüekIteLIg.. CaerOglðxøaMgNas´EdlRB¼BuT§sasna.. .án RCab cUlRsTab´lMdab´
RbCaCn GviC¢a ¿¿¿¿ > .. CnCatibreTs Edlmkkan´RbeTseyIg EtgEtPJak´epðIlenAeBleXIjsasna mYy
Edl Kµan emdwk naMesa¼... buEnþGacrkßa PaBrwgmaMánenAkñúgRbeTsd¾FMmYyEdllatsn§wgrabBanKILÚEmRt
BIeCIg eTA t,ÚgGsry£eBl rabBanqñaM..>.. GñkmanCMenOelIlT§ixugCWeFVI[CIvitmankarlMák... CaeRcIn elIk
eRcIn sa rdæmineGIeBI.. KµanemdwknaM ..b¨uEnþGñk Rbti btþ i edIrtam manmintic Cag enAsm&yGtIkal ena¼eT.> ..
¿¿¿ man RB¼RKÚ sgÇraCCaeRcInEdlman RbCaRbiy Pa B CamYyBuT§bris&T ehIy BuT§bris&T cat´ Tuk RB¼Gg:@
TaMg ena¼ fa Ca elak ]Buk d¾mancitþlð.. >.. eK EtgRbeKn cgHand¾sm,ÚrEbbdlRB¼Gg: ehIy eKcatTukRB¼Gg:
faCa RB¼RKÚ.. >.xJúM án eXIj pÞal BuT§bris&TEdlmkvtþsYrrkRB¼ecAGFikarehIyRkabfVaybg:MenAmuxRB¼ecA
GFikardUcfVaybg:MRB¼BuT§Edr.> .RbsinebIRB¼ecAGFikarsuKteTABuT§bris&T RbmUl KñamkBIRsúk.. nigextþ
nana CYbCMuKña(enA vtþ).>. GñkTaMgen¼ ERskyM kanTukçhak dUcCa RB¼ecAGFikarCa]BukrbsxøÜndUecña¼Edr..> BiFI
buNü sB RbEhlCamanlkçN£ RTgRTay FM .. nigGFikGFm CagBiFIbuNürbs emdwknaMrbsCati mYy eTAe-
Tot.>
enA kñúgesckþIEføgsunÞrkfa enA éf¶TI 17 .Ex mIna.qñaM .1935.enAvtþxVan´..sWu . . (Quán Súʼ)naRkúg haNUy
elak cin..cug..KIm (Trần Trong Kim) CabBaØvnþþmñak... nigCam®nþICanx<senAkñúgCYrrdæaPiál GaNaniKm... nigCa
RKÚ beRgón Qøasmñak rbssmaKmRB¼BuT§sasnaenAPaKxageCIg . (Northern Buddhist Association) k¾ án cat
Tukkar Rbtibtþi rbs´ RbCaCn TUeTA en¼esμInwg karát´bg´ GtSn&yy¨ag RCaleRCA rbs´sasna .(cin..cug..KIm
1935. £ . 14).½
niyaykarBiteTA.sBVéf¶en¼.eBlEdl RbCaCnniyaydl´RB¼BuT§sasna .BYk eK Etg Kitdl´kar Rbtibtþi
enAéf¶.. 8..¦.. 15.. erac-exñIt.. Exc&nÞKti .. CaeBl Edl RbCaCneTA vtþfVaybg:MRB¼BuT§b¨ueNÑa¼... eRkABIena¼
Kµan nrNa mñakdwgBIedImkMeNIt RB¼BuT§ sasna faetIkareRbón RbedArbs RB¼BuT§ mansar£ sMxan buNÑa ena¼
eT.. > .. sUm,IGñk Edl fVay eKarB Caerogral´éf¶ k¾eday . kan´ cgVay RKab´ Gg;aMrab´ enA kñúg édk¾eday ... k¾TegVI
rbs´ BYkKat´EbrCapÞúyTaMgRsúg BIRTwsþIRB¼BuT§sasna..> . . ena¼KW RKan´Et Ca RbéBNI TMenom Tmøab´ sRmab´
RbCa Cn eyIg EdleKarBt@Kña edayminKitBI GtSn&y énTegVITaMgena¼eLIy..> .. ena¼ehIyKWCaerOg Edl
eyIg KYr ri¼Kit rk karpøas´ bþÚr.>
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 103
. egVón..Lag .(Nguyễn Lang 1994. £ . 182-3).yleXIjBIKMnitrbs cin..cug..KIm. én kMENTRmg rebob
rbb TaMg..4.. y¨ag fa.½..
eyIg eXIj enA kñúgsmþId¾samBaØ mYy (rbs´ .cin..cug.KIm ).niyayBIeKal bMNg énkMENTRmg´ . (edIm,I eFV I
[sasnamyyEdlmanGVImkáMgggwtBImunmanBnøW eLIgvij.)eKalbMNgeFVI [ sasna eqøIytb nwg sSan
PaB bc©úb,nñ .(smrmü eTAnwg tRmÚvkarrbs´mnusßelak.)> . Tal´EtdUecñ¼ eTIbvaGac man tYnaTI sMxan´ kñúg
vis&y vb,Fm’án .(edIm,I[sasniks:alsasnaxøÜnkanc,asec¼RbRBwtþ.. nigrs enA sRmb xøÜntam rebob
rbb ena¼.).ehIybeg;It[mankarBRgwgsµartI.. nigkartRmg Tisdlmnusß .(CaCagbnþ Rbkan yk nUv smÖar
niym .. nigcitþcegðótcgðl´ ¿¿¿ . dUcCaTUk GENþtelIExßTwkrkeka¼rkeRtIy cUlct minán.). >
minEmnmanEtcin..cug..KIm .. nig bBaØvnþþxag BuT§sasna epßgeTot dUcC a Dan..Cug kn . bueNÑa¼eT Edl
eyIg RtÚvelIkykmkKitenAeBleyIg niyayBIbBaHa Ebben¼... > .. dUcEdlelak.mak.hal. (McHale) elIk
eLIg ehIy fa .eyIgKYrEtgakmkcabGarmμN_elIsñaéd sMeNreá¼Bum<pßayenATsvtßr_qñaM.. 1920.. nig.30.
Edlxag áraMg ánGnuBaØat [ecjpßay kñúgEpñksasna.. (.m¨ak´.hal. 1993.£.22/ m¨ar. (Marr) 1979. £.
313-39/ mar 1981. £. 41-52/. 303)..> .. mkRtwmqñaM.. 1945. GtSbTRbmaN.. 1200 . . áneá¼Bum< ecjpßay
enA kñúg Epñksasna en¼eday man RB¼BuT§ sasnaEdndIbrisuT§ EdlCanikaymYyd¾sMxan.>. RkúmegVón..KIm..mYn.
(Nguyễn Kim Muôn) KWCa «TahrN_mYy y¨ag lð niyay BI karRbtibtþiEbbfμIenAPaKxagt,ÚgEpðkelIeKal
karN_ RB¼BuT§sasnaEdndIbrisuT§.. >. karEsVg rk nUvkarRtasdwgedayxøÜnÉgrbsnikay en¼tRmÚv[ man-
bec©keTs taMg smaFi dUcGñkkan´sasna tav . eTa¼bICa CMenORbCaRbiy elI RBlwg minán eá¼bg´ ecal k¾
eday ..>(24).. karbeg;It Tij..du..KW..sIu..(Tịnh Độ Cu Sῖ) KW Ca «TahrN_ mYy eTot énkarTTYlyk RTwsþI RB¼BuT§
sasna EdndI brisuT§ ..> .. enAcugbBa©b sasna kavday ánTakTaj®sþICa eRcIn [eCOenATsvtßqñaM.. 1930..>
CaerOgGtRbeyaCn_TalEtesa¼ Edl TsßnavdþI RbcaM sáþh_ én ®sþI l,Il,aj CageKenAsm¥a¼eQμa¼
Pu..nw..tin..v¨an ..(Phụ Nūʼ Tân Vān).(B&t’man®sþI).. ánelIkbBaHaén kar RbmUlGMNac rbs´®sþI Edl cUlrYmkñú-
gRkúm GtþPavna ehIy GMBav nav[manviFankarpøÚvc,abedIm,I kar Bar min [ man karekg Rbv&Ba© mkelI®sþITaMg
ena¼ eTa¼ kñúg rUbPaB Na k ¾eday.>(25)..kñúgry£eBlena¼ GtþPav na CaRKhsStamRbéBNI BuT§ sasnaEdndI
brisuT§ pgEdr án«btSmÖKaMRTeday®sþITIRkúgenAlIvCaeRcIn.. > ®suþI TaMg en¼ hak´dUcCaEsVg rk pøÚv rMeda¼ xøÜn
Ég ecj BI kar e kgRbv&Ba©rbs´burs.. nigecjBIkarKab sg;t´ eday nwm GaNaniKmniymel I rcna sm<
n§eynD&r Cab Ca RbéBNI mkehIy... >. . eTa¼bI Ca®sþI TaMg ena¼ Büayam rt eKc ecj BI kargayTTYl rg nUvkar-
QWcab´ Edl kMNt´ eday lkçxNÐesdækic©sg:mk¾eday.. . k¾BYkKat´ xit xMRbwg ERbg CaxøaMgedIm,I TTYl án
samK:IPaB .. nig zan£ fμIenAkñúg sg:m.. >.
RB¼sgÇCabBaØvnþáneá¼Bum<TsßnavdþImYycMnYnFMedayeRbIGkßr KYk..gW.(quồc ngũʼ) man n&yfa
sresr eTA Ca Gkßr rUmuaMg.. >.. TsßnavdþI TW..b‘Í..Gwm..(Tùʼ Bi Âm) (sMeLgénemtþaFm’). enAPaK xagt,Úgevon.Gwm
Viȇn Âm(sMeLg sc©PaB..nig PaB }t ex©a¼ )enAPaKkNþal... nigdYk..ti . (Đuôc Tuệ) (Kb´ ePøIgbMPøWcitþ)enAPaK
104 CMBUk TI 4
xageCIg .. KWCa eQμa¼ TsßnavdþI én smaKm RB¼BuT§ sasnaeá¼Bum<pßay tamtMbn´nImYy@rbs´xøÜn... >. enAkñúg
Tsßnav dþITaMgen¼.eKelIkmkBiPakßanUv kMEN TRmgkñúg RB¼BuT§sasna.. .>.GñkniBn§mñakyleXIjfamanehtu
pl bIy¨agkñúgkareFVIkMENTRmg´ ena¼..½ . (1). emaTn PaBrbs´mnusß.(2). kar TTUc cg´ án «tþmKti mYy edIm,I
rs enA.n ig. (3). vibtþi esdækic©BiPB elak.>(26) tamBiteTAelak.h.tay . .(1983).. elIkeLIgBI ktþabIekIt-
man enA Tsvtßr_qñaM..1930 .. Etepßg BI ktþa bI xag e lI rYm manTwkCMnn´... PaBeRkómRkMmanTukçRBÜy... nig karKM-
ram kMEhg BIs®g:am . .> . . ktþaxageRkA TaMg en ¼ Bit CaeFVI [ bBaHavibtþi kanEtFM eLIg. . >.
edaysarbec©kviC¢aeá¼Bum<sñaédénbBaØvnþþl,I@ ánpßBVpßayy¨agTUlMTUlay ehIy vNÑ£ bBaØvnþþ k¾
Ebr mkcg´ec¼cg´dwgBIRB¼BuT§sasna.. > ..karEdlpan..xUy. (Phan Khôi) CaGñk kaEstánkarekatsre-
sIr eRcIn BI KMnit esñhaCatirbs´Kat´ sEmþgkarxwgsm,aelI GskmμPaBrbs´KN£sgÇ ena¼ k¾ RbEhl Ca
Kat sgÇwm cg áne lIsBIkMENTRmgvis&y GbrMEbbburaN KÅfa... KatcgeXIjkarGPivDÆRB¼BuT§sasna_kñúg
vis&y Edlsg:mTaMgmUl KaMRTxøaMgCagen¼elI... >(27) h‘Íj..Fuk..xag. (Huỳnh Thúc Kháng)CaGñk esñha Catil,I
eQμa¼ mñak´eTot án CYyevon..Gwm kñúgkarbMpusbMpulmnsikar.eTIbGacrab´cUlkñúgcMeNamktþaTaMgLay
Edl GacBüaál sRmab CMg W RbeTs án.. >. ebIsinCarebobvar£kMENTRmgminc,aslaseT .ena¼tRmÚv kar
Pøam@ edIm,I kMEN TRmg´ RtÚv Et c,as´Edr .. >.. TsßnavdþIen Am enAqñaM ... 1934. elIkeLiIg ehtu pl ..4.. y¨agFM@
rbs´bBaHaen¼fa.½..
1.-manPaBcRmÚgcRmasenAkñúgtémølT§ixugCW buraNedayRbkan´nUvvb,Fm’buraN enA kñúg rdæ Edlrgkar.
bMpøic bMpøaj.>
2.-RB¼BuT§sasnaGaccak´RKw¼ fµI smRsb bMput cMeBa¼GtþsBaØaNCati evotNam.>
3.-RB¼BuT§sasnaGacedIrTnÞwmKñanwgviTüasa®sþán ehIyGactRmgTiseKkMu[yk viTüasa®sþ eTAeRbI kñúg
pøÚvxus .>.
4- karbMát´BiFIsasnasµúKsµajnana .RB¼BuT§sasnakMENTRmgfµInwgbeRmIekµg CMnan´ eRkay EdlcUl citþ
EbbbTehtupl .. nig RTwsþI viTüasa®sþEpñkcMeN¼dwg.>(28)
eTa¼bIy¨agNak¾eday... k¾GñkpþÜcepþIménkic©RbwgERbgd¾Bu¼ke®Ba¢alen¼ ... KWsmaKm enAPaKxagt,Úg
min Gac TTYlán eCaKC&y FMduM Edr...>..ehtuplEdlpþl´edayegVón.Lag . (1994).. KWfa vabNþalmkBI
GnuRbFan smaKm elakRtin..egVón..cin..(Trần Nguyễn Chấn) Ca m®nþI GaNaniKm Edl hak´dUcCa eRbI Rás´
smaKm edIm,I BRgIk }T§iBlpÞalxøÜn .dUcen¼ehIy eTIbman kar b¼Tg:icCamYy smaCikRbtibtþiepßg@eTot.. >
kar Ebk bkß BYk Ca elIkdMbUg enA kñúgsmaKm RB¼BuT§sasna PaKxag t,Úgen¼ .CaplviákénviFIRKb´RKg
GMNac rbs.Rtin..egVón..cin. naM[man karbeg;It smaKmBIreTot KW .elOg..s‘an.. hVit ..huk ..hUy. .(Luʼõʼng Xuyên
Phật Học Hội ) (smaKmsikßa RB¼ BuT§ sasna Tenø BIr ).. enA extþRtavij enAqñaM ... 1934 .. hUy. hVit . huk.(Hội Phật
Học) nigeKom..et . (Kiêm Tê). .(smaKm sRmabkarsikßa rYm pßM nwg skmμ suxumalPaB).enArac..hßa.(Rạch Giá)
(}LÚv ehA fa ..eKon..yag..(Kiêm Giang) nA qñaM ..1937. .>(29) . smaKmsRmabkar sikßa rYm pßM nwg skmμ suxumal
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 105
PaB beg;IteLIg eday RB¼etC RB¼KuNCI. .Fan (Trí Thiễn).. CamitþP®kþ RB¼etC RB¼KuNeFon.. dav (Thiện Chiếu).>
. . sSanPaB min ánsSitesSreT . sm<n§fμIánrkeXIj... >.RkúmsikßaRB¼BuT§ sasnaTenøBIrBüayam rMlay cUl
CamYynwgTij..du..Kw..sIu . kñúgxN£EdlsmaKm sRmab´karsikßarYmpßMnwgskmμsuxumalPaBán Ebk ák´
edaysarkarcab´ smaCik emdwknaM dak´Bn§naKarCabnþbnÞabmk... >(30)
kareqøIy tbyWtyaveTAnwgkMENTRmg´ k¾bNþal[mankareXñIscitþskmμCn manCaGaTi_ RB¼etC
RB¼KuNeFon.. dav > . . edaykal£eTs£tRmÚvRB¼etCRB¼KuNk¾eá¼ bg´ecalRB¼BuT§ sasna ehIy rt´eTA
cUl nwg bkßkumμúynIsþ.> .dUcEdlánniyayrYcmk ehIyfaRB¼etCRB¼KuNeFon.. dav . KWCaRB¼sgÇ ekμg
vsßa mYyGg:kñúgcMeNamRB¼sgÇ TaMgLayEdlmancMeN¼viC¢aeRCARC¼ ... . nigsVahab Edlán erobcM beg;It
Ca smaKmdMbUg eK..> . . eyagtamRB¼etCRB¼KuNFic.matef . ehtuplmYyeTot EdlraMgsÞ¼dl dMeNIrkar
GPivDÆ ... KW edaysarGtSbTPaKeRcInenAEtsresr CatYGkßrhan rbs´cin ebI eTa¼bI Ca Éksar pßBV pßay
mYycMnYnFM sresrCaGkßr.KYk ..gW k¾eday...>.. .kargarbkERb enAeBlena¼man RTg´RTay FMEmn ETn Ca
Biess eBleK bkERb Km<IrrsURt eRBa¼vaTamTar cMeN¼dwgCMnajEtmþg.>. .viFIsa®sþkMEN TRmg en¼eFVIeLIg
enA Tsvtßr_ qñaM... 1930..nig..40 . . ehIykñúgcMeNamGtSbTKm<IrrBuT§sasna BI..500 ..eTA. 1000.. GtSbTena¼
PaK eRcIn án eá¼Bum< CaelIkTI.. 2...¦eá¼Bum<mineBjelj .(m¨ak´.hal 1993.£ .22).>. kar eá¼Bum< pßay.
nig kar EckcayGtSbTTaMgen¼ PaKeRcIn manticCag ..50.. TMB&rehIyEck pßayeday }t Kitéfø .... edaysar
man kar «btSmÖ BI ®sþI EdlCMenOfaBYkKat´nwgánplbuNüeRcInBITegVIen¼.. >
kñúgcMeNamGtS bT TaMgen¼. xitþbNÑEdndI brisuT§ áneKeá¼Bum<pßayeRcInCageK ..Edl bBa¢ak ´fa
nikay en¼manRbCaRbiyPaBNas ... (mak.hal.1993. £.. 24).. >. .CarYmmk sñaédGtSbT eá¼Bum <enATsvtßr_
qñaM .1920 . nig 30 . .KWCasñaédsm,ÚrEbb edaymankaryl´ RBmRtÜtBinitürbs´GaNaniKm rab´bBa©ÚlTaMg
GtSbT sikßa .. nigesckþIGFib,ay elI RB¼BuT§sasnarab´taMgBIGtSbTbkERbrhUtdl´ GtSbTEtgniBn§...>
GtSbT RbePT Biess Ebben¼Tak´TajcMNaab´GarmμN_ y¨ageRcIn enAkñúg GtþPavna ... Edl eKyl´eXIj fa
Ca kar eqøIy tb fμI mYy eTAelI karRbQmmuxnwg smÖarniym EbbTMenIb .. nig vibtþiesdækic© enATsvtßr_ qñaM ...1930
> enA xN£ eBl ena¼Edr .clna .BSKH.k¾ dMeNIrkar eRbón RbedA rbsxøÜn rYmman esovePAlMhatnana sresr
eday éd.. >.. ehIyenARtwmTsvtßr_ qñaM ..1960. . k¾áneá¼Bum< esovePATMnayCaBakükaBü sþIBIkar eTsna
rbs´ RB¼BuT§ Cam©as´ én snþiPaB elakxaglic.. nigGñksñgRB¼Gg:t@ rhUtmkdlh‘j..PUsU.(Huỳnh Phú Sổ)
EdlCaGñk beg;It nikayhVa..hav >(31)
maneKG¼Gagfa kareá¼Bum<pßay... nigkarbkERbánpøas´bþÚrkaryl´eXIjrbs´ CnCatievotNam
eTA elI GtSbT BuT§sasna... >. .. karsg;t´F¶n´en¼ángakecjBI karniyay t@Kña eTACaGtSbTlaylkçN_
Gkßr man n&y xøwmsarc,aslas EdlCakarepÞrBITRmg niyayeTACaGtSbTKm<Ir.> .. buEnþtamkarG¼Gag rbs
elakm¨ak´.hal favaGacCakarbMepøIs Edlfa ... karpøas´bþÚren¼ CasBaØabBa¢ak´BIbdivtþn_mnsikar sasna
enA evotNam..>. ehtu pl mYy .. KW faTRmg´niyayenAEtCaTIeBjniymy¨agxøaMgBIsMNak´RbCaCn tam
CnbT...> rhUt mkdlqñaM... 1975. vtþmanén..²GKarGMNan³.. rabBanPaKeRcInbMBakedayeRKÓg«eXasn
106 CMBUk TI 4
sBÞ... nig Rbdab´bMBgsMeLgenAtamPUmikan´nikayhVa..hav KWCaPsþútagbBa¢ak´ BIkareBj citþrbs´RbCa
Cn.> .. tam Bit eTA TMnak´TMngKñatam BaküsmþI .. nigGtSn&yénTMnak´TMngtamsmþI enAEtman}T§iBlxøaMg eTA
elI RbCa Cn tam CayRkúg... nigenAERscm;ar.. >..b¨uEnþkarpøas´bþÚr KMniteTArk.. ²shKmn_ kñúgkþI Rsém³... án
cak´ ¬sKl´ kñúg Rkúm.. nigclnaepßg@KñaenAtam RkúgtUcFM.>
enARtwmBak´kNþal Tsvtßr_qñaM .. 1930. Rkúm Tij..duKWsIu .. (GñkRbtibtþiCMenO EdndI brisuT§)án beg;It
smaKm mYyedaymankarTTYls:al´BIsMNak´GaCJaFrGaNaniKm... > .skmμPaBeá¼Bum<Edlcab´epþIm enA
qñaM...1937 .EtgEtqøú¼bBa©aMgBIsMeLgGñkeqVgniym . .¦sg:mniymdacxat..>. eCaKC&yrbs . Tij..duKWsIu .. . KW
án mkEtBIesva suxumalPaB CaBiessmankarpþl´CUnfñaMburaNedayminKitéføeTAdl´RbCaCn
RkIRk...>.(32) edayecj mkBIRtkUlbBaØvnþRkIRkEbbburaNPaBCaemdwknaMrbs Tij..duKWsIu .. ánTakTaj
eK Ég [cUl Ca smaCikCaeRcIn kñúgcMeNamBuT§sasnik enA PaKxagt,Úg minfamkBI tamCnbT .. ¦ mkBI
tMbn´eRkA RkúgeT...>.
BuT§sasna efrvaTevotNam ..²naMcUl³ .. BI RbeTs km<úCa . eXIjmanvtþdMbUgeK ksag eLIgenA FU..Dwk
(Thú Đúʼc). PaKxageCIgsayh:nenAqñaM ...1938..> .. RB¼sgÇraCkm<úCa[eQμa¼vtþ ena¼CaPasaálI enA eBl
RB¼etC RB¼KuNnimnþCaGFibtI naeBlbuNüqøgvtþena¼enAqñaM.. 1939..> . mkdlqñaM.1943 .Rkúm efrvaT sMxan
mYy eTotánbeg;IteLIgedayRB¼etCRB¼ KuNmij..daMg..xVag . (Minh Đăng Quang) enAextþmIgFW..>.. karnimnþ
biNÐ á t Ca dMbUgeK enAeBlena¼ rabfa CalkçN£BiessxuseKrbsvtþena¼.(cin..hug..lan .(Trần Hồng Liên
1995.£ .102-3).> smaCik rbs´Rkúmen¼ ehAxøÜnÉgfahßÚ..Èag..xit..sIu (Du Táng Khất Sĩ) . (KN£sgÇnimnþ
biNÐá t) . ehIy BaküeRbón RbedA eTsna rbsRB¼sgÇCasSabnik k¾dUcCakarGtSaFib,ayCaBakükaBü rbs
RB¼Gg: eday PikçúnI.. h‘j..lan (Huỳnh Liên) suT§EtCaKm<IrrEdlRtÚveKsURtlW@ y¨agBIera¼.. >..
bEnSmBIelIRkúmFM@TaMgen¼..manRkúm.. ²bBaØvnþtamRBMEdn³. mYyrYmmanRKÚfñaM bUraN ... RKÚbeRgónKW BYk
eK TaMgen¼ehIyEdledIrtYnaTIkñúgkarbeg;ItGtþ sBaØaN énRbCaCn enAPaK xag t,Úg..> . TaMgenA xagkñúg.. nig
eRkA clna .. BSKH Gkßrsil,_ smþIsbBa¢ak´ y¨agc,as´ BIkar rlay cUlKña án y¨ag lð én RbéBNIxus@ Kña
enA eRkamTgRB¼ BuT§sasnaEtmYy.. > ... mak.halánelIk eLIg yag Rtwm RtÚv fa nikay EdndI brisuT§edIrtYyag
sMxan´enAkñúgbERmbRmÜlxagsμartImnsikar... >. .. «tþmKtiniym rbs´ nikay Edn dI b risuT§ laybBa©ÚlCa
mYy nwg crnþBuT§sasnikeCOelIzans¶benA stvtßTI.. 19. ánpuseLIgenA kñúg clnaBSKH kñúgn&yeqøIytb
nwg vibtþivb,Fm’naeBlena¼.> . . dUcen¼ GtSn&y .²zansYK’ ³ . layCamYynwg elak Fatu énzans¶bnastvtßTI..
19. . KWCaktþanaMmuxenAkñúgskmμPaBrbs clna .. BSKH >.. RkúmhVa..hav k¾ TTYl yk kar Rbtibtþisasna BIr
cUl Kña EdlmannikayhVa..haven¼manlaycRmú¼ Kña rvag sb,úrsFm’Ebb lT§ixug CW ... nig GtþPavnaEbbBuT§
sasna manRbPBecjBI sasna eCn .. nig EdndIbrisuT§..> .. «TahrN_mYy eTot KW Rkúmbeg;IteLIg eday
KNenyükr.. egVón .KIm ..mYn..( Nguyen Kim Muon). mankarGb´rM BI áraMg Edlánlay bBa©Úl smaFi sasna
tav CamYy nwg CMenO sT§a elIRB¼ GmitaP.>. . dUc Edl eyIg án bBa¢ak rYc mkehIy . KNenyükregVón..KIm.mYn
EdlTTYlkar Gb´r M B I ára Mgk¾ánbeg; It Rkúm m Yy Edl laybBa© Úl smaFisasnatav CamYy nwg
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 107
CMenOsT§aelIRB¼BuT§ GmitaP.. > .edIm,IeqøIytbnwg bBaHaRbQmmuxnwg TMenIb niym.. nig GaNaniKm niym. RTwsþI
GtþPav na manenAkñúg BaküeRbón RbedAénsasna..3.. rYmKñamanlT§ixugCW. . sasnatav.. nigRB¼BuT§sasna Ca
CeRmIsrYc Ca eRsc cMeBa¼ Gñk Edl cg´eCos[putBImaK’abdivtþ higßa..>. . kñúgn&y[rwtEtviC¢maneTA eTot
nikay EdndI brisuT§ pþl Ca dMeNa¼ Rsay elI PaBtantwgrvagkar CabCMBakkñúgPBen¼ .. nig karrYcrMeda¼ecjBI
PB mYyeTot . .> ..
²shKmn_énkþIRsém³ . . minEmnekIteLIgtamry£Et RbB&n§eá¼Bum<pßaymYy mux b¨ueNÑa¼eT..> . kar
pßBV pßay CasaFarN£epßgeToteRkam rUbPaB Ca kar RárB§BiFI v isaxbUCa BiFI dEgH k,Ün .. nig kar RbCuM .cabepþIm
kekIt eLIg BI qñaM ...1935. . enA eBlena¼EdrRbB&n§pßBVpßay saFarN£ dak´ «eXasnsBÞ eRbI crnþ GK:isnI
RtÚv án eRbIRásCaelIkTI.. 1...>. . B&t’mansþIBIkarRbmUlCYbCuMmnusßrabBannakán cu¼ pßay kñúg sarB&t’man
dUcCaÏag..Gan .. (Tràng An) >. . egVón..Lag .. (1994£.. 33-5).. bBa¢akfa viFIsa®sþpßBV pßaybgHajCa saFarN£
sþIBI GMNac RbCaCnEbben¼ánykmkGnuvtþCaeRcInelIk eRcIn sabnþbnÞab eday smaKm BuT§ sasna TaMg
bI tMbn´. (evotNam PaK xageCIg .PaK kNþal .. nig PaK xagt,Úg).> . ehtudUcen¼ehIy .kñúg b¨unμan Tsvtß mke-
Tot án Caman karekIneLIg cMnYn BuT§sasnik EdlcUlrYm nwg skmμPaBneyaáy Cati edIm,I eFVI [ sasna
rbs´ xøÜn kan´ Et eqøIytbnwg bBaHa nasm&y bc©úb,nñ... > ...
rhUtdl´qñaM... 1945. smaKmnanaminGacG¼Gagfa ánpøas´bþÚrTaMgRsúgena¼eT..> .. elakegVón..Lag
kt´sm:al´eXIjfa . .RB¼sgÇmYy cMnYn án bNþú¼bNþal Et mincat´ Tuk fa CacMnYneRcInena¼eT...> . . cMENk É
cMnYn dUnCIkanEttic... KWTUTaMgRbeTsticCag.500. nakeTAeTot...> .. cMeBa¼ kareá¼Bum< pßay vij. eragBum< PaK
eRcI n mindMeNIrkaránelIsBI .. 2. qñaMena¼eT...> .. karbeBa©jmtdacNatfaRtÚvEteFVIbdivtþn_sg:m Ca bnÞan ´
ena¼ naM[mankar rwtbnþwgBIsMNakGaNaniKm[bBaÄbkareá¼Bum<... > . eTa¼bIyagen¼kþI. eKminGac bdiesF
án eT nUvkarcUlrYmrbsbBaØvnþBuT§sasnikedIm,IbþÚrTisedAsRmabRbeTsCati enAkñúg meFüaáy eá¼Bum<
Edl pþlCa RbeyaCn_dlsRmabkarbeBa©j mti epßg@sþIBIkþIbMNg .. nigkþ Isg,wm rYmFM rbs sg:m evotNam
naeBlena¼... >.. enAkñúgbribTen¼ eyIgKYrekatsresIr dl´nimitþrUbd¾mutRsÜc ... nigeBareBj eday GMNac
én kar bUCaxøÜn ÉgkñúgRB¼GK:I rbs´ Fic. . xVag. .Dwk (Thích Quàng Đúʼc) kñúg}riyabfGg:úytaMgsmaFienAqñaM. .
1963..> .. tam nimitþ rUb énkareFVIGtþXat d¾rn§t en¼ KMnit... nigGarmμN_nanaánmkrYmKñaEtmYy EdlnaM [ BuT§
sasnik kñúg Rkúg Ca eRcIn ebþCJayagema¼mutts‘UedIm,IRB¼BuT§sasna EdlCapøÚvmYy[eKcputBICemøa¼Cati..
nig GnþrCati..>
karri¼Kn´ dl´lT§imak´.. nigRB¼BuT§sasna TnÞwmnwg karCECk BiPakßa enA Tsvtßr_ qñaM.. 1930 . .elI sMNYrfa ... ² etI RtÚv eFVI y¨ag dUcemþc cMeBa¼ .GaNa niKm
nig PaBTMenIb?³. .. BuT§sasnikmYycMnYnenAbnþelIksMNYrBI Tsßn viC¢a sasna EbbburaNbEnSmeTot .rYm
man bBaHa dUcCa ... (1)etIBuT§sasnikKYrcUlrYm kargar neyaáy ¦ k¾enAeRkAqakneyaáy?.(2).etIRB¼ BuT§
sasna Ca eTvniym...¦CaGeTvniym?... (3)etI mnusß manRBlwg ¦eT?. .. (4)etI esckþIs¶b´rbs´nikay Edn
108 CMBUk TI 4
dI brisuT§ enA ÉNa?.(5).etI GVI Ca Pav£?
müageKsresIrRB¼BuT§sasna ánmkCMnYslT§ixugCW tamry£karKaMRTBIbBaØvnþ EdláneFVIBlikmμ
kñúg buBVehtuCatimatuPUmi.( egVón..tayFW.. 1992. £. 396 -420).>. müageTot. mnusßmYycMnYn ri¼Kn RB¼BuT§ sasna
enA TsvtßqñaM.. 1930..fa.. ²eBareBjeday KMnitáraMg³... >..dav..h‘úßy..Gaj´...(Đào Duy Anh) Ca «TahrN_
mYy én Gñk ri¼Kn RB¼BuT§ sasna.. KatánTTYl karGbrMTaMgEbbRbB&n§TMenIb.. nigburaN..>. GñkdéTeTot dUcCa.
Gñkri¼Kn´ lT§i mak´ dac´xat eQμa¼ egVón..Gan..nij..( Nguyễn An Ninh).emdwknaMmñak´RbqaMgnwgrbb GaNa niKm
yl ´eXIjfaRB¼BuT§ sasna Føak´ cu¼ edaysarmUlehtuBIr.. >.. TImYy.saFarNCn eday sar GviC¢a án
bþÚrRB¼BuT§ sasna eTACasasna mYy EdleBareBjeTAeday CMenO GrUbI EdlCalkçN£ pÞúyTaMgRsúg eTAnwg
BuT§{vaT..>.. TIBIrRB¼sgÇ bnÞab témø RB¼BuT§sasna edaysuMbiNÐátb,c©&yCafñÚr nwgkarsURtFm’..eRKÓg
rebon Exßkfa Exßynþ .mnþKa fa esþa¼pøMú CaehtunaM[RB¼sgÇ@ TTYlánlaPsk;ar£eRcIn.. > (33)..cMeBa¼ egVón.
.Gan nij . . Kitfa .. ²niBVan .. nig zansYK’ suT§Et beg;IteLIg eday karRsemI Rsém rbs mnusß bueNÑa¼.. >. . niBVan
nigzansYK’CaRsemal d¾ cEmøk EdlFøakmkelI BiPBelak eyIg en¼ tamry£ citþ rbsmnusß ³. (egVón..tay..FW.
1992.£ .426)..>. KatbEnSmeTot fa.² karrsraneLIgvijénRB¼BuT§sasna enA sBV éf¶en¼ beBa©j Gs lT§PaB
rbs´ xøÜn edIm,I T b´KN£ sgÇcas´ kuM[ EbkExJk Kña³..>
GMN¼GMNag CaRTwsþIRbqaMgnwgRB¼BuT§sasna elceLIgkñúgTRmg´epßgeTot.. > .. dUc erobrab ´BIxag
elI rYcmkehIyfaeTa¼bI .Fic..m¨atef k¾Kitfa.karxkcitþrbs´RB¼etC RB¼KuN qan..eCov . .(Thien Chieu) KW
bNþal mk BI PaB yWtyavénbmøasbþÚr.. > .. ehtuplEdl G¼GagCa saFarN£rbsRB¼etCRB¼KuN . qan..eCov
KW epßg BIhñwg.>. .KWkarkMNt... ¦dakkMhit enA kñúgRB¼BuT§sasnaena¼Ég EdlbgçM[elakcakecjBIkñúg KN£
sgÇ(34) RB¼etC RB¼KuN sresrfa .. KWCaPaBcaMácxagRbvtþisa®sþ... nigkarGPivDÆFmμCati énkar yl ´ dwg
rbselak ena¼ Ég EdlnaM[RB¼Gg:ylkanEtc,asBITsßnviC¢aRB¼BuT§sasna...> . .RB¼etC RB¼ KuN eBal
RbqaMg fa .. ²Kμan nrNa m ñakGac... niglubbMátkiels.. KWkarcgán.. nigplRbeyaCn_ ehIyQandl niBVa n
án eT sUm, I Etday.s‘U . nigRB¼etC RB¼KuN Cn Cati Cbun v..hßag..Èav..xVan . (Vo Fang Tau Quan) EdlG¼Gagfa
án naM RB¼BuT§ sasna muneKeTATVIbGWr¨ubxMRbwgRbEkk tv¨aenARkúgá¨rIs k¾minGac eFVIán Edr!³..> RB¼etC
RB¼KuN eCOfa RB¼BuT§ sasna minGac se®g:a¼ mnusßelak BIPaB Gt´Xøan .. nig TukçevTnaáneT..>.. ²RTwsþI
Gntþa rbs´ RB¼BuT§sasna ..minfamanGMNacxøaMgBUEk... nig RbsiT§PaBEbb Na eT .minGaceFVI GMeBI lð kñúg kar
lub bMát´ GMNacénzansYK_... nigCMenOGrUbIEdlCakMEBgkarBarrbb...(áraMgGaNaniKmbc©úb,nñ)³
.(egVón..tay.FW. 1992. £ .424-5).>..GñkRbkanlT§imakéh.Cav . (Hai Trieu) k¾maneyabl EdrfaBuT§sasnik
eFVIxus xøaMg Edlcg´ rMlay kiels EdlCaktþamYyCamUldæanRKw¼rbs´ CIvitmnusßmñak´@ .(Nguyen Tai Thu et
all 1992.£ 422).. >. . karmineGIeBInwgCIvitBitCak Esþgrbsmnusß ... KWesμIesckþIsøab.. > .CarYmmkGñkniBn§na
RkúghaNUy yl Rsb fa RB¼BuT§ sasnaminmansmtSPaBkñúgkaredIrtYdwknaMkñúgclnarMeda¼Cati... nig sg:m
án eT..>..buEnþ kar ri¼KnnaTsvtßqñaM. 1930 ... (nigGñkniBn§nasm&yfμIen¼). ánbkRsayxusnwg bribTRB¼BuT§
sasna BI eRBa¼ kMEN TRmg´ BuT§sasnabNþal[mankarpøas´bþÚrenA kñúgcitþKMnitsaFarN Cn .Edl naM [
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 109
man kar TTYl án mkvijnUvtYnaTIfñak´Cati enATsvtßr _ eRkay@mkeTot . (m¨ak´.hal1993/..XIs_. 1977£.
198).>
skmμniym .. nig neyaáyeyagtameKalCMhr.. ²eRkAneyaáy³.. munen¼.. Nyuyen Lang TTYls:alTMenarBIryag enA kñúg RB¼BuT§
sasna evotNam.. > .. TMenar TImYy sMedAdl´Gñk EdlG¼Gag fa minBak´B&n§ nwg yuT§sa®sþkarBarxøÜnÉg.enA
eBlmankarKabsg;t´rbs´GaNaniKm. .> .enAxN£eBl Edl RkúmTaMgen¼ cg´[sSab&n rbs´xøÜn enA ecj
q¶ay Etmñak´ÉgmansuxsnþiPaB. TaMgBYkeK minRbqaMgnwgbuBVehtuEdldwknaMedayRkúmepßgeTotpg.. > ..
TMenar TIBIrKWsMedAdl´Gñk TaMgLayNa EdlmancMNab´GarmμN_elIsSanPaBBImun EdlRbqaMgnwgkar
Bak´B&n§ neyaáyehIyCaGñkbg;beg;ItbkßBYkGPirkßsþaMniym... > . .Rkúmen¼ehIy KWEtgEtTTYl án
karsþIbenÞas BI karxV¼xat vDÆnPaB énkMENTRmg. (egVón. Lag 1994£ .245).>..
b¨uEnþkarG¼GagfaxøÜnenA .. ²eRkAneyaáy³. manGtSn&yTUlMTUlayNas´.. > .«TahrN_dUcCaRbvtþi
viTU egVón..v¨an´..hUv.(Nguyền Văn Hầu) EdlcUlkñúgnikayhVa..hav (Hòa Hào) .G¼Gagfa enATsvtßr_qñaM.. 1960.
nikay. BHSK nignikayhVa..hav .minEmnCabkßneyaáy.ehIyk¾ minEmnCabkßbdivtþ edayyksasna
Ca Exl ena¼ eT .eTa¼bICa nikay TaMgena¼manCab´ Tak´Tgy¨agc,as´nwgskmμPaBeyaFa.. nig karTUt taMgBI
Tsvtßr_ qñaM..1940 .. k¾ eday..> .. Kat G¼Gag fa GtSn&yénPaBCabKuNtbsñgRbeTsCatirbsxøÜn KμanGVIeRkA
BI sIl mYy kñúg cMeNam sIlTaMg Lay e pßgeTot .ehIyfa GñkesñhaCatikñúg clnarbs.. BSKH nighVa..hav
man tictYc Nas´ ebIeRbób eFob nwgGñk CMnaj Ca eRcInnak´ EdlRbwgEtpßBVpßay Bakü eRbón RbedA rbs´
RB¼BuT§.>.(35)...
karyl´eXIjeqVgniym rbs´Tij.duKWsIu . ánbBa¢ak´enA kñúgTsßnavdþI .hVab..Gwm .(Pháp Âm). (sMeLg
RB¼Fm’ ). Edlbeg;IteLIg enA qñaM .. 1937.KWmYy qñaM bnÞab BTij.duKWsIu . beg;It TIsñakkarkNþalenAvtþmYy enA
tMbn´ c.Ln.(Cholon).>.edaysarTsßnavdþIen¼ánkardwknaM edaysmaCikEdl TTYlán karGb´rMsm&y
TMenIb dUcCa cin..hIuj (Trân Huỳnh) CaedIm edaycUlrYm sresrkñúgTsßnavdþI rbssmaKmelOg..s‘an(Luʼõʼng
Xuyên)eQμa¼. Duy.taM.(Duy Tam «tþm Kti niym).. > . TsßnavdþIsMeLgRB¼Fm’en¼ cg´eFVI[ GñkGan cab´ epþIm eFVI
bdivtþn_ sg:m tamry£RB¼BuT§ sasna..> .Gñk niBn§ rbs´TsßnavdþI sMeLg RB¼Fm’ manPaBGnÞ¼GEnÞgBIeRBa¼
kMEN TRmg´ RB¼BuT§sasnarIkceRmIn yWty¨aveBk CaBiessenAkñúgkic©shRbtibtþikarfñak´Catién
shKmn_TaMgLay..> karGMBavnavrbs´Rkúm TaMgena¼ Cajwkjab´eFVI[eTIsTal´Rtecok ... nigsþab´ eTA dac´
xat eBk ehIykareá¼Bum< pßay RtÚvbiT bnÞab ´ BI eá¼Bum<ecj elx .16. mk.. >. eTa¼bIyagNa smaKm EtgEt
KMaRT yag mutmaM cMeBa¼ kar G¼Gag Edl famin Gnuvtþ Rbkan neyaáy ehIyGac rsran man CIvit kñúg eBl pøas
bþÚr TaMg.. 3.. rbb k¾ eday sar Et smaKm TaMg ena¼ edIrtamKnøgGhigßa.>(36)
CamYyKñanwgkarrIksussayénkareFVIsmaFiánkarCMrujBIkarmkdléneragBum< GñkCMnajsasna
fμI mYyeTotKWRkúmGug..dav .. (Ông Ɖạo) (Gñkkansasnatav)ánTTYlkareKarB rabGantamry£karbeBa©jén
110 CMBUk TI 4
GMNac Büaál .. nigsmtSPaBBiessepßg@eTot.> ..Cnl,I eQμa¼TaMgena¼RbtibtíþtamRB¼BuT§sasnanikay
tav C alkçN£buK:l... niglkçN£EkERbfμI ehIyánkøayCaRbFanbTénkar sresrCIvRbvtþid¾manRbCa Rbiy
Ca Pasa RbCaCnenA PaKxagt,Úg.> ..dUecñ¼ehIyánCaeKfa karrIkceRmInkñúgvis&ysasnarbsRbCaCn enA
PaKxagt,Úg TTYl}T§iBlBIvtþmanrbssasnatav.. nigBIclnaksikrEdlmanCMenOelI zansuxs¶bEdl
RkúmTaMgBIren¼manCab´Tak´Tg nwg Km<IrdIka.. nig karRbtibtiþ GtþPavna. > ..
enAqñaM .. 1937. egVón.. h‘an .eL.(Nguyến Hiến Lê)Ca GñkRtÜtBinitüemIldIFIø qøgkatkareronsURtmñak na
sm&y ena¼ án qøgkattMbn .dug..fab..mWy.(Ðồng Tháp Muʼòi) ehIyCYbRbT¼nUvátuPUtenAPaKxag t,Úgen¼..>
vtþm an rbs´ sasna tav... nig briyakas CMenORB¼BuT§sasna RbCaRbiyEdlán rIksayPaytMbndI sNþ
Ten øemKg:TMng Ca min dUcGVI EdlKatFøabCYbRbT¼enAPaKxag eCIgRbeTsena¼eT.. > .. eTa¼bICa KatTat ecal
GVI@ Ca eRcIn Edl Kat´ eXIj fa Ca karGYt sresIrEtBIxøÜnÉg.Kat´minGacfamincab´GarmμN_BIkitþisBÞ Edl
bBaØvnþ tamRBMEdn man ena¼eT..>.mankarniyayt@ KñaBIExßCIvitrbshIuj..mij. (Huỳnh Minh) enA extþPaK
xag t,Úg enA Tsvtßr _ qñaM.. 1960. ni g 1970.>(37) .. vtþmansasnatavmanbnþrhUtdl´Tsvtßr_ qñaM.1960. enA
eBl Edl hIuk.XI(Hickey 1964). sikßa BI PUmi mYy enA extþ . tic.Gan. (Tân An) >.
.GñkmanCMenOsasna tav TaMgRKÚfñaM. . nigRKÚ beRgónmanbBa©ÚlsμartIEkERb rbs´ Gñk taMglMenA fμI TaMg
enAkñúgEbbEpnKMrU Cmñ¼ elI«bsK: nana elI karsRmb tammnusß .. nigtam brisSanfμI ... nigTaMg tam ry£
}riyabf... >.. CMenOerOgeRBgBIGMNacGrUbIEdlmanmUlehtu pÞal rbsBYkeKmkBIsmaFiBuT§sasna lay
CamYy nwg evTmnþ .. nigGBÖÚtehtunana.rYmpßMnwg CabTakTgCamYyraCsm,tþipg eFVI[GñkmanCMenOelIsasna
tav man CMenOGrUbIeday ecosminán.> .enAxN£EdlGñkmanCMenOelIsasnatav minán G¼Gag edIrtam
kar bMPøW pøÚv énRB¼BuT§sasna tYnaTIrbs´BYkeKenAkñúgkarpßBVpßayCaKMrUGtþPavna EdlCYy[ man karrIk
ceRmIn dl´ clna RB¼BuT§sasnaenAPaKxagt,ÚgevotNamena¼áneKemIl Rsal ..> .
enAqñaM . 1945. . CaqñaM Edl s®g:amelak elIkTI ..2.. ánbBa©b KW CaqñaMd¾sMxan cMeBa¼Cn CatievotNam.>
BuT§ sasniknanak¾dUcCaRkúmepßg@ áncUlrYmnwgbdivtþ EdldwknaM edaykMumuynIs..> .. karecjpßay cug
eRkay rbs´TsßnavdþIrbs´smaKmRB¼BuT§sasna PaKxageCIg dYk ..tik. (Đuốc Tuệ) enAéf¶TI..15 ..sIha qñaM..
1945. ánsresrGMBavnavenATMB&r xagcug EdlmanGtSn&ydUcxageRkamen¼fa.(egVón.Lag 1994 .£. 207)½
KaMRT rdæaPiálRbCaCn .!
Rbjab´ .. niig cUlrYm kgkmøaMg rMeda¼ rbs´evotNam.!
RbqaMgral´karQøan Ban rbs´breTs.!
evotNam RtÚvEt ÉkraCüeBjTI.!
erobcMedIm,IsVaKmn_rdæaPiál beNþa¼Gasnñ.. nigkgkmøaMgrMeda¼ EdlnwgRtlb mkvij na eBlqab@en¼.!..
KIv.. KYk. . (Cúʻu Quốc) .(RBwtþibRtse®g:a¼ RbeTs).CaGg:kar rNsirü evotmij !
kareá¼Bum<pßayBuT§sasnaepßgeTot enAPaKkNþal ... nigxagt,ÚgedIrtamKnøg dUcKñak¾biTCa sSaBr.>
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 111
karpðakBIdMeNIrrs´raneLIgvijrbs´RB¼BuT§sasnaen¼ánBuT§ sasnikPaKeRcInyl´eXIjfa Cakar
caMácehIyBYkKatseRmccitþfa karcUlrYmkñúgkic© karCati KWCa katBVkic© d¾cm,g..>.. clna yuv Cn BuT § sas-
nik rIkceRmIntaMg BI qñaM .. 1942. }LÚv cUlrYm nwg kmøaMgCamYy nwg RB¼sgÇ v&yekμg ..nig «áskCasmaCik kñúg
karedIrCak,ÜntampøÚv ... nigerobcMátukmμFMdMu.. . karRbCuMmnusß... nigfñakGkçrkmμ.. nigkarBRgIkbdivtþn_..>. buEnþ
Gñk bdivtþ v&yekμgTaMgen¼ .bnÞab´BIcUlrYmGs´BIrbIqñaM.CYbnwgvibtþiépÞkñúg .. KWPaBKμanemtþaénkarts‘U deNþIm
GMNac rvagRkúmkñúgsmasPaB enAeBlEdlclnacabepþImb¼Tg;:icnwg«tþmKti niym rbs´xøÜn.. > (38)
dUecñ¼Tsvtßr_ qñaM .. 1940. eBareBjedayPaBRseBcRsBil kan´Et xøaMg énRBMEdn rvagneyaáy
nig sasna.. .>. .vtþmanrbs´Cb¨unBI qñaM ...1941. .Ca Exl karBaremdwknaM.hVa..hav. eQμa¼hIuj..PU..sU .. (Huỳnh
Phú Sổ) BI kar eFVIáb rbs áraMg .> . T&BCbun k¾mantYnaTIsMxanEdrkñúg karbMBaksmÖar£swkdlnikayhVa..hav
Edl na M . Sô cUlrYmCamYysm<n§minBakB&n§ sasnamYyeQμa¼ rNsirß sSabnaCati . (National Restoration League)
(hUtay1983/. 125)..> . buEnþKN£sgÇ BuT§sasnaefrvaTbdiesFminTakTgCamYynwgKat enAeBl Edl
Kat Büaya m beg;It smaKm BuT§ik bRgÜb bRgÜm evotNamenAqñaM.. 1945. .>. CaTUeTARB¼sgÇhakdUcCaminman
pl b¨¼Bal´ BIkar eTAmk rbs´ T&B Cb¨un. eTa¼bICamanTMnak´TMngeTAmkrvagkgT&BCb¨un.. nigRB¼sgÇ evot-
Nam k¾ eday. (m¨ar 1995/. 81).>
eBjmYy ry£ eBlena¼ . áraMg minbn§Úréd kñúgkarbeg;It kMhwg rvag Rkúmsasna nana nwg BYk evot mij
(m¨ar . 1987) .>.KWenAeBl RbCuM CamYynwgemdwknaM evotmij. edIm,I crca BI karbBaÄb´karvayRbyuT§Kña ehIy
Edl Sô. RtÚváneKsmøab´.. >. minyUrb¨unμanbnÞab´BI mrNPaBrbs´ Sô.enAqñaM..1947 .. nikay hVa..hav án
yl´ RBm TTYlCMnYyBIáraMg edIm,IbMBak´sBVavuF[kgT&BenAeBlEdlclnaánEbkCatMbn´tamextþ
EdltMbn´ nImYy@ ena¼RKb´RKg eday emTahan QreCIgenATIena¼. .>.
xN£eBlena¼Edr .vtþfμI@CaeRcInánebIkTTYlsRmabkarhVwkhVWnelakennenA kñúgbItMbnenAextþ
Rta vijqñaM.. 1946 ..c.Ln .. nighaNUyenAqñaM.1949...> .. enARtwmqñaM ..1953.. vtþ Gwm.xVag.( Ân Quang) køayCa
mCÄ mNÐl RbcaM tMbn´ P aKxagt,Úg .rYmCamYynwgvtþbIeTot enAPaKxag eCIg.> .«áskKaMRTy¨ag sMxan´ mñak´
sRmab kar beg;It vtþEbben¼ .. KWmay..f..RTan (Mai Thọ Truyền) EdlerobcMbeg;IteLIgsmaKm karsikßa BuT§
sasna enAPaKxagt,Úg enA edImqñaM .. 1951.> . enA Exmifuna .qñaM .. 1951 . smaKmen¼ án cUlrYmCamYy nwg KN£
sgÇ sWn..mUn (Soʼn Môn) . Edl án beg;It eLIg enARkúgev qñaM.. 1947. nigKN£sgÇevotNamenAPaKxag
eCIg beg;It eLIgenA Rkúg haNUy qñaM. 1949 .edIm,Ibeg;ItCaKN£sgÇbRgÜbbRgÜmCati .(bkERbmü¨ageTotKW
KN£ sgÇ bRgÜbbRgÜmBuT§sasna).> KN £ sgÇbRgÜbbRgÜmCatien¼ rYm manTaMg nikayeCn . nikayEdndI
brisuT§. .. nignikayefrvaT.> .Parkic©dMbUg KW edIm,I²bRgÜbbRgÜmsmaKmBuT§ bris&T.. EkTRmgKN£sgÇ.. .RbmUl
cg RkgBiFIsasnanana.. .pßBVpßay Bakü eRbónRbedA ... nigbeg;ItsmaKmyuvCnBuT§sasnik ³ (may..f..RTan
1962 .£.88).> . CakarKYr [ Gs´sMeNIc mindwgfaedaymUlehtuGVIEdlnaM[may..f..RTan bMEbksmaKm-
BuT§ ik sikßaenAPaKxagt,Úg Ebk ecjBI KN£sgÇbRgÜbbRgÜmCati .EdlCaehtueFV I[egVón.Lag .
(1994£.275). esaksþay cMeBa¼ . ²kar Ebkák´CaelIkdMbUg ³.. EdlekIteLIgkMlug qñaM .1964 .>.
112 CMBUk TI 4
karts‘U RbqaMg enAsm&yeRkay GaNaniKmeBlkan´tYnaTI CaRbmuxrdæénevotNamPaKxagt,ÚgenAqñaM.. 1950. . GFiraCáy.day. .. (Bào Ðại) án lay
RB¼hsS elxa elI Rkwtüelx.. 10.. sþIBIkarRtÜtBinitüneyaáyelInikay sasna TMagLay dUcnwg GVIEdl
áraMg Føab eFVI BImun mk..> . Rkwtücu¼elxTI..10. d¾eXareXAen¼ áncat TuksSab&nsasnaTaMgGselIkElgEt
ebskkmμkatU lic nigRbÚetsþg´.[sSitenACa smaKmsaFarN£...>.. maRtaTI.7.rbs´Rkwtüena¼ bBa¢ak´fa .
²eKGac bdiesF min[ beg;It smaKm.án edaymin caMác´ bBa¢ak´ehtupl GVIeLIymYy³.> .eKGac dak´ kar
GnuBaØat [ eTACa emaX£ vij án. ebIsin CaGaCJaFrseRmcfaeKRtÚvcat´viFankar dUcena¼edaysmðag elI .
²ehtuplsnþisux³. .>..eKal bMNg énRkwtüen¼RbqMagevotmijmanPaBc,as´las´ Nas´... nig bNþal [
BuT§i sasnikBIedIm@ dUcCa Rkúm kay..day . . nighVa..havQWcabcMeBa¼ rdæaPiáláv..day EdlKaMRT áraMg..>
rdæaPiál Büayam bgHaj rUbPaB fa CYy KaMRT Rkúm BuT§isasnikdUcCa eFVón..lW.(Thuyền Lū )enAevotNamPaK
kNþal. . nigkU..sWn..m¨Un.(Cổ Soʼn Môn) enAPaKxag t,Úg.> b¨uEnþ cMnYn smaCikkñúgRkúmTaMgen¼ minmankarrIk
lUt las´ xøaMgkøaeT edaysarxV¼ smtSPaB dwknaM. (egVón..Lag 1994. £.362-3)..>
BuT§iksn§isBaØaCatiqñaM..1951. .RárB§enAvtþ .TW..dam. (Tùʼ Đàm) RkúgevcatTukCaRBwtiþkarN_ d¾sMxanenAkñúg
kar bRgÜbbRgÜmCati rbs´BuT§sasnikTaMgLay... >.. karbeg;ItKN£sgÇ rYbrYmCati k¾ Taj cMNab´GarmμN _ BI
saFarN Cn BI tYnaTI elceFøa rbs´ ecAGFikar tamvtþ FM@ .. .dUcCaRB¼etC RB¼KuN Fic..Tij..Xat.(Thích Tịnh
Khiết) nig RB¼sg, ekμg vsßa CaeRcInGg: manCaGaTi_ dUcCaRB¼etC RB¼KuNFic..CI..xVag . (Thích Tri Quang)
enA evotNam PaKkNþal ... nigRB¼ etC RB¼KuNFin..Fan.h‘r .. ( Thích Thiên Hoa) enAPaKxagt,Úg.. >.. RB¼sgÇ
TaMg Gs´Gg:en¼ eRkaymkCab´garRbcaMtam tMbn´ enA Tsvtßr_ qñaM.. 1960.. d¾clacl.. >. minyUrb¨unμanbnÞab´BI
smaKm CaticUlrYmRkúmmitþPaB BiPBelak rbs BuT§ sasni k BiFIT TYl GdæiFatuRB¼BuT§ enAExkBaØa ..qñaM ..1952
na Rkúgsayh:n ánTak´TajRbCaCn . 50¿000 .nak´.. > . karRbCMumnusß CasaFarN£ d¾eCaKC&y én Rkúm man
}T§iBl enARkúg KWCasBaØaeCaKC&y.. nig Ca kar CMruj xag Catiniym.. nigBuT§sasna. .. > . vak¾bgHaj[eXIj BI
kar G¼GagrbsBuT§sasnikkñúgRkúgBit CaRtwmRtÚv Edl fa BYkeK ánbnþkarRbtibtþi dUcBIedIm.. nigmanÉk-
PaB lð Cag.>.. may..f. RTan niyayfa kar RbCMu ena¼.. ².dUc Ca lub elI... ¦áMg elI }T§iBl én sasnik Bs k,al
BIr³.> eRkaymkenAkñúgGtSbTena¼Edrelakmay..f..RTan án[niymn&yelI... ² sasnikBs´k,alBIr³
faCaCn TaMg LayNa EdlehAxøÜnÉgfa BuT§sasnik .b¨uEnþ EtgEt eTAmkrkGaRsmta}sI . (faj.Thánh)
edIm,IRb eKn tgVay... ¦bnþbnRsndlexμac CIdUn CIta xøÜn Edl Ca kareKarBcm,grbsGñkmanCMenOelIlT§i
xug CW.. (¦TakTgnwglT§iCMenORbtibtþi GrUbI)..(Mai Tho Truyên, 1962.£. 89).>. edaymineGIeBInwg lMnaM Rbvtþi sa®sþ
én kar sMeyaK sasnacUlKñaenAevotNam . }T§iBl RKb dNþb rbsBYkGPiCnsm&yTM enIb nanaeKmin Gac
bgHaj [kan´Et c,as´Cag en¼áneT. .>..
bnÞabBIbraC&yénkgT&BáraMg.. nigkarEbgEckRbeTsevotNamenAExßRsbTI 17 edayeyagtam
sni§ sBaØa RkúghßWENv qñaM..1954.. mk.karERskTamTarrYmKñark dMeNa¼ Rsayeday Ghigßa elI Cemøa¼ Rbdab
GavuFmansPaBkanEtbnÞaneLIg edayCYybEnSm kmøaMgCMruj[mankarrsraneLIgvij énRB¼BuT§sasna
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 113
Ca BiessenAPaKxagt,Úg.> .. kñúg ry£eBlkan´GMNacenAqñaM.. 1955.ehßóm. .(Diem ) enA Et rkßa Tuk Rkwtü
elx..10 . án esckþI faxøÜn TTYlykkarRbqaMgbkßkumμúyniIsþEdláraMgrtecal .EtánkarKaMRTBI Gaem-
rik eBl }LÚv en¼vij. .>.enAqña.. M1957.BiFIbuNüvisaxbUCa.RtÚváneKlubecjBIbBa¢I éf¶sRmakCa pøÚvkar.
. E dl e n ¼ e F V I [ b ¨ ¼ B al ´ y ¨ a gF ¶ n ´ dl ´ B u T §s asn i k e RB a ¼B Y kK at ´ c a t ´ T u k v a C at Y n a T I
sasnaeBjsiT§irbsBYkKat..> rdæa Piál min KitBIlT§plénviFankarrbsxøÜn EdlGac b¼BaldlplR-
beyaCn_neyaáyeLIy..> .edIm,I Ca kar Cmñ¼ nwgkarhamRámen¼. buNü visaxbUCa enAqñaMena¼ RárB§ FMCagqñaM
[email protected]. dg. .>(39). .bnÞab´ BI en¼. smaKm BuT§ sasna Cati ántva¨[rdæaPiál dak´BiFIbuNü visax bUCaCaéf¶
Qb´sRmak vijeday eCaKC&y..>.
eTa¼bICakarxitxMRbwgERbgrbsBuT§sasnik enAPaKxagt,ÚgedIm,IksagGtþsBaØaNCati .ánrdæham
Rám eday eRbIviFankarb®g;ab EdleBleRkaymkman karbgHÚr QamKña dlfñaksøabpg..> .eTa¼bI yagNa
k¾edayegVón..Lag .yleXIjfakarts‘U RbqaMgnwgrbbehßóm . RKanEtbEnSmnUvkarRsgakxk citþ..nig PaB
min e BjcitþenAkñúg cMeNambBaØvnþ.BaNiC¢kr.. nigyuvCnkñúgsg:m...> . . rhUtmkdleBlena¼ GsmtSPaB min
ec¼ TajykplRbeyaCn_BIGarmμN_saFarNCnbg;[mankgV¼skmμPaB.. . >. Tal´Etdl´ Ex «sPa. . qñaM
1963 .. EdlRBwtþikarN_ d¾ekþA KKuk pÞú¼eLIg enAeBl EdleK minGnuBaØat[ bgHÚtTg´ BuT§sasna tamvtþ nana
enA éf¶ visaxbUCa.>
s®g:amRtCakbg;[mankarsgß&y.. nigkarRbqaMgTaMgsgxagkanEtF¶neTAnwg Rkúmsasna enA evot-
Nam..>. . buEnþmansgÇCaemdwknaBUEkbBa©ú¼bBa©ÚlBIrbIGg:ánelc eLIg kñúg cMeNam RB¼sgÇ cas@ vsßa...>
Ca «TahrN_sMxan´mYyKW.RB¼etCRB¼KuNFic..CI..xVag enAqñaM .1956 án sEmþg BIbMNg rbs´ RB¼Gg: cg´[
RbeTsevotNam enAeRkAs®g:amRtCak´..>. R. B¼Gg:TayfamanEtRbeTsGBüaRkwtb´¨ueNÑa¼ dUcCa RbeTs
}NÐa... nigPUma.EdlRB¼BuT§sasnaGacdkdegHImánRsÜl...>. . karTsßTayeXIjBITukç esak rbs RbCaCn
enATsvtßqñaM. 1960. KWBitCaRtwmRtÚvNas´..> .. enAeBlena¼ehIyEdl RB¼Gg :køay Ca emdwk naMBuT§ sasna
d¾elceFøamñak..>.. RB¼Gg:. Fic..Îan..mIj(Thích Thiện Minh) KWCabuK:l sMxanmñakeTot EdleCOCakfa RB¼ BuT§
sana man smtSPaBpþl´nUvGtþsBaaØNvb,Fm’... nig PaBdwknaM sRmab´RbCaCnevotNam enAsm&yTMenIb.
(Schecter, .1967.).>
evotNamGBüaRkwt ebIkTUlaydl´karrIklUtlas´edayesrIénRB¼BuT§sasna.. KW minGaceFVIeTA
ekIt eT...>.. .karmineBjcitþ kanEtxøaMgeLIg@. .manrhUtdleTAkareFVI GtþXat dUcCakarbUCa xøÜnkñúg ePøIg rbs
RB¼etC RB¼KuNFic..xVag..Dwk . .(Thích Quàng Đúʼc) enAExkk;da ... qñaM ..1963..> . G‘uy..án. .lan ..pay ..áv ..vi.. hVit
hßav . ( Uy Ban Liên Phái Bảo Vệ Phật Giáo) (KN£ kmμaFikar Gnþrnikay sRmabkar karBar RB¼BuT§ sasna) .án
beg;It eLIg. .>.. Baküfa.ts‘U .din..RÈaj´ .(Đấn Tranh) .RtÚv án eRbICaelIk dMbUgkñúgPasapøÚvkarKN£sgÇ... >.
Gñk bUCaxøÜnkñúgePøIg..6 .. nakeTot .eFVItamRB¼etC KuNFic..xVag..Dwk .. nigyagehacNas GñkkatGvyv£ xøÜnÉg
mñak´ ánekItmaneLIgmunnwg kardYlrlM rbs´ rdæaPiálehßóm . .>
elakmar k¾dUcCaeyIgTaMgGsKñaEdrq¶lfa ehtuGVIánCa Diem minRBÜyármÖ BIBuT§sasnik Tuk rhUt
114 CMBUk TI 4
dl RCúl eBl... KWRbEhlTukrhUtdleBlEdlRB¼sgÇ... nigdUnCI CaRcIneFVIátukmμFM@ RbqaMg nwg rdæaPiál
nigeFVI[BiPBelakTaMgmUltksøút CamYynwgkar bUCaxøÜnCasaFarN£.>.RbEhlCamanehtuplmYy cMnYn
epßg eTotdUcCa karemIlRsal elIkarRCabcUlrbsBYkkumμúynIsþeTAkñúgBuT§sasna(40).buEnþebIG‘ÍcwgEmn
eyIg sYr faehtu GVIánCaBuT§sasnikxøÜnÉg hak´dUcCamindwgBIkmøaMgrbs´xøÜn Ég.ena¼RbEhlmkBIármI
rbs´RB¼etCRB¼KuNFic..jit..haj´ (Thích Nhất Hạnh) ehIy.. >. . RB¼Gg:yl´eXIjfaqñaM.. 1963. .KWCaqñaM rY-
brYm kñúg clna ts‘U én RB¼BuT§sasnaénTsvtßqñaM.1960. .>..karRbqaMgneyaáyEdl beg;IteLIgRbQm-
nwg kar ebotebon BIrdæaPiáledayKμanRtaRbNI .ánrYbrYmTaMgBuT§ sasnik... nigminEmnBuT§sasnikdUcKña.
> bnÞab´ BI ena¼ eTa¼ bI CaBuT§sasnikecjmuxmat´ .. nigmanGMNacesÞIresμInwgGMNaceyaFak¾eday k¾ clna
ánát PaB brisuT§ rbsxøÜneTA ehIyBIeRBa¼fa BuT§sasnikcabepþImeFVIxøÜndUceTAnwgRkúmdéTeTot .eday
man Epn kar nig eKalbMNgnAkñúgcitþ..>. . karen¼naM[RB¼etC RB¼KuNFic..jit..haj ktsm:alfa.. ½
xJúM BitCamincg´mann&yfa eBlEdleyIgkan´Etts‘U eTAmun.eyIgkan´EtFøak´cu¼ TaMgsµartI.. nigsIlFm’
ena¼eT..> .. buEnþxJMúKit faehtuplénkarts‘UbBa¢akGVI@TaMgGs.>. Gñk eXIjehIyfa mnusß kMBug CYbRbT¼ Tukç
lMák.. nigxøÜnÉgk¾CYbTukçlMák ehIyGñkcgpøas bþÚrva... > .. KµancMNgKµankielsmkBakB&n§eT.> ..dUcen¼
Gñk mk RbCMuKña eday RsÜl!.. .xJúM minEdl eXIjkmøaMg sµartI Ebben¼ mþgeTot eLIy bnÞab´ BIrdæ Rbhar qñaM..
1963 mk.> . eyIgáneFVIGVI@ CaeRcIn edIm,I Büayam [kmøaMgsµartIen¼ekIteLIgvij Et eyIg minGaceFVI
áneT..>.¿¿¿. .BitCaGs©arü Emn ETn.>. (Queen and King. 1996. £.328)
karGFib,ayen¼sþabemIleTAdUcCaTnexSayEpñkneyaáyNas .buEnþeyIgKYr ekatsresIrva eRBa¼
fa ka r ylBITsßnviC¢aén. .²TegVIKμankiels³. .naM[mankarKitrbs RB¼etCRB¼KuN.Fic..jit..haj na eBl
en¼...>. .. eyIg KYrEt yl´ BImUldæanénkarri¼Kn´ EdldUc@KñacMeBa¼BuT§sasniksRmab´braC&yrbs´ BYk eK
edIm,IbBa©ÚnGMNacd¾mhima rbs´RbCaCneTACarebobvar£c,as´las´mYy.(s:It.F&r (Schecter)..1967).>
eTa¼bICa braC&yekItecjBIGsmtSPaBkñúgkarbeg;IteKalbMNgc,aslasCagmunsRmabclna ts‘U BuT§ik
neyaáy enAevotNamxagt,Úg ... ¦k¾minEmnk¾eday.eyIgKYrBicarNaelI.. ²esckþIEføgkarN_bEnSm³
cMeBa¼ esckþIRbkas na éf¶ .. 10.«sPa .. 1963. epJIrBI KN£kmμ kar Gnþrnikay sRmab´karBarRB¼BuT§sasna
eTArdaæPiál EdlmanesckþIdUc xageRkamfa.½
1-. . BuT§sasna evotNamm inmanbMNg pþÜlrlM rdæaPiáleT.>
2-. BuT§sasnaevotNamminmansRtÚveT.> .eKalbMNgénkarts‘UrbsBuT§sasna evotNamKWmin RbqaMg
nwg BYksasnaRKisþ-katUliceT... b¨uEnþRbqaMgnwgeKal neyaáy rdæaPiálGyutþiFm’ cMeBa¼ sasna.>
3-.karts‘U BuT§sasnaKWEpðkelI yutþiFm’sg:m
4-. karts‘U BuT§sasnaeFVIeLIg tammeFüaáyGhigßa.>
5-.kñúgkarts‘Uen¼.BuT§sasnaevotNamnwgminGnuBaØat[nrNamñak´.¦RkúmNa x©Iéd xøÜn eRbI eLIy. >
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 115
tamRkwtüelx.. 10. . esckþIEføgkarbEnSmánelIksMeNIsMu[ rdæaPiáldkecj c,abham Rám RKb
sasna TaMgGs . ehIybeg;It .. ²rbbBiessmYysRmabsasnarYm manBuT§sasna.. nigsasnaRKisþ³ .. (egVón.
Lag . 1994.£ .400).. > ..karGtþXatTaMg kMeralrbs´ Fic..xVag..Dwk . EdlekIteLIgBIrEx bnÞab´ BI man esckþI
éføgkarN_ naM[ vibtþ iTaMgGs´kan´EtrIkFMeLIg.. >.
karEbkák´ebIsinCaeKKitfa.. karEbkEckCabkßsþaM-eqVgénTsvtßr_qñaM ..1930..KaMRTeday TMenarsg:m niym Tsßn-
vis&y én Tsvtßr_ qñaM..1960..KW kan´EtBak´B&n§nwgTRmg´suBlPaBénskmμPaB sg:meBareBjeTAeday
snþiPaB..> .edayseg;teXIjRbsiT§PaBénKMrUsuxumalPaB Edl sasna katUlik naMcUl mk BuT§ik sisß CMnan
eRkay k¾ElgTTYlykKMrUcasburaN én CMnYy suxumalPaBry£eBlxøIEdlpþledayRB¼sgÇ... nigdUnCI
enA tamvtþGaramena¼eT...>... kic©xit xMRbwgERbg ry£eBlEvg eTArk Rtas´dwg ... ¦ kareFVIbuNü eKElgcab´
GarmμN_ eTot ehIy... > .. Tinñn&y rbs cin..xug . (Chân Không) enA kñúg CIv Rbvtþirbsnag sþIB IkarGPirkßrbsnag
Ca mYy nwg RKÚBuT§sasnarbs´nag... KW. RB¼etCRB¼KuNFic..efn..îaTW .(Thích Thank Tùʼ)bgHajBIKmøatrvag
Rkúm TaMg BIren¼dUc xageRkam.½
eBlmYy xJú MánRáb´RB¼Gg: .(RB¼etCRB¼KuN efn..kaTW).fa .² eTa¼bICa RkúmkatUlik Ca Rkúm PaKtic enA
RbeTs eyIgk¾eday. Rkúmena¼ CYyEfrkßa ekµg kMRBa .mnusßcas.. nigGñkRk.> .. RB¼BuT§cu¼ecalraCvaMg rbs
RB¼Gg:edIm,IEsVgrkpøÚvrMeda¼Tukç [stVelak.> .ehtuGVIánCaBuT§sasnikmineFVIGVImYyCYyGñkRk .. nig.
GñkGt´Xøan?³. RB¼Gg: .efn..kaTW . mansgÇdIkatbfa RB¼BuT§sasnaBüayampøas´bþÚrpñt´ KMnit rbs´ mnusß
edIm,I [GñkTaMgena¼ GacCYyKña[Gs´BIcitþ EdlCameFüaáyd¾ man RbsiT§PaB bMput eTa¼bI Kµan sSab&n
sb,úris Fm’k¾eday³ .>.. cemøIyen¼RbesIrEdr .b¨uEnþ enAEtminTan´eBjcitþxJJúMenAeLIyeT.>.(41)
emdwknaMKN£sgÇ minEmnec¼eda¼RsaykarylxusKñaEbben¼edayemRtIPaBena¼ eT.. >. .karEdl
RB¼etC RB¼KuN Fic.. jit.haj´ ..RtÚvedjecjBIvtþ .Gwm.xVag KWman PaBeqvqav.. nigsEmþg nUvkar xV¼xat
ynþkar sRmab´ dMeNa¼RsayCemøa¼.>. cin..xug. .(1993.£ . 29)erobrab CafμIdUcxageRkamen¼fa. ½
BIrqñaMeRkaymkxJúMdwgfa xN£eBlEdlRB¼Gg: . (RB¼etCRB¼KuNFic.jithaj´)cu¼beRgón Fm’ tamvtþenA
dalat´ .manCnmñak´enA vtþ .Gwm.xVag. . RcENn QñanIs án lub eQµa¼RB¼Gg:ecjBI bBa¢In am RB¼sgÇ Edl
Pasa áraMgehAfa . Livret de famile.> .. TegVI esµInwg nireTs RB¼etCRB¼KuN BI.. ²RKÜsarvtþ³> RB¼etC RB¼ KuN
Gg: en¼ánCYy beg;It vtþ Gwm.xVag. enAedImTsvtßqñaM.. 1950.>.. RB¼Gg :án beRgón eTA vtþ ena¼taMgBIqñaM.
1954. nigCa RkúmmYyGg:kñúgcMeNamRKÚcas@enAkñúgvtþ.. > ..RB¼sgÇ ekµg TaMg Gs Rslaj ´ cUlcitþRB¼Gg:
nig KaMRTeBjTMhwgdl´karxitxMEkERbkarGnuvtþ.. nigkar beRgón e LIgvij.. b¨uEnþ Gñk cas´@ Edlkan´Et
GPirkß minKaMRTnwgkarbeg;ItfµIrbs´RB¼Gg:eT. ehIy RB¼etC RB¼KuN ándk xøÜn fyeTAenAvtþ.. PYg.bYy
(Phuong Buoi) rhUtdl´karQWcab´rbs´RB¼Gg:ánCa s¼ es,Iy.>
116 CMBUk TI 4
en¼KW CakarcabepþImEbkákelIkTI..2 .. kñúgKN£sgÇCati.. >.eTa¼Casm<n§PaBTaMg en¼edIrtampøÚv Ebb
Na k¾eday... k¾GñkeFVIkarEpñksuxumalPaBBuT§sasnikv&yekμg CaGñk RbQmnwgeRKa¼fñak´y¨agF¶n´.. >. enA
Rtwm qñaM.. 1966.. átukmμRbqaMgnwgs®g:am... nigRbqaMgnwg Gaemrik.. eFVIedayBuT§sasnik ánkarKaMRTCa saFar
N£ BIsMNakm®nþITahanrbskg kmøaMgevotNamxagt,Úg.. >..karekobsg:tyagxøaMgkøarbsrdæaPiál elI
skmμPaBTaMgen¼ naM[minGacRtlb´eRkayán.>. bnÞab´mkminyUrb¨unμaneKdwgfa vaminGacEsVgrkpøÚv
kNþalrvagrNsirß rMeda¼Cati... nigrdæaPiálsayh:n EdlmanGaemrikenABIeRkay eT.(m¨ar . 1987).> .
CaBiesscMeBa¼RB¼etCRB¼KuNFic..jit..haj´ .erOgen¼KWesμI karnireTs edaybgçMcabBI qñaM ..1967..mk.>
tam ..²kmøaMgTI.. 3³..Gñkseg;tkarN_ elakxaglic án ri¼Kn RB¼BuT§sasna fa Kμan TisedA xV¼ sk;anuBl
PaB sRmab´ Caktþa CMuruj eTACa kmøaMgneyaáy edIm,ICMnYs Rkúm dwknaM evotNamxagt,Úg.. >. .tamBiteTAeK
ecaT BuT§sasnikcMeBa¼KuNvibtþipÞúyKañBIr.. >. .BuT§ sasnik TaMgena¼GskmμPaBTaMgRsúg enAeBl Edl
BYkeK CYy KaMRT dl´ Gñk Edlniym esckþIs¶b´.b¨uEnþkalEdlskmμPaBsg:mrYmkmøaMgKñaekIteLIg BYk Kat´
gay nwg [ eKdwk eTArkpøÚvxusTisedA... nigedayKμanrcnasm<n§erobcMenAkalEdlemdwknaMqabQøknwg
GMNac edIm,I Ekn RbmUlGñksμRKcitþedIrtamxøÜnTaMgGs´.. > .eKGacniyaymü¨ageTotánfa BYk eK nwg RtÚv
vinas eday kar Ebkák´taMg BIdMbUgmkem¨ø¼.. >
etIkarri¼Kn TaMgen¼ mansuBlPaBTaMgRsúg¦eT? .. CaBiess enAeBleyIgenAEt mindwg fa .(k) Pñakgar
kumμúynIs þEdlRCabcUl kñúg KN£sgÇCati (42)dl´kRmitNa ... nig tam viFI Na? ehIykan´EtsMxan´Cag en¼
eTA eTot (x). etIRbCamtirvagkarBRgwgcitþrbs´Gñk snþiPaBniym.. nigkarcUlrYmkñúgneyaáyCatihigßa
Edl man RCab cUlkñúgBuT§sasnik nImYYy@ ánbunNa? .ehIy faetI karxUcxat énclna snþiPaB BuT§sasna
bg; eday CMenO RbCaCnEdlfafñak´dwknaMBuT§ikneyaáyminKYredIrtYy¨agskmμkñúgkardwknaM RbeTs Cati
ena¼manTMhMb¨unNa?..vaGacfaCakarxV¼xatTisedAry£eBlyUrekItBI GvtþmanénGtþ sBaØaN vb,Fm ’ rYm
kñúg cMeNam BuT§sasnikevotNam.. > .. kñúgn¥¼ .KYreyIgBicarNaelI karkt´sm:al´ edayGñkmkBI xag
eRkA dUcCa ..tUm¨as..emItun (Thomas Merton). EdlmanesckþIdUcxag eRkam. ½
eBlEdlCnrYmCatiTaMgLayrbsRB¼Gg:.(RB¼etCRB¼KuN.Fic.jithaj). án EbgExJk ehIy yl eXIj
fa xø ÜnkMBugKaMRTedaysµRKcitþ.. ¦edaykarbgçitbgçM dl´rdæaPiálsayh:n..nigGaemrik.. .¦ebþCJa
esµa¼sµRK CapøÚvkar.. nigedaycMheTAnwg kumµúynIsþ...RB¼etCRB¼KuN jit.haj´. mansgÇdIkatMNag [
mnusß PaK eRcIn EdldwgBIerOg neyaáyántictYc Et CaGñkRbwgEfrkßa GV IEdlCa GtþsBaØaburaN
rbs´evot Nam faCa vb,Fm’ enAGasIu.. nig vb,Fm’BuT§bris&T TUeTA.(.Fic.jithaj 1967. £ .5).>
tamtfPaBCakEsþgkarEsVgrksnþiPaBmandMeNIrkarCabnþeTa¼bImanviFankar Kμan emtþa eRb Ieday
KU bdibkßkñúgs®g:am TaMgsgxagedIm,IRcanecal .. ²kmøaMgTI.. 3³.. ¦ ²smas FatuGBüaRkwt³..>... kñúg cMeNam
Tsßn £RbqaMgs®g:amepßg@KñaenAsm&y ena¼ CeRmIssnþiPaB RB¼BuT§sasnaminEdlsMgMes¶ómeT.> ..kar
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 117
EsVg rkCeRmIsepßg@eTot kñúgBuT§sasna edIm,I bBaÄb´ s®g:amedayGhigßa k¾ ekIt eLIg enA eRkA esc kþI
Eføg karN_Rkúg rbs RB¼sgÇ tamvtþ. TaMgmunnwgeRkayRBwtþikarN_d¾rn§tna. qñaM ..1966..>.. .bBaØvnþBuT§sasna
dUcCagU..Rtúg..Gaj .. (Ngô Trọng Anh) tMNag[sMeLglðdac eKkñúgkarBiPakßasnþiPaBBiPBelak enA sm&y
ena¼. .>. enA eBlTTUc[.CnCatievotNamCaBiessBuT§sasnikevotNamRtÚvecosecjBI KMnit TVI niym
Edl Ca ehtu naM [ manbkßBYkniymedayxanminxan.. >. . gU..Rtúg..Gaj yl eXIjfa meFüaáyEtmYy edIm,I
naM snþíPaB dl ´ RbeTsevotNamena¼ .. KW RtÚvcabecjBI GTVIniym.. (GeTV) .énKnøg RB¼BuT§sasna.( gU..Rtúg..Gaj
1973£. 281-2).. >(43)
edaycUlkan´EtCiteTAnwgRbCaCnenAfñakmUldæan .. RB¼Gg:.egVón..faj..Nam. (Nguyến Thành Nam)
Edl eK s:al´ tam RB¼rhsßnamfa.. ²RB¼sgÇdUg³. EdlelakCavisVkr bNþú¼bNþaleday áraMg ehIy
eRkay mk cUl bYskñúgsMNaksasnatavBnülbkRsayBIEpnkarpß¼pßa neyaáyPaKxageCIg .. nig PaK
xag t,Úg Edl án karKaMRTBIRbCaCn enAtamCnbTenAPaK xagt,Úg.>(44) . emdwknaMRkúmfμI@epßgeTot én
kar BRgwg sμartI GMBav nav[manviFIpÞalxøÜn epßg@Kña eq<a¼eTArksnþiPaB.. > . sSabnikrbsRkúmhug..mUn (Hồng
Môn) (RckTVar mha Gs©arü). EdlCa GtItRbFansmaKm®sþIesñhaCatievotmij Edlán niyay lkçN£ Cati
niym enAkñúgkar beBa©j mti sIlFm’ sasna rbselakyayCI ... ¦k¾RKÚburaN dUcCa sWn..KIm (So’n Kim) én-
Rkúm Tij. duKWsIu.. nigdU..Îan´..hUv (Đồ Thuần Hậu) rbs´Rkúm rUbIyniym . maneKeCOedIrtameRcIn ebIeTa¼Ca man
ry£eBlxøIk¾eday (faj´..xVan..pam..v¨an´..Gin(Thanh Quan Phạm Văn Ấn)1967; hU..v¨an´..EGm..(Hồ Văn
Em)1983)... > .. }sßrCneqñIm@ enAkñúg dMeNIr EsVg rkkar Rtasdwg tamry£ kar l¼bg pøÚvelakiy . .GtþPavnaTaMg
en¼ minánKaMRTkardkxøÜnedIm,IeTArkPBs¶bxagmuxeT EbrCa man bMNg CYymnusßCmñ¼nUvTukçlMák... nig
Gkusl TaMgLay ... xN£eBlEdlBYkKat´beg;ItRTwsþIGñk se®g:a¼ sm&y TMenIb... > .
munedIm Tsvtßr_qñaM .. 1970.. bBaØvnþ .. nig nisßitmYycMnYn enAkñúgRkúmyuvCn sRmab´esva sg:m Edl
beg;It eLIg edayRB¼etCRB¼KuNFin..jithaj´ . ánbnþsakl,gbk RsayelIdMeNIreRsacRsg´stV
elak rbsRB¼eBaFistV EdlmanRB¼kVan..yin..(Guanyin) CatMNag .(mann&yfaGvelakietsVr£).. ehIyán
sres r BnülenAkñúgRTwsþIGntþaenAkñúgKm<Ir vRCsURt . (cin.. xug.1993).. >.. eyagtam karri¼Kn mYy cMnYn dUcCa
. Tran Van Giau.. EdlCa GtIt emdwknaM evotmij... nig bBaØvnþ elceFøa.. RkúmRB¼ etC KuN Fin . jit haj´ á n
eKpþÜlrMlM EpñkmenaKmviC¢a... nigeFVI[mansm<aFd¾FMrbs´s®g:amGaemrik.. > . . ehIykmμviFI suxumal PaB min
Gac seRmcánelIsBIeKalkarN_PUmitUc@ CayuT§sa®sþ rbs´rdæaPiálevotNam xagt,Úg eT.>(45) enA
eRkayqaks®g:aménkarpøasbþÚr esdækic© neyaáy... karRbkas menaKmviC¢aEbben¼ Gac vaytémøkñúg bribT
ánkan´Etgay RsÜl.>
esckþIsnñidæaneyagtamkarbRgÜbbRgÜmRbeTseLIgvij eRkamRbB&n§sg:mniymenAqñaM.. 1975..man Psþútag sþIBI kar
Kabsg;t´rbs´rdæelInikayhVa..hav .. nigkavday .. RKisþbris&TmYycMnYn ... nigBuT§sasnikxø¼Edr Edlkñúg
118 CMBUk TI 4
ena¼ Edr manráykarN_sþIBImrNPaBrbs´RB¼sgÇ.. nig dUnCIenAkñúgCMrMGb´rM . (b‘Uyl. nig. sIun .(Boyle and
Sheen). 1997£.. 252).. > .. edayeXIjeKecjdIkacab´xøÜn .. nigXuMXaMgsasnikCabnþbnÞab´ rYmmanRB¼sgÇ
nigdUnCIBuT§ sasnik enA Rkúg.Gacyl´ Tsßn£rbs´xøÜnRtwmRtÚvEdrfa taMgBIrbbehßóm . mk Kar.. ¦t Kab
sg;t´ rbs´rdæ man kar pøas´ bþÚr tictYcNas´.. >.. TMnak´TMngrvagKRB¼sgÇ... nigrdæGMNacsBVéf¶KYrEtemIl
kñúg bribT Rbvtþi sa®sþEdl minEmn epþatelIEtrbbbc©úb,nñ b¨ueNÑa¼eT.. .EtKYrEtemIleRkay[ánEvg
q¶ayyag ehac Nas k¾Epñk neyaáy énTsvtßqñaM.. 1940..pgEdr...> .. bBaHaen¼ manlkçN£ sμúKsμaj eday
sarCeRmIs pÞal´rbs´ RB¼sgÇ .. nigdUnCI mYyGg:@ .faKYrenAPaKImçag ... ¦PaKI EbgEckneyaáymçageTot
EdlekIt eLIg rab´ Tsvtßr_ knøg mk ehIy..>.. CeRmIsen¼ k¾án TTYl}T§iBlBIsMNak´}riyabf Edl
rdæaPiálkan´ GMNac ánKUs RBMEdn neyaáy sasna...>. . kñúgbribTEbben¼ ..mUlehtuEdlTij..duKWsIu
(RkúmRKhsS EdndI brisuT§ . Amidist) mansRmab´karcrcaedIm,IcUlrYmnwgKN£sgÇ Catievot Nam. (hߨav
..hUc hVit ..hßavevotNam. (Giáo Hội Phât Giáo Viet Name).. Edl man kar«btSmÖ BIrdæ.. KW min xusBI mUlehtu
Edl GtIt GñkCab´Bak´B&n§ nwg smaKm sikßa BuT§ sasna xagt,Úg.. ¦ KN£ sgÇbRgÜbbRgÜmCatimanenA
eBlxøÜnQrenA eRkARkúm.. >.
ebIsinCavaminánpøasbþÚrplviákéns®g:ameT . CaBiesstaMgBIqñaM .. 1975.. mk .RB¼ BuT§sasna án
køay Cakarbn§ÚrmYysRmÜldlkarlMákEpñksmÖar£ EdlánmkCamYy nwgsnþiPaB.. > .. karpøasbþÚr yagxøaMg
kñúg sSanPaB esdækic©rvagqñaM.. 1975.. dl´.. 1990. .án pþl´{kas [ BuT§ sasna bgHaj xøÜnÉgfa enA Et Gac
man smtSPaB rsran eLIg viján..> . . karrsran eLIg vijen¼ án naM [bn§ÚrnUvPaBtantwgknøgeTArvag rbb
sg:m niym ... nigKN£sgÇminEmnedaysarEtkarRKb´RKgtwgEtg rbs´rbbsg:mniymelIsSab&n TaMg
Gs´ ena¼eT. (m¨ar 1987).. > . . karekIteLIgvijnUvGtþPavnaenAeRkATIvtþGaram GacCa lT§plénkar RKb´RKg
sSab&n d¾ twgrwugrbsrdæGMNac. .> .. buEnþeTa¼bICaEbben¼k¾ eday. edayehtufaGVI EdlfμIcMeBa¼sasnaevot-
Nam TMenIb lkçxNÐneyaáyEbben¼rwt Etbeg;InBRgwg elI .. ²kareFVI tbtamRKÜsar ³ CaBum< KMrUv b,Fm’ án
yUr GEgVg..>
CamYy nwg eKalneyaáy kMEN TRmg dUy..mUy.(Đổi Mổi)esdækic©Cati fμI Edl cabepþ Im enA qñaM... 1986
. . PaB bn§Úr bnSy d¾BitRákdmYyénkarRKbRKgrdæ.. ekIteLIgbnÞabBIbunμan qñaMeRkay mk.. .rYm manTaMg BiFI buNü
RbCa Rbiy... nigEbbbT RbéBNI énkareKarBbUCa.> . BiFIbuNünana ... nigkarsURtFm’rbsRB¼sgÇ.. nigdUnCI
manevahar sBÞ .. nig ec¼dwgeRCARC¼áneTAdl´éd BuT§bris&T enAtampÞ¼... tamRsúk... tamPUmiCamYynwgkar-
cracr kaEst maej.. nig kaEst vIedGU edayRsÜl.. >.. taMg BIedIm Tsvtß r_ qñaM ..1900. kareFVIdM eNIr án RsÜl
án CMruj [ man FmμyaRta rvagextþPaKxagt,Úg .. nigRkúghaNUy.edaydMeNIreTscr tamrfynþRkúg..> .
tam ry£ karrIksay én skmμPaBsasnaen¼.esdækic©TIpßar.. nigsasnabc©úb,nñen¼ án Qm muxdak Kña...>
karsnßMsMécsm ehtu sm pl RbqaMgnwg karekIn eLIgnUvkarcayx©¼x¢ay elIesdækic©BImun.. ²xusBIen¼³ ...
man dUcCa.pasukPaB kar sb,ay ... nigBiFIGFikGFm... > .. kñúg erOgen¼Edr evaharsBÞxagkarrwtt,it[dwgBI
sasna eCnRtÚvEt eCos [ put.. nigkarrIk sayPayminsmehtupl GtþsBaØaNsasnaRbCaRbiy epßg@
dMeNIr EsVgrkkarRtas´dwg.. nig GtþsBaØaNvb,Fm’ .£.RB ¼BuT§sasna enA evot Nam ..shsm&y 119
kMNt´cMNaM
CMBUkTI.1áráravatsun GNþaya .. KWCasa®sþacarükñúgedátWmgGasIu énsaklviTüal&yhaév enAManoa.. . > .. Gas&y
dæan ERbsnIy _ rbselakRsI KW ... Department of Asian Studies, Universty of Hawaii, 2444 Dole St. Honolulu HI 96822
USA GIuEmlrbs´elaRsIKW.. [email protected]>
esckþIEføgGMNrKuN.. ½ .. GtSbTen¼epþImecjBIKMnitmYypuseLI genAkúñgkic©RbCMumYyeFVIeLIg Ca kitþiys
dl´ sa®sþa car ü O.W. Wolters..enAÉsaklviTüal&yCatiGU®sþalI .. (Australain National University)enAEx mina
qñaM ..1999... >. ehIyGtSbTen¼ekItecjCarUbrageLIgeRkamkarelIkTwkcitþrbselak.. > Jan Nattier, Nancy
Dowling, Michael Aung Thwin, Donald Searer, Penny Van Esterik, Elizabeth Guthrie, Alan Cole, Leonard Andaya, Chai
Podhista, Liz Wilson, Ashley Thompson, Edwin Zehner, Bruce Lockhart nig Hiroko Kawanami ánGanGtSbTRBag
mun@ . .. nigCYyEktRmÚv RBmTaMgeGayeyabl´d¾manRbeyaCn_CaeRcIn. .> H.Leedom Loffertsánpþl´dMbUnμan
kare lIkTwkcitþ .. nigÉksarBieRKa¼CaeRcIndlnagxJúM..>./ .nagxJMúsUmEføgGMNr KuN dlsa®sþacarüTaMgGsen¼
(rYmCamYyGñkGanBIrbInak´ eTotsUmminbeBa©jeQμa¼)...Edl án sμ&RK citþCYynagxJMú.. > ..rIÉ kMhus.. nig kar
xV¼xat TaMgLayvij... KW nagxJMúsUmTTYlxusEtmñakÉg.. >
1-G. Cœdès, Histoire ancienne des états hindouisés d’Extrême-Orient (Hanoi: Imprimerie d’Extrême-Orient, 1944), pp.
280, 329; eá¼Bum<CaPasaGg´eKøseRkamcMNgeCIgfa The Indianized States of Southeast Asia, ed. Water P. Vella,
trans. Susan Brown Cowing (Honolulu: East-West Center Press, 1968), pp. 218, 253.
2- J.G. de Casparis and I.W. Mabbett, ‘Religion and Popular Beliefs of Southeast Asia before 1500’, in The Cambridge
History of Southeast Asia, Vol. 1: From Early Times to c. 1800, ed. Nicholas Tarling (Sydney: Cambridge University
Press, 1992), p. 294.
3- Richard F. Gombrich, TheravÁda Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Columbo (London and
New York: Routledge, 1998), p. 151.
4- ÉksarsMeNrsþIBIBuT§sasnaenAGasIuGaeKñy_ ... nigkarRKgraCü maneRcInNas´...>.. cMeBa¼kar BieRKa¼
Ca TUeTA sUmGanDonald K. Swearer, The Buddhist World of Southeast Asia (Albany: State University of New York
Press, 1995), ch. 2.
5-Marshall Sahlins, ‘Other Times, Other Places: The Anthropology of History’, American Anthropologist, 85, 3 (Sep-
tember 1983): 517-20.
6-Juliane Schober eFVIGtSaFib,ayelIkareFVsRbehs énCMenOsasnaRbCaRbiyenAkñúgGkßr sil,_én sg:m
Gas IuGaeKñy_ bUraNkan´RB¼BuT§sasna ...> .. sUmGan GtSbTrbs´Kat´EdlmancMNgeCIgfa.. ‘The Theravada
Buddhist Engagement with Modernity in Southeast Asia: Whither the Social Paradigm of the Galactic Polity?’Journal of
Southeast Asian Studies (GMNI¼teTA sresrkatfa JSEAS) , 26, 2 (September 1995): 308, n 11.
7-O.W. Wolters, ‘The Khmer King at Basan (1371 -3) and the Restoration of the Cambodian Chronology During the Four-
teenth and Fifteenth Centuries’, Asia Major, 2, 1 (1996): 87.
8-David K. Wyatt, ‘Relics, Oaths and Politics in Thirteenth-Century Siam’, ’JSEAS , 32, 1 (February 2001): 49-50, 62-3.
9- Shelly Errington, ‘Introduction’, in Power and Difference: Gender in Island Southeast Asia, ed. Jan Monnig Atkinson
and Shelly Errington (Stanford: Stanford University Press, 1990), p. 3; Aihwa Ong and Michael G. Petez, ‘Introduction’,
in Bewitching Women, Pious Men: Gender and Body Politics in Southeast Asia, ed. Aihwa Ong and Michael G. Petetz
(Berkeley: University of California Press, 1995), pp. 9-10.
10-Nancy Auer Falk and Rita M.Gross, ‘Introduction’, in Unspoken Worlds: Women’s Religious Livesin New-Western
Cultures, ed. Nancy Auer Falk and Rita M. Gross (San Francisco: Harper and Row, 1979), p. xii.
11-O.W. Wolters, History: Culture and Region in Southeast Asian Perspectives (Ithaca, NY & Singapore Cornell Uni-
versity Southeast Asia Program/ Institute of Southeast Asian Studies, 1999), p. 229.
12-Baküfa nikay tamBitsMedAdlRkumedayELk@... ¦smuc©&yénKm<IrRB¼éRtbidk ... ¦Km<IrsURt...> ..eTa¼
bI Ca kñúgPasaGg´eKøs eyIgeRbIBaküdUcCa School(sala).. ¦ Sect.. (nikay). edIm,IbkERbBakünikayen¼ k¾
eday k¾eyIgKYrylfa Baküen¼mann&y TUlayCagen¼eTAeTot KWsMedAdlKN£sgÇÉNaEdl sikßabk
Rsay BI{vaTTaMgLayrbs´RB¼BuT§Gg:..>.. nikayFM@ dUcCa mhayan ..nig efrvaT manEckCanikaytUc@ Ca
eRcIn eTot...> .. Ca«TahrN_ enARKisþstvtßTI..11.. RB¼BuT§sasnaefrvaT enARbeTsRsIlg;a mannikayrg
bI eTot EdlRbqaMgKña ehIyEdlmanTMnak´TMngCamYyvtþFM@... KW nikay GP&yKirivihar nikay eCtv&nvihar..
nig nikaymhavihar..>... kñúgcMeNam nikayTaMgbI nikaymhavihar CanikayFMCageK.. >
13- Jonathan S. Walters, ‘A Voice from the Silence: The Buddha’s Mother’s Story’ (History of Religions, 33, 4 [1993-
4] : 360-4) pþl´nUvesckþIbRgÜm[ gayyl´BIkarBiPakßaelIsSanPaBrbs®sþI.. >.. sUmGanpg Edr nUv GtSbT
rbs´elak ..Alan Sponberg, ‘Attitudes towards Women and the Feminine in Early Buddhism’, in Buddhism, Sexual-
ity and Gender, ed. José Ignacio Cabezón (Albany: State University of New York Press, 1992(, pp. 3-36.
14- Rita M. Gross, Buddhism after Patriarchy: A Feminist History, Analysis and Reconstruction of Buddhism (Albany:
State University of New York Press, 1993), pp. 4, 11; Miranda Shaw, Passionate Enlightenment: Women in Tantric Bud-
dhism (Princeton: Princeton University Press, 1994), p. 68; Diana Y. Paul, Women in Buddhism: Images of the Eminine
in MahÁyÁna Tradition (Berkeley: Univeristy of California Press, 1985), pp. xix, 5, 6; C.J. Reynolds, ‘A Nineteenth-Cen-
tury Thai Buddhist Defense of Polygamy and some Remarks on the Social History of Women in Thailand’, in Proceed-
ings of the Seventh IAHA Conference (Bangkok: Chulalongkorn University, 1979), p. 929.
15- Anthony Reid, Southeast Asia in the Age of commerce 1450 -1680, Vol. 1: The Lands below the Winds (New Haven
and London: Yale University Press, 1988), p. 146; S. J. Tambiah, Buddhism and the Spirit Cults in North-East Thailand
122 kMNt´ cMNaM
(Oxfordand New York: Berg, 2000), p. 75. bBaHaEdlelIkeLIgkñúgkarBiPakßaelI ®sþI ... nig BuT§sasna eXIjman
enA kñúgkarsikßadUcteTA Khin Thitsa, Providence and Prostitution: Image and Reality for Women in Buddhist Thai-
land (London: Change International Reports, 1980), pp. 16 -18; Sukanya Hantrakul, ‘Prostitution in Thailand’, in Devel-
opment and Displacement: Women in Southeat Asia, ed. Glen Chandler, Norma Sullivan and Jan Branson (Clayton, Vic:
Monash University Centre of Southeast Asian Studies, 1988), pp. 115-17; Chatsumarn Kabilsingh, Thai Women in Bud-
dhism (Berkeley, CA: Parallax Press, 1991), pp. 22-35; Thanh-Dam Troung, Sex, Money and Morality: Prostitution and
Tourism in South-East Asia (London: Zed Books, 1990), pp. 131-57; and Gross, Buddhism after Patriarchy.
16-G.H. Luce, ‘The Ancient Pyu’, Journal of the Burma Research Society (GMeN¼teTA sresrkat´fa JBRS) , 27
(1937): 251. sUmGan .. Michael Aung Thwin, Pagan. The Origins of Modern Burma (Honolulu: University of Hawaii
Press, 1985), p. 17; Klapna Upreti, ‘Position of Women as Reflected in AvadÁna Ïataka and its Ideological Ramifica-
tions’, in SarvÁstivÁda and its Traditions, ed. Sanghasen Singh (Delhi: Delhi University Dept. of Buddhist Studies, 1994),
pp. 149-55. nikay sv’asþivaTin ánEbkecjBInikay efrvaT kalBIBakkNþal stvtßTI ..3 . m un RKisþskraC
.> eyIgándwgBI}T§iBlén nikay sva’sþivaTin áneRcIntamry£esovePArbselak John S. Strong, The Leg-
end and Cult of Upagupta: Snskrit Buddhism in North India and Southeast Asia (Princeton: Princeton University Press,
1992).
17-Ca«TahrN_ RB¼nag Rajnapatni EdláneLIgCa GK:Caya énnKrCVa Majapahit naqñaM.. 1329..án eFVI
smaFi EbbRB¼BuT§ sasna bYsCadUnCI PikçúnI ...nigánekarRB¼eksa ...> .. Mpu Prapanca, DeÐawarnana (NÁ-
garakrtÁgama (by Mpy Prapañca, trans. Stuart Robson (Leiden: KILTV Press, 1995), pp. 26, 47; Cuong Tu Nguyen, Zen
in Medieval Vietnam, A Study and Translation of the Thien Uyen Tap Anh (Honolulu: Kuroda Institute/ University of
Hawaii Press, 1997) pp. 197-8, 254; A Record of the Buddhist Religion as Practised in India and the Malay Archipelago
(A.D. 671-695) by I Tsing, trans. Takakasu Junjiro (Oxford: Clarendon Press, 1896), p. 79’Laurence Palmer Briggs, The
Ancient Khmer Empire (Philadephia: Transactions of the American Philisophical Societ, 1951), p. 50. cMeBa¼GMN¼
GMNag sþIBItYnaTIsasnarbs®sþIenA RbeTskm<úCa sm&ymunGg:r sUmGan Michael Vickery, Society, Economics
and Politics in Pre-Angkor Cambodia: The 7th-8th Centuries (Tokyo: Centre for East Asian Cultural Studies for UNESCO,
1998), pp. 17-20. Paul, Women in Buddhism, áneFVI esckþI GtSa Fib,ay elI tYnaTIpÞúyKñaén dUnCIenARbeTs}NÐa
nigdUnCIenARbeTscin eTa¼Cazan£éndUnCIcin ánFøak´ cu¼ enA stvtß eRkay@ mkeTot.. (TMB&r.. 80).>. cMeBa¼
erOg Edl dUnCICb¨unGacman .. ²GMNackñúgkRmit NamYy³ ..ena¼ sUmGan Bernard Faure, Visions of Power: Imag-
ining Medieval Japanese Buddhism, trans. Phyllis Brooks (Princeton: Princeton University Press, 1996), p. 41.
18-dUnCIenARbeTsRsIlg;a BIedImeLIy ánTTYl raCUbtSmÖy¨ageRcIn ehIyKNdUnCI k¾ánkarbeg;It
eLIg..>.. enA kñúg nikay vtþmhavihar elakyayCITTYlbnÞúk eFVIBiFIdaMedImeBaFiRBwkß EdlCaRB¼ tMNag én
RB¼BuT§Gg:kñúgBiFIsasna... >. karbBaÄb nUvraCUbtSmÖ RbEhlCamkBIkarRbqaMgmin[ man ®sþImk bYsCaPikçúnI
layLMCamYyRB¼sgÇ ... >.. R.A.L.H. Gunawardana, ‘Subtle Silk of Ferrous Firmness: Buddhist Nuns in Ancient and
Medieval Sri Lanka and Their Role in the Propagation of Buddhism’, The Sri Lnaka Journal of the Humanities, 14, 1-2
kMNt´ cMNaM 123
(1998): 32 -8, and Robe and Plough: Monasticism and Economic Interest in Early Medieval Sri Lanka (Tucson: Univer-
sity of Arizona Press for the Association of Asian Studies, 1979), pp. 37 -9.
19-Chou Ta Kuna, Notes on the Customs of Cambodia, translated from the French of Paul Pelliot by I. Gilman D’Arcy
Paul (Bangkok: Social Science Association Press, 1967), p. 24.
20-Simon de la Loubère, The Kingdom of Siam, ed. David K. Wyatt (Kuala Lumpur: Oxford University Press, 1969), p.
113; Nicolas Gervaise, The Natural and Political Hisotry of the Kingdom of Siam, ed. And tran. John Villiers ( Bangkok:
White Lotus, 1989), p. 163.
21-Pe Maung Tin, ‘Women in the Inscription of Pagan’, JBRS, 25, 3 (1935): 151; Epigraphia Birmanica, ed. C.O. Blag-
den (Rangoon: Government Printing Press, 1934), vol. IV, part I, pp. 58 -9.
22-Michael Symes, An Account of an Embassy to the Kingdom of Ava in the Year 1795 (Edinburg: Constable and Co,
1827), vol. 1, p. 249.
23-Richard Cushman, The Royal Chronicle of Ayutthaya, ed. David K. Wyatt (Bangkok: The Siam Society, 2000), pp.
305, 424...enAqñaM ...1791.. kμÜyRsIrbs´RB¼áT ram TI.. 1.. ánbYsCadUnCIenAÉ Tavoy; . The Dynastic Chronicles
Bangkok Era, The First Reign, ed. And trans. Thadeus and Chadin Flood, vol. 1 (Tokyo: Centre for East Asian Cultural
Studies, 1978), pp. 178-82.
24-enARbeTsPUma sBVéf¶ ekμgRsIenAEtbYsCasameNrIánCaFmμta.. >.. cMeBa¼ PikñúnIenARbeTs PUma vij
sUmGa n .. Hiroko Kawanami, ‘The Religious Standing of Burmese Buddhist Nuns (thilá-shin), The Ten Precepts and
Religious Respect words’, Journal of the International Association of Buddhist Studies, 13, 1 (1990): 17 -39; Tessa
Barthomeusz, Women under the Bō Tree: Buddhist Nuns in Sri Lanka (Cambridge: Cambridge University Press, 1994),
pp. 37, 46, 80 -1. cMeBa¼karBiPakßaelI «ásika enAbNþaRbeTsGasIuGaeKñy_sm&ybc©úb,nñ vij sUm Gan In-
grid Jordt, ‘Bhikkuni, Thilashin, Mae-Chii: Women who Renounce the World in Myanmar, Thailand and the Classical
Pali Buddhist Texts’, Crossroads, 4, 1 (Fall 1988): 31 -9; Swearer, The Buddhist World, pp. 152-6; Tomomi Ito, ‘Buddhist
Women in Dhamma Practice in Comtemporary Thailand: Movements Regarding their Status as World Renunciates’, The
Journal of Sophia Asian Studies, 17 (1999): 147 -81.
25-Kamala Tiyavanich, Forest Recollections: Wandering Monks in Twentieth- Century Thailand (Honolulu: Univer-
sity of Hawai’i Press, 1997), pp. 280-6.
26- mandkRsg´mkniyaykñúgAung Thwin, Pagan, pp. 34,41.
27-A.B. Griswold and Prasert na Nagara, ‘The AśokÁrÁma inscription of 1399 A.D.: Epigraphic and Historical Stud-
ies, No. 2’, Journal of the Siam Society (GMNw¼teTA sresrkat´fa .. JSS) , 57, 1, (1969): 55.
28- Judith M. Jacob, ‘The Deliberate Use of Foreign Vocabulary by the Khmer: Changing Fashion, Methods and
Sources’, in Context, Meaning and Power in Southeast Asia, ed. Mark Hobart abd Robert Taylor (Ithaca, NY: Cornell
Southeast Asia Program, 1986), p. 118.
29-Liz Wilson, Charming Cadavers: Horrific Figurations of the Feminine in Indian Buddhist Hagiographic Literature
124 kMNt´ cMNaM
(Chicago: University of Chicago Press, 1996); B.J. Terwiel, ‘Rice Legends in Mainland Southeast Asia’, in Contributions
to Southeast Asian Ethnographies, 10 (1994): 20-1.
30-Frank Reynolds and Mani Reynolds, Three Worlds According to King Ruang (Berkeley: Asian Humanities Press,
1982), p. 132.Km<IréRtPUmikfa en¼ CasñaédrbsRB¼áT lU ét EdlánniBn§enAqñaM .. 1345.. buEnþ elak Michael
Vickerytv¨afa sñaéden¼ánRbmUlcgRkgenAsm&yeRkaymkeT ... KWenAsm&yGyuFüa..> . sUm Gan GtSbT
rbs ´elak.. ‘Note on the Date of the TraibhÚmikathÁ’, JSS, 52, 3 (1974): 275-84 and ‘On TraibhÚmikathÁ’, JSS, 79,
2 (1991): 24-36. rIÉ Km<Irelakb,BaØti (Edlmanerobrab´kñúgKm<IréRtPUmikfa)RtÚveKeCOfa ánniBn§eday sT§
m’eXas£ enAÉ Thatoneday EpðkelIGtSbTedImCa PasasM®s;wt..>.. elak.. John StrongesñIfa Km<Ir ena¼
niBn§enAstvtßTI..11.. nigTI..12.. rIÉelak.. Steven Collins vijfa enAstvtßTI..14..>. sUmGa n Strong, The
Legend and Cult of Upagupta, p. 12; Steven Collins, Nirvana and Other Buddhist Felicities: Utopias of the Pali Imagi-
naire (Cambridge: Cambridge University Press, 1998), p. 321; and Reynolds, ‘A Nineteenth-Century Thai Buddhist De-
fense’, p. 930.
31-esckþIsegçbénsñaédCaeRcIneTotmanenAkñúg Swearer , The Buddhist World, pp. 152- 4.
32-Charles Keyes, ‘Mother or Mistress but Never a Monk: Buddhist Notions of Female Gender in Rural Thailand’,
American Ethnologist, 11, 2 (1984): 228-9; A. Thomas Kirsch, ‘Text and Context: Buddhist Sex Roles/ Culture of Gen-
der Revisited’, American Ethnologist, 12, 2, (1985): 305, 309; Niels Mulder, Inside That Society (Bangkok: Duang Kamol,
1992), p. 25; Jane R. Hanks, Maturity and its Rituals in Bang Chan (Ithca, NY: Cornell Southeast Asia Program, 1963)
and ‘Reflections on the Ontology of Rice’, in Culture in History: Essays in Honor of Paul Radin, ed. Stanley Diamond
(New York: Columbia University Press, 1960), pp. 298-301; H. Leedom Lefferts, ‘Women’s Power and Theravada Bud-
dhism: A Paradox from Xieng Khouang’, in Laos: Culture and Society, ed. Grant Evans (Chiangmai: Silkworm Books,
1999), pp. 214-25.
33-Hanks, Maternity and its Rituals, p. 43. cMeBa¼karsagpñÜsedIm,IsgéføTwkeda¼ sUmGan .. Penny Van Esterik,
‘The Cultural Context of Breast-Feeding in Rural Thailand’, in Breastfeeding, Child Health and Child Spacing, ed. V.
Hull and M. Simpson (London: Croom Helms, 1985), p. 143, and idem., ‘Nurturance and Reciprocity in Thai Studies’, in
State Power and Culture in Thailand, ed. E. Paul Durrenberger (New Haven: Yale Southeast Asia Studies Monograph,
1996), p. 27; Paul Lévy, Buddhism : a ‘Mystery Religion’? (London: Athlone Press, 1957), p. 4. enA RbeTs éfb-
NÑakarEdleKeGayeTa]BukmþayxagkUnRkmMuenAéf¶mg:lkar k¾ehAfa ²sMNg éføTwk eda¼Edr³ Susan Con-
way, Thai Textiles (London: British Museum Press, 1992), p. 46.
34-Melford Spiro, Buddhism and Society: A Great Tradition and its Burmese Vicissitude (New York and London: Harper
and Row, 1972), p. 234.
35-Gehan Wijeyewardene, Place and Emotion in Northern Thai Behaviour (Bangkok: Pandora, 1986), p. 115.
36-Lévy, Buddhism: a ‘Mystery Religion’?, p. 14.
37-Ibid., p. 101; Françoise Bizot, ‘La grotte de la naissance’, Belletin de l’Ecole Française d’Extrême-Orient
kMNt´ cMNaM 125
(GMNw¼teTA sresrkat´fa .. BEFEO), 67 (1980): 222-73, especially p. 246 and idem., Le Chemin de LaÉka. Textes
Bouddhiques du Cambodge (Paris: Ecole Française d’Extrême-Orient, 1992). mancMNucmYy eyIgKYkt sm:alpgEdr
KWfa BuT§sasnaenARbeTskm<úCaminsUvTTYl}T§iBlxøaMgBIkarRbtibtþienARbeTs RsI lg;a dUcenARbeTs
PUma .. nigRbeTséfeT .. >
38-Ca«TahrN_ sUmGan .. W. M. Sirisena, Sri Lanka and South-East Asia: Political, Religious and Cultural Rela-
tions from A.D. c. 1000 to c. 1500 (Leiden: E. J. Brill, 1978), especially chapters 3-4; Catherine Raymond, ‘Etude des
relations religieuses entre le Sri Lanka et l’Arakan du xii au xviii siècles: documentation historique et évidences
archéologiques’, Journal Asiatique, 292, 2 (1995): 469 -501; De Casparis and Mabbett, ‘Religion and Popular Beliefs’,
p. 295; Wyatt, ‘Relics, Oaths and Politics’, pp. 48-9.
39-cMeBa¼karsikßatamvtþGaram sUmGan .. H.B.M. Ilangasinha, Buddhism in Medieval Sri Lanka (Delhi: Sri
Satguru Publications, 1992), pp. 133 -61.
40- Wolters, History, Culture and Religion, p. 46; Wyatt, ‘Relics, Oaths and Politics’, pp. 13, 47, 49.
41-R.A.L.H. Gunawardena, ‘People of the Lion: Sinhala Consciousness in History and Historiography’, in Ethnicity
and Social Change in Sri Lanka: Papers Presented at a Seminar organized by the Social Scientists Association, December
1979 (Colombo: Social Scientists Association, 1984), p. 29.
42- Sheldon Pollockánsnμtfa enAkñúgry£kalen¼ .. ²cRkPB³.. cMNas@enAGasIuxagt,Úg .. nigGasIuGaeKñy_
kMBug ERb køayeTACa.. ²Gg:kartamtMbn´³.. EdlmanTMenarcg´sRmbPasa... nigvb,Fm’kñúgtMbn´.. (‘The Cos-
mopolitan Vernacular’, Journal of Asian Studies, 57, 1 [February 1998]: 31).
43-Gunawardena, ‘People of the Lion’, pp. 25-7.
44-Charles Hallisey, ‘Devotion in the Buddhist Literature of Medieval Sri Lanka’ (Ph.D. diss., University of Chicago,
1988), vol. 1, pp. 192-9. Tambiah ánKUsbBa¢akehIyfa plbuNüEdlánBIkareFVITanKWtictYc Nas ebIemIl
tamKm<IrálI (Buddhism and the Spirit Cults, p. 93).
45-Hallisey, ‘Devotion in the Buddhist Literature’, vol. 1, pp. 192, 199.
46-G.H. Luce, Old Burma-Early Pagan, (Locust Valley, NY: J.J. Augustine, 1969), vol. 1, pp. 125-7.
47-Sirisena, Sri Lanka and South-East Asia, pp. 74, 94; A.B. Griswold and Prasert na Nagara, ‘The Epigraphy of MahÁd-
harmarÁjÁ 1 of Sukhodaya. Epigraphic and Historical Studies, No. 11. Part II’, JSS, 61, 2 (1973): 93-4.
48-Bonnie Pacala Brereton, Thai Tellings of Phra Malai: Texts and Rituals Concerning a Popular Buddhist Saint (Tem-
ple, AZ: Arizona State University Program for Southeast Asian Studies, 1995), pp. 25-45, especially pp. 38-9.
RB¼maéLánnimnþeTATtzannrk ... ehIyERbtTaMgLayenATIena¼GgVrsMu[ jatkarbsxøÜn «TÞis pl buNü
dl´ BYkeK pg... >.. RB¼m¨aéLk¾ánnimnþeTAzan tavtwþgßeTot.. >.. enATIena¼RB¼Gg:ányl´nUv BBYk eTvta én
zan ena¼fa Camnusß elakFmμta.. b¨uEnþánsagkuslplbuNüedaykareFVITan.. >
49-C.E. GodakumburaniTanerOgxø¼@enAstvtßTI.. 12 .. sþIBIburs®sþIEdláneFVIkuslkmμ EdlnaM[ BYk eK
126 kMNt´ cMNaM
ánesckþIceRmIn RTBü .. nig ykkMeNItlðCagmun..>.. sUmGanGtSbTmYyrbs´elakeRkamcMNgeCIg fa
‘SÁdhucaritodaya: An Unnoticed PÁli Poem’, Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society, Centenary Vol-
ume 1845-1945, new series, 1, (1950): 95-103.
50- Reynolds and Reynolds, Three Worlds, p. 131. KMnitEdlfa karBreBa¼KWCaxñatvas´CMenObrisuT§ rbs´®sþI
manlkçN£c,as´Nas´enAkñúgCMenOEdlfa ®sþINaEdlsagbuNüminRKb´nwgQWcab´xøaMgenAeBlsR-
mal (Hanks, Maturity and Its Rituals, p. 61).
51- Aung Thwin, Pagan, p. 41.
52-Griswold and Prasert , ‘The AśokÁrÁma Inscription’, p. 37.
53-C.E. Godakumbura, VisuddhajanavilÁsinī nÁma ApadÁnaÔÔhakathÁ (London: Pali Text Society, 1954), p. xviii.
54-Brereton, Thai Tellings, pp. 205-7.
55-Tambiah, Buddhism and the Spirit Cults, p. 64; Gervaise, Natural and Political History, pp. 136-7. esckþI Bnül´BI
cgHan´ manenAkñúg Wijeyewardene, Place and Emotion, p. 36.
56-A.B. Griswold and Prasert na Nagara, ‘Epigraphic and Historical Studies, No. 22; An Inscription from Vat Hin TÁn,
Sukhodaya’, JSS, 67, 1 (1979): 71 -2.
57-Walters, ‘Voice from the Silence’, p. 370; cMeBa¼RbFanbTen¼Edr sUmGan .. Penny Van Esterik , ‘Feeding their
Faith: Recipe Knowledge among Thai Buddhist Women’, Food and Foodways, 1 (1986): 199.
58-Van Esterik, ‘Feeding their Faith’, p. 120; Zimmer, The Art of Indian Asia: Its Mythology and Transformations
(New York: Pantheon Books, 1960), p. 139.
59-Walters, ‘A Voice from the Silence’, p. 370.
60-A.G.B. Kempers, Ancient Indonesian Art (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1959), Plate 85; H.L. Shorto,
A Dictionary of the Mon Inscriptions from the Sixth to the Sixteenth Centuries (Oxford University Press, 1971), p. 198;
Blagden, Epigraphia Birmanica, vol. 4, part 1, pp. 11 -13; Swearer, Buddhist World, pp. 29-30, BN’na BIBi FI-
buNürM\kBIerOgnagsuCataenARbeTséfsm&ybc©úb,nñ.. > ... cMeBa¼BiFIdEdlenARbeTs PUma cug stvtßTI
..19.. sUmGan.. Shway Yoe (James George Scott), The Burma. His Life and Notions (reprint: New York: W.W. Norton,
1963), pp. 334-7.
61-Patricia M. Herbert, The Life of the Buddha (London: The British Library, 1992), pp. 34-5. sñaéden¼niBn§ eLIg
enAedImstvtßTI .. 19>
62-Khing Mya Tchou, Les femmes de letters birmanes (Paris: L’Harmattan, 1994), p. 47. See further Van Esterik, ‘Nur-
turance and Receprocity’, p. 24, and ‘Feeding their Faith’, pp. 197-215.
63-Ca«TahrN_ kareFVITanCaexñIyekIy .. 400.. nigs,g´cIvr.. 400.. maneronrab´kñúgsilacarwk mYy rbs´
RB¼áT lU ét (Griswold and Prasert, ‘The Epigraphy of MahÁdharmarÁjÁ 1’, p.158). enAtamx<grab kUratenA PaK
»sa nRbeTséf ®sþIenAEt bnþkareFVITanCaexñIy... ekIy EdleFVIedayédxøÜnÉg pÞal´.. dl´GñkmuxGñkkar
kMNt´ cMNaM 127
FM@..> .. ehtuen¼ eTIbeKEsneRbnCaexñIyekIy dl´RBlwgGarkßGñkta ehIykareFVITanen¼.. KWCa kic© sMxan´
Nas kñúgkarsnßMplbuNü.. >.. (Gittinger and Lefferts, Textiles and the Tai Experience, pp. 19, 51, 96, 103-4) > RbFan
bTen¼k¾KYrsikßapgEdr enAbNþaRbeTs gasIuGaeKñy_ eBlniyaydláRtrbskUnnaK ... BIeRBa¼ ebIeyag
tam vin&yáRtKYrEteFVIBIdI}dæ.. > .. kareFVIkðmqñaMgeRcInEtCakic©kar®sþI ehIyeKdwgeTotfa ®sþICamþay .. ¦®sþI
Ca jatirabTukdUcmþay áneFVIáRtRbeKnelakkUn.. >.. enARbeTsPUman nacugstvtßTI .. 19.. Gñk Geg;t mñak
ánkt´Rtafa eKeGaykUnnaKrkemIleRKÓg bMbYsdUcCa s,g´ áRt NaEdlCarbs´RB¼Gg:.. > .. kareFVIdUc
en¼naM[BRgwgcMNgTak´TgCamYyejamRsIrbs´RB¼Gg :.. > .. (Lévy, Buddhism: a ‘Mystery Religion’?, p. 19)
64-A.B.Griswold and Prasert na Nagara, ‘The nscription of Vat KhemÁ. Epigraphic and Historical Studies, No. 15’,
JSS, 63, 1 (1975): 138.
65-S ee Barbara Watson Andaya, ‘Statecraft in the Reign of Lu Tai of Sukhothai (ca. 1347-1374)’, in Religion and Legit-
imation of Power in Thailand , Laos and Burmam, ed. Bardwell L. Smith (Chambersburg, PA: Anima Books, 1978), p. 14.
66-A. Raquez, Pages Laotiennes (Hanoi: F-H Schneider, 1902), p. 392 (cited in Lévy, Buddhism: a ‘Mystery Religion’?,
p. 36).
67-Isaline Blew Horner, Women under Primitive Buddhism: The Position of Laywomen and Almswomen in Early Bud-
dhist Times (London: Routledge and Kegan Paul, 1975; reprint of 1930 edition) pp.350-1. Baküfa kzin mann&yfa
Cas,g´ sRmab´RbeKnRB¼sgÇedayt,ajEtry£eBlmYyyb´mYyéf ¶. (M.B. Ariyapala, Society in Medieval
Ceylon [Columbo and Kandy: de Silva, 1956], pp. 248-9).
68-Reynolds and Reynolds, Three Worlds, p. 237; Sommai Premchit and Amphay Doré, The Lan Na twelve-month tra-
ditions (Chieng Mai: So Sap Kan Phim, 1992), p. 171; Michael Aung Thwin, personal communication (4 February 1999);
Sila charuk Phokhun Ramkhamhaeng Maharat/ The Inscription of King Ramakamhaeng the Great (Bangkok: Chula-
longkorn University, 1984), p. 41. nagxJMúKitfa karExVgKMnitKña sþIBIkareFVIkalbriecäTén sila carwk en¼
minb¨¼Baldl´karBiPakßad¾TUlMTUlayrbs´nagxJMúeT.. >
69-Horner, Women under Primitive Buddhism, p. 374, n.1. erOgCatk TaMgLay BiBN’na BIGtIt Cati rbs RB¼BuT§..>
70-Ibid. p. 351: Nancy Auer Falk, ‘Exemplary Donors of the PÁli Tradition’, in Ethics, Wealth and Salvation, ed. Rus-
sell F. Sizemore and Donald K. Swearer (Columbia: University of South Carolina Press, 1990), pp. 131-3.
71- vtþen¼ksagkñúgrC¢kalRB¼ramTI.. 1.. (1782-1809).. (K. I. Matics, Introductio to the Thai Mural [Bangkok:
White Lotus, 1992], p. 50) kñúgKm<IrmYydkRsgedayelak .. Bizot erobrabfaKWnagvisaxa minEmnnag suCata
eT EdleKniymKUrrUbRbeKncgHandlRB¼BuT§eRkamedImeBaFiRBwkßena¼ ... >. Recherches nouvelles sur le Cam-
bodge, etudes thématiques, ed. François Bizot, vol. 1(Paris: Ecole Française d’Extrême-Orient, 1994), p. 110.
72-S. J. Tambiah, ‘The Ideology of Merit and the Social Correlates of Buddhism in a Thai Village’, in Dialectic in Prac-
tical Religion, ed. E.R. Leach (Cambridge: Cambridge University Press, 1968), p. 75; King Mya Tchou, Les femmes de let-
ters birmanes, p. 110.
128 kMNt´ cMNaM
73- Sylvia Fraser-Lu, Burmese Crafts, Past and Present (New York: Oxford University Press, 1994), p.260. tamkar
niTant@KñaPaKeRcIn .. . KWfa RB¼nagmayaán esayTIvg:tbu¨nμanéfbnÞabBIRbsURtRBBuT§Gg:ehIy..> . TMnak
TMng rvagmatuPaB s,g´cIvr ... nigBuT§sasna manGMN¼GMNageRcInNasenAkñúgKm<IrPasaálI man cMNg
eCIgfa bMusukUlanisgßM EdlkøayCaKm<Irl,Il,ajmYyenAbNþaRbeTsenAGasIuGaeKñy_ ... nigCasña éd Biess
mYykñúgkRmgKm<Ir RBéRtbidksþIBIGnisßM .. (plbuNüEdlekItBIkuslkmμ)... >.. Km<IrEdlBIedIm eLIy niTan
BIKNbMusukUlik. (PaÞsukÚlika).EdlCaKN£sgÇtadug..(smaFi).. taméRBd¾eqñIménRbeTs RsI lg;a enA cenøa¼
stvtßTI.. 8.. nigTI..10.. manniTanBI erOgmYyénbuRtIrbsQμÜjmñakEdlánsøabeBm RbsURt buRt..>... bMusukUl
TImYy... ¦s,g´cIvrénRB¼BuT§Gg: smaFi Edleákdak´hals¶Üt ... nigRClk´BN’rYc ehIy ena¼ tam BiteTA..
KWCaCayRkNatbEnSmEdleKykeTArMu sBTarkena¼ ... >.. Km<Irena¼Ecgfa s,gbMusukUla.. KWCa s,g lð elIs
eK.. >.. enAeBlRKgs,gcIvren¼ Etmþg EdlRB¼BuT§Gg:ánCYycmøgstV elakeGayrYcput BI val vdþ sgßar¿.¿.¿>
KNbMusukUliken¼ehIyEdlánkareKarBbUCaBIsMNakfñakdwknaM ... nigGñk muxGñk kar RsIlg;a Ca eRcIn rUb
edayeFVICaGMeNaydlejamRsIrbsRB¼Gg:RKbGg:nUvsemøókbMBakepßg@.. >.. sUmGan Wilhelm Geiger, Cul-
ture of Ceylon in Medieval Times (Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1960), p. 202; Strong, The Legend and Cult, pp. 71-2;
G. Martini, ‘BrapaÞÐukÚlÁnisaÞsaÞ’ BEFEO, 60 (1973): 61, 71; and Gunawardana, Robe and Plough, pp. 41-4, 168.
74- Geiger, Culture of Ceylon, p.196.
75-Kenneth Wells, Thai Buddhism. Its Rites and Activities (Bangkok: Suriyabun Publishers, 1975; first printed 1939),
p. 108.
76-Apocryphal Birth-Stories (Paññasa-JÁtaka), trans. I.B. Horner and Padmanabh S. Jaini (London: The Pali Text So-
ciety, 1985), pp. 170-80, 200-7; Sommai and Dore, Lan Na Twelve-Month, p. 171; Fraser-Lu, Burmese Craft, p. 260; Git-
tinger and Lefferts, Textiles and the Thai Experience, pp. 102-3. GtSbTEdlniyayBIBiFI buNüRsedogKña en¼ KWBIFI
²sMbuksURtmas³ EdleKseg;teXIjRárB§ enAqñaM .. 1941..kñúgcMenamCnCati .. Pai-i Ca Cn Cati rs´ enAtam
RBMEdnRbeTsPUma.. nigtMbnynNanRbeTscinBN’naBIkarRárB§GbGrrbsGñkRsúk dl CMnaj tm,aj
rbs´® sþI GacCYy[ ánbuNüeBjmYyRsukPUmi.. >. (T’ien Ju-K’ang, Religion Cults of the Pai-I along the Burma-
Yunan Border [Ithaca, NY: Cornell Southeast Asia Program, 1986], pp. 48-52) cMeBa¼kar Bi BN’naBIBiFI buNük zin enA
PaK»sanRbeTséf sUmGan Tambiah, ‘The Ideology of Merit’, pp. 75-7 rIÉ Swearer, Buddhist World, p. 23 manerob
rab BIBiFIbuNükzinEdlelakáneXIjpÞalEPñkenAvtþ mYy tam CnbT enA PaK xag eCIgRbeTs éf kal BI
eBl fμI@en¼ .. >
77-A.B. Griswold and Prasert naNagara, ‘Epigraphic and Historical Sources No. 19. An Inscription from Keng Tung
(1451 A.D.)’, JSS, 66, 1 (1978): 79.
78- Susan Murcott, The First Buddhist Women: Translations and Commentary on the Therigatha (Berkeley: Parallax
Press, 1991), pp. 76-7; Horner, Women under Primitive Buddhism, pp. 1-18. cMeBa¼karBN’naBI }riyabTén mata enA
kñúgkRmgkMNaBüCaPasatamIlsm&ybUraNfaCakic©RbesIrsRmab´TaMgbursTaMg®sþI sUmGan Paula Rich-
man, ‘ Gender and Persuasion: The Portrayal of Beauty, Anguish and Nurturance in an Account of a Tamil Nun’, in Cabezon
kMNt´ cMNaM 129
ed., Buddhism, Sexuality and Gender, pp. 126-31.
79-Tessa Bartholomeusz, ‘The Female Mendicant in Buddhist Sri Lanka’, in Cabezon Buddhism, Sexuality and Gen-
der, pp. 126-31.
80-Hallisey, ‘Devotion in the Buddhist Literature of Medieval Sri Lanka’, vol. 1, p. 117.
81-Richard Gombach, ‘Feminine Elements in Sinhalese Buddhism’, Wiener Zeitschrift fu die Kunde Sudasiens, 16
(1972): 68, 78-9, 91-3.
82-Briggs, Ancient Khmer Empire, p. 222; Nandana Chutivongs, ‘The Iconography of AvalokiteÐvara in Mainland
South East Asia’ (Ph.D. diss. Leiden University, 1984), pp. 332-3.
83-Ca«TahrN_enArvagRKisþstvtßTI..7..nigTI.. 13.. RbFanbTCaTUeTAmYyénkarniBn§Km<IrRB¼BuT§sasna
Ca Pasa cin sþIBI TMnakTMngrvagsmaCikkñúgRKÜsar.. KWCaktBaØútaFm’rbskUnRbúscMeBa¼mataxøÜn BIeRBa¼ Kat
án pþl´kMeNIt.. nigbMeÁeda¼ eGayFMFat´..>... rUbcmøak´bgHajBIkarl¼bg´sUm,IEtCIviténmatamYyrUb ...nig
ktBaØÚtaFm’rbskUncMeBa¼KuNelakeFVIenA stvtßTI..17.. RtÚv RKisþsasnTUtykmkeRbIedIm,IBnülBIkatB V
kic© EdlRKisþsasnikRtÚveFVI.. >. . CMenOEdlfa kareFVIbuNü snßMkusl GacCYyjatisnþaneGayrYcBIzan
nrk EdlmanerobrabkñúgerOg niTanRB¼maéLk¾manelIkmkniyayeLIg pgEdr enAkñúgerOg mU elon Ca Pasa
cin ..> . k¾b¨uEnþ manPaBxusKñad¾FMmYy... KWfa enAkñúgKMnitCnCaticin matuPaBminGacEjkdac´ ecj BIkar esB
emfun .. nigPaBGesac ehIyfakUnRbúsRtÚvEt CYyrMeda¼RBlwgviBaØaNmataecjbIzannrk . BI eRBa¼ Kat án
lu¼ kñúgkielseBlKat´enArs´.. > Victor H. Mair, Tun-Huang Popular Narratives (Cambridge: Cambridge Univer-
sity Press, 1983), pp. 89-121: compare Alan Cole, Mothers and Sons in Chinese Buddhism (Stanford: Stanford Univer-
sity Press, 1998), pp. 133, 176 and 232, with writings by Alexandre de Rhodes cited in Peter C.Phan, Mission and
Cathechras: Alexanderof Rhodes and Inculturation in Seventeenth-Century Vietnam (Mayknoll, NY: Orvis Books, 1998),
p.220.
84-Reynolds and Reynolds, Three Worlds, p. 115.
85-Donald K. Swearer and Sommai Premchit, The Legend of Queen CÁma: BodhisraÞsi’s CÁmadevÍvaÞsa,a Transla-
tion and Commentary (Albany: State University of New York Press, 1998), pp. 25, 79.x
86-Mabel Haynes Bode, The Pali Literature of Burma (London: Royal Asiatic Society: 1909), pp. 16-19; C.E. Go-
dakumbara, Catalogue of Cambodian and Burmese PÁli Manuscripts (Copenhagen: The Royal Library, 1983), p. 89;
David K. Wyatt, Thailand: A Short History (New Haven: Yale University Press, 1982), pp. 51, 58; Gunawardana, Robe
and Plough, pp. 271-7.
87-Pollock, ‘Cosmopolitan Vernacular’, pp. 6, 9.
88-N.A. Jayawickrama, The Sheaf of Garlands of the Epochs of the Conqueror, being a translation of the Ji-
nakÁlamÁlÍpakaraÆam of Ratañña Thera of Thailand (London: Pali Text Society, 1978), pp. xix, 2-3; Gombric, ‘Femi-
nine Elements’, p. 80; Brereton, Thai Tellings, pp. 32, 103; Jean Mulholland, Herbal Medicine in Paediatrics: Translation
130 kMNt´ cMNaM
of a Thai Book of Genesis (Camberra: ANU Faculty of Asian Studies Monographs, 1989), p.18. sñaédTakTgRbFan bT
dUc Kñaen¼niBn§enAkñúgRsúk sUmGanerOgTI .. 3.. TI.. 19.. nigTI.. 23.. esovePA bBaØsCatkEdlniBn§eLIg kñúg
Rsúk eá¼ Bum<eday. Horner and Jaini trans., Apocryphal Birth-Stories.
89-Cœdès, Histoire ancienne, p. 329; Indianised States, p. 253.
90-Wyatt, ‘Relics, Oaths and Politics’, p.13; Tambiah, Buddhism and the Spirit Cults, pp. 195-214.
91-Swearer and Sommai, Legend of Queen CÁma, p. 44; Brereton, Thai Tellings, p. xxi.
92- Alain Forest, Les missionaries français au Tonkin et au Siam (XVIIè-XVIIIè siècles) (Paris: L’ Harmattan. 1998),
vol. 3, p. 285.
93-U Lu Pe WinbgHajBI}T§iBlCabmindacénerOgCatkenAkñúgsñaédrbselakeRkamcMNgeCIgfa ‘The
JÁtakas in Burma’ in Essays Offered to G.H.Luce by his Colleagues and Friends in Honour of his Seventy-fifth Birthday,
ed. Ba Shin, Jean Boisselier and A.B. Griswold (Ascona, Switzerland: Artibus Asiae, 1966), vol. II, pp. 94-108. enA
eBlEdl ]Bukrbs´GñkniBn§rUben¼áneFVImrNkaleTA eKRáb´elakeGayeronerOg mhaCnk Catk
Edl manerobrab´BIkarEfrkßabIác´énRB¼BuT§kñúgGtItCaticMeBa¼RB¼mataRB¼Gg:.. > ‘ The Jataka Stories and
Laopuan Worldview’, in Thai Lolklore: Insights into Thai Culture, ed. Siraporn Nathalang (Bangkok: Chulalongkorn Uni-
versity Press, 2000), pp. 47-62.
94- K.R. Norman, PÁli Literature (Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1983, pp. 177-8; Horner and Jaini trans. Apoc-
ryphal Birth-Stories erOg.. bBaØasCatk.. eXIjniBn§eLIgCadMbUgenAextþeQog ém EdleRkaymkeXIj
cMNg eTA RbeTsPUma ... > .. cMENksmuc©&yCaPasaExμr vijmanlMdab... nigGtSn&yxusBIerOgCaPasaéf... nig
Pasa PUma.. >
95-Ca«TahrN_ bTraykarN_BIRbeTslavmYykalBIqñaM.. 1930.. BN’naBIkarsURtevsßnþrCatk Edl
eFVI eLIgkñúg rcnasm<n§beNþa¼GasnñmYyEdl eKykeTAKUrlmð elIKMnUrRkNat´edayniTanerOgtam
Qutqak.. > (S. Karpeles, ‘Chronique: Laos’, BEFEO, p.31 [1931]: 332).
96- Wyatt, ‘ Relics, Oaths and Politics’, p. 35; Margaret Cone and Richard F. Gombrich, The Perfect Generosity of Prince
Vessantara: A Buddhist Epic (Oxford: Clarendon Press, 1977), pp. 415-18.
97-enAqñaM .. 1865.. RB¼áT mukud Bnülfa RB¼sgÇéf.. KYrsURterOgRB¼evsßnþrCatk tamEbbepßg@ ... ²dUc
Ca Ebblav Ebbmn EbbPUma ... nigEbbExμr (manelIkmkniyaykñúg Terry E. Miller, Traditional Lao Music: Kaen
Playing and Mawlum Singing in Northeast Thailand [Westport, CT/ London: Greenwood Press, 1985], p. 38).
98-A.B. Griswold and Prasert naNagar, ‘ King Lodaiya of Sukhodaya and his Contemporaries, Epigraphic and Histor-
ical Studies No. 10’, JSS, 60, I (1972): 118.
99-Cone and Gombrich, Perfect Generosity, p. xxi; G.H. Luce, ‘The JÁtaka at Pagan’, JBRS, 58, 2(1975): 231-3.eKÉg
naMKñaeCOfa nrCnNaEdlsþaberOgRB¼evsßnþrCatknwgekItTanRB¼BuT§emetyü ... KWRB¼BuT§ Gg: eRkay...>..
elak Collinsk¾án[ témøesμIKñarvagKuNsm,tþiénkarsagpñÜs karRtas´dwgCaRB¼BuT§ kar man RTBüsm,tþi
kMNt´ cMNaM 131
hUrehor ... nigkarcab´kMeNItfμIeTot Edlpþl´bribTsRmab´karsURtGanerOg RB¼evsßnþr Ca tk sUmGan
(Nirvana and Other Other Buddhist Felicities, pp. 43, 376).
100-Griwold and Prasert, ‘Inscription from Vat Hin Tan’, p. 72, and ‘Inscription of Vat KhemÁ’, p.138.
101- Roxanna M. Brown, The Ceramics of South-East Asia: Their Dating and Identification (Kuala Lumpur: Oxford
University Press, 1977), p. 53, 260-1.
102-PollockRbEkkfa enARbeTs}NÐa BiFIbuNüRB¼ramGaceGayeKTajrk[ RBwtþ ikarN_ Cak´lak´
xø¼enAstvtß TI..12.. enAeBlEdlRB¼raCasasnahiNÐÚánRbdUccMáMgrvag RB¼ram... nigRkúgraBN_ eTA
nwg CMemøa¼pÞalxøÜnRB¼Gg:CamYyBYk bc©amiRtTYKI (Sheldon Pollock, ‘RÁmÁyana and Political Imagination in India’,
Journal of Asian Studies, 52, 3 [May 1993]: 263).
103-Epigraphia Birmanica, ed. Taw Sein Co and Charles Duroisell (Rangoon: Governement Printing Office, 1921) vol.
II, part I, pp. 130-2; vol. II, plates 351-60, 377; Cone and Gombrich, Perfect Generosity, p. xxi. QutqakEdlero-
brab´BIkarTYjesakrbs´RB¼nagemRTI GacfaCaQutmYyedayELktaMgEtBIedIm erog mkem¨ø¼ .. >..
GñkGeg;telIRbeTsPUma enAstvtßTI..19..ánGtSaFib,ayfa .. ²eKGaceFVI[ mnusß elak Rsk Twk EPñk án³..
ebIsEmþgQutRtgen¼[ Biera¼lð.. >... (C.J.F.S. Forbes, British Burma and its People, Being Sketches of Native Man-
ners Customs and Religion [London: John Murray, 1878], p. 150).
104-Burmese Classical Poems, ed. and trans. Friedrich V. Lustig (Rangoon: U Khin Pe Gyi, 1966), p. 29.
105-Epigraphia Birmanica, ed. C.O. Blagden (Rangoon: Gevernment Printing Press, 1928), vol. III, part 2, p. 278.
106-Cole, Mothers and Sons, p. vii.
107- Mulholland, Herbal Medicine, p. 18.
108-Women in Thai Literature (Bangkok: Office of the Prime Minister, 1992), p. 70. eyIgBitCaminEdl eXIj man
nimitþrUbénmrNkalrbs´mataNaeT.. > ..b¨uEnþ eyIgKYrdwgpgEdrfa enAeBlBreBa¼mþg@ ®sþIEtg RbQm
muxnwg esckþIsøab´... >.. enARbeTsGg´eKøs RbEhlqñaM ..1600 .. eKRbmaNeXIjfa kñúgcMeNam kar qøg Tenø
100 .. mñak´ man®sþImñak´ehIy Edlsøab´ . (Dr. Merry Wiesner-Hanks, personal communication, 3 May 2000).
109-Khing Mya Tchou, Les Femmes de letters birmanes, p. 42.
110-Hallisey, ‘Devotion in the Buddhist Literature’, vol. I, p. 122; Strong, Legend and Cult, p. 241
111-Brereton, Thai Tellings, p. 58. enAkñúgerOgeRBgExμrmYy manRB¼Gg:m©asmYyGg:EdlánrYmesBemfun
CamYy RB¼matabeg;ItrbsRTg edayminándwgfa RB¼nagCaRB¼mata k¾ánksagsþÚb ectiymYy edIm,I lag
ábkmμ rbs´RTg´.. > .. sUmGan... Ashley Thompson, ‘Intoductory Remarks Between the Lines: Writing Histories of
Middle Cambodia’, in Other Pasts: Women, Gender and History in Early Modern Southeast Asia, ed. Barbara Watson
Andaya (Honolulu: Center for Southeast Asian Studies, University of Hawai’I, 2000), pp. 47-68.
112-Swearer and Sommai, Legend of Queen CÁma, p. 161.
113-edaynaMcUlBIRbeTs}NÐaEdlmantwktagc,as´kñúgsm&yKubþ Gupta.. (BIstvtßTI. 4.. dl´TI.. 6).. rUb
132 kMNt´ cMNaM
cmøak RB¼nag KgHIgEdlCasakßIénkarRtasdwgrbsRB¼BuT§Gg:áneKykmkqøakkñúgRsukPUmi...>.. enAkñúgerOg
ena¼ RB¼nag ánb®g;ab T&Bmar edaybeg;ItCaTwkCMnnecjBIRB¼eksaRB¼nag .. (EdlCanimitþrUbénPaB sm,Úr
CICati).. KWCak,acEdleKminFøab eXIjmanenARbeTs}NÐa...>.. cmøakExμrman cu¼kal briecäT kñúg sm&y eRkay
Gg:r ... buEnþkarqøak dMbUgEdleKeXIjmanenA tMbnGasIuGaeKñy_ KWcmøakeFVIBIsMriT§énnKráh;an enA stvtß
TI..11.. ¦TI.. 12..> .. Donald M. Stadner, ‘Pagan Bronzes. Fresh Observations’, in The Art of Burma, ed. Donald M. Stad-
ner (Mumbai: Marg Publications, 1999), p.63. cMeBa¼Rbvtþi}NÐa sUmGan.. Janice Leoshko, ‘The Case of the Two Wit-
nesses to the Buddha’s Enligntenment’, in A Pot- Pourri of Indian Art, ed. Pratapaditya Pal (Mumbai: Marga Publications,
1988), pp. 39-52; and John P. Ferguson, ‘The Great Goddess Today in Myanmar and Thailand: An Exploration of her
Symbolic Relevance to Monastic and Female Roles’, in Mother Worship: Theme and Variations, ed. James J. Preston
(Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1982), p. 286. nag xJMú sUmEføgGMNrKuNdl´.. Elizabeth Guthrine.
EdlCa Gñk sikßa RsavRCavBIRB¼nag KgHIgEdlánpþl B&t’man nigÉksarBieRKa¼d¾manRbeyaCn_dlnagxJMú..>
114-Reynolds and Reynolds, Three Worlds, pp. 118-19; Mulholland, Herbal Medicine, p. 18.
115- enAkúñgmenaKtiEbbBuT§sasna kareÁeda¼mþayminsUvCab´Tak´TgCamYymþayeT.. >.. enAkñúgelak
FatuviTüakñúgKm<Ir éRtPUmikfa PaBlð}tex©a¼énsIlFm’énRbCanura®sþénTVIb«tþr KW «tþrkuru ... KWfa TarkGac eÁ
Twkeda¼ edayRKanEtCB¢ak RmamédGñkNak¾edayEdledIrkatena¼ minfaRbús¦RsIeT ... >... cMENkenA kñúg
GtSbT niBn§CaPasaGñkRsukxø¼ dUcCa ‘The Sheaf of Garlands’ nigCaPasaPUma.. ‘Glass Palace Chronicle’,
munI}sIGacciBa©wmkUnecArbs´elakeday bMeÁTwkeda¼tamRmamédelak ...>... Reynolds and Reynolds, Three
Worlds, p. 132; Collins, Nirvana and other Buddhist Fecilities, p. 322; Jayawickrama, Sheaf of Gralands, p. 98; Pe Maung
Tin and G.H. Luce, The Glass Palace Chronicle (Rangoon: Rangoon University Press, 1960), p. 5; Van Esterik, ‘Nurtu-
rance and Reciprocity’, p. 40.
116-Reynolds and Reynolds, Three World, p. 122.
117-Watlers, ‘A Voice from the Silence’, pp. 370, 376; Wilson, Charming Cadavers, p. 31. elak Wilson yl´eXIj
fa kareRbóbeFoben¼tamBiteTACakarbnÞabtémøénmatuPaB ... nigkarciBa©wmkUnkñúgpøÚvGaNacRk..>
118-Hallisey, ‘Devotion in the Buddhist Literature’, vol. II, p. 251; Gambrich, ‘Feminine Elements’, pp. 69-70.
119-Gombrich, ‘Feminine Elements’, pp. 74-7. eyIgKYrcgcaMpgEdrfa stvtßTI.. 18.. KWCa eBl Edl
TMnak´TMng éf ... nigRsIlg;aánbnþsarCafμI.. >
120-cMNucen¼maneKRáb´nagxJMúenAeBlnagxJMúTsßnaMrauk-U enAExFñÚ... qñaM..2000.. >
121-Cone and Gombrich, Perfect Generosity, p. 90. karTYjesakrbs´RB¼nagBim<a.. (yesaFra Ca mehsI én
RB¼BuT§ ).. enAeBlEdlRB¼Gg:ecjbYsena¼ k¾CaqakmanRbCaRbiyPaBNasEdr...> .. enAkñúg Km<Ir CaPasaéf
PaK xag eCIg mYy EdláncmøgeLIgenAcugstvtßTI..18.. bBa¢ak´kan´Etc,as´BIesckþI RsLaj´ rbs´ nag
cMeBa¼RB¼raCbuRtrahul... nigkar G¼Gagrbsnagfa eRkayBIeBl EdlRB¼ sVamI RB¼nag ecjsag RB¼pñÜseTA
²RB¼matad¾RsLajbuRtyagxøaMgen¼ nwgKaMBarbuRteGaydUcCabitamñakEdr.. > .. mann&yfa .. mena seBa©tna
kMNt´ cMNaM 133
rbs´ nagcMeBa¼buRtnag...KWRCaleRCANas´ dUcen¼buRt nag nwgyl´fanag Ca matapg ... nigCabitapg..>
Donald K. Swearer, ‘BimbÁ’s Lament’, in Buddhism in Practice, ed. Donald S. Lopez (Princeton: Princeton Univer-
sity Press, 1995), pp. 541-2.
122-Sachchidanand Sahai, The Rama Jataka Tale in Laos: A Study in the Phra Lak Phra Lam (Delhi: B.R. Publishing
House, 1996), vol. I, p. 23, n. 28; vol. II, p. 25.
123-Searer and Sommai, Legend of Queen CÁma, pp. 12, 69. xxxx (xx Emmanuel Guillon, The Mons: A Civilisation
of Southeast Asia, trans. James V. Di Crocco [Bangkok: The Siam Society, 1999], p. 39.
124- Mulholland , Herbal Medicine, pp. 56-7; Taw Sein Co and Duroiselle, ed. Epigraphia Birmanica, vol. II, part I, p.
101.
125-Pe Maung Tin, ‘Women in the Inscription’, pp. 149-59.
126- Hallisey, ‘Devotion in the Buddhist Literature’, vol. II, pp. 256, 300.
127- Ibid. vol. I, p. 256; Gombrich, ‘Feminine Elements’, pp. 69-70.
128- Swearer and Sommai, Legend of Queen CÁma, p. 127; Adrien Launey, Histoire de la Mission de Siam 1662-1811
(Paris: Charles Douniol and Retaux, 1920), p. 304. xxxxxx (A.B. Griswold and Prasert na Nagara, ‘The Inscription of
Vat JÁÉ Lom. Epigraphic and Historical Studies No.8’, JSS, 59, 1 [1971]: 206).xxxx (Cushman and Wyatt, Royal Chron-
icles, p. 305).
129- Brereton, Thai Tellings, pp. 104-5.
130-Cazanx<sCageK ehIyCazanéneTvtaEdlmanbuNüeRcIn ... buEnþminTanánRtasdwgeBj bribUreT..>
131-nagxJMúsUmEføgGMNrKuNdl´elak Dr. Swearer xxx Donald K. Swearer, Becoming the Buddha: Image Con-
secration in Northern Thailand (Forthcoming).
132-Gunawardana, Robe and Plough, p. 175. emIlCa«TahrN_ silacarwkelx ..1141. CE careLIgeday
Alaungsithu enA .. Pagan (1112-47)EdlRTgsgÇwmfa eFVIxøÜnRB¼Gg:CaKMrUdUcRB¼BuT§eKat¹m nigRtasCa RB¼BuT§
eday RB¼Gg:Ég (G.H. Luce and Pe Maung Tin, ‘the Shwegyugi Pagoda Inscription, Pagan, 1141 AD’, JBRS, 10 [1920],
67-49).
133-Taw Sein Co and Duroiselle, Epigraphia Birmanica, vol. II, Part 2, p. 117; Pe Maung Tin and Luce, Glass Palace
Chronicle, pp. 20-4.
134- Victor B. Lieberman, Burmese Administrative Cycle, Anarchy and Conquest c. 1580-1760 (Princeton, Princeton
University Press, 1984(. pp. 230-1, Gayatri Sen Majumdar, ‘Status and Positionof Women as Depicted in the AÉguttara
NikÁya (zan£nigtYnaTIrbs;RsþI) in Buudhism in Comparative Light, ed. Sanghasen Singh (Delhi/ Vanarasi: Indo-Asian
Publishing House, 1999), p. 182.
135-Faure, Visions of Power (Tsßn£GMNac), p. 35.
136-Jayawichrama, Sheaf of Garlands, pp. 349
134 kMNt´ cMNaM
137-Reydolds and Reynolds, Three Worlds, pp. 46.349.
138-Swearer and Sommai, Legend of Queen CÁma (erOgtMNalGMBImhakßRtIcam), p.104.
139-Griwold and Prasert, ‘Inscription from Keng Tung’, p. 84.
140-Betty Gosling, Sukhothai: Its History, Culture and Art (Singapore Oxford University Press), pp.40.91.
141-Rita Ringis, Thai Temples and Temple Murals (Singapore Oxford University Press, 1990), pp. 121.
142-Guillon, The Mons, pp.160, 170-20.
143-Ibid.pp. 171-2, Blagden, Epigraphia Birmanica; vol. IV, part 1. p. 42.
144- Royal Orders ofBurma, Ad 1598-1885, ed. Than Tun (Kyoto: Center for Southeast Asia Studies, 1983(, vol. III. p. 64
145-Kennon Breaseale, personal communication (20 February 2001)EdlmancitþlðÂan pþl´nUvGtSbTbkERb Ca
PasaéfGMBIRbvtþisavtarExμrsegçb>
146-Wolters, ‘Khmer King at Basan’, pp. 74 -5.elak GarvaiseniyaypgEdrfa RB¼raCaExμrmYyGg: .. (eCdæaTI..2
qñaM .. 1618- 27).. ÂanTuk[ mehsIrbs´RB¼Gg: ... (GñkGg:ma©s´CatiyYn)dwknaMkmøaMgT&ByYn EdlÂanbBa¢Ún[
mk CYyRB¼Gg: RbqaMgnwgGyuFüa (Natural and Political History, p. 195).
147-Trevor Ling, ‘Introduction’, in Buddhism Trends in Southeast Asia, ed. Trevor Ling (Singapore Institute of South-
east Asian Studies, 1993), pp. 4-5.
148-Wyatt, ‘Rlics, Oaths and Politics’, p. 47.
149-emIlkarcUlrYmbdiPaKcMeBa¼... ‘Spirit Cults and the Position of Women in Northern Thailand’, ed. Paul Cohen
and Gehan Wiieyardene, Special Issue of Mankind (14, 4 [1984] ; Richar Davis, Muang Metaphysics: A Study of North-
ern Thai Myth and Ritual (Bangkok, Pandora, 1984). p.20. and Rosalind C. Morris, In the Place of Origins: Modernity
and its Mediums in Northern Thailand (Durham, NC & London: Duke University Press, 2000).
150-Wyatt, ‘Relics, Oath and Politics’, pp. 39-4.
151-A.B Griswold and Prasurt na Nagara, ‘A Declaration of independence and Its Consequence. Epigraphic and His-
torical Inscriptions No. I’, JSS. 56.2 [1968]: 26. n 39.
152-Ibid, p. 26 n. 39, Andaya, ‘Statecraft in the Region of Lu Tai’, p. 17, n 37.
153-The Chiang Maichronicle, ed. and trans. David K. Wyatt and Aroonrut Wichienko (Chiang Mai: Silkworm Book,
1995), pp. 80- 1.
154-Ibid, p. 41.
155-dkRsg´ecjBIGtSbTB&t’manGFib,ay enAkñúgsarmnÞI.. Nan.. Ex .vicäika.. 2000.
156-Penth. ‘Historical Notes on the Region West of chiang Mai’ JSS. 65. 2 (1977): 181.
157-sUm,IenAkñúgqñaM .. 1863.. enAeBlEdlGñkRKb´RKgnKreQogExgTTYlmrN£Pøam.. > . bÚðn Rbús rbs´
Kat´RtÚvÂaneKEtg taMg[ eLIgRKb´RKgCMnYsPøamEdr bnÞab´BIBYkGPiCnCaeRcIn Âan fVayjtiþe sñIsuM e TA
RB¼raCmata .. Pierre- Bernard Lafont, Le Royaume de JyÉ KheÉ: Chronique d’un royaume tay lœ 2 du haut Mékong (XVe
kMNt´ cMNaM 135
-XXe siécles) (Paris: L’Harmattan, 1998), pp. 199-20, see also pp.xxi, xxii, xxv, xxvii, 106, 116, 165.
158-Wyatt and Aroonrut, Chiang Mai Chronicle, p. 68.
159-Wyatt ‘Relics Oath and Politics’, p. 49.
160-«TahrN_.. J.C. Eade, ‘The Mangrai Buddha Image of Chiang Mai: A Computer Assisted Reading’, JSS, 81, 1
(1993): 39; Penth, ‘Historical Notes’ erobrabGMBIRB¼mhakßRt Phra Yo énnKreQogér (1487-95)nig RB¼mata
r bs´RB¼Gg: ...kßRtTaMgBIrGg:EdlCa BuT§sasnikd¾mansT§amutmaMen¼ Cajwkjab´ RtÚv ÂaneK BiBN’ na
faBuT§sasnUbtSmÖk£³ . (p. 181). silacarwkCaeRcInsSitenAkñúgsarmnÞIrnana enAeQogEsn dUcEdl man
kal briecäT .. 1496.. BIvtþRÂasaT... k¾ÂanktRtanUvRB¼raCTanCaeRcIncMeBa¼vtþnanaGMBIRB¼raCmataCa eRcIn
nig R B¼raCbuRtTaMgLay. .. Psþútagsila carwkGMBIkarbMeBjbuNükusleday®sþIGñkmanRTBüsm,tþienA
kñúg suexaT&y RtÚvÂanBinitüdkRsgeday B.J. Terwiel ‘The Urgency of Making Merit in Early Thai History’, forth-
coming.
161-«TahrN_ RbtibtþitamFm’EdlsEmþgeRÂasBIsMNakRB¼BuT§Cam©as PikçúGg:úlimalk¾ÂanERb køay eTA
Ca Gñk karBar ®sþImanépÞeBa¼ EdlCYy[®sþI sRmalkUnÂanedaygayRsÜl ehIykarsURtÂalImYy Ka
faEdlniyayGMBIelakena¼ RtÚvÂaneK yl´RBmKñay:agCak´EsþgfanwgCYydl´karsRmalkUn Edl man
kar lMÂak.. rUbbdimarbs´elakenAectiy.. ShwezigonénnKr á¨h;an bgHajnUvRbkasKafarbs´PikçúGg:úli-
mal (Strong, Legend and Cult, p. 241).
162-Judith Jacob, The Traditional Literature of Cambodia: A Preliminary Guide (Oxford University Press, 1996), p.
29. manRbéBNIExμr-mnd¾yUryarmkehIy Edl sresIrGMBIKuNrbs´mþay (Saveros Pou and Philip N. Jen-
ner, ‘Les CpÁp’ou ‘Code de Conduites’ Khmer CpÁp ‘Kram’, BEFEO, 66 [1979]: 156).
163-Hallisey, ‘Devotion in the Buddhist Literature’ vol. II, p. 300, n 126.
164-Jacques Le Goff, The Medieval Imagination, Trans. Arthur Goldhammer (Chicago: University of Chicago Press,
1988). pp. 1 -15; Shaw, Passionate Enlightenment, p. 13.
165-Joan Scott, ‘Gender: A Useful Category of Historical Analysis’ American Historical Review, 91.5 (December 1986):
1075.
CMBUkTI.21-...enAtMbnGasIuGaeKñy_...manBiFICaeRcInTakTgnwgBiFIqøgv&y...«TahrN_...BiFIekarCuk .. BiFIbYsnaK ...BiFI
erobkar .. >l>
2-..van..ehßnenb...taMgBIdMbUgesñIfa .. ²BiFIbMbYs.³...KWCa.. ²BiFIqøgv&y³. eRBa¼BiFIen¼RárB§ eLIgkñúgn&y pøas
bþÚr BI v&ykumarPaBeTACav&yCMTg.. >...sUmGan..Garnuld_..vanehßnenb. BiFIbuNüqøgv&y..bkERbeday ..mUnIka
b‘Í.. vIehßdum..nig h:aRb‘ÍEyl..EG‘l..kahVhIV..(1908 .. eá¼Bum<eLIgvij ..sIukaeh:a½.. saklviTüal&y sIuka eh:a
eRbss_ . .1960).. >..eyablrbs. van..ehßnenb.. RtÚvánerobrab lmðit enAkñúg esovePA rbs.. FUrnWr.. cMeBa¼
136 kMNt´ cMNaM
GVIEdlKatehA fa.²dMeNIrkarénBiFIbuNü³ .. >.. CaBiesssUmGan...vIkfUr..FUrnWr . ..éRBénnimitþrUb..(GIusaka .½
saklviTüal&yxUrENll_...eRbss_..1967)..nigsUmGan..vIkfUr..FUrnWr..nig eGdIs.. FUrnWr ..rUbPaB.. nigFmμya
Rta . .enA kñúg vb,Fm’ RKwsþsasna. .(jÚvy¨k½.. saklviTüal&y xULúmeb‘o.. eRbss_ ..1978)>
3-..va¨n´..ehßnenb ..BiFIbuNüqøgv&y..TM¿..66.. >.
4-...viC¢aEdlsikßaGMBIerOgr¨avTUeTAEdlTak´Tgnwgmnusß..BiessGMBIvb,Fm’...nigkarvivtþrbs´mnusß.. >
5-..s‘WrrI..b‘I..GUrtnWr..nig..harIEy¨t..va¨yEhd ..²karbgHaj. ½..karBicarNaGMBIniymn&yén ePT³..enAkñúg
niym n&y énePT½..karksagvb,Fm’éneynD&r..nigePT..bNÑaFikar GUrtnWr..nig.. va¨yEhd ..(ExmRb‘Íd. ½
sakl viTüal&yExmRb‘ÍdERbss_..1981)..TM¿..13>
6-..mIreso..GIulIy¨ad .BiFIepß[email protected]þrUbénBiFIbMbYs½..Gaf’kMáMgénkMeNIt..nig karcab´ kMeNIt eLIg
vij .. b k ERbeday. .vIllad..Ga..Rtask_..(jÚvyk½..harpWr..xULÚpUn .. 1975)..TM¿..eGc..>..c,abedIm én esov
ePA en¼ man cMNgeCIgfa.²kMeNIt..nigkarcab´kMeNIteLIgvij³eá¼Bum<kñúgqñaM.. 1958.. >
7-...dEdl ..TM¿..132>
8-..enAkñúgCMBUkmYykñúgesovePAen¼Edr...bUlLa..rICEmn..Kitfa..karl¼bgecalpøÚv elakiy rbs®sþI. .man
BN’na enAkñúgKm<IrBuT§sasnatamilburaN. . >..sUm,IenAkñúgKm<Iren¼ . PikçúnI..(mNIemkl&y)..minmanxus Ebøk
BI GVI EdlxJúMánsnμtnUvcritlkçN£rbs®sþIenA kñúgsg:mBuT§sasna ..KWkarciBa©wmmata...>... eRkay BICmñ¼ án
enA kñúg kardkxøÜnecjBIcMNg tNHaelakiy.. .mNIemkl&y TTYlán áRtTiBVmYy..>. .pÞúyBIáRt rbs Pikçú
Edl eRbI sRmabEtbiNÐátcgHanEdlRKhsSRbeKnáRtrbsmNIemkl&yGacCbmHÚbGahar.. Edl nag
yk eTAciBa©wmstVelakTaMgmUl.. >..enARbeTséfsBVéf¶..k¾dUcCaRbeTsRsIlg;a Edr..manelceLIgnUv
kar TieToncMeBa¼karbdiesFmin[®sþIcUlbYsCasgÇ... >..mankic©xM.. RbwgERbgmYycMnYnáneFVIeLIgenAkñúg
RbeTs TaMgBIren¼..edIm,Ibeg;ItRkúmPikçúnI..(sgÇePT RsI).. >..buEnþkarxMRbwgERbgen¼..TTYláneCaKC&y tic
tYcbMputkñúgcMeNam®sþI..RBmTaMg mankarTTYls:altictYcBIBYkburs..> ..RbsinebI. ..kar pøasbþÚr d¾ sMxan en¼
man }T§iBl eTA kñúgvb,Fm’énePTPav£..dUcCaelμIsTaMgRsúgnwgRB¼BuT§sasna ...vaRbEhlCanaM eTA rk lT§pl
énkar Føak´cu¼nUvsar£sMxan´énPaBxusKñarvagsgÇ..nigRKhsS.. >.. enAkñúgTMnak´TMngen¼xJúMsUmbgHaj kar
Bitfa..RKÚsmaFienARbeTséfsBVéf¶en¼mincaMácEtCasmaCiksgÇeT...yagehacNas..RKÚsmaFid¾ man
zan£x<g´x<s´mYyrUbKWCa®sþIEdr.. >
9-..vinDI..dUnIhßWr..GUpøahWrFI ..RB¼siv£.½..tabselμaPkam..(GuksVd½..saklviTül&y.. GuksVdeRbss_ ..1981)
TM¿..38..> ..esovePAen¼eá¼Bum<elIkTI..1..kñúgqñaM..1973..mancM NgeCIgfa.²PaBCatabs... nig kamarmμN_..
enA kñúg eTvkfaRB¼siv£³.. >
10-.xJúMánerobrabrYcmkehIyenAkñúgGtSbTmYyepßgeTotGMBITsßn£kñúgRB¼BuT§sasna.. Edl eQVg yl
eday ®sþI.. enAkñúgsg:mCnbTdacRsyalénRbeTséf ... >..sUmGan qal..eGhV..eXy_ ... ²mata..¦®sþIempÞ¼..Et
min Føab´EdlbYsCasgǽ...Tsßn£RB¼BuT§sasnacMeBa¼®sþIePT..enAtMbn´CnbTénRbeTséf³ ..RBwtþibRt
nrviTU Gaemrik..11¿2.(1984)½.. 223-41.. >..enARbeTsPUma. BiFIbuNüeca¼Rtecok.. (NatVIn)..R árB §eLIg
kMNt´ cMNaM 137
sRmab´ ekμgRsI.. manlkçN£dUcCaBiFIbuNübMbYs®sþI...EttUctacCagBiFIbuNübMbYsburs..(suInBüú)..Edl
Canic©kalmanCabTakTgKña.. >..sUmGan..EmlhVd..GIu...s<IrU..RB¼BuT§sasna..nigsg:m... (b‘WkXøI ..sakl viTüal&y
kalIhVrna eRbss_.1970)..TM¿..234-47.. >
11-...m¨arEsl..m¨Us..tgVay½.karerobcM..nigtYnaTIpøas´bþÚr..enAkñúgsg:mburaN..bkERb eday..Gan´..KunnI
sun .. (1925 ..eá¼Bum<eLIgvij..jÚvy¨k½..diEblyU..diEblyU..n&rtun .. 1967).TM¿..1.nig.76-79.. >.....
12-.eG...EGl..eb‘kXWr.²karBRgwgsmtSPaB..(tamkargarnsa®sþa)..RTwsþIéncMeN¼dwg..nig esaPNPaB
.enA kñúg elçanEs,kCVa³enAkñúg..kþIRsémGMBIkarBit..bNÑaFikar eG..EGl..eb‘kXWr..nig Garam.. Eyg eh:ayan..
(n&rvUd ..EGneC½..eGbøik..pab´PøIsIug 1979)..TM¿..211-43.. >
13-..karbkRsayrbs´xJúM..KWEpðksMxan´eTAelIkarRsavRCavEbbnrviTüa..EdláneFVIenA kñúgqñaM.1967-
1968.enAEmsaerog..CaTIrYmRsúksSitenACitRBMEdnRbeTsPUma.kñúg tMbn´ PaK BayBüRbeTséf...>.. kar
sikßaRsavRCavbEnSmeTot...eFVIenAkñúgqñaM..1973-1974 .. enAeBlEdlxJúMenAeFVICasa®sþacarü..EpñkhVÚl
Ráy ..enAsaklviTüal&y..eQogém..kñúg extþeQogém.. EdlCaRkúg d¾sMxanenA éfPaK xageCIg..> ..xJúMk¾án
eRbIRás pgEdrnUv lT§plénkarsikßa...EdlxJúMánRsavRCavGsCaeRcInqñaMeTAelIKm<Ir.nigsa®sþaén BiFI
buNü enAéfPaKxageCIg..>..BIeRBa¼EtcMnYnTMB&rsRmabGtSbTmankMNt...enATIen¼xJúMmin Gacerobrab lmðit
nUv kic©TaMgLayEdlmanCabTakTgnwgBiFIbuNü. EdleKánRárB§ sRmabshKmn_enAéfPaKxageCIg.>
14-...sUmGan ...qal ...eXy_...²RB¼BuT§sasnaenAraCFanIRKhsS.. ½.. esckþIGeg;tGMBIRkúgeQogém³.enAkñúg
visaxbUCa.B¿s¿ .2518...(ágkk½..karpßay RbcaMqñaMrbs´smaKmRB¼BuT§sasna RbeTséf ..1975)TM¿...
62-72 .. >
15-...sUmGan..rIqad..davIs.. ²..emOg.(Rkúg)..énGa TiPaBExßRsLayxagmþay ³..RBwtþibRt sg:mesom..61
..(1972)½..53-62>..Gann_..hal.²karvaytémøeLIgvijeTAelIExß RsLay xag mþay enA éf PaK xag eCIg³
RBwtþibRt ..mnusßCati..12..(1979)½..138-50.. > ... macUrI..mUeGKI..²sm<n§PaBsVamI.. nigPriyaéf.. nigRTwsþI rbs
hßÚ³. . RBwtþibRt sg:mesom..(ecjpßayenAeBlqab´@).. >...EGnRDÚ..FYrtun.. ².shKmn_EdlRbkan´yk Exß
RsLayxagmþay..nigCMenOGñkta.énGMbUréf-yYn..enAéfPaKxageCIg³. . RBwtþibRt sg:mesom ..60¿2 ..(1972)½.
.217-56..> ..FYrtun.. .²lMhénsSabtükmμ..nigneyaáy enARbeTséf³..enAkñúg..nimitþrUbFmμCati.enAGasIu-
GaeKñy_ ..bNÑaFikar..CI..b‘Í..mIlnWr.. (Lúgdug½..salabUBa’..nig..sikßaGaRhVik..1978).TM¿..113-32... > .ehßhan..
vieCeyva¨din.. Rkúmmataniym..¦kareKarBbUCa®sþI½..bBaHakñúgkarsikßaBICatiBn§ú..enAéfPaKxageCIg.. RBwtþi-
bRt. mnusßCati..11.(1977)½..19-25>..dEdl.. ²kardussmðatGEg:½..rUbGarkß..nig eTvta..enA eQog ém³
. RBw tþi bRt ..mnusßCati....13..(1981)½..1-14 .. > ..enAkñúgniekçbbTfñakbNÐitrbs.. qayan..vadæanaBUFi.. RbEhl
Ca manerobrab´y¨aglðbMput.. EdlmkTl´sBVéf¶en¼enAEtmanRbeyaCn_.. GMBI}T§iBlénExß RsLay xag
mþay .Tak´TgnwgRKÜsarenAéfPaKxageCIg.. >
16-..cMeBa¼PaBRsedogKñaénTMnakTMngrvagtm,aj..nigGtþsBaØaN®sþI..sUmGan kaRdIn..b‘Í..mac ..²tm,aj
kar EtgniBn§... nigePTPav£³..GtSbTeRtómsRmabcUlrYmkñúg snñisIT.sþIGMBI..²semøókbMBak..nigkarcatEcg
138 kMNt´ cMNaM
enA kñúg bTBiesaF rbs´mnusß³..«btSmÖ eday..mUlniFi..evnnWr-e®h:n.. sRmab´kar RsavRCav CatiBn§ú ..RáB§
enA.. RTÚteb‘kk_.. Gaemna ..jÚvy¨k ..1983 .. >..sUmGanpgEdr..eGk..lIDum..eLhVhVWrt..CIGa... ².kMNat´ ..RB¼
BuT§sasna ..nigsg:menAéfPaK»san³..GtSbTeRtómsRmab´cUlrYmsnñísITdUcKñaen¼ Edr ... CaRbFanbT
Edl Tak´TgnwgéfPaKxageCIg.. >
17-...BiFIbMbYsRárB§eLIgminEmnRKanEtCaBiFIqøgv&y..sRmabbuK:lEdlnwgcMNay mYyry£ eBl rsenA
kñúg KN£sgÇ.. . ¦sRmabkarcabepþImedIrbiNÐátGaharGsmYyCIvit ena¼eT.. >..ekμgRbúsxø¼..(ehIyCYnkal
yuvCn). .RtÚveKbMbYsenAkñúgBiFIbuNüsB.²bYsmux sB.³.(¦bYsmuxePøIg).. (b‘YtNasb´).. edIm,I «TÞis kusl
dl´ Gñ k søab´.. >...vaCakarsμúKsμaj Nas´kñúgkarBicarNaenATIen¼ ...cMeBa¼karbYsRbePTen¼Edr...EtxJúM eCO
fa kar viPaKen¼nwg.. bgHajfa..karbYsen¼pþl´nUvTsßn£EbbBuT§sasnadUcKña..sþIGMBIbursePT.. >
18-..BaküCaPasaálI..(bgHajedayGkßr..P.)..eRbIenAkñúgGtSbTen¼KWsresrCaGkßr r¨UmuaMg ..EdleRbI
eday...smaKmEfrkßaKm<IrálI..(Pali Text Society).>..enAkñúgkarbkERb BaküéfPaKxageCIg..(NT)...xJúM sr
esa®sþam sMeLgRs£.minEmntamsMeLgGaneT.. >...xJúMeFVI dUcKñaen¼EdrcMeBa¼Pasasþg´darbs´éf.. (ST).
ehIy ebIsinBaküEdlmann&yesμIKña.. xJúMpþlBaküéfPaKxageCIgxø¼ ... >...enAkñúgkarbkERbBaküéfPaK xag
eCIg.. nigBaküsþg´dar rbs´éf...k¾dUcCakarbkERbPasaepßg@enAtMbn´GasIuGaeKñy_... EdlGkßrmanedIm
kMeNIt mkBIGkß r}NÐa.. eKRtÚveRCIsykmkbgHajtamGkçraviruT§...¦k¾bgHajBaküEdlniyay..> . .Pasa TaMg
BIr x©I BaküCaeRcInmkBIPasaálI...nigsM®s;wt...dUecñ¼ehIyánrkßakarRbkb enAdUcedIm.. .eTa¼bIbeBa©j
sMeLg epßg Kñak¾eday..> ...enATIen¼...xJMúbkERbeTAtamPasa niyay..edaypþlBakükñúgPasaálINaEdl
man n&yesμIKña..enAeBlmanBaküNaEdlTak´TgKña..>... sRmab´BaküéfxageCIg.. nigBaküsþg´darbs´éf
xJúMeRbInimitþ sBaØa. (ọ) nig (ỵ) ...cMeBa¼sMeLg../ә/..nig /i/ >
19-...cMeBa¼xøwmsarEdlTakTgnwgkar«TÞisbuNükuslrbskUnRbús...cMeBa¼]Bukmþay xøÜn.kñúgkMlug eBl
bYs en¼ ...sUmGan...qal..eGhV..eXy_. ..²kar«TÞiskuslplbuNütam.. RTwsþIkmμI.. énRB¼BuT§ sasnaefrvaT³
enAkñúg.km’.(kmμ)½.esckþIGeg;telICatiBn§.bNÑaFikar...qal...eGhV..eXy_..nig..GIu..vaelnFIn..danIEjl..(b‘Wr
XøI..nig..LÚs..GinCWels½... saklviTüal&ykalIhV&rnaeRbss_..1983)..TM¿..261-86.. >
20-..sg:Ün..eQatUs‘Ukçarat...RbéPnI..éf..pak..enO..(RbéBNIéfPaKxageCIg)...(ágkk½. GUDIn..sþr .1969).
TM¿.. 295-96..>..enAtMbn´epßgeToténRbeTséf..nigkñúgRbeTslav samIxøÜnEdlRtÚvbYseK ehA fa
nak..(naK)..CaBaküEdlsm:al´elIGaTieTBBs´..Edl Tak´TgCamYyTwKNigePaKpl.(énburs)..>.. Bakü
en¼ eBl xø¼eRbIenAéfPaKxageCIgpg Edr..sRmabCMnYs[Bakü..lUkEkv..>.. karykBakü en¼sRmab sm:al
samIxøÜn Edl bYs. manEcgenAkñúgeTvkfakñúgKm<IrpÞal´Etmþg..(mhavK:..1£63.1-4)>..tamebo...ánesñIfa
cMNuc sMxanénerOg .. KWfamnusßelakcUleTArkzan£CaelakFutg:edaylakáMg..nig eá¼bgecal lkçN
sm,tþi CanaK...KWPaBCabursePT.. ¦ePT..ehIymanlkçN£Rsedog nwgCIvitkñúgsg:melakiy... ¦edIm,I dak[
dac BIKñarvagnaK ... nigsgÇ.¿¿¿.KWCaPav£pÞúyKña ehIytamry£BiFIbMbYseFVI[bursqøgBIzan£mYy ...eTAkanzan£
mYy eTot... >...sUmGan EsþnlIy..eC..tamebo ...RB¼BuT§sasna..nigCMenOGñkta..enAéfPaK»san..(exmRb‘Íc.½
kMNt´ cMNaM 139
sakl viTüal&yexmRb‘ÍceRbss_..1970)..TM¿..107 .. >..cMeBa¼xJúMvahakdUcCa..karkMNt GtþsBaØaN samIxøÜn
Edl bYs ...faCanaK...KWbgHajBIlkçNsm,tþibursEdlmanBIkMeNIt.. KWPaBCabursEdlnwgbþÚrtamry£
BiFI bMbYs..minfabursena¼enACaelakFutg:Gs´mYyCIvit ¦Gtena¼eT.. >
21-..tamebo ..RB¼BuT§sasna..nigCMenOGñkta ..TM¿..104.. >
22-...GIu..Ga..lIc..enAkñúgGtSbTrbs´Kat´sþIGMBI..²sk´evTmnþ³.RBwtþibRt..RB¼raCviTüasSan nrviTüa. .88..
(1958).. ½ ..147-64..ánEvkEjkfa...karekarsken¼ KYrEtbkRsayfaCa ².Canimitþ rUbén kareRkóv.³.> kar
bk Rsayen¼hakdUcCaq:gnwg bBaØtþikñúgRbéBNIRB¼BuT§sasna. ..TakTgeTAnwg ePTrbs sgÇ..>.. man bT
bBaØtþi Ecgy¨ag c,as´CMTas´min[mnusßEdleRkóvcUlbYsCasgÇ.. >.. sUmGan.RB¼Gg:m©as´.. vCirNan ve-
rars pøÚveTArkvin&y.½.vin&ymux..PaKTI..1..(ágkk.½.. mhamkutraCviTül&y .1969).. >..elIsBIen¼ eTA eTot
...eK catTukfaCaerOgsMxancMeBa¼ buK:lEdlbgHajnUvkarRbtibtþiFm’vin&y... manlT§PaB RKbRKan kñúg erOg
pøÚv ePTtam lkçN£CIvsa®sþ..EtGacRKb´RKgcMNgen¼ánTaMgRsúg.. >
23-...GIulIy¨ad..BiFIbuNü..nignimitþrUb. .TM¿..26.. >
24-..kic©BiFITaMgLayenAéf¶cUlerag..Gacniyayánfa..Ca.²dMNakkalpþacecj³ .en¼ ebIeyaleTAtam
KMnUs viPaK rbs´..va¨n´..ehßnenb...CaGñkEdlánEckdMeNIrkarénBiFI buNü CabIdMNak´ kaldac´ BIKña.. .KW
Gnþr kal ...nigkarbBa©Úl..¦karpßMp:Mú.. >...buEnþ.. KYrkt sm:alfa...samIxøÜnKWkanEtkøayCa .. ²mnusßEdl dwg xøÜn
Ég³ ...(enAkñúgKMnitrbs..FUrnWr.. RsgBIesovePA.²éRBénnimitþrUb³)...enAkñúgBiFIenAéf¶cUlerag...CagenAkñúgBiFI
kñúg éf¶eFVI BiFIbYsEmnETn ..>...xJúMylRsbtamKMnitrbs..FUrnWr..nigvanehßnenb..kñúgkarviPaK eTAelI dMeNIr
ka r én BiFIbuNü...EtxJúMmineCOBIkarviPaKelIdMeNIrkarénBiFIbuNüyaglðit.. lðn.eday eRbIKMnUs viPaK rbs.
va¨n´. ehßnenb... nig.FUrnWrEdlCaviFIsa®sþTMenIbena¼eT.. >
25-...dkRsgecjBIsmþIeBal...EdlánftenAéf¶TI.. 5..Exkk;da..qñaM.. 1968..enA Emsaerog..> ..GtSbT en¼
bkERbeday elaksa®sþcarü..s‘umém¨..eRbmqit..enAsaklviTüa l&y..eQogém..nigxøÜnxJúMpÞal .. >
26-...vaGaceTArYcEdr...(EtkRmeFVIenAkñúgRbeTséf).kñúgkarRárB§BiFIbuNüenAelITwk CakEnøg Edl min
án e FVIBiFIRbsiT§ICamun.. >
27-...cabBIeBlen¼eTA...kñúgkic©BiFIKWRtÚvsURtCaPasaálI...EdlnaMRB¼BuT§sasna buraN taMgBI GtItkal
mk kan´bc©úb,nñkal..ehIyeFVI[BiFIbMbYsEdlRárB§enAéf.. PaKxageCIgen¼...manlkçN£dUcKñanwgBiFI
bMbYs enA sg:mBuT§sasnaefrvaTdéTeTotTaMgenAGtItkal .. nigbc©úb,nñ kal.. >.. Pasa Edl sURt en¼ man
Ebb bT dUcKñanwgRbPB .. edIménKm<Irvinybidk..EdlCakeBa¢I.(bidk)énKm<IrFm’...Tak´TgeTAnwgerOgra¨vén
kar vivtþnUvvin&y..EdlbBaØtþeTAelIGñkTaMgLayNa...EdltaMgcitþxøÜnÉgeFVICa .. ²sav&krbs´ RB¼BuT§³..>
cMeBa¼ BiFIbuNübMbYsRárB§enAéfPaKxageCIg...CaPasaGgeKøs..sUmGan semþcRB¼sgÇraC...vCirNan-
verars ..BiFIbuNübMbYs.½.«bsm,TaviFI..(ágkk.. ½.. mhamkutraCviTüal&y ..1973)..nig eKNents_. GIu..
Evls_ ..RB¼BuT§sasnaenARbeTs éf½..BiFIbuNü.. nigkic©epßg@ kñúgBiFI.. (ágkk½.. suriyab‘un. pab´bøIsWr
1975)..TM¿..136-52.. >.
140 kMNt´ cMNaM
28- ...ExμrehAfa.. ²GanisgßbYs³.. >
29-...cMeBa¼esckþIerobrab´lmðiténerOgen¼..sUmGan..eXy_...²kar«TÞiskuslplbuNü³ .. nig.²mata. ¦
empÞ¼³.. >
30-...Bakü²rs´enAkñúgkmμ.³k¾eRbIcMeBa¼BiFIbuNüCaRbéBNI.EdlRárB§eLIgenArdUv rga kñúg kMlug eBl
Edl smaCik sgÇcUleTAkan´TIQabndæaneFVIsmaFi...edIm,ICRmú¼ecal [Gs´GMeBIRáscaksIlFm’ TaMg
Lay BIkñúg xøÜn.. >..karKYr[cabGarmμN_elIsBIen¼eTA eTotena¼.... cMeBa¼ karBicarNa eTAelI ePTPav£. ..Bakü
en¼ CYn kaleKeRbIcMeBa¼RbéBNI.. bnÞab´BIqøgTenørYcPøam@. .EdlRbtibtþieday®sþI..> ...enARKb´ krNI Edl
eK eRbI Baküen¼.. KWmann&yfa..buK:lena¼sSitenAmat´RckmYy..EdlGacCacMNucpøas´bþÚrd¾sMxan´enAkñúg
vasna kmμrbs´buK:lena¼ .. >
31-..cn..sIu...hUlt_...vin&y½...Km<IrRB¼BuT§sasnaeQμa¼fa..vinybidk..(edlI½..mUTIlal áNarsIudass_
1981)..TM¿..65.. >
32-.enAkñúgesovePArbs.RB¼Gg:m©as..vCirNanverars..sIþBI...²pøÚveTArkvin&y³. .ánpþl. nUvkarbk Rsay
GMBI vin&yEdlRtÚvhat´eronedIm,IkøayeTACasgÇkRmitsþg´daenARbeTséf.. >
33- Exμrk¾ehAfa.. ²Gabtþi³.. tamálIEdr..>
34-...dEdl..TM¿..12.. >
35-...dEdl..TM¿..27.. >
36-...en¼KWCakrNIcMeBa¼vin&ysRmabRbNib&t..4.. dMbUgeK...cMENkenAsl.. 223.. eTot minEmn ekIt ecj
mk BIbTbBaØtiþRbqaMgnwgGMeBIGáymuxTaMg..4..ena¼eT.. >...PaKeRcInénvin&yTaMg 223.. en¼. ..niyayGMBI kar
RbRBwtþ[smrmücMeBa¼smaCiksgÇ.. >
37-...dEdl..TM¿..55.. >
38-..dEdl..TM¿..57>
39-..émxl..mUGWrEmn .. ²vtþenAánPIg½...mNÐlénsg:mEdlmanrcnasm<n§FUrrlug³ .. enAkñúg..karsikßa
BI Cat iBn§ú..enAkñúgBuT§sasnaefrvaT ...bNÑaFikar...Emn... nig Nash_ ... nig.CaeRcInrUbeTot .ráy karN_
sþIBI vb,Fm’Caes‘rI...13..(jÚv..ehvin.. ½..saklviTüal&y..EylsikßaGasIuGaeKñy_..1966)...TM¿...156.. >
40-..kURnad..XIgsIull_ ...KuéDg-.pñÚrBN’Rkhm..(ágkk½..mhaviTüal&yRKisþsasna ágkk..1965)
TM¿..124..>
41-...paya..Gnumanracafn. ..CIvit..nigBiFIbuNüenAsm&yesomburaN ..bkERbeday vieløóm..eC..ehßdnIy
(jÚv. .ehvin½..eGkGaeGeGhV..eRbss_..1961)..TM¿..83 .. >..sUmGan pgEdr...EsþnlIy..eC..tamebo.²karGbrM
enAPUmikanRB¼BuT§sasnamYy..enAPaK»san RbeTséf ³...enAkñúg.. karGbrM enAkñúg sg:m buraN...bNÑaFikar
eCkk_..h:ÚDI..(exmRb‘Íc½ . saklviTüal&yexmRb‘ÍceRbss_..1968)..TM¿..86-131.. >
42-..mac.. ²tm,aj ..karniBn§..nigePTPav£ ³.ráykarN_GMBI..TMnakTMngRsedogKñarvag bursePT ..nig kar
GbrM kñúg cMeNamBuT§sasnikmhayan..enAtamag..RbeTsenál .. >.. bursPaKeRcIn enAéfPaK xageCIg ...k¾
kMNt´ cMNaM 141
dUc CabursenAtam¨ag...Edl..m¨ac..ánsikßa.. eKeRbIRás´cMeN¼dwgEdlxøÜnman...sRmab´sURtKm<Ir[caM
mat´... CaCagGanedIm,Iyl´dwg...>.. PikçútictYcb¨ueNÑa¼enAéfPaKxageCIg ..nigsUm,IEt enAtam vtþ enA CnbT
sikßa Km<Irk,Ün c,abepßg@edaykargarnen¼...edIm,ITTYlkaryldwgeRCARC¼..ylFøú¼eTAkñúgsg:m elakiy
Cag Pikçú CaeRcIneTotEdlbYsCasgÇáneronsURt.. >.. sUm,IsBVéf¶en¼..burs. CMBUken¼eKehAfa...XUáGa-
can (RKÚáGacarü). .²RKÚEdlmancMeN¼viC¢aeRCARC¼³.. >
43-..rhUtdl´cugTsvtßr_qñaM.. 1970..ekμgeronenAbzmsikßaRtwmfñak´TI.. 4..tRmÚv[cUlbYs dUcen¼..ekμg
Rbús RtÚv eK pþlesrIPaBkñúgkarcUlbYsCaenn..ry£eBlbIEx.. ¦yUrCagen¼ bnÞabBImanGayu..7..qñaM.. ¦eRcIn
Cag en¼..>
44-...sSitiKNnaedayEpðkelITinñn&ybgHajeday..CI..eG....nIls_..mUldWr..enAkñúg..RB¼sgÇ..plbuNü..nig
ehtupl .½.RB¼BuT§sasna..nigkarGPivDÆCatienARbeTséfEksRmÜl elIkTI..2 ..bNÑaFikar viTüa saSn sikßa
GasIuGaeKñy_..ráykarN_Biess.. 1... (edkalb_½..saklviTüal&ynsDWrnGIulINy..1973).TM¿..10..>
45-...FWrvIl..rkeXIjfa..kñúgPUmimYyenAextþraCburI.tMbn´TMnabkNþalCakEnøgEdl FWrvIlRsavRCav
enAkñúgqñaM.1968..cMnYn..76¿8.% .. énekμgRbúsCMTg´Føab´bYs..nig cUlbYsCaPikçú..> ..sUmGan ..b‘Í..eC..FWrvIl
RB¼sgÇ.. nigevTmnþ. ½.karBicarNaelIBiFIbuNüEbbsasnaenAéfPaK KNþal..viTüasSan sikßa GasIu
Es;nDINaevon..GtSbTes‘rI..24. (Lindin½...xUrhßin..eRbss_..nig.lund_½... sÞÚEdn lIFWertqW. .1975).. TM¿..99..>
enAPUmi. ánNgtin..enAPaK»sanRbeTséf..CakEnøgEdlxJúMánRsavRCavGs´ry£eBl Cag..20.. qñaM..xJúM
rk eXIjfa..kñúgqñaM.. 1963..cMnYn..69¿9% .. énekμgRbúsCMTg´Føab´bYs..nigbYs CaPikçú...ehIycMnYn .38¿6%. én
cMnYn RbCaCn EdlmandUcKña...Føab´bYsCaenn .. .>...enAkñúg karsÞabsÞg´mYyeFVIenAqñaM..1980 ...xJúMrk eXIj fa
cMnYn . 70¿3% .énekμgRbúsCMTgFøab.. bYsCaPikçú..ehIycMnYn..24¿5% . éncMnYn RbCaCn Edl man dUcKña... FøabbYs
Caenn..>
46-...sUmGan..GUrtnWr..nig..va¨yEhd...niymn&yénePT. .BiessTM¿..19>
47-...sUmGan..eXy_.. ²mata..nig empÞ¼³..>
48-..fak´..qalWmFar¨aNa...RbeTséf.½.neyaáyénrbbdwKNaMpþac´kar..(ágkk½.. smaKm viTüasa®sþ
sg:m én RbeTséf..nigviTüasSanburaNviTüaéf. saklviTüal&y..Fmμsa®sþ..1979)..TM¿...339.>
49-..xJúMmincg´[mancMNab´GarmμN_fa..sgÇKμantYnaTIenAkñúgsg:meT ... >..RákdNas´... sgÇ man tYnaTI.
ehIy yagehacNasmantaMgBIeBlEdlesþc..Gesak..enA stvtßTI..3.. mun RKisþ skraC ...eFVIC a Gñk «btSmÖ
dl´ sgÇ...>.... tYnaTIkñúgsg:mrbs´sgÇRtÚv kMNtedaylkçN£sasnaEdlCaeKalkarN_sMxan.. >
50-...enAkñúgGtSbTepßgeTot..xJúMánEvkEjkfa..bTBiesaF enACaPikçúmYyry£eBlen¼.. (xusBI bT BiesaF
enACaennmYyry£eBl).. RtÚvTTYlr¨ab´rgeFVIedayyuvCnPaKeRcInenAkñúgPUmienAPaK»san RbeTs
éf...EdlBwgEpðkelIRbPBéneKalkarN_esdækic©...Edl enAkñúgyuT§viFIxø¼ GaceRbóbeFob CamYy eKal
karN_rbs´BUrItan.>
142 kMNt´ cMNaM
CMBUkTI..3enAkñúgkarsikßaen¼.. .xJúMeRbIRás´RbB&n§xusBImunbniþckñúgkarsresrPasalav..nig PasaéfCatYGkßrLa
taMg eBalKW.. .. k).enAkñúg Pasalav Gkßr.. ²�³.. RtÚvtMNagedayGkßr .. ²ch³ rIÉenAkñúgPasaéf Gkßr²c³ .RtÚvsresrCaGkßr.. ²j³.. ehIy ..x).enAkñúg Pasalav. Gkßr. ²�³..RtÚvtMNagedayGkßr .. ²v³. enAkñúgPasa éf
Gkßr.²v³..RtÚvsresreday ..²w³ ..> sRmabBaküEdleRbIRásCaTUeTA....xJMúeRbIRbB&n§EkERbCaGkßr LataMgcMeBa¼Pasalav... >..eTa¼bIy¨agNak¾eday... ..xJMúrkßakarsresrCaPasa Gg´eKøs cMeBa¼ eQμa¼ TIkEnøg kñúg
RbeTslav...EdleKs:al´eRcIndUcCa.. ”Vientiane”nig ”Lan Xang” >l>.
1-.. sa®sþalavmankMhusCaerOy@minGaceCosrYc. .ehIyxøwmsarenAkñúgEpñkxøøø¼Edl.. Biiák bk Rsay
edaysarEt lkçN£énkarEtgniBn§..nigGkßrburaNEdleKeRbIsRmab.. sresrGtSbTTaMgen¼ man PaB
minc,aslas... >..dUecñ¼ehIyánCaeKRtÚvsikßa...nigEk sRmÜlGtSbT...edIm,IrkßanUvGtSn&yrbsva..>...elIs
BI en ¼ eTAeTot...Gkßrsil,_lav. RsedogKñanwgRbéBNIGkßr sil,_epßgeTot... EdlRtÚv eKbegI;t sRmab´
niTan [ mnusß sþab´enATUTaMgBiPBelak...ehtuen¼ehIy...vaminmanGtSbTmYyNaEdlminpøas´bþÚrena¼
eT..> ..GñksμÚRt...nigGñkcmøgmñak´@GacravrkviFIEklmð xwømsarrbs´sac´erOgán..>.. dUecñ¼ehIy...eKsikßa
min Emn edIm,Ibeg;ItKMnitfμIena¼eT...EtedIm,Iri¼ rkviFINamYyEdlGac EksRmÜlGVIEdlmanRsab[RbesIr
Cag mun.. >...elIsBIen¼eTot ..eKeCOfaGkßrsil,_.. lav...KWCakarTUnμantampøÚvsasna ...EdleKdkRsg ecj
mk BIKm<IrBuT§sasna...>.. Cajwkjab´... kñúgGkßrsil,_eRcIneRbIBaküRbsña..nigBaküeRbóbeFob..>..eK RtÚv
Et sikßa [GslT§PaB...edIm,IeQVgylBIxøwménKtibNiÐtd¾Bisidæ...EdleKkMBugBüayamTUnμan ena¼...> ...kar
bkRsaykan´EtsuICeRmACagen¼...manenAkñúg...kUert...(1994½...64-71/ ...78-82)>..
2- .RB¼eBaFistV ..¦.²buK:lEdlnwgkøayeTACaRB¼BuT§³.... RtÚvEteFVIxøÜnÉg[brisuT§ enAkñúg Catiepßg@ CaeRcIn
mun nwg Gac Rtas´dwgá n ... >... Catk...EdlCaerOgra¨vCIvitrbs´.. RB¼eBaFistV ...manenAkñúgKm<IrBuT§sasna
eQμa¼fa.. RB¼éRtbidk.. >..
3- ..kUert..(1994½...21-28).. >...LanNa..KWCaraCaNacRkEdlkan´RB¼BuT§sasna efrvaTd¾man }T§iBl
enAkñúgtMbn...cabBIBakkNþalstvtßTI.13..rhUtdleBlEdl raCaNacRken¼RtÚvPUmakankabenA rvag
bIstvtßr_ eRkaymk.. >....LanNa...RKbdNþb´elI EdndIPaKxageCIgRbeTséfbc©úb,nñ..>. ..RbCaCn rbs´
LanNa ...nig.Lanqag..eRbIRás´ Pasa.. nig vb,Fm’RsedogKña.. >
4-...kUert...(1996½..5-11)>...enAkñúgkareRbóbeFobCamYykMNaBü..exøag...KWlemðóg eTArkrebobEtg niBn§
kMNaBü enA LanNa..(kMNaBülavPaKeRcInniBn§tamkMNaBü..KYnGan)...EdlmanTRmg´samBaØCag ..>
mnusßRKbRsTabenAkñúgsg:mlav...Gacec¼niBn§ tamEbbkMNaBü...KYnGan ...EtpÞúyeTAvijkar eRbITRmg
kMNaBü ..exøag..rbsLanNa seg;teXIjmanEtenAkñúgcMeNamRsTabGñkEdl mankRmitGbrMx<s...Edl
man TMnak´ TMngCamYyraCvaMg .. >.
5-..edIm,ITTYls:al´karbeg;Itk,ÜnxñatkMNaBüenAstvtßTI.. 20...eKRtÚvyl´fa...Kaμn GñkNa mYy TTYl
s:al´ niym n&y kMNaBüCaTUeTAena¼eT....ehIyetIk,Ünena¼manrcna sm<n§dUcemþcEdr.. >...karsikßaeRbób
kMNt´ cMNaM 143
eFob BI RbéBNI EtgkMNaBüenATUTaMgBiPBelak.. bgHaj[eXIjfa...rebobpßMFaturbs´kMNaBü...nig viFI
Edl eFVIva[ xusBIBaküray...man PaBxusEbøkKñaBIvb,Fm’mYyeTAvb,Fm’mYyeTot...(hVInenh:an...1977..½
24-28)>
6-.. sRmabkarBiBN’naGMBIkarvivtþrbs..emALaM..BIGkßrsil,_buraN ...sUmemIl mIllWr .. (1983½.. 25-27/
40-42)... nig niekçbbTfñak´bNiÐtrbs´Kat´ ..(1977½.. 77-79/... 103-108 /....132-136). >
7-.. ..EpðkelIkarseg;tpÞal´xøÜn .. >...sñaédGkßrsil,_éfdUcCa ...RB¼GP&y..m¨anI. . KWRtÚvcmøg enAelI sa®sþa
søwkrwt dUcKña .Edr.. >... erOgéfRtÚvbkERbCaPasalav ..ehIyerob erogeLIgvij eTACa TRmg´ kMNaBü rbs´.
lav..>. .xMJúFøab´eXIjGtSbTedImEdlsresrenAelIsa®sþasøwkrwt enARbeTslav...Edlkñúgena¼Gñk erob
erog bBa¢ak´fa...RbPBrbs´sñaéden¼.KWánmkBIkareá¼Bum<pßaymYyenAkñúgRbeTséf.. > ..bNÐit..GaNa
fUl..EplFar...k¾án bBa¢ak´pgEdrGMBIkarniymcmøgÉksareá¼Bum<pßay...eTAelIsa®sþasøwkrwt>.
8-.. sa®sþapÞal´xøÜnmYyenARkúgevogcnÞ.. >..
9-..eKGaceXIjkrNIelIkElgmYy...cMeBa¼Gakb,kiriyaEbben¼enAkñúgGtSbTman cMNgeCIgfa ..vNÑ£
lILa.. xg. .RB¼..Gariynuvat..niBn§eday...caruvan..(1995½.105-13)EdlenAkñúgGtSbTen¼...GñkniBn§elIk
sresIr BIeTBekaslüEtgkMNaBürbs´.RB¼ Gariynuv¨at´ dUcEsþg[eXIj tamry£ sñaédkt´ cmøg rbs´
Kat´..>
10-.. enAkñúgesovePA...sn§£lkßN£..(1961 . )..KatsresrbEnSmeTotfa...²enA eBlbc©úb,nñ...Catisasn_ enA
TUTaMg BiPBelakeCOCakfa...muxviC¢aniBn§kMNaBümansar£ sMxanNas¿.¿.¿.>...dUecñ¼ehIyRbeTs eCOnelOn
TaMgGs´enAelIBiPBelak...dak´bBa©Úl muxviC¢aen¼eTAkñúgkmμviFIsikßarbs´xøÜn¿.¿.¿.>... lavkal BI GtItkal
...Ca Catisasn_mYyeCOnelOn>.. .kñ úg cMeNamCnCatilavkalBIGtItkal....manmnusß Edl man
cMeN¼dwgx<g´x<s´.. nig mnusßEdlmaneTBekaslüxagniBn§kMNaBü .. >.
11-..eTa¼bICakarsikßaen¼...eq<a¼TaMgRsúgeTArk..silaEdleRbIRásGkßrsil,_.. buraNedIm,IeFVI[RbeTs
lav køayeTACaCatiTMenIb...eKk¾GacRsavRCaveTAelIsñaédsikßarbsKatGMBIRbvtiþsa®sþ... nig vb,Fm’ lav
kñúg eKalbMNgdUcKñaen¼Edr .. >.. «TahrN_ karepþImbeg;IteLIgvijrbssila... nUvRbtiTinlav manlkçN£
KYr[ ktsm:alpgEdr ebIeRbóbeFobCamYysñaédGkßrsil,_rbsKat..>. .enAqñaM..1963 ...RB¼Gg: m©aslav
RB¼nam ePtsar¨at...ánesñIsMu[.sila..eFVIkarsikßaelIGtSbTtarasa®sþburaNmYyrbs´lav Edl man
eQμa¼...²suriyaXt³.. >...sar£sMxan´rbs´GtSbTen¼cMeBa¼RB¼Gg:m©as´ ePtsar¨at erobrab´enAkñúgCIvRbvtþi
lav pøÚvkarrbssila½...²Gsry£eBld¾yUr ...KitcabtaMgBIeBl EdlCnCatilavátbgÉkraCürbsxøÜn
ehIykøayCardæcMNu¼rbsskiþPUmiéf.. nig eRkaymkeTotmanGaNaniKmáraMg³...CnCatilavRBegIy kenþIy
min eRbIRáscMeN¼dwgburaNEbbviTüasa®sþrbsxøÜn...enAkñúgkarbegI;tRbtiTinpøÚvkarmYyrbslaveT..>
dUecñ¼..ehIy silaánsikßasa®sþa..²EksRmÜl. nigbEnSmbnSyeTAelIsa®sþaena¼edIm,I[gay RsÜl yl³.>
KatánrkeXIjfa. .²kñúgkareRbóbeFobCamYynwgRbtiTinrbsCnCati Exμr... nigéf. ..RbtiTin rbs lav bgHaj
nUv cMeN¼dwgEbbviTüasa®sþ...nigmanehtuplsmKYr Edr³..>...enAkñúgqñaM..1934...kardak´bBa©Úl RbtiTin
144 kMNt´ cMNaM
lav mk BIGtSbT.suriyaXt.. CamYynwg ExTaMgdb´BIrrbs´RbtiTinelakxaglic..silabegI;t án RbtiTin
lav TMenIbmYy...Edl Paøm@ena¼eKykeTAbeRgóndl´RB¼sgÇenA viTüasSanBuT§sasn bNÐitü mYy. Edl
eTIb ebIk fμIenAevogcnÞ...ehIyánEckcaydl´vtþGaramTUTaMgRbeTs.. >...enAeBlEdlka r KNnaGMBI
dMeNIr c®nÞRKasrbsKatmanPaBRtwmRtÚv... ²eQμa¼rbsmhasilaRtÚváneKs:alc,asenATUTaMgRbeTs
lav³ ..> ...²cab´BIeBlena¼mk...RbeTslaváneFVIkarKNna... nigeá¼Bum<RbtiTinedayxøÜn³..> ...(GYsin.
1990..½ ..50)
12- ..sMNak..gan..xN£...kmμkan..vtSn£faM..Ehg..qat.(1989£ 3-4 214)>...sUmkt sm:alfa esovePA
en¼ . rYmmansnÞrkfa. .nigÉksarBIsnñisITEdlmaneQμa¼fa.. ²vb,Fm’kñúgRsúk½ ..tMbnPaK»san³...Edl
eFVI eLIg enAsalaKruekaslüenAtMbnPaK »san...kñúgextþ...«b‘un..ratqafanI...enAqñaM.1989...«btSmÖ eday
KN£kmμkar vb,Fm’Cati>..
BiFIebIksniñsITen¼cUlrYmCaKN£GFibtI...edayRB¼Gg:m©as´kßRtiyéf..sirinfn>
13-..sñaédGkßrsil,_RtÚvándak´eQμa¼fa ...²lav³...cMeBa¼sñaéd Edlman RbPB edIm BIlav dUcCa ...k)
vNÑ£xaDI. .«tþm..Nwg...niBn§eday..kasYg..sikßa..(1987)..EdlCaesov ePAemeronmYyeá¼Bum< eday
RksYg GbrMlav...x)... niTan..Xun..bueram½...karbkERbBnül..nigkarviPaK.. .EdlCaniekçbbT fñakbNÐit
rbs ´ nisßit laveQμa¼...s‘UeNt..eBaFisan.. (1996). .nig ..K)...vNÑ£xaDI..lav... niBn§eday ...eÁEsg ..xan..
vg´daLa ..nigGñkepßgeTot .. (1987)..EdlCakarsikßapøÚvkarGMBIGkßrsil,_buraN ...nigGkßrsil,_ TMenIb
rbs lav.. >. . enAkñúgsñaédeRkay @eTot...RbéBNI Gkßrsil,_k¾RtÚveKehAfa ..²ekrdMENl Gkßr sil,_ Cati
rbs´ RbCaCatilav³.. (190).. >.. eQμa¼CaPasaéfsRmab´sñaéd Gkßrsil,_...eKGaceXIjenAkñúgcMNg eCIg
esovePA. EdlsresrGMBIRbFanbT dUcCa½...vNÑkm.. GIusan..(Gkßrsil,_»san)..niBn§eday ...fav¨at´..
bueNÑa Fuk .. .(1979).xg..DI..GIusan...(kMNbRTBürbs»san)...niBn§eday...carubut..erOgsuvan...(1977)..nig
vNÑkm..efag..fin..krNI..GIusan..Lansag. (Gkßrsil,_kñúgtMbn½ ..krNIPaK»san -Lan.qag). ..niBn§
eday ..caruv¨an´...Fmμav¨at´...(1996)>.
14- .. enAkñúg«TahrN_TaMgGs´...EdleKelIkeLIgenAkñúgesckþIBnül´bEnSmBImun EdlmanRbPB edIm
BIlav..Gkßrena¼eKehAfaCaGkßrrbs´lav ... >..enAkñúgesovePAéf. EdlGFib,ayGMBIkareRbIRás´Gkßr
enAkñúgsñaédGkßrsil,_dUcCa..vNÑkm..GIusan..niBn§.. eday...fav¨at´..bueNÑaFuk..(1979).nig... lkßN£.
vNÑkm.. GIusan..niBn§day caruv¨an´...Fmμav¨at´ (1979)...Gkßrena¼RtÚveKehAfa...éfNy..(GkßréftUc).. >
15-.. «TahrN_enAkñúgkarsikßaGMBIlaveday...eÁEsg..xaM..vgdaLa...nigGñkepßg eTot...(1987)...GtSbT
rbs esþc. ramkMEhg...enAsuexaT&y...KWCakarrYmpßMrvagGkßr..xm. (GkßrExμrburaN). .nig.Gkßrlav..> ...Gñk
n iBn§ TTYls:al´fa...TaMgGñkRáCJéf..nigGñkRáCJ elakxaglicxø¼mankaryl´RcLMfaGkßrlav...KWman
mUldæan BIGkßrrbsesþc.. ramkMEhg...(182-183).. >..enAkñúgniekçbbTrbs..eBaFisan.(1996£.5)..GñkniBn§
sresrfa...²GñkRáCJelakxaglic...nigGñkRáCJéfPaKeRcIneCOCak´faPasalavecj mkBIGkßr rbs´
suexaT&y ...cMENk Gkßr...Fm..ecjmkBIGkßr..yYn...(KWCaGkßrrbs.Lan Na)...EtbBaHaen¼RtÚvGñkRsavR-
kMNt´ cMNaM 145
Cav lav CMTas³.. >... «TahrN_ ... enAkñúgkarsikßaGMBIPasa éf...karbegI;tGkßr..éftUc.. BIGkßr rbs suexaT&y
RtÚv án erobrab´enAkñúg...fav¨at´.. (1979½..112-116)>...
16-. «TahrN_...eKGaceXIjGakb,kiriyarbs´CnCatilav...enAkñúgEpñkmYysþIGMBI Rbvtiþ Gkßr sil,_ ....enA
kñúg karsikßaGMBIlavEdlsresreday..eÁEsg..xaM..vgdaLa..nigGñkepßgeTot. (1987£. 174-182 8 9-
199)...EdlminmanniyayGMBI}Ti§Bl rbs´eQogém¨..>... pÞúymkvij .....}Ti§Blen¼RtÚvBN’na enAkñúg es-
ovePA rbs´ éf...dUcCa sñaédrbs´...fav¨at´... EdleKsegçbBIPaBrIkceRmInrbs´vb,Fm’lavdUcen¼...
²[eRkayeBl. LanNa. RtÚvFøakeTAkñúgédrbsPUma]..sil,£..vb,Fm’ ...nig Gkßrsil,_rbs...étyYn. [KWLanNa]
bnþ rIk du¼dal enAtamRClgTenøemKg: RbeTslavbc©úb,nñ... nigPaK»san].³. ..(1979½.. 35)..>.
17-..sRmabCIvRbvtiþsegçbrbs..RB¼m ha semþc..vIrvgß...sUmemIl..Rkúm.sinLaákn. (1990½. 45-49)>
18- ...enAkñúgerOgmYyénCIvRbvtiþ... RB¼sgÇmkBIPaK»san mYyGg:minh‘an CECkttaMg CamYy RB¼sgÇ mYy
Gg: m kBIPaKkNþalRbeTséf...enAkñúgBiFIbuNüsBmYyenA Rkúg ágkk..> ...RB¼sgÇena¼xøacfa...kñúgnam
CaCn Cati lavmñak´mkBI»san...smtSPaBcMeN¼ dwgrbs´elakminGaceRbóbánnwgCnCatiéf ..>...sila
enAeBlena¼RKan´EtCasameNrmñak´bu¨eNÑa¼ánegIbQreLIgCECkttaMg...ehIyánC&yCmñ¼elIKUbdi
bkçrbs´Kat´... edayPaBQøasév...EdlRsedogKñanwgvIrbursenAkñúgerOgeRBgRbCaRbiyrbs´lav Edl
maneQμa¼fa...esog..emog. >...sMNYrEdlRB¼sgÇéfGg:ena¼ecaTsYrKW.. .²etIeyIgeFVIdMeNIreTANa...enA
eBl Edl eyIgsøab.?³...sila.áneqøIydUecñ¼fa...²eyIgedkenAkñúg mQUs³..> ...enAeB l Edl RB¼sgÇ Gg:
ena¼ sYr bnþeTotfa...²etIRBlwgrbs´eyIgeTANaenA eBleyIgsøab´.?³...silaeqøIytbfa ...²xMJúmindwgeT ...
BI eRBa¼ xJMúminEdlsøab´pg.. >...etIRB¼ etCRB¼ KuNFøabsøab.¦?³...(GYsin..nigGñkepßgeTot...1990£.38)>.
19-. .Kat´ánQreQμa¼sRmab´ekAGImYyenAkñúgrdæsPaéf...kñúgnamCatMNagra®sþ extþmYy enAtMbn´ PaK
»san mYyeQμa¼...xn..eKn...enAqñaM1947..ehIyQreQμa¼sRmab´ ekAGImYyeTotenAkñúgrdæsPalav...kñúg
nam CatMNagra®sþRkúg..evogcnÞenAqñaM. 1954>.
20- ...«TahrN_..esovePAdMbUgbMputrbs.mha.sila...sIþBIviFIsa®sþEtgkMNaüEdl RtÚváneá¼Bum<pßay
enA Rkúg ágkk naqñaM.. 1942... mancMNgeCIgfa... Ebb..Etg..xøÜn...éfy_..evogcnÞ..el¼.. Ebb.. Etg ..kab
san ..viLasinI...(viFIEtgkMNaBürbsCnCati. . éfenAevogcnÞ ..nig kab..san..viLasinI).. >...enAkñúgkar sikßa
en¼ . ..KatsresrGMBI ...²CnCati.. éfenAPaK»san³..(1-2).. ehIysgÇwmfakarRsavRCavrbsKatnwg..²CYy
elIk sÞÜydl.. EmkFagGkßrsil,_ ...nig vb,Fm’mYyrbsCnCatiéf.³.(².¿.¿.¿..³)>.. .eyagtam..vcnanuRkméf-
Gg´eKøs...eroberogeday...vit..eFogburaNFum...eá¼Bum<enA Rkúgágkk..Baküfa¿.¿.¿.²éf³. ..(éf)..Gac man
n&y fa ...k).RkúmCnCatimYyEdlniyayPasa.. kñúgGMbUrPasa..ét...¦...x)...ral´mnusßTaMgGs´edayminKit
BIsBa¢ati.. >....karehARbCaCn .. enAkñúgRkúgevogcnÞ...fa..éf...CaCagehAfa..lav... KWminEmnmin RtwmRtÚv ena¼eT
(y¨ag ehacNas´vaRtwmRtÚvenAkñúgRbeTsEdleá¼Bum<vcnanuRkméf)...EtvabdiesFnUvzan£BYkeK déT
eTot CaCagCaCnCatiéf...>..(sUmkt´sm:al´PaBxusKñaEdleBalxagelI...rvagBakü ¿.¿.¿.. (Thaiy).. (éfy_)
EdlCaFmμtaRtÚveRbIsRmab´ehARbCaCnrbs´RbeTséfLg´d_... .nig ¿.¿.¿.(Thai)(éf).EdleKeRbIenAkñúg cMe-
146 kMNt´ cMNaM
Nam CnCatilav...KWsMedAeTAelIRbCaCnTUeTA eday minKitBIsBa¢ati)>
21-....XøamYyrbs´.sila...²RbCaCnéfenAPaK»san..nigRbCaCnéfenAsgxagdg TenøemKg:³. .enAkñúg
sñaéd CaPasaéfrbsKateQμa¼.. Ebb..Etg..xøÜn...éfy_..evogcnÞ..el¼..Ebb..Etg..kab..san..viLasinI
RtÚv eKEkERbeTACa ...²RbCaCn lavenA.PaK»san. . nig RbCaCnlavenAsgxagdgTenøemKg:³...KWenA eBl
Edl eK sresrXøaen¼enAkñúg CIvRbvtiþrbsKat...(GYsin.. nigGñkepßgeTot ...1990½...126)..> ...sUmkt sm:al
pg Edr fa.. enAeBlEdleKrkßaXøaedImrbssila..enAkñúgkar eá¼Bum<eLIgvijCaPasalav Bakü .²éf³..enA
eBlRbkbenAkñúgPasalav...minsUvmankarCMTasBIsMNakCnCatilavdUcCa Bakü...²éfy_³....EdlCa kar
Rbkb rbssila..(éfy_)...enAkñúgkareá¼Bum<pßayxagedIm rbséfena¼eT..>... sUmemIlGtSbTbEnSmBImun
sRmab´ karBnül´en¼..>
22- ..sRmab´karBiBN’nalmðitGMBIk,ÜnEtgkaBüdUcEdlBN’naeday ..sila vIrvgß.. sUmemIl ..kUert.
(1994.. £.. 95-99.)>
23-.. sñaédsilaEdleá¼Bum<dMbUgeKbMputenAkñúgTsvtßr_ .1920..nig.1930.rYmman PaKeRcIn..KW kar cmøg
nig karEtgkMNaBüburaNrbs´lav .. >... CIvRbvtiþrbs´.sila k¾pþl´.. nUv«TahrN_epßg@. .GMBIeTB ekas lü
rbs´ Kat ´kñúgkarEtgkaBü...enAeBlEdlKat´. enAekμg.. >...(GYsin..nigGñkepßgeTot..1990£.32.-38)..>
24- ...PaBRsedogKñaen¼rYmmandUcteTA½.. .esovePArbs´.sila... sþIGMBIviFI EtgkaBü ...(snS£lkßN£).
..RtÚván eá¼Bum< pßay...CaesovePAmYykñúgcMeNamesovePATaMgbYn...EdlecjpßayCaes‘rImYyniyay
GMBI evyüakrN_lav...> ...kñú[email protected] dUcKñaeTAnwgEpñkEdlniyayBIRbFan bTRb-
hak RbEhl Kña...enAkñúgesovePArbsGñk RáCJéfrUben¼.. >...karBnülCaTUeTAenAkñúgsñaédrbs.sila...eRbI
Rás ´BaküeBcn_.. RsedogKñanwgEpñkEdlmanPaBRbhak´RbEhlKñaenAkñúgkarsikßaen¼..> ...eQμa¼r bs´
rb¼ kaBü BitRákd...KWc,as´CadkRsg´ecjBIkarsikßaen¼...CaCagdkRsg´ecjBIRbPBedIm énRbéBNI
Gkßr sil,_rbslav.. >...sMxanCagen¼eTAeTot...kareFVIkMNaBülav[eTACa.. RbePTkaBüd¾sμúKsμaj epßg@
dUcCa.. .RbePTkaBüvisßúmalI...mhasin§úmalI...nigexøagha..TTYl}T§iBlminticeTBIkarEbgEckkMNaBü
éf Ca TRmg´ kaBüRsedogKña...enAkñúgesovePAdEdlen¼.. >...RB¼exag...(1987½... 202-205)>.
25- ..CMBUkEdlmancMNgeCIgfa...²lkßN£...xg..kab..xøÜn..Ehg..Qun..qat..éfy_.. Lav³... (lkçN£
kMNaBü rbsRbCaCnéf-lav)..enAkñúgesovePArbs...cit..PUmisak.. (1981½. 161-209)..KWCakrNIelIkElg
mYy enAkñúgkarsikßarbséfPaKeRcIn...cMeBa¼ Tsßn£EdlbgHajGMBIkarsikßakMNaBülav...>...enAkñúgEpñk
mYy rbsKat...Edlsresr GMBIlkçN£rbskMNaBülav...cit..RBmTTYlfa.. sñaédrbsKatTTYl}Ti§Bl
xøaMg BI.. sila .vIrvgß.. >...(sila..RtÚveKerobrabCaeRcInelIk..ehIyEfmTaMgdkRsgKMnitcmøgsñaéd kMNaBü
eQμa¼fa...fav..hug..fav..eQOg)>...cit...k¾áneBalerobrab´BIesovePAemeron kMNaBülavmYyEdl
man eQμa¼fa...Ebb..Etg..xøÜn..éfy_..evogcnÞ...el¼..Ebb..Etg..kab san..viLasinI.. Edl niBn§ eday
sila..> ...cit..PUmisak..cabGarmμN_cMeBa¼kMNaBüsamBaØ Cn..>. ..esovePAPaKeRcInrbsKat...KWCakar vay
Rbhar eTAelIGIVEdlKat´ehAfa ²karemIleXIjd¾cegðót³... .cMeBa¼karsikßaGkßrsil,_éf...EdlepþatEt
kMNt´ cMNaM 147
eTA elI TRmg´ kMNaBürbs´BYkGPiCn...ehIyRBegIykenIþy...RBmTaMgemIlRsaldl´kMNaBüEdlmin
CabTakTgCamYyraCvaMg...(158-160).. >...edaysarEtehtuen¼ehIy...eTIbkarsikßarbs KatbgHajBI PaB
sIuCeRmAenAkñúgGkßrsil,_..>....sRmab´ehtupldEdlen¼...vaminmanGVIKYr [PJak´epIðlena¼eT.. .Edl Kat´
sresr karRsavRCavrbs´Kat´...enAeBlEdlKat´sSitenA kñúgmnÞIrXuMXaMg.. >...esovePAen¼niBn§ eLIg
enAqñaM.1962...manry£eBlCaeRcInqñaMmuneBl EdlGñkRáCJéfCaeRcIn...cab´GarmμN_elIkMNaBüburaN
lav....nigTMnakTMngrbsvaCa mYynwgTRmgkaBüéf.. > ...eTa¼CayagNak¾eday ...esovePAen¼minán TTYl
kar eá¼Bum< pßayrhUtdlqñaM.. 1981...ehIyeTIbEtman}Ti§BlelIkarRsavRCavrbséfTakTgnwg RbFan
bTen¼...enAeBlfμI@bu¨eNÑa¼..>.
26- .karBiBN’naGMBIGtþcritrbsGñkniBn§. ... Gñkcmøg ...GñksEmþg...nig GñkTsßna Gkßr sil,_ raCvaMg éf. ..dk
Rsg´ ecj mkBI ..k)...dYgmun..citcamNug...(1997£.20-27). .nig .x). kic©snÞnapÞal´CamYybNÐit.. .m¨aNas
citkaesm .. sa®sþacarüEpñkPasasa®sþ ...nig Gkßrsa®sþéf...enAmhaviTüal&ysikßaGMBIGa®hVik. ..nigGa-
sIu na Rkúg Lúgd_.. >
27- ..eTa¼bICa...Km<IrsasnaRKisþEdlsresrCaPasalavenAedImstvtßen¼ eRbIRássBaØasm:alkar
elIkdaksMeLgk¾eday.....k¾kareRbIRássBaØasMeLgen¼min sUveXIjmaneT...enAkñúgesovePAlav enAkñúg
Tsvtß r_.1930.. >.
28-...eTa¼bICaeQμa¼... KYnGan..(mann&yfa..²kMNaBüsRmab´Gan³)..minánbegI;teLIg eday.mha. silak ¾
eday . ..k¾KatKWCamnusßdMbUgeKEdláneRbIBaküen¼edIm,Ism:al.. RbePTkaBüd¾CaklakmYy. ..edayeyag
eTA tam TRmg´kMNaBürbs´va .. >
29- ...«TahrN_...eKGaceXIjenAkñúgkarCECkEvkEjkenAEtbnþ...enAkñúgvis&y sikßaRsavRCavGkßr-
sil,_ éf ...cMeBa¼bBaHafaetIlkçN£dMbUgrbs´TRmg´kMNaBü...exøag.. (kñúgena¼manRbePTkMNaBü...KYn-
Gan ) . . . B I d M b U g e L I y m a n P a B C Y n K ñ a . . . ¦ m a n k a r e l I k d a k ´ s M e L g ¦ e T > .
.eyagtam..cit..PUmisak´...karelIkdak´sMeLg KWCa lkçN£ sm:al´sMxan´.. rbs´..KYnGan..(CaPasaéf...xøÜn-
Gan)... nigkMNaBü..exøag..BImun@ .. >...cit..eCOCakfa TRmg´BI.. dMbUgrbs´...exøag...manPaBRsedogKñanwg...KYn-
Gan. . K W B u M m a n k , Ü n x ñ a t e r o b c M [ á n h μ t ´ c t ´ . . > . . . . e n A k ñ ú g C M B U k
mYyEdlerobrabGMBIkMNaBü..éf-lav...kñúgesovePA...Ggkan.. EQg.Nam ..Lav.. XY..XIt ém..éN Rbvat
sat..éfy_..lum..Em..Nam..ecA..paya...Kat BüayambgHajBIviFIEdl..exøag..vivtþ ecjBI TRmgkMNaBü
mYy RbeP T.. .EdlmansPaB ERbRbÜl...manmUldæanelIkarelIkdaksMeLg...eTACa TRmg ´ mYyEdlmin ERb
RbÜl ...ehIy mank,ÜnxñatcugCYn... RBmTaMg RbEvgrb¼...nigvK:c,aslas.. >. eTa¼ Ca yag Nak¾eday Gñk RáCJ
éf PaK eRcIneCOCak´fa ...cugCYnKW CalkçN£ mUldæan rbs´ kMNaBü. .exøag ..BImun..> «TahrN_...fanit ..yUpU..
sres rfa ...²karniBn§kMNaBü.exøag.enAsm&yburaNRbEhlCa minmankarelIk dak´ sMeLg c,as´las´
ena¼ eT... EtRbEhlCaepþatelIcugCYnvij..>.. buEnþeRkaymkeTot¿.¿.¿.karbeBa©j sMeLg kñúgPasaéfcUl citþ
eRbIkarelIkdak´sMeLg... > . enAPaKxageCIg.. .nigenAtMbn´epß[email protected]¼bI CaenAkñúgkarsresr...min
148 kMNt´ cMNaM
mansMeLg TabsMeLgx<sk¾eday..(KWsBaØasm:alkarelIkdaksMeLg)..kar beBa©j sMeLg..(rbs Pasa
edIm TaMgena¼)...hakdUcCamansMeLgTab ..nig sMeLgx<s.. >.. .enAeBlEdl eK begI;t sBaØasm:alsMeLg
ehIy ena¼ ..karelIkdak sMeLg enAkñúgkMNaBü..exøag.. RtÚveK eRbICab rhUt mk³. (RB¼exag ..1987½.... 230)>..
ebI dUcCakarbkRsayrbsKat...etIvaGaceTArYc¦eTEdlPasaburaN RtÚvbeBa©jsMeLg ..²hakdUcCa³ ..va
mansMeLgTab .. nig sMeLgx<s.?. etIkarelIkdaksMeLgenA kñúg Pasa niyay . ..vakøayeTACaTmøab Bit Rákd
eRkayeBl .. EdleKkt´RtavaTuk... ¦k¾karBit... karelIk dak´ sMeL g en¼ RtÚv ánkt´RtaTuktamkar beBa©j
sMeLg?...ebIsinCaeyIgniyayfak,ÜnkñúgkarelIkdak´sMeLgRtÚván begI;teLIgeRkayeBlEdl-
mankarbegI;t nimitþsBaØaCaGkßrtMNag[sMeLgena¼...KWmann&yfa kar elIk daksMeLg.. KWBitCaerOg mYyE-
bøk. Edl ekIteLIgedaysarEtánemIleXIj sBaØasMeLg.. .ehIyka beBa©j sMeLg RKanEt CaerOg bnÞÞab
bnßM bu¨eNÑa¼..>..
30-...sn§£lkßN£...(1961).TMB&rTImYy.. (Kμandakelx)>. ..eTa¼bICakarsikßarbs..sila eTAelI sn§£ lkßN£
min RtÚv áneRbIRásrhUtCaesovePAemeronEtmYy...cMeBa¼kar beRgónGkßrsil,_enAkñúgsala eron lav
k¾ eday .....k¾esovePAeRkay@mkeTotGMBIkar niBn§kaBü...KWépðkelIkarsikßaen¼ .. >.
31- ..sRmab«TahrN_ ..sUmGan...vNÑapam..(lav)..ehA..samut..Ehg..sat. (1970.. ½.21-24)..nig Büayam
ylva.. >
32- .Éksareá¼Bum<rbskMNaBülav...hakdUcCamanTMenaryagxøaMgeTAtamk,ÜnGMBIkarelIkdak sMeLg
nig rYmmanvK:EdlmanbYnrb¼EdlxusBIÉksarcas´@kt´RtaenA elIsøwkrwt.. >.. .karseg;ten¼...Epðk
elIkareRbóbeFobkñúgEpñkCaeRcInénsñaéderOg . fav..kaM..ka..daM/...fav..kmöa..ék..Ekv...nig erOgdéT
eTot.. >.. bu¨Enþ...Éksareá¼Bum< k¾minTan´. Gnuvtþy¨agmuWgmateTAtamk,Ünena¼Edr.. >...
33- ...sSanPaBdUcKñaen¼...k¾ekItmanenARbeTséfPaK»sanpgEdr.. >..enAeBl bc©úb,nñ... ²Gkßr sil,_
»san³ .. eK ykeTAbeRgónenAmhaviTüal&y.. >.
34-...«TahrN_....kMNaBüEdlef;aleTascMeBa¼karlUkédrbsshrdæGaemrikkñúgkic©karépÞkñúgrbslav
nig témøsmÖarniymrbsBYkGPiCnlavenARkúgevogcnÞ.. >. kMNaBük¾RtÚváneRbIedIm,IelIktem;IgsSanPaB
lUtlas´ rbs´sg:mlavenAkñúgtMbn´ rMeda¼ ...nigbeRgónGMBIGakb,kiriyasmrmüsRmabyuvCnbdivtþ. >
35-..sRmab«TahrN_...sUmGan...eÁEsg..xaM..vgdaLa...(1987½...1/..6-7)..nig... kasYg..faELg ..xav..el¼
vtSn£ faM...(1992½... 4 6).. >.
36-¿.. BakülavsRmab´ExFñÚKW...²fanv¨a³...EdlándkRsgmkBIBakü..²FñÚ³ .. >..
37- ..«TahrN_.. eKGaceXIjbBaHaen¼ enAkñúgkarBiBN’naGMBIGkßrsil,_eday...ékysUn..PUmvihan.. Edl
enA eBlena¼CaGK:elxaFikarrbsbkßbdivtþRbCaCnlav... >...Kat .. sresrfa ...²tamry£kar RbwgERbg d¾
ekøóvkøa .. nig Qøasév. ¿.¿.¿. .RbCaCnlavman smtSPaBbegI;t ¿.¿.¿. Gkßrsil,_mYy ¿.¿.¿. EdlmanxøwmsarRbkb eday
PaBkøahan ¿.¿.¿..nig mincu¼jm...erobrabGMBITwkcitþesñharbsBYkeKcMeBa¼TwkdIénvNÑ£Blkr³. ..(eÁEsg..xaM..
vg´daLa..1987£.3-4)>
kMNt´ cMNaM 149
38- .karbkRsayrbs...eGs...edsa...hakdUcCaEpðkelIkarsikßaBImunrbs.sila vIrvgß..>...enAkñúgsñaéd
rbs silamaneQμa¼fa...paneyat..xg..vNÑ£xaDI...(lav)...eá¼Bum< pßayenAqñaM ..1960 ...eKGaceXIjnUv
kar viPaK Rbhak´RbEhlKña ...(TM¿. 242-44)..>.. eyagtamCIvRbvtþirbs´Kat´...silaBIedImeLIycmøg sñaéd
rbs KatenAqñaM ...1942 .. enAeBlkMBugeFVIkarenAÉbNÑal&yCatirbséf...(GYsin..nigGñkepßgeTot ...1990.½
. 234).>
39- ..karbkRsayGMBI...san..elIb..pasun...GacemIlenAkñúgesovePAeQμa¼ ...xg..DI..GIusan..sresr
edayGñkRáCJéfeQμa¼...carubut..erOgsuva¨n´...(1977½..136-7).>....kaEst ftsMeLgmYy rbs´..em¨ALaM.
Edl mancMNgeCIgfa...esog..cak..pasa..san..elIb..hay sun.(sMeLgRbCaCn½. .san..elIb ..hay..
sun). RtÚvánniBn§eday..PUmma...esamsuFi .. nig pliteday..snþisuxesrIPaB..enAsaRkamgtU ...rdækalIhVr
nIja.. >..
40-. .sRmab´«TahrN_...sUmGan...emOg..Lav..emOn..xg..Lav...(RbeTslavCarbs´Cn Catilav).
niBn§eday...can..kanya...eá¼Bum<pßayenA...rUseqesÞIr... RkúgjÚvyk ...nig kavI..Lav..pat..Fin...12 ..fanva.
1975 -1985/..suIb..BI..xg..kan´..pan´..sat. (kvIlavEbkBITwkdIrbs´xøÜn ...éf¶TI .. 12 .Ex FñÚ... qñaM .. 1975-
1985 .. db´qñaMénCIvit)...niBn§ eday xugxaM..RávugevogxaM .. (1985)...eá¼Bum<enARkúgá¨rIs.. >.
41-..CMnYyhirBaØvtSúsRmabKeRmagEpñkvb,Fm’.bgHajBImeFüaáymanRbeyaCn_mYy Edl RbeTs epßg@
Gac pþlCMnYyEdlminTakTgnwgerOgneyaáy...dlRbeTslav ehtudUecñ¼ehIy...ánbegI;t. .nig BRgwg
nUv TMnak´TMngCamYyrdæaPiál lav.. >.
42- ..KeRmagEfrkßasa®sþarbs´RbeTsGaløWm¨g´.TTYlánkarcab´GarmμN_y¨agxøaMg enAkñúgRbB&n§pßBV
pßay Bt’manrbs´lav.. >...eKalbMNgsMxan´@rYmman½..k)...eFVIkarRsav RCavelIsa®sþaenAtamvtþGaram
TUTaMgRbeTslav...x)...GbrMRbCaCnlav[s:alBItémø rbssa®sþaburaN... nigviFIsa®sþ yagman RbsiT§PaB
bMput Edl GacEfrkßasa®sþaTaMgena¼.. K)...beg;ItmNÐlEfrkßasa®sþaRbcaMextþ. .enAtamvtþGaram...kñúg nam
Ca mNÐl Éksar.. .nig GPirkßCabnþeTot..eRkayeBlEdlKeRmagen¼RtÚvbBa©b´...X).. ftcmøgcUlkñúg
mIRkÚhVIl cMeBa¼ÉksarsMxan´@enATUTaMgRbeTs..nig..g)..ktRtacmøg..nigeá¼Bum<sñaédsMxan@.. >
43-..RbéBNIGkßrsil,_rbs´..étXYn/..elI/..Lav..KWTTYlrg}Ti§BlxøaMgBIGkßrsil,_LanNa.. >
44- .eTa¼bIy¨agNak¾eday...sUmsm:al´fa...GkßrTaMgBIren¼manPaBRsedogKña. nwgGkßrEdleRbIenA
LanNa.. >
45- ..buEnþ..xøÜnGan...KWCaTRmgmYyrbskaBü..exøag..EdlmanPaBRsedogKña.nwgkaBü .. exøag.. .rbs. LanNa
(CaBiesssñaédEdleKs:al´dMbUgbMput).. >
CMBUkTI.41-.enATI en¼ xJMúminsMedA[niymn&yBaküfa . sasna .ena¼eT... b¨uEnþxJMúviFIsa®sþ pÞal´xøÜn xJúMedayEpðkelI kar
150 kMNt´ cMNaM
snμt Edlmanelak.Geoffrey Benjamin.. (1990).. . bgHajrYcehIy.Edlfa mUldæanRKw¼ rbs´sasna ..KW Ca
skmμPaB énTMnakTMngpÞal... nigsIusgVakKñarvag Gtþ ...nigRB¼EdleKEtgehAedayeRbIburis£TIBIr KW elak
m©as´éfø ... ¦ elak CaGm©as´.. > . dUcen¼ .. CMenIO GrUbI ..nig CMenOcUlrUb.Gac rYm bBa©Úl kñúgRbePT...²karRbtibtþi
sasna³ .. kan Et FMCag mun..>. ehtuen¼ karEjk RB¼BuT§sasnaBwgEpðkelIKm<Ir.. nigKN£sgÇ ecj BI RB¼BuT§
sasna RbCaRbiy minmaneT ...> ... rIÉBaküfa.. ²RbCaRbiy³ .. Gac[eKrab´faCaEpñkmYyrbs´RTwsþIGnutþrPaB
vb,Fm ’ rbs´vNÑ£GPiCn.. >.. dUecñ¼ehIy ... RB¼BuT§sasnasMedAelIkarbUkbBa©ÚlKñaénktþaCaeRcIn... . dUcCa
GtþsBaØaN rbsGñkeCOCabCamYynwgCMenO s‘brbseK .. KWRB¼rtnRt&y¦BiFIbuNünana.. .rUbtMNagénemdwk
naM . rUbbdima¦Km<Irnana...>... b¨uEnþ mincaMác´ manRKblkçN£ TaMgGs´dUcánerobrabxagelIena¼eT. .>
2- Leopold Cadière.. (1953).. CaGñkseg;t d¾biun Rbsbmñak BI vb,Fm’ .. nig RbéBNI evotNam . Rbkan CMhr Tsßn£
GñksuT§niym fa CnCati evotNam minEmnCa BuT§sasnikeT...>.. BYkeKPaKeRcIneCOelIGbiyCMenO..>
3- Ca«TahrN_ .dav..h‘úßy..Gaj.(Đào Duy Anh) (1938), evotNam. van..h&r..sW..eKOg (Văn Hóa Sủʼ Cuʼoʼng)
(xVan´..hay . Tug..FW/. Quan Hải Tùng Thuʼ repub. TP Ho Chi Minh, 1992, pp.261-3.eyIgdwgehIyfa GñkcUl vt þ RB¼
BuT§ sasna.. .CaRsIeRcInCagRbús..> .. elIsBIen¼ eTot .BuT§sasna .... nig sasna tav RtÚván dak [enAeday
ELkBIeK . . BIeRBa¼sasnaTaMgBIr. . en¼man BiFI buNü sB..nig BiFI Büaál nana. . > . sasnaTaMgBIren¼ án TTYl
karKaMRT BIRB¼mhakßRtExß Nguyen CaeRcIn nigRB¼mehsI ... nig RB¼mata RB¼Gg:.. >. .buEnþ ebI smøwg emIl RCúg
neyaáy vij. lT§ixugCW enA Et man }T§iBl RKbdNþb´ eBjmYyry£ kalena¼.. >.sUmGan .Cooke.(1997).>
4- Minh Su’ Ca eQμa¼ rbs´RkúmmYy edIm kMeNIt dMbUg dwk naMeday RKÚ CnCati cin edaymankEnøgEckcay¦
. ²vihar³ . enA tam vt þnImYy@.. >.d Ucen¼Rkúmen¼k¾maneQμa¼ bBa©b´eday Bakü Đ’ò’ng(vihar)...> .. eKeRcIn
ehAnikayen¼fa Fit..eDOg.(Phât Đuʼòʼng)>. . Gñk edIrtam .Minh Su’ hatsresr RBlwg dUcCa skmμPaB RbcaM éf¶
rbs´ BYkeK ..> .. sUmGan Ho Tai (1983)... >
5-.tamBit .GtmankarktRtaraCvgß ... nigRB¼mhakßRtBitRákdeT...> .. .ral GVIEdlán ktRtasuT§ bgHaj
tam ry£ BiFI buNü RB¼BuT§sasna... >
6- Bakü Orthodoxy. mann&yfa EdlRbkan´vin&ycas´... >.. kñúgbribT RB¼BuT§sasna Baküen¼sMedAdl nikay
efrvaT.. >
7-.sUmGaneL..v¨an´..h&r. (Le Văn Hóa), (1964.. 54-5)
8- Thích Mat Thê KWCa RB¼ sgÇEdlman cMeN¼dwgx<g´x<s´ mkBI .tMbn´ .eFO..Îan..(ehV). . Thùʼa Thiên (Huế).. >
.RB¼Gg: án cUlrYm CapøÚv kar CamYy nwg rdæaPiálkumμynIsþ enAqñaM ...1946 .. bnÞab´BI eK án eRCIs erIs CaGñk
tMNag RbcaM extþ . Thua Thiên..> .. sUmGan.. Nguyen Lang.. (1964.209-14).>
9- Bakü..Heterodox mann&yfa EdlenAeRkAsasna...> ..kñúgbribTRB¼BuT§sasna Baküen¼sMedAdl nikay
mhayan..>
10- g¨U..tug..cUv.(Ngô Tòng Châu) Cam®nI þCan´x<s´mñak´ ... nigCaRKÚ rbs´RB¼Gg:m©as´ îaj´..(Canh) ánsresr
lixitbTdæan eTA RB¼ecAhßa..Lúg .( Gia Long). RbqaMgnwg BuT§sasnik .. > .. tamry£sarBt’man Kat TUl eTA RB¼Gg:
kMNt´ cMNaM 151
m©as fa ½ ...²va Cakar lð Nas Edl RB¼ mhakßRt eyIg án Rbkas s®g:am BI RB¼BuT§sasna...> . . xJúM man kar PJak
epðIl Ca xøaMg.Edl eXIj man mnusß CaeRcIn min ylRsb nwg skm μPaB rbsRB¼Gg: ehIyEfmTaMgRbqaMg nwg
RB¼Gg: eTot.. >.. xøÜn xJJúM pÞal minsðb RB¼sgÇena¼ eT .Et dwgfa kareFVI xus kñúgRB¼BuT§sasna ... nig kñúgsasna tav
KWGaRkk´Cag Gñk Edl Rbkan´ lT§imak´.. ¦ Duong eTAeTot... >.. ehtudUcen¼ehIy án Ca xJúM minGac enA es¶óm
án³..> ..yuT§ana kar Tong Chau.eFVI[sμúKsμaj nwg karRbyuT§ts‘U GMNac RbqaMg nwgelak]Bukxag sasna
katUlik eQμa¼.. Pigneau de Behaine.. EdlRtÚvCaRKÚ CnCati áraMg rbs´ RB¼Gg:m©as´ ... nigTIRbwkßa rbs´RB¼ ecA
Nguyen Anh.. > . . BuT§sasnik RbEhlCa eKaledATI .. 2.rbs´eK..>
11-.Keith Taylor áncgðúl bgHajeRbóbeKkan´bBa¢a... nigelIktem;Ig c,ab´ ... nig GaCJaFr tamry¼ neya áy
vb,Fm’ énBiFI buNüRBlwg nana . eday viPaK elI RTwsþIBak´kNþalpøÚvkar enA stvtßTI .. 14..énkar sresIr
RBlwg Việt Ðiện U LInh Tập .(GtSbTcgRkg BI . raCvaMg ggwt rbsRbeTs evot)..> .sUm Gan . Taylor, K,enA kñúg GasIu
GaeKñy_BIstvtßTI .. 9.. dl´TI .. 14. .. D.G. Marr and A Milner (eds), Singapore & Ganberra: Institute of Southeast Asian
Studies.
12- g¨U..Dwk..fk(Ngô Đúʼc Thọ) (1973.. 10).. TIsk;ar£TaMgen¼Gac EckCa ..4 .. RbePTKW . .. vihar ..(edn ..Đên )
.vihar. . ¦sala (mar..Miếu) ..xÞmGñkta.(Dij..Điṅh) ..nig .vtþ RB¼ BuT§sasna .(Chua).>.cUrcgcaMfa . man xÞmGñk-
tamYy ¦ eRcIn .yag ehac Nas manvtþRB¼ BuT§sasna mYy tam PUmi nImYy@ .EdlmankñúgbBa¢I..> . tam Gñk eFVI bBa¢I
án [dwgfakar eRCIs erIs vtþ cu¼ eQμa¼en¼ min Gac ykCa TYelxénvtþ... vihar .... nigxÞmGñkta TUTaMgtMbn CnbT
ena¼ eT...> ..Cagen¼ eTA eTot Tinñn&y Edl kt´ Rta cUlen¼ man Et B&t’man lmðit tic tYc b¨ueNÑa¼. .>..RkúmTaMgbY-
nen¼ Eck dUc xag eRkam.½ . 584.. vihar /... 377 ... vtþ RB¼ BuT§sasna(CY..Gam/.(Chùa Am)) . .. nig GaRsm. .( Chua,
am) / 93.xÞmGñkta /. . 10 ... vtþsasna tav. .( dav..xVan..Đao Quán)
eTa¼bI GñkeFVIbBa¢ITaMgen¼ minán bBa¢ak´c,as´ las´ BI ehtupl EbbNa EdleKykTIsk;ar£ RbePT
epß g@ Kña CaeRcInmkeFVIcMNatfñakRtwmEtbYnRbePTdUecñ¼.. >.. buEnþeKdwg fa kar catfñaken¼.. KWBit Ca man vNÑ£
GPiCn CaGñkdwkmux.... > . .eQμa¼tamtMbn´rbs´TIsk;ar£TaMgena¼eFVI[ eK sgß&y elI k areFVIcMNat´fñak´...>.. Ca
«TahrN_ enA tMbn´dIsNþTenøemKg: .. vihar xø¼ . GñkPUmi ehA fa xÞm Gñkta . ehIy eKk¾ eKarB bUCa eTA tam ena¼
Edr..> . . enA kEnøg epßgeTot vij.vtþ RB¼BuT§sasna CaeRcIn eRb I Ca kEnø g CYbCMuRbCuMKña.tamRbéBNI buraN
rbs. xÞmGñkta . eTAvij.. >. eBlxø¼eKeRbICamUldæan eyaFa sRmabkarb¼eártam tMbn.tamkal£eTs£tRmÚv.
(sUmGan «TahrN_ . .Èak´..CI..day..eRTÓg.(Ta Chi Đai Truʼòʼng). 1989. 170-1).. >. cMNuclðrbs´bBa¢Iena¼ KW
RKb TI sk;ar£TaMg Gs suT § Et man BnülBIRbvtþi .PUmisa®sþ... kMNaBüniBn§eday bBaØvnþ... nigesckþI GFib,ayBI
eTsPaB rUbragvtþ..> kar briya y bgHajBI samK:I PaB énGMNac neyaáy ..nig karelIktMekIg c,ab´ sRmab´
fñakdwknaM GPiCn .. >. . vaKμanGVI PJak epðIleT ebIsinCaeKrkeXIjkar briyay en¼ eFVIeLIgedIm,IRbqaMg ¦ edIm,I [
xus Kña nwgCMenO RbCaCnkñúg Rsúk .. nig eTvviTüa...>. .kMNtRtakñúgRsúk TMng Ca min suIKñanwgkarEtgsresrkñúg
raC vaMg BIvtþvihar...>. . ehIy bMNg GPiCn fñak´ dwknaMkt´RtaTukeTvkf a . . nig erOg eRBg niTan minEmn RKan´ Et
beRmI RbeyaCn_ én kar tm;l´ Éksar .. nig kar sikßa RsavRCavena¼eT.. >
152 kMNt´ cMNaM
13- RkeLk mIl mYy EPøteTA elI Epñk sMNg´GKa r d¾man RbeyaCn_xag vb,Fm ’Edl án cu¼bBa¢ IbBa¢ak ´ Ráb´
eyIg fa... kñúgcMeNambYnRbePTena¼KW vihar mancMnYneRcInCageK. .> .en¼bBa¢ak[eXIjfa GPiCn fañkdwknaM
na GtItkal bn´Rsn´[RBlwgCYyxøÜn.> . cMnYn vtþRB¼BuT§sasna man Cit. 36 % ... ¦ eRcIn Cag mYy PaKbI ebIeR-
bób eFob nwg viharGñ ksasna tav suT§EdlmanEtmYy PaKryena¼. .. > . eRkABIena¼ suT §Et «TÞisdl´ RBlwg
.enA kñúgRbeTsmYyEdl . .. dMbUnμan bIy¨ag án elIk eLIg edIm,I lay bBa©ÚlKña eTACa RbB&n§ CMenO EtmYy. min
xus BI CMenO enA RbeTs cin mun sm&yTMenIbeT.. >
14- .GñklemðógeTAelICMenO twgEt g rbssasna eCnkñúgcMeNamBYkGPiCn kñúgkarsresrRbvtþi BuT§ sasna
. manCaGaTi_ Nguyen Cung Tu . (1995)ánseg;tkñúgGtSbTviPaKrbsxøÜnelIExßRsLay.. nigÉksar Rbvtþi
sa®s þ nana ... .EdlBak´Bn§enAkñúgena¼. minánKaMRT .. elIkarbnþ énExßRsLay BI nikay eCn cin ena¼eT.>
15- .. Gñk niBn§ enAviTüasSan RsavRCav han..NUm. (Hán Nôm) (Ngô Dú’c Tho et al.,1993).. Edl áncgRkg bBa¢I
vt þ v ihar enARbeTsevotNamdUc án erob rabxagelI Edl án ktRtakñúgÉksarCapøÚvkar... nig Bak kNþal
pøÚv kar cMnYn...150.. KWsuT§Et CakrNIKYr[ cabGarmμN_...> . . tam kar Binitü sÞabsÞgen¼ .án kt bgHaj Psþútag
én karrsran eLIg vijénBuT§sasna enA stvtßTI ..17 .nig ..18..>. tam karvinicä&y BuT§sasna eday ELk enA
c,ab´Rkmhuk..Dwk.(Hồng Đúʼc) kñúgrC¢kal. Lê na stvtßTI ..15... nig c,ab´.Gia Long enA stvtßTI.. 19. elak.
Coulet. k¾ snñidæan fa BuT§sasna rIklUtlasenA kñúgraCaNacRkena¼ BI stvtßTI ..15 ..dl stvtß TI..19. .(Coulet,
1929. 28).> .. mUlehtuEdl .. Coulet ánelIkeLIg ... KWWfa enAeBl Edl c,ab´Rkm.Tang.nig Qingán cmøg
eLIg vij eKeXIj man c,ab sþIBInikayepßg@énBuT§sasna minánlubecalena¼eT.. .> .. .GñkniBn§epßg eTot
dUcCa Minh Chi et al(1993 .25)G¼Gagfaedayehtufac,ab´Rkm Hông Dú’c tak´EtgeLIg. KμanBak´B&n§ fa
BuT§sasna Casasna eT.. .ena¼eTIbviFankarb®g;abenAstvtßTI .. 15 ..RákdCaBak´B&n§nwgrdæál Ca Cag
neyaáy ... nigmenaKmviC¢a...> .. .b¨uEnþ viFankarrdæálen¼bgçM RB¼T&yRB¼sgÇ Edl minán Rblg Cab´
pøÚvFm’swkGseTAvij...>.. .GñkniBn§dEdl ánsresrfa BIstvtßTI...16. . dlstvtßTI..18. .karrsran eLIg
vij ekIteLIgenAkñúgrC¢kal MaceRBa¼ vtþviharcas´@ án CYsCulfμI EfmTaMgmansg´vtþfμIxø¼eTotpg ..> .
bnÞab BI rC¢kal. Le .ánegIbeLIgvij. RB¼ sgÇRtkUl. Trinh k¾CusCul ...nig ksag vtþ vihar fμIpgEdr..> . nikay
sasna eCn rbsRTúk..Lim. Èav..dug .. (Trúc Lâm Tào Động)... nig .Lim..et .(Lâm Tế)ánrsraneLIgvij... nig kar
rYb rYm CamYy nwg lT§ixug CWk¾ elIk CaRbFanbTsRmabkarBiPakßa kñúgcMeNambBaØvnþ..> . stvtß TI..19 ..RtÚv án
Gñk niBn§ TaMgen¼ án sresr eLIg fa... Ca ry£kalénkarFøakcu¼ edaymankMNt..> ... GñkniBn§TaMgena¼ G¼Gagkñúg
ry£ kal ena¼ .RB¼ BuT§ sasna enAEtmantYnaTIEdlxøÜn manBYr munCayUrmkehIyenA kñúg sg:m evotNam...>..
eKalneyaáy... rwtbnþwg... nig karri¼Kn BIraCvaMgGac katbnSyekrþ_ eQμa¼ rbsBuT§sasna xø¼k¾BitEmn....buEnþ
min Gac bBaÄb´ karrIkceRmIn cab´mindac´rbs´vaáneT.> .
16- . b‘Åv..sWn..KI.ehOg(Bùʼu Soʼn Kỳ Huʼoʼng )(mann&yfa Kn§BiedarcEmøkénPñMmantémøeRkaymkkøayCa. . BSKH)
KW CaRkúm BuT§ sasnikEdleCOfa... xøÜnnwgándlzansux edaymanGñk beg;It d¾ Qøas éveQμa¼fa .pat . éf .ét
Gan . (Phat Thay Tay An).(RB¼BuT§Cam©as én snþiPaB elakxaglic)... Edl ekIteLIg enA tMbn xagt,Úg RbEhl
kMNt´ cMNaM 153
Ca enA Bak´kNþal stvtßTI ..19.>. sUm GanhU..tay.(Ho Tai 1983).>
17-.. Ileto..G¼GagBIsSanPaB RsedogKñamanenARbeTs hVIlIBin .EfmTaMgelIkykclnamanRTgRTay FM@
ekIt man enA GasIuGaeKñy_mkG¼GageTotpg.. >.sUmGan Ileto.(1992 .. £.198-9).>
18-.. sg:hvtSúbYny¨ag KW
-.. Tan ... KWkar[nUvvtSúxØÜndl´GñkdéTKYr[.. >
-.. biyvaca .. KW kareBalBaküEpðmBIera¼.. >
-.. Gtþcriya ...KW karRbRBwtþCaRbeyaCn_.. >
-.. smantþta .. KWPaBCaGñkmanxøÜnesμI minRbkan´xøÜn.. >
19-.. Tukç.sMedAeTAelI eRKa¼kmμ.. ‘Dharmic perils’ (pab..Nan..Pháp Nạn).
20-. bEnSm BIelIsñaédrbs .. Tinh Do Cu Si sUm Gan .Do, M.T., Charity and Charisma, the Dual Path of the Tinh Dô
Cu Si, a Popular Buddhist Group in Southern Vietnam, Social and Cultural Issues No. 2 (98) , ISEAS Working Papers.
21-. elak Woodside (1969). ktsm:alfa. karlaylMKñaénBuT§sasna.. niglT§ixugCWen¼án RCabcUldl
BYk GPiCn evotNam kñúg Tsvtßr_ qñaM ... 1800..>
22-.etV..hßak . (Tuệ Giác) . CaRbvtþiviTUshsm&y .G¼Gag fakMEN TRmg BuT§sasna evotNam sm&yTMenIb
án KMnit mk BI RbeTs cin.> . .buK:ld¾sMxan ena¼KW .Daixu.(1889-1947).Edlsresr esovePACaeRcInPaK
sþI BI kMEN TRmg RB¼BuT§ sasna enA RbeTs cin.ehIybeg;ItsmaKm .. Chinese Buddhist Soiety enA qñaM .1929...>
Îan..Cav .(Thiện Chiếu) ánbkERbesovePA xø¼ rbs´xøÜn ... nig TsßnavdþI. hay..Ïav..yin.. (Hai Chao Yin)
(sMeLgTwkrlk).> .. sUm Gan... Woodside (1969 .12). nigecI..eGn .(Chʼ en).. (1964/..455-7). >
23-.. GñkRáCJ lT§ixugCW. eQμa¼dU..Tan´..hUv (Đỗ Thuần Hậu ) minánCYb RKÚrbs´Kat rhUtdlKatGayu .. 50.
bnÞab´ BI ena¼ mk CIvit Kat´pøas´bþÚry¨agxøaMg .. >..Kat´rkeXIjmnþGaKm... nig mhiT§ii¬T§i pøÚv ggwt tam ry£ kar hat´
smaFi.. > ..cMeBa¼ CIvRbvtþi yagxøI en¼ sUm GandU..Tan..hUv (1994).ePb..sYt..hUn. (Phép Xuất Hồn) [viFIeFVIdM eNIr
én RBlwg].. >. cMeBa¼ erOg²RB¼sgÇ dUg ³.sUmGan .infra, n. 36.
24-. GtItKNenyükreFVIkar[FnaKar}NÐÚcinegVón..KIm..mYn.(Nguyễn Kim Muôn) án pøas´ bþÚr CIvit rbs
xøÜn eTA Ca Gñk EsVg rkGtþPavnaeBjTMhwg..>..ehIycugeRkaymkKatánbeg;ItvtþviharmYycMnYnBItMbn .Gia
Dinh (1933)rhUtdl´eka¼PU..KYk . (Phú Quốc) (Tsvtßr_ qñaM..1940).. >.. enAcenøa¼qñaM..1928.. dl.. 1935.. Kat´
án eá¼Bum< esovePA CaeRcIn sþIBIkarbkERbKm<IrsURt.. tRmak,Ün... nigsñaédepßg@ GMBIerOgGtþPavna Edl
mYuy k,al@... man kRmas´ . 100. TMB&r Éena¼.. >
25- GñkniBn§Gnamik/.. Din..á..Rtúg..hVúg..RÈav (Đàn Bà Trong Phong Trào) Phu Nu Tan Van, no 248.
26-.. GñkniBn§ rbs´GtSbT en¼ .cu¼ htSelxa H.T’ enA .kaEst Trang An enAqñaM ..1935. .min RtÚv án eK s:al´
GtþsBaØaNeT...>. .egVón..Lag. Viet Nam Phat Giao…, 1994, v.3.23
27-..egVón..Lag (1994£ 24)
28-.egVón..Lag (1994£27-8)
154 kMNt´ cMNaM
29-.. Tenø BIrsMedAdl´ ... ²eRtIyxaglic³ .(eTog..y¨ag. Tiền Giang)... nig . ²eRtIyxagekIt³ ... (hUv..y¨ag .Hậu
Giang)..én TenøemKg: enA evotNamxagt,Úg..> .. Baküfa.. ‘Tê’ enAkñúg ‘Ëam..et.Kiêm Tế KWmanTMnakTMngnwg..
‘KIj..ág..et..ef..Kinh Bang Tế Thếʼ.. (mhicäta esdæ kic©).. >
30-.. RB¼etC RB¼KuN.CI..Îan (Trí Thiền) nig bkßBYkrbselakRtÚvcabxøÜn eday kg bUlis EdleKrk GavuF
eXIj enA vtþ EdlCa sñak´karkNþal rbs´smaKmenAqñaM ... 1939..> . eK ánbBa©ÚnRB¼etCRB¼KuNCI..Îan
cUl Kuk enAeka¼.. Cong Lon. ehIy án søab´enATI ena¼ .eyagtam Gñk EdlánRtlb´mkvij .enA qñaM .. 1945.
(egVón..Lag/.. 1994£..73-4).
31-.. Katl,IfaánsresresovePA...6.elx.. > .elxnImYy@ manBI..600.. eTA..900 ..rb¼CaBakükaBü.> RbEhl
CamYyelx@..áneá¼Bum<Ca ..800¿000 c,ab´ .. >.egVón.. v¨an..hUv .. Nguyên Vâu Hấu (1969£. 42-8).>
32-.. sUmGan .. Do, M.T., Charity and Charisma.
33-.. m¨ak´.hal..McHale(1993)dkRsg´ecjBI . Nguyen An Ninh, 1938, ehV..b‘Íj..hVat´..hßav Phé Binh Phat
Giao [karri¼ Kn´ BuT§ sasna ], My Tho: Dong Phu o’ng Thu’Xá. 6, 44.
34-.. Fan..Cav.(Thiên Chiều) cUlrYm clna .Nam Ky Kh’oi Nghia.. enA tMbn . huk.. mUn á . Ehßóm..Hôc Môn Bà Diem
PaKxag eCIgéRBnKr enA qñaM 1940.> .Kat´ áneTAenA evot Nam xag eCIg bnÞab´BIsn§isBaØa Rkúg sßW ENv ..
1954. ehIy søab´ enA TI Rkúg haNUyenAqñaM ...1976. ( egVón..Lag, .1994. £. 80-1).
35-.. Nguyen Van Hau, a, b.. (1969£249).
36-.. skmμPaB suxumalPaB rbs´ Rkúm . Tinh Do ánCYy erobcM cMNg sg:m dMbUg CamYynwg GñkRk . Ca smiμT§
pl d¾ KYr [ ktsm:al Edl cUlrYm cMENk [ mankarrsran .... nig karrIkceRmIn...>. .. sUmGan. Do, M.T., (1998)
Charity and Charisma.
37-. sUmGan h‘.. Huynh Minh, (1965a; 1966a.& b; 1968; 1971; 1972).
38-. Nguyen LangelIkeLIg BI sñaédmYy Edl bgHajBI Cemøa¼ TaMgen¼ ... nig karQW cab´EdlBuT§ sasnik v&y
ekμg EdlcUlrYm bdivtþ ánCYbRbT¼ . Nhu’ng Cap Kinh Mau (The Colored Glasses)1965a,1965b. án sresr
enA qñaM ..1947. . b¨uEnþ rhUt dl´qñaM .. 1965.. eTIbán eá¼Bum<pßay. .>.
39-.. Nguyen Lang, (1994.£385).
40 -. karemIlRsal rbs´ .Ehßóm (Diem)... nig Tsßn£ GaCJaFrm Gaemrik Edl man mUl dæan enA éRBnKr eday
sar karray karN_xusBIskmμPaBGuCGaledayBYkkumμúynIs RbEhlCaCYybEnSmKñaeTAvijeTAmk .> . .
sUm Gan «TahrN_ Blais, A.(1995.£. 26-30).. >
41-. Chân Không(1993£.15).
42-. sUmGan. Tran Hong Lien(1996£. 93-4)
43-.. eday G¼Gag fa .citþ s¶bes¶óm. Ca lkçxNÐdMbUgsRmab snþiPaB BiPBelak Katk¾sg;tF¶n elI tulü PaB
TaMg kþIRslaj ... nig RáCJa sμartI.enAkñúg emtþ akruNa EbbRB¼BuT§sasna... >... müagvijeTot .karniyay eday
emRtIPaB .. ( hy xa).RtÚvEt enA Cabnwg emtþa kruNa .ebIsin CakargarsuxumalPaB BuT§sasna ... KWRtÚveFVI[ xus
kMNt´ cMNaM 155
BI smaKm sb,úrsFm’.ÉeTot.. >
44-.. tamBitRB¼Gg: faj..Nam.(Thành Nam). bBa©bkarsikßa CaCagCYsCulesμInwg.. ²visVkr CMnYy ³.. ebIKit-
tam RbB&n § GgeKøs ....>. .. kñúgcMeNam sñaédd¾KYr[ktsm:al rbsRB¼Gg: KW faelakrsedaysarEt EpøeQI
... nig TwkdUg BI qñaM .1943.. dUcen¼ehIyeTIb manRB¼rhsnam fa .²RB¼sgÇdUg ³..> ..smiT§pl epßgeTot ... KW
vtSúman sBaØa ..8 (Bát Quái) .. dUcbeg :alkm<s´.. 14. Em¨Rt EdlcinehAfa . pakua.. (eight trigrams ).Edl
elakbnRsn edIm,I ÉkraCü Cati ... nigsnþiPaB rYmTaMg.. ²TUk RáCJa³ ... man bICan.CanimitþrUb BuT§sasna én kars-
maFis:al´Fatu xag kñúgxøÜn..> .. }LÚv en¼ TUken¼enAmanenAeLIy ehIykøayCaTI eTscrN_ enA .extþ . Ben Trê.
sUmGan Huynh Minh.(1965b).
45-.. sUmGan cin..hug..elOn(Trần Hồng Liên) (1996. £. 69).
156 kMNt´ cMNaM
Table of Contents
Preface 07
Chapter 1: Localizing the Universal: Women, Motherhood and the Appeal of early Theravada Buddhism 09
Introduction 11
The position of women in Southeast Asian Buddhism 13
Women and Dana in early Theravada Buddhism 17
The maternal metaphor in early Buddhism 22
The power of mother’s milk 27
Buddhism, motherhood and royal exemplars 30
Conclusion 35
Chapter 2: Ambiguous Gender: Male Initiation in a Northern Thai Buddhist Society 39
Introduction 41
The Monkly Ideal 42
The male Child in Buddhist Northern Thailand 44
Gender Ambiguity during Candidacy for Ordination 46
Maleness Transformed through Ordination 50
World Renounced, World Restored 54
The Buddhist Problem of Male Gender 57
Chapter 3: Books of Search: The invention of traditional Lao Literature as a subject of study 63
Traditional Lao Literature and its role in Lao society 66
Knowledge of Lao versification prior to the mid-twentieth century 67
The modernization of Laos and Northeast Thailand and the transformation and decline of
Traditional literature 68
Printing technology and its effect on traditional Lao literature 69
The invention of traditional Lao literature as a subject of study: The work of Sila Viravong 73
The study of traditional Lao literature and Lao-Thai cultural politics 73
The life and career of Sila Viravong 74
Sila’s study of Lao versification 76
The political use of traditional literature in the revolutionary movement of the Lao patriotic front 84
kMNt´ cMNaM 157
The official role of traditional literature in the Lao People’s democratic republic from 1975 to the present 85
Books of search: in conclusion 87
Chapter 4: The quest for enlightenment and cultural identity: Buddhism in Contemporary Vietnam 91
Introduction 93
Typology 94
Decline 95
Reform and Revitalization 99
Patriotism and National Consolidation 101
Marxist and Buddhist Critiques 108
Activism and Politics 110
Post-colonial resistance 112
Schisms 116
Conclusion 118
Note 121
Chapter 1 121
Chapter 2 136
Chapter 3 142
Chapter 4 150
158 kMNt´ cMNaM