พระพทธเจาตรสรอะไร

พระพทธเจาตรสรอะไรเรยบเรยงโดย หอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญ

ISBN : 978-616-7574-09-7

พมพครงท ๑ พทธชยนต ๒๖๐๐ ป ทรงตรสรธรรม

มหกรรมลานโพธ ตอน งานวดลอยฟา

พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๕

โดย หอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญ

จ�านวน ๕,๐๐๐ เลม

ด�าเนนการผลต หอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญ

สวนวชรเบญจทศ (สวนรถไฟ)

ถนนนคมรถไฟสาย ๒ แขวงจตจกร

เขตจตจกร กรงเทพฯ ๑๐๙๐๐

โทร. ๐ ๒๙๓๖ ๒๘๐๐

โทรสาร ๐ ๒๙๓๖ ๒๙๐๐

พมพท บรษท คงออฟแอดเวอรไทซงแอนดกราฟฟค จ�ากด

สมทบการผลตเพอกจการเผยแผพระพทธศาสนา ๘๐ บาท

และรบบรการสงพมพเพอเผยแผเปนธรรมทาน

พระพทธเจาตรสรอะไร

ค�าน�า

“พระพทธเจาตรสรอะไร” ถอเปนประเดนหนงทสำ�คญทสดของมนษยช�ต

และช�วพทธทงมวลโดยเฉพ�ะในว�ระแหงก�รเฉลมฉลองพทธชยนต ๒๖๐๐ ปแหง

ก�รตรสร พทธศกร�ช ๒๕๕๕ น ทถอเปนอกโอก�สสำ�คญแหงก�รสงเสรมก�รศกษ�

เรยนรเพอก�รนอมนำ�ม�ใชในชวต

จ�กก�รคนคว�พบว�มบทนพนธในหวขอน ๒ บทเปนของพระบ�ทสมเดจ

พระมงกฎเกล�เจ�หวหว รชก�ลท ๖ และ สมเดจพระญ�ณสงวร สมเดจพระสงฆร�ช-

สกลมห�สงฆปรน�ยก (เจรญ สวฑฒโน) อก ๒ บท

พระธรรมโกศ�จ�รย (พทธท�สภกข) ชอ พระพทธเจ�ตรสรเรอง อทปปจจยต�

พระพรหมคณ�ภรณ(ป.อ.ปยตโต)ในหนงสอพทธธรรมมคว�มตอนหนงว�

พระพทธเจ�ตรสรอะไร?อรยสจ๔หรอปฏจจสมปบ�ท

โดยไดพบอก ๒ บทสำ�คญของวชรญ�ณภกข (พระบ�ทสมเดจพระจอมเกล�

เจ�อยหวรชก�ลท ๔) และ สมเดจพระสงฆร�ชเจ� กรมหลวง วชรญ�ณวงศ (ม.ร.ว.ชน

นพวงษ) ททรงแสดงว�เปนธรรมทพระพทธองคทรงตรสร ชอปฏจจสมปบ�ทธรรม

และ ปฏจจสมปบ�ท

จงไดประส�นขอสำ�นกง�นทรพยสนสวนพระมห�กษตรยซงใหคว�มสำ�คญ

กบง�นฉลองพทธชยนตชวยประส�นในก�รขอรบอนญ�ตจดพมพพรอมทงขอรบ

บทคว�มจ�ก ศ�สตร�จ�รยพเศษ เสฐยรพงษ วรรณปก ร�ชบณฑต เพอใหเปน

หนงสออ�งองในเรองนและในว�ระโอก�สกนเปนมงคลยงน

โดยในก�รจดพมพเลอกเรยงลำ�ดบต�มระยะกอนหลงแหงก�รนพนธดวยก�ร

จดแบงเปน ๒ กลมคอกลมของพระภกษสงฆ ๕ บท และ ของฆร�ว�ส ๒ บท ดงทอย

ในหนงสอเลมนแลว.

ขอท�นทงหล�ยไดนอมนำ�สจญ�ณคว�มจรงเหล�นทพระพทธองคทรงตรสร

๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

และเมตต�เผยแผสงสอนสบม�ผ�นก�ลเวล�และน�น�ครบ�อ�จ�รยม�ปฏบตเปน

กจญ�ณเพอก�รบงเกดผลเปนกตญ�ณต�มคำ�สอนของพระพทธองคในปฐมเทศน�

ธมม-จกกปปวตตนสตรเมอ ๒๖๐๐ ปทแลวใหสมกบทบรรพชนช�ตไทยไดสบส�นม�

ถงเร�ในทกวนน

ส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย

หอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญ

วสาขบชา พทธศกราช ๒๕๕๕

๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

สารบญ

ค�าน�า ๓

ปฏจจสมปบาทธรรม ๗โดย วชรญ�ณภกข (พระบ�ทสมเดจฯ พระจอมเกล�เจ�อยหว รชก�ลท ๔)

ปฏจจสมปบาท ๒๑โดย สมเดจพระสงฆร�ชเจ� กรมหลวงวชรญ�ณวงศ (ม.ร.ว.ชน นพวงษ)

พระพทธเจาตรสรอะไร ? ๓๕โดย สมเดจพระญ�ณสงวร สมเดจพระสงฆร�ช สกลมห�สงฆปรน�ยก

(เจรญ สวฑฒโน)

พระพทธเจาตรสร เรอง อทปปจจยตา ๔๗โดย พระธรรมโกศ�จ�รย (พทธท�สภกข)

พระพทธเจาตรสรอะไร ? อรยสจ ๔ หรอ ปฏจจสมปบาท ๖๗โดย พระพรหมคณ�ภรณ ( ป. อ. ปยตโต)

พระพทธเจาตรสรอะไร ? ๘๕โดย พระบ�ทสมเดจพระมงกฎเกล�เจ�อยหว รชก�ลท ๖

พระสตรส�าคญของพระพทธเจา ๑๐๕

โดย เสฐยรพงษ วรรณปก (ร�ชบณฑต)

๕

พระพทธเจาตรสรอะไร๖

ภาพตรสรใตตนโพธทพทธคยา แสดงโพธวห�ร บนกงก�นมพวงมณและน�น�เทวด�

ด�นล�งมตรรตนะ ๒ องค และผคนบช�บลลงกว�ง

(แบบภ�รหต)

พระพทธเจาตรสรอะไร

ปฏจจสมปบาทธรรม

พระบรมราชานศาสนใน

พระบาทสมเดจฯ พระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๔

เมอครงทรงผนวช

นโม ตสส ภควโต อรหโต

สมมสมพทธสส ฯ

คว�มนอบนอมแดพระผมพระภ�คนน

เปนพระอรหนตอนประเสรฐ

เปนผตรสรเองชอบห�ครอ�จ�รยมได

ภคว� อนว�สมเดจพระผมพระภ�ค เมอยงมไดตรสแกพระโพธญ�ณ เสดจ

อยเหนอบลลงกรตน ภ�ยใตตนไมพระศรมห�โพธ เปนท�มกล�งสดอดน พระองค

ม�ผจญเสยแลวซงม�รทงห� ใหพ�ยแพแลว ครนถงเวล�ปฐมย�ม พระองคตรสรซง

บพเพนว�สญ�ณ คอพระปญญ�อนระลกช�ตหนหลงได พจ�รณ�ไปในอดตช�ต ๑

ช�ต ๒ ช�ต ๓ ตลอดถงอเนกช�ต กเหนแทว�ช�ตนนตถ�คตไดไปเกดทนน มรปร�ง

อย�งนน ประพฤตก�รเลยงชพอย�งนนๆ

ครนดบขนธจ�กช�ตนนแลว ไดไปเกดทนนๆ พระองคมปญญ�สว�งไป ม

อปม�ดงโลกธ�ตอนหนง ซงมพระอ�ทตยขนไดถงรอยดวงกเหมอนกน แลสว�งเปนอน

ด เมอพระองคไดบพเพนว�สญ�ณ ระลกช�ตในก�ลกอนไดดงพรรณน�ม�ฉะน ใน

ปฐมย�มแลว ครนลวงเข�มชฌมย�ม พระองคไดสำ�เรจแกทพพจกษญ�ณ อกทงทพพ-

โสตญ�ณ คอมพระเนตรพระกรรณเปรยบประดจทพ เมอจะดซงรปสงใดๆ กสำ�เรจไดดง

พระทยปร�รถน�ทกประก�ร ปจฉเม ยาเม เมอลวงเข�ปจฉมย�ม พระองคพจ�รณ�

ซงปฏจจสมปบ�ทธรรม เปนอนโลมปฏโลมถอยหน�ถอยหลงต�มพระบ�ลว�

๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

อวชชาปจจยา สงขารา สงขารปจจยา วญญาณ วญญาณปจจยา

นามรป นามรปปจจยา ฯเปฯ เอวเมตสส เกวลสส ทกขกขนธสส สมทโย โหต

อวชชายตเวว อเสสวราคนโรธา สงขารนโรโธ สงขารนโรธา วญญาณนโรโธ ฯเปฯ เอว

เมตสส เกวลสส ทกขกขนธสส นโรโธ โหตฯ

พระบ�ลชอว� “ปฏจจสมปบาทธรรม” เหตว�แสดงซงธรรมทงหล�ยอน

เปนปจจยสบๆ กนม�เปนอ�ทดงน คออวชช�เปนปจจยใหบงเกดสงข�ร สงข�รเปน

ปจจยใหบงเกดวญญ�ณ วญญ�ณเปนปจจยใหบงเกดน�มรป น�มรปเปนปจจย

ตอเนองๆ กนไปดงน มอปม�ดงกระแสนำ�ไหลหลงถงม�มร ข�ด ม�ทว�จะตฟอง

นองละลอกอย�งไรกด กระแสนำ�จะไดข�ดจ�กกนห�มไดแลมฉนใด ธรรมทงหล�ยม

อวชช�เปนตนนน กเปนปจจยสบๆ กนมไดข�ดจ�กกน เอว เอว มอปม�ดงนนๆ

อวชชานนคอสงอนใด อธบ�ยว� อวชช�นนไดแก โมโหอนบงเกดกล�หมหอ

ไวซงปญญ� มไดพจ�รณ�เหนแจงในอรยสจทง ๔ ประก�ร โมโหนแปลว�หลง ถ�จะ

ว�โดยลกษณะ โมโหมลกษณะกระทำ�ใหจตมดมนอนธก�ร มกใหเหนชวเปนด เหน

ผดเปนชอบ กตา วย มอปม� เหมอนตกแตนแลแมลงเม� อนเหนเปลวเพลงแลว แล

ยนดในเปลวเพลงทรอนนน คอสำ�คญว�เยนเปนสข อปาตตวา โผเข�ไปในเปลวเพลง

กถงซงวน�ศฉบห�ย เพร�ะเหตตนเหนผดเปนชอบ ยถา มอปม�ฉนใด โมโหนเมอ

บงเกดกล�ในสนด�นแลว กกระทำ�ใหมดมวมน ลมหลงเคลมสตเหนผดเปนชอบ เอว

เอว มอปไมยดงนน แลโมโหเมอบงเกดกล�ในสนด�นแลว กปดบงพระไตรลกษณะ

ญ�ณไว มใหพจ�รณ�เหน อนจจ ทกข อนตตา มใหพจ�รณ�เหนแทในพระอรยสจ

ทง ๔ ประก�ร โมโหนนยอมกำ�บงไว มครวน�ดงเมฆวล�หกอนปกปดซงปรมณฑล

แหงพระจนทร โมโหอนกล�ห�ญเหนป�นดงนน สมเดจพระผมพระภ�คเจ�ตรสเรยก

ว� อวชชา อวชชาปจจยา สงขารา เมออวชช�คอตวหลงอนกล�บงเกดมอยแลว กเปน

ปจจยคอเปนเหตทจะใหเกดสงข�ร ฯ

กสงขารนนไดแกสงอนใด สงข�รนนแปลว�ตกแตง อธบ�ยว�กศลแลอกศล

๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

อนเปนพนกง�นทจะตกแตงปฏสนธ แลตกแตงซงผลโดยอนควรแกกำ�ลงแหงตนนน

ไดชอว�สงข�ร สงข�รนมใชอน คอบญแลบ�ปอนตดต�มตกแตงใหบงเกด ถ�จะว�โดย

ประเภท สงข�รนม ๓ คอ บญญาภสงขาร ๑ อบญญาภสงขาร ๑ อเนญชาภสงขาร ๑

บญญาภสงขาร นนไดแกก�ม�พจรกศล ๘ รป�พจรกศล ๔ ก�ม�พจรกศล

นนเปนประก�รใด อธบ�ยว�บคคลยงมไดสำ�เรจแกฌ�นสม�บต ไดแกศรทธ�เลอมใส

อตส�หบำ�เพญท�น รกษ�ศล เจรญภ�วน� แลสดบรบฟงพระสทธรรมเทศน� แต

ต�มสตปญญ�ของตน กศลอย�งนอ�จส�ม�รถจะตกแตงปฏสนธแตมนษยคตแล

ฉก�ม�พจรสวรรค เหตดงนนจงไดชอว�ก�ม�พจรกศล และรป�พจรกศลนน ไดแก

กศลอนเจรญในรปฌ�นทง ๔ คอ ปฐมฌ�น ๑ ทตยฌ�น ๑ ตตยฌ�ณ ๑ จตตถฌ�น ๑

กศลทเจรญฌ�นนอ�จส�ม�รถจะตกแตงปฏสนธในพรหมโลกได เหตดงนนจงไดชอ

ว� รป�พจรกศล เปนใจคว�มว� ก�ม�พจรกศลแล รป�พจรกศลทงสองน จดไดชอว�

บญญ�ภสงข�ร

แลอบญญาภสงขารนน ไดแก อกศลจตต ๑๒ ดวง แลเจตสกบรรด�ทเปน

อกศลอนเปนบ�ปหย�บช� มเจตน�ในป�ณ�ตบ�ตเปนตนนน ถ�ผใดกระทำ�ไว ก

ชกนำ�ผนนใหไปบงเกดในอบ�ยภมทง ๔ คอนรก เปรตวไสย อสรก�ย สตวดรจฉ�น

จะกระทำ�ใหไดคว�มทกขคว�มลำ�บ�กในอบ�ยภมทง ๔ มประก�รต�งๆ พนจ�กนน

แลวเมอจะขนม�บงเกดเปนมนษยเล� กยอมเปนคนช�ตตำ�ช�ไรทรพยอบปญญ�

อ�กลไปดวยพย�ธโรค�พ�ธวบต อปทวอนตร�ยทกขภยทงปวงทงหล�ยต�งๆ น�น�

กรรมนนหย�บช� ตกแตงซงผลอนตร�ยเหนป�นดงน จงไดชอว� อบญญ�ภสงข�ร

แลอเนญชาภสงขารนน ไดแกบคคลอนเจรญอรปฌ�น อรปฌ�นนถ�ผใด

เจรญแลว กชกนำ�ผนนใหปฏสนธในอรป�พจรทง ๔ เปนพรหมห�รปก�ยมได มแต

จตเจตสก จตนนตงมนมไดหว�ดหวนไหวในเหตอนใดอนหนงเลย เหตดงนนกศลท

เจรญอรปฌ�นนน จงไดชอว�อเนญช�ภสงข�ร

แลสงขารทง ๓ น เปนผตกแตงคำ�ช แลจะไดเปนตวปฏสนธใหผลดวยตนเอง

นนห�มได อปม�เหมอนน�ยช�งสร�งพระนคร เปนพนกง�นในก�รทตกแตงพระนคร

ถว�ยบรมกษตรย จะไดเปนตวครอบครองพระนครห�มได สงขารปจจยา วญญาณ

เมอสงข�รทง ๓ ประก�รดงพรรณน�ม�น บงเกดเปนเหตเปนปจจยแลว กเจรญให

๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

เกดผลคอวญญ�ณ ฯ

กวญญาณนนไดแกสงอนใด อธบ�ยว�จตเปนพนกง�นลงสปฏสนธ แล

วบ�กจตอนเปนพนกง�นใหผลเปนปจจบน นแลจดไดชอว�วญญ�ณ กวญญ�ณนแปล

ว�รแตบรรด�จตทงปวงยอมมลกษณะรซงอ�รมณเหมอนกนทงสนนนแล เพร�ะเหต

ฉะนจงเรยกว�วญญ�ณ วญญ�ณนมครวน�เหมอนหนงสมเดจบรมกษตรย เมอน�ย

ช�งตกแตงพระนครสำ�เรจแลวก�ลใด พระองคไดอสรภ�พเปนใหญในก�รทจะครอง

พระนครภ�ร� แลมฉนใด วญญ�ณนเมอสงข�รตกแตงปฏสนธ เข�รบเปนพนกง�น

ใหผลอนร�ยแลดต�มสมควรทสงข�รแตงให มอปม�ดงนน วญญาณปจจยา นามรป

เมอวญญ�ณบงเกดเปนเหตเปนปจจย จะไดยตแตเท�นนห�มได จำ�เปนใหบงเกดผล

คอรปธรรมน�มธรรม ฯ

รปธรรมนนไดแกสงอนใด อธบ�ยว�รปธรรมนนไดแกนปผนนรป ๑๘

ประก�ร คอ มห�ภตรป ๔ ปส�ทรป ๕ วสยรป ๔ ภ�วรป ๒ หทยรป ๑ ชวตรป ๑

อ�ห�รรป ๑ เปน ๑๘ ประก�รดวยกน

มหาภตรป ๔ คอธ�ตทง ๔ ไดแก ปฐวธ�ต ๑ อ�โปธ�ต ๑ เตโชธ�ต ๑ ว�โย

ธ�ต ๑ แลวกแจกออกไปได ๔๑ ประก�ร คอ ปฐวธ�ต ๑๙ อ�โปธ�ต ๑๒ เตโชธ�ต ๔

ว�โยธ�ต ๖ เข�กนเปน ๔๑ ประก�ร

ปฐวธาต ๑๙ ประก�รนน คอ เกสา ผม ๑ โลมา ขน ๑ นขา เลบ ๑ ทนตา

ฟน ๑ ตโจ หนง ๑ มส เนอ ๑ นหาร เอน ๑ อฏฐ กระดก ๑ อฏฐมญช เยอในกระดก

๑ วกก ม�ม ๑ หทย เนอหวใจ ๑ ยกน ตบ ๑ กโลมก พงผด ๑ ปหก พง ๑ ปปผาส

ปอด ๑ อนต ไสใหญ ๑ อนตคณ ไสนอย ๑ อทรย อ�ห�รใหม ๑ กรส อ�ห�รเก� ๑

อ�ก�รทง ๑๙ น ชอว� ปฐวธ�ต

แลอาโปธาต ม ๑๒ ประก�ร คอ ปตต ด ๑ เสมห เสลด ๑ ปพโพ หนอง ๑

โลหต เลอด ๑ เสโท เหงอ ๑ เมโท มนขน ๑ อสส นำ�ต� ๑ วสา มนเหลว ๑ เขโฬ

นำ�ล�ย ๑ สงฆาณกา นำ�มก ๑ ลสกา ไขขอ ๑ มตต นำ�มตร ๑ อ�ก�รทง ๑๒ นชอว�

อ�โปธ�ต

แล เตโชธาตม ๔ ประก�รคอ สนตปปคค ๑ ปรทยหคค ๑ ปรณามคค ๑

ชรณคค ๑ เปนสประก�รดวยกน

๑๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

สนตปปคคนน ไดแกไฟธ�ตอนเปนพนกง�นกระทำ�ใหอบอนก�ยแกสตวทง

หล�ยจงอนอยมไดเยน

ปรทยหคคนน ไดแกไฟธ�ตอนเปนพนกง�นใหก�ยรอนระสำ�ระส�ยกระวน

กระว�ยมประก�รต�งๆ

ปรณามคคนน ไดแกไฟธ�ตอนเปนพนกง�นเผ�อ�ห�รใหยอยยบ

ชรณคคนน ไดแกไฟธ�ตเผ�ก�ยใหครำ�คร�แกเฒ�ชร�ลงทกวน

ประสมกนเปนเตโชธ�ต ๔ ประก�รดวยกนฉะน

วาโยธาตนนม ๖ ประก�ร คอ อทธงคมวาตา ๑ อโธคมวาตา ๑ กจฉสยาวาตา

๑ โกฏฐาสยาวาตา ๑ องคมงคานสารโนวาตา ๑ อสสาสปสสาสวาตา ๑ กลมทชอ

ว� อทธงคมวาตานน ไดแก ลมอนพดแตพนเท�จนตลอดถงเบองบน อโธคมว�ต�นน

ไดแกลมอนพดอยเบองบนจนทสดเบองตำ� กจฉสยาวาตานน ไดแกลมทพดอยในทอง

โกฏฐาสยาวาตานนไดแกลมทพดอยในลำ�ไส องคมงคานสารโนวาตา นน ไดแกลมท

พดสร�นทวส�รพ�งคก�ย อสสาสปสสาสวาตา นน ไดแกลมห�ยใจเข�ออก ประสม

กนเปนว�โยธ�ต ๖ ประก�รดวยกน

ดงพรรณน�ม�นไดชอว�มห�ภตรป เหตว�เปนใหญเพร�ะเปนทอ�ศยแหงรป

ทงปวง เปรยบเหมอนหนงถำ�อนมอยในภเข� เปนทอ�ศยแกหมสตวทงปวงเปนใจ

คว�มว� มห�ภตรปทง ๔ นน เปนทอ�ศยแกรปทงปวง

แลประส�ทรป ๕ นน คอจกษประส�ท ๑ โสตประส�ท ๑ ฆ�นประส�ท ๑

ชวห�ประส�ท ๑ ก�ยประส�ท ๑ แลจกษประส�ทนน มลกษณะสณฐ�นเท�ศรษะ

เห� ตงอยท�มกล�งวงต�ดำ�เปนพนกง�นในอนทใหเหนรปสรรพสงทงปวง โสต

ประส�ทนน มสณฐ�นอนนอยเท�ขนทร�ยจ�มจรเปนวงกลมดจแวนตงอยในชองหทง

สองเปนพนกง�นในอนทจะใหไดยนซงเสยงทงปวง

ฆานประสาทนนสณฐ�นดงกบแพะตงอยท�มกล�งจมก เปนพนกง�นในอนท

จะใหรซงกลนทงปวง

ชวหาประสาทนน สณฐ�นดงกลบดอกบว ตงอยท�มกล�งลน เปนพนกง�น

ในอนทจะใหรจกซงรสทงปวง

กายประสาทนน ซ�บซ�นอยทวส�รพ�งคก�ย เปนพนกง�นในอนทจะใหรจก

๑๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

ซงสมผสอนหย�บแลละเอยด แลเยนรอนออนแขง ถ�ก�ยประส�ทนนพรธแลว ก

เหนบช�ไปไมปกต

แลวไสยรป ๔ นน คอ รปารมณ ๑ สททารมณ ๑ คนธารมณ ๑ รสารมณ ๑

รปารมณนน ไดแกรปสรรพสงทงปวง คอรปอนนอยอนใหญอนหย�บแล

ละเอยด รปภ�ยนอกรปภ�ยใน รปสงใดๆ กด บรรด�เปนรปม�ปร�กฏแกจกษ เปน

อ�รมณแหงจตอนยตในจกษทว�รแลว กไดชอว�รป�รมณสนทงนน

สททารมณนน ไดแกเสยงทงปวงอนม�ปร�กฏแกหแล

คนธารมณนน ไดแกกลนอนม�กระทบน�สก

รสารมณนน ไดแกรสอนม�ปร�กฏแกลน

แลภาวรป ๒ นน คอ อตถภาวรป ๑ ปรสภาวรป ๑ แล

อตถภาวรปนน มสภ�วะสณฐ�นอ�ก�รแลจรตเปนผหญง

ปรสภาวรปนน มสภ�วะสณฐ�นอ�ก�รแลจรตเปนบรษ ถ�ห�สภ�วะทงสอง

มไดแลว บคคลผนนกเรยกว�กะเทย

หทยรปนน ไดแกดวงหทย

ชวตรปนน ไดแกชวตอนทรยอนกระทำ�ชวตใหสดชน มอปม�ดจนำ�เลยงช�ต

อบล

อ�ห�รรปนน ไดแกอ�ห�รทบรโภค เปนตนว�ข�วนำ�เปนของบรโภคทงปวง

ยอมบำ�รงซงกำ�ลงผวเนอแลโลหตในรปก�ยปจจบน

รปก�ยทงหล�ยดงพรรณน�ม�น จะบงเกดมกอ�ศยแกวญญ�ณจตนนเปน

เหตเปนปจจย แลวญญ�ณคอจตนนจะไดเปนปจจยใหบงเกดแตรปธรรมนนห�มได

ยอมเปนปจจยใหบงเกดน�มธรรมดวย ฯ

แลนามธรรมนน กอ�ศยแกขนธ ๓ คอเวทน� ๑ สญญ� ๑ สงข�ร ๑ แล

เวทนาขนธนน ไดแกเวทน�เจตสกอนเปนพนกง�นในอนทจะเสวยอ�รมณ

อนเปนสขเปนทกขแลอเบกข�เวทน� ทบงเกดทวไปในจตใจทงปวง เหตดงนนจงจด

เปนขนธอนหนง

๑๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

สญญาขนธนน ไดแก สญญ�เจตสก มลกษณะใหรซงสงทงปวง อนทวไปใน

สงทงปวง เปนตนว�สเขยวแดงดำ� เปนตน ใหรแตเปนเอกเทศเท�น สญญ�เจตสกน

เกดทวไปในจตทงปวง เหตดงนจงจดเปนขนธอนหนงแล

สงขารขนธนน ไดแกเจตสก ๕๐ ดวง อนเศษจ�กสญญ�เทวน� เดมทนนจด

เปนเจตสก ๕๒ ดวง ยกเวทน�เจตสกไปเปนเวทน�ขนธเสย ยกสญญ�เจตสกไปเปน

สญญ�ขนธเสยแลว ยง ๕๐ ดวงนนจดเปนสงข�รขนธอนหนง กขนธทง ๓ ดงพรรณน�

ม�น จะบงเกดมกอ�ศยแกวญญ�ณเปนเหตเปนปจจย เมอน�มแลรปมแลว กเปนเหต

เปนปจจยทจะใหบงเกดซงอ�ยตน ฯ

แลอายตนนน ม ๖ ประก�ร คอจกขว�ยตน ๑ โสต�ยตน ๑ ฆ�น�ยตน ๑

ชวห�ยตน ๑ ก�ย�ยตน ๑ มน�ยตน ๑

แลจกขวายตนนน ไดแกจกษทงสองอนเปนทปร�กฏแหงรป�รมณทงปวง

จกษนเปรยบเหมอนหนงบอเปนทเกดแหงรป เหตดงนนจงไดเรยกว�จกขว�ยตน

แลโสตายตนนน ไดแกหทงสองเปนทปร�กฏแกเสยงทงปวง หทงสองน

เปรยบเหมอนบออนเปนทเกดแหงเสยง เหตดงนนจงไดชอว�โสต�ยตน

แลฆานายตน นน ไดแกจมกอนเปนทปร�กฏซงกลนทงปวงในน�สก น�สกน

เปรยบเหมอนบอเปนทเกดแหงกลนทงปวง เพร�ะเหตนนจงไดชอว�ฆ�น�ยตน

แลชวหายตน นน ไดแกลนอนเปนทปร�กฏแกรสทงปวง เปรยบเหมอนบอ

อนเปนทเกดแหงรส เหตดงนนจงไดชอว�ชวห�ยตน

แลกายายตนนน ไดแกสรระก�ยทงปวง ก�ยนเปนทปร�กฏแกสมผสทงปวง

อนเยนแลรอนออนแลแขง เปรยบเหมอนบออนเปนทเกดแหงสมผส เหตดงนนจงได

ชอว�ก�ย�ยตน

แลมนายตนนน ไดแกดวงหทยอนเปนทปร�กฏแกธรรมทงหล�ย อนจะพงร

ดวยจต หทยนเปรยบเหมอนบออนเปนทเกดแหงธรรมทงปวง เหตดงนนจงเรยกว�

มนายตน สฬายตนปจจยา ผสโส เมออ�ยตนม�บงเกดเปนเหตเปนปจจยแลว ผสสะก

บงเกดม ฯ

๑๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

ผสสะนนไดแกผสสเจตสก อนมลกษณะถกตองซงอ�รมณ เปนทประชมไวซง

อ�รมณทง ๖ ประก�ร คอ รป เสยง กลน รส เครองสมผส แลธมม�รมณทงปวงอนพง

รดวยจต ผสสะเจตสกน บงเกดทวไปในจตทงปวง เมอผสสะบงเกดมแลว กเปนปจจย

ใหบงเกดเวทน� ฯ

แลเวทนานม ๕ ประก�ร คอ สขเวทน� ๑ ทกขเวทน� ๑ โสมนสสเวทน� ๑

โทมนสสเวทน� ๑ อเปกข�เวทน� ๑

สขเวทนานน แปลว� เสวยอ�รมณเปนสข

ทกขเวทนานน แปลว� เสวยอ�รมณเปนทกข

โสมนสสเวทนานน แปลว� จตรนเรงบนเทงใจ

โทมนสสเวทนานน คอ จตอนขดแคนเคองใจ

อเปกขาเวทนานน คอ จตไมสขไมทกข ไมโสมนสไมโทมนส จตนนมธยสถ

เปนป�นกล�ง ไดชอว� อเปกขาเวทนา เวทน�นเปนใหญในทอนเสวยอ�รมณ เปรยบ

เหมอนบรมกษตรยอนเสวยพระกระย�ห�รทตองพระทยประสงค

เวทนาปจจยา ตณหา เมอเวทน�บงเกดมแลว กเปนปจจยใหบงเกดตณห� ฯ

กตณหานมอ�ก�ร ๓ คอ ก�มตณห� ๑ ภวตณห� ๑ วภวตณห� ๑ แล

กามตณหานน คอปร�รถน�ในกเลสก�ม

ภวตณหานน คอ ปร�รถน�อนเกดพรอมดวยสสสตทฏฐ อนมลกษณะใหเหน

ว�สตวเทยงโลกเทยง สตวทงปวงนต�ยแลวเกดอกเวยนไปเวยนม� ไมส�บสญ ตงอย

เปนเทยงแทดงน เมอคว�มปร�รถน�กเสสก�มนนพรอมสสสตทฏฐดงนแลว กไดชอ

ว�ภวตณห�

แลวภวตณหานน ไดแก คว�มปร�รถน�เกดพรอมดวยอจเฉททฏฐ อนมลกษณะ

ใหเหนว�สตวทงปวงต�ยแลวไมเกดอกเลย เมอคว�มปร�รถน�กเลสก�มแลพสดก�ม

บงเกดพรอมดวยอจเฉททฏฐกไดชอว�วภวตณห� แลตณห�ทง ๓ ประก�ร แตละอน ๆ

แจกออกไปเปนตณห�ภ�ยใน ๖ หนง ภ�ยนอก ๖ หนง หก ๖ หนเปน ๓๖ จงแจก

ออกเปนอดตตณห� ๓๖ อน�คตตณห� ๓๖ ปจจบนตณห� ๓๖ ประสมกนเข�จงเปน

๑๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

ตณห� ๑๐๘ ประก�ร ตณหาปจจยา อปาทาน เมอตณห�เกดเปนปจจยแลว อป�ท�น

จตอนถอมนในตณห� กบงเกดคำ�ชตณห�นนขนไป ฯ

อปาทานนนม ๔ ประก�ร คอ ก�มป�ท�น ๑ ทฏฐป�ท�น ๑ สลวตฐตป�ท�น

๑ อตตว�ทป�ท�น ๑ แล

กามปาทานนน คอ ถอมนในกเลสก�มแลพสดก�ม

ทฏฐปาทานนน คอ จตถอมนในสสสตทฏฐแลอจเฉททฏฐ

สลวตตปาทานนน คอ จตถอมนในลทธเดยรถยนครนถแลครต�งๆ บรรด�

เปนคนถอภ�ยนอกพระพทธศ�สน�

อตตวาทปาทานนน คอ จตถอมนว�ตวว�ตน อปาทานปจจยา ภโว เมอ

อป�ท�นบงเกดมแลว กเปนปจจยใหบงเกดภพ ฯ

ภพนนม ๒ ประก�ร คอ ก�มภพ ๑ อปปตตภพ ๑

กามภพนน ไดแก สญญ�เจตน�อนเกดพรอมดวยจตซงเปนกศลแลอกศล ได

ชอว�ก�มภพ แล

อปปตตภพนน ไดแก อบ�ยภมทง ๔ มนษย ๑ ก�ม�พจรสวรรค ๖ เปน ๑๑

ดวยกน รปภพนน ไดแก รปพรหม ๑๖ ชน อรปภพนน ไดแก อรปพรหม ๔ ชน แตถ�ว�

ในทนท�นประสงคเอ�แตก�มภพ เหตว�ก�มภพนเปนปจจยใหบงเกดช�ต ภวปจจยา

ช�ต เมอก�มภพมแลว กเปนปจจยใหบงเกดช�ต ฯ

ชาตนน คอ อปปตตภพ อธบ�ยว�ก�รทถอเอ�กำ�เนดเวยนเกดอยในภพ

นนแล ไดชอว�ช�ต ชาตปจจยา ชรามรณ โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสา สมภวนต

เมอช�ตใหถอเอ�กำ�เนดเวยนเกดอยในภพแลว กเปนเหตใหเกดมคว�มแกเฒ�ชร�

โรค�พย�ธคว�มโศกเศร� มพล�ปรำ�ไรบงเกดคว�มสลดระทดใจ แลโทมนสขดเคอง

แคนสะอนอ�ลยทงปวง คว�มทกขทงหล�ยจะบงเกดกอ�ศยแกช�ต ช�ตจะมกอ�ศย

แกภพ ภพจะมกอ�ศยแกอป�ท�น อป�ท�นจะมกอ�ศยแกตณห� ตณห�จะมกอ�ศย

แกเวทน� เวทน�จะมกอ�ศยแกผสสะ ผสสะจะมกอ�ศยแกอ�ยตนะ อ�ยตนะจะมก

๑๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

อ�ศยแกน�มรป น�มรปจะมกอ�ศยแกวญญ�ณ วญญ�ณจะมกอ�ศยแกสงข�ร

สงข�รจะมกอ�ศยแกอวชช� อวชช�นเปนตนเปนเดม ฯ

ถ�อวชช�ดบแลวสงข�รกดบ สงข�รดบแลววญญ�ณกดบ วญญ�ณดบแลว

น�มรปกดบ น�มรปดบแลวอ�ยตนะกดบ อ�ยตนะดบแลวผสสะกดบ ผสสะดบแลว

เวทน�กดบ เวทน�ดบแลวตณห�กดบ ตณห�ดบแลวอป�ท�นกดบ อป�ท�นดบแลว

ภพกดบ ภพดบแลวช�ตกดบ ช�ตดบแลวคว�มแกชร�พย�ธอปทวอนตร�ยทงปวงคอ

คว�มพล�ปรำ�ไรแลคว�มสลดระทดใจกดบสญสน ทกประก�ร ดวยอ�ศยแกอวชช�

เปนตนเปนเดม ฯ

พระองคทรงพจ�รณ�พระปฏจจสมปบ�ทธรรมทมสงเขป ๔ คออวชช�กบ

สงข�รจดเปนสงเขป ๑ วญญ�ณแลน�มรปสฬ�ยตนะผสสะเวทน�จดเปนสงเขป ๑

ตณห�อป�ท�นแลภพจดเปนสงเขป ๑ ช�ตชร�มรณะจดเปนสงเขป ๑ สงเขปน แปล

ว�ยออยไมวตถ�รกว�งขว�ง อธบ�ยว�ถ�จะแสดงโดยยอ ยกแตสงเขปเบองตนขน

กระแสธรรมกตลอดถงปล�ย

ถ�ยกแตสงเขปเบองปล�ยขนเล� กระแสธรรมกตลอดถงตน ถ�ยกแตสงเขป

กล�งขนเล� กระแสธรรมกตลอดถงเบองตนเบองปล�ย วลล ฉนทตวา วย มครวน�

ดจบคคลตดเครอเถ�ลด�วลยแตตน ฉดกระช�กไปกไหวตลอดปล�ย จบแตปล�ย ฉด

ไปกไหวตลอดตน จบท�มกล�ง กไหวตลอดเบองตนแลเบองปล�ย

ถ�จะจดโดยก�ล อวชช�กบสงข�รเปนอดตก�ล เหตว�เกดกอนเปนอดต

แลวเปนปจจยใหบงเกดธรรมทงปวงมวญญ�ณ เปนตน แลธรรมทงหล�ย ๙ ประก�ร

มวญญ�ณเปนตนมช�ตเปนทสดนน จดเปนปจจบนก�ล เหตว�เกดในปจจบนนรนดร

ชร�มรณะนนจดเปนอน�คตก�ลเหตว�เกดในเบองหน�แตปจจบน

ถ�จะจดสนธคอทตอนน จดไดเปนสนธ ๓ ระหว�งสงเขปเบองตนกบสงเขป

ทสองตอกนจดเปนสนธ ๑ ระหว�งสงเขปทสองกบสงเขปทส�มตอกนจดเปนสนธ ๑

ระหว�งสงเขปทส�มกบสงเขปทสตอกนจดเปนสนธ ๑ เข�กนเปนสนธ ๓ ฉะน ฯ

๑๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

ถ�จะว�โดยอ�ก�ร ม ๒๐ คอ อดตเหต ๕ ปจจบนผล ๕ ปจจบนเหต ๕

อน�คตผล ๕ ฯ แลอดตเหต ๕ นนคอ อวชช� สงข�ร ตณห� อป�ท�น แลภพ ทเกด

แลวในช�ตหลง เปนเหตใหบงเกดปจจบนผล ๕ คออวชช� สงข�ร ตณห� อป�ท�น

แลภพ ในปจจบนน แลวจดเอ�อวชช� สงข�ร ตณห� อป�ท�น แลภพ ในปจจบนน

ขนเปนปจจบนเหต ๕ ประก�ร เหตว�เปนปจจยใหบงเกดเปนอน�คตผล ๕ ประก�ร

คออวชช� สงข�ร ตณห� อป�ท�น แลภพ อนจะพงมในอน�คตนน ฯ

ถ�จะจดโดยองค มองค ๑๒ ประก�ร คอ อวชช� ๑ สงข�ร ๑ วญญ�ณ ๑

น�มรป ๑ สฬ�ยตนะ ๑ ผสสะ ๑ เวทน� ๑ ตณห� ๑ อป�ท�น ๑ ภพ ๑ ช�ต ๑ ชร�

มรณะ ๑ จงเปนองค ๑๒ ประก�ร ฯ

ถ�จะจดโดยมลนน มมล ๒ ประก�ร คออวชช� ๑ ตณห� ๑ กอวชช�ตณห�

สองประก�รน เปรยบเหมอนหนงดมแหงจกร สงข�รทงส�มประดจกำ� ชร�มรณะ

ประดจกง อ�สวะอนเปนเดมเกดอวชช�นนประดจเพล� ภพทงส�มประดจดงเรอน

รถ เมอบคคลขบรถไปหนเหยนเวยนไปไมรสนไมรสดฉนใด ธรรมทงหล�ยคอว�พระ

ปฏจจสมปบ�ทธรรมน เมอยงพรอมบรบรณอยแลว กยอมพดผนหนเหยนเวยนไปใน

สงส�รวฏไมมทสดดงนน

ตอเมอใดช�าระสนดานใหสนจากอวชชา คอคว�มทมไดรสภ�วธรรมทแทท

จรงโดยตรง พจ�รณ�จนเกดปญญ�รแจงในพระอรยสจทง ๔ เหนอยหน�ยในวฏฏ-

สงส�รต�มลำ�ดบแหงญ�ณทง ๙ ประก�ร จนถงสงข�รเบกข� เจรญพระวปสสน�

ญ�ณใหแกลวกล� ดำ�เนนขนไปๆ ตร�บเท�ถงมรรควถอนโลมญ�ณเปนพนกง�นชำ�ระ

ซงอกศลเปนตนว�อวชช� กระทำ�ซงพระนพพ�นใหปร�กฏแจง

วาโตวย ประดจดงลมพดกำ�จดเสยซงเมฆใหไปปร�ศจ�กปรมณฑลพระจนทร

กระทำ�ใหพระจนทรแจมแจงบรสทธเปนอนด นกปร�ชญพงรโดยอปม�ว�มณฑล

พระจนทรแจมแจง อปม�ดงพระนพพ�น แลโคตรภญ�ณนนมกจพจ�รณ�เอ�พระ

นพพ�นเปนอ�รมณ

๑๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

จกขมา ปรโส วย เปรยบเหมอนโหรอนดนกขตฤกษแลพจ�รณ�ปรมณฑล

พระจนทรเปนอ�รมณ เมอโคตรภญ�ณบงเกดกล� พจ�รณ�เอ�พระนพพ�นเปน

อ�รมณไดแลว กย�งขนถงพระโสด�ปตตมรรคญ�ณ ละเสยซงสกก�ยทฏฐ แล

วจกจฉ� สลพตตปร�ม�ส ใหไปปร�ศจ�กสนด�นเปนสมจเฉทปห�น

สกกายทฏฐนน คอทฏฐคว�มเหนว�ตวว�ตน อหงก�รมมงก�ร วจกจฉ�นน

คอสงสยสนเทห สลพตตปร�ม�สนนคอถอลทธข�งถอผดบช�เทวด�แลถอลทธของคร

ต�งๆ นบถอว�ประเสรฐกว�พระพทธศ�สน� อกศลทงส�มประก�รนพระพทธเจ�ละ

เสยดวยอำ�น�จพระโสด�ปตตมรรคญ�ณแลวพระองคกเจรญพระวปสสน�ใหดำ�เนน

แกกล�ขนไปโดยลำ�ดบๆ กน

เหมอนอย�งดำ�เนนในท�งข�งโสด�ปตตมรรคนน เมอย�งขนถงสกท�ค�ม

มรรคแลว กประห�รเสยไดซงก�มร�คะ ๑ พย�บ�ท ๑ โดยทหย�บๆ

ราคะนนแปลว�กำ�หนดยนดคอกำ�หนดยนดในกเลสก�มแลพสดก�ม จงจด

ไดชอก�มร�คะ

พยาบาทนนคอโทโสอนกล�ห�ญ คอก�รทผกเวรจองเวร พระพทธเจ�ท�น

ละเสยซงก�มร�คะพย�บ�ท ดวยอำ�น�จพระสกท�ค�มนนได แตหย�บๆ ทอย�ง

ละเอยดนนยงละมได ครงพระองคเจรญพระวปสสน�ใหแกกล�ขนไป สำ�เรจพระ

อน�ค�มมรรคแลว จงไดละเสยซงก�มร�คะทอย�งละเอยดนน

โทสะจตนนกดบสญสน พระองคกเจรญพระวปสสน�ใหแกกล�ขนไป ก

สำ�เรจแกพระอรหตตมรรคญ�ณประห�รเสยซงกองกเลส แตบรรด�ทยงเหลออยนน

ใหอนตรธ�นสญสนห�เศษมได แลวพระองคกตรสรซงพระโพธญ�ณ อนประกอบไป

ดวยจตเวส�รชช�ธคณอนยง เสมอดวยคณของพระพทธเจ�ทงหล�ยแตกอนม� มได

ยงหยอนแกกนเลย ฯ

พระปฏจจสมปบาทธรรมจบแตเพยงน ฯ

๑๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

“ตอเมอใดช�ำระสนดำนใหสนจำกอวชชำ คอควำมทมไดรสภำวธรรมทแททจรงโดยตรง พจำรณำจนเกดปญญำรแจงในพระอรยสจทง ๔ เหนอยหนำยในวฏฏสงสำรตำมล�ำดบ

แหงญำณทง ๙ ประกำร จนถงสงขำรเบกขำ เจรญพระวปสสนำญำณใหแกลวกลำ ด�ำเนนขนไปๆ ตรำบเทำถงมรรควถอนโลมญำณเปนพนกงำนช�ำระซงอกศลเปนตนวำอวชชำ

กระท�ำซงพระนพพำนใหปรำกฏแจง”

๑๙

พระพทธเจาตรสรอะไร๒๐

• กาลจกร หรอ ภวจกร (Wheel of Life) พทธศลปทเบต ทว�ดวยจตเดมแทอน

ประภสสร มอกศลมลคอ โลภะ โมสะ โมหะ จรม�กอเปนอ�สวะและกเลส แลวกอกรรมเกดผล

วบ�กมสภ�วะอย�งสตวนรก อสร� เปรต เดรจฉ�น มนษย เทวด� จนกว�จะเข�ใจในปจจยอน

อ�ศยกนพรอมของอวชช� สงข�ร วญญ�ณ น�มรป สฬ�ยตนะ ผสสะ เวทน� ตณห� อป�ท�น

ภพ ช�ต ชร�มรณะ เกดปญญ� เข�ใจในเบญจขนธทลวนเปนไปต�มเหตและปจจย ต�มส�มญญ

ลกษณะคอไตรลกษณ ห�กไมรไมเข�ใจ ชวตคงหมนวนอยในวงลอแหงทกขและอวชช� เสมอนอย

ในป�กแหงพญ�ม�รร�ยไมรจบ

พระพทธเจาตรสรอะไร

ปฏจจสมปบาท

พระโอวาทสมเดจพระวชรญาณวงศ พระสงฆราช

วดบวรนเวศวหาร

ประทานแกนวกภกษ พ.ศ. ๒๔๙๐

เรองปฏจจสมปบ�ทน ท�นแสดงม�โดยนยต�งๆ กน และเข�ใจกนไมไดดม�

น�นแลวตงรอยๆ ป หรออ�จตงพนป เพร�ะฉะนน เมอตองก�รใหแสดง กจกแสดง

ต�มคว�มเหนอนเปนทสสนะ หรอทฏฐอย�ง ๑ เท�นน ถกหรอผดอย�งไร ขอให

พจ�รณ�ดเอ�เถด

กอนแตแสดงเรองปฏจจสมปบ�ท ควรกล�วถงศ�สน�โดยยอไวเปนเบองตน

ศ�สน�ทสอนกนอยมต�งๆ กน เมอแยกออกไปแลวกคงเปน ๒ คอ ศ�สน�ทแสดงว�ม

ผสร�ง และมผบนด�ลเปนตวเปนตนอย�งหนง ศ�สน�ทไมแสดงถงผสร�งโดยตรง แต

กแสดงปจจยทเนองกนม� คอ พระพทธศ�สน�อกอย�งหนง

ศ�สน�เดมกคอศ�สน�พร�หมณ ทำ�ไมจงเกดมผสร�งขน? สนนษฐ�นว� คน

เกดม�แลวมบ�งคนตองก�รจะรว�เกดม�ไดอย�งไร ทำ�ไมจงตองเกดม� จงคนห�กน

เมอคนห�กนขนไป ห�อะไรไมไดเพร�ะไมร กเกดตงพระเจ�ขน พระเจ�ในศ�สน�

พร�หมณกคอ พระพรหม แตพระพรหมเองใครเปนผสร�งไมไดแสดง พระพรหมสร�ง

พระศวะ พระน�ร�ยณ สร�งสตวและสงของต�งๆ หมด ตอม�กมศ�สน�ยวขน

ศ�สน�ยว ตนเดมกมพระผสร�งมพระผบนด�ล เค�กศ�สน�พร�หมณนนเอง

แตไมเรยกผสร�งผบนด�ลว�พรหม กล�ยเปน ยโฮว� หรออะไรขน

ท�งศ�สน�อสล�ม กตงชอพระผสร�ง พระผบนด�ลว� พระอลล�ห และก

สอนคนทเชอถอใหบช� ใหออนวอน ถ�บช�ออนวอนพระผสร�ง พระผบนด�ล ท�น

โปรดและโปรดอย�งเตมท กเอ�ไปไวกบพระผสร�ง พระผบนด�ล เมอต�ยไปแลว ไม

ตองแก ไมตองเจบ ไมตองต�ยอก แตถ�ไมโปรดเตมท กเพยงแตใหขนสวรรคชวคร�ว

๒๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

จงมโลกสวรรคโลกหนง และกสร�งมนษยและโลกมนษยขนอกโลกหนง สำ�หรบเปนท

อยของมนษย แตว�คนใดทำ�ไมดไมชอบ พระเจ�กรว กลงโทษผนน เมอลงโทษกตอง

มภพทเปนทลงโทษ เรยกต�มศ�สน�พร�หมณว� ยมโลก โลกของพระย�ยมหรอโลก

ทพระย�ยมปกครองรกษ� เรยกท�นผปกครองว� ยมร�ช� ทเร�เรยกกนว� ยมร�ช

เพร�ะฉะนนโลกจงม ๓ คอ สวรรค สำ�หรบผทพระเจ�โปรด ต�ยแลวกไป

เกดอยทสวรรคนนโลกหนง มนสสโลก โลกมนษยสำ�หรบสตวทเปนมนษยโลกหนง

ยมโลก สำ�หรบเปนทลงโทษของคนทพระเจ�กรวอกโลกหนง กบอกสถ�นหนงจะ

เรยกว�โลกหรอไมกไมทร�บ คอทพระเจ�อย และเมอคนทำ�ดทำ�ชอบถงทสด พระเจ�

เอ�ไปไวดวย ไมรจกแก ไมรจกเจบ ไมรจกต�ย

ไทยเร�เอ�ยมโลกม�เปนทลงโทษของคนผดคอ เรอนจำ� เอ�เรอนจำ�เปน

ยมโลก และตงผปกครองเรอนจำ�เปนยมร�ช คอ พระย�ยมร�ช หรอ เจ�พระย�

ยมร�ช และมปลด ๒ คน คนหนงตงชอว� เพชรชฎ� คนหนงชอ เพชรป�ณ ท�นผ

วจ�รณศพทประกอบกบเรองเหนว�เพชรชฎ� ม�จ�กศพทว� วชฌฆาตา หรอ วชฌ-

ฆาดา วชฌ แปลว� นกโทษ ฆาตา หรอ ฆาดา แปลว� ผฆ� รวมแปลว� ผฆ�นกโทษ

ทเร�เรยกว� เพชฌฆ�ต แตเร�เอ� วชฌ เปน เพชฌ เหมอนอย�ง วจจกฎ เปน เวจจ-

กฎ ปญจม เปน เบญจม ปญจวส เปน เบญจวส หรอเรยกว� เบญจเพส แปลว� ยสบ

ห� เพชฌปาณ กคอ วชฌ นกโทษ ป�ณ แปลว� มอ วชฌป�ณ แปลว� มนกโทษอย

ในมอ หม�ยคว�มว� ผควบคมนกโทษ แตภ�ยหลงเขยนผด ๆ เพยน ๆ ไป เปน เพชร

ชฎ� แปลว� มชฎ�เพชร เพชรป�ณ มเพชรในมอหรอมมอเพชรและใชสบตอม�

ศ�สน�ของจนทปร�กฏในพงศ�วด�รจนบ�งเรอง เข�แสดงว�มโลก ๓ คอ

สวรรค มนษย นรก สตวทเกดม�แลวจะพนโลก ๓ นไมได คงวนเวยนอยในโลก ๓ น

แหละ

ผเกดในสวรรคเมอถงคร�ว ท�นผสร�ง ผบนด�ลกใหม�เกดเปนมนษยใน

มนสสโลก ถ�ทำ�ดทำ�ชอบในศ�สน�จนมงถงกตญญกตเวท กบสตยซอเปนสำ�คญ คอ

กตญญกตเวทและสตยซอ ตอม�รด�บด�ตอผปกครอง ตอท�นผมคณ นแหละเปน

บญ เปนกศลทเข�ยกยองกน จะทำ�ชวอย�งอนอะไรไมสำ�คญ ถ�มนษยเปนกตญญ

เปนกตเวท และสตยซอ ต�ยไปกไปเกดในสวรรค ถ�มนษยทำ�บ�ป คอ ไมเปนกตญญ

๒๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

ไมเปนกตเวท ไมสตยซอ ต�ยไปกไปตกนรก เมอตกนรกอยจนพนโทษแลวกม�เกด

เปนมนษยอก เมอเกดเปนมนษย ทำ�ดทำ�ชอบกไปสวรรค ถ�ทำ�ชวทำ�ผด ต�ยแลวกไป

ตกนรกอก ถงไปเกดบนสวรรค ถ�ถงคร�ว พระผสร�งผบนด�ลกใหม�เกดเปนมนษย

วนเวยนกนอยในโลก ๓ โลกน ไมมท�งทใครจะหลดพนออกไปได

แตท�งพระพทธศ�สน� เมอพระพทธเจ�ทรงบำ�เพญเพยรเพอตรสร ไดทรง

พจ�รณ�จบเหตจบผล โดยนยหนงกคอ ทรงพจ�รณ� ปฎจจสมปบาท ชนตนเมอทรง

เหนว� คว�มแก คว�มต�ย เปนโทษ เปนภย เปนทกข ทพระองคทรงมงหม�ยจะให

พน ตลอดไปจนถง โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส ทงหมดนกเปนโทษ เปน

สวนทสตวไมปร�รถน� แตว�มเพร�ะอะไร ? กทรงคนขนไป เมอทรงคนขนไปกทรง

เหนว� มเพร�ะช�ต

ช�ตคอคว�มเกดนนแหละเปนปจจย เพร�ะช�ตคว�มเกดเปนปจจย กตองม

ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส ทรงคนขนไปอกว� ช�ตมอะไร

เปนปจจย กทรงเหนว�มเพร�ะภวะ คอ ภพเปนปจจย ภพมเพร�ะอะไร ทรงคนขนไป

อกกทรงพบว� มเพร�ะอป�ท�น คว�มยดถอ ทรงคนขนไปอกว� อป�ท�นมเพร�ะ

อะไร กทรงพบว� มเพร�ะตณห� ตณห�เปนปจจยใหเกดอป�ท�น ทรงคนขนไปอก

ว� ตณห�มเพร�ะอะไรกทรงเหนว�มเพร�ะเวทน� คอ เสวยสข เสวยทกข เสวยไมใช

ทกขไมใชสข นเปนปจจยใหเกดตณห� ทรงคนขนไปอกว� เวทน�มเพร�ะอะไร กทรงเหน

ว� เวทน�มเพร�ะผสสะ คอ ถ�ผสสะเปนทตงทจะใหเกดสข กเกดสขเวทน� ถ�เปนท

ตงใหเกดทกข กเกดทกขเวทน� เมอผสสะเปนทตงใหเกดอทกขมสข กเกดอทกขมสข

เวทน� ทรงคนขนไปอกว� ผสสะมเพร�ะอะไร กทรงเหนว� ผสสะมเพร�ะอ�ยตนะ

๖ ทรงคนขนไปอกว� อ�ยตนะ ๖ มเพร�ะอะไร กทรงเหนว� มเพร�ะน�มรป ทรง

คนตอไปอกว� น�มรปมเพร�ะอะไร กทรงเหนว� น�มรปมเพร�ะวญญ�ณ ทรงคนตอ

ไปอกว� วญญ�ณมเพร�ะอะไร กทรงพบว�มเพร�ะสงข�ร ทรงคนตอไปอกว� สงข�ร

มเพร�ะอะไร กทรงเหนว�มเพร�ะอวชช� อย�งนเปน ปฏโลม คอจบผลส�วขนไป

ห�เหต

ถ�ใหเปนอนโลม กจบอวชช�เปนตน : อวชช�เปนปจจยใหเกดสงข�ร สงข�ร

เปนปจจยใหเกดวญญ�ณ วญญ�ณเปนปจจยใหเกดน�มรป น�มรปเปนปจจยใหเกด

๒๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

อ�ยตนะ ๖ อ�ยตนะ ๖ เปนปจจยใหเกดผสสะ ผสสะเปนปจจยใหเกดเวทน� เวทน�

เปนปจจยใหเกดตณห� ตณห�เปนปจจยใหเกดอป�ท�น อป�ท�นเปนปจจยใหเกด

ภพ ภพเปนปจจยใหเกดช�ต ช�ตเปนปจจยคอ เมอมช�ตขนแลว กเปนปจจยใหเกด

ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส อย�งนเปนอนโลม นเปนกระท

หรอเปนหลก

ถ�จบหลกว�ต�มปฏจจสมปบ�ท มผสร�งหรอไม ? กสนนษฐ�นไดว� อวชช�

ไมรนนแหละเปนปจจย จงใหเกดสงข�ร หรอสร�งปรงแตง เมอมสงข�รสร�งหรอ

ปรงแตง กมวญญ�ณม�โดยลำ�ดบ จบต�มนยนกสนนษฐ�นว� ท�งพระพทธศ�สน�ก

กล�วผสร�ง แตว�ไมใชจำ�เพ�ะอย�งเดยว คอเพร�ะอวชช�เปนปจจย จงเกดสงข�ร

คอสร�ง เมอสร�งขนกมวญญ�ณเปนลำ�ดบม�

ท�งพระพทธศ�สน� พระพทธเจ�สอนใหกำ�จดอวชช� เมอกำ�จดอวชช�เสย

ได กเปนอนกำ�จดสงข�รคอผสร�ง โดยนยนท�งพระพทธศ�สน�สอนใหทำ�ล�ยผสร�ง

เพร�ะผสร�งถงจะสร�งใหเปนเทวด�หรอมนษยทสขสบ�ยอย�งไรกต�ม แตว�เมอ

สร�งขนม�แลว กตองมช�ต มชร� มมรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส

จะไมใหมเชนนกตองทำ�ล�ยอวชช� ทำ�ล�ยสงข�รตรงกนข�มกบศ�สน�ทเข�ถอว� ม

พระเจ�ผสร�ง ผบนด�ล นนเข�ใหออนวอนใหพระเจ�โปรด พระพทธเจ�ท�นสอนให

ทำ�ล�ยผสร�ง ต�งกนอยเชนน

ศพทว� “ปฏจจสมปบาท” ปฏจจ แปลว� อ�ศย อปปาทะ แปลว� เกดขน

ส บวก อปปาทะ แปลว� เกดขนพรอม รวมเปน ปฏจจสมปบ�ท อ�ศยเกดขนพรอม

กน หม�ยคว�มว� อ�ศยกน คอ อ�ศยปจจยจงเกดขน จงเรยกว� ปฏจจสมปบาท

เชน สงข�รเกดเพร�ะอ�ศยอวชช� วญญ�ณเกดเพร�ะอ�ศยสงข�ร น�มรปเกดเพร�ะ

อ�ศยวญญ�ณ เปนลำ�ดบไป พระอ�จ�รยแตป�งกอนแสดงไวต�ง ๆ กน เชน ใน วภงค-

ปกรณ ท�นแสดงว� วญญาณ ๖ คอ จกขวญญ�ณ โสตวญญ�ณ ฆ�นวญญ�ณ ชวห�-

วญญ�ณ ก�ยวญญ�ณ และมโนวญญ�ณ แตในอรรถกถ�แสดงว� ปฏสนธวญญ�ณ

วญญ�ณทสบตอม�

นท�นเถยงกนม�แลว เพร�ะท�นไมแนใจว�อย�งไรจงจะแสดงใหเข�ใจ ท�น

กตองแยกออกไปเปน อทธา คอ ก�ล ๓ ไดแก อดตอทธา ก�ลทลวงม�แลวคอ อวชช�

๒๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

สงข�ร นตอนหนง ปจจบนอทธา ตงแตวญญ�ณไปจนถงภพ ภพกแยกเปน ๒ คอ กมม-

ภพ ภพคอกรรม คอกจก�รทสตวทำ�อย�งหนง อปปตตภพ ภพคอคว�มเกดขนหรอ

ภพทเกดขนอกอย�งหนง ท�นจดวญญ�ณจนถงกมมภพ เปน ปจจบนนอทธ� คอก�ล

ปจจบน นตอนหนง ท�นจดอปปตตภพและช�ต ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะทกขะ

โทมนสสะ อป�ย�ส เปน อนาคตอทธา ก�ลอน�คต

ท�นแบงเปน ๓ ก�ลดงน เมอเปนเชนนแลว อวชช�กบสงข�รกลวงม�แลว

มแตในช�ตกอน ในปจจบนนสตวกมตงแตวญญ�ณไปจนถงกมมภพ ยงไมมอปปตต-

ภพ คอ คว�มเกด ตอช�ตหน�จงจะมอปปตตภพ ภพคอคว�มเกดแลวกมช�ต ชร�

มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส

และท�นแสดง สนธ คอ หวตอไวอก ๓ คอ เหตอดต ไดแกอวชช� สงข�รซง

ตอกบวญญ�ณ เปนตน อนเปนปจจบนนเรยกว�สนธ ๑ ในปจจบนนกมสนธ คอ ก�ย

อนน ทมวญญ�ณเปนตนจนถงกมมภพ แบงเปนสวนผลมม�จ�กเหตเก�สวนหนง เปน

สวนเหตทเกดขนใหม อนไดแกกรรมอกสวนหนง ผลเก�กบทำ�เหตใหมนตอกน เรยก

ว� สนธหนง กรรมททำ�ในปจจบนนอนเรยกว�เหตใหม จะใหผลตอไปในอนาคตเปน

อปปตตภพ และช�ต ชร� มรณะ เปนตน นเปนสนธอกหนง จงมสนธ ๓ นแบบเก�

ท�นแสดงไวเชนน

แตถ�เปนเชนนจรงแลวอวชช�สงข�รเปนอดตอทธ�ไมใชปจจบนใครจะ

ประพฤตด ประพฤตชอบเท�ไรกละไมได เพร�ะเปนอดตลวงม�แลว เหมอนอย�งเมอ

ว�นนเร�ทำ�อะไรไวแลว จะม�ละในวนนละไมได และปจจบนอทธ�คอ ตงแตวญญ�ณ

จนถงกมมภพเปนปจจบน ถ�เชนนนตงแตอปปตตภพ จนถง ช�ต ชร� มรณะ โสกะ

ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส เปนอน�คต ยงไมม�ถง

เมอเปนเชนนในปจจบนนใครกละไมได เพร�ะยงไมม�ถง จะไปละอย�งไร

เหมอนดงพรงนจะมอะไรขน เร�จะละในวนนไมได จะละไดตอเมอม�ถงเข� ค�นกน

อยเชนน และถ�แบงแยกออกไปเปน ๓ ก�ล ช�ตนเร�กไมมอวชช� สงข�รเพร�ะนน

เปนเหตอดตลวงม�แลว ทงไมม ช�ต ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ

อป�ย�ส เพร�ะเปนอน�คตยงไมม�ถง นกถงพระอรหนต : พระอรหนตละอวชช�

สงข�รได อวชช� สงข�ร เปนอดตหรอ ? กจะเหนไดว�ไมใชอดต ปจจบนนแหละ ท�น

๒๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

จงละได และอปปตตภพ ช�ต ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส

ท�นละเมอไร ? ท�นกละในปจจบนนเอง ไมใชละในอน�คต

เมอเปนเชนนกเหนไดว� ปฏจจสมปบ�ท ไมใช แบงเปนอดต เปนปจจบน เปน

อน�คต เปนอดต กอดตทงส�ย เปนปจจบน กปจจบนทงส�ย เปนอน�คต กอน�คตทง

ส�ย เชน ในอดตทเร�ไดเกดม�แลว เร�กมตงตนแตอวชช�สงข�รไปจนถง ชร� มรณะ

โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส ม�ถงปจจบนน เร�กมอวชช� สงข�ร วญญ�ณ

น�มรป ไปจนถง ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส ในปจจบนนแหละ

ถ�จะมตอไปในอน�คตกมเตมททงส�ยตงแตอวชช�ไป เพร�ะฉะนน ในบดน

เร�ตองมตงตนแตอวชช� สงข�ร จนถง ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ

อป�ย�ส พระอรหนตละกเลสกละอวชช� สงข�ร จนถง ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส ในปจจบนนเอง

วนนจะว�ปฏจจสมปบ�ทตอไป แตจะว�เรองทแลวม�ซำ�อกทเพอใหตอกน

ปฏจจสมปบาท ธรรมทอ�ศยกนเกดขนพรอม แยกเปน ๒ คอ ปฏโลม จบผลส�วขน

ไปห�เหต ซงในปฏจจสมปบ�ทท�นเรยกว� ปจจย คอจบผลส�วขนไปห�ปจจยโดย

ลำ�ดบ อนโลม จบเหตหรอปจจยส�วลงไปห�ผลโดยลำ�ดบ จงเปน ๒ ถ�จะเรยกว�

อรยสจจ ๒ กได คอส�ยหนงทกขกบทกขสมทย อกส�ยหนงทกขนโรธกบมรรค ต�ม

แบบเก�ท�นแยกออกเปน ๓ ก�ล คอ อวชช� สงข�ร เปนอดต ตงแตวญญ�ณม�ถง

ภพจดเปนปจจบน

ตวภพยงแยกออกเปน ๒ คอ กมมภพ ภพคอกรรม อปปตตภพ ภพคออปปตต

คว�มเข�ถงหรอคว�มเกดขน ท�นแสดงว�ตงแตวญญ�ณจนถงกมมภพเปนปจจบน

ตงแตอปปตตภพไปเปนอน�คต ถ�เชนนแลวอวชช�กบสงข�ร กลวงม�แลวมม�แต

ช�ตกอน ตงแตอปปตตภพไปกยงไมมม�ถง เมอเปนเชนน ในปจจบนนกตองมแต

วญญ�ณจนถงกมมภพเท�นน ช�ตกไมม ชร� พย�ธ มรณะ กไมม แตว�พจ�รณ�ด

ไมน�จะเปนเชนนน เพร�ะอวชช� สงข�รเปนอดต พระอรหนตจะละสงทเปนอดตไม

ได ตองละไดแตทเปนปจจบน สวนทเปนอน�คตกละไมได เพร�ะยงไมม�ถง มพระบ�

ลในภทเท-กรตตค�ถ�แสดงไวว�

๒๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

อตต นานวาคเมยย นปปฏกงเข อนาคต

ไมควรต�มคดถงอดต ไมควรหวงอน�คต

ยทตตมปหนนต อปปตตญจ อนาคต

(เพร�ะ) สวนทเปนอดต กไดละเสยแลว สวนทเปนอน�คตกยงไมถง

ปจจปปนนญจ โย ธมม ตตถ ตตถ วปสสต

อสหร อสกปป ต วทธา มนพรหเย

ผใดเหนแจงธรรมทเปนปจจบนในทนนๆ ในก�ลนนๆ ไมงอนแงน ไมคลอนแคลน

ผนน ครนรธรรมนนแลว กพงเจรญเนองๆ

เมอจบหลกพทธประวต คอเรองของพระพทธเจ�เมอตอนตรสร ท�นแสดงว�

พระพทธเจ�จบผลส�วไปห�เหต คอจบตงแต ชร� มรณะ ไปว� มเพร�ะอะไร กส�ว

ขนไปห�เหตจนถง อวชช� ไมไดปร�กฏว� ปนเปน ๓ ก�ล คอ อดต ปจจบน อน�คต

เพร�ะฉะนน จงเหนไดว� ทท�นปนปฎจจสมปบ�ทออกเปน ๓ ก�ล ไมสมกบพระพทธ-

ประวต ถ�อดตกตองอดตทงหมดส�ย ปจจบนกตลอดส�ย อน�คตกตลอดส�ยเหมอน

กน

ทนว�ถงปฏจจสมปบ�ททไมปนเปน ๓ ก�ล แตทว�นว�ต�มทศนะคอคว�ม

เหนหรอต�มมตคว�มร แตกรเพยงธรรมและอรรถคอเนอคว�ม

เมอพจ�รณ�ด ตองไปจบหลกพระบ�ลทแสดงในธ�ตวภงคสตรว� ฉธาตโร

ปรโส คนมธ�ต ๖ คอ ดน นำ� ไฟ ลม อ�ก�ศ อนรวมเข�เปนรปก�ย ก�ยทเปนสวนรป

ไมมคว�มรกบวญญ�ณธ�ต ธ�ตร อกสวนหนงรวมเปน ๖ ถ�ลำ�พงแตดน นำ� ไฟ ลม

อ�ก�ศไมมวญญ�ณธ�ต ธ�ตร เข�ผสมดวย กไมเปนคน ถ�มแตวญญ�ณธ�ต ไมมดน

นำ� ไฟ ลม อ�ก�ศ ทเปนทอ�ศยของวญญ�ณธ�ตๆ กไมปร�กฏเหมอนไฟไมตดเชอ

เพร�ะฉะนน เร�ตรวจดเร�ในบดนว� เร�มอะไรบ�ง จะเหนไดว�มก�ยอนน

ทแยกออกเปน ดน นำ� ไฟ ลม อ�ก�ศ สวนหนง มธ�ตรอกสวนหนงผสมกนอย ธ�ต

รนนแหละออกม�ท�งจกขคอต�กม�ประสพรป ออกม�ท�งโสตะคอห กม�ประสพ

เสยง ออกม�ท�งฆ�นะคอจมก กม�ประสพกลน ออกม�ท�งชวห�คอลน กม�ประสพ

รส ออกม�ท�งก�ยกม�ประสพโผฏฐพพะ ออกม�ท�งมนะหรอมโน กม�ประสพธรรม

๒๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

คอเรอง กเกดจกขวญญ�ณ โสตวญญ�ณ ฆ�นวญญ�ณ ชวห�วญญ�ณ ก�ยวญญ�ณ

มโนวญญ�ณ

นตรวจดเร�เองเปนอยเชนน อ�ยตนะภ�ยใน อ�ยตนะภ�ยนอก กบวญญ�ณ

๓ อย�งรวมประชมกนเข�กเปนผสสะ คว�มกระทบ ตอจ�กผสสะกใหเกดเวทน�

เปนสขเปนทกข หรอไมใชทกขไมใชสข ตรวจดเร�เองอ�จเหนได ถ�เปนอยเพยงเท�

น เร�จะพดกนไมได ฟงกนไมรเรอง เพร�ะข�ดสญญ�คว�มจำ� พดไมตอกน ฟงก

ไมรเรอง ตองมสญญ�คว�มจำ� เมอมสญญ�คว�มจำ�เกดขน ตอไปกเปนปจจยใหเกด

สงข�ร สงข�รในทนไมมงสวนทเปนบญคอด ไมมงสวนทเปนบ�ปคอชว แตมงถงสวน

ทเปนกล�งๆ

เพร�ะฉะนน สงข�รโดยปรย�ยคอท�งหนง ท�นจงแสดงไว ๓ ไดแกลมห�ยใจ

เปน กายสงขาร คอปรงก�ย หม�ยคว�มว� ก�ยจะเปนอยไดกเพร�ะลมห�ยใจ ถ�ไมม

ลมห�ยใจ ก�ยเปนอยไมได ลมห�ยใจจงเปนก�ยสงข�ร ปรงก�ย นอย�งหนง วตก

ตรกนก วจาร ตรอง รวมกนเรยกว� วตกวจ�ร เปน วจสงขาร คอปรงคำ�พด เพร�ะ

คนเร�จะพดอะไร ตองตรกตองตรองกอนว�จะพดเรองอะไร จะพดอย�งไร วตก

วจ�รจงเปนวจสงข�ร เมอเปลงคำ�พดออกม�กเปนวจกรรม กจก�รง�นททำ�ท�งว�จ�

พจ�รณ�ดไมใชวตกวจ�รจะปรงเพยง วจกรรม ยอมปรงก�ยกรรม คอกจก�รททำ�ท�ง

ก�ยดวย เชน คนจะทำ�ก�รง�นอะไร ตองตรกกอน ตองตรองกอน รวมกนไปแลวจงทำ�

เพร�ะฉะนน วตกวจาร กเปนสงข�รปรงก�ยกรรมดวย นสวนหนง สญญ�

กรย�ทจำ� เวทน� กรย�ทเสวยสขทกข ไมใชทกขไมใชสข ทงสองนเปน จตตสงข�ร

ปรงแตงจต เพร�ะจตทจะนกคดอะไร ตองอ�ศยสญญ�กรย�ทจำ� และอ�ศยเวทน�

กรย�ทไดเสวยแลวจงคด จงนก ตวคดตวนกเรยกว� มโนจต เปนตนเดม สญญ�เวทน�

ปรงจต ปรงออกม�เปน มโน คอม�เปนตวคด มโนออกม�คดเรองทเรยกว�ธรรม นอก

สวนหนง

เพร�ะฉะนน ลมห�ยใจจงเปนก�ยสงข�รปรงแตงก�ย วตกวจ�รเปนวจ-

สงข�ร ปรงแตงว�จ�ใหเปนวจกรรมตลอดถงปรงแตงก�ยกรรม สญญ�เวทน�เปน

จตตสงข�รปรงแตงจต เพยงเท�น มทวไปหมด ทงแกพระอรหนต ทงแกส�มญชน

นกดต�มเรองพระอรหนต มพระพทธเจ�เปนตน กม ดน นำ� ไฟ ลม อ�ก�ศ ทเปน

๒๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

ธ�ตไมรเปนสวนรป มวญญ�ณธ�ต ธ�ตรผสมกนอย และธ�ตรกออกม�ท�งอ�ยตนะ

ม�ประสพ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมคอเรอง แลวกเกดเวทน� แลวกถง

สญญ� แลวกถงสงข�ร ๓ ชนดทแสดงม�น พระอรหนตกมเชนน คนส�มญกมเชนน

เพร�ะฉะนนสงข�ร ๓ ดงกล�วม�นกไมเปนบญ คอ ปญญ�ภสงข�ร ไม

เปนบ�ป คออปญญ�ภสงข�ร ไมเปนอเนญช�ภสงข�ร เปนไปต�มเรองของสรรยนต

เครองยนตของสรระ

อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร ถ�จะถ�มว� ทำ�ไมธ�ตรคอวญญ�ณธ�ต จงม�ผสมกบ ดน นำ� ไฟ ลม อ�ก�ศ

ซงเปนธ�ตไมรเล�? พระบ�ลไมไดแสดงไว แตถ�พจ�รณ�ดสบเข�ไปกสนนษฐ�นว�

เพร�ะธ�ตรถงเปนธ�ตรกจรง แตว�เปนธ�ตรทไมบรสทธ มกเลสเข�ผสม กเลสกม

อวชช�เปนตน อวชช� กคอรไมถกต�มเปนจรง เหมอนดงทองคำ� ทองคำ�แทเปนธ�ต

บรสทธอยต�มธรรมด� แตว�ไมบรสทธเพร�ะมธ�ตอนเข�ม�ผสม จงทำ�ใหเนอทอง

ตำ�ไป ธ�ตอนเข�ม�ผสมม�ก เนอทองกตำ�ม�ก ธ�ตอนม�ผสมนอย เนอทองกตำ�นอย

ธ�ตรกเหมอนกน ถ�กเลสม�ผสมม�ก ธ�ตรกรตำ�รทร�ม ถ�กเลสม�ผสมนอย ธ�ตรก

รม�กรละเอยดม�กขนไป

ท�นผบำ�เพญเพยรใชปญญ�พจ�รณ�จนเหนจรงถงทสด บรรลวชช�และ

วมตตแลว กพนจ�กปญญ�ภสงข�ร อปญญ�ภสงข�ร อเนญช�ภสงข�ร คงมแตก�ย

สงข�ร วจสงข�ร จตตสงข�ร อนเปนผลของเหตเก�ซงยงคงเหลออยกว�จะถงทสด

ถงมประวตปร�กฏว� พระอรหนตเข�ฌ�ณนนเพยงเปนก�รหยดพกของท�น แตท�น

ไมไดตดในฌ�นนน

สวนสำ�หรบปถชนนน เมอกเลสม�ผสมกบธ�ตร กทำ�ใหรผดจ�กคว�มจรงเปน

อวชช�เมอรผดจ�กคว�มจรง กคดด เปนปญญ�ภสงข�รบ�ง คดชว อนเปนอปญญ�ภ-

สงข�รบ�ง คดอยในอ�รมณเดยว เปนอเนญช�ภสงข�รบ�ง อกสวน ๑ นอกจ�กก�ย-

สงข�ร วจสงข�ร จตตสงข�ร ทแสดงม�แลว มอวชช�เปนปจจยใหเกดสงข�ร เมอ

คดเรองทด ทเปนปญญ�ภสงข�ร กปรงแตงจตใหด ภพกดไปต�ม คดเรองทชว เปน

อปญญ�ภสงข�ร กปรงแตงจตใหชว ภพกเปนภพชวไปต�ม คดอยเรองเดยวทด จน

๒๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

แนวแนมงคง เปนอเนญช�ภสงข�ร กปรงแตงจตใหแนวแน ภพกตงมนเปนอเนญชภพ

ไปต�ม แตว�ปรงแตงภพทงนน ไมใชทำ�ล�ยภพ นอวชช�เปนปจจยใหเกดสงข�ร

สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ สายสมทย เมอสงข�รเกดขน วญญ�ณ คว�มรสกกเกดตอเนองกนไป เร�ตรวจดทเร�

เร�คดอะไรชวกต�ม ดกต�ม หรอเร�ตงใจกำ�หนดอ�รมณใหแนนอน ซงเรยกว� สมถ-

กมมฏฐ�นกต�ม คว�มรสกซงเรยกว�วญญ�ณกเกดขน ถ�ไมมสงข�ร คอคดนก ดน นำ�

ไฟ ลม อ�ก�ศ และธ�ตร ถงมประจำ�อย แตไมทำ�ก�รง�นอะไรกสงบอยเหมอนดงคน

นอนหลบ ร�งก�ยสวนรป คอ ดน นำ� ไฟ ลม อ�ก�ศ กม วญญ�ณธ�ตธ�ตร กม แต

ถงมกไมไดทำ�ง�น จงไมเกดวญญ�ณคว�มรสก ตอเมอตนขน ธ�ตไมรกบธ�ตรทผสม

กนทำ�ง�น คอคดนก กเปนปจจยใหเกดวญญ�ณคว�มรสก นสงข�รเปนปจจยใหเกด

วญญ�ณ

วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป เมอมวญญ�ณเกดขนสบม�จ�กสงข�ร น�ม คอ เวทน� สญญ� สงข�ร ซงตอ

เนองกบวญญ�ณ และรปคอร�งก�ยทมประจำ�อย กพรอมกนทำ�หน�ท

นามรปเปนปจจยใหเกดอายตนะ ๖ เมอน�มรปเตรยมพรอมทจะทำ�หน�ท อ�ยตนะทง ๖ กทำ�หน�ททเดยว คอ

ต� กมหน�ทเหน ห กมหน�ทไดยน จมก กมหน�ทไดกลน ลน กมหน�ทลม ก�ย ก

มหน�ทถกตอง มนะ กมหน�ทนกคดประกอบกนไป นน�มรปเปนปจจยใหเกด

อ�ยตนะ ๖

อายตนะ ๖ เปนปจจยใหเกดผสสะ เมอน�มรปเตรยมพรอมเปนปจจยใหเกดอ�ยตนะภ�ยใน ๖ ตอกบอ�ยตนะ

ภ�ยนอก ๖ ดงน กเปนปจจยใหเกด ผสสะ คอคว�มกระทบ หรอ สมผสสะ คว�ม

กระทบพรอม

๓๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

ผสสะเปนปจจยใหเกดเวทนา เมอผสสะเกดขนกเปนปจจยใหเกด เวทน� สขบ�ง ทกขบ�ง ไมใชทกขไมใช

สขบ�ง เชนนเกดแกพระอรหนตกได เกดแกปถชนกได แตทเกดแกพระอรหนตไมเปน

ปจจยใหเกดตณห�เพร�ะสบเนองม�จ�กวชช� จงเปนเรองของสรรยนตเท�นน

เวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา แตว�ในปฏจจสมปบ�ทนท�นแสดงว� เวทน�เปนปจจยใหเกดตณห� เพร�ะ

สบเนองม�จ�กอวชช� จงหม�ยถงเวทน�ทเกดแกปถชน ถ�สขเวทน�เกดขนกตองก�ร

ได ทกขเวทน�เกดขนกตองก�รเสย ไมใชทกขไมใชสขเกดขนกหลงไมรต�มเปนจรง

เวทน�จงเปนปจจยใหเกดตณห�

ตณหาเปนปจจยใหเกดอปาทาน เมอตณห�เกดขนแลว ตณห�ไมใชเกดคงทอยเสมอ เกดขนชวขณะแลวก

ดบ แตไมดบสญไปหมดทเดยว เพร�ะว�ม อป�ท�น คว�มยดถอตอเนองจ�กตณห�

เพร�ะฉะนน ท�นจงว� เวทน�เปนปจจยใหเกดตณห� ตณห�เปนปจจยใหเกด

อป�ท�นคว�มยดถอ

อปาทานเปนปจจยใหเกดภพ คว�มยดถอนนแหละจงเกด ภพ คอ ตวเปน หรอ คว�มเปน ยดถออย�งไร

ภพคอตวเปนหรอคว�มเปน กเปนอย�งนน เหมอนเชนมอเร�มอย แตเร�ไมยดอะไร

กเปนมออยเฉยๆ ไมตดกบอะไร แตถ�เร�ไปยดสงใดเข� คว�มตดกบสงนนกเกดมขน

เพร�ะฉะนน อป�ท�นจงเปนปจจยใหเกดภพ ภพกคอตวเปนหรอคว�มเปน เปนไป

ต�มอป�ท�น คอคว�มยดถอ ท�นแสดงไวว� ก�มภพ รปภพ อรปภพ

ภพเปนปจจยใหเกดชาต เมอเปนเชนนนแลว ตอไปภพกเปนปจจยใหเกด ช�ต คอเกดเปนโนน เปนน

๓๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

เปนนน เชนเปนคนช�ตน ช�ตนน เปนช�ย เปนหญง เปนเศรษฐ เปนคนจน เปนตน

เปนไปต�งๆ ทเปนโนน เปนน เปนนน ต�งๆ กเพร�ะภพ คอตวเปน คอเปนตว เปน

เร�ขนม�กอน เปนตว เปนเร� กเพร�ะยดถอ นภพเปนปจจยใหเกดช�ต เมอพจ�รณ�

ดน�จะเหนว�ช�ตกคอองคอนหนงๆ ของภพ

ชาตเปนปจจยใหเกดชรา มรณะ ฯ ล ฯ เมอมช�ตเปนอะไรขนแลว ชร� มรณะ กเกดมสบตอ เพร�ะฉะนน ช�ตจง

เปนปจจยใหเกด ชร� มรณะ และเกด โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส ดวย

นเปนส�ยสมทย คอส�ยเกด

เมอท�นผบำ�เพญเพยร ไดบำ�เพญเพยรไปจนเหนแจง รจกอวชช�ต�มเปน

จรง อวชช�กดบ วชช�ทตรงกนข�มกเกด เหมอนดงมดกบสว�ง อวชช�เหมอนมด

วชช�เหมอนแสงสว�ง เมอวชช�เกดขน กกำ�จดอวชช�คอมดใหดบไป เมอดบอวชช�

เพร�ะรเหนต�มเปนจรงแลว ทนเหนอะไรกรต�มเปนจรงหมด ไมตองนกตองคดท

เปนสงข�รอนปรงแตงภพช�ตตอไป เพร�ะเหนต�มเปนจรงกดบสงข�ร เมอดบสงข�ร

กดบวญญ�ณอนสบม�จ�กอวชช� เมอดบวญญ�ณกดบน�มรปเปนลำ�ดบไปจนถงดบ

ภพ ช�ต ชร� มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะ อป�ย�ส นเปนส�ยนโรธ คอ

คว�มดบ

ปฏจจสมปบ�ท ท�นแสดงส�ยสมทย คอทกขกบสมทยส�ยหนง ส�ยนโรธ

คอนโรธกบมรรคอกส�ยหนงเปนคกน ถ�ดบส�ยสมทยกตองดบอวชช� เปนตน

เพร�ะวชช�เกดขน และกดบตอกนไปโดยลำ�ดบ แตว�ธ�ตไมรกบธ�ตรทรวมกน

และอ�ยตนะ ๖ วญญ�ณ ผสสะ เวทน� สญญ� และสงข�ร คอก�ยสงข�ร วจสงข�ร

จตตสงข�ร ยงคงมอยกว�จะถงทสด เพร�ะสบเนองม�แตกรรมเก�

เพร�ะฉะนน พระอรหนตดบอวชช� เพร�ะวชช�เกดขน แตกยงเปนอย

ไปบณฑบ�ตกได ถ�ยอจจ�ระปสส�วะกได ร�งก�ยเจบกได เพร�ะนนเปนเรองของ

สรรยนต ไมใชบญ ไมใชบ�ป แตสวนคนส�มญ เพร�ะอวชช�เปนตนเดมมอย จงเปน

ปจจยใหเกดสงข�รปรงแตง ปรงแตงกปรงแตงชวบ�งดบ�ง ปรงแตงอเนญชะบ�ง

๓๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

แลวกเกดภพ นว�ข�มไปทเดยว ถ�ไมข�มกเกดสงข�ร เกดวญญ�ณ แลวกเกดน�มรป

ดงทแสดงม�แลว นเปนส�ยสมทย

ว�ถงส�ยนโรธซำ�อกกคอ ท�นผรต�มเปนจรงดบอวชช�ได วชช�เกดขน ดง

พระบ�ลว� อวชชา วหตา อวชช�ท�นกำ�จดเสยได วชชา อปปนนา วชช�เกดขน ตโม

วหโต มดท�นกำ�จดเสยได อาโลโก อปปนโน แสงสว�งเกดขน นเปนส�ยนโรธ ถ�ยง

ดบอวชช�ไมไดกเดนส�ยสมทย กองทกขทงปวงกเกดอยเสมอ ตอเมอดบอวชช�ได

กองทกขทงปวงกดบ สวนสรรยนตกเดนไปต�มเรองกว�จะถงทสด แตว�เปนเรองของ

สรรยนต ไมเปนบ�ป ไมเปนบญ ไมเปนอเนญชะ แตเปนทกขสจจ.

๓๓

พระพทธเจาตรสรอะไร๓๔

• กายนคร จ�กสมดขอยของ

ไทย ทว�ดวยก�รถกครอบงำ�ของ

อวชช� คอยกษม�รทม�ลวงใหคน

หลงใชส มจบไดงนกว�ปล� หลง

เลยงไกไวชนเพอตวกของก บช�

ไฟหวงไดคณวเศษ มแตคว�มหว�ด

วตกกลวเหมอนคนตกนำ� ถกสนข

กดขบแลวยงพบร�ชสหจะขยำ �

เสมอนคนอย ในโลกกไมเหนโลก

ปล�อย ในนำ�กไม เหนนำ�ต�มท

เปนจรง เปนอย อย�งพญ�ช�ง

ส�รทดมกนแตนำ�ส�มสระทเตมไป

ดวยตณห�ทง ๓ อนเปนปจจยตอ

กนไปถงนกค มทสำ�คญมนหม�ย

ผด ไปยนอยบนตนเปล�ทแทจรง

แลวไรแกน คออนตต� และหน ๔

ตวกำ�ลงกดร�กและโคน แสดงก�ร

เกด แก เจบ และต�ย คออนจจง

มแตก�รเจรญปญญ�ม�ดบอวชช�

ดงภ�พเทวด�ทกำ�ลงขเพอเชอดคอ

ม�รใหสะบนนนเอง

พระพทธเจาตรสรอะไร

พระพทธเจาตรสรอะไร ?

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก

(เจรญ สวฑฒโน)

พระพทธเจาตรสรอะไร เปนเรองทน�สนใจศกษ� ไดมหนงสอหล�ยเลม

เขยนแสดงเรองน เฉพ�ะบ�งเลม เชน พทธประวตเลม ๑ ตอนพระพทธเจ�ตรสร พระ

นพนธสมเดจพระมห�สมณเจ� กรมพระย�วชรญ�ณวรโรรส พระร�ชนพนธเรองของ

รชก�ลท ๖ พระนพนธสมเดจพระสงฆร�ชเจ�กรมหลวงวชรญ�ณวงศ เรองพระพทธ

ศ�สน�และพระรตนตรยสวนทเปนหนงสอสำ�นวนเก�เชนปฐมสมโพธกถ� พระนพนธ

สมเดจพระมห�สมณเจ� กรมพระปรม�นชตชโนรส ฉบบหนง พระนพนธสมเดจพระ

สงฆร�ช (ปสสเทว สา) ฉบบหนง สวนพระสตร (คอเรองพระพทธเจ�ทรงแสดงธรรม

ทพระอ�จ�รยดงเดมไดรอยกรองไว อ�งว�ไดสดบฟงม�จ�กพระพทธเจ�โดยตรง) เล�

ถงพระพทธเจ�ไดตรสเล�เรองคว�มตรสรของพระองคเองไดมหล�ยพระสตร

พระสตรแรกทสดคอ“ธมมจกกปปวตตนสตร”(พระสตรแสดงเรอง

พระพทธเจ�หมนจกรคอพระธรรม (ลอธรรม) ใหแลนไป) พระสตรนเปนปฐมเทศน�

คอเทศนครงแรกของพระพทธเจ� ททรงแสดงแกพระปญจวคคย (พวกพระ ๕ รป)

ซงจะถอเปนหลกแสดงในกณฑน

“พระพทธเจาตรสรอะไร”

มคำ�ทเปนเหมอนคำ�ตอบหล�ยคำ� เชน “พระพทธเจาตรสรพระธรรม” “พระ

พทธเจาตรสรอรยสจ” “พระพทธเจาตรสรพระโพธญาณ” หรอคำ�เตมว� “ตรสรพระ

อนตตรสมมาสมมาสมโพธญาณ” คำ�เหล�นถกตองทงนน แตเปนคำ�ตอบทกว�งอย�ง

ไมผด เหมอนอย�งถ�มว�รอะไร กตอบว� รวช� ยงมปญห�ตอไปอกว� วช�อะไร

และคำ�ตอบนนกยงเปนคำ�ศพทอย แปลไมออก ไมรคว�มหม�ย กยงไมรอยนนเอง

๓๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

ฉะนน จะอธบ�ยคว�มหม�ยของคำ�ศพทในคำ�ตอบสนๆ นนกอน เพร�ะเปนคำ�ทจะ

ตองพบเสมอในหนงสอพระพทธศ�สน�

พระพทธเจาตรสรพระธรรม คำ�ว� “ธรรม” แปลต�มศพทว� “ทรงไว” คอดำ�รงอยไมเปลยนแปลง คำ�น

ใชในคว�มหม�ยม�กม�ย เฉพ�ะในทน ท�นว�หม�ยถง “สจจะ” คอคว�มจรง เพร�ะ

คว�มจรงทเปนคว�มจรงมใชเปนของเทจของปลอม ยอมทรงหรอดำ�รงคว�มจรงอย

เสมอ คว�มจรงทแนแทจงมลกษณะของธรรม คอทรงหรอดำ�รงอยนนเอง และคำ�ว�

สจจะทแปลว�คว�มจรง กแปลต�มศพทว� สภ�พทมอยเปนอย อนสงทมอยเปนอย

ได กตองเปนสงททรงตวหรอดำ�รงตวอยได เหมอนอย�งชวต ทรงชวตหรอมชวตก

หม�ยถงยงเปนอยยงไมต�ยเชนเดยวกน ฉะนน ธรรมจงไดแกคว�มจรง เรยกควบกน

เปนศพทว� “สจธรรม” พระพทธเจ�ตรสรพระธรรม คอตรสรคว�มจรง

พระพทธเจาตรสรอรยสจ คำ�ว� “อรยะ” ตรงกบคำ�ว� “อ�รยะ” แปลกนว� “ประเสรฐ” “อรยสจ”

แปลว� “คว�มจรงอย�งประเสรฐ” (คอจรงอย�งแนแทหรอแนนอน)

คว�มจรงททำ�ใหผรเปนพระอรยะ (ผประเสรฐ) คว�มจรงทพระอรยพงร

คว�มจรงของพระพทธเจ�ผอรยะ ขอนเท�กบเปนขออธบ�ยของขอกอน คอขอกอน

ว� พระพทธเจ�ตรสรพระธรรม คอคว�มจรง ขอนชลงไปชดว�ธรรมคอคว�มจรง

(สจธรรม) ทพระพทธเจ�ตรสรนนคอ อรยสจจะ ไมใชสจจะทวๆ ไปของปถชน (คนท

ยงหน�)

พระพทธเจาตรสรพระโพธญาณ คำ�ว� “โพธ” แปลว� “ตรสร” “ญ�ณ” แปลว� “หยงร” ทง ๒ คำ�แปลว�

“รดวยกน” แตโพธมคว�มหม�ยสงกว� รวมกนว�โพธญ�ณ แปลว� ญ�ณคอคว�ม

ตรสร พระพทธเจ�ตรสรพระโพธญ�ณ เมอแปลเข�กคงซำ�ๆ กนว� ตรสรพระญ�ณคอ

๓๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

คว�มตรสร มคว�มหม�ยว� รจนตรสรคว�มจรงแจมแจงหมดทกอย�ง สจธรรมหรอ

อรยสจแจมแจงอยในคว�มรอนเรยกว�พระโพธญ�ณของพระพทธเจ� พระพทธเจ�

ตรสรพระโพธญ�ณ จงมคว�มหม�ยง�ยๆ ว� ตรสรคว�มรในสจธรรม

พระพทธเจาตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ คำ�ว� “อนตตระ” แปลว� “อย�งยง ไมมยงกว�” สมมา แปลว� โดยชอบ สม

แปลว� เอง โพธ กตรสร ญาณ กหยงร รวมกนว� “อนตตรสมม�สมโพธญ�ณ” ญ�ณคอ

คว�มตรสรเองโดยชอบไมมยงกว� เปนคำ�ขย�ยออกไปจ�กบทกอนว� พระโพธญ�ณ

นน พระพทธเจ�ไดตรสรแลวดวยพระองคเอง ตรสรแลวโดยชอบ ไมมอะไรจะยงไป

กว�อกแลว คอรถงทสดแลว ไมมใครจะรยงขนไปกว� ไมมอะไรจะพงรยงขนไปอกแลว

พระสพพญญ “พระพทธเจ�ตรสรอะไร” ไดยกคำ�ทพบกนอยเสมอม�แสดงเหมอนอย�งคำ�

ตอบอย�งสนๆ ดงกล�วม�นน แตคว�มรของพระพทธเจ�นนเปนอนตตระ ไมมทจะยง

ไปกว� ดงบททแสดงแลว จงเปนคว�มรสงทงหมด เรยกว� “สพพญญตญ�ณ” (สพพญ

ทงหมด ญต คว�มร ญาณ กคว�มหยงร รวมกนว� ญ�ณคอคว�มรสงทงหมด)

พระพทธเจ�จงเปนพระสพพญญ ผรสงทงหมด แตมใชว�ทรงรเท�ไรทรง

แสดงทงหมด ทรงแสดงต�มควรแกภมชนของผฟงเท�นน เพร�ะทรงมงสอนใหผฟงร

เข�ใจ ถ�สอนเกนภมไปกไมสำ�เรจประโยชน เหมอนอย�งมภมรขน�ดชนมธยม ๓ ก

ทรงสอนขน�ดทนกเรยนชนนนจะเข�ใจ แตเมอทรงสอนแกคนทมภมรชนสงๆ ขน

ไป กทรงสอนสงขนต�มชน ขอสำ�คญทเปนพเศษนน คอไดทรงศกษ�รจบท�งคดโลก

เหมอนอย�งเปนดษฎบณฑตม�กอนแลว และม�ทรงคนคว�จนรจบท�งคดธรรม จง

ทรงรโลกรธรรมแจงชดหมด อ�จสงสอนคนไดทกชน อ�จโตว�ทะกบใครๆ ทเลองลอ

ว�เปนนกปร�ชญไดทงนน พระธรรมททรงแสดงไวจงมหล�กหล�ย ซงพระส�วกได

ฟงจำ�กนไวตอๆ ม�จนถงจดเปนอกษรแลวพมพเปนหนงสอพระไตรปฎกจำ�นวนหล�ย

สบเลม เหมอนอย�งรวมหลกสตรตงแตชนอนบ�ล ชนประถม ชนมธยม จนถงชนอดม

ไวพรอมเสรจ

๓๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

ฉะนน เมอศกษ�พระพทธศ�สน�ไปโดยลำ�ดบ ยอมจะเข�ใจไดด และจะยงร

คว�มจรงยงขนทกท แตถ�เรมศกษ�ผดชน จะเข�ใจย�กหรออ�จไมเข�ใจ เหมอน

อย�งยงไมรเลขชนประถม ไปจบเรยนเลขชนมธยมสงๆ ทเดยว จะเข�ใจไดอย�งไร

และพระธรรมของพระพทธเจ�ทกขอทกบท มเหตผลทผศกษ�อ�จตรองต�มใหเหน

จรงได เพร�ะทรงแสดงสองเข�ม�จนทตวของเร�เองทกๆ คน มไดทรงแสดงไกลออก

ไปๆ จนมองไมเหน ฉะนน เมอมใครม�ถ�มพระองคถงเรองทไกลออกไปเชนนน เชน

เรองโลกมทสดหรอไมมทสดเปนตน กไมไดตรสตอบ เพร�ะตรสตอบไปกไมสำ�เรจ

ประโยชนอะไร ผถ�มเองกมองไมเหน คนอนกมองไมเหน ไดแตเชอหรอไมเชอเท�นน

ถงจะเชอกเปนเรองอย�งหลบต�เชอ ไมมท�งจะเกดปญญ�รเหนไดเอง ท�งทถกควร

จะไมเชอม�กกว�

พระพทธเจ�ทรงมงใหคนเชอดวยคว�มร จงทรงงดแสดงเรองทคนไมอ�จจะร

จะเหน ทรงแสดงแตเรองทคนอ�จจะรจะเหนได คอเรองสองเข�ม�ทตวของเร�เองดง

กล�วแลว ใครๆ ทมจตใจมสตปญญ�อย�งส�มญ อ�จรเข�ใจพระธรรมของพระองค

ไดทงนน และไมตองไปรไกลออกไปทไหน รทตวของตวเองนแหละอย�งมเหตผลต�ม

เปนจรง ทงส�ม�รถจะปฏบตไดทำ�ไดต�มททรงสงสอนดวย เมอทำ�ไดแลวกไดรบผลด

จรง เชนทรงสอนไมใหทำ�คว�มชว ใหทำ�คว�มด ใหชำ�ระจตใจของตนใหบรสทธ

สะอ�ด

นกคอทรงสอนแกตวของเร�ทกๆ คน เร�ทกๆ คนส�ม�รถไมทำ�คว�มชว

ส�ม�รถทำ�คว�มด ส�ม�รถชำ�ระจตใจของตนใหบรสทธสะอ�ด นกคอทรงสอนแกตว

ของเร�ทกๆ คน เร�ทกๆ คนส�ม�รถไมทำ�คว�มชว ส�ม�รถทำ�คว�มด ส�ม�รถชำ�ระ

จตใจของตนใหบรสทธสะอ�ดไมใชไมส�ม�รถ

แตบ�งอย�งไมส�ม�รถจรงๆ เชน ถ�จะมใครสอนใหกลนลมห�ยใจเรอยไป

สอนไมใหกน สอนไมใหนอน เชนนไมมใครส�ม�รถปฏบตต�มไดแน ใครขนปฏบต

ต�มเปนต�ยแน สวนคำ�สงสอนของพระพทธเจ�ไมเปนเชนนน ไมมใครตองต�ยตอง

เสยห�ย เพร�ะปฏบตต�ม มแตจะดขน มสขมเจรญขนไปทกท และยงจะรจกคว�ม

จรงทตวเร�เองของตวเร�เองม�กขนทกท เพร�ะดชวของตวเร�เอง ใครเล�จะทำ�ให

ได ตวของเร�เองนนแหละทำ�ใหแกตวเร�เอง และตวเร�เองเปนอย�งไรเร�กร ถงจะ

๓๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

ปกปดคนอนได กปกปดตวเร�เองไมได ปกปดพระพทธเจ�กไมไดเพร�ะเข�อยในพระ

ธรรมของพระพทธเจ�ททรงสงสอนไวทงนน

แตพระพทธเจ�ทรงมพระกรณ�ยงใหญ ใครทำ�อะไรไมด นอยหรอม�กอย�งไร

ใครเสยใจว�ไมมใครคบใครรก ใครคดว�ถกใครๆ พ�กนเกลยดหรอรงเกยจ หรอเกด

เกลยดตนรงเกยจตนขนเอง ใครมทกขรอนนอยหรอม�กต�งๆ ขอใหรสกสำ�นกตน

รบรองคว�มจรงของตน และระลกถงพระพทธเจ�เถด พระพทธเจ�ไมทรงเกลยด

รงเกยจใคร ไมทรงส�ปแชงใคร มแตพระกรณ�เปยมอยเสมอ และไดประท�น

ท�งออกใหแกทกๆ คนไวแลว คอละชว ทำ�ด ทำ�จตใจใหบรสทธ เดมทำ�ม�ไมดกตงตน

ใหมต�มท�งออกนน พระพทธเจ�ไมทรงทงผทตงตนทำ�คว�มด ขอใหตงตนเถด ขอให

ตงใจพงพระพทธเจ�เปนกำ�ลงใจเถด พระพทธเจ�ไมทรงทอดทงผทตงใจพงพระองค

จรงๆ เลย และผทดำ�เนนชวตไปในท�งแหงพระธรรมททรงสงสอนต�มภมชนของตน

กไมมพล�ดผดไปจ�กผลดต�งๆ เลย

อาการสงสอน ๓ อยาง ต�มทกล�วเยนเยอออกม�น เพอจะชเหนชดในหลกเกณฑทพระพทธเจ�

ทรงแสดงพระธรรมสงสอน ซงสรปลงอย�งยนยอสำ�หรบเปนขอกำ�หนด ๓ ประก�ร

(๑) ทรงสงสอนเพอใหผฟงรยงเหนจรงในธรรมทควรรควรเหน

(๒) ทรงสงสอนมเหตผลทผฟงอ�จตรองต�มใหเหนจรงได

(๓) ทรงสงสอนธรรมทปฏบตไดผลสมจรง เรยกว� มป�ฏห�รย คอเปนจรง ทง

เหตผลอย�งเหนๆ ตลอดหมด เปนอศจรรยทผปฏบตยอมไดประโยชนโดยสมควร

แกคว�มปฏบตจรง

ฉะนน พระธรรมททรงแสดงสงสอนจงเปนเพยงสวนหนงเสยวหนงแหงคว�ม

ตรสร พระพทธเจ�กไดตรสไวเชนนน ดงทพระอ�จ�รยเล�ไวว�

สมยเมอพระพทธเจ�ประทบอยในป�ไมสเสยด ใกลกรงโกสมพ ไดทรงกำ�

ใบไมสเสยดทหลนเรยร�ยอยเพยงเลกนอยดวยพระหตถ ตรสถ�มภกษทงหล�ยว�

ใบไมสเสยดททรงกำ�ไวกบใบไมสเสยดทงหมด สวนไหนจะม�กกว�กน ภกษทงหล�ย

กร�บทลว� ใบไมสเสยดในป�สเสยดทงหมดม�กกว� พระพทธเจ�ตรสว� สงททรงร

๓๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

ยงแลวมไดบอกแสดงกม�กกว�ฉนนน

เพร�ะเหตอะไรจงไมทรงแสดง เพร�ะเหตว�ไมประกอบดวยประโยชน ไม

เปนขอปฏบตดชอบ ฉะนน จงไมตรสบอก สวนทตรสบอกนนคออรยสจ ๔ เพร�ะ

ประกอบดวยประโยชน ต�มพระพทธดำ�รสทเล�ม�น จงแสดงว�นอกจ�กททรงบอก

แสดงไวแลว ยงมเรองททรงรแลวมไดบอกอกม�กม�ยแตกเปนทพงยนดว� สงทม

ประโยชนอนเปนขอควรรควรเหน ต�มหลกเกณฑทกล�วแลว ไดทรงแสดงไวแลว

ทงหมด ไมมขออะไรททรงซอนเรนไว สมดงทตรสไวในทแหงหนงว� พระองคไมทรง

มกำ�มอของอ�จ�รย คอซอนเรนศลปวทย�ไมบอกแกศษย ขอทควรรควรเหนอนเปน

ประโยชนไดทรงบอกแสดงแลวทงหมด

“พระพทธเจาตรสรอะไร” อ�จตอบไดดวยคำ�ตอบกว�งๆ ดงกล�วม�แลว

ซงเมอจะตอบอย�งกว�งขว�งทสด กตอบว�ตรสรทงหมด เพร�ะพระพทธเจ�ทรงเปน

พระสพพญญ แตเมอตอบในฐ�นะเปนผศกษ�พระพทธศ�สน� กพงตอบไดต�มพระ

พทธศ�สน� คอคำ�สงสอนของพระพทธเจ� ซงท�นกไดกล�วแลวว� เปนเพยงเสยว

หนงนดหนงของคว�มตรสรเท�นน

แมในพระพทธศ�สน�กมพระสตรต�งๆ แสดงเรองนไวม�กหล�ยเหมอนกน

จะเลอกม�แสดงเปนหลกแตเพยงพระสตรเดยวซงเปนเทศนครงแรกของพระพทธเจ�

ซงไดตรสแสดงถงพระองคเองว� พระองคไดตรสรอะไรจงพอพระหทยว�ตรสรแลวใน

ลำ�ดบตอไป

อรห สมมาสมพทโธ

พระอรหนตสมม�สมพทธเจ�

อตตม ธมมมชฌคา

ไดทรงบรรลธรรมอนสงสดแลว

มหาสงฆ ปโพเธส

ทรงยงสงฆหมใหญใหตรสรต�มแลว

อจเจต รตนตตย

นคอพระรตนตรย ดงน

๔๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

ใจความปฐมเทศนา ณ วนจนทรเพญแหงเดอนอ�ส�ฬหะ ซงโดยปกตตรงกบวนเพญเดอน ๘ หน�

วนเข�พรรษ� พระพทธเจ�ไดทรงแสดงเทศน�ครงแรกโปรดพระปญจวคคย ณ สวน

เลยงกว�ง กรงพ�ร�ณส พระพทธเจ�ไดทรงประก�ศคว�มตรสรของพระองค พรอม

ทงท�งแหงคว�มตรสรพระพทธองคไดทรงประก�ศว�ไดทรงตรสรจตร�รยสจ (จตร

+อรยสจ แปลว� อรยสจ ๔) พระปฐมเทศน�นนบถอทวไปว�เปนเทศน�ทแสดงหลก

สำ�คญ เปนก�รเรมตนพระพทธศ�สน� ซงผศกษ�พระพทธศ�สน�ควรทร�บ ฉะนน

จะยอคว�มของปฐมเทศน�นเพอเปนทกำ�หนดง�ย ดงตอไปน

ตอนท ๑

พระพทธเจาทรงแสดงหนทาง ๒ ทาง

ทนกบวชผมงความตรสรไมควรด�าเนน คอ

(๑) คว�มประกอบพวพนอยดวยคว�มสขสดชน ในท�งก�ม

(๒) คว�มประกอบก�รทรม�นตน ใหลำ�บ�กเดอดรอน

(เชน วธทรม�นตนของพวกโยคต�งๆ )

หนท�งทงสองนเรยกว�หนท�งสดโตง ๒ ข�ง

ครนแลวพระพทธเจาทรงแสดงหนทางทควรด�าเนนเพอความตรสร คอ

(๑) สมม�ทฏฐ คว�มเหนชอบ

(๒) สมม�สงกปปะ คว�มดำ�รชอบ

(๓) สมม�ว�จ� เจรจ�ชอบ

(๔) สมม�กมมนตะ ก�รง�นชอบ

(๕) สมม�อ�ชวะ เลยงชวตชอบ

(๖) สมม�ว�ย�มะ เพยรพย�ย�มชอบ

(๗) สมม�สต คว�มระลกชอบ

(๘) สมม�สม�ธ คว�มตงใจชอบ

หนท�งนเรยกว�เปนท�งกล�ง เรยกเปนศพทว� มชฌม�ปฏปท� แปลว�ขอ

ปฏบตหรอท�งปฏบต หรอท�งดำ�เนนส�ยกล�ง มขอทควรซอมคว�มเข�ใจไวกอน

๔๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

คอหนท�งน เรยกว�ส�ยกล�ง หม�ยคว�มว�อยในระหว�งหนท�งทงสองดงกล�ว

แลว คอเมอรวมกนเข�ทงหมดกเหมอนเปนท�ง ๓ ส�ย หนท�งทงสองดงกล�วแลวอย

สดโตง ๒ ข�ง สวนท�งนอยตรงกล�ง ข�ดตอนกนไมเกยวกนกบท�งทงสองนน ไมม

ท�งซอยหรอท�งเลกอะไรทสมพนธกนไดเลย มใชเปนท�งกล�งชนดทจะสมพนธกบ

ท�งโนนกไดท�งนกไดอย�งท�งก�รเมอง เพร�ะท�งในท�งธรรม เมอเปนท�งนนแยก

กนคนละท�งทเดยวและคำ�ว�หนท�งสดโตงทงสองข�งกด คำ�ว�ท�งส�ยกล�งกดตอง

มคว�มหม�ยดงทกล�วแลว มใชเอ�ชอไปอ�งว�ท�งส�ยกล�งแลวตงขออธบ�ยเอ�

เอง ถ�อย�งนนกไมใชท�งส�ยกล�ยของพระพทธเจ� หรอท�งส�ยกล�งในพระพทธ

ศ�สน� แตเปนท�งส�ยนอกพระพทธศ�สน� ท�งส�ยกล�งของพระพทธเจ�ตองม

องคประกอบ ๘ ประก�รดงกล�วแลว

อกอย�งหนงท�งส�ยกล�งของพระพทธเจ�เปนท�งอนเดยวมใช ๘ ท�ง มแต

องคประกอบกนอย ๘ ประก�รเท�นน เหมอนอย�งถนนร�ชดำ�เนนซงเปนถนนส�ย

หนง สร�งขนดวยสงต�งๆ เชน เหลก กรวด ปน ทร�ย ม�เทเปนถนนคอนกรต และ

ประดบดวยสงต�งๆ เชน เส�โคมไฟฟ� ตนไม เปนตน ถ�จำ�แนกออกไปกม�กม�ย

หล�ยอย�ง แตรวมเปนถนนส�ยเดยว

อนง เมอเทยบกบถนนหนท�งเชนน กอ�จจะนำ�องคประกอบทง ๘ นนไป

เทยบคว�มย�วของถนน ว�เหมอนถนนย�ว ๓ กม. สมม�ทฏฐ เปนกม. ท ๑ จนถง

สมม�สม�ธ เปนกม. ท ๘ ถ�เทยบเชนนกไมตรงกบคว�มหม�ย เพร�ะองคเหล�น

ตองประกอบรวมกนอยตงแตตน เหมอนอย�งเหลก ปน กรวด ทร�ย กตองรวมเปน

คอนกรตตงแตตน ไมใช กม. ท ๑ เปนเหลกโครง ในกม.ท ๒ เปนทร�ย กม.ท ๓ เปน

กรวด กม.ท ๔ เปนปน กม.ท ๕ เปนนำ� เปนตน ทกสงตองรวมกนหลอเปนคอนกรต

ตงแตตนทเดยว ท�งส�ยกล�งกเหมอนเชนนนตองประกอบดวยองคทง ๘ รวมกนเปน

ท�งเดยวและเปนอนเดยวกนทกระยะ

อนสงต�งๆ โดยม�ก เรยกว�เปนสงอนหนงๆ แตประกอบดวยเครองประกอบ

หล�ยอย�ง เชนคนๆ หนงกมร�งก�ยประกอบดวยอวยวะภ�ยนอกภ�ยในเปนอนม�ก

รถคนหนงๆ กมเครองประกอบม�ก แตกเรยกเปนคนๆ เดยวเปนรถคนเดยว เมอคน

จะเดนไปไหน รถจะวงไปไหน ร�งก�ยของคนทกสวนกตองไปพรอมกน รถกตองไปทง

๔๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

คน ท�งส�ยกล�งกเชนเดยวกน องคประกอบทง ๘ อย�งนน ตองรวมกนไป ถ�แยก

กนกเปนท�งแตก ใหเกดคว�มตรสรไมได เหมอนอย�งรถทแยกเครองประกอบออก

เชน ถอดลอถอดเครองออกกวงไปไมได

ตอนท ๒

พระพทธเจาทรงประกาศอรยสจ ๔ ซงพระองคไดตรสรแลวในเมอทรงเวนทางสด

โตงทงสอง ทรงด�าเนนไปในทางสายกลางนน คอ

(๑) ทกข

(๒) ทกขสมทย เหตใหเกดทกข

(๓) ทกขนโรธ คว�มดบทกข

(๔) มรรค ท�งปฏบตใหถงคว�มดบทกข คอท�งมองค ๘ ไดแกท�งส�ยกล�ง

ดงกล�วแลว อรยสจทง ๔ น พระพทธเจ�ไดตรสอธบ�ยไวในพระปฐมเทศน�

นนดวย แตในทนจะงดไวกอน

ตอนท ๓

พระพทธเจาไดตรสลกษณะของความตรสรของพระองคดงตอไปน

(๑) รในคว�มจรงโดยตลอดในอรยสจทง ๔ ต�มเปนจรงอย�งชดเจนไมคลมเครอ

ว� นเปนทกข นเปนเหตใหเกดทกข นเปนคว�มดบทกข นเปนท�งปฏบตให

ถงคว�มดบทกข เรยกเปนศพทว� “สจจญ�ณ” แปลว� “รในคว�มจรง”

(๒) รในกจ คอหน�ทซงควรกระทำ�โดยตลอดในอรยสจทง ๔ นน คอควรทำ�

อย�งไรกบทกข ควรทำ�อย�งไรกบเหตใหเกดทกข ควรทำ�อย�งไรกบคว�มดบ

ทกข ควรทำ�อย�งไรกบท�งปฏบตใหถงคว�มดบทกข ไดตรสแสดงไวว�

หน�ทซงควรทำ�กบทกขกคอก�รกำ�หนดใหรจก กบเหตใหเกดทกขกคอก�ร

ละเสย กบคว�มดบทกชกคอก�รทำ�ใหปร�กฏแจมแจงขน กบท�งปฏบตให

ถงคว�มดบทกข กคออบรมใหมขนโดยบรบรณ รดงนเรยกว� รกจคอหน�ท

เรยกเปนศพทว� “กจจญ�ณ” แปลว� “รในกจ”

(๓) รในคว�มทำ�กจสำ�เรจ โดยตลอดในอรยสจทง ๔ คอเมอรหน�ทแลว กปฏบต

๔๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

ในหน�ทนนจนสำ�เรจโดยตลอดในอรยสจทง ๔ คอกำ�หนดรทกขแลว ละเหต

ใหเกดทกขแลว ทำ�คว�มดบทกขใหปร�กฏแจมแจงแลว อบรมท�งปฏบตให

ถงคว�มดบทกขบรบรณแลว ครนทำ�หน�ทสำ�เรจแลวกรว�ไดทำ�แลว เสรจกจ

ทจะทำ�ตอไป เรยกเปนศพทว� “กตญ�ณ” แปลว� “รในคว�มทำ�กจสำ�เรจ”

พระพทธเจ�ไดทรงมพระญ�ณหยงรในอรยสจทง ๔ แตละขอ ดวยพระญ�ณ

ทง ๓ นนโดยตลอดครบทกขอ ในอรยสจขอหนงๆ จงตองร ๓ อย�ง คอรในคว�มจรง

รในกจคอหน�ท รในคว�มทำ�กจสำ�เรจ เรยกว�ร ๓ รอบ รวมอ�ก�รทรในอรยสจทง ๔

ทงหมดจงเปน ๑๒ (๓ x ๔ = ๑๒)

คว�มร ๓ รอบ รวมอ�ก�ร ๑๒ เรยกท�งเทศน�โวห�ร (ถอยคำ�สำ�นวนเทศน

ว� “พระญ�ณมปรวฏ (วนรอบ) ๓ มอ�ก�ร ๑๒” ของพระพทธเจ� ไดเกดผดขนใน

อรยสจทง ๔ โดยทไมไดเคยทรงสดบรบฟงม�กอน ดงทไดตรสไวว� จกขง อทปาท

จกษเกดผดขน ญาณ อทปาท ญ�ณเกดผดขน ปญญา อทปาท ปญญ�เกดผดขน วชชา

อทปาท วชช�เกดผดขน อาโลโก อทปาท คว�มสว�งเกดผดขน

ในธรรมทงหล�ยทพระองคมไดเคยทรงสดบม�แตกอนว�นเปนทกข ทกข

ควรกำ�หนดร ทกขไดกำ�หนดรแลว นเปนเหตใหเกดทกข เหตใหเกดทกขควรละ เหต

ใหเกดทกขละไดแลว นเปนคว�มดบทกข คว�มดบทกขควรทำ�ใหปร�กฏแจมแจง

คว�มดบทขไดทำ�ใหปร�กฏแจมแจงแลว นเปนท�งปฏบตใหถงคว�มดบทกข ท�ง

ปฏบตใหถงคว�มดบทกขควรอบรมใหม ท�งปฏบตใหถงคว�มดบทกขไดอบรมใหม

แลว และในตอนท�ยไดตรสว� เมอพระญ�ณดงกล�วยงไมบรสทธ พระองคกไมพอ

พระหฤทยว�ไดตรสร ตอเมอพระญ�ณดงกล�วบรสทธ จงพอพระหฤทยว�ไดตรสรแลว

ผทเรยนรเรองอรยสจจำ�ได เรยกว�รจำ�มใชรจรง ตอเมอเกดญ�ณในอรยสจดงกล�ว

จงชอว�รจรง

โดยม�กคงเคยไดยนว� พระพทธเจ�ไดตรสรเองไมมครอ�จ�รย แตกอ�จ

ไมทร�บจะอธบ�ยว�ตรสรเองไดอย�งไร หรออ�จสงสยว� ในเบองตนกไดศกษ�เปน

อย�งดม�กอน จนเมอทรงออกผนวชแลว ทแรกกไดศกษ�ในสำ�นกของ ๒ ด�บส ซง

น�จะทรงมครอ�จ�รยเหมอนกน

๔๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

ก�รแสดงลกษณะของคว�มตรสรในพระปฐมเทศน�นเปนก�รอธบ�ย และ

เปนก�รแกปญห�ดงกล�ว คอทเรยกว� ตรสรเอง เพร�ะไดทรงพบท�งส�ยกล�ง

นนเอง ไดทรงดำ�เนนไปจนคว�มรในอรยสจดงกล�วแลวไดเกดผดขนแกพระองคเอง

โดยทมไดทรงเคยสดบรบฟงม�กอน อย�งทเรยกว� ตนคด จงไดพระน�มว� พระ

สมม�สมพทธะ แปลว� พระผตรสรเองโดยชอบ เรยกสนๆ ว� พระพทธเจ� วช�ทเคย

ทรงเรยนม�มใชวช�ท�งส�ยกล�ง มใชวช�อรยสจ และลกษณะคว�มรกไมเหมอนกน

ยงไมเรยกว� “ตรสร” (ตรส แปลว� แจง สว�ง รวมกบร กคอรแจง รสว�ง)

เทยบอย�งในปจจบน คนทคนพบวช�อะไรขนกอน เชน คนพบ วช�ไฟฟ�

ประดษฐเครองกำ�เนดไฟฟ�ขนใชได เรยกเปนตนคดอ�จกล�วเพอเข�ใจไดง�ยๆ ว�

พระพทธเจ�ไดทรงเปนตนคดวช�ท�งส�ยกล�ง วช�อรยสจ ทรงรอบรในคว�มจรง ใน

กจ ในคว�มทำ�กจสำ�เรจ ในอรยสจทกขอโดยครบถวนบรสทธบรบรณวช�และคว�มร

นเกดขนเองแกพระพทธเจ� ไมมใครเปนครอ�จ�รย มเปนพเศษเฉพ�ะในพระพทธ-

ศ�สน�แล

๔๕

พระพทธเจาตรสรอะไร๔๖

• หนวดเตา เขากระตาย นอกบ : ภ�พปรศน�ธรรมสำ�คญและทรงคณค�สงสดของบรรพชน

คนไทยสมยอยธย�หรอตนรตนโกสนทร ว�ดวยข�ยใยแมงมมและลกษณะแหงก�รลวงทเปนทกข

อนหม�ยเอ�ทอนทรยทงหล�ย และเหตแหงทกขคอเข�พนมจกรฝ�ยสมทยว�ร ก�รตงกระบวนก�ร

ดบทกขดวยก�รเข�ถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เจรญในพระปรยต ปฏบต ปฏเวธสทธรรม จน

ไดปญญ�คอ สญญต�ธรรม แหงหนวดเต� เข�กระต�ย นอกบ ไปปร�บม�รคอกเลสทงหล�ย ดวย

ก�รเจรญไตรสกข�จนกว�บรรลธรรมสงสด คอถงนพพ�น ดวยเข�พนมจกร คอปฏจจสมปบ�ท

ฝ�ยนโรธว�ร

พระพทธเจาตรสรอะไร

พระพทธเจาตรสร เรอง อทปปจจยตา

พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข)

เดยวนเร�ม�ทำ�พธวส�ขบช� อ�ตม�อย�กจะขอรอง ใหท�นทงหล�ยมองใน

แงทว� เปนสวนสำ�คญทจะทำ�ใหเร�มธรรมะ, รจกธรรมะ, ปฏบตธรรมะ, แลวสบตอ

อ�ยของธรรมะไวในโลก ใหคนทงโลกไดรบประโยชนอนน

ถ�ท�นทงหล�ยทกๆ คนทม�จ�กทไกล มองเหนคว�มจรงอนน แลวกระทำ�

อย�งน กเปนทแนนอนไดว� ไมมอะไรบกพรอง ยมบ�ลจะวงหนไปเอง ไมกล�ม�รบกวน

คนททำ�หน�ทของตนอยอย�งสมบรณอย�งน เร�ม�ชวยกนจด ชวยกนทำ� ใหสงท

เร�กระทำ�ทกอย�งมนเปนไปเพอประโยชนอย�งน เพอวตถประสงคอนน มนมหล�ย

อย�ง แตว�ก�รประกอบพธวส�ขบช� กเปนอย�งหนงดวย จงตองพดกนใหแจมแจง

ชดเจน

เมอตอนบ�ยกพดกนม�ทหนงแลว กเปนหวขอคร�วๆ กเปนก�รพดเพอ

เตรยมตว สำ�หรบจะทำ�พธวส�ขบช�ม�กกว�อย�งอน ครนม�ถงเวล�น ไมใชเรอง

เตรยมตวแลว เปนเรองทจะเข�ถงตวของธรรมะของพระศ�สน� หรอของสงทเรยก

ว�วส�ขบช� อ�ตม�จงตองยกเอ�คำ�ว� ประสต ตรสร และนพพ�นนนม�พดกนใหม

และขอใหท�นทงหล�ยสนใจใหถงทสดดวย ว�คว�มหม�ยของก�รประสต ตรสร และ

นพพ�นนนมอยเปน ๒ ชนด ถ�เปนอย�งภ�ษ�คน มนกเอ�คนเปนหลก, ถ�เปนภ�ษ�

ธรรม กเอ�จตใจเปนหลก

พดอย�งภ�ษ�คน ประสตกประสตของสทธตถะกม�ร ของพระกม�รสทธตถะ

ถ�ตรสรมนกตองตอม�อก ๓๕ ป เจ�ช�ยสทธตถะทบวชแลว จงไดตรสร เปนพระ

สมม�สมพทธเจ�, แลวตอม�อก ๔๕ ป ท�นนพพ�น ทคนทงหล�ยเข�ใจกนว�ท�น

ต�ย นพดอย�งภ�ษ�คน เอ�วตถ เอ�เรองท�งก�ยเปนหลก

ทนถ�พดโดยภ�ษ�ธรรม มนกเปนอกอย�งหนง ประสตคอก�รเกดขนม� ก�ร

อบตขนม� ของพระพทธเจ� มไดเมอท�นตรสร พระพทธเจ�เมอเปนพระสทธตถะ

๔๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

บวชแลว ถงขน�ดทจะตรสร แลวกตรสร ครนตรสรแลว กเกดพระสมม�สมพทธเจ�

เรยกว� พระพทธเจ�ทรงอบตบงเกดขนแลวในโลกน

พวกหนงว�พระพทธเจ�อบตบงเกดขนในโลกน เมอท�รกสทธตถะประสต

แตเดยวนพวกเร�ว� พระพทธเจ�ทรงอบตบงเกดขนในโลกน เมอพระพทธเจ�ตรสร

มนคนละเรองกน แลวมนจะห�งกนตง ๓๕ ป ทนตรสร กคอเรองของจตใจ สว�งไสว

รสงทควรจะร สงสงสดทควรจะร ทำ�ใหเกดพระพทธเจ� กเปนก�รเกดท�งจตใจ

ทนก�รตรสรนนทำ�ใหนพพ�น นพพ�นคอดบเยนแหงคว�มรอน ไฟกเลสและ

ไฟทกข ทเคยมแตก�ลกอนนน ดบสนทลงไป กเรยกว�เปนนพพ�น มนกกล�ยเปน

เรองจตใจ

ฉะนนก�รประสต ตรสร และนพพ�น ภ�ษ�ธรรมะน เปนเรองจตใจลวน

ประสต ตรสร นพพ�น ภ�ษ�คนนนเปนเรองท�งก�ย ต�งกนอยเปน ๒ ฝ�ย ท�นทง

หล�ยตองรจกทง ๒ ฝ�ย แลวกเลอกทำ�ใหมประโยชนทสด อย�งไหนจะมประโยชน

ทสด ทำ�ไดสะดวกกว� และเปนหน�ทตกม�ถงพวกเร� ทจะตองทำ�ดวย

อ�ตม�จะตองขอยนยนว� ใครจะว�บ�ว�บอกต�มใจเข�เถอะ แตอ�ตม�ก

จะพดว� ท�นทงหล�ยทกคนน มหน�ททจะตองพย�ย�มกระทำ�ตนใหประสต ตรสร

และนพพ�น คนทเข�ไมเข�ใจ เข�ฟงไมออก เข�กว�นกพดบ�ๆ บอๆ ม�กทเดยว

ท�นทงหล�ยทกคนน จะตองทำ�ตนใหมก�รประสต ตรสร และนพพ�น ก

ตองเอ�เรองตรสรเปนหลก คอว�ท�นตองตรสรคอรธรรมะถงทสด แจมแจงชดเจน

เหมอนทพระพทธเจ�ท�นตรสร ขอนไมใชยกตวเทยมพระพทธเจ� มนเทยมกนไมได

พระพทธเจ�นนท�นทำ�เอ�เอง เรยกว�ท�นตรสรเอง ไอเร�นตองเรยกว�ตรสรต�ม

พระพทธเจ�สอนไวอย�งไร เร�กทำ�ต�ม กไดตรสร ตรสรต�มแบบของเร�ท

เปนส�วก กคอตรสรต�ม

ครนตรสรแลวกจะมก�รเกดใหม เกดใหมแหงคนใหมไมใชคนเก� เมอใดร

ธรรมะถงทสด มนเปลยนหมดในท�งจตใจทเคยโงกไมโง, ทเคยโกรธกไมโกรธ ทเคย

กำ�หนดโลภล�ภ กไมกำ�หนดละโมบโลภล�ภ นมนเกดใหม เปนคนใหม นเรยกว�ชวต

ใหม เมอมก�รตรสรแลวจะเกดมชวตใหม

๔๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

เรองชวตใหมนเปนคำ�ทน�สนใจ กบอกตรงๆ ว� ไปยมเอ�คำ�ในศ�สน�

ครสเตยนม� ในคมภรไบเบล พระเยซจะยำ�ถงเรองก�รเกดใหม คอเมอไดเข�ถงพระเจ�

รบเอ�พระเยซเปนสรณะ แลวกมก�รเกดใหม มนเปนก�รเกดใหมไปต�มแบบของ

ศ�สน�ครสเตยน เร�ไมตองพดถงกได แตว�ในพระพทธศ�สน�เร�น มนจะตองมก�ร

เกดใหม หรอมชวตใหมอย�งเดยวกน

กอนนท�นมชวตทเตมไปดวยคว�มโลภ คว�มโกรธ คว�มหลง, ยดมนถอมน

ดวยอป�ท�น มตวกของกเตมไปหมด มคว�มทกขทรม�นซำ�ๆ ซ�กๆ อย�งทเรยกว�

วฏฏสงส�ร กจมอยในวฏฏสงส�ร เดยวนจะเกดใหม จะมชวตใหม มชวตทไมจมอยใน

วฏฏสงส�ร จะมไดทนท ผลงขนม�ทนท เมอรธรรมะ เมอตรสรธรรมะ

ก�รเกดผลงขนม�ทนทอย�งน กเรยกว� โอปป�ตกะ มคำ�อธบ�ยว� ไมตอง

มพอมแม กเกดได แลวกเกดโดยไมตองเปนเดก กผลงขนม�เปนคนโตเตมท คว�ม

หม�ยของก�รเกดอย�งวธโอปป�ตกะ คอ มนเปนก�รเกดท�งใจ คดไปในรปแบบใด

มนกเกดเปนคนในรปแบบนน คดอย�งโจรกเกดเปนโจร คดอย�งคนพ�ลกเกดเปนคน

พ�ล คดอย�งบณฑตกเกดเปนบณฑต คดอย�งสตบรษกเกดเปนสตบรษ ไมตองมพอ

มแม เกดผลงขนม�ทนท โตเตมทเลย

ขอใหเร�พย�ย�มทำ�ใหมก�รรธรรมะทสมบรณ ทพอจะเรยกไดว�เปนก�ร

ตรสร แลวกจะมก�รเกดใหม คอ ประสต เกดใหมเปนคนใหม เปนชวตใหม อย�งผด

ตรงกนข�มกบชวตเก� แลวในก�รเกดใหมนนเอง กจะมสงทเรยกว�นพพ�น คอ ไฟ

กเลส และไฟทกข ซงเปนของรอนนนดบไปหมด แลวมนกเยน เกดเปนชวตใหม มชวต

ใหม นมนเปนชวตเยน เรยกว� นพพ�น ฉะนนก�รประสต ก�รตรสร ก�รนพพ�นก

มไดแกท�นทงหล�ยทกคน ถ�ยงไมเชออ�ตม�กทนเปนคนบ�ๆ บอๆ ไปกอน ใหท�น

ทงหล�ยไปคดด ไปใครครวญด ไปปฏบตด ไปลองปฏบตด แลวกจะรว� ออ ไมไดบ�

ไมไดบอ

อ�ตม�นไมเปนไร ท�นจะแตงตงใหเปนอะไรกได ท�นจะถอดออกเสยอกกได

ตงใหมกได ไดทงนนแหละ เพร�ะอยทกวนนมนกเปนอย�งน เดยวคนนนตงใหเปน

อย�งน เดยวคนโนนตงใหเปนอย�งนน บ�ๆ บอๆ กม ใหเลวกม ใหโกงกม ใหชวกม

เดยวกถอดใหเปนคนดอกแลว เปนคนประเสรฐ เปนคนวเศษอกแลว ขอนมนห�มกน

๔๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

ไมได มนเปนคว�มคด

ถ�ไมเชอในเรองนว� คนเร�ทกคนน ประสต ตรสร นพพ�นได กขอใหเอ�ไป

คด แลวกไปทำ�ดวย อย�คดเฉยๆ พอลงมอทำ�เท�นนแหละ มนจะแสดงคว�มจรงออก

ม�ว� ไดหรอไมได แลวกจะเปลยนคว�มคดใหม มนเกดใหมน มนตองเปลยนคว�มคด

ใหม ถ�ทำ�ไดอย�งน อ�ตม�กอย�กจะยนยนว�ปลอดภย ยมบ�ลทำ�อะไรเร�ไมได

แลวทดกว�นนอก กคอว� ท�นทงหล�ยบรรด�ทม�แตทไกลนน ไดรบ

ประโยชนคมค�กน คมค�เวล� คมค�เงนทอง, คมค�คว�มเหนดเหนอย, คมค�อะไร

ต�งๆ น�น� ทตองลงทนไปนจะคมค� ไดยนว�ม�ไกล ไกลลบท�งสดเหนอกม ไกล

ลบท�งสดใตกม ถ�มนไดผลไมคมค� อ�ตม�กมสวน ในก�รทจะรบโทษจ�กยมบ�ล

เพร�ะเปนเหตใหคนไดเสยเงน เสยทอง เสยเวล�ไปโดยไมไดรบประโยชนไมคมค�

แตถ�เร�ม�รวมมอกน ใหไดรบประโยชนค มค� ทกคนทกฝ�ย นกจะ

ปลอดภยไมใชเร�จะคดว�เร�ปลอดภย แลวกเปนเรองทยงใหญถกตอง แตเร�จะตอง

คดว� ก�รทกระทำ�อย�งนเปนประโยชนแกพระศ�สน� เปนประโยชนแกช�วโลกทง

สน ตรงต�มพระพทธประสงคโนน ถ�ทำ�ไดอย�งน มนตรงต�มพระพทธประสงค

พระองคตรสว� ธรรมะ พรหมจรรยหรอศ�สน�น จะหมดไป กเพร�ะพทธ-

บรษททง ๔ นเอง จะอย กอยเพร�ะพทธบรษททง ๔ นเอง จะเจรญรงเรอง กเพร�ะ

พทธบรษททง ๔ นเอง จะเสอมโทรมซบเซ�หมดไปกเพร�ะพทธบรษททง ๔ นเอง

ทำ�อย�งไรรงเรอง กคอตรสรอย�งทว� ขอใหทกคนมอ�ก�รทเรยกว�ตรสร

แลวกเกดใหม, แลวกดบเยนเปนนพพ�น นนแหละมนจะเจรญรงเรองถงทสด ไมม

คว�มเจรญรงเรองใดๆ จะยงไปกว�นแลว

ขอใหพจ�รณ�ดใหดๆ เรองนมนไมลกเกนไป มนไมย�กเกนไป ไมลกเกนไป

เปนสงทพอจะมองเหนได ในลกษณะทเปนสนทฏฐโก คอ ท�นทงหล�ยมองเหนได

ดวยตนเอง ไมตองเชออ�ตม� เชอตนเอง เพร�ะมองเหนอยเอง ว�เปนอย�งนน นน

แหละเข�เรยกว�สนทฏฐโก ถ�เชอคนอนว�ต�มคนอน พดต�มคนอน นไมใชสนทฏฐโก

เมอไมใชสนทฏฐโก กยงไมใชธรรมะทแทจรง เพร�ะธรรมะทแทจรงเปนสว�กข�โตนน

ตองเปนสนทฏฐโก เปนอก�ลโก เอหปสสโก เรอยไปจนตลอดเรองของพระธรรม

เร�จะตองรจกธรรมะนน ในลกษณะทเปนสนทฏฐโก รไดโดยประจกษแกจตใจ

๕๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

ของตน แตมนกตองเปนจตใจทไดรบก�รอบรมม�พอสมควรแลว จตใจธรรมด�ๆ น

มนย�กทจะมคว�มส�ม�รถทจะเปนสนทฏฐโก เร�จะตองอบรมจตใจกนใหถกตองพอ

สมควร มนจงส�ม�รถทำ�ใหมอ�ก�รทเรยกว�สนทฏฐโก เหนไดดวยตนเอง ยงศกษ�

ใหถกตอง คว�มเปนสนทฏฐโก นนมนกจะเกดขนม�

ไดยนไดฟงนนเปนก�รศกษ�ในขนแรก เอ�ไปลองปฏบตดนนแหละเปนก�ร

ศกษ�ขนทแทจรง เพร�ะว�คว�มรมนจะเกดจ�กก�รปฏบตไดเตมทและแทจรง คว�ม

รไมไดเกดจ�กก�รศกษ� ไดยนไดฟงอย�งสมบรณอย�งแทจรง มนตองเกดเมอลอง

ปฏบตด ลองปฏบตด ลองปฏบตดใหมนถกกบเรองกบร�ว มนจงจะมก�รรชนดทเรยก

ว�คว�มรจรง ชนดทเปนประโยชนจรง ดบทกขได

ขอใหท�นทงหล�ยถอเปนหลกไวว� ก�รเรยนนนคอก�รลองปฏบตด ถ�จะ

ศกษ�ศล กตองลองปฏบตศลด ถ�จะศกษ�สม�ธ กตองลองปฏบตสม�ธด ถ�จะ

ศกษ�ปญญ� กตองลองปฏบตปญญ�หรอวปสสน�ด ไมใชอ�นหนงสอ ไมใชทองจำ�

ไมใชบอกเล�กนดวยป�ก ก�รศกษ�ของพระพทธเจ�ทเรยกว�สกข� สลสกข� จตต-

สกข� ปญญ�สกข� นเปนเรองปฏบตทงนน ตอเมอไดปฏบตแลว จงจะเปนสกข�หรอ

เปนก�รศกษ� ฉะนนอย�เพยงแตไดยนไดฟงเฉยๆ ไดอ�นเฉยๆ ตองเอ�ไปลองปฏบต

ด ทงศล ทงสม�ธ และทงปญญ�

ทนเรองอะไรทจะลองปฏบตด? กพดว�ก�รตรสรของพระพทธเจ�นนแหละ

สำ�คญ แลวกสำ�คญม�ถงเร� ทเร�กตองตรสร ต�มพระพทธเจ�ดวย. มนกตองไตขน

ไปห�ตนตอว�พระพทธเจ�ท�นตรสรอะไร? เหมอนทกล�วตอนกล�งวนกพดว�

พระพทธเจ�ท�นตรสรเรองอทปปจจยต� ซงเปนกฎของธรรมช�ต และก�รตรสรนน

มนเปนก�รปฏบตในท�งจตใจดวย กเลยทำ�ใหเกดผลในท�งจตใจ คอหมดกเลส เยน

เปนนพพ�น นกเลยรจรง รจรงเมอหมดไฟกเลสและไฟทกข เยนเปนนพพ�น ก�ร

ตรสรเปนก�รตรสรจรง เมอจตนนหมดกเลสแลวเยอกเยนเปนนพพ�นแลว เร�กตอง

ทำ�อย�งนน ดงนนเร�กตองรเรองว�พระพทธเจ�ท�นตรสรอะไร

นคำ�ตอบ ถ�ตอบต�มตวหนงสอทมอยในพระบ�ล ทกล�วถงก�รตรสรของ

พระพทธเจ� กตองตอบว� ท�นตรสรอทปปจจยต�ปฏจจสมปป�โท คอตรสรเรอง

อทปปจจยต�ปฏจจสมปบ�ท ต�มตวหนงสอเรยงอย�งนน แตถ�ว�เร�จะพดกนต�มท

๕๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

เร�พดกนชนหลง ชอบพดกนโดยสะดวก เร�กจะพดว� พระพทธเจ�ตรสรอรยสจจ ๔

ถงแมเงอนงำ�ในพระบ�ลบ�งสตรบ�งแหงกพอทจะทำ�ใหพดว� พระพทธเจ�ตรสรอรย

สจจ ๔ ไดเหมอนกน ท�นกเนนในเรองทว�รอรยสจจ ๔ สมบรณแลว จงจะปฏญญ�

ตวว�เปนพระพทธเจ�

แตถ�ไปดในเรองของปฏจจสมปบ�ท กเหนชดว�ตวหนงสอระบไปยงปฏจจ-

สมปบ�ท ต�มลำ�ดบทบไปทบม� ตรสรเรองปฏจจสมปบ�ท

ทนปญห�มนกเกดขนม�ว� เรองอรยสจจ ๔ กบเรองปฏจจสมปบ�ทนน มน

ต�งกนอย�งไร หรอว�มนเปนเรองเดยวกน ? ถ�มก�รศกษ�เพยงพอ กจะเหนว�เปน

เรองเดยวกน เรองอรยสจจ ๔ เปนเรองกล�วยอๆ เรองปฏจจสมปบ�ทเปนเรองกล�ว

โดยพสด�ร เชน

ถ�โดยทำ�นองของอรยสจจ ๔ เมอถ�มว�คว�มทกขเกดม�จ�กอะไร ? กตอบ

ว� คว�มทกขเกดม�จ�กตณห� ตณห�เปนสมทยใหเกดทกข นกถกทสด แตมนยอ

ทสดเหมอนกน

สวนเรองปฏจจสมปบ�ทหรออทปปจจยต�นน ถ�ถ�มว�คว�มทกขเกดม�

จ�กอะไร? มนกตอบไดหมด เกดม�จ�กอวชช� เกดม�จ�กตณห� เกดม�จ�กอป�ท�น

แลวแตจะชลงไปทตรงไหน เพร�ะว�ส�ยของปฏจจสมปบ�ทนนมนย�วม�ก มตง

๑๑-๑๒ อ�ก�ร ว�เกดม�จ�กอวชช�มนกถก เกดม�ต�มลำ�ดบจนกระทงม�เกดเวทน�

แลวเกดตณห� มนกอยในส�ยของปฏจจสมปบ�ท ตณห�กเปนเหตใหเกดทกขได

มตณห�แลวมนตองใหเกดอป�ท�นเสยกอน มนจงจะเปนทกขได ตณห�คอ

คว�มอย�ก ตองทำ�ใหเกดคว�มรสกทเปนอป�ท�น ว�ตวกผอย�กเสยกอน มนจงจะม

ภพ คอก�รปรงขนแหงตวตน แลวกมช�ตเปนตวตนทสมบรณ สำ�หรบจะไดเกดคว�ม

ยดมนถอมนในสงเหล�นน ว�คว�มเกดของก คว�มแกของก คว�มเจบของก คว�ม

ต�ยของก โสกปรเทวทกขโทมนสอป�ย�สของก

นเปนเรองสำ�คญ ทตองเข�ใจ ว�มนตองมก�รยดมนถอมนว� เปนตวกหรอ

เปนของกเสยกอน จงจะเปนคว�มทกขได แมในพระบ�ลท�นจะกล�วไวสนๆ ลนๆ

ว� คว�มเกดเปนทกข คว�มแกเปนทกข คว�มต�ยเปนทกข นนท�นหม�ยคว�มว�

ในนนมคว�มยดมนถอมนโดยบคคลใดบคคลหนง โดยจตใจของบคคลใดบคคลหนง

๕๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

คว�มเกดจงจะเปนทกข คว�มแกจงจะเปนทกข คว�มเจบจงจะเปนทกข คว�มต�ยจง

จะเปนทกข เพร�ะว�สงเหล�นไมเปนทกข แกบคคลผไมยดมนถอมน เชนพระอรหนต

ไมมคว�มยดมนถอมนแลว คว�มเกด คว�มแก คว�มเจบ คว�มต�ยไมเปนทกขแก

ท�นเลย แมจะเกดคว�มเจบปวดอย�งไร กรสกว�เจบปวดเท�นน ไมเปนทกขแกท�น

เลย

พระพทธเจ�กเหมอนกนแหละ คว�มเกด คว�มแก คว�มเจบ คว�มต�ย หรอ

ว�คว�มไมไดต�มตองก�รอะไรกต�ม ไมทำ�ใหพระพทธเจ�เปนทกข เพร�ะว�ท�น

ไมไดยดมนสงเหล�นน โดยคว�มเปนตวตนของตน มนตองมคว�มยดมนถอมนในสง

เหล�นน โดยคว�มเปนตวตนของตน จงจะเปนทกข

แตถ�สำ�หรบปถชนคนธรรมด�แลว พดว�คว�มเกดกพอ คว�มแก พดสนๆ

อย�งนนกพอ เพร�ะว�ปถชนคนธรรมด�ยอมยดมนถอมนอยอย�งเตมท ว�คว�มเกด

ของก, คว�มแกของก, คว�มเจบของก, คว�มต�ยของก, อะไรๆ กของก มนกเปนทกข

แหละ นเรยกว�พดอย�งภ�ษ�คนธรรมด�ส�มญ เข�จะยดมนคว�มเกด แก เจบ ต�ย

นว�เปนของกเสมอ ฉะนนพดว�คว�มเกดเปนทกข คว�มแกเปนทกข คว�มเจบเปน

ทกขกพอแลว เพร�ะมนมคว�มยดมนถอมนรวมกนอยในนนแลว

แตคำ�อย�งนเอ�ไปใชกบพระอรหนตไมได พระอรหนตไมมคว�มยดถอว�

เกด แก เจบ ต�ยของก ฉะนนแมว�ร�งก�ยมนจะแก มนจะเจบ มนจะต�ยลงไปน

ท�นกไมไดเปนทกข ท�นรสกว� มนเจบปวดอย�งนน, เปลยนแปลงอย�งนน, เปน

คว�มเจบไขอย�งนน กเปนไปซ มนเปนของคว�มเกด แก เจบ ต�ยนน มนไมใชของฉน

มนกกล�ยเปนของเปลยนแปลงต�มธรรมช�ต ต�มธรรมด�ไป ไมทำ�ใหเปนทกข

นก�รตรสรว�อะไรเปนเหตใหเกดทกข ใจคว�มสำ�คญทอยใกลชดทสด ม

นำ�หนกม�กทสด กคอ คว�มยดมนถอมนนนเอง ดงนนพระพทธเจ�ท�นจงตรสว�

สงขตเตนะ ปญจปาทานกขนธา ทกขา เมอกล�วโดยสรปยอทสดแลว เบญจขนธท

มอป�ท�นยดถอนนแหละเปนตวทกข และมนทกขเพร�ะยดถอ ถ�ไมยดถอมนกไม

เปนทกข จตทมคว�มยดถอเปนตวกของกในสงใดกต�ม มนกตองเปนทกข สงทจะถก

ยดถอนนกคอขนธ ๕ นนเอง

คำ�ว� ขนธ ๕ นสำ�คญม�ก สำ�คญตรงทว� พวกเร�ไมรจกตวจรงของมน รจก

๕๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

แตชอ, ฟงแตเสยงดวยห, ทองว�รป เวทน� สญญ� สงข�ร วญญ�ณ แลวกไมรว�คอ

อะไร อยทไหน ขอรองใหทกคนสนใจเปนพเศษ ใหรจกสงทเรยกว�ขนธ ๕ กนนใหจรง

หรอใหพอสมควร ใหจรงจงใหถงทสดกยงด ว�คว�มยดถอนนมนมอย ในกลมสงข�ร

ใชคำ�ว�กลมสงข�ร เดยวจะไปปนกบคำ�ว�สงข�รเสยอก ใชคำ�ว� ในกลมของก�รปรง

แตง ๕ กลม

ขนธ คำ�นแปลว� กลม แปลว� กอง คอมนไมใชสงเดยวมนประกอบอยดวย

สงหล�ยสงรวมกนอย เชน

รปขนธ มนกมธ�ตหล�ยธ�ต มอะไรหล�ยอย�งรวมกนอย เรยกว� กลมรป

รปขนธ

คว�มรสกทเปนเวทน�กเหมอนกน มนมอะไรหล�ย ๆ สงรวมกนอยเปนเหต

เปนปจจย เปนผล เปนอะไรรวมอยในนน กเรยกว�กลมเวทน�

กลมสญญ�กเหมอนกนอกแหละ มนกมธรรมะทเนองดวยกน เกยวของอย

ดวยกน เปนเหตกมเปนผลกม กเรยกว�กลมสญญ�

กลมสงข�รคว�มคดนกน กมอะไรหล�ยอย�งรวมกนอยในนน เรยกว�กลม

คว�มคดหรอกลมสงข�ร

นกลมวญญ�ณ กตองมอะไรรวมอย มนจงจะเปนวญญ�ณปร�กฏออกม�

อย�งนอยประกอบดวยอ�ยตนะภ�ยในและอ�ยตนะภ�ยนอก ถงกนเข�แลว เกดจกษ-

วญญ�ณ ในคว�มหม�ยคำ�ว�วญญ�ณ มนตองรวมอ�ยตนะนนอยดวย จงเรยกว�กลม

ทนเร�ไมศกษ� หรอไมชแจงกนใหเหนชดว� กลมทง ๕ น มนมอยอย�งไร

หรอว�สอนกนผดๆ จนถงกบพดว�ร�งก�ยชวตจตใจนผ�แลงออกไปไดเปน ๕ สวน ๕

กอง เหมอนกบเอ�สตวม�ตวหนง ผ�ใหเปน ๕ สวน ๕ กอง อย�งนเสยกม จงทำ�ใหคน

บ�งคนคดว� เร�มขนธทง ๕ อยตลอดเวล� บ�งคนเตลดเปดเปงไปถงกบว� นอนหลบ

อยกยงมขนธ ๕ น เปนตน

อนทจรง ขนธ ๕ นน เร�จะมพรอมกนทง ๕ ขนธไมได มนแลวแตว�เร�ไป

ยดถออยทสวนไหน สวนนนมนจงจะม สวนทไมไดยดถอนนมนกเหมอนกบไมม จะ

พดอกอย�งหนงกว� ชวตน มนอยใน ๕ รปแบบ บ�งเวล�มนไปสนใจอยทพวกรป คอ

รปขนธ ชวตนกอยในลกษณะของรปขนธ ไปยดมนถอมน เปนตวกเปนของก มนกเปน

๕๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

ทกข เพร�ะรปขนธนน

ทนบ�งเวล�คว�มสนใจมนไมไดไปอยทรป แตมนไปอยทเวทน� คอคว�มรสก

เปนสข เปนทกข หรออทกขมสข จตมนไปสนใจ ไปจดจอ ไปยดมนถอมน อยทเวทน�

ชวตนนในขณะนนมนอยในรปของเวทน� มนจงยดถอแลวกเปนทกข

ทนบ�งเวล�ชวตไมไดอยทรปขนธ หรอเวทน�ขนธ คว�มหม�ยของชวตไปอย

ตรงทคำ�ว� สญญ� คอเข�สำ�คญมนหม�ยในสงใดว�เปนอย�งไร สำ�คญว�สข สำ�คญ

ว�ทกข, สำ�คญว�หญง สำ�คญว�ช�ย สำ�คญว�ได สำ�คญว�เสย ซงขนอยกบคว�มจำ�

หม�ย จตมนไปหม�ยมนอยทนนทสญญ�อย�งนน ชวตในขณะนนมนมคว�มหม�ยอย

ทสญญ� ไปยดมนถอมนอยทสญญ� กมตวตนทสญญ� กเปนคว�มทกขเพร�ะยดมน

บ�งเวล�มนกำ�ลงทำ�หน�ทคด คดนน คดน คดอย�งนน อย�งน. ชวตมคว�ม

หม�ยอยทคว�มคด กมก�รยดถอในสงทคด หรอสงทมนคดได หรอก�รคดนนเอง ว�

เปนตวตน มนกยดถอทนน มนกเปนทกขทนน กเรยกว�มสงข�รขนธ สงข�รขนธเปน

ทตงแหงคว�มยดถอ แลวกเปนทกข

บ�งเวล�มนกไปอยทวญญ�ณขนธ กลมททำ�ใหเกดคว�มรสกไดท�งต� ท�งห

ท�งจมก ท�งลน ท�งก�ย ท�งใจ วญญ�ณ ทง ๖ อย�ง แตละอย�งนนมนเปนตวชวต

ขนม� เพร�ะว�จตมนไปจดจออยทนน ไปหม�ยมนอยทนน ยดถออยทตววญญ�ณ

ว�รสกอะไรได อย�งทบ�งคนชอบพดผดๆ ว�จต ตวตนม�ทำ�หน�ทท�งต� ทำ�หน�ท

ท�งห จมก ลน ก�ย อย�งน มนเปนคำ�พดทผด มนเปนก�รปรงแตงของสงเหล�นน

ต�งห�ก ทเกดเปนวญญ�ณ รแจงขนม� อย�ใหมตวตนอะไรซอนเรนอยทไหน ออกม�

ทำ�ง�นท�งต� ท�งห อย�งน เปนตน

นเปนเรองลทธอน เปนเรองศ�สน�อน ถ�เปนศ�สน�น กจะตรงต�มพระ

บ�ลว� อ�ศยต�กบรปเกดจกษวญญ�ณ สงคตแหงธรรม ๓ ประก�รน เรยกว� ผสสะ

อย�งน วญญ�ณเพงเกดเมอมก�รกระทบของอ�ยตนะ ทนจตใจมนไปสนใจอยกบสงท

เรยกว�วญญ�ณ เพร�ะมนรสกอ�รมณได เหมอนกบว�เปนสตว เปนคน ชวตในระยะ

นในกรณน มนไปมคว�มหม�ยอยทวญญ�ณ เหมอนกบว�ชวตนมนเลนตลกไดหล�ย

รปแบบ หรอเหมอนกบมนแตงตวเลนละครไดหล�ยรปแบบ

๕๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

บ�งเวล�คว�มหม�ยของชวตไปอยทรปขนธ คอกลมรป บ�งทชวตนไปม

คว�มหม�ยอยทกลมของเวทน�ขนธ คอคว�มรสกทเปนเวทน� ทเปนคว�มรสกของ

จต หรอจตทกำ�ลงมเวทน� มนกมคว�มหม�ยเท�กน มนมคว�มหม�ยอยทเวทน�

รสกอยได เพร�ะรสกอยไดจงมตวฉน ตวฉนรสกมน บ�งทไปมคว�มหม�ยอยทสญญ�

หม�ยมนอย�งนนหม�ยมนอย�งน บ�งทไปรสกอยทสงข�ร สงข�รขนธ คอคดอย�ง

นน คดอย�งน คดอย�งโนน ตองก�รอย�งนน ตองก�รอย�งน บ�งทกไปอยทพวก

กลมททำ�หน�ทรแจง ชนนอกๆ รแจงทต� รแจงทห รแจงทจมก ฯลฯ ทง ๖ นน

นเรยกว�ขนธ ๕ หรอ ๕ ขนธ จะเรยกว�ก�รปรงแตง ๕ กลม ๕ กอง ทง ๕

นนแหละเรยกว�สงข�ร ทง ๕ กลมนน ถ�เรยกโดยคำ�ส�มญญน�มแทๆ สวนลกแลว

เรยกว� สงข�รไดทงนน แตเดยวนท�นเอ�สงข�รม�ใชกบกลมท ๔ คอ สงข�รขนธ ซง

มคว�มหม�ยแคบเข�ม�

สงข�รขนธหม�ยถงคว�มคดแตสงข�รเฉยๆ หม�ยถงก�รปรงแตงทกสง รป

ขนธกเปนสงข�ร เวทน�ขนธกเปนสงข�ร สญญ�ขนธกเปนสงข�ร วญญ�ณขนธกเปน

สงข�ร สงข�รขนธเองกเปนสงข�ร อย�งน เปนตน

ดงนนเร�ไมอ�จจะมขนธทง ๕ พรอมกนในคร�วเดยวมนแลวแตว� จตมน

กำ�ลงไปยดมนใหเปนชวตอยทกลมไหน บ�งเวล�คว�มยดมนถอมนของจตมนไปยด

มนอยในกลมรป ต�มเรองต�มกรณ ทมนมอำ�น�จ หรอมเหตปจจยใหไปสนใจ ใหไป

ยดมนอยทกลมรป

แตบ�งเวล�มนไมเปนอย�งนน มนไปสนใจยดมนอยทกลมเวทน� แลวมน

กเปนเรองทสบตอกนดวย เพร�ะมรปขนธคออ�ยตนะภ�ยในและอ�ยตนะภ�ยนอก

มนจงเกดวญญ�ณ มนจงเกดผสสะ แลวมนจงเกดเวทน� ดงนนรปขนธกบเวทน�ขนธ

จะเกดพรอมกนไมได และเวทน�ขนธมนกสบทอดม�จ�กรปขนธ ทมนทำ�หน�ทของ

มน

ครนเกดเวทน�ขนธรสกอย�งไรแลว มนจงเกดคว�มยดมนหม�ยมนในเวทน�

ขนธนน เรยกว�สญญ� มเวทน�เกดขนแลว กเปนวตถใหเกดสญญ�หรอคว�มมน

หม�ยเมอมสญญ�มนหม�ยในสงใด โดยวธใดแลว มนกอใหเกดคว�มคดขนม�อย�งใด

อย�งหนง ซงเปนกลมสงข�รขนธ

๕๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

สวนวญญ�ณขนธนนมนใชทวไป ทต� ห จมก ลน ก�ย ใจ ในบ�งครงกในชน

ผวเผนคอทต�กระทบรป หกระทบเสยงเปนตน ครนเกดเวทน�ขนม�แลว จตมนยด

มนเวทน�นนเปนธมม�รมณกได

นคำ�ว�สงข�รจงมคว�มหม�ยกว�งเหลอเกนใชในกรณอะไรกได เมอมนเปน

วญญ�ณขนธ ทำ�หน�ทเปนวญญ�ณขนธ มนกมสวนทใหหลงเข�ใจผดว�เปนตวตนได

เหมอนกน ดงนนมนจงไปยดมนทวญญ�ณขนธ

นดใหดกจะเหนไดเองว� มนจะมพรอมกนทง ๕ นนไมได แลวมนยงเปน

ปจจยสงเสรมแกกนและกนดวย ฉะนนเร�กตองฉล�ด แลวกมสตม�กพอว� เดยวนเร�

หรอจตกำ�ลงยดมนขนธไหน กำ�ลงยดมนในกลมไหน นถ�จะเฝ�ระวงจต จะดจตแลว

กจงดว�มนกำ�ลงยดมนอยในขนธไหน

ถ�จะพดอย�งสวนท�งกนกจะพดว� เร�กำ�ลงมคว�มทกขใจอย�งใดอย�ง

หนงอย ในคว�มรสกว�เปนทกข แลวกดเถอะ ว�จตมนกำ�ลงยดมนถอมนอยในสวนใด

หรอขนธไหน จงไดเปนทกข เดยวนคนกไมสนใจ เปนทกขกเปนทกข กรองไหไปหรอ

ดนรนไป ถ�จะเปนสตบรษผมปญญ� กจะตองสนใจว�คว�มทกขนม�จ�กกลมไหน

ม�จ�กเหตปจจยอะไร แลวกจะพบเองว� โอ! เร�มนกำ�ลงโง กำ�ลงไปยดมนในรปขนธ

หรอว�ในเวทน�ขนธ หรอว�ในสญญ�ขนธ หรอว�ในสงข�รขนธ เปนตน

นเร�จงดใหเหน อ�ตม�ใชคำ�ว�ดนะ ไมไดใชคำ�ว�คดนะ ใชคำ�ว�ดใหเหน ว�

จตมนกำ�ลงไปยดมนถอมนอยในขนธไหน จงเกดผลออกม�เปนคว�มทกขอยในจตใจ

กรนอยในจตใจ หรอรนแรงอยในจตใจ มองใหเหนทกทว�คว�มทกขกรณน มนเกดม�

จ�กก�รยดมนในขนธไหน

ในขนธทง ๕ นน มนกำ�ลงไปยดมนอยในขนธไหน แลวกจะพบว� มนเกดม�

จ�กคว�มยดมนในขนธนน ซงมนจะตรงต�มหลกพระพทธภ�ษตทว� สงขตเตนะ

ปญจปาทานนกขนธา ทกขา ขนธทมคว�มยดมนถอมนโดยอป�ท�นนนแหละเปนตว

ทกข เมอมคว�มทกขแลว มนกตองมคว�มยดมนถอมน เมอมคว�มยดมนถอมนแลว

มนตองมสงซงเปนทตงแหงคว�มยดมนถอมนหรอถกยดมนถอมน มนกไมพนไปจ�ก

๕ สงน คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ นนเอง

แตว� ๕ อย�งน ๕ ขนธน มนจะแจกลกออกเปนกสบอย�ง กรอยอย�งกได

๕๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

เชน เวทน�นม�จ�กวตถอะไร สญญ�นมนตงอยบนวตถอะไร สงข�รนมนคดนกเรอง

อะไร มนไดหล�ยสบอย�ง หล�ยรอยอย�ง หล�ยพนอย�ง ถ�มนมคว�มยดมนในสง

ใดเปนทกขอย เร�กดว�มนเปนอะไร แลวสงนนมนจะสงเคร�ะหลงในขนธไหน คอใน

รปขนธ หรอเวทน�ขนธ หรอสญญ�ขนธ หรอสงข�รขนธ ? นทพดม�น อย�เพอสบสน

ถ�เร�จะพดโดยนยแหงอรยสจจ กว�ตณห�เปนเหตใหเกดทกข ตณห�เฉยๆ

มนตองใหเกดอป�ท�น แลวเกดภพแลวเกดช�ต แลวจงจะเปนทกข อรยสจจว�คว�ม

ทกขเกดม�จ�กตณห� หม�ยคว�มว� มนตองผ�นอป�ท�น ภพ และช�ต เพร�ะม

คว�มยดถอในขนธทง ๕ ขนธใดขนธหนงอย�งทว�ม�แลว

ถ�จะพดอย�งปฏจจสมปบ�ท กพดว� ตงแตอวชช�ม�ทเดยว จะว�อวชช�

เปนเหตใหเกดทกขกได หรอจะเอ�ทผสสะ ทเวทน�กได เอ�ทตณห�กได กไปเข�กบ

เรองเดยวกบอรยสจจ. แตทแทจรง ทถ�จะดกนชดๆ ละก มนอยทอป�ท�น ตณห�ให

เกดอป�ท�น ใหเกดภพ เปนตวกเตมทออกม� สำ�หรบจะยดถออะไร ว�เปนตวก ว�

เปนของก มนจงเปนคว�มยดถออยในขนธใดขนธหนงแหงขนธทง ๕ แลว จงเปนตว

ทกข

พดอกทหนงกว� ถ�จะแจกกนโดยร�ยละเอยด ร�ยละเอยดใหมนละเอยด

เท�ทมนจะละเอยดไดแลว มนจะมถง ๑๒ อ�ก�ร หรอ ๑๑ อ�ก�ร ต�มทแจกไวใน

ปฏจจสมปบ�ทอทปปจจยต� หรอว�ถ�จะมองดในแนวของอรยสจจ กตณห� ตณห�

คอเหตใหเกดทกข เพร�ะอย�กจงไดเกดทกข คว�มอย�กมนทำ�ใหเกดคว�มรสกผ

อย�ก นนคออป�ท�น แลวมภพ มช�ต ในคว�มหม�ยของตวกผอย�ก มนเตมทขนม�

แลวกเปนทกข

ถ�เข�ใจเหนแจงอย�งน กจะพดไดดวยตนเองว� เรองอรยสจจ ๔ เปนเรอง

ยอ เรองปฏจจสมปบ�ทเปนเรองพสด�ร เร�จะเรยกปฏจจสมปบ�ทว�เปนอรยสจจ

ใหญ อรยสจจพสด�รกได อรยสจจ ๔ นนเปนอรยสจจธรรมด� ในคว�มหม�ยธรรมด�

แตถ�แจกออกไปเปนปฏจจสมปบ�ทแลวกเรยกว�อรยสจจโดยพสด�ร แตจะโดยยอ

หรอโดยพสด�ร คว�มทกขตองอยทตวอป�ท�นโดยตรงทงนน เมอมอป�ท�นในสง

ใด สงนนกกล�ยเปนของหนกขนม� แลวกเปนทกข เพร�ะก�รยดถอของหนก เรยกว�

ขนธทง ๕ เปนของหนก ขนธทง ๕ เปนทกข

๕๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

ภารา หเว ปญจกขนธา ขนธทง ๕ เปนของหนกเนอทสวดกนอยทกวน

ภาระหาโร จะปคคโล

อป�ท�นทว�บคคลนนแหละ จะเปนผแบกของหนกพ�ไป

ภาราทานง ทกขง โลเก เมอแบกของหนก กเปนคว�มทกข ในโลก

ภาระนกเขปะนง สขง สลดของหนกทงออกไปเสยได กเปนคว�มสข

ครนทงของหนกลงไปแลว อย�กลบไปจบฉวยขนม�อก กจะเปนผหลดพน

เปนพระอรยเจ� สลดทงของหนกลงเสยได

นเรองของขนธ ๕ ทเปนทตงแหงคว�มยดมนถอมนแลวกจะทำ�ใหเกดทกข

คว�มทมนเปนปจจยตอกนและกนอย�งน กเรยกว� อทปปจจยต� ซงแปลว� เพร�ะม

สงนสงนเปนปจจย สงนสงนจงเกดขน โดยชอกว�อย�งน แตถ�ว�ใหละเอยดมนแจก

ออกไปว� เพร�ะสงนม สงนจงม เพร�ะเกดขนแหงสงน สงนจงเกดขน เพร�ะสงนไมม

สงนจงไมม เพร�ะก�รดบลงแหงสงน สงนจงดบไป

สตรของ อทปปจจยตา มว�อย�งน เพราะสงนม สงนจงม เพราะสงนเกด

ขน สงนจงเกดขน เพราะสงนไมม สงนจงไมม เพราะสงนดบไป สงนจงดบไป กคอ

สวนทเปนเหตม แลวสวนทเปนผลกจะม เมอสวนทเปนเหตดบไป สวนทเปนผลก

จะดบไป

นเปนกฎของธรรมช�ต เรยกว�กฎของธรรมช�ต เปนคว�มจรงของธรรมช�ต

เปนสงมอำ�น�จสงสดของธรรมช�ต เรยกว�กฎอทปปจจยต� พระพทธเจ�ท�นได

ตรสรสงน คนคว�สงน โดยร�ยละเอยดทเรยกว� ปฏจจสมปบาท

คำ�ว� อทปปจจยตา เปนคำ�ยอ ใหเหลอแตคำ�นอยๆ เปนคำ�กว�งจะหม�ยถง

อะไรกได ของอะไรกได แตคำ�ว�ปฏจจสมปบ�ทน กระจ�ยออกเปนละเอยด แลวใช

เฉพ�ะสงทมชวตเท�นนแหละ

คำ�ว� อทปปจจยตา เร�ใชไปไดทกสง จะมชวต ไมมชวต รปธรรม น�มธรรม

อะไรกได แมแตกอนหนนกได มกฎเกณฑแหงอทปปจจยต�

แตถ�ใชคำ�ว� ปฏจจสมปบาท แลว มนจะใชเฉพ�ะสงทมชวต ทรสกเปนทกข

ได เรองสำ�คญมนอยทคว�มทกขของสงทรสกได

๕๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

ฉะนนเร�จงพดถงแตคำ�ว�ปฏจจสมปบ�ทแตก�รตรสรของพระพทธเจ�นนร

หมดทงสวนทเปนอทปปจจยต�และสวนทเปนปฏจจสมปบ�ท

ดงนนในพระบ�ลจงเรยกคควบกนไปเสยเลยว� อทปปจจยตาปฏจจสมปปาโท

เปนคำ�คำ�เดยวกน ว�มนเปนอย�งนน มนตองเปนอย�งนน เลยเรยกว� ตถต� มนตอง

เปนอย�งนน

เรยกว� อวตถตา มนไมผดไปจ�กคว�มเปนอย�งนน

อนญญถตา มนไมเปนโดยประก�รอนนอกไปจ�กประก�รนน

ธมมฏฐตตา เปนก�รตงอยต�มธรรมด�

ธมมนยามตา เปนกฎต�ยตวของธรรมด�

อทปปจจยตาปฏจจสมปปาโท นแหละคอ อทปปจจยตาปฏจจสมปบาท

นนแหละคอสงทพระพทธเจ�ท�นตรสร ถ�พดแจงร�ยละเอยดมนกย�ว แตถ�พดให

สน มนกเหลอแตคำ�ว�อทปปจจยต�

พระพทธเจ�ไดตรสร คอคนพบกฎของธรรมช�ต ทเรยกว� อทปปจจยต�

เพร�ะสงนม สงนจงม ทนมนกใชสำ�หรบรว�คว�มทกขเกดขนอย�งไร คว�มดบทกข

เกดขนอย�งไร กฎของอทปปจจยต�จงถกแยกออกเปน ๒ ส�ย หรอเปน ๒ ทศท�ง

ทศท�งหนงเปนกฎสำ�หรบใหมนเกดทกขขนม� ทศท�งหนงสำ�หรบจะทำ�ใหไมไดเกด

ทกขได

เร�จงรจกอทปปจจยต�ทง ๒ ส�ย คอ ทงส�ยทจะใหเกดทกขขนม� และส�ย

ทไมไดเกดทกขได นนแหละรสงทพระพทธเจ�ร ตรสร แลวเร�กรต�ม

ฉะนนขอใหทกคนพย�ย�มรเรองน ว�คว�มทกขเกดขนม�อย�งไร? มนเกด

ขนโดยกฎอทปปจจยต�อย�งน ถ�แจกโดยร�ยละเอยดกเปนเรองปฏจจสมปบ�ท ๑๑

อ�ก�ร ถ�แจกเปนอรยสจจ ๔ กอ�ก�รเดยว คอ ตณห�ใหเกดทกข

เร�จะไมเพยงแตไดยนไดฟงอย�งน เร�ตองเอ�ไปจบเข�กบคว�มจรง ทมน

มอยจรง ทปร�กฏอยในจตใจของเร�จรง ว�เดยวนเร�กำ�ลงเปนอย�งไร? เร�มคว�ม

ยดมนถอมนอะไร? แลวเกดทกขอย�งไร? แลวกไลไปๆ มนกจะครบทง ๑๑ อ�ก�ร

เหมอนทพระพทธเจ�ทรงนงใครครวญไลเลยงอย ในคนวนทจะตรสรนน

พระพทธเจ�ท�นไดตรสร เรองอทปปจจยต� คอ กฎเกณฑของธรรมช�ต

๖๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

อนเฉยบข�ดต�ยตว ว�คว�มทกขจะตองเกดขนม�อย�งน ว�คว�มทกขจะตองดบไป

อย�งน ถ�รจรงมนกปองกนได ดบทกขได อยโดยทไมตองเปนทกข นเรยกว�เร�ไดรบ

ประโยชน จ�กก�รตรสรของพระพทธเจ� โดยทเร�กไดตรสรต�มพระพทธเจ� มก�ร

ประสตและมก�รนพพ�น อย�งเดยวกนดวย เกดชวตใหม อยในชวตใหม นเรยกว�

ประสตใหม เกดใหม แลวกนพพ�น คอดบเยนแหงคว�มรอนทงปวง ชวตนกล�ยเปน

ชวตเยน

นคอประโยชนของก�รทเร�ไดตรสรต�มพระพทธเจ� มประสต มนพพ�น

เหมอนพระพทธเจ� ซงเปนใจคว�มสำ�คญของวนน ใจคว�มสำ�คญของวนนคอ วน

วสาขปณณม สำ�หรบพระพทธเจ� เรองโดยร�ยละเอยดมนยงมอกม�ก แตโดยหวขอ

มนมอย�งน

ขอใหท�นทงหล�ยจดจำ�ใหด แลวเอ�ไปคด ไปนก ไปใครครวญ ไปทดสอบ

ไปปฏบตด ทขอรองใหปฏบตเปนอย�งยงกคอว� ถ�มนเกดคว�มทกขหมนหมองใจ

แมแตนดเดยวขนม� แลวกรบห�ใหพบว� มนม�จ�กยดมนถอมนในอะไร?

เพร�ะยดมนถอมนในสงนน มนจงไดเปนทกข ถ�ว�งไปเสยจ�กคว�มยดมน

ถอมน จตว�งจ�กคว�มยดมนถอมน ไมมท�งทจะเกดคว�มทกข เร�ปองกนไมใหเกด

คว�มยดมนถอมนไดดวยสต เร�ตองมสต เร�จงตองฝกกรรมฐ�นใหมนมสต ใหระลก

ไดโดยเรว นเรยกว�สต ใหมปญญ�รเรองอทปปจจยต�น

ซงสรปแลวกจะเหลอแต ตถตา วามนเชนนนเอง มนเชนนนเอง อรยสจจก

ด ปฏจจสมปบ�ทกด คอคว�มเปนเชนนนเอง ไมใชสตว บคคล ตวตนอะไร นเรยกว�

ปญญ� พอกระทบอะไรท�งต� เปนตน กใหมสต เอ�ปญญ�ว�เชนนนเอง ม�ทนทวงท

เหนว�สงนเชนนนเอง ผสสะนเชนนนเอง เวทน�นเชนนนเอง แลวกไมยดถอ กไมเกด

คว�มอย�ก คอตณห� ไมเกดคว�มยดถอคออป�ท�น มนกไมเกดทกขเพร�ะว�มสต

รวดเรวเอ�ปญญ�ม�เพยงพอ ว�มนเชนนนเอง ผสสะเชนนนเอง เวทน�เชนนนเอง

อย�งนเรยกว� ไมโงเมอมผสสะ ไมโงเมอมผสสะ คำ�พดสนๆ เมอตอนกล�งวนว�ไมโง

เมอมผสสะ นนแหละเปนหลกสำ�คญ ทจะไมใหเกดคว�มทกข

เดยวนเร�มนโง จนคว�มทกขเกดแลวกยงไมรสก ฉะนนจะตองมสตวองไว

ฉบพลนทนท ถ�มนไมวองไวฉบพลนทนท มนกตองฝกมน ฝกมน กตองฝกมน ใหเปน

๖๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

สตทวองไว แลวกอบรมปญญ�ใหม�กพอ มปญญ�ถกตองม�กพอ สตรวดเรว สตนน

เหมอนเครองขนสง สตเหมอนกบเจ�หน�ทขนสง มนขนเอ�ปญญ� คอคว�มรเรอง

อทปปจจยตาม�ทนทวงท เมอมผสสะ ผสสะของเร�ไมโงซ เพร�ะเปนผสสะทเตมอย

ดวยสตและปญญ�มนไมเปนผสสะโง คว�มทกขไมมท�งจะเกด

เมอตอนกล�งวนกบอกใหแลวว�คว�มทกขเกดทจต เพร�ะเหนผดเมอผสสะ

ถ�เหนถกทผสสะเสยแลว คว�มทกขไมอ�จจะเกดทจต คว�มทกขจะไมโผลถ�ไมโง

เมอผสสะ คว�มทกขเกดไมไดถ�เข�ใจเรองผสสะ ถ�เร�มคว�มเข�ใจแตกฉ�นเรอง

ผสสะควบคมผสสะไดดวยสตและปญญ�แลวคว�มทกขกเกดไมได นชวยจำ�ไวเลนๆ

เหมอนกบรองเพลง เลนกได มนมประโยชน

ความทกขเกดทจต เพราะเหนผดเมอผสสะ

ความทกขจะไมโผล ถาไมโงเมอผสสะ

ความทกขเกดไมได ถาเขาใจเรองผสสะ

นนแหละคอผลของก�รรเรองอทปปจจยต� แลวควบคมกระแสแหงอทป-

ปจจยต�ได ปดกนกระแสแหงก�รเกดทกขเสยได โดยสต สตเปนเครองกนกระแสแหง

คว�มทกข นเปนหลกใหญทวไปในพระพทธศ�สน�

เร�รเรองอทปปจจยต� ว�กระแสแหงคว�มทกขมนเกดขนอย�งไร ไหลไป

อย�งไร แลวเร�กมสต กนกระแสนน คว�มทกขกไมอ�จจะเกด หรอเกดแลวมนกหยด

ถ�เร�เปนคนสตไมสมบรณ กอตส�หฝกสต โดยเฉพ�ะอย�งยงคอฝกอ�น�ป�นสต ม

หล�ยแบบ แบบทม ๑๖ ขน อย�งทพระพทธองคตรสไวนน นนแหละเปนแบบทด

ทสด

คำ�ว� อานาปานสต นมนกว�ง เมอฝกอยทกครงทห�ยใจเข�ออก เปนอ�น�-

ป�นสตทงนน แตมหล�ยแบบ แบบทบรบรณเปนเทคนคดทสด กคอแบบทเร�เอ�ม�

สอนกนอยเรอง อ�น�ป�นสต ๑๖ ขน

ขอใหศกษ�ใหเข�ใจทละนด แลวปฏบตดไปต�มลำ�ดบเข�ใจนดหนงกปฏบต

เท�ทเข�ใจ แลวกรเพมขน แลวกศกษ�เพมเตม แลวกปฏบตอก

นเรยกว�ศกษ� ศกษ�พอใหเข�ใจเรอง แลวกปฏบตใหได แลวกศกษ�ตอ

แลวกปฏบตใหได ใหมนมก�รปฏบต เพร�ะมนรเมอปฏบต มนไมรเมออ�น หรอ

๖๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

เมอพด หรอเมอฟง

ในเรองของสตน มนตองฝก แลวกจะมผล คอไดหรอรแลวกทำ�ตอๆ ไป จนถง

ทสด เปนผมสตสมบรณ คอสตไวทสด เหมอนส�ยฟ�แลบ เพร�ะว�ก�รเกดแหงกเลส

หรอกระแสแหงอทปปจจยต�นน มนเหมอนส�ยฟ�แลบ มนเรวม�ก เร�กตองฝกสต

ของเร�ใหเรว ใหเปนสงทเรวเหมอนกบส�ยฟ�แลบ มนกจะแกปญห�ได

สวนเรองของปญญ�นน ในขนตอนของธมม�นปสสน� ๔ ขอข�งท�ยนน มน

เหนอนจจง จนกระทงเหน วร�คะ จน นโรธะ จนปฏนสสคคะ

นปญญ�มนสมบรณแลว มนตดกเลสแลว มนหลดพนแลว เพร�ะอำ�น�จของ

ก�รปฏบตทถกตองอย�งน รเรองก�ย รเรองเวทน� รเรองจต รเรองธรรม คอสงทง

ปวง มนกเท�กบว�รกระแสอทปปจจยต�ของทกสง รกระแสก�รเกดขนอย�งไร, ดบ

ไปอย�งไร, ปรงแตงกนอย�งไร ของก�ย ของเวทน� ของจต และของธรรมทงปวง

นเรยกว�เร�รสงทพระพทธเจ�ท�นไดตรสร ท�นตรสรสงใด เร�กรต�มในสง

นน ต�มทท�นตรสร ไปรวมอยทรกฎของอทปปจจยต� ว�เปนสงสงสด นคอเรองอทป-

ปจจยต� ในฐ�นะเปนสงทพระพทธเจ�ท�นตรสร

คำ�ว�เปน สงสงสดนน จะตองอธบ�ยกนอกม�ก ว�กฎอทปปจจยต�นน

แหละเปนสงสงสด เหมอนกบพระเจ�ทสงสด มนควบคมทกสง มนมก�รปรงแตงทก

สง มนทำ�ล�ยทกสง มนมอำ�น�จเหนอทกสง มนมอยในททวไปนนแหละเหมอนกบ

พระเจ�ทแทจรง เข�พดกนว�พระเจ� พระเจ� ต�งคนต�งกพด แลวมพระเจ�ไหน ท

ว�จะสร�งหรอใหเกดสงทกสง, ควบคมสงทกสง, ทำ�ล�ยสงทกสง, เปนใหญกว�ทกสง

มอยในททกแหง, แลวกรทกสง, ส�ม�รถจะสร�งอะไรกได. ทมนษยสร�งอะไรขนได

แปลกๆ ใหมๆ อย�งเดยวน มนกต�มกฎอทปปจจยต� ซงมอยแลว สำ�หรบจะรทกสง

หรอจะสร�งไดทกสง

นพระเจ�ของเร�เปนพระเจ�ทแทจรงยงกว�พระเจ�ในศ�สน�ไหนหมด

แหละ แลวเปนพระเจ�ทพระพทธองคกทรงเค�รพในทนท เมอคนพบ เมอพระพทธเจ�

ตรสรเรองกฎอทปปจจยต� ไดตรสรเปนพระสมม�สมพทธเจ�แลว ท�นยงเค�รพธรรมะ

๖๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

ทท�นตรสร คอ เรองอทปปจจยต�

เอ�ละเปนอนว� เร�ม�พดกนอย�งเพยงพอแลว ถงเรองก�รตรสรของ

พระพทธเจ� ททำ�ใหเกดพระพทธเจ� และก�รนพพ�นคอเยนลงของคว�มรอน ของ

กเลสและคว�มทกข

พระพทธเจาตรสรเรองอทปปจจยตา นามาใชประโยชนไดอยางไร; เรากจะ

นามาใชประโยชนใหไดอยางนน, ปองกนการเกดแหงทกข หรอวาหยดการไหลไป

แหงความทกข นคอเปนพทธบรษท ผร ผตน ผเบกบาน ถาไมอยางนน ยงไมถงความ

เปนพทธบรษท

พดไปเหมอนกบจะดหมนดถกท�นทงหล�ย ว�ท�นทงหล�ยยงไมถงขน�ด

ของคว�มเปนพทธบรษท เพร�ะว�ท�นฟงเรองอทปปจจยต�ไมรเรอง และเพร�ะว�

ท�นยงไมรจกแมแตขนธ ๕ ซงเปนทตงแหงอป�ท�น ท�นกเลยควบคมกระแสปรง

แตงของอทปปจจยต�ไมได มนจงเกดทกข

นจงเรยกว�ท�นทงหล�ยยงไมถงขน�ด ยงไมถงม�ตรฐ�น ของก�รทจะเปน

พทธบรษททแทจรง พดม�กไป เดยวกจะเปนก�รด�ท�นทงหล�ยบนธรรมม�สน ขอ

ยตสวนนไวเสยทกอน

แตจะขอรองว� ทกคนจงไดสนใจเรองน ว�พระพทธเจ�ท�นตรสรอะไร จง

ไดเปนพระพทธเจ� เร�จะตองรต�มสงนน จงจะไดเปนส�วกของพระองค และขอใหทก

คนไดเปนส�วกของพระองคโดยแทจรง หรอเตมต�มคว�มหม�ย ใหปใหมมนดกว�ป

ทแลวม�ในก�รรกด ในก�รปฏบตกด ในก�รไดรบผลของก�รปฏบตกด

ขอใหปหลงนมนดกว�ปเก� เหมอนกบว�ม�ทำ�วส�ขบช�กนม�กขนๆ กขอ

ใหคว�มร ในเรองวส�ขบช�กม�กขนๆ ดวย ต�มจำ�นวนทว�คนม�กขน คว�มรกควร

จะม�กขน ก�รปฏบตกจะสงขน ผลทจะไดรบจ�กก�รปฏบต กควรจะสงขน

นเรยกว�เจรญงอกง�ม ต�มท�งแหงพระพทธศ�สน� ซงอ�ตม�กพดทก

ครง ทกครงทจะแสดงธรรม ว�จะวสชชน�พระธรรมเทศน� เปนเครองประดบสต

ปญญ� สงเสรมศรทธ� คว�มเชอ คว�มเพยรของท�นทงหล�ย ใหเจรญงอกง�ม ต�ม

ท�งแหงพระพทธศ�สน�

๖๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

ขอใหสงนเปนคว�มจรง ยงๆ ขนไปทกป ใหจรงยงๆ ขนไปทกป กเท�กบว�

ทำ�วส�ขบช�ดขนไปทกปๆ ไมเท�ไรกจะเตมขน�ด ทพระพทธองคทรงประสงค ว�มน

จะเปนประโยชนแกมห�ชน ทงเทวด�และมนษย ธรรมเทศน�เรองอทปปจจยต� บอก

ใหรว�

พระพทธองคตรสรอะไร, อยางไร, เราจะตองตรสรตามอยางไร,

เอามาใชใหเปนประโยชนไดอยางไร

จงจะไมเสยททเกดมาเปนมนษยและพบพระพทธศาสนา

๖๕

พระพทธเจาตรสรอะไร๖๖

• เรออตตภาพนาวากบพระเจาสรางโลก : แสดงก�รเจรญมรรคมองค ๘ เสมอนเรอข�ม

ฟ�กสงส�รวฏฏทตองนำ�ดวยสมม�ทฏฐ มสมม�สตเปนห�งเสอ นกสมทรภ�คเปนปญญ� และ

อปม�ก�รพฒน�ชวตต�มวยและอ�ยขย อย�งคน วว หม� ลง หรอหลกอ�ศรม ๔ คอพรหมจรรย

คฤหสถ วนปรสถ สนย�ส

พระพทธเจาตรสรอะไร

พระพทธเจาตรสรอะไร ?

สบคนจาก ขอธรรมงานนพนธ

ของ พระพรหมคณาภรณ ( ป. อ. ปยตโต)

อรยสจกบปฏจจสมปบาท

... ในหนงสอน ไดกล�วถงปฏจจสมปบ�ทไวม�กและหล�ยอย�ง ทงอรยสจ

และปฏจจสมปบ�ท ต�งกเปนหลกธรรมสำ�คญ เมอมผถ�มว� “พระพทธเจาตรสร

อะไร?” อ�จตอบว� ตรสรอรยสจ ๔ หรออ�จตอบว� ตรสรปฏจจสมปบ�ท กได คำ�

ตอบทงสองนน ต�งกมพทธพจนเปนทอ�งยนยนได ขอควรทร�บ กคอ คำ�ตอบทงสอง

อย�งนน ต�มทจรงแลว กถกตองดวยกน และมคว�มหม�ยลงกนไดเปนอนหนงอน

เดยว กล�วคอ ปฏจจสมปบ�ทกเปนเนอห�สำ�คญของอรยสจ และอรยสจกมคว�ม

หม�ยครอบคลมปฏจจสมปบ�ท เรองนเปนอย�งไร พงพจ�รณ�เรมตงแตหลกฐ�น

ทม�ในคมภร

คมภรวนยปฎก 1727 เล�เหตก�รณเกยวกบก�รตรสรของพระพทธเจ� เรม

ตนเมอตรสรใหมๆ กำ�ลงทรงเสวยวมตตสข และพจ�รณ�ทบทวนปฏจจสมปบ�ท ทง

โดยอนโลม (กระบวนก�รเกดทกข) และโดยปฏโลม (กระบวนก�รดบทกข) ตลอด

เวล� ๑ สปด�ห ครนสนระยะเสวยวมตตสข ๗ สปด�หแลว เมอปร�รภก�รทจะทรง

ประก�ศธรรมแกผอนตอไป ทรงพระดำ�รว�:

“ธรรมทเราไดบรรลแลวน เปนของลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก ฯลฯ

สาหรบหมประชา ผเรงรมย รนระเรงอยในอาลย ฐานะอนน ยอมเปนสงทเหน

ไดยาก กลาวคอ หลกอทปปจจยตา ปฏจจสมปบาท; แมฐานะน กเหนไดยากนก

กลาวคอ...นพพาน” 1728

๖๗

1727 ด วนย.๔/๑-๗/๑-๘

1728 ด วนย.๔/๑-๗/๑-๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

สวนในพระสตร 1729 เมอปร�กฏขอคว�มเกยวกบพทธประวตตอนน กจะ

เล�คว�มแนวเดยวกน เรมแตพทธดำ�รทเปนเหตใหเสดจออกผนวช ก�รเสดจออก

ผนวช ก�รทรงศกษ�ในสำ�นกอ�ฬ�รด�บส และอททกด�บส ก�รบำ�เพญและก�รละ

เลกทกรกรย� ก�รทรงกลบเสวยพระกระย�ห�ร แลวบรรลฌ�น และตรสรวชช� ๓

ในตอนตรสร มขอคว�มทตรสเล�ว�

“ครนเราบรโภคอาหาร มกาลงขนแลว สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม

ทงหลาย บรรลปฐมฌาน...ทตยฌาน...ตตยฌาน...จตตถฌาน ไมมทกข ไมมสข...ม

อเบกขา เปนเหตใหสตบรสทธอย”

“เรานน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศสงมวหมอง นม

นวล ควรแกงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ไดนอมจตไปเพอปพเพนวาสานสสตญาณ

กระลกชาตกอนไดเปนอนมาก”

(วชช�ท ๑)...ไดนอมจตไปเพอจตปป�ตญ�ณ กมองเหนหมสตว ทจตอบตอย

(วชช�ท ๒)...ไดนอมจตไปเพออ�สวกขยญ�ณกรชดต�มเปนจรงว� “นทกข

นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขโรธค�มนปฏปท� เหล�นอ�สวะ นอ�สวสมทย น

อ�สวนโรธ นอ�สวนโรธค�มนปฏปท� เมอเร�รเหนอย�งนจตไดหลดพนแลว จ�ก

ก�ม�สวะ ภว�สวะ และอวชช�สวะ

(วชช�ท ๓)...” 1730

ตอจ�กน กมคำ�บรรย�ยพทธดำ�รในก�รทจะทรงประก�ศธรรม ซงม

ขอคว�มอย�งเดยวกบในวนยปฎกทยกม�อ�งไวแลวข�งตนนนจะเหนว�วนยปฎก

เล�เหตก�รณหลงตรสรใหมๆ ระยะเสวยวมตตสข (ซงอรรถกถ�ว� ๗ สปด�ห) เรม

แตพจ�รณ�ทบทวนปฏจจสมปบ�ท จนถงทรงพระดำ�รทจะไมประก�ศธรรม เพร�ะ

คว�มย�กของปฏจจสมปบ�ทและนพพ�น ทไดทรงตรสร สวนพระสตรเล�เหตก�รณ

กอนตรสรเปนลำ�ดบม� จนถงตรสรวชช� ๓ แลวข�มระยะเสวยวมตตสขทงหมด

ไป ม�ลงทพทธดำ�รทจะไมประก�ศธรรม เพร�ะคว�มย�กของปฏจจสมปบ�ท และ

นพพ�น เชนเดยวกน ผถอเอ�คว�มตอนทรงพจ�รณ�ทบทวนปฏจจสมปบ�ท ในวนย

ปฎก และพทธดำ�รปร�รภก�รประก�ศธรรม ทงในวนยปฎก และในพระสตร ยอม

กล�วไดว� “พระพทธเจาตรสรปฏจจสมปบาท” สวนผพจ�รณ�คว�มในพระสตร

๖๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

เฉพ�ะเหตก�รณตอนตรสรวชช� ๓ และจบเฉพ�ะวชช�ท ๓ อนเปนตวก�รตรสรแทๆ

(เฉพ�ะวชช� ๒ อย�งแรก ยงนบไมไดว�เปนก�รตรสร และไมจำ�เปนสำ�หรบนพพ�น)

กไดคว�มหม�ยว� ตรสรอรยสจ ๔ จงหลดพนจ�กอ�สวะ อย�งไรกด คำ�ตอบทงสอง

นน แมจะถกตองทงค แตกมคว�มหม�ยบ�งอย�งทเปนพเศษกว�กน และขอบเขต

บ�งแงทกว�งขว�งกว�กน ซงควรทำ�คว�มเข�ใจ เพอมองเหนเหตผลในก�รแยกแสดง

เปนคนละหลกคว�มหม�ยทตรงกนของหลกใหญทงสองน มองเหนไดง�ย เพอคว�ม

รวบรด ขอใหดหลกอรยสจ เทยบกบหลกปฏจจสมปบ�ท ดงน

๑. สมทยว�ร: อวชช�เกด สงข�รเกดฯลฯ ช�ตเกด ชร�มรณะ โสกะฯลฯ อป�ย�ส เกด

๒. นโรธว�ร: อวชช�ดบ สงข�รดบ ฯลฯ ช�ตดบ ชร�มรณะ โสกะ ฯลฯ อป�ย�สดบ1729 ด ม.ม.๑๒/๓๑๗-๓๒๖/๓๑๗-๓๓๓; ๔๑๑-๔๒๙/๔๔๒-๔๖๐; ม.ม.๑๓/๔๘๙-๕๐๙/๔๔๓-

๔๖๒; ๗๓๘-๗๕๗/๖๖๙-๖๘๗

1730 ทมาเดม

ขอ ๑. คอ ปฏจจสมปบ�ทสมทยว�ร แสดง กระบวนก�รเกดทกข เท�กบรวม

อรยสจขอ ๑ (ทกข) และ ๒ (สมทย) ไวในขอเดยวกน แตในอรยสจ แยกเปน ๒ ขอ

เพร�ะแยกเอ�ทอนท�ย (ช�ต ชร� มรณะ โสกะ ฯลฯ) ทเปนผลปร�กฏ ออกไปตง

ต�งห�ก เปนอรยสจขอแรก ในฐ�นะเปนปญห�ทประสบ ซงจะตองแกไข แลวจงยอน

กลบม�ห�ทอนทเปนกระบวนก�รทงหมด ตงเปนขอท ๒ ในฐ�นะเปนก�รสบส�วห�

ตนเหตของปญห�

ขอ ๒. คอ ปฏจจสมปบ�ทนโรธว�ร แสดง กระบวนก�รดบทกข เท�กบ

อรยสจขอท ๓ (นโรธ) แสดงใหเหนว� เมอแกปญห�ถกตองตรงส�เหตแลว ปญห�

นนจะดบไปไดอย�งไรต�มแนวท�งของเหตปจจย แมว�โดยตรง ปฏจจสมปบ�ทนย

น จะตรงกบอรยสจขอท ๓ แตกถอว�กนคว�มรวมถงอรยสจขอท ๔ ไดดวย เพร�ะ

กระบวนก�รดบสล�ยตวของปญห� ยอมบงชแนวท�งดำ�เนนก�ร หรอวธก�รทวไป ท

จะตองลงมอปฏบต ในก�รจดก�รแกปญห�นนไปดวยในตว กล�วคอชใหเหนว�จะ

ตองทำ�อะไรบ�ง ณ จดใดๆ เมอสรปอรยสจ ใหเหลอนอยลงอก กได ๒ ขอ คอฝ�ยม

ทกข (ขอ ๑ และ ๒) กบฝ�ยหมดทกข (ขอ ๓ และ ๔)

๖๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

ปฏจจสมปบ�ท ๒ นยนน ในทบ�งแหง เปนคำ�จำ�กดคว�มของอรยสจขอท ๒ และ ๓

ต�มลำ�ดบ คอ

- ปฏจจสมปบ�ท สมทยว�ร ถอเปนคำ�จำ�กดคว�มของอรยสจ ขอท ๒ (สมทย)

- ปฏจจสมปบ�ท นโรธว�ร เปนคำ�จำ�กดคว�มของอรยสจ ขอท ๓ (นโรธ) 1731

แตในคำ�จำ�กดคว�มข�งตน แสดงเฉพ�ะตณห�อย�งเดยว ว�เปนสมทย และ

ก�รดบตณห� ว�เปน นโรธ ทงนเพร�ะตณห�เปนกเลสตวเดน เปนตวแสดงทปร�กฏ

ชด หรอเปนขนออกโรงแสดงบทบ�ท จงจบเอ�เปนจดทพงคว�มสนใจ อย�งไรกด

กระบวนก�รทพรอมทงโรง รวมถงหลงฉ�ก หรอหลงเวทดวย ยอมเปนไปต�มกระบวน

ก�รปฏจจสมปบ�ทนนเอง

สวนแงทปฏจจสมปบ�ท กบอรยสจ พเศษ หรอแปลกจ�กกน พอสรปได ดงน

๑. หลกธรรมทงสอง เปนก�รแสดงคว�มจรงในรปแบบทต�งกน ดวยวตถประสงค

คนละอย�ง

- ปฏจสมปบาทแสดงคว�มจรงต�มกระบวนก�รของมนเองต�มทเปนไปโดย

ธรรมช�ตลวนๆ

- อรยสจ เปนหลกคว�มจรง ในรปแบบทเสนอตวตอปญญ�มนษย ในก�รท

จะสบสวนคนคว� และทำ�ใหเกดผลในท�งปฏบต โดยนยน อรยสจ จงเปนหลกธรรมท

แสดงโดยสอดคลองกบประวตก�รแสวงห�สจธรรมของพระพทธเจ� เรมแตก�รเผชญ

คว�มทกข ทปร�กฏเปนปญห� แลวสบส�วห�ส�เหต พบว�มท�งแกไข ไมหมดหวง

จงกำ�หนดร�ยละเอยด หรอจดทตองแกไข และกำ�หนดเป�หม�ยใหชด แลวดำ�เนน

ก�รแกไขต�มวธก�ร จนบรรลเป�หม�ยทตองก�รนนแลวโดยนยเดยวกน จงเปนหลก

ธรรมทยกขนม�ใชในก�รสงสอนเพอใหผรบคำ�สอนทำ�คว�มเข�ใจอย�งมระเบยบ มง

ใหเกดผลสำ�เรจทงก�รสงสอนของผสอนและก�รประพฤตปฏบตของผรบคำ�สอน

1731 ด ส.น.๑๖/๒๕๑-๒๕๒/๑๒๖-๑๒๘; เปนตน

สวน ปฏจจสมปบาท เปนตวกระบวนธรรมแกนกล�งของอรยสจ และเปน

เนอห�ท�งวช�ก�ร ทจะตองศกษ� ในเมอตองก�รเข�ใจอรยสจใหชดเจนถงทสด จง

๗๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

เปนหลกธรรมทพระพทธเจ�ทรงพจ�รณ�ทบทวนหลงจ�กตรสรใหมๆ

๒. ขอทแปลก หรอพเศษกว�กน อย�งสำ�คญ อยทปฏจจสมปบ�ทฝ�ยนโรธว�ร ซง

ตรงกบอรยสจ ขอท ๓ และ ๔ (นโรธ และ มรรค) กล�วคอ

ก. เมอเทยบกบอรยสจ ขอ ๓ (นโรธ) จะเหนว� ปฏจจสมปบ�ท นโรธว�ร กล�วถง

นโรธดวยกจรง แตมงแสดงเพยงกระบวนก�รเข�ถงนโรธ ไมไดมงแสดงสภ�วะของตว

นโรธ หรอนพพ�นเอง ดวยเหตน ในพทธดำ�ร เมอจะทรงประก�ศธรรม จงแยกธรรมท

ทรงพจ�รณ�เปน ๒ ตอน คอ

- ตอนแรก กล�วถง ปฏจจสมปบ�ท อย�งข�งตน

- ตอจ�กนน มพทธดำ�รตอไปอกว� “แมฐ�นะอนน กเปนสงทเหนไดย�ก

กล�วคอ คว�มสงบแหงสงข�รทงปวง คว�มสลดอปธทงปวง คว�มสนตณห� วร�คะ

นโรธ นพพ�น”

นแสดงว� ทรงแยกธรรมทตรสรเปน ๒ อย�ง คอ ปฏจจสมปบ�ท กบ นโรธ

(นพพ�น)

สวน อรยสจ ขอท ๓ คอ นโรธ มงแสดงตวสภ�วะของนโรธเปนสำ�คญ แตม

คว�มหม�ยเลงไปถงกระบวนก�รเข�ถงนโรธแฝงอยดวย

ข. แมว�ปฏจจสมปบ�ท ฝ�ยนโรธว�ร จะกนคว�มรวมถงอรยสจ ขอ ๔ คอ มรรค ดวย

แตกยงไมใหผลในท�งปฏบตชดเจน เพร�ะปฏจจสมปบ�ทแสดงแตตวกระบวนก�ร

ลวนๆ ต�มทเปนไปโดยธรรมช�ตเท�นน มไดระบลงไปใหชดเจนว� สงทจะตองทำ�ม

ร�ยละเอยดอะไรบ�ง จะตองทำ�อย�งไร กระบวนก�รอย�งนนจงจะเกดขน มลำ�ดบ

ขนก�รปฏบตอย�งไร โดยเฉพ�ะกลวธต�งๆ ในก�รกระทำ� คอ ไมไดจดว�งระบบวธ

ก�รไวโดยเฉพ�ะ เพอก�รปฏบตอย�งไดผล เหมอนแพทยรวธแกไขโรค แตไมไดสงย�

และวธปฏบตในก�รรกษ�ไวให

-สวนในอรยสจ มหลกขอท ๔ คอ มรรค ซงจดขนไว เพอวตถประสงคในท�ง

ปฏบตของมนษยโดยเฉพ�ะ ใหเปนสจจะขอหนงต�งห�ก ในฐ�นะขอปฏบตทพสจน

๗๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

แลว ยนยนไดว�นำ�ไปส

จดหม�ยไดแนนอน อรยสจขอท ๔ คอ มรรค น แสดงหลกคว�มประพฤต

ปฏบตไวอย�งละเอยดกว�งขว�งพสด�ร ถอว�เปนคำ�สอนในภ�คปฏบต หรอระบบ

จรยธรรมทงหมด ของพระพทธศ�สน� เรยกว� มชฌม�ปฏปท� คอ ท�งส�ยกล�ง

หรอขอปฏบตทเปนกล�งๆ

เมอเทยบหลกอรยสจ กบปฏจจสมปบ�ท ถอว� ปฏจจสมปบ�ท เปน มชเฌน

ธรรมเทศน� คอ หลกธรรมทแสดงเปนกล�งๆ หรอธรรมส�ยกล�ง ต�มทธรรมช�ต

เปนอยเปนไปต�มธรรมด�ของมน ครอบคลมอรยสจ ๓ ขอแรก สวนอรยสจ ขอท ๔

มรรค เปน มชฌม�ปฏปท� คอ ท�งส�ยกล�ง สำ�หรบมนษยทจะปฏบต เพอใหผลเกด

ขนแกตนโดยเปนไปต�มธรรมด�นน เปนเรองสวนพเศษ ซงท�นจดแถมใหรวมคว�ม

ว� ธรรมทพระพทธเจ�ตรสร พระองคไดตรสแสดงไว ทเปนหลกใหญม ๒ นย คอ

ปฏจจสมปบ�ทและนพพ�น กบอรยสจ ๔ ทงสองนย ว�โดยส�ระแลว เปนอนเดยวกน

แตพจ�รณ�ต�งแงกน คอ

๑. ปฏจจสมปบ�ทและนพพ�น ตรสในคร�วปร�รภทจะทรงเรมประก�ศ

ธรรมว� สงทตรสรลกซง ย�กยงนกทสตวทงหล�ยจะเข�ใจ ก�รตรสในแงน

หม�ยคว�มว� ปฏจจสมปบ�ทและนพพ�น เปนสวนเนอห�ส�ระของก�รตรสร หรอ

พดใหสมพนธกบนยทสองว� เปนสวนแกนแทของอรยจสจ เปนด�นธรรมช�ตและ

ธรรมด�ของมน เปนตวแทๆ ลวนๆ ของธรรม ซงเข�ใจไดย�กอย�งยง

๒. อรยสจ ๔ ตรสในคร�วทรงเล�ลำ�ดบแหงก�รปฏบตจนตรสรของพระองค

เอง และในคร�วทรงแสดงธรรมสงสอนผอน เรมแตในปฐมเทศน� ก�รตรสในแง

น หม�ยคว�มว� อรยสจ ๔ คอธรรมทไดตรสรทงหมด ซงปร�กฏในรปลกษณะทจด

เข�ลำ�ดบเปนกระบวนก�รขนตอน โดยคำ�นงถงคว�มส�ม�รถทจะเข�ใจและก�รใช

ประโยชนของมนษย เพอมงใหสอนเข�ใจง�ย และปฏบตไดผล พดอกอย�งหนง ปฏจจ-

สมปบ�ทและนพพ�น เปนแตธรรมลวนๆ ต�มธรรมช�ต สวนอรยสจ ๔ คอ ธรรม

ในรปทมนษยจะเข�ไปเกยวของ หรอทนำ�เสนอในเชงทเออตอคว�มเข�ใจและก�รใช

ประโยชนของมนษย พรอมนนกพดไดว� อรยสจ ๔ คอธรรมทงหมด มจดซงเปนแกน

แทเข�ใจย�กทสดอย ปฏจจสมปบ�ทและนพพ�นเท�นน ถ�เข�ใจปฏจสมปบ�ทและ

๗๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

นพพ�นแลว กเปนอนเข�ใจพทธธรรมทงหมด (คอรวมทงอรยสจ ๔ ดวย)

* พทธธรรม ฉบบปรบขยาย.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) พ.ศ. ๒๕๕๕ หนา ๘๕๐ – ๘๕๔

หวใจพทธศาสนาคออะไร วากนไปหลายอยาง ถกทงนน อนไหนกได ** พระพทธเจ�ทรงแสดงหลกก�รทเรยกกนว� "หวใจพระพทธศ�สน�" เปนคำ�

ไทยทเร�พดกนง�ยๆ ถ�พดเปนภ�ษ�บ�ล คอ "โอว�ทป�ฏโมกข" หลกทถอว�เปน

หวใจพระพทธศ�สน� คอคำ�ไทยทสรปพทธพจนง�ยๆ สนๆ ว� "เวนชว ทำ�ด ทำ�ใจให

บรสทธ" ภ�ษ�พระหรอภ�ษ�บ�ลว�

"สพพปาปสส อกรณ กสลสสปสมปทา

สจตตปรโยทปน เอต พทธานสาสน"

แปลใหเตมเลยว� "การไมทาความชวทงปวง การทาความดใหเพรยบพรอม

การชาระจตของตนใหบรสทธผองใส นเปนคาสอนของพระพทธเจาทงหลาย"

คำ�ลงท�ยว� "นเปนคำ�สอนของพระพทธเจ�ทงหล�ย" ทำ�ใหเร�คดว�นแหละ

เปนคำ�สรป แสดงว�เนอแทของพระพทธศ�สน�อยทน เร�กเลยเรยกว� "หวใจ" ม�

เปนจดเรมตน แตกระนนช�วพทธผไดฟงพระสอนม�ม�กๆ พระอ�จ�รยหรอพระ

เถระผใหญบ�งท�นพดถงหลกก�รอนว� อนโนนส อนนส เปนหวใจพระพทธศ�สน�

บ�งทโยมกชกงง จงขอยกเอ�เรองนม�พดว�อะไรกนแนทเรยกว�เปน หวใจพระพทธ-

ศ�สน�

บ�งท�นบอกว� "อรยสจส" เปนหวใจพระพทธศ�สน� เพร�ะว�คำ�สอนของ

พระพทธเจ�ทงหมดรวมอยในอรยสจส เมอพระพทธเจ�ตรสรแลว เสดจไปแสดง

ปฐมเทศน� พระธรรมจกกปปวตตนสตร พระองคตรสพทธพจนตอนหนง มคว�มว�

ตร�บใดทเร�ยงไม (จตส อรยสจเจส ตปรวฏฏ ทวาทสาการ ยถาภต ญาณทสสน) ม

ญ�ณทศนะทมปรวฏฏ ๓ มอ�ก�ร ๑๒ ในอรยสจส เร�กยงปฏญ�ณไมไดว� ไดตรสร

ตอเมอเร�มญ�ณทศนะนน จงปฏญ�ณไดว� ตรสร หม�ยคว�มว� ตรสรอรยสจสครบ

๗๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

๓ ด�น คอรว�คออะไร แลวกรว�หน�ทตออรยสจสแตละอย�งนนคออะไร และรว�ได

ทำ�หน�ทตออรยสจนนแลว เวยนไปทกขอเรยกว� ๓ ปรวฏฏ

อธบ�ยว� รในอรยสจสแตละอย�งเรมตงแตรว�ทกขคออะไร เร�จะตองทำ�

อะไรตอทกข แลวกรว�หน�ทตอทกขนนเร�ไดทำ�แลว ถ�ยงไมรอรยสจดวยญ�ณ-

ทศนะครบทง ๓ ในแตละอย�ง (รวมทงหมดเปน ๑๒ เรยกว�มอ�ก�ร ๑๒) กยงไม

ส�ม�รถปฏญ�ณว�ไดตรสรเปนสมม�สมพทธะ

ตอเมอไดตรสรอรยสจ โดยมญ�ณในอรยสจแตละขอครบทง ๓ รวมเปน ๑๒

จงปฏญ�ณไดว�เปนสมม�สมพทธะ เปนอนว� พระพทธเจ�ตรสรอรยสจส และก�ร

ตรสรอรยสจสทำ�ใหเปนพระพทธเจ� อรยสจสจงเปนหวใจของพระพทธศ�สน�

บ�งท�นไปจบเอ�ทพระไตรปฎกอกตอนหนง ซงพระพทธเจ�ตรสไวกระทด

รดม�กว� "ปพเพจ�หำ ภกขเว เอตรห จ ทกขญเจว ปญญ�เปม ทกขสส จ นโรธำ" ภกษ

ทงหล�ยทงในก�ลกอนแลบดน เร�บญญตแตทกขและคว�มดบทกขเท�นน ถ�จบ

ตรงนกแสดงว�พระพทธเจ�ทรงสอนทงหมดนน หลกก�รของพระพทธศ�สน�กมเท�

น คอ ทกขและคว�มดบทกข

ท�นพทธท�ส กล�วถง หลกอกขอหนงใหถอว�เปนหวใจพระพทธศ�สน� คอ

"สพเพ ธมมา นาล อภนเวสาย" แปลว� "ธรรมทงปวง ไมควรยดมน" คำ�ว� "นาล" แปล

ว�ไมควร หรอ ไมอ�จ ไมส�ม�รถ คำ�ว� "ไมควร "

ในทนหม�ยคว�มว� เร�ไมอ�จไปยดมนมนได เพร�ะมนจะไมเปนไปต�มใจ

เร�แนนอน เมอมนไมอ�จจะยดมน เร�กไมควรจะยดมนมน อนนท�นถอว�เปนหวใจ

พระพทธศ�สน� เมอไดพงอย�งน กทำ�ใหเร�สงสยกนว�จะเอ�หลกอนไหนดเปนหวใจ

พระพทธศ�สน� กเลยขอใหคว�มเหนว�อนไหนกไดแตตองระวง อนไหนกได จะทำ�ให

พทธศ�สน�งอนแงน ช�วพทธตองมหลกทแนชด ใหปฏบตเดดแนวเปนหนงเดยว

แตก�รพดว� "อนไหนกได" กไมดเหมอนกนเพร�ะทำ�ใหช�วพทธเหมอนว�

ไมมอะไรลงตวแนนอน แลวกล�ยเปนคนทเอ�อย�งไรกได โงนเงนงอนแงนหรอแกวง

ไปแกวงม� เหมอนไมมหลก กจะกล�ยเปนไมไดเรอง เร�ตองชดเจนว� ทอนไหนกได

นน ทงหมดคออนเดยวกน เพร�ะก�รพดถงหลกคำ�สอนเหล�นนน เปนก�รพดโดยจบ

แงมมต�งๆ กนของคำ�สอน ซงทงหมดอยในระบบเดยวกนโยงถงกน มคว�มเปนอน

๗๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

หนงอนเดยวกน

ถ�พดว�หวใจพระพทธศ�สน�คอ "เวนชว ท�าด ท�าใจใหผองใส"

หวใจทว�นเปนหลกในเชงปฏบตเปนเรองก�รดำ�เนนชวตว� เร�จะไมทำ�ชว

ทำ�ด และทำ�ใจใหผองใส ทนลองไปดหลกอรยสจส ซงม ทกข สมทย นโรธ มรรค จะ

เหนว�ขอท ๔ คอ "มรรค" เปนขอปฏบต มรรคมองค ๘ มสมม�ทฏฐ เปนตน และ

สมม�สม�ธเปนขอสดท�ย องคทง ๘ น กจำ�ย�ก จงยอง�ยๆ เหลอ ๓ เท�นน คอ ศล

สม�ธ ปญญ�

ศล คอ เวนชว…

สม�ธ คอ ทำ�คว�มดใหถงพรอม…

ปญญ� คอ ชำ�ระจตใจใหผองใส พอแยกแยะอย�งนแลวกเหนว� เวนชว ทำ�ด

ทำ�ใจใหบรสทธ ทว�เปนหวใจพระพทธศ�สน� นน กอยใน มรรค นเองเปนอรยสจ ขอ

ท ๔ คอ ขอสดท�ย

ทกข คอ ตวปญห� เปนสงทเร�ไมเอ� ยงไมตองปฏบต เร�ตองรใหชดว�อะไร

เปนปญห�ทเร�จะตองพนไป…

สมทย คอ ตวเหตแหงทกข ตองสบส�วใหรต�มหลกคว�มจรงทเปนไปต�ม

เหตปจจยว� ทกขเกดจ�กเหต และเหตนนคออะไร เหตนนเร�รว�จะตองกำ�จด แตเร�

ยงไมไดทำ�อะไร จ�กนนเร�กรว�เมอกำ�จดเหตแหงทกขได เร�จะเข�ถงจดหม�ยคอ…

นโรธ แตทงหมดนจะสำ�เรจไดดวยก�รลงมอทำ�ในขอสดท�ยคอ มรรค ฉะนน

ทกข สมทย นโรธ ส�มอย�งนเร�เข�ใจว�มนคออะไร เร�จะตองทำ�อะไรตอมน แตเร�

ปฏบตมนไมได สงทจะปฏบตไดคอ ขอท ๔ ไดแก…

มรรค เมอเร�ปฏบตต�ม มรรค เร�กกำ�จด สมทย แกเหตแหงทกขไดเร�ก

พนทกข หมดปญห� และเร�กบรรลนโรธ เข�ถงจดหม�ยไดส�ม�รถทำ�ใหสำ�เรจง�น

สำ�หรบ ๓ ขอแรกทงหมด เปนอนว� สงทเร�ตองปฏบตมอยขอเดยวคอ ขอ ๔ แตเร�

ตองร ๓ ขอข�งตนดวย

ถงตอนนกลบไปดหลก เวนชว ทำ�ด ทำ�ใจใหบรสทธ จะเหนว�เปนหลก

ในภ�คปฏบตทงหมดของพระพทธศ�สน� ซงอยใน มรรค คอ ขอท ๔ ของอรยสจ

เพร�ะมรรคเปนฝ�ยลงมอทำ� ลงมอปฏบต ในแงของหลกคว�มจรงต�มสภ�วะว�เปน

๗๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

อย�งไร จดหม�ยคออย�งไร กอยในขอ ๑ - ๒ - ๓ ของอรยสจ

เพร�ะฉะนน อรยสจ กว�งกว�และครอบคลมหลก เวนชว ทำ�ด ทำ�ใจให

บรสทธดวย สำ�หรบช�วพทธทวไป เรมตนกใหเหนกอนว�จะปฏบตอะไร เมอปฏบต

ไปไดระดบหนงกจะตองรหลกคว�มจรงทวไปดวย มฉะนนก�รปฏบตกไปไมตลอด ถง

ตอนนนตองรหลกอรยสจส

อย�ลมว� ไดหลกแนชดแลวนะ เรมดวย "เวนชว ทำ�ด ทำ�ใจใหบรสทธผองใส"

นแหละเปนหวใจพระพทธศ�สน�ไวกอน แลวก�วตอไปใหครบ อรยสจทง ๔ ใหได

จงจะเปนช�วพทธทแทจรงและสมบรณ ว�กนไปกหลกกหวใจ ในทสดกหลกใหญ

เดยวกน

ทนลองเทยบหลกอนอก พระพทธเจ�ตรสไว "ทงในกาลกอนและบดน เรา

บญญตแตทกขและความดบทกขเทานน" อนนคอ อรยสจ ๔ แบบสนทสด ยอเปน

๒ ค คอ

ทกข และ สมทย เหตแหงทกข อนน ๑ ค

นโรธ คว�มดบทกข และ มรรค ท�งใหถงคว�มดบทกขก ๑ ค

ยงมอก คอเมอพระพทธเจ�ตรสรแลว ตอนจะออกประก�ศพระพทธศ�สน�

พระองคทรงพระดำ�ร ซงมคว�มตอนนในพระไตรปฎกบอกว�… "อธคโต โข มยาย ธมโม"

ธรรมทเร�บรรลน ทรนโพโธ เปนของทรต�มไดย�ก กล�วคอ หนง อทปปจจยต�ปฏจจ-

สมปบ�ท สอง…นพพ�น แลวพระองคกตรสเล�ตอไปว� พระองคทรงดำ�รว� หมสตว

ทงหล�ย มกหลงระเรงกนอยในสงทลอใหตด ย�กทจะเข�ใจหลกก�รทง ๒ น จงนอม

พระทยไปในท�งทจะไมทรงสงสอน

แตถ�เร�โยงดกบอกไดว�ส�ระไมไปไหน ทแทกอนเดยวกนนนแหละ อทป-

ปจจยต�ปฏจจสมปบ�ท เปนเรองทกขและสมทย แทนทจะจบทปร�กฏก�รณคอ

ทกข กจบทกระบวนก�รของกฏธรรมช�ต เรมทขอสมทย ดเหตปจจยทเปนไปจน

ปร�กฏทกขเปนผลขน จงรวมทงขอทกขและสมทย ดงจะเหนไดว�เวล�ตรส ปฏจจ-

สมปบ�ท พระพทธเจ�ทรงสรปว�... "เอวเมตสส เกวลสส ทกขกขนธสส สมทโย โหต"

แปลว� "สมทย คอ ก�รเกดขนพรอมแหงทกข จงมดวยประก�รฉะน" หม�ยคว�มว�

จ�กคว�มเปนไปต�มกระบวนก�รของกฎธรรมช�ตน จงเกดมทกขขน

๗๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

เพร�ะฉะนน ขอว� อทปปจจยต�ปฏจจสมปบ�ท กคอตรสเรอง ทกข และ

สมทย จ�กนนอกอย�งทตรสไว คอ นพพ�น ซงกคอขอนโรธ ซงเร�จะตองบรรลถง

ดวยก�รปฏบตต�มมรรค ก�รทจะบรรลนพพ�นทเปนจดมงหม�ย กเรยกรอง หรอ

เปนเงอนไขอยในตวใหตองปฏบตต�มมรรค ดงนน ก�รตรสถง นพพ�น คอขอนโรธ ก

โยงเอ�มรรคเข�ม�พวงไวดวย

พดใหลกลงไป ขอแรก อทปปจจยต�ปฏจจสมปบ�ท กคอ สงขตธรรม พรอม

ทงกระบวนคว�มเปนไปของมนทงหมด สวนขอหลง นพพ�น กคอ อสงขตธรรม ทพน

ไปจ�กสงขตธรรม นน

อรยสจนนเปนวธพด หรอ วธแสดงกฎธรรมช�ตในแงทเกยวของกบมนษยท

จะนำ�ไปใชประโยชนในก�รดำ�เนนชวต หรอ แกปญห�ชวตของตน พระพทธเจ�ตรส

ว�งไวในรปทใชก�รไดเรยกว� ทกข สมทย นโรธ มรรค แตคว�มจรงในกฎธรรมช�ต

กคอ อทปปจจยต�ปฏจจสมปบ�ท และสภ�วะทเปนจดหม�ยคอ นพพ�น กมเท�น

เพร�ะฉะนนจงบอกว� ไมไปไหน

สวนอกหลกหนงคอ "สพเพ ธมมา นาล อภนเวสาย" แปลว� ธรรมทงปวงไม

ควรยดมน คอ เร�ไมอ�จจะยดมนถอมนไวได เปนก�รสรปหวใจของก�รปฏบตทโยง

ไปห�คว�มจรงของธรรมช�ต หรอ สภ�วธรรม ว� สงทงหล�ยหรอปร�กฏก�รณทง

หล�ยทงปวง หรอสงทแวดลอมชวตของเร� หรออะไรกต�มทเร�เกยวของ มนไมไดอย

ใตอำ�น�จคว�มปร�รถน�ของเร� แตมนเปนไปต�มกฎธรรมช�ต เปนไปต�มเหตปจจย

หรอ มอยดำ�รงอยต�มสภ�วะของมน เพร�ะฉะนนเร�จงไมส�ม�รถยดมนถอมนมนได

เร�จะตองว�งใจปฏบตตอมนใหถก

หลกนเปนก�รโยงธรรมด�ธรรมช�ตหรอคว�มเปนจรงของสงทงหล�ย ม�ส

ท�ทปฏบตของมนษยตอสงเหล�นน ซงรวมส�ระสำ�คญว� เร�ตองรทนว�สงเหล�น

มนไมเปนไปต�มใจปร�รถน�ของเร�นะ มนเปนไปต�มเหตปจจยของมน เร�จะไปยด

มนถอมนต�มใจของเร�ไมได แตตองปฏบตดวยปญญ� คอดวยคว�มรเท�ทนและให

ตรงต�มเหตปจจย เมอละคว�มยดมนไดกสงบเยน นพพ�น คอขอนโรธ

ตกลงว� ก�รกล�วถง หวใจพระพทธศ�สน� กนหล�ยแบบหล�ยแนวนน

ทงหมดกเปนอนเดยวกน ซงในทสดหลกใหญทครอบคลม กคอ อรยสจส นแหละ ไม

๗๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

ไปไหน ทพดม�ในตอนนทงหมด กเปนก�รแยกแยะและเชอมโยงใหเหนชดเจนลงไป

ว� หลกหวใจพระพทธศ�สน� ทพดกนหล�ยอย�งนน ทจรงกอนเดยวกน ต�งกนโดย

วธพดเท�นน และขอยำ�ว�...อย�มวพดว� อย�งนนกได อย�งนกได ขอใหจบหลกลง

ไปใหชด และปฏบตใหมนใหเดดเดยวแนลงไป อย�งทว�แลวข�งตน

แกนแทของพระพทธศาสนา เพร�ะไดพดแลวว� อรยสจสครอบคลมหลกก�รของพระพทธศ�สน�ทงหมด

ไมว�จะเปน

--- หลก "เวนชว ท�าด ท�าใจใหบรสทธ"

--- หลก "ธรรมทงปวงไมควรยดมนถอมน"

--- หลก "เราบญญตแตทกขและความดบทกข" หรอ

--- หลก "อปปจจยตาปฏจจสมปบาทกบนพพาน"

ทกหลกรวมอยในหลกอรยสจส ทงนน ขอยำ�ว� "อรยสจส" คอ หลกทโยง

คว�มจรงในธรรมช�ตม�สก�รใชประโยชนของมนษย เพร�ะลำ�พงกฎธรรมช�ตเอง

ต�มธรรมด�ถ�เร�ไมรวธปฏบต ไมรจดเรมตน ไมรลำ�ดบ เร�กสบสน

พระพทธเจ�ทรงตองก�รใหเร�ไดประโยชนจ�กกฎธรรมช�ตโดยสะดวก จง

นำ�ม�จดรป ตงแบบ ว�งระบบไวให เรยกว� อรยสจส โดยลำ�ดบใหเหนชดเจน เปนทง

วธสอน วธแกปญห� และวธลงมอทำ� เมอทำ�ต�มหลกอรยสจส คว�มจรงของธรรมด�

ทย�ก กเลยง�ยไปหมด

คว�มจรงมอยต�มธรรมด� พระพทธเจ�มปญญ� กม�คนพบและเปดเผย

จดเรมตนนชดอยแลวในพทธพจนว� "อปปาทา วา ภกขเว ตถาคตาน อนปปาทา วา

ตถาคตาน ฐตา ว สา ธาต ..." มเนอคว�มว�... "ตถ�คต คอ พระพทธเจ� จะเกดขน

หรอไมเกดขนกต�ม คว�มจรงกคงอยเปนกฎธรรมด� เปนคว�มแนนอนของธรรมช�ต

ว�ดงนๆ"

นคอก�รมองคว�มจรงต�มแบบของพระพทธศ�สน� พทธพจนนเปนหลก

พนฐ�น เร�ควรเรมตนดวยหลกน นนคอพระพทธศ�สน�มองสงทงหล�ยเปนเรองของ

ธรรมช�ตและกฎธรรมช�ต เปนคว�มจรงทเปนอยอย�งนนต�มธรรมด�ของมน ไม

๗๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

เกยวกบก�รเกดขนของพระพทธเจ�

ในพทธพจนน พระพทธเจ�ตรสตอไปว�..."ตถาคตมารความจรง คนพบความ

จรงนแลว จงบอกกลาว เปดเผย แสดง ชแจง ทาใหงาย วาดงน ๆ" พทธพจนนบอก

ฐ�นะของพระศ�สด�ว� ฐ�นะของพระพทธเจ� คอผคนพบคว�มจรง แลวนำ�จรงนนม�

เปดเผย แสดงใหปร�กฏ พระพทธเจ�ไมใชเปนผบญญต หรอเปนผสร�ง ผบนด�ลขน

ม�จ�กคว�มไมม พระองคเพยงแตแสดงคว�มจรงทมอย ก�รทพระองคบำ�เพญบ�รม

ทงหล�ยเพอตรสรเข�ถงคว�มจรงทมอยเปนธรรมด�ตลอดเวล� ไมมใครเสกสรรค

บนด�ล (ไมมผสร�ง เพร�ะถ�มผสร�ง กตองมผทสร�งนน ถ�มผสร�งมไดเอง ก

แนนอนว� สภ�วธรรม กมอยไดโดยไมตองมผสร�ง) มนไมอยใตอำ�น�จบงคบบญช�

ของใคร ไมมใครบดผนเปลยนแปลงมนได ผใดมปญญ�จงจะรเข�ใจและใชประโยชน

มนได

เพร�ะฉะนน ก�รรคว�มจรงของธรรมช�ตจงเปนเรองสำ�คญยง เร�กจะ

ปฏบตตอสงทงหล�ยไดถกตองเหมอนในท�งวทย�ศ�สตรฝ�ยวตถ ทคนพบคว�ม

จรงคอกฎธรรมช�ตบ�งอย�ง เมอคนพบแลวกนำ�เอ�กฎธรรมช�ตสวนนนม�ใชทำ�

อะไรต�งๆ ได เชน ก�รสร�งสงประดษฐต�งๆ ตงแตเรอกลไฟ รถยนต รถไฟ เรอบน

คอมพวเตอร ท�งวทย�ศ�สตรเอ�แตคว�มจรงในโลกวตถ สวนพระพทธศ�สน�มอง

คว�มจรงของโลกและชวตทงหมดว�เปนเรองของธรรมช�ตทมอยและเปนไปต�ม

ธรรมด� เมอพระพทธเจ�ม�คนพบแลวกทรงทำ�ใหเข�ใจง�ยขนโดยวธจดรปร�งระบบ

แบบแผนใหเรยนรไดสะดวกและว�งเปนกฎเกณฑต�งๆ นคอก�รจบเอ�หลกคว�ม

จรงทงหล�ยม�จดเปนระบบขนเพอใหง�ยตอคว�มเข�ใจของเร�

ทนคว�มจรงของสงทงหล�ย หรอกฎธรรมช�ตเปน อนจจง ไมเทยง ไมคงท

เกดแลวดบไปเปลยนแปลงตลอดเวล� เปน ทกขง คงอยในสภ�พเดมไมได และเปน

อนตต� ไมเปนตวตนของใครทจะไปสงบงคบใหเปนไปต�มปร�รถน�ได เร�จะยดถอ

ครอบครองไมได เพร�ะมนเปนไปต�มเหตปจจยของมน หรอดำ�รงอยต�มสภ�วะของ

มน แตแทจรงแลวตวตนอย�งนนไมม มแตเพยงภ�พปร�กฎชวคร�ว สวนตวจรงทอย

เบองหลงคอกระบวนก�รแหงคว�มสมพนธกนของสงทงหล�ยทคบเคลอนไปเรอยๆ

ภ�พตวตนทปร�กฏนนกจะเปลยนแปลงไป

๗๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

ดงนนตวตนทแทยงยนต�ยตวทจะยดถอครอบครองบงคบบญช�อะไรๆ ได

จงไมม (คำ�ว� อตต� คอตวตนทเทยงแทยงยนต�ยตวตลอดไป) มแตภ�พรวมของ

ปร�กฏก�รณทเกดจ�กคว�มสมพนธของสงทงหล�ยในกระบวนก�รของมน เรยกว�

เปนเพยงสภ�วธรรม ไมเปนตวตนของใคร

นคอคว�มเปนจรงของกฎธรรมช�ตซงพระพทธเจ �ได ทรงสอนเรอง

"ไตรลกษณ" เปนหลกทเดนว�สงทงหล�ยน...

อนจจ ไมเทยง เกดขนแลวดบห�ย มคว�มเปลยนแปลง...

ทกข คงอยในสภ�พเดมไมได อยในภ�วะขดแยง ถ�เร�ไปเกยวของดวยคว�ม

อย�ก มนกฝนคว�มปร�รถน� แลวก...

อนตตา ไมเปนตวตนของใครได ใครจะยดถอครอบครองสงบงคบไมได

เพร�ะมนเปนไปต�มเหตปจจยของมน หรอดำ�รงอยต�มสภ�วะของมนบนฐ�นแหง

ธรรมช�ตมนษยผเปนสตวตองศกษ�

พระพทธเจ�ทรงตงหลกพระรตนตรยขนม� หลกพระพทธศ�สน�ตรงน

สำ�คญทสด เพร�ะมนษยฝกตนเอง และเมอฝกแลวประเสรฐสด ก�รทยกพระรตนตรย

ขนม�ตงเปนหลก เพร�ะคว�มจรงขอนคอ

(ก.) พระพทธเจ�ทรงเปนตนแบบ โดยเปนสรณะเปนเครองเตอนใจให

ระลกว� ตวเร�นเปนมนษยผหนง พระพทธเจ�เมอกอนทจะทรงฝก พระองคกเปน

มนษยอย�งพวกเร�น เร�จงมศกยภ�พทจะฝกใหประเสรฐอย�งพระพทธเจ�ได

พระพทธเจ�ทรงเปนผประเสรฐเลศสงสด ตรสรสจธรรม มพระคณสมบตสมบรณทก

ประก�รเพร�ะไดทรงฝกดงทเรยกว�ทรงบำ�เพญบ�รมม�กม�ยจนเตมสมบรณ เร�

จงตง..."พทธะ" ขนม�เปนแมแบบว� ดส มนษยผฝกดถงทสดแลว พฒน�ดแลว ม

ปญญ�รสจธรรม บรสทธหลดพน เปนอสระ อยเหนอโลกธรรม มคว�มสข มชวตทด

ง�ม มคณธรรม คว�มดง�มทสมบรณ เปนทพงของข�วโลก เลศประเสรฐขน�ดน พอ

ระลกไดอย�งนกเกดศรทธ�ทเรยกว� ตถ�คตโพธสทธ� คอ เชอในปญญ�ตรสรของ

พระพทธเจ� ซงมคว�มหม�ยตอไปอกว� เชอในปญญ�ททำ�ใหมนษยกล�ยเปนพทธะ

เพร�ะฉะนนก�รทถอเอ� พระพทธเจ�เปนสรณะนน คว�มหม�ยอยทน คอ

๑. ทำ�ใหเกดศรทธ�ทโยงตวเร�เข�ไปห�พระพทธเจ�ว� จ�กคว�มเปนมนษย

๘๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

อย�งเร�น พระองคไดบำ�เพญบ�รมฝกฝนพระองคจนเปนพระพทธเจ� เร�กเปน

มนษยเชนเดยวกน ถ�เร�ฝกตนจรงจงใหถงทสด เร�กจะเปนอย�งพระองคได ทำ�ให

เร�เกดคว�มมนใจว� เร�มศกยภ�พทจะฝกใหเปนอย�งพระพทธเจ�ได

๒. เตอนใจใหระลกถงหน�ทของตนเองว� เร�เปนมนษยซงจะดเลศประเสรฐ

ได ดวยก�รฝกฝนพฒน�ตน ก�รฝกฝนพฒน�ตนเปนหน�ทแหงชวตของเร� หรอ ของ

ชวตทด เร�ตองฝกศกษ�พฒน�ตนอยเสมอ

๓. ใหเกดกำ�ลงใจว� ก�รฝกฝนพฒน�ตนน พระพทธเจ�ไดทรงทำ�ม�จน

สำ�เรจผลสมบรณแลว พระองคทำ�ได แสดงว�เร�กส�ม�รถทำ�ได แมก�รฝกศกษ�

บ�งครงจะย�กม�ก อ�จทำ�ใหเร�ยอทอ แตเมอระลกถงพระพทธเจ�ว� พระองคเคย

ประสบคว�มย�กลำ�บ�กม�กกว�เร�นกหน� พระองคกก�วฝ�ผ�นลลวงไปได เร�กจะ

เกดกำ�ลงใจทจะฝกฝนตนตอไป

๔. ไดวธลดจ�กประสบก�รณของพระองค พระพทธเจ�ทรงปฏบตลำ�บ�ก

ย�กเยนยง ลองผดลองถก บำ�เพญบ�รมกว�จะเปนพทธะได เมอพระองคตรสร

แลว ทรงประมวลประสบก�รณของพระองคม�ว�งเปนหลกสอนเร�ใหเข�ใจง�ยขน

เท�กบบอกวธลดใหเร� ซงเร�เอ�ม�ใชไดทนท ไมตองลำ�บ�กอย�งพระองค

การระลกถงพระพทธเจาเปนสรณะไดประโยชนถง ๔ ประการ เราจงตง

พระพทธเจาเปนองคแรกของรตนตรย เปนสรณะขอท ๑

(ข.) เมอระลกถงพระพทธเจ�เปนแมแบบแลว กคดจะฝกศกษ�พฒน�ตน

ตองรหลกรคว�มจรงของกฎธรรมช�ตคอ ธรรมะ และตองปฏบตต�มธรรมนน ฉะนน

พระพทธเจ�จงเปนจดเรมทนำ�เร�เข�ไปสธรรมะ พดง�ยๆ ว� จ�กพทธะโยงไปห�...

"ธรรมะ" คอตวคว�มจรงของธรรมช�ตทมนษยตองรและนำ�ม�ใชปฏบต

(ค.) ก�รจะรธรรมและปฏบตต�มธรรมใหเปนอย�งพระพทธเจ�นน มนษย

ทวไปไมไดฝกตนม�ม�กม�ยถงชนทจะรและทำ�ไดเองอย�งพระสมม�สมพทธเจ� และ

ไมจำ�เปนตองฝกถงขน�ดนน เพร�ะเร�มพระพทธเจ�ททรงรธรรม รท�งและบอกวธ

ใหแลว เร�กฟงคำ�สอนจ�กพระองคและปฏบตต�มโดยถอเอ�พระองคเปนแบบอย�ง

แมพระองคปรนพพ�นแลว เร�กฟงคำ�สอนของพระองคจ�กพระสงฆทรกษ�สบตอคำ�

สอนของพระองคม�ถงพวกเร� ต�มปกตมนษยทวไปจะปฏบตธรรม ฝกตนใหก�วหน�

๘๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

โดยลำ�พงตนเองไดย�ก ตองอ�ศยบคคลและสภ�พแวดลอมต�งๆ ชวยเกอหนนได

ดทสด คอ ชมชนทจดตงไวอย�งด ทเรยกว�..."สงฆะ" ในชมชนแหงสงฆะ นอกจ�ก

มผไดฟง ไดร ไดฝกปฏบตธรรมม�กอน เชน คร อ�จ�รย ทจะเปนกลย�ณมตรชวย

แนะฝกสอนเร�แลว ระบบคว�มเปนอย วถชวต ก�รสมพนธกบเพอนรวมชมชน ก�ร

จดสรรสงแวดลอม บรรย�ก�ศของชมชน ทกอย�งชวยเกอหนนใหเร�ฝกตนก�วไป

ในก�รรและปฏบตธรรมไดอย�งดทสด เมอเร�ก�วหน�ไปแลวกเปนกลย�ณมตรเกอ

หนนผอนดวย

อนง มนษยถงจะมศกยภ�พทจะเปนอย�งเดยวกบพระพทธเจ� แตระหว�ง

ปฏบตเร�จะมพฒน�ก�รในระดบต�งๆ ไมใชอย ๆ กเปนพทธะไดทนท มนษยทปฏบต

โดยมพฒน�ก�รในระดบต�งๆ กรวมกนเปนชมชนทดง�ม ประเสรฐ คอ สงฆะ ถ�

เรยกต�มภ�ษ�ปจจบนคอ..."สงคมอดมคต" ซงมนษยทกคนควรมสวนอ�ศยและรวม

สร�งชมชนนขนม�ใหได ดวยก�รฝกพฒน�ตวเองของแตละคนขนไป

เพร�ะฉะนนหลกพระรตนตรยคอหลกอดมคตทเปนจดหม�ย เปนอดมก�รณ

เปนหลกสำ�หรบช�วพทธซงตองถอว�

๑. เตอนใจระลกถงศกยภ�พของตวเองและปฏบตหน�ทก�รพฒน�ตนเองให

เปนอย�ง พทธะ

๒. เตอนใจระลกว�ก�รพฒน�ตนใหสำ�เรจ ตองรเข�ใจและปฏบตใหถกตอง

ต�มหลกคว�มจรงของกฎธรรมช�ต คอ ธรรมะ

๓. เตอนใจระลกว� เร�แตละคนจะรวมอ�ศย รวมสร�งสงคมอดมคต ดวย

ก�รม/เปนกลย�ณมตรและเจรญงอกง�มขนในชมชนแหง อ�รยชน หรออรยบคคล ท

เรยกว� สงฆะ

นคอ หลกพระรตนตรย จะเหนวาทง ๓ หลกโยงถงกนหมด

แกนแทของพทธธรรม คอคว�มหลดพนพงตนได ในสงคมของกลย�ณมตร ผ

มชวตทเกอกลกน

ขอจบดวยคำ�สรปต�มหวขอทตงไวใหว�...“แกนแทของพระพทธศาสนา”

นนมอยในพระสตรหนงชอว� มหาสาโรปมสตร ซงพระพทธเจ�ไดตรสเรองแกนของ

พระพทธศ�สน�ไว มใจคว�มต�มพระสตรนว�...ชวตทประเสรฐ (พรหมจรยะ) คอ

๘๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

ตวพระพทธศ�สน�น เปรยบไดกบตนไม ซงมองคประกอบต�งๆ คอ

ลาภสกการะ เหมอนกงใบ

ศล เหมอนสะเกดไม

สมาธ เหมอนเปลอกไม

ปญญา เหมอนกบกระพไม

วมตต (ความหลดพน) เปนแกน

ตรงนแหละ ม�ถงแกนแทของพระพทธศ�สน� คอ คว�มหลดพนเปนอสระ

เข�กบหลกทพดสดท�ยว� จะตองพฒน�ตนใหพงตนเองได และเปนอสระ จนกระทง

ในทสดเปนอสระท�งจตใจและปญญ� เร�พงคนอน เชน พงพระพทธเจ� กเพอทำ�ตว

เร�ใหพงตนเองได พระพทธเจ�ชวยใหเร�พงตนเองไดนนเอง จดหม�ยกคอพงตนเอง

ไดเปนอสระ เพร�ะฉะนนหลกพทธศ�สน�จงม�ถง แกนแททสงสด คอวมตต คว�ม

หลดพน เปนอสระ แกนแทของพระพทธศ�สน� กจบลงตรงนเอง

ตอนแรกเปนอสระท�งพฤตกรรม ซงหม�ยถงพฤตกรรมทเปนอสระท�งสงคม

ทำ�อะไรๆ พดอะไร ไดโดยไมถกบงคบครอบงำ� ขมเหง แตพรอมกนนนกตองเปน

พฤตกรรมทเกดจ�กจตใจทเปนอสระจ�กกเลส จงจะเปนอสระจ�กก�รเบยดเบยนกน

แทจรง อสรภ�พทแทจงไมใชเปนพฤตกรรม แตเปนภ�วะท�งจตใจและปญญ� และ

อสรภ�พทสมบรณคออสรภ�พท�งปญญ�

ด�นพฤตกรรมนน ท�นไมสอนใหเปนอสระแบบแยกต�งห�กจ�กกน หรอ

ต�งคนต�งอย แตพฤตกรรมนนท�นมงใหพงพ�อ�ศยซงกนและกน ใหเกอหนนกน

ดวยวตถและเรยวแรงกำ�ลงเปนตน โดยรเท�ทนว�วตถทรพยสนภ�ยนอก รวมทงล�ภ

สกก�ระทงหล�ย เร�ตองอ�ศยแตมนเปนเพยงปจจยเกอหนน เหมอนเปนกงใบ ไมใช

เปนแตแกนส�ร

ด�นพฤตกรรมเกยวกบชวตภ�ยนอกน ใหเร�เปนทพงแกคนอนได พรอม

กบเร�ตองพงคนอนดวย ใหสงคมเปนสงคมประเภทพงพ�อ�ศยซงกนและกน เปน

กลย�ณมตรของกนและกน โดยแตละคนกมอะไรใหคนอนไดพงบ�ง ต�งกเกอหนน

๘๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

กนใหสงคมอยผ�สก และใหแตละคนมโอก�สพฒน�ยงขนไปในไตรสกข� เพอให

แตละคนมอสรภ�พทพงตนไดแทจรงท�งจตใจและท�งปญญ� อย�งนจงจะเปนสงคม

ทด

ขอใหดวนยของพระ คอ ชวตในสงฆะต�มพทธบญญต จะเหนชดว�เปน

อย�งน พระพทธเจ�ทรงจดว�งเปนแบบไว คอสงคมสงฆเปนสงคมตวอย�งแหงก�ร

ทแตละคนพย�ย�มพฒน�ตนใหมอสรภ�พท�ง จตใจและปญญ� โดยทชวตท�งด�น

พฤตกรรมนนพงพ�อ�ศยเกอกลซงกนและกน เปนก�รเกอหนนกนใหก�วไป ไมใช

ชวยใหเข�ไมตองทำ�แลวคอยรอรบคว�มชวยเหลอ

คนทมอสรภาพทางจตใจและทางปญญาเทานน

จงจะสรางสรรคสงคมอยางน

และอยกนดวยดในสงคมอยางนได **

** หวใจพทธศาสนา. พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

//// คนหาจากเวบไซต

๘๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

พระพทธเจาตรสรอะไร ?

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖

ขอความบนตน.

“พระพทธเจาตรสรอะไร ?”

คำ�ตอบปจฉ�ขอน ถ�แลดเผนๆ กอ�จเหนว�น�จะใมย�กนก, แตมคนสกก

คน, นอกจ�กทเปนพทธศ�สนะบณฑตแทจรง, จะตอบไดโดยทนควน? เข�ใจว�

คงจะมนอยทเดยว. ผทเคยบวชเรยนแลว, และยงจำ�ศพทแสงอะไรไดอยบ�ง, คง

ตอบว�, “บลลพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ”, ซงสำ�หรบผทใมเคยเรยนและใมร

ศพทกเท�กบใมไดรบตอบอะไรเลย. ถ�จะตอบเสยว�, “คอท�นปร�บพญ�ม�รได”

ดงน, ยงจะเฃ�ทกว�, เพร�ะถงจะใมใหผลอย�งอนกยงพอทำ�ใหผฟงนกเหน

ไดว� พระพทธเจ�ตองเปนผทอศจรรย ผดกว�คนทงหล�ย, น�นบถอ. ก�รตอบโดย

ใชศพททผฟงใมเข�ใจอ�จใหผลร�ยไดอย, คอประก�ร ๑ ผทใมกระตอรอรนใฝใจใน

คว�มรจรง ๆ, เมอไดรบคำ�ตอบอนใมเข�ใจเชนนน, อ�จจะนกเสยว�ถงห�กจะซกตอ

ไปกคงไดรบคำ�อธบ�ยอนเตมไปดวยภ�ษ�ทใมเข�ใจอก, นกระอ�เบอหน�ย,เลยระงบ

เสยใมถ�มตอไป,

อกประก�ร ๑ ผทฟงอ�จจะเปนคนชนดเรยกว� “คมในฝก”, คอถงแมจะใม

เข�ใจอะไรกแสรงทำ�เปนเข�ใจ,เพร�ะเกรงว�จะถกเข�นนท�ว�รตน,ฉนนเปนอนใมขอ

คำ�อธบ�ยตอ, กคงใมรอยอย�งเดมนนเอง. นอกจ�กนยงอ�จจะมบคคลอกชนดหนง,

ซงคดเหนไปว�ก�รทผตอบตองตอบยกศพทม�เชนนน เปนเพร�ะผตอบเองกใมเฃ�ใจ

คำ�แปลแหงศพทนนๆ, เปนแตไดเคยรกจำ�ขนใจไวอย�งนนเอง, แลวกอ�จจะเลยเกด

คว�มดแคลนและใมเชอถอในคว�มรของผตอบ,

ซงเปนผลร�ยแกกนทงสองฝ�ย. ฃ�พเจ�ม�รำ�พงแลวและเหนเชนฃ�งบนน,

จงไดตกลงใจว�จะพย�ย�มตอบปจฉ�ฃ�งบนนดวยภ�ษ�อนใคร ๆ กอ�จจะเฃ�ใจได,

ถ�เปนผทไดศกษ�ในท�งวช�ส�มญแลว, และเปนผทใฝใจใครจะรในท�งพระพทธ-

๘๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

ศ�สน� ท�นผทเปนนกเทศนหรอผทเคยฟงเทศนม�ม�กๆ แลวเมอม�พบสำ�นวนโวห�ร

ทฃ�พเจ�ใชในหนงสอนผดแผกไปจ�กสำ�นวนหนงสอเทศน, กขอไดโปรดกำ�หนดไวว�

ฃ�พเจ�เปนเพยงคฤหสถและแตงหนงสอนสำ�หรบคนธรรมด�อ�นเท�นน,

กถ�แมว�ฃ�พเจ�จะตองตอบปจฉ�นนโดยยอจะตอบว�กระไรเล�?

ฃ�พเจ�คงตอบว�.

“พระพทธเจาไดตรสรเลงเหนความจรงอนประเสรฐสประการ, ซงเรยกวา

จตรารยสจ.”

นคงเปนคำ�ตอบทสนทสดทฃ�พเจ�นกออก, และซงเหนว�เปนอนสรปหวขอ

ดกว�อย�งอน. ฃ�พเจ�กรสกอยดว� คำ�ตอบเท�นยงใมแจมแจงพอทจะทำ�ใหผถ�มเฃ�

ใจไดตลอดเลย; แตอย�งนอยฃ�พเจ�กพอหวงไดว� คำ�ตอบเชนนนจะชวยทำ�ใหผท

อย�กรจรงยงเกดคว�มปร�ถน�ในคว�มรใหยงขนอก, แลวและพย�ย�มเส�ะแสวงห�

คว�มรนนๆ.

ถงแมว�ฃ�พเจ�จะมไดมเวล�อธบ�ยใหแกผศกษ�นนเอง, ผทใครรกอ�จไป

คนพบไดในหนงสอบทเรยนธรรมะเลมใดเลม ๑ ว� “จตร�รยสจ” นน คออะไรบ�ง,

แลวกคงจะไดบงเกดคว�มรสวนม�กหรอนอยต�มแตคว�มฉล�ดไหวพรบของผคน

นนเอง. แตผทใครวช�เชนนนอ�จจะใมรว�จะแสวงห�คว�มรทตองก�รนนณแหงใด,

อ�จจะตองเทยวเส�ะแสวงเสยเวล�อยบ�งกเปนได. เพอคว�มสดวกแกผใครคว�มร,

แตยงมรเบ�ะแสทจะคน, ฃ�พเจ�ขอเกบขอคว�มนนๆ ม�แสดงไวในทน, ดวยภ�ษ�

ง�ย ๆ.

กอนทจะกล�วถงธรรมะอนประเสรฐทพระพทธเจ�ของเร�ไดตรสรนน, ควร

คำ�นงดกอนว� เหตใดพระองคจงไดทรงตรสรเชนนน. ถ�ถ�มคนสมยโบร�ณคงตอบ

ไปในท�งป�ฏห�รทงนน, คอว�พระองคเปนบรษทอศจรรยทสดในโลก; ไดทรงรบ

เทว�อญเชญใหเสดจลงม�เสวยพระช�ตครงสดท�ยในถนมนษแลว, กเสดจม�ปฏสนธ

ในพระครรภแหงพระน�งสรมห�ม�ย�, ผเปนพระอครมเหษของพระเจ�สทโธนะ

ศ�กยะร�ช, ณ กรงกบลพสด, พอประสตจ�กพระครรภพระม�รด� กทรงพระดำ�เนร

โดยลำ�พงได ๗ ก�ว, ทำ�ใหเปนทพศวงแกเทวด�และมนษทชมนมอยในสวนลมพนอน

เปนทประสต, แมแตเมอยงทรงพระเย�ว, ยงมไดทรงศกษ�ศลปะศ�สตรเลย, กไดทรง

๘๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

แสดงปรช�ส�ม�รถยงกว�ผทเปนครบ�อ�จ�รย,

เมอเสดจออกบรรพช� ทรงม�ไปจ�กกรงกบลพสด กมเทวด�ชอนตนม�ทง

๔ ฃ�ง, มพระอนทรพระพรหมม�กนฉตรและถอไตรครองและบ�ตรโดยเสดจ, เมอจะ

ตรสร พญ�ม�รไดยกทพใหญไปผจน, น�งพระธรณกขนม�บดนำ�ไหลจ�กผม, ทำ�ให

พญ�ม�รตองพ�ยแพ.

เรองป�ฏห�รต�งๆ, เชนทไดยกม�กล�วไวเปนตวอย�งฃ�งบนน, ยงมอกม�ก

ม�ยเหลอทจะกำ�หนดจดจำ�.คนโปร�ณเมอไดฟงเล�ถงป�ฏห�รต�งๆของพระพทธเจ�

กยงเกดคว�มเลอมใสในพระองคแลว, ใมพกคำ�นงตอไปถงขอมหศจรรยอนใหญยงกว�

ป�ฏห�รทงปวงทกวใดๆ จะส�ม�รถประดษฐขนได,

กล�วคอคว�มจรงในพระประพฤตตก�รของพระพทธเจ�. ฝ�ยบคคลสมยใหม

กมกเปนไปเสยตรงกนฃ�มทเดยว,คอบรรด�ป�ฏห�รทงหล�ยทงปวงจดว�เปน

ของเหลวไหล, ใมควรเชอถอเลย, แตกห�ไดมสงใดเฃ�แทนทป�ฏห�รทยกออก เปนของ

ใมควรเชอเสยแลวนนใม, จงตกลงเปนอนลอยคว�ง, และเลยชวนๆ จะใมเชอในคว�ม

อศจรรยของพระพทธเจ�เสยดวยซำ�.ทแทถงแมว�จะตดป�ฏห�รอย�งทคนโบร�ณ

ชอบกล�วถงนนออกเสยแลว,

พระพทธเจ�ของเร�กยงเปนบคคลทเปนมหศจรรยทสดในโลกอยนนเอง

ในทนใมใชทจะควรแสดงถงพทธประวตโดยพสด�รฉนนฃ�พเจ�ของดเสยใมกล�ว

ถง,นอกจ�กทจำ�เปนสำ�หรบอธบ�ยกจก�รบ�งอย�งเท�นน.ทฃ�พเจ�กล�วว�

พระพทธเจ�ของเร�เปนบคคลทมหศจรรยนน เพร�ะเหตว�โดยพระช�ตไดทรงเปน

ขตตยะ,คอช�ตนกรบ,และคว�มศกษ�อบรมกเปนไปในท�งยทธศ�สตรและรฐประ

ศ�สนะศ�สตร,

หรอกล�วโดยยอ, เตรยมพระองคไวเปนผครอบครองแผนดนสนองพระองค

พระร�ชบด�.อกประก�ร ๑, อ�ศยเหตทไดมผรอบร ในท�งดลกษณะของคนทำ�น�ยไว

แลวว�, ถ�ทรงคงครองฆร�ว�สวสยอยกจะไดเปนพระเจ�จกรพรรดร�ช�ธร�ช, หรอ

ถ�เสดจออกบรรพช�กจะไดตรสรเปนพระสมม�สมพทธเจ�, พระร�ชบด�จงไดทรงจด

ใหไดทรงอภเษกสมรสตงแตเมอมพระชนม�ยเพยง ๑๖ พรรษ�, อกทงไดจดสร�ง

ปร�ส�ททประทบไวอย�งวจตร, บรบรณดวยศฤงค�รบรว�รยศ, มคณ�น�รปฏบต

๘๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

แวดลอมอยเสมอ, เสวยโลกยก�มบรโภคทงกล�งวนกล�งคน.

แตถงกระนนพระองคยงทรงกระทำ�พระหฤทยสละสงททำ�ใหเพลดเพลนทก

สถ�น,ออกไปบรรพช�เพอทรงแสวงห�โลกตตระสข, อนทรงทร�บแนในพระหฤทยว�

เปนของประณตกว�โลกยสข. จรงอยผทสละฆร�ว�สวสยออกไปบรรพช�กมอยม�ก,

ทงในก�รโนนและก�ลหลงๆ ตอม�, แตจะมผใดเปรยบดวยพระพทธเจ�ของเร�ห�ได

ใม,

เพร�ะก�รทพระองคเสดจออกผนวชมไดมผใดหรอสงใดบงคบเชนคนอนๆ

โดยม�ก. ผทบวชโดยม�กมกเปนเพร�ะมบคคลทเค�รพนบถอและมบญคณ, เชนบด�

ม�รด� เปนตน, บงคบหรอแสดงคว�มปร�ถน�ใหบวชอย�ง ๑, เพร�ะก�รดำ�รงอยใน

ฆร�ว�สวสยใมไดรบคว�มสขสำ�ร�ญเพยงพอ, บงเกดคว�มคบใจ, จงออกไปบวชเสย

นนอย�ง ๑; หรออกอย�ง ๑, ซงอ�จมไดเหมอนกน, คอไดยนไดฟงผอนกล�วสรรเสรญ

คว�มเปนสขสำ�ร�ญแหงก�รบวช จงบงเกดคว�มอย�กบวชขนม�บ�ง, ต�มวสยของผ

มอ�ยนอยทอย�กลองอะไรแปลกๆ.

พระพทธเจ�ของเร�มไดตกอยใน ๓ จำ�พวกนเลย,เพร�ะ

ประก�รท ๑ พระร�ชบด�มไดทรงมคว�มปร�ถน�เลยทจะใหทรงผนวช,

ประก�รท ๒ พระองคใมน�จะตองมขอใดททำ�ใหทรงเบอหน�ยในก�รทอย

เปนคฤหสถ,

ประก�รท ๓ ใมไดมผใดชกชวนใหทรงเหนควรลองออกไปทรงผนวช, และ

พระชนม�ยของพระองคมถง ๒๙ พรรษ�แลวเมอเสดจออกทรงผนวช.

แตเร�จะควรเชอหรอใมว� พระพทธเจ�ใมเคยทรงทร�บเลยถงคว�มแก,

เจบ, และต�ย, อนเปนกฎแหงธรรมด�? ฃ�พเจ�เหนว�ฃอนฃ�งใมน�เชอเชนนน, และ

ใมน�เชอว�พระเจ�สทโธทนะหรอใครๆ จะนกไดว�จะส�ม�รถปดมใหทรงทร�บ

กฎแหงธรรมด�นนๆ, ถ�ห�กจะเปนกคงจะเพยงแตระวงมใหกระทบพระเนตรเฃ�โดย

มทนรพระองค, และอ�จหวงอยดวยว� ถงแมจะทรงทร�บกจะใมสทรงเอ�พระหฤทย

ใสนก โดยเหตทจะทรงมวเพลดเพลนอยในสขแหงก�มบรโภค. ฝ�ยพระพทธเจ�ของ

เร�ทรงมพระนสยใฝในท�งศกษ�, และเปนแนนอนคงไดทรงศกษ�ม�กดวย,

ดงมพย�นปร�กฏอยในทต�งๆ ว�ในท�งธรรมะต�มทสอนกนโดยไสยศ�สตร

๘๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

(คอศ�สน�พร�หมณ) นน พระองคทรงทร�บม�กพอทจะทรงโตเถยงกบพร�หมณ

ได โดยใมตองแพ. อนศ�สน�พร�หมณนนฤ�กเตมไปดวยคำ�สงสอน และลทธเนอง

ดวยคว�มแก, คว�มเจบ, และคว�มต�ย, เหตไฉนพระพทธเจ�จะใมไดทรงทร�บถงขอ

คว�มนนๆ.

ขอควรกำ�หนดอกอย�งหนงมอยคอ, ในสมยเมอพระพทธเจ�ของเร�ดำ�รง

พระชนมอยนน, นอกจ�กศ�สน�พร�หมณอนเปนของโบร�ณประจำ�อยในมธยม

ประเทศ, ยงไดเกดมพวกถอลทธอกจำ�พวก ๑ เรยกว� “นรครนถ”, ซงยงมอยใน

มธยมประเทศ (อนเดย) จนทกวนน, และซงในสมยนมกเรยกกนว� “ไชน” (Jain).

นกบวชพวกนเปนผถอลทธของศ�สด�ชอมห�วระ,ผเปนลกเจ�เมองยอมๆแหง ๑, ซง

ไดศกษ�ในท�งไสยศ�สตรจนชำ�ชองแลว, และบงเกดคว�มรสกขนว� ก�รเปนหวงใย

ในโลกยก�มบรโภคใมเปนหนท�งทจะบลลถงพระปรพรหมได, จงไดสละทรพยศฤค�ร

บ�นเรอนและครอบครว, ออกบวชเปนโยค, ใชบงสกลจวร, คอผ�ทเฃ�สละแลว, เปน

เครองนงหม; บรโภคภตต�ห�รแตจำ�เพ�ะทขอท�นเฃ�ได; และบำ�เพญทกกรกรย�,

ทรม�นตนโดยวธต�งๆ, ดวยคว�มจงใจใมใยดตอร�งก�ยและคว�มสขแหงร�ง, และ

หวงว�เมอทำ�ใหร�งก�ยซดโทรมไปสนแลว กจะเหลอแตมโนอนจะปลอดพนจ�กก�ย

อนล�มก, แลวมโนอนบรสทธจะไดเฃ�สพระปรพรหม, คอคว�มสญอย�งประเสรฐ,

ใมมเวล�ตองกลบม�เวยนว�ยต�ยเกดตอไปอก.

ดงนกพอจะเหนไดว� คว�มมงหม�ยของมห�วระนน มคล�ยๆ ของพระพทธ-

เจ�, คอมงตดคว�มเพลดเพลนในก�มคณ�รมย, ซงพวกพร�หมณใมสอนใหตดเลย,

เพร�ะต�มลทธของพร�หมณถอกนว� ช�ยใดใมมลก เมอต�ยไปแลวตองไปตกนรก

ขมหนงซงเรยกว� “ปต”, ลกเปนผชวยใหพอพนจ�กนรกขมนได จงเรยกว� “ปตร”,

ดงน. ลทธนพวกพร�หมณถอเครง, และสงสอนอยเสมอ, จนเกดมคว�มเชอกนขนว�

หญงใดไดยอมตนสมพ�ศกบพร�หมณและมลก นบเปนบญกรย�อย�งหนง. มห�วระ

และพระพทธเจ�มคว�มเหนตรงกนว� ลทธเชนว�ม�นใมเปนประโชนเกอกลใน

ท�งสม�ธ, เปนเครองทำ�ล�ยพรหมจรรย, จงห�มเสยทเดยว, และหวงว�ถ�กำ�จดสง

ซงเปนฃ�ศกสำ�คญตอพรหมจรรยไดเสยแลวจงจะส�ม�รถบำ�เพญตะบะใหมผลบลล

ถงคว�มสขอนสงสดได. แตมห�วระเฃ�ใจผดคดเหนไปว�จะสำ�เรจคว�มปร�ถน�ใน

๘๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

ท�งดบสญไดโดยวธกระทำ�ทกกรกรย�,และมหนำ�ซำ�พวกศษยของเฃ�ยงดำ�เนรไปแรง

ยงกว�ศ�สด�, คอเหนว�ผทตงใจมนเสยแลวว�จะใมใยดตอร�งก�ยใมควรมคว�มอ�ย

ตอไป, จงเลยงดก�รนงหมเสยทเดยว, เลยไดชอว� “ทฆมพร”, แปลว� “นงฟ�”, หรอ

ช�วเร�เรยกกนว� “ชเปลอย”, มห�วระผเปนศ�สด�ของพวกนรครนถไดกำ�เหนด

กอนพระพทธเจ�ของเร�หล�ยสบป, ฉนนเปนขอควรเชอไดว�พระพทธเจ�คงจะได

เคยทรงทร�บถงลทธและกจก�รของพวกนรครนถอยแลวแตกอนเสดจออกบรรพช�.

เมอฃ�พเจ�ไดกล�วม�ถงแคนแลว บ�งทจะมผอย�กถ�มขนบ�งกระมง

ว�ถ�ฉนนพระพทธเจ�จะมอะไรเหลอสำ�หรบตรสรอกเล�? ขอตอบว�ยงมเหลออย

ม�ก. ถงห�กเร�จะรบเสยว�,ธรรมะทปร�กฏอยในพระพทธศ�สน�กมปร�กฏอยทงใน

ศ�สน�พร�หมณและในลทธของนรครนถแลวโดยม�กกด,แตขอนกยงห�ทอนคว�ม

อศจรรยแหงศ�สนะธรรมของพระพทธเจ�ลงใม. เปรยบเหมอนทพพสมภ�ระท

สำ�หรบประกอบขนเปนรถยนตร,ใครๆ ทเปนช�งเหลกกอ�จจะสร�งขนไดอกอย�ง

๑ หรอหล�ยอย�งต�มแตคว�มส�ม�รถของตน,แตคว�มจรงกยงมอยว�รถยนตร

“โรลลสรอยซ” กมแตบรษทเดยวเท�นนทสร�งได. ช�งทำ�รถยนตรกมถมไป, เหตไฉน

จงสร�งรถยนตรใมใหไดดเท�รถยนตร “โรลลสรอยซ” บ�งเล�? ขอนอประม�ฉนใด,

ในสวนท�งลทธศ�สน�กฉนนน.

ธรรมะทดๆ, และทใครๆ กยอมเหนว�ด, กมอยเหมอนทพพะสมภ�ระ, แต

ใมมศ�สด�ใด “คม” ทพพะสมภ�ระนนๆ ขนเปนศ�สน�อนน�เลอมใส, น�นบถอ,

และทำ�ใหผนบถอใจสบ�ยไดเสมอเหมอนทพระพทธเจ�ของเร�ไดทรงประดษฐ�นขน

เลย. ทงนเพร�ะศ�สน�อนๆ ถงแมไดรจกธรรมะต�งๆ อยแลวกด, แตยงฃ�ดของสำ�คญ

อะไรอยอน ๑, จงทำ�ใหคำ�สงสอนของศ�สด�นนบกพรองไป, ใมมดถงทสด. ศ�สด�แล

ป�โมกขทงหล�ยกต�งคนต�งขวนขว�ยห�สงทยงฃ�ดอยนนทกคน, แตมไดมผใดคนพบ

เลย, พระพทธเจ�ของเร�สไดทรงคนพบสงทยงฃ�ดอยนน, จงไดพระน�มว� “สมม�

สมพทธโธ” “เปนผตรสรชอบเอง”, คอสอนพระองคเองใหร, ปลกพระองคเองใหตน

ขนได, ว�ดวยก�รตรสร

ก�รตรสรของพระพทธเจ�นนห�ไดมขนลอยๆ มได. นบแตพระองคเสดจออก

บรรพช�, เมอพระชนม�ยได ๒๙ พรรษ�, ตอเมอพระชนม�ยได ๓๕ พรรษ�จงได

๙๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

ตรสร. ในระหว�ง ๖ ปนน พระองคทรงพย�ย�มเส�ะแสวงห�ท�งทจะสำ�เรจต�ม

พระหฤทยมงหม�ยนนดวยพระอตส�หะวรยภ�พอนแรงกล�, ห�ผใดเสมอเหมอนมได

เลย.

ขอนแสดงใหเหนไดว�พระองคมพระหฤทยบ�กบนอยในท�งทจะห�คว�ม

จรงอย�งประเสรฐ, คว�มจรงอนใมมผใดจะโตแยงไดเลย. เพอพระประสงคอนนนได

ทรงพระอตส�หะศกษ�ในสำ�นกครบ�อ�จ�รยทมห�ชนในสมยโนนนยมกนว�เปนเลด

แลว, จนทรงเลงเหนว�อ�จ�รยนนๆ ใมมอะไรทจะสอนถว�ยไดอกแลว; แตยงใมพอ

พระหฤทย. เพร�ะลทธของอ�จ�รยนนๆ ใมไดตดก�มสขลลก�นโยค, คอก�ร

ฝกใฝในก�ม, ดงไดอธบ�ยม�แลวฃ�งบนน. พระองคเสดจออกจ�กสำ�นกอ�จ�รย

แลว, ไปประทบอยทตำ�บลอรเวล�, ในแควนมคธ, อนเปนทรมณยสถ�น, มธ�รนำ�ใส

อยใกลๆ และมไมใหญอนเปนทอ�ศยรมได, เหม�ะแกก�รทจะเสดจอยโดยสงดใมม

คนรบกวน.

เมอทรงเลอกทไดเหม�ะแลว, จงทรงบ�กบนลองบำ�เพญตะบะโดยอ�ก�ร

ต�งๆ ทนยมกนในสมยโนนว�เปนของด, มทรงอดอ�ห�รจนซบผอมอย�งทเรยกกน

โดยศพทส�มญว� “หนงหมกระดก”, และทรงทรม�นพระองคโดยวธต�งๆ เปนตน. ก�ร

อดอ�ห�รและทรม�นต�งๆ เชนกล�วแลวนน, ทรงเลงเหนว�เปนอตตะกลมถ�นโยค,

คอก�รประกอบคว�มเหนจเหนอยแกตนเปล�ๆ, ใมเปนประโยชนเลย, เพร�ะทกขเวทน�

แหงร�งก�ยอย�งม�กเชนนน กลบทำ�ใหใจมวไปนกถงเสยแตในสวนคว�มใมสบ�ยและ

คว�มเดอนรอนหรอเมอยเจบ, ใมส�ม�รถกระทำ�ใจใหแนวแนในท�งสม�ธ อนเปนขน

ตนแหงฌ�นทงปวง.

สวนท�งตรงกนฃ�ม, คว�มเสวยก�มบรโภคกไดทรงทร�บแนชดแลวว�เปน

ฃ�ศกแกคว�มสงบ, เพร�ะเมอสงใดทำ�ใหเพลดเพลนกเปนเหมอนบวงอนคลองและผก

มดใจไว มใหเจรญในท�งสม�ธได. เมอทรงเลงเหนชดใน ๒ ขอนแลวจงทรงเลอก

ดำ�เนรในท�งกล�ง,และท�งกล�งนนเอง เปนท�งทนำ�พระองคไปสคว�มตรสรในทสด,

จงควรนบไดว� เมอทรงประสพท�งกล�งนนแลเปนขนท ๑ แหงบรรใดอนนำ�พระ

พทธเจ�ขนไปถงคว�มตรสรอนเปนขนทสงสด

ก�รทพระพทธเจ�ทรงงดบำ�เพญทกกรกรย�ไดใหผลทรงมโอก�สไดสงบจรง

๙๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

ยงกว�กอนๆ, เพร�ะทำ�ใหตองเสดจอยโดยลำ�พงพระองค. กอนนนขนไปไดมนกบวช

ห�รป, ทเรยกน�มว� “ปญจวคคย” ปฏบตพระองคอย.

จำ�เดมแตเมอพระองคไดเสดจออกบรรพช�, นกบวชทงห�, ผมน�มว�โกณ-

ฑญญะ ๑ วปปะ ๑ ภททยะ ๑ มห�น�ม ๑ อสสช ๑, ไดออกบรรพช�และฝ�กตน

อยกบพระพทธเจ�, เพร�ะนยว�ไดทร�บคำ�ทำ�น�ยอยแลวว� ถ�พระองคเสดจออก

บรรพช�จะไดตรสรธรรมะอนสงสด, จงตงใจว�เผอตรสรแลวจะไดทรงสงสอนให

ตนไดรบ�ง.

ครนเมอเหนพระพทธเจ�ทรงงดก�รทรม�นพระองคและเรมเสวยอ�ห�ร

แขง, มฃ�วสกเปนตน, พวกปญจวคคยสำ�คญคดเสยว�พระองคจะทรงหมดอตส�หะ

ทจะบำ�เพญตอไปเสยแลว, จงต�งเอ�ตนออกห�กจ�กพระองคไป, พ�กนไปอยณะป�

อสปะตนะมฤคท�ยวน, กรงพ�ร�ณส.

ฝ�ยพระพทธเจ�คงประทบอยณตำ�บลอรเวล�, และไดทรงประสพคว�มสงด

โดยบรบรณ, ทำ�ใหสดวกแกก�รทรงบำ�เพญเพงเลงห�ธรรมะวเศษตอไปจนเปนผล

สำ�เรจไดตรสรธรรมะวเศษพอพระหฤทยว� “รแนแลว,” ในร�ตรแหงวศ�ขบรณม,

พระจนทรเพญเตมดวงเสวยวศ�ขนกษตรฤกษ, (คอวนเพญเดอน ๖ ต�มจนทรคต-

นยมฃ�งไทยเร�), ในปกอนพทธศก ๔๕.

เรองตรสรของพระพทธเจ�, ต�มทผแกผเฒ�ชอบเล�สอนบตรหล�น, เปน

เรองทกล�วไปในท�งสำ�แดงอทธป�ฎห�รต�งๆ ของพระพทธเจ�, จงทำ�ใหคนชนหลง

นมกพ�กนเหนไปว�เปนเรองเหลวไหลเสยทงสน. แตทจรงถ�ใครครวญดสกเลกนอยก

อ�จจะแลเหนไดว� เรองแสดงป�ฏห�รต�งๆ ของพระพทธเจ�นน, พระอรรถกถ�จ�รย

ท�นไดแตงขนไวสำ�หรบเปนแตถอยคำ�อประม�, เชนเดยวกบจนตะกวแตงชมวระบรษ

หรอน�รอนง�มฉนนเอง.

เชนเมอเร�อ�นในกวนพนธว� น�งคนใดคน ๑ ต�เปนด�ว, ผวเปนดอกมล,

ผมเปนฟ�ในเวล�กล�งคน, แขนเปนงวงช�ง, ดงนเปนตน, เร�กมไดนกเชอเลยว�น�ง

นนจะเปนเชนนนไดจรงๆ, เร�เฃ�ใจไดดทเดยวว�ผแตงเฃ�ตงใจเพยงแตเปรยบสวนต�งๆ

ในตวน�งนนกบสงของนนๆ เท�นน, และเพร�ะเฃ�ใจอยดเชนนนแลวเร�กห�กล�ว

ตใมว�กวผนนแตงอะไรใมเหนน�เชอ. ในเรองป�ฎห�รของพระพทธเจ�เร�กควรทำ�ใจ

๙๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

เสยบ�งเหมอนกน, ว�ท�นพระโบร�ณ�จ�รยไดรจน�ขอคว�มนนๆ ขนเสมอเปนขอ

อประม�อย�งเดยวกบจนตะกวนนเอง.

เชนในเรองตอนตรสรมขอคว�มกล�วถงพญ�ม�รว�เกรงพระพทธเจ�จะ

ตรสรธรรมะวเศษแลวกจะหลดพนไปเสยจ�กอำ�น�จของตน,จงยกทพใหญไปยงตำ�บล

อรเวล�, ตอนพลเข�ผจนและใสช�งครเมขลซงตนขเฃ�ไปยงพระพทธเจ�, ซงประทบ

อยภ�ยใตตนโพธ,

พระพทธเจ�กทรงชำ�นะพญ�ม�รและบรว�รทงปวงโดยธรรมวธ คอเสยง

พระบ�รมทง ๑๐ ทไดทรงบำ�เพญม�. ถ�ใครครวญดกอ�จจะพอเหนไดว� พญ�ม�ร

นนท�นคงใมไดมงกล�วถงยกษตนใดตน ๑, เปนแตท�นมงกล�วว� กเลสก�มเปรยบ

ดวยพญ�ม�ร, และกเลสอนๆ เปนเสน�ม�ร, กเลสเหล�นเกดขนในพระหฤทยแหง

พระพทธเจ�, ทำ�ใหทรงหวลรำ�ลกถงคว�มเสวยสขสมบตในอดตก�ล, ดจดงพญ�ม�ร

และเสน�ยกม�ผจน. วธทจะขมพระหฤทยมใหนกม�กไปในท�งกเลสนนๆ กคอทรง

รำ�ลกถงพระบ�รมทง ๑๐ ทไดทรงบำ�เพญม�แลว, ทำ�ใหพระหฤทยหนกแนน, หกห�ม

พระหฤทยมใหหวลคดถงคว�มหลงไดโดยเดดข�ด, จงเรยกว�ทรงเสยงพระบ�รม

ทง ๑๐ สม�ร

บ�รม ๑๐ ทกล�วถงน, สรปโดยยอคอ ท�น ๑ ศล ๑ เนกขม ๑ ปญญ� ๑

วรยะ ๑ ขนต ๑ สจจะ ๑ อธษฐ�น ๑ เมตต� ๑ อเบกฃ� ๑ ท�นและศลใมจำ�ตอง

อธบ�ย, เพร�ะโดยม�กกรกนอยแลว,

เนกขมแปลว�ออกจ�กก�ม, สละทรพยสมบตและครอบครวและคว�มสข

ทกอย�งในท�งคฤหสถ, ออกบรรพช�, ปญญ�คอคว�มรอบรในสงทควรร, เชนรดรชว,

รบญรบ�ปเปนตน, วรยะคอคว�มเพยรบ�กบนในท�งทเปนคณเปนประโยชน; สจจะ

คอคว�มซอตรงและจรงใจ, หรอก�รมงแสวงห�คว�มจรง, อธษฐ�นไดแกคว�มตงใจ

มน, เมตต�เปนของเฃ�ใจง�ยอยแลว, ใมตองอธบ�ย; อเบกฃ�คอคว�มเฉย, อธบ�ยว� ใน

เมอจะชวยยนดในล�ภหรอคว�มสขของเฃ�ใมไดกใมยนร�ย, เปนแตตงตนไวเฉยๆ, เชน

เมอเหนเฃ�จบผร�ยไปถ�แมจะยนดดวยกบฝ�ยผจบกตองสำ�แดงใจร�ยตอผถกจบ,

ควรทำ�ใจเฉยๆ เสยไดเปนด. ต�มทไดกล�วอธบ�ยถงทศบ�รมโดยยอๆ ฃ�งบนน, เปน

คำ�อธบ�ยสำ�หรบทวๆ ไป. ถ�จะกล�วถงสำ�หรบพระพทธเจ�โดยจำ�เพ�ะ ควรอธบ�ย

๙๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

ต�มขอคว�มอนปร�กฏในธรรมวภ�ค ปรจเฉฑท ๒, ของสมเดจพระมห�สมณเจ�

กรมพระย�วชรญ�ณวโรรส, ดงตอไปน

“พระองคนอมพระชนมเพอประโยชนแกคนมากดวยพระเมตตา, จดเปน

พระทานบารมและพระเมตตาบารม; เสดจออกมหาพเณษกรม,จดเปนพระเนกขมมบารม,

ทรงสารวมในศลสมควรแกเปนบรรพชต, จดเปนพระศลบารม, ทรงบาเพญเพยรและ

ทรงอดทนตอความลาบากยากเขญ, จดเปนพระวรยะแลพระขนตบารม, ทรงตงพระ

หฤทยมนในปฏปทา, ตงพระหฤทยมนจรงๆ เพอแสวงหาความจรง, จดเปนพระอธษฐาน

บารมและพระสจจะบารม, ทรงรกษาพระหฤทยคงทใมใหวการเพราะยนดยนราย, จด

เปนพระอเบกฃาบารม, พระปรชาทาพระองคใหเปนผตน, รเทาถงกาล, และอาจเลง

เหนกาวหนาใมงมงาย, นาพระองคหลกจากกรยาอนมใช ทางดาเนรในปฏปทาอนเปน

ทางตลอดถงไดบลลพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ, จดเปนพระปญญาบารม.”

บ�รมทง ๑๐ น ต�มตำ�รบโบร�ณท�นกล�วว�พระโพธสตวตองบำ�เพญเปน

ลำ�ดบหล�ยพระช�ต, จนบรบรณทง ๑๐ ประก�รแลวเมอใด, เมอนนจงจะไดตรสรเปน

พระอรหนตสมม�สมพทธเจ�. ในขอนกอก, น�จะสนนษฐ�นว�ท�นมงหม�ยเปนคำ�

เปรยบ, คอบ�รมบ�งอย�ง อ�จบำ�เพญไดโดยบรบรณแมเมอยงเปนคฤหสถ, แตบ�รม

บ�งอย�งจะบำ�เพญไดบรบรณตอเมอไดออกบวชแลว. ทน�สนนษฐ�นเชนน เพร�ะ

ต�มท�งไสยศ�สตรถอว�ผทบวชแลวเท�นนจงจะควรไดชอว� “ทวชะ” ผเกดสองหน,

คอกำ�เนดจ�กครรภม�รด�หน ๑ กำ�เนดเมอบรรพช�อกหน ๑, ดงนผทยงมไดบวช

คงเรยกว�ยงอยในช�ตท ๑, ตอบวชแลวจงถงช�ตท ๒. ก�รบำ�เพญบ�รมต�งๆ อ�จ

ทำ�ไดบ�งในช�ตท ๑, แตตองได “กำ�เนด” ในช�ตท ๒ เสยกอนจงจะส�ม�รถบำ�เพญ

ไดโดยบรบรณทง ๑๐ ประก�ร.

สวนพระพทธเจ�ของเร�อย�งไรๆในเมอยงมไดเสดจออกบรรพช�กจะคงตอง

ไดทรงบำ�เพญพระบ�รมอยหล�ยประก�รแลว,เพร�ะพระองคเปนเจ�น�ยและพระ

ร�ชบด�ทรงเตรยมไวใหไดทรงเปนมห�กษตรต�มคำ�ทำ�น�ยของฤษ,ฉนนอย�งไรๆ ก

คงจะไดทรงบำ�เพญทศพธร�ชธรรมอยแลวโดยปกต. ธรรมะ ๑๐ ประก�รทกล�วท

น เปนธรรมะสำ�หรบผเปนเจ�เปนใหญตองประพฤต, จงไดชอว� “ทศพธร�ชธรรม.”

ซงท�นไดผกเปนค�ถ�ไว, เพอใหจำ�ง�ย, ดงตอไปน:-

๙๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

“ทาน สล ปรจาค อาชชว มททว ตป

“อโกธ อวหสญจ ขนตญจ อวโรธน.”

อธบ�ยโดยยอๆ, (๑) ทาน, คอก�รใหทรพยแกคนทไรทรพย, และทควร

อนเคร�ะห, (๒) สล, คอก�รรกษ�คว�มสจรตในไตรทว�ร, ไดแกก�รรกษ�ศล ๕ เปน

นตยเปนตน; (๓) ปรจาค, คอก�รสละทรพยเพอทำ�ประโยชนแกพระศ�สน�, เชนสร�ง

วด, อโบสถ, วห�ร, ก�รเปรยญ, ฯลฯ, หรอเพอประโยชนแกชนหมม�ก, เชนสร�งโรง

พย�บ�ล, โรงเรยน, ถนน, สพ�น, เปนตน; (๔) อาชชว, คอซอตรงและรกษ�คว�มสตย;

(๕) มททว, คอคว�มใมจองหอง, ใมถอตว, รจกเค�รพนบนอบตอวฒบคคล (คอผม

กำ�เนดสง, มอ�ยม�ก, และมคณคว�มด); (๖) ตป, คอบำ�เพญกรรมเผ�กเลส, มถอศล

๘ ทกๆ วนพระเปนตน; (๗) อโกธ, คอใมทำ�ใหผอนตองเดอดรอนเพร�ะคว�มกร�ด

เกรยว; (๖) อวหส, คอใมประพฤตก�รใดทเปนไปในท�งเบยดเบยฬผอน; (๙) ขนต,

คอคว�มอดกลน, ทนตอคว�มโกรธและคว�มใหร�ยของผอน, ใมกระทำ�ตอบแทนแก

แคน ; (๑๐) อวโรธน, คอใมประพฤตนอกทำ�นองคลองศ�สนะธรรมหรอนตธรรม.

เมอเทยบกนดกบบ�รม ๑๐ กจะเหนว�มตรงกนอยแลวส�มขอ, คอท�น ๑

ศล ๑ ขนต ๑. นอกจ�กนกสงเคร�ะหเฃ�ในบ�รมอนๆ อกได. คอบรจ�คสงเคร�ะห

เฃ�ในท�นบ�รม; อ�ชชวะสงเคร�ะหเฃ�ในสจจะบ�รม; มททวะสงเคร�ะหเฃ�ในศล

บ�รม; ตะปะสงเคร�ะหเฃ�ในวรยะบ�รมและอธฐ�นบ�รม; อโกธะ สงเคร�ะหเฃ�

ในขนตบ�รม; อวหสะสงเคร�ะหเฃ�ในเมตต�บ�รม; และอวโรธนะสงเคร�ะหเฃ�ใน

อเบกฃ�บ�รม.

ดงนกจะเหนไดว� ผใดบำ�เพญทศพธร�ชธรรมกชอว�บำ�เพญบ�รม ๘ อย�งใน

๑๐ แลว, ยงคงฃ�ดแตเนกขมกบปญญ�. พระพทธเจ�ของเร�ไดทรงบำ�เพญพระบ�รม ๘

ประก�ร แมเมอยงมไดเสดจออกบรรพช�; ครนเมอตกลงพระหฤทยเสดจออกบรรพช�

จงทรงบำ�เพญเนกขมมะบ�รมอย�งยงยวด, แลวและทรงบำ�เพญพระบ�รมอนๆ ให

ถงขนสงยงขนเปนลำ�ดบ, จนในทสดไดตรสรธรรมวเศษ, เปนพระสมม�สมพทธเจ�.

กจก�รบนท�ยในก�รตรสรนน พระโบร�ณ�จ�รยฝ�ยมชฌมนก�ยท�นแสดง

ไวว� ทรงเจรญสมถะภ�วะน�ทำ�จตใหเปนสม�ธ, คอแนวแนบรสทธ, ปร�ศจ�ก

อปกเลส คออ�รมณเครองเศร�หมอง, ทรงบำ�เพญฌ�นโดยลำ�ดบ, จนตวปญญ� ๓

๙๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

ประก�รไดบงเกดขนในย�มทงส�มแหงร�ตรต�มลำ�ดบกน. เพอชวยคว�มเฃ�ใจของผ

ใฝคว�มร ขออธบ�ยถงฌ�นทงสอนเปนเหมอนขนบรรใดดำ�เนรบลลถงปญญ� (หรอ

ญ�ณ) ทงส�ม, ดวยภ�ษ�ง�ย ๆ.

ฌ�นคอก�รเพงอ�รมณจนในแนวเปนสม�ธแทจรง,ใมวอกแวก,บงคบใจให

นกแตจำ�เพ�ะทมงนก. ฌ�นนนจดเปน ๔ ชน, เรยกชอต�มลำ�ดบแหงคว�มประณต.

ปฐมฌ�นมองค ๕, คอ (๑) ยงมตรก, เรยกว�วตก, (๒) ยงมตรอง, เรยกว� วจ�ร,

เหมอนอ�รมณของคนส�มญ, แตใมประกอบดวยกเลสก�มและอกศลธรรม; ม (๓)

ปต, คอคว�มอมใจ,และ (๔) สข, คอคว�มสบ�ยใจ, เกดแตวเวก คอ คว�มเงยบ; กบ

ประกอบดวย (๕) เอกคคะต�, คอจตอนมอ�รมณเปนหนงลงไป, นกแนวอยไดในสง

เดยว, ใมนกโนนนกนกลบไปกลบม�. ทตยะฌ�น มองค ๓, คอละวตกและวจ�รเสย

ได, คงเหลอแตปต, สข, และเอกคคะต�. ตตยฌ�น มองค ๒, คอละปตเสยได, คง

เหลอแตสขกบเอกคคะต�. จตตถะฌ�น มองค ๒ เหมอนกน, คอละสขเสยไดกล�ยเป

นอเบกข�, กบเอกคคะต�.

ปญญ� ๓ ประก�รทว�ไดเกดขนในพระหฤทยพระพทธเจ�ในย�มทงส�มเปน

ลำ�ดบนน,ท�นบงไวว� ในย�มท ๑ บงเกด “ปพเพนว�ส�นสสตญ�ณ”, แปลว�คว�มร

เปนเครองระลกไดถงขนธทอ�ศยอยกอน,หรอกล�วว�ระลกช�ตหนหลงของตนได.

ในย�มท ๒ บงเกด “จตปป�ตญ�ณ”, แปลว�คว�มรในจตและเกดของสตว

ทงหล�ย, คออ�ก�รรสตวทงหล�ยอนดเลวต�งกนว�เปนดวยอำ�น�จกรรม, หรออกนย

๑ เรยกว� “ทพพจกขญ�ณ”, แปลว�คว�มรดจดวงต�ทพย.

ในย�มท ๓ บงเกด “อ�สวกขยญ�ณ”, แปลว�คว�มรเปนเหตสนอ�สวะ,

คอเครองเสร�หมองอนหมกหมมอยในจตตะสนด�น; อธบ�ยตอไปว� กำ�หนดรขนธ

พรอมทงอ�ก�ร, โดยคว�มเปนเหตและเปนผล เนองตอกนไป (เรยกว� “ปฏจจสมป-

ป�ท”), จบลงดวยอรยสจ,

และเมอพระพทธเจ�ไดทรงรเหนอย�งนแลว จตกพนจ�กคว�มเสร�หมอง

ทงปวง, ใมถอมนดวยอป�ท�น, ใมเปนหวงในโลกยะสขอนเปนสขใมแทจรงและใม

ประณต.

๙๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

อรยสจ ๔ ประการ ธรรมะวเศษทพระพทธเจ�ไดตรสรแลวและไดทรงสงสอนผอนใหรต�ม เรยก

ว�อรยสจ, คอคว�มจรงอย�งสง, มอย ๔ ประก�ร, คอ (๑) ทกข; (๒) ทกขสมทย, แปล

ว�เหตเกดแหงทกข: (๓) ทกขนโรธ, แปลว�คว�มดบแหงทกข; (๔) ทกขนโรธค�มน-

ปฏปท�, แปลว�ท�งดำ�เนรถงคว�มดบทกข; หรอเรยกโดยยอว� “ทกข, สมทย, นโรธ,

มรรค.” จะขออธบ�ยต�มเค�ประถมเทศน�ของพระพทธเจ�, ทมน�มว� “ธรรมจกร”,

แตจะเกบเอ�แตจำ�เพ�ะขอคว�มอนแสดงดวยจตร�รยสจม�แสดงในทน, ประกอบดวย

คำ�อธบ�ยโดยอตตโนมตของฃ�พเจ�เองบ�ง.

๑. ทกขะอรยสจ. พระพทธเจ�ทรงบรรย�ยว� คว�มเกดกเปนทกข, คว�มแก

กเปนทกข, คว�มต�ยกเปนทกข; คว�มโศก, คว�มรำ�ไรรำ�พน, คว�มเจบก�ย, คว�ม

เสยใจ, คว�มคบแคนใจกเปนทกข; คว�มประสพดวยสงทใมเปนทรกทงหล�ยก เปน

ทกข; คว�มพลดพร�กจ�กสงทรกทงหล�ยกเปนทกข; ปร�รถน�อนใดแมใมไดดง

ปร�รถน�นนแลวกเปนทกข. กล�วโดยยออป�ท�นขนธ ๕ เปนทกข.

คนโดยม�กเมอแจงสงทเปนทกขใหฟงกมกจะเฃ�ใจทงหมด, เวนเสยแตขอ

ทว�คว�มเกดเปนทกขนนแหละมกมคนฉงนอยบ�ง. แตแทจรงใมควรฉงนเลย, และถ�

ใชสมองตรองดหนอยกจะแลเหนไดว�เปนทกข, คอประก�ร ๑ อ�ก�รทคนเร�เกดจ�ก

ครรภม�รด�นนเองมใชเปนไปดวยคว�มสดวก, ยอมมคว�มลำ�บ�กย�กเขญเปนอเนก

ประก�ร, แตว�ตวเร�จำ�คว�มทกขทไดรบในเวล�นนใมไดจงลมไปว�เปนทกข; อก

ประก�ร ๑, ถ�จะกล�วใหประณตหนอย, ควรคดดใหดว� ถ�เร�มไดเกดม�กอนแลว

กจะใมตองแก, ใมตองเจบ, ใมตองต�ย, ใมตองประสพอ�รมณต�งๆททำ�ใหเปนทกข.

คว�มกำ�เนดนนเทยวเปนทกขชนดท ๑ ทเร�ตองประสพในชวต; เมอไดเกดม�แลวจง

ไดบงเกดมคว�มยดถอและเปนหวงในเบญจขนธ, ซงแตละอนๆ ลวนเปนทกขทงนน.

๒. ทกขะสมทยอรยสจ. พระพทธเจ�ทรงบรรย�ยว� ตณห�, คอคว�มทย�น

อย�กอนใดทำ�คว�มเกดอก, เปนไปกบกำ�หนดดวยอำ�น�จคว�มเพลน, เพลนยงใน

อ�รมณนนๆ ตณห�นเปนอย�งไร? ก�มตณห� อย�ง ๑ ภวตณห� อย�ง ๑ วภวตณห�

อย�ง ๑.

๙๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

อธบ�ยว� ตณห�คอคว�มอย�กไดหรออย�ก พนอย�งรนแรง, ทย�น, ดนรน

ขวนขว�ยในท�งใหไดสมอย�ก. ก�มตณห� คอคว�มอย�กไดคน, หรอของ, หรอคว�ม

สขสมบรณและคว�มพอใจตว, ซงยงใมได, และคว�มหมกมนมวเม�อยในสงนนๆ ท

ตนไดแลว. ภวตณห� คอคว�มอย�กคงอยในภพทเกด ดวยอำ�น�จคว�มอ�ลย, และ

คว�มอย�กเกดในภพทปร�รถน�ตอไป. คว�มอย�กเปนนนเปนนกสงเคร�ะหเฃ�

ในประเภทนดวย. วภวตณห� คอคว�มอย�กใมเปนอยในภพทเกด, อย�กต�ยเสย,

เพร�ะเบอหน�ย, และคว�มอย�กดบสญใมเกดในภพนนๆอก. คว�มใมอย�กเปนนน

เปนนสงเคร�ะหเฃ�ในประเภทนดวย.

๓. ทกขะนโรธอรยสจ. พระพทธเจ�ทรงบรรย�ยว�คว�มดบโดยใมตดยอม

อยได, โดยใมเหลอแหงตณห�, คอคว�มสละตณห�, คว�มว�งตณห�, คว�มปลอย

ตณห�.

อธบ�ยว� เมอรแลวว�ตณห�เปนเหตแหงทกขกตองคดดบตณห�เสยใหสน

เชงจงจะดบทกขได.

๔. ทกขะนโรธค�มนปฏปท�อรยสจ. พระพทธเจ�ทรงบรรย�ยว� ขอปฏบต

ใหถงคว�มดบทกขนน ท�งมเปนองคแปด เครองไปพนจ�กกเลสอนเปนฃ�ศก, กล�ว

คอ (๑) สมม�ทฏฐ (๒) สมม�สงกปปะ (๓) สมม�ว�จ� (๔) สมม�กมมนตะ (๕) สมม�

อ�ชวะ (๖) สมม�ว�ย�มะ (๗) สมม�สต (๘) สมม�สม�ธ.

ท�งมองคแปดทกล�วในทนเรยกต�มศพทภ�ษ�มคธว� “อฏฐงคกมคค”

(เขยนแผลงอย�งอกขรวธไทยว� “อฏฐงคกะมคค”). หรอต�มศพทภ�ษ�สนสกฤตว�

“อษฏางคกมรค” (เขยนแผลงอย�งอกขรวธไทยว� “อษฎ�งคกะมรรค”), มอธบ�ย

แจงออกไปดงตอไปน:-

๑. สมม�ทฏฐ, แปลว�คว�มเหนชอบ, โดยตรงไดแกคว�มเหนถกตองต�ม

คลองธรรมทกประก�ร; โดยอรรถไดแกคว�มเหนว�ผลดและร�ยยอมเกดแตกรรม, คอ

เร�ทำ�ดจงไดจะไดด, ทำ�ชวจงจะไดร�ย. มคนอยบ�งคนคดเหนไปเสยว� ก�รทำ�ดทำ�

ชวห�กจะมผลกแตเมอมผรเหนเท�นน, ฉนนถ�ทำ�ชวแลวและปดบงมใหผอนรได กเชอ

ว�อ�จไดผลด, หรออย�งนอยกใมไดรบผลร�ย; และตรงกนฃ�ม, ถงจะทำ�ดสกป�น

ใดกต�ม แตผมอำ�น�จว�ศน�ใมรใมเหน, หรอใมชอบตน, กอ�จไรบำ�เหนจบำ�น�ญได.

๙๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

คนชนดนนนบว�เปนผมคว�มเหนผดโดยแท.

๒. สมม�สงกปปะ, แปลว�ดำ�รหชอบ, คอใมดำ�รหแสห�คว�มสขสำ�ร�ญและ

เพลดเพลนในท�งทผด, ใมดำ�รหเนองดวยก�รผกพย�บ�ท.

๓. สมม�ว�จ�, แปลว�ว�จ�ชอบ, ไดแก วจสจรต ๔ ประก�ร, คอใมพดปด ๑

ใมพดสอเสยด ๑ ใมพดหย�บ ๑ ใมพดเหลวไหล ๑. บรรด�ก�รพดใมตรงกบคว�มจรง

ทกสถ�น จดว�เปน “มส�ว�ท”; ก�รพดยยงบคคล ๒ ฝ�ยหรอกว�นนใหแตกส�มคค

กน, ใหระหองระแหงผดใจกน, ใหระแวงแกกน, จดว�เปน “ปสณ�ว�ท”; ก�รด�

เฃ�, ก�รสบถ, ตลอดจนถงก�รกล�วแดกดน, ประชด, และนนท� จดว�เปน “ผรสว�ท”;

ก�รพดเหลวไหลใมเปนแกนส�ร จดเปน “สมผปปล�ว�ท”. ก�รกล�วยอจนใมเปนชน

จดว�เปนก�รพดเหลวไหล, หรออ�จเปนถงมส�ว�ทดวยกได.

๔. สมม�กมมนตะ, แปลว�ก�รง�นชอบ, ไดแกก�ยสจรต ๓ ประก�ร, คอ

ใมฆ�สตว ๑ ใมลกทรพย ๑ ใมประพฤตผดในก�ม ๑. เรองใมฆ�สตวเปนปญห�อน

เคยมม�แมแตในเมอครงพทธก�ล, คอมกมผอวดฉล�ดชอบตงกระทถ�มว� เมอใมฆ�

สตวละกจะไดอะไรเปนอ�ห�รเล�? ยงมอกจำ�พวก ๑ ซงมคว�มปร�รถน�จะใครใหด

ยง, ถงแกแสดงคว�มเหนว�, เพอสนบสนนขอห�มมใหฆ�สตวน, ควรห�มก�รบรโภค

เนอสตวเสยเดดฃ�ดทเดยว. เทวทตทแตกออกไปจ�กคณพทธส�วกกเพร�ะเหตมทฏฐ

เชนนอย�ง ๑. ฃ�พเจ�เหนว�แทจรงในเรองห�มฆ�สตวนคนโดยม�กจะยงมใครเฃ�ใจ

นกว�พระพทธเจ�ทรงมงหม�ยอย�งไร.

สวนขอทว�พระเมตต�กรณ�ตอสตวทงหล�ยทำ�ใหทรงห�มเชนนน ยอมเปน

ขอทเหนไดโดยง�ยๆ, และคงใมผดดวย,แตยงห�เฃ�ใจลกซงเพยงพอใมฃ�พเจ�เฃ�ใจ

ว�ทรงมงถงก�รฆ�สตวเพอบช�ยญเสนเทวด�ต�มธรรมเนยมของพร�หมณ ม�กกว�

ก�รฆ�สตวเพอเปนภกษ�ห�รแกมนษ.

ก�รฆ�สตวเสนเทวด�ทำ�ใหสตวททำ�คณประโยชนแกมนษถกปลงชวตเสย

ม�กม�ยโดยไรผลดดวยประก�รทงปวง, และถ�นกไปกใมน�จะคดเลยว�เทวด�จะ

ชอบใหเฃ�ฆ�สตวบช�เชนนน. สวนก�รกนเนอสตวเปนของเนองดวยกฎแหงธรรมด�

อย�ง ๑, ซงพระพทธเจ�กทรงทร�บอยว�ย�กทจะยกเลกเสยได, จงทรงบญญตไวแต

เพยงว�ใมใหลงมอฆ�สตวเองเท�นน, ห�ไดทรงห�มก�รกนเนอสตวใม.

๙๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

ก�รฉอโกงทกสถ�น, เชนรบฝ�กหรอเปนผรกษ�ทรพยของผอนเอ�ทรพยไปใช

เสยเอง, ทำ�เงนและธนบตรปลอมหรอเขยนใบสงจ�ยปลอม, และก�รลอลวงใหเฃ�เฃ�

ทนทำ�ก�รค�ฃ�ยแลวและเอ�เงนนนไปใชเปนประโยชนของตนเองเสย จดว�เปนอทน-

น�ท�น. สวนคว�มประพฤตผดในก�มนน หม�ยคว�มใมจำ�เพ�ะแตทำ�ชกบเมยของผ

อน, ถงก�รลอบทำ�ชกบหญงส�วทบด�ม�รด�หรอผปกครองยงมไดยนยอมยกใหกนบ

ว�ประพฤตผดเชนนนเหมอนกน

๕. สมม�อ�ชวะ, แปลว�เลยงชวตชอบ, ไดแกก�รเลยงชวตในท�งสจรตและ

ในท�งถกธรรมเนยม. ก�รค�ข�ยสร�ย�เม�ทคนเสพยตด, ก�รตงโรงหญงห�เงน, ก�ร

ฆ�สตวข�ยเปนภกษ�ห�ร,แมใมผดกฎหม�ยแผนดนกด, ท�งศ�สน�จดว�เปนมจฉ�

อ�ชวะทงนน; แตก�รค�ฃ�ยมนษกบก�รตงบอนใหคนเลนก�รพนน เปนผดทงท�ง

พระศ�สน�ทงท�งกฎหม�ยแผนดน.

๖. สมม�ว�ย�มะ, แปลว�พย�ย�มชอบ, ไดแกพย�ย�มในท�งยงกศลธรรม

ใหเกดขนและใหเจรญ, และในท�งยงบ�ปะธรรมใมใหเกดและใหเสอมสนไป. ในใจคน

เร�ทกคนยอมจะมอยทงกศลธรรมและบ�ปะธรรม, เปนสวนม�กบ�งนอยบ�ง. เปน

น�ทของเร�ทกคนทจะพย�ย�มยดถอสวนกศลธรรมทเร�มอยแลวใหคงทอย, และยง

ใหเจรญขนไดดวยกยงด, และควรพย�ย�มตดรอนทอนบ�ปะธรรมทมอยแลวใหลด

นอยลงทกท, อย�กอบ�ปะธรรมขนใหมอก.

๗. สมม�สต, แปลว�ระลกชอบ, ไดแกระลกก�รอนทำ�ใหสงบร�คะ, โทษะ,

โมหะ และใมระลกก�รอนจะยวใหเกดร�คะ, โทษะ, โมหะ. ร�คะนนอย�งตำ�คอ

“ก�มะร�คะ”, ไดแกคว�มกำ�หนดดวยอำ�น�จกเลสก�ม. ยงมร�คะอย�งทละเอยดกว�

อก ๒ อย�ง, แตกยงคงจดว�เปนของใมดเหมอนกน, คอ “รปะร�คะ”, ไดแกคว�มตดใจ

อยในรปะธรรม, เชนชอบใจในบคคลบ�งคน หรอในพสดบ�งสง, อกอย�ง ๑ เรยกว�

“อรปะร�คะ”, ไดแกตดอยในอรปะธรรม, เชนพอใจในสขเวทน�เปนตน. โทษะ โดย

ม�กมกแปลกนแตยอๆว� “โกรธ”, แตทแทโกรธเปนแตสวน ๑ แหงโทษะเท�นน; คว�ม

คดร�ยทกสถ�น, เชนอจฉ�, พย�บ�ท, อ�ฆ�ต, ปองร�ย, เหล�นสงเคร�ะหเฃ�ในโทษะ

ทงนน. โมหะ ไดแกคว�มหลงเหมอนคนทหลบละเมอและโงงมง�ย, รเท�ใมถงก�ล.

๘. สมม�สม�ธ, แปลว�ตงใจชอบ, ไดแกภ�วน�สกดใจในท�งมกนอย, ในท�ง

๑๐๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

มงดตอผอน, และในท�งนำ�ใหคล�ยคว�มหลง. ทำ�ใจใหนง, นกแตอย�งเดยว, แตยง

ใมดงลงไปแท, เรยกว� “อปจ�รสม�ธ”, คอสม�ธเปนแตเฉยดๆ; ตอเมอใดทำ�ใจใหนง

และดงลงไปไดจรงๆ จงเรยกว� “อปปนสม�ธ”, คอสม�ธอนแนแนว.

อรยสจ ๔ ประก�รนแลเปนธรรมะทพระพทธเจ�ของเร�ไดตรสร, เรยกว�บลล

พระอนตตรสมม�สมโพธญ�ณ, คอปญญ�เลงเหนคว�มจรงอย�งสำ�คญห�ทเปรยบมได,

เปนธรรมะทยงมไดเคยมผใดเลงรเหนไดกอนพระองคเลย.

ขอทเร�ทงหล�ยควรรสกพระคณของพระพทธเจ�เปนใหญหลวงคอ เมอพระองค

ไดตรสรธรรมะวเศษนนแลว ห�ไดทรงสงวนไดสำ�หรบจำ�เพ�ะพระองคเองเท�นนใม.

ดวยอำ�น�จพระกรณ�อนกว�งขว�งเปรยบเหมอนทเลใหญอนห�ฝงมได, พระองคได

ทรงประส�สนสอนธรรมะวเศษนนแกเวไนยนกรโดยแพรหล�ย,เหมอนประท�น

สมบตอนประเสรฐยงกว�โภคสมบตทงปวงไวใหอยตดโลก, เปนเครองคำ�จนโลกและ

ประโลมใจมนษนกรชวก�ลน�น, เปนส�ธ�รณประโยชนห�ทเปรยบมได.

ฝ�ยเร�ทงหล�ยผถอตนเปนพทธศ�สนกควรเปนผกอบดวยกตญญกตเวท,

เมอร สำ�นกอยแลวว�พระพทธเจ�ทรงมอปก�ระคณแกเร�ทงหล�ยม�กม�ยเหน

ป�นนแลว, กควรตงใจสนองพระคณโดยตงใจประพฤตต�มพระบรมพทโธว�ทโดยเตม

สตปญญ�และคว�มส�ม�รถ.

สวนผ ทมไดบำ�เพญโดยเตมทเพร�ะฃ�ดคว�มเฃ�ใจนนควรขวนขว�ย

ห�คว�มรในท�งศ�สนะธรรมใหยงขน, และเมอไดศกษ�เฃ�ใจแลว, แมศรทธ�มอย

กใมตองวตกเลยในขอทจะใมส�ม�รถปฏบตได, เพร�ะอะไรกใมสำ�คญเท�ใจของเร�เอง.

ถ�ใจเร�นกว�จะปฏบตไดกคงจะทำ�ได, ถงแมแตจะทำ�ไดเพยงสกเลกนอย กยงดกว�

ใมทำ�เสยเลย, แตถ�ใจทอแทนกเสยว�จะทำ�ใมได กคงจะใมไดอยเอง. ถ�ปร�ถน�เปน

คนดจรง, สมทเปนพทธศ�สนก, ตองหมนบงคบใจของตนเองใหอยในอำ�น�จ, จน

อ�จสงใหนกอะไรไดต�มปร�ถน�; ถงแมในชนตนจะนกทอแท กควรขมใจใหละคว�ม

ทอแทนนใหจงได.

ยงมคนอยอกจำ�พวก ๑ ทฃอนฃ�งงงงวยไปเพร�ะคว�มเฃ�ใจว�ตนฉล�ด,

มกกล�วว� จะบำ�เพญใหเปลองเวล�ทำ�ไม. เพร�ะถงแมจะบำ�เพญเท�ใดๆ กใมมท�ง

ทจะบลลผลแมแตเพยงเปนโสด�บน. สำ�หรบคนชนดนควรชกชวนใหรำ�พงดว� มผ

๑๐๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

ใดบ�งในโลกนทขนไปสทสงไดโดยใมเหยยบบรรใดขนตำ�กอน? ถงในท�งธรรมกเชน

กน. ใครใมศกษ�และบำ�เพญธรรมในขนตำ�ๆ กอนจะบลลถงธรรมขนสงไดอย�งไรเล�.

ก�รงดคว�มเพยรเสยนนห�คณประโยชนมไดเลย, คงมไดแตผลร�ยเท�นน, แมแตจะ

เพยงเสมอตวกใมได, เพร�ะกเลศต�งๆ อนทองเทยวอยในจตของเร�คอยต�มกวนอย

เสมอใหเร�กระทำ�ต�มใจตว,

แลคว�มจรงยอมมอยว�บ�ปกรรมทำ�ง�ยกว�กศลกรรม ฉนนก�รต�มใจตว

จงมกพ�ใหเร�กระทำ�บ�ปกรรมบอยๆ แมโดยใมใครรสกตว. ถ�ห�กว�มคว�มเพยร

บ�กบน, หมนเพ�ะกศลธรรมขนไวในสนด�น, กเปรยบเหมอนประเทศทเกณฑทห�ร

และตงกองตำ�รวจขนไวสำ�หรบบำ�ร�บบ�ปะธรรมอนเปรยบดวยผร�ยฉนน.

ก�รขมกเลสของเร�เปนกรณยกจใมจำ�เพ�ะตอตวเร�เท�นน, ทงเปนกรณย-

กจอนเร�ควรประพฤตเพอประโยชนของเพอนบ�นดวย. คนเร�, จะเปนผถอสญช�ต

ใดแลถอศ�สน�ใดกต�ม, ยอมใมชอบแลใมไวใจบคคลทไรธรรม, เพร�ะบคคลทไร

ธรรม เปรยบเหมอนสตวในป�ดร�ย, ใมรว�จะประทษร�ยใครเมอใด, เปนทระแวง

สงสยอยเปนนตย. ฉนนถ�ปร�ถน�อยเปนสขสงบในหมชน เปนคว�มจำ�เปนจรงๆ ท

เร�จะตองประพฤตเปนผอยในศลในธรรม, เพอเพอนบ�นคบไดโดยปร�ศจ�กคว�ม

ระแวงใจ.

ก�รทจะประพฤตตนใหอยในศลในธรรม, กจำ�เปนตองมหลกทยดเหนยวใจ

ใหแนวในท�งศรทธ�, ตองมเครองเตอนใจใหใฝในท�งแสวงห�คว�มรในท�งธรรม. ก

สงใดเล�ในโลกนจะมดยงไปกว�พระรตนตรย?

เพร�ะเหตใดเล�จงเปนเชนนน? เพร�ะเหตทพระพทธเจ�ไดเปนผตรสรพระ

ธรรม, พระธรรมนนพระสงฆไดทรงจำ�ไว, และพระสงฆเปนส�วกของพระพทธเจ�,

พระรตนตรยนเปนของหมดจดอดมเลดในโลก, ยอมเปนไปพรอมเพอคว�มหมดจด

อย�งยงแกสตวทงหล�ยผเลอมใสแลวผใครซงคว�มหมดจดแกตน, ผปฏบตโดยชอบ.

ผใดถงพระรตนตรยว�เปนสรณะแลว, ม�เหนอรยสจทงสดวยปญญ�อนชอบ,

นบว�ไดประสพสรณะอนทำ�ใหสบ�ยใจอย�งยง, เพร�ะอ�จจะไดพนจ�กทกขทงปวง,

ดงนแล.

๑๐๒

พระพทธเจาตรสรอะไร ๑๐๓

“อรยสจ ๔ ประกำรนแล

เปนธรรมะทพระพทธเจำของเรำไดตรสร, เรยกวำบลลพระอนตตรสมมำสมโพธญำณ,

คอปญญำเลงเหนควำมจรงอยำงส�ำคญหำทเปรยบมได, เปนธรรมะทยงมไดเคยมผใดเลงรเหนไดกอนพระองคเลย.

“

พระพทธเจาตรสรอะไร๑๐๔

• นทานโบราณ ยายกบตาปลกถวปลกงาใหหลานเฝา จ�กพระอโบสถวดพระเชตพน-

วมลมงคล�ร�ม ทแสดงใหเหนก�รเปนเหตและปจจยของก�รไมยอมทำ�หน�ท ๑๒ อ�ก�ร จน

ปญห�สงสมไมถกแก มแตก�รลกขนม�อ�ส�ทำ�หน�ทเปนทอดๆ เรมดวยแมลงหวทอ�ส�ไปตอม

ต�ช�ง ช�งอ�ส�ไปพงตลง ตลงอ�ส�ไปถมนำ� นำ�อ�ส�ไปดบไฟ ไฟอ�ส�ไปเผ�ไมคอน ไมคอน

อ�ส�ไปยอนหวหม� หม�อ�ส�ไปกดแมว แมวอ�ส�ไปกดหน หนอ�ส�ไปกดส�ยธนน�ยพร�น

น�ยพร�นอ�ส�ไปไลนกก� ย�ยม�ย�ยไมด� ต�ม�ต�ไมต ปญห�ไมมเมอทกคนลกขนทำ�หน�ท

อย�งเปนเหตและปจจยกน พทธท�สภกขใหคว�มหม�ยว� นคอภ�พปฏจจสมปบ�ทแบบไทยท

ลกซงถงธรรมขนสงยง

พระพทธเจาตรสรอะไร

พระสตรส�าคญของพระพทธเจา

เสฐยรพงษ วรรณปก

หลกธรรมส�าคญของพระพทธศาสนา

และพระสตรส�าคญของพระพทธเจา

ธมมจกกปปวตตนสตร

๑. กงลอแหงความจรงอนประเสรฐ

แฟนคอลมนนหล�ยคน ขอรองใหแปลธมมจกกปปวตตนสตร อ�ทตตปรย�ย-

สตร และอนตตลกขณสตร ดวยสำ�นวนไทยง�ยๆ เพอจะไดรว� พระสตรเหล�นม

เนอห�ส�ระว�อย�งไร ผมกผดผอนเรอยม�ดจดงผดหน บดนไดเวล�ใชหนแลวครบ

ขออนญ�ตเล�ใหฟงต�มลำ�ดบ

พระสตรแรกทจะนำ�ม�เล�ใหฟงคอ “ธมมจกกปปวตตนสตร” หรอเรยกสนๆ

ว� “ธมมจกร” เรยกอกชอหนงว� “ปฐมเทศน�” (ก�รเทศนครงแรก) ทเรยกว� ธมม-

จกกปปวตตนสตร เพร�ะเปนพระสตรทว�ดวยก�รหมนกงลอ คอ พระธรรม ทเรยก

ว� ปฐมเทศน� เพร�ะเปนก�รเทศนครงแรก สดๆ ซงๆ หลงจ�กตรสร

ทำ�ไมจงตงชอก�รเทศนครงแรกนว� “ธมมจกกปปวตตนสตร” (ก�รหมน

กงลอ คอ พระธรรม)

อนนต องเปรยบเทยบกบเรองท�งโลกจงจะเข�ใจพระมห�ร�ชผ ทรง

ปร�รถน�จะแผกฤษด�ภนห�รไปยงแควนต�งๆ พดง�ยๆ ว�อย�กเปนใหญทวทงโลก

(ถ�เปนได) กจะทำ�พธสงม�อปก�รไป ม�ผ�นไปยงเมองใด กษตรยหรอผครองเมอง

นน ถ�เกรงกลวกยอมสยบ สงเครองบรรณ�ก�รม� “จมกอง” เปนเมองขน แตถ�คด

ว� “ข�กหนงในตองอ” คนหนงนหว� กจะฆ�ม�นนเสย

ทนแหละคณเอย พระมห�ร�ชพระองคนน กจะทรงยกทพไปบดขย เอ�ให

๑๐๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

แหลกกนไปข�ง เสยง “ลอรถศก” หมนไปท�งทศใด ยอมหม�ยถงก�รฆ�ฟน ทำ�ล�ย

ชวตคนตกต�ยเปนใบไมรวง ไอทว�หนงในตองอกอ�จจะสนชอในฉบพลน ท�นจงว�

ลอศกของพระมห�ร�ชผยงใหญ หมนไปในท�งทศใด สดทใครๆ จะต�นท�นได ฉนใด

กฉนนน

เมอพระพทธเจ�ทรงแสดงธรรมเทศน�อนบรรย�ยถงอรยสจสประก�ร ทไม

เคยมใครคนพบม�กอน กเท�กบ “ทรงหมนกงลอ” ทไมมใครส�ม�รถจะหยดได แต

กงลอททรงหมนเปน “กงลอแหงธรรม” หรอ “กงลอแหงความจรงอนประเสรฐ”

ลอธรรมหมนไปยงทศท�งใด จะขจดทำ�ล�ยโมหะอวชช� ออกจ�กจตใจของ

ผคน ใหไดพบแสงสว�งแหงชวต บนด�ลแตคว�มสงบสนตสขแกช�วโลก ไมเหมอน

ลอรถศกของมห�ร�ชท�งโลก ทพดพ�เอ�กลนอ�ยแหงก�รฆ�ฟนต�มไปดวย

เพร�ะเหตฉะนแหละครบ พระพทธองคจงมพระน�มอกอย�งหนงว� “พระ

ธรรมราชา” (พระร�ช�แหงธรรม) มพระส�รบตรอครส�วกชวยเผยแพรพระธรรม

เปน “พระธรรมเสน�บด” ซงถ�มโอก�สจะกล�วถงข�งหน� คร�วนขอเอวงแคนกอน

๒. ชวงแหงการแสวงหา

คร�วทแลวไดพดว� ทำ�ไมพระธรรมเทศน�ครงแรกของพระพทธเจ�จงมชอ

ว� “ธมมจกกปปวตตนสตร” (สตรว�ดวยก�รหมนกงลอคอพระธรรม) ผดถกอย�งไร

เปนเพยงก�รสนนษฐ�นของผมนะครบ

คร�วนม�พดถงส�เหตทพระองคจำ�เพ�ะเจ�ะจงจะทรงแสดงเรองนแกศษย

รนแรก ๕ คนของพระองคกอน ขออนญ�ตยอนหลงสกนด ชวงระยะเวล� ๖ ป กอน

ตรสร พระพทธองคทรงทำ�อะไรบ�ง ผเขยนพทธประวตมไดกล�วโดยละเอยด พดแต

เพยงว� หลงจ�กเสดจออกผนวชแลวไปศกษ�อยกบสำ�นกอ�ฬ�รด�บส ก�ล�มโคตร

จนสำ�เรจฌ�ณสม�บตถงขนท ๗ แลวกไปศกษ�ตอกบอทกด�บส ร�มบตร จนสำ�เรจ

ฌ�ณสม�บตขนท ๘ เมอเหนว�มใชท�งนำ�ไปสก�รตรสร จงอำ�ล�อ�จ�รยไปแสวงห�

ดวยพระองคเอง

จ�กนนพระองคกทรงทำ� “ทกรกรยา” เมอพบว�ทกรกรย� กมใชท�งเพอ

รแจง จงหนม�ดำ�เนนต�มท�งส�ยกล�ง แลวกไดบรรลอนตรสมม�สมโพธญ�ณ คอ

๑๐๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

ตรสรเปนพระพทธเจ� กว�กนม�อย�งน สงทไมชด หรอไม “แจงจ�งป�ง” กคอระยะ

เวล�ครบ ไมมใครระบไวว� ชวงเวล�ทพระองคศกษ�ปฏบตอยกบอ�จ�รยทงสองท�น

นนน�นเท�ใด และหลงจ�กล�อ�จ�รยทงสองไปแสวงห�ดวยพระองคเอง ทรงทำ�

อะไรบ�ง นอกเหนอจ�ก “ทกรกรย�”

ผม “เด�” เอ�ว� พระองคคงใชเวล�ไมเกน ๒ ป สำ�หรบก�รฝกปฏบตโยคะ

อยกบอ�จ�รยสอนโยคะชอดงทงสองท�นอก ๔ ป เปนชวงเวล�ททรงทดลองดวย

พระองคเองโดย

(๑) บำ�เพญตบะต�งๆ อย�งเครงครด เชน เปลอยก�ยนงนอนบนหน�ม

แหลมคม กนโคมย (มลโค) กนหญ�เหมอนโคกระบอ ลงแชในนำ�เยนจดวนละส�ม

เวล� (ตปสสวตร) เอ�ดนโคลนท�ตวใหสกปรก จนแหงเกรอะกรง (ลขวตร) ระมดระวง

ตวเปนพเศษ เวล�จะเดนกเอ�ไมกว�ดกว�ดพนกอนแลวคอยๆ ย�งเท�ไปช�ๆ กลว

จะเหยยบสตวเลกๆ ต�ยโดยไมเจตน� (เชคจฉวตร) หลบผคนไปอยในป�ลก ถ�ไดยน

เสยงคนถอว�เสย “วตร” (ปววตตวตร) คล�นสข�เหมอนสนขดมปสส�วะตวเอง กน

โคมย (มห�วกฏโภชนวตร) นอนไมไหวตงในป�ช� ฝกฝนคว�มไมรสกยนด ยนร�ย

(อเบกข�วตร)

(๒) เมอเหนว� วธเครงครดต�งๆ เหล�นไมไดผล กหนม�ทำ� “ทกรกรย�”

ซงต�มหนงสอพทธประวตกล�วว� “วาระแรก ทรงกดพระทนตดวยพระทนต กด

พระตาลดวยพระชวหาไวแนน จนพระเสโทไหลออกจากพระกจฉะ...วาระทสอง ทรง

ผอนกลนลมอสสาสะปสสาสะ เมอลมไมไดเดนสะดวก โดยชองพระนาสกและชอง

พระโอษฐ กเกดเสยงดงอทางชองพระกรรณทงสอง ใหปวดพระเศยร เสยดพระอทร

รอนในพระวรกายเปนกาลง...วาระทสาม ทรงอดอาหาร...”

ใครอ�นตรงนแลวยงไมเข�ใจด กฝ�กก�รบ�นใหไปเปดร�ช�ศพทเอ�เอง

ครบระยะเวล�ททรงบำ�เพญตบะต�งๆ ลงท�ยดวย “ทกรกรย�” คงจะประม�ณ ๔ ป

ร�ยละเอยดตบะต�งๆ ททรงทดลองดวยพระองคเองนน พทธประวตไมกล�วถง แต

ในพระไตรปฎกมพดไว พระพทธเจ�ทรงเล�ดวยพระองคเอง ทเดยวแหละครบ ทบ�ง

ท�นว� ออกจ�กสำ�นกอ�จ�รยทงสองแลว พระองคกทรงบำ�เพญทกรกรย�ม�ตลอด

หกปนน คงไมถกตอง ยงเข�ใจว� ทกรกรย�คออดข�วอย�งเดยว แลวพดว� ทรงอด

๑๐๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

ข�วอยตงหกป ยงไมถกใหญ ใครจะอดข�วตงหกปแลวมชวตอยไดเล�ครบ

เมอตรสรแลวกคดห�คนทมสตปญญ�พอจะฟงรเรองนกถงอ�จ�รยทงสอง

ขนม�ทนท แตเมอทรงทร�บว� ท�นทงสองเสยชวตไปแลวกอนหน�นเพยง ๗ วน ก

ทรงนกถงศษยเก�แก ๕ คน ซงเรยกว� “ปญจวคคย”

ปญจวคคยไดต�มม�บวชคอยปรนนบตพระองค ขณะทรงทำ�ทกรกรย�อยท

ถำ� ซงปจจบนนเรยกว� “ดงคศร” หวหน�ชอโกญฑญญะ เคยเปนหนงในพร�หมณ ๘

คน ทถกเชญใหไปทำ�น�ยพระลกษณะของเจ�ช�ยสทธตถะ โกญฑญญะ ทำ�น�ยหนก

แนนว� “พระราชกมารจะเสดจออกผนวชและจะไดเปนพระพทธเจา” เมอทร�บข�ว

พระองคเสดจออกผนวช จงชวนพรรคพวกอก ๔ คน ต�มม�ทนขณะทพระองคกำ�ลง

บำ�เพญทกรกรย�อยพอด

แตพอพระองคทรงเลกอดอ�ห�ร หนม�เสวยพระกระย�ห�ร โกญฑญญะ

หมอดแมนๆ กฉกตำ�ร�ทง ปกใจว�พระองคไมมท�งบรรลแลว ไดกล�ยม�เปนคนเหน

แกกนเสยแลว จงชวนพรรคพวกหนไปอยทป�อสปตนมฤคท�ยวน แขวงเมองพ�ร�ณส

ปจจบนนเรยก “ส�รน�ถ” ห�งจ�กดงคศรประม�ณสองรอยกว�กโล

พระองคเสดจดำ�เนนโดยพระบ�ท ทรงพบอ�ชวกชออปกะ เดนสวนท�งม�

อปกะแกทงในบคลกอนง�มสง�ของพระองค จงถ�มว�ใครเปนอ�จ�รย พระองคตรส

ว� พระองคเปนสมม�สมพทธ ตรสรชอบเอง ไมมใครเปนครอ�จ�รย

แกสนศรษะรองวา “I see” แลวกหลกทางไป

๓. สรปเนอหาพระสตรเปนขนตอน

ขอคว�มตรงน ผเขยนพทธประวตบอกว� อปกะไมเชอ บ�งฉบบเพม “แลบ

ลนปลนต�หลอก” เข�ไปดวย เพอใหชดแจงว� แกไมเชอพระพทธองคแนๆ แตต�ม

วฒนธรรมแขก ก�รสนศรษะหม�ยถงก�รยอมรบนะครบ ใครไมเชอลองไปพสจนดได

เรองนผมเขยนไวทอนแลว จงไมขอเข�สร�ยละเอยดทน

ขอคว�มตอนทหนงทตรสแกอปกะว� “เร�จะเดนท�งไปยงแควนก�ส เพอ

หมนกงลอคอพระธรรม และเพอลนกลองอมตะ” เปนภ�ษ�สญลกษณทช�วพทธใน

ก�ลตอม�นำ�เอ�ม�ใช คอส�ยมห�ย�นนำ�เอ�กลองม�ใชในพธสวดมนตทำ�พธกรรม

๑๐๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

ท�งศ�สน� (เวล�พระสวดท�นกจะตกลองไปดวย ว�กนว�ทำ�จงหวะใหเข�กบบทสวด

แตทจรงน�จะหม�ยคว�มว� ท�นกำ�ลง “ตกลองอมตะ” คอสอนธรรมม�กกว�)

ท�งฝ�ยเถรว�ทกคดประดษฐธงธรรมจกรขนเปนสญลกษณแหงก�รเผยแพร

พระพทธศ�สน� มธงธรรมจกรทไหนกแสดงว� พระสงฆท�นได “หมนลอธรรม” ไป

ทนน

เมอพระพทธองคเสดจไปถงป�อสปตนมฤคท�ยวน พวกปญจวคคยมองเหน

แตไกลกบอกกนว� “โนนไง! ผคลายความเพยรเวยนมาเปนคนมกมากมาแลว พวกเรา

อยาไปสนใจ ปแตอาสนะไวใหกพอ ไมตองลกขนตอนรบ” ว�แลวกทำ�เปนไมเหน

แตพอพระองคเสดจเข�ใกล ต�งคนต�งลมสญญ�ทใหกนไวหมด ลกขนรบ

บ�ตรและจวร แตป�กยงแขงอย พดทกท�ยพระพทธองคว� “อาวโสโคตมะ” เทยบ

กบคำ�ไทยกคงเปน “วาไง คณโคตมะ” อะไรทำ�นองนน พระองคตรสว� “พวกเธออยา

พดกบตถาคตอยางนน ตถาคตไดบรรลสมมาสมโพธญาณแลว นงลงตถาคตจะแสดง

ธรรมใหฟง”

พดยงไงๆ ปญจวคคยกไมเชอ “ทานอดอาหารแทบตายยงไมบรรลเลย เมอ

กลายเปนคนเหนแกกนยงมาพดวาไดบรรล ไมเชอเดดขาด”

“ตงแตอยดวยกนมา พวกเธอเคยไดยนตถาคตพดคานบางไหม” พระพทธองค

ยอนถ�ม

ปญจวคคยอง “เออ จรงสนะ พระองคไมเคยพดเลย คราวนพดขนมา แสดง

วาคงจะจรงมง”

จ�กนนพระพทธเจ�ทรงแสดงธมมจกกปปวตตนสตรใหปญจวคคยฟง เพอ

คว�มเข�ใจง�ย ผมขอสรปเนอห�พระสตรเปนขนตอนคอ

ขนตอนทหนง พดถงก�รปฏบตทไมพงกระทำ� หรอ “ท�งทไมควรดำ�เนน” ๒

ท�งคอ ก�รปลอยก�ยปลอยใจใหสนกเพลดเพลนในก�มคณทง ๕ (รป เสยง กลน รส

สมผส) แนวท�งนเรยกว� “กามสขลลกานโยโค” แปลต�มตวว� ก�รประกอบตนให

หมกมนอยในก�มสข กหม�ยถงก�รตดอยในก�รเสพสขท�งเนอหนงมงส�นนแหละ

ครบ ททรงสอนว� ไมควรเดนท�งส�ยน เพร�ะ “เปนของตำ� เปนกจกรรมของช�ว

บ�น เปนเรองของปถชน ไมใชสงประเสรฐ และไมมประโยชน” อกท�งหนงทไมควร

๑๐๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

เดนต�มกคอ ก�รทรม�นตนใหลำ�บ�กเดอดรอนต�งๆ เรยกว� “อตตกลมถ�นโยค”

อนหม�ยถงก�รบำ�เพญตบะต�งๆ ทนยมทำ�กนในสงคมอนเดยยคโนนนนแหละครบ

เพร�ะเปนทกข ไมใชสงประเสรฐและไมมประโยชน

ทงสองท�งนท�นเรยกว� “ท�งสดโตง” หรอ “ท�งตน” (อนตะ=สดโตง, ตน)

ท�งแรกกหยอนเกนไป ท�งทสองกตงเกนไป

หม�ยเหตไวตรงนว� ก�มสขลลก�นโยค นน พระพทธองคทรงเนนไปทลทธ

โลก�ยตะ หรอลทธวตถนยมอนเดย สวนอตตกลมถ�นโยค ทรงเนนไปทลทธเชน

(นครนถ) ของศ�สด�มห�วระ หรอ นครนถน�ฏบตร

ขนตอนทสอง ทรงแสดง “ท�งส�ยกล�ง” (มชฌม�ปฏปท�) คออรยมรรค ม

องคแปด ไดแก เหนชอบ, ดำ�รชอบ, เจรจ�ชอบ, ก�รง�นชอบ, เลยงชพชอบ, พย�ย�ม

ชอบ, ระลกชอบ และตงใจมนชอบ

ขนตอนทส�ม ทรงแสดงอรยสจส คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค อย�งพสด�ร

และครบวงจรว� พระองคตรสรสงเหล�นอย�งไร ?

ขนตอนทส ตอนนเปนผลจ�กก�รแสดงธรรมจบลง ท�นผรวบรวมนำ�ม�

ผนวกไวดวยว�หลงจ�กพระพทธองคแสดงธรรมจบลง “โกญฑญญะ” หวหน�

ปญจวคคย “เกดดวงต�เหนธรรม” ขน คอเข�ใจอย�งแจมแจง (พดอกนยหนงก

ว�ไดบรรลธรรมเปนพระอรยบคคลระดบโสด�บน) พระพทธเจ�ทรงเปลงอท�นว�

“โกญฑญญะรแลวหนอๆ”

ขนตอนทห� แทรกเข�ม�เหมอนกน ตอนนกล�วถงพวกเทพ (ไมใช

พรรคก�รเมองนะครบ เทพจรงๆ) ตงแตภมมเทวด� ไดป�วประก�ศใหรทวกนจนถง

หมพรหมทงหล�ยว� พระพทธเจ�ไดทรงประก�ศพระธรรมอนยอดเยยม ทใครๆ ไม

ว�สมณพร�หมณ เทวด� ม�ร พรหม กคดค�นไมได

คราวตอไปจะแปล ธมมจกกปปวตตนสตร ใหอานนะครบ.

๑๑๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

๔. ค�าแปลธมมจกกปปวตตนสตรทงหมด

คร�วนเปนคำ�แปลธมมจกกปปวตตนสตร ทงหมด ดงน

“ข�พเจ� (พระอ�นนท) ไดสดบม�ดงน เมอพระผมพระภ�ค (คอ

พระพทธเจ�) ประทบอยทป�อสปตนมฤคท�ยวน แขวงเมองพ�ร�ณส พระองคตรส

แกพระปญจวคคยว� มท�งตน ๒ ท�ง ทบรรพชต ไมพงดำ�เนนคอ

๑. ก�รหมกมนอยในก�ม�รมณ อนเปนสงทเลวทร�ม เปนเรองของช�วบ�น

ของปถชน (คนมกเลสหน�) ไมประเสรฐ และไมมประโยชน

๒. ก�รทรม�นตนใหลำ�บ�ก อนเปนทกข ไมประเสรฐและไมมประโยชน ตถ�คต

(คอพระพทธเจ�) คนพบท�งส�ยกล�ง ทไมของแวะเก�ะเกยวท�งตน ๒ ท�งนน เปน

ท�งททำ�ใหมองเหนและรคว�มจรงอนสงสด เปนไปเพอคว�มสงบ คว�มรยง และดบ

กเลสไดสนท ท�งส�ยกล�งนคอ เหนชอบ ดำ�รชอบ เจรจ�ชอบ ก�รง�นชอบ อ�ชพ

ชอบ พย�ย�มชอบ ระลกชอบ ตงใจมนชอบ

ทกข คอ คว�มเกด คว�มแก คว�มต�ย คว�มโศก คว�มครำ�ครวญ คว�ม

นอยใจ คว�มคบแคนใจ ประสบกบสงทไมเปนทรก พลดพร�กจ�กสงเปนทรก ไมได

ต�มปร�รถน�โดยสรป ขนธ ๕ อนเปนเหตใหยดมนถอมนนแหละเปนทกข

เหตเกดทกข คอตณหา (คว�มทะย�นอย�ก) ๓ ชนด ทเปนตวสร�งภพใหม

ประกอบดวยคว�มกำ�หนดยนด เปนตวทำ�ใหตดเพลนในเรองต�งๆ คอ ก�มตณห�

(อย�กได อย�กม อย�กเปน) ภวตณห� (อย�กใหสงทได ทม ทเปน คงอยน�นๆ)

วภวตณห� (อย�กหนหรอสลดทงซงภ�วะทไมชอบใจ)

การดบทกข คอ ความดบตณหา ๓ ชนดนนโดยไมเหลอ คว�มสลดทงไป

คว�มสละคน คว�มหลดพน ไมมเยอใยใดๆ

ท�งดบทกข คอ อรยมรรคมองคแปด ไดแก เหนชอบ ดำ�รชอบ เจรจ�ชอบ

ก�รง�นชอบ อ�ชพชอบ พย�ย�มชอบ ระลกชอบ ตงใจมนชอบ

เร�เกดก�รหยงร คว�มรทวถง คว�มรแจง คว�มสว�ง ในสงทเร�ไมเคยได

สดบม�กอนว� นทกข ทกขนควรกำ�หนดรต�มเปนจรง และทกขนเร�ไดรแลว นเหต

เกดทกข เหตเกดทกขนควรละ และเหตเกดทกขนเร�ละไดแลว นคว�มดบทกข คว�ม

ดบทกขนควรทำ�ใหแจงประจกษ และคว�มดบทกขน เร�ทำ�ใหแจงประจกษแลว น

๑๑๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

ท�งดบทกข ท�งดบทกขนควรทำ�ใหเจรญ และท�งดบทกขนเร�ทำ�ใหเจรญแลว

ตร�บใดก�รรเหนต�มเปนจรงในอรยสจส อนม ๓ รอบ ๑๒ อ�ก�รน ยงไม

ชดแจง ตร�บนนเร�ยงไมประก�ศยนยนว� เร�ไดตรสรสมม�สมโพธญ�ณอนประเสรฐ

ตอเมอก�รรเหนนนชดแจง เร�จงกล�ประก�ศยนยน ท�มกล�งหมสตวอนประกอบ

ดวยสมณะ พร�หมณ มนษย เทวด� ม�รและพรหม ก�รรเหนนนเกดขนแกเร�จรง

ก�รหลดพนนนแทจรง ช�ตนเปนหนสดท�ย ไมมภพใหมอกตอไป

เมอพระพทธเจ�ตรสจบ พระปญจวคคย ชนชมภ�ษตของพระองค

โกญฑญญะได “ดวงตาเหนธรรม” เปนก�รรเหนแจมกระจ�งว�

“สรรพสงมการเกดขนและดบไปเปนธรรมดา”

เมอพระพทธองคทรงหมนกงลอคอพระธรรมแลว เหล�ภมมเทวด� (เทวด�

ทสถตอยบนพนดน) รองบอกตอกนว� พระพทธเจ�ทรงหมนกงลอคอพระธรรม ท

ป�อสปตนมฤคท�ยวนแลว ไมมใครหมนกลบได ไมว�สมณะหรอพร�หมณ ม�รหรอ

พรหม แลวกบอกตอๆ กนไปจนถงพรหมโลก หมนโลกธ�ตสะเทอนสะท�นหวนไหว

ปร�กฏแสงสว�งไปทวโลก ห�ประม�ณมได ยงกว�อ�ณภ�พเทวด�บนด�ลเสยอก

พระพทธองคทรงเปลงอท�นว� “โกญฑญญะ รแลวหนอๆ”

ดงนน โกณฑญญะจงไดน�มตอม�ว� “อญญ�โกณฑญญะ” (โกณฑญญะผ

ฉล�ด) ดวยประก�รฉะนแล

เนอห�พระสตรมแคน ท�นจะสงเกตเหนว� ส�ระจรงๆ อยททรงแสดง

อรยสจสครบวงจร นอกจ�กนนเปนผลทเกดขนหลงจ�กทรงแสดงจบ ทว� “การ

หยงรอรยสจสของพระพทธองค เปนการรครบวงจร” คอ รว�คว�มจรงเปนอย�งไร

(สจญ�ณ) รว�ควรจดก�รกบมนอย�งไร (กจญ�ณ) และรว�เมอจดก�รกบมนแลวได

ผลเปนอย�งไร (กตญ�ณ) ขอใหดชดๆ อกทเพอคว�มกระจ�ง

๑. นคอทกข (สจญ�ณ) – ทกขควรกำ�หนดร (กจญ�ณ)

ทกขกำ�หนดรแลว (กตญ�ณ)

๒. นคอสมทย (สจญ�ณ) – สมทยควรละ (กจญ�ณ)

สมทยละไดแลว (กตญ�ณ)

๓. นคอนโรธ (สจญ�ณ) – นโรธควรทำ�ใหแจง (กจญ�ณ)

๑๑๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

นโรธทำ�ใหแจงแลว (กตญ�ณ)

๔. นคอมรรค (สจญ�ณ) –มรรคควรทำ�ใหเจรญ (กจญ�ณ)

มรรคทำ�ใหเจรญแลว (กตญ�ณ)

สรปแลวรอรยสจขอละ ๓ ขนตอน รวมเปน ๑๒ (๓x๔=๑๒) นแหละทท�น

ว� “รอรยสจสอนม ๓ รอบ ๑๒ อ�ก�ร (องคประกอบ)”

“รครบวงจรอย�งนจงทำ�ใหหมดกเลสโดยสนเชง มใชเพยงทองไดจำ�ได อย�ง

ทเร�ท�นทงหล�ยร

อนตตลกขณสตร

๕. พระสตรทแสดงถงอนตตา

วนนขอพดถงอนตตลกขณสตร ทพระพทธเจ�ทรงแสดงแกปญจวคคยเปน

สตรทสอง

เล�คว�มต�มพระบ�ล พระไตรปฎกว� หลงจ�กโกญฑญญะได “ดวงต�เหน

ธรรม” ทลขอบวชแลว พระพทธองคทรงประท�นโอว�ทแกสท�นทเหลอ วปปะ กบ

ภททยะ ไดดวงต�เหนธรรมทลขอบวช ภกษทงส�ม (คอโกญฑญญะ วปปะ และภททยะ)

บณฑบ�ตไดอ�ห�รใดม� ทงหกท�น (รวมพระพทธเจ�ดวย) กยงอตภ�พใหเปนไป

ดวยอ�ห�รนน จ�กนนทรงประท�นโอว�ทแกสองท�นทเหลอจนไดดวงต�เหนธรรม

แลวทลขอบวช

ขอคว�มในพระบ�ลนทำ�นองจะใหเข�ใจว� ในวนเพญ เดอน ๘ นน หลงจ�ก

ทโกญฑญญะบวชแลว วปปะกบภททยะกไดบวชดวย วนรงขนภกษทงส�มรปกออก

บณฑบ�ต นำ�อ�ห�รม�เลยงหกชวตทเหลอ จ�กนนมห�น�มะกบอสสชกบวชพรอม

กน

สองวนเท�นนกทรงประท�นก�รอปสมบทใหครบทงห�ท�น (หรอไมกไมเกน

ส�มวน)

แตคำ�ภรอรรถกถ�ทอธบ�ยพระไตรปฎกกล�วขอคว�มคล�ยจะใหเข�ใจไป

อกนยหนงดงน

๑๑๓

พระพทธเจาตรสรอะไร

“ในวนแรมคาหนง ดวงตาเหนธรรมไดเกดขนแกพระวปปะ ในวนแรม ๒ คา

ไดเกดขนแกพระภททยะ ในวนแรม ๓ คา ไดเกดขนแกพระมหานามะ ในวนแรม ๔

คา ไดเกดขนแกพระอสสช ในวนแรม ๕ คา แหงปกษ พระองคใหเธอทงหมดประชม

พรอมกน แลวตรสสอนดวยอนตตลกขณสตร”

ถ�หลงจ�กไดธรรมจกษ (ดวงต�เหนธรรม) แลวทลขอบวชทนท กต�งคนต�ง

บวชคนละวน คว�มจรงจะเปนฉนใด ฝ�กใหผใฝรพจ�รณ�ดวย

วนททรงแสดงอนตตลกขณสตรเปนวนไหน พระบ�ล พระไตรปฎกกไมบอก

ชด พดเพยงว�

“อถโข ภควา...ครงนนแลพระผมพระภาคตรสกบพระปญจวคคยวา...”

สมมต ว�เปนวนแรม ๕ คำ� ต�มนยอรรถกถ�กแลวกน เนอห�ของพระสตร

คว�มจรงไมย�วเลย เนองจ�กขอคว�มซำ�ไปซำ�ม�จงดย�วประม�ณ ๕ หน� เมอตดขอ

คว�มซำ�ๆ ออกแลว มเนอห� ดงตอไปน

พระพทธเจ�ตรสสอนปญจวคคยว�

รป (ร�งก�ยอนประกอบดวยธ�ต ๔ และคณสมบตของธ�ต ๔) เวทน� (คว�ม

รสก) สญญ� (คว�มจำ�ไดหม�ยร) สงข�ร (คว�มคดดคดชว) วญญ�ณ (คว�มรบรผ�น

ประส�ทสมผส) เปนอนตต� (ไมใชตวตน)

เพร�ะถ�สงเหล�นเปนอตต� (เปนตวตนของเร�) แลวมนกจกไมเจบปวย ขอ

ใหมนเปนอย�งน ไมใหเปนอย�งนนไดต�มปร�รถน� แตเพร�ะมนเปนอนตต� (มใช

ตวตนของเร�) เร�จงขอรองใหมนเปนอย�งนไมใหเปนอย�งนนไมไดต�มปร�รถน�

พระผมพระภ�คเจ�ตรสถ�มว�

พวกเธอคดอย�งไร ? รป เวทน� สญญ� สงข�ร วญญ�ณ ทงทเปนอดต

ปจจบน อน�คต ทงภ�ยนอก ภ�ยใน ทงหย�บและประณต ทงใกลและไกล ทงหมด

ลวนสกแตว�รป สกแตว�เวทน� สกแตว�สญญ� สกแตว�สงข�ร สกแตว�วญญ�ณ

พวกเธอพงพจ�รณ�ดวยปญญ�ต�มเปนจรงว� นนมใชของเร� ไมเปนเร� มใชตวตน

ของเร�

อรยส�วกผใฝสดบ เมอเหนอย�งน ยอมเบอหน�ยในรป เวทน� สญญ�

สงข�ร วญญ�ณ เมอเบอหน�ยยอมคล�ยยดตด เมอคล�ยยดตด จตกหลดพน เมอจต

๑๑๔

พระพทธเจาตรสรอะไร

หลดพนกรว�ไดหลดพนแลว ช�ตสนแลว ไดประพฤตพรหมจรรยสมบรณแลว กจท

ควรทำ�ไดทำ�หมดแลว ไมตองทำ�อะไรอกตอไป

เมอพระพทธเจ�ตรสเทสน�จบลง พระปญจวคคยต�งกโสมนสชนชมภ�ษต

ของพระองค ขณะพระพทธองคตรสอธบ�ยเรองนอย จตของพระปญจวคคยกหลด

พนจ�กอ�สวะทงหล�ย หมดคว�มยดมนถอมนแลว

พระอรหนตเกดมในโลก ๖ องค ณ คร�นนแล

ใจคว�มของพระสตรกจบลงเพยงเท�น ผเคยผ�นก�รบวชเรยนม�คงพอฟง

เข�ใจ สำ�หรบช�วบ�นทวไปทห�งวดม�กๆ ทงชวตนกะเข�วดครงเดยว คอตอนต�ย

คงเข�ใจย�ก เอ�ไวคร�วหน�ผมจะลองอธบ�ยอกแนวหนงเผอจะง�ยขน

หรออาจจะยากยงขนกไมรสครบ

อนตตลกขณสตร

๖. ความเปนอนจจง ทกขง อนตตา

มท�นผรท�นหนงซงเปนทเค�รพนบถอของผม (ท�นไมยอมใหเอยชอ) ตงขอ

สงเกตว� พระอญญ�โกญฑญญะบวชวนเพญเดอน ๘ ในวนนนเองตอนเยนหรอตอน

คำ� พระวปปะและภททยะคงไดบวชดวย รงเช�ขนม� ทงส�มรปกออกบณฑบ�ตนำ�

อ�ห�รม�เลยงทงหกชวต ส�ยๆ หรอเยน วนแรม ๑ คำ� เดอน ๘ นนเอง มห�น�มะ

และอสสชกไดบวช

“เขาใจอยางนไมขดพระบาล” ท�นยำ� ผมเรยนถ�มท�นว� ท�นมเหตผล

อะไรทเชอเชนนน

“คณลมไปแลวหรอ วนแรม ๑ คา เปนวนเขาพรรษา ถาอก ๔ รปทเหลอบวช

หลงวนเขาพรรษา กนบพรรษาไมไดละส”

เออ จรงแฮะ ผมคด ฝ�กท�นผใฝก�รศกษ�พจ�รณ�ดวยแลวกแลวกน

คร�วนม�ทำ�คว�มเข�ใจเกยวกบเนอห�อนตตลกขณสตรตอไป พระสตรน

พระพทธเจ�ทรงยก “ขนธ ๕” ขนม�อธบ�ยใหเหนคว�มเปนอนจจง ทกขง อนตต�

อนจจง ทกขง อนตต� หรอจะเรยกใหถกหลกวช�จรงๆ กตองว� อนจจต� ทกขต�

๑๑๕

พระพทธเจาตรสรอะไร

อนตตต� เรยกว� ไตรลกษณ (ลกษณะทปร�กฏใหเหนส�มอย�ง) หรอส�มญ (ลกษณะ

ทมเหมอนกนแกสรรพสง)

อนจจตา พระท�นแปลว� “ความไมเทยง” ฟงแลวยง งงๆ อย จนเดกถ�ม

ว� ไมเทยงนหม�ยถงยงเช�อย หรอว�บ�ยไปแลว! คว�มจรงถ�จะแปลว� “คว�ม

เปลยนแปลง” จะเข�ใจทนท ผมเมอกอนยงดำ�สลวยเปนเง�ง�มชวนมอง เดยวนกล�ย

เปนสดอกเล� แลวกข�วโพลน นกอนจจต�

ผวพรรณเคยผองใส มนำ�มนวล เดยวนเหยวยน ตกกระกะดำ�กะด�งน�

เกลยดจง แถมดวงต�ทเคยดำ�ขลบง�ม ยงกว�ต�เนอทร�ย (วรรณคดว�งน) ไมรก�

มนเหยยบเมอใด มรอยตนก�เตมไปหมด นกอนจจต�

ทกขตา ท�นแปลว� “ความทนไมได” หม�ยถงภ�วะททนอยในสภ�พเดมไม

ไดตลอดก�ล ภ�วะทขดแยงในตว ไมสมบรณ พรอมทจะเปลยนแปลงตลอดเวล�

อนจจต�กบทกขต� ใกลเคยงกนม�ก ถ�จะใหเข�ใจง�ยกำ�หนดดงนครบ

อ�ก�รปร�กฏชดเจนภ�ยนอก หรอคว�มเปลยนแปลงทปร�กฏใหเหน เชน ผมหงอก

ฟนหลด หนงทเหยวยน เปนอนจจต� คว�มไมสมบรณในตวมนเอง คว�มบกพรอง

ภ�ยใน ทเปนส�เหตใหเกดก�รเปลยนแปลงเปนทกขต�

พดง�ยๆ ว� คว�มเปลยนแปลง (change) คออนจจต� ส�เหตของคว�ม

เปลยนแปลง (subject to change) เปนทกขต�

สวน อนตตตา มคว�มหม�ย ๒ นย คอ (๑) “ไมใชตน” หม�ยถงไมใชตว

ตนของเร� สกแตว�ธ�ตสขนธห�รวมกน แลวกสมมตว� น�ยนน น�งน เท�นนเอง

แทจรงแลว ไมมตวตนทแทจรง ถงเวล�กดบสล�ยไปต�มเหตปจจย

พระบ�ล อธบ�ยไวชดแลวว� ถ�สงเหล�นเปนตวเปนตนของใครจรงแลว

เข�ยอมบงคบหรอขอรองมนได เชน บอกมนว� ผมเอย ใหแกดำ�ง�มอยอย�งนนะ

เวย อย�ไดหงอกเปนอนข�ด ฟนเอย เองอย�โยกคลอนน�เวย เคยวอะไรลำ�บ�กวะ

กำ�ลงวงช�ขอใหเขมแขงอยอย�งนน� อย�ได “บอลก” เปนอนข�ด ขอให “เตะปบ”

ดงปงๆ ตลอดไป

มนฟงเร�ไหม ? เปล�เลย ถงเวล�ผมมนกหงอก ฟนมนกโยกคลอน หรอหลด

ไป และหมดเรยวหมดแรง ลงต�มลำ�ดบ ขน�ดขนบนไดยงหอบแลวหอบอก

๑๑๖

พระพทธเจาตรสรอะไร

นคอคว�มหม�ยของอนตตต�นยทหนง

สวนคว�มหม�ยนยทสองคอ “ไมมตวตนถาวร” อนนหม�ยถง ไมมอตต�

หรออ�ตมนถ�วร อย�งทคนสมยนนเชอถอและสงสอนกน คอช�วอนเดยสมยโนน

สอนกนว� ร�งก�ยแตกดบสล�ยไปแลว ยงมสงหนงไมดบไปดวย เพร�ะเปนสงท

สมบรณทสด (the absolute) สงนทเรยกกนว� “อตต�” (หรออ�ตมน) บ�ง “ชวะ”

บ�ง แตพระพทธเจ�ตรสว� ไมมอตต�อย�งทว�นน

พระพทธองคทรงบอกใหพระปญจวคคย วเคร�ะหแยกแยะขนธ ๕ ไปทละ

อย�งๆ เพอใหเหนคว�มไมเทยงแทแนนอน คว�มเปลยนแปลง คว�มไมมตวตนและ

มใชตวตน เมอแยกพจ�รณ�แลวกใหพจ�รณ�รวมอกทว� เมอแยกแตละชนสวนออก

แลว มนยงไมเทยงแทแนนอน ไมมตวตนและมใชตวตน เวล�รวมกนแลวมนจะเทยง

แทแนนอน มตวตนและเปนตวตนไดอย�งไร

ขนธ ๕ คออะไร คงไมตองแจงอกนะครบ เพร�ะไดพดไวยอๆ ในตอนกอน

แลว พระองคทรงใชวธถ�มใหคด ตลอมใหเข�จด ในทสดปญจวคคย กไดคำ�ตอบ

ดวยตนเอง เปนวธก�รทเปดโอก�สใหผฟง มสวนรวมในก�รเรยนก�รสอนและได

ใชบทบ�ท แหงปญญ�ของตนคดและเข�ใจโดยอสระ ปร�ศจ�กก�รครอบงำ� และ

ยดเยยด นบเปนวธก�รสอนททนสมยอยเสมอ

ลองศกษาเทคนคและวธการสอนปญจวคคย ในพระสตรน ของสมเดจ

พระบรมครดสครบ บางททานอาจจะ “ตรสร” กได

อาทตตปรยายสตร

๗. ภมหลงของชฎล ๓ พนอง

คร�วทแลวเขยนว� ท�นผรทผมเค�รพนบถอท�นหนงทกว� ถ�วปปะ ภททยะ

มห�น�มะ และอสสช บวชพระหลงวนแรม ๑ คำ� กไมไดเข�พรรษ�ส น�จะบวชวน

แรม ๑ คำ�นน ผมกว�เข�ทด ฝ�กใหผใฝก�รศกษ�พจ�รณ�ดวย

วนนมผใฝก�รศกษ�ท�นหนง เพอนบ�นผมเอง ม�บอกว� สมยนนยงไมม

พทธบญญตว�ดวยก�รอยจำ�พรรษ�มใชหรอ ก�รเข�พรรษ�เพงม�มขนหลงจ�กนน

หล�ยป เนองจ�กมพระม�กขน ทองเทยวไปต�มชนบทต�งๆ ในฤดฝน บ�งกเหยยบ

๑๑๗

พระพทธเจาตรสรอะไร

ยำ�ข�วกล�ช�วน�ทเปนตำ�หนตตงของช�วบ�น พระพทธองคจงทรงบญญตใหส�วก

ของพระองคอยประจำ�ทเปนเวล�ส�มเดอน อนเรยกว� จำ�พรรษ�

ผมเหนจะตองพดประโยคเดมว� “เออ เข�ทด ฝ�กใหผใฝก�รศกษ�พจ�รณ�

ดวย”

ตอไปม�ว�ดวยพระสตรสำ�คญท ๓ คออ�ทตตปรย�ยสตร หลงจ�กทรง

ประท�นอปสมบทแกปญจวคคยแลว กมบตรช�ยเศรษฐ เมองพ�ร�ณส ชอ ยสะ หน

พอแมม�บวช ยสะนตำ�ร�อรรถกถ� บอกว� เปนบตรน�งสช�ด� ผถว�ยข�วมธป�ย�ส

แดพระพทธองคกอนตรสร ผมกงงๆ ว�น�งสช�ด� นนอยตำ�บลอรเวล�เสน�นคม

พทธคย� เมองร�ชคฤห ห�งจ�กป�อสปตนมฤคท�ยวน หรอส�รน�ถ ปจจบนเปน

รอยๆ กโล ไฉนจงว�อย�งนน

ท�นกบอกตอไปว� หลงจ�กถว�ยข�วมธป�ย�สแลวไมน�น น�งกย�ยต�ม

ส�มซงเปนนกธรกจ ม�อยทเมองพ�ร�ณส เรองนเร�เกดไมทน ไมมปญญ�จะเถยง

ท�น จำ�ตองฟงท�น

เมอยสะบวชกนำ�พ�โยมพอ โยมแม ม�เปนอบ�สกคแรกทนบถอพระ

รตนตรย และเพอนๆ อก ๔ คน คอ วมละ สพ�ห ปณณช และควมปต พรอมบรว�ร

อก ๖๐ คน ต�มม�บวชดวย

ตกลงในชวงเวล�อนสนน ไดมพระอรหนตเกดขนในโลกจำ�นวน ๖๐ องค

พระพทธองคจงทรงสงแยกย�ยกนไปเพอประก�ศพระพทธศ�สน�

พระสมม�สมพทธเจ�เอง ไดเสดจดำ�เนนมงหน�ไปยงเมองร�ชคฤห เพอ

โปรดพระเจ�พมพส�รต�มสญญ�ทใหไวกอนตรสร ระหว�งท�งพบม�ณพ ๓๐ คน

เรยกว� “ภทท – วคคย” กำ�ลงไลล�ต�มโสเภณคนหนงทพวกเธอ “หว” ม�ปกนก

สบโอก�สเหม�ะคณโสฯ เธอลกเครองถนมพมพ�ภรณหนไป พวกหนมเจ�สำ�ร�ญทล

ถ�มว� พบหญงส�วคนหนงผ�นม�ท�งนไหม

พระองคตรสเตอนสตว� “เทยวแสวงหาหญงสาวทาไม แสวงหาตวเองใหพบ

ไมดกวาหรอ”

แลวทรงแสดงธรรมใหฟง ทรงประท�นอปสมบทใหแลวสงไปเผยแพรพระ

ศ�สน� หลงจ�กทรงอบรมสงสอนใหไดบรรลอรหตผลแลว พระพทธองคเสดจดำ�เนน

๑๑๘

พระพทธเจาตรสรอะไร

ตอไปยงตำ�บลอรเวล� นอกเมองร�ชคฤห อนเปนนเวศสถ�นของชฎลส�มพนอง

ชฎล คอ นกบวชเกล�ผม พช�ยใหญชอ อรเวลกสสปะ ตงอ�ศรมอยตนนำ�

เนรญชร� มบรว�ร ๕๐๐ คน นองคนกล�งชอ นทกสสปะ ตงอ�ศรมอยคงนำ�ถดม� ม

บรว�ร ๓๐๐ คน สวนนองคนเลกชอ คย�กสสปะ ตงอ�ศรมอยใตสด มบรว�ร ๒๐๐

คน ชฎลพวกนถอลทธบช�ไฟ

พดถงตรงน ช�วพทธทวไปกคงงงเหมอนผมนนแหละว� บช�ไฟคอทำ�

อย�งไร ไฟมนสำ�คญอย�งไร จงตองบช�มน ขอแวะตรงนสกหนอย (อ�จจะแวะน�น

สกนดนะครบ)

ก�รบช�ไฟเปนคว�มเชอสบกนม�แตแนวคดทว� เดมทพระเจ�ผสร�งโลก

องคเดยว น�มว� “ปช�บด” พระองคตองก�รสร�งโลกสร�งสตวทงหล�ยขน จงทรง

บำ�เพญตบะและไดประท�นกำ�เนดแกอคนเทพเปนองคแรก ออกจ�กพระโอษฐของ

พระองค (คำ� “อคน” แปลว� มกอน เกดกอน เพยนม�จ�กคำ�ว� อคร) เพร�ะเหตท

อคนเกดจ�กพระโอษฐของปช�บด จงเปนพช�ยใหญของปวงเทพทงปวง และมหน�ท

เสวยอ�ห�รหรอเครองสงเวย

เมอพวกพร�หมณประกอบพธบช�ไฟทเรยกว� อคนโหตระ (บ�ลว� อคคหต-

ตะ) เข�จะสวดออนวอนอคนเทพใหชวยเปนสอนำ�เครองสงเวยขนไปถว�ยพระปช�บด

และทวยเทพบนสวรรค แลวกใสเครองสงเวยทงหล�ยลงในไฟ

ก�รใสเครองสงเวยลงในไฟกเท�กบว�ไดใสลงในโอษฐของอคนเทพ เมอ

เปลวไฟพวยพงขนกหม�ยคว�มว� องคอคนเทพทรงนำ�เอ�เครองสงเวยเหล�นนขน

ไปสรวงสวรรค เมอถงสวรรคแลวอคนเทพ กจะปอนเครองสงเวยเหล�นนแกพระปช�-

บด และเทพอนๆ ดวยป�ก ดจแมนกปอนเหยอแกลกนกฉะนน

ไฟมบทบ�ทสำ�คญอย�งน จงมคำ�สรรเสรญไวในคมภรพร�หมณว�

“อคนโหตระ (การบชาไฟ) เปนประมขแหงยญทงหลาย การบชาไฟ

ประเสรฐทสดในบรรดาการบชาทงปวง”

ชฎลส�มพนองพรอมบรว�รจำ�นวนพนกเชอถออย�งน จงประกอบพธบช�ไฟ

อย�งเอ�เปนเอ�ต�ยเพอหวงใหจอมเทพและเทพทงหล�ยโปรดปร�น

พระพทธเจ�เสดจถงอ�ศรมของอรเวลกสสปะ พช�ยใหญของชฎลทงปวงใน

๑๑๙

พระพทธเจาตรสรอะไร

เวล�เยน ทรงขอพกอ�ศยสกคน อรเวลกสสปะไมอย�กใหพกดวย จงบอกใหไปพกท

โรงไฟอนเปนสถ�นทประกอบพธบช�ไฟ ว�กนว�มน�คร�ช (กคงเปนอย�งงใหญ) อย

“เจองใหญ เดยวกเผนหนเอง” แกคงคดอย�งน

รงเช�ขนแกกพ�บรว�รม�โรงไฟ เพอม�ดว� สมณะหนมคงเสรจพญ�น�ค

เรยบรอยแลว ทไหนได กลบเหนพระพทธองคประทบนงเปนสง�อย พ�กนมองห�

พญ�น�คว�ไปอยเสยทใด พระพทธองคทรงเปดฝ�บ�ตรใหพวกเข�ด ต�งอท�นดวย

คว�มประหล�ดใจ

ทรงใชอทธฤทธยอใหมนเลกนดขดมะกองดองอยในบาตรนนแล

อาทตตยปรยายสตร

๘. สรรพสงรอนเปนไฟ

พวกชฎลมอรเวลกสสปะ เปนหวหน�ต�งยอมสโรร�บค�บแกว (เปนสำ�นวน

มไดค�บแกวจรงๆ) ตอองคสมเดจพระสมม�สมพทธเจ� รบฟงพระโอว�ทจ�กพระพทธ-

องค สลดคร�บนกบวชเกล�มวยผม บวชเปนส�วกของพระพทธองค

บรข�รเครองใชไมสอยแบบชฎล กถกโยนทงนำ�หมด ว�กนว�มเครองแตงผม

ชฎ� ส�แหรก ค�น เครองบช�ไฟ นำ�เต� หนงสอ ไมส�มง�ม ของเหล�นลอยเทงเตง

ม�ต�มนำ� ชฎลผนอยหรอ “ซอต” เหนเข�นกว�เกดอนตร�ยขนแก “ซอเฮย” พรอม

บรว�ร จงพ�กนขนไปห� รว�อะไรเปนอะไรกเกดคว�มเลอมใส พ�กนลอยบรข�รลง

แมนำ�เชนเดยวกน “นองเลก” อยสดคงนำ� นกว� “พใหญ” และ “พรอง” ประสบ

อนตร�ย จงพ�บรว�รขนไปดกสละเพศภ�วะชฎล เชนเดยวกบพช�ยทงสอง

พระพทธองคทรงประท�นเอหภกขอปสมปท�ใหชฎลส�มพนอง พรอมบรว�ร

รวมแลวมหนงพนส�มรป แลวทรงพ�ภกษเหล�นไปยงตำ�บลคย�สสะ ประทบอย ณ ท

นนชวระยะหนง เมอทรงเหนว�ส�วกของพระองค มคว�มพรอมแลว จงแสดงอ�ทตต-

ปรย�ยสตรใหฟง

ตอไปนขอสรปเนอหาของพระสตรใหฟงดงน

“ภกษทงหลาย ทกสงรอนเปนไฟ ทกสงทวารอนเปนไฟคออะไรเลา ตา ห

จมก ลน กาย ใจ รอนเปนไฟ การรบรทางตา ห จมก ลน กาย ใจ กรอนเปนไฟ สมผส

๑๒๐

พระพทธเจาตรสรอะไร

เกดจากตา ห จมก ลน กาย ใจ กรอนเปนไฟ ความรสกเกดจากสมผสทางตา ห จมก

ลน กาย ใจ กรอนเปนไฟ”

รอนเพร�ะอะไร รอนเพร�ะไฟร�คะ ไฟโทสะ ไฟโมหะ รอนเพร�ะคว�มเกด

คว�มแก คว�มต�ย รอนเพร�ะคว�มโศก คว�มครำ�ครวญ คว�มทกขก�ย คว�มทกข

ใจ และคว�มคบแคนใจ

นแหละทว�ทกสงรอนเปนไฟ

ภกษทงหล�ย อรยส�วกเมอรเหนอย�งน ยอมหน�ยในต� ห จมก ลน ก�ย

ใจ หน�ยในก�รรบรท�งต� ห จมก ลน ก�ย ใจ หน�ยในท�งสมผสท�งต� ห จมก ลน

ก�ย ใจ หน�ยในคว�มรสกเกดจ�กสมผสท�งต� ห จมก ลน ก�ย ใจ เมอหน�ยกยอม

คล�ยกำ�หนด

เมอคล�ยกำ�หนด จตกหลดพนจ�กก�รยดมนถอมน เมอจตหลดพนกเกด

ญ�ณหยงร ว�ช�ตสนแลว เร�ไดประพฤตพรหมจรรยสมบรณแลว (คอไดบรรลจด

หม�ยปล�ยท�งแลว) ไมตองทำ�อะไรอกตอไปแลว”

พระสตรนเปนภ�ษ�บ�ล ๒ หน� ทสรปข�งตนกยงย�วไป ถ�จะสรปใหสน

ง�ยแกก�รจำ�จะไดดงน

“ทกอย�งรอนเปนไฟ คอ ต� ห จมก ลน ก�ย ใจ รอนเปนไฟ ก�รรบรท�งต�

ห จมก ลน ก�ย ใจ รอนเปนไฟ สมผสท�งต� ห จมก ลน ก�ย ใจ รอนเปนไฟ คว�ม

รสกเกดจ�กต� ห จมก ลน ก�ย ใจ รอนเปนไฟ รอนดวยไฟร�คะ ไฟโทสะ ไฟโมหะ

รอนดวยช�ต ชร� มรณะ คว�มโศก คว�มครำ�ครวญ คว�มทกขก�ย ทกขใจและคว�ม

คบแคนใจ อรยส�วกรเหนเชนน ยอมหน�ย คล�ยกำ�หนด ไมยดมนถอมน มจตหลด

พน และรว�ตนไดสนภพสนช�ต บรรลเป�หม�ยสงสดของพรหมจรรย ไมตองทำ�อะไร

อกตอไปแลว”

เมอทรงเทศนจบลง อดตชฎล ๑,๐๐๓ รปกบรรลพระอรหต (อย�แกเปน

“อรหนต” เพร�ะในทนเปนคำ�น�มทหม�ยถง “ภ�วะของพระอรหนต”) พรอมกน

เปนอนว�ดวยระยะเวล�อนสน พระพทธองคทรงไดส�วกจำ�นวนพน ม�กพอทจะเผย

แพรพระพทธศ�สน�ใหกว�งขว�งภ�ยในเวล�อนรวดเรว

๑๒๑

พระพทธเจาตรสรอะไร

มขอทน�สงเกตอย�งหนงคอ พระพทธเจ�ทรงทร�บนสย (คว�มเคยชน)

อปนสย (แวว) และอธมต (คว�มถนด) ของผฟงเทศน จงทรงเลอกเรองแสดงใหเหม�ะ

กบนสย อปนสย และอธมตของผฟง เพร�ะเหตนเอง เวล�ทรงแสดงธรรมใหใครฟง

คนๆ นน จงบรรลธรรมทนท เปนทน�อศจรรย

อย�งพวกชฎลน วนๆ กหมกมนอยแตกบก�รบช�ไฟ ห�ยใจเข�กบช�ไฟ

ห�ยใจออกกบช�ไฟ ว�อย�งนนเถอะ ยอมมประสบก�รณเกยวกบคว�มรอน เมอ

พระพทธเจ�ตรสประโยคแรกว�

“สพพ ภกขเว อาทตต ภกษทงหลาย ทกสงทกอยางรอนเปนไฟ”

เท�นน พวกนกหผง

“เอ มนมแตไฟเทานนทรอน ทาไมพระองคบอกวา รอนไปหมดทกอยาง”

ชกเกดคว�มอย�กรขนม�ทนท

พระพทธองคกทรงรคว�มในใจของพวกเธอ จงตรสยวใหกระห�ย ใครรม�ก

ขนว�

“กญจ ภกขเว สพพ อาทตต ภกษทงหลาย อะไรเลา ทวาทกสงรอนเปนไฟ”

ทรงเวนระยะชวขณะยงเร�ใหพวกเธออย�กรไวๆ “นนส อะไรละ”

“จกข อาทตต...ตารอนเปนไฟ ห จมก ลน กาย ใจ รอนเปนไฟ...”

พระองคตรสตอไป คอยๆ ขย�ย คอยๆ อธบ�ย ทละนดๆ พวกเธอกฟงเพลน

จนกระทงเกดญ�ณหยงรในทสด

ทบนกนว�ฟงพระเทศน ฟงผรท�งศ�สน�เทศนหรอบรรย�ยธรรมไมคอยร

เรองกเพร�ะผเทศน ผบรรย�ย ไมคำ�นงถงประสบก�รณ ภมหลงของผฟง ตนถนด

เรองอะไรกพดแตเรองนน ผฟงจะเปนใครกต�ม เวล�ยกตวอย�งทกโนน ยกแมนำ�

คงค� เมองพ�ร�ณสของพระเจ�พรหมทตโนน แลวใครมนจะมองเหนภ�พ

ยกแมนาเจาพระยา (ทกาลงจะเนา)

ยกกรงเทพเมองฟาอมร หรอยกรฐบาลสครบ คอยนาสนใจ

๑๒๒

พระพทธเจาตรสรอะไร

ภาพปางปฐมเทศนา เทคนคก�รปกรปบนผนผ� ของชนช�ตพม� ใชเพอก�รบช�เรยนร

ธรรมะของพทธเจ�ทงหล�ย และนยมเรยกผ�เพอก�รบช�พระพทธเจ�และพระธรรมนว� ผ�

พระบฏ

๑๒๓